Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 1 (Shintō)

Termin shintō (droga bogów) po raz pierwszy pojawił się w Nishonshoki (Kronice Japonii,
720) dla odróżnienia ‘drogi buddów’ od rodzimych wierzeń.

“Człowiek i bóstwo nie są powiązani jedynie w sposób symboliczny, ale przez bezpośrednie
współdziałanie”

1

. Człowiek jest zależny od bóstwa, następuje symbiotyczne powiązanie.

Można powiedzieć, że wszystko jest sacrum, z tym że w obrębie sacrum istnieje ścisła
hierarchia. Czas jest święty i szczególnie święty [w czasie świąt religijnych]. Może nastąpić
skalanie, zakłócenie harmonii i osłabienie sfery sacrum, ale nie ma wyraźnego podziału na
profanum (świat ludzi) i sacrum (bóstwa).
Rytuały shintō, z zwłaszcza święta religijne (matsuri) mają na celu powrót do do pierwotnej
harmonii w obrębie hierarchii sacrum.

Shintō jest religią „doczesnych korzyści” (genze riyaku) – afirmacja życia, kult płodności,
enigmatyczna wizja stanu człowieka po śmierci.

KAMI (bóstwo w shintō)
Kami no ue zwierzchnik lub kamui straszny, niebezpieczny. Definicja Motoori Norinagi
(1730-1801): to, co budzi lęk i ma moc nadnaturalną (zarówno moce twórcze, jak i niszczącą).
Moc ta może przejawiać się w formach ożywionych i nieożywionych
Ok. IV wieku następuje antropomorfizacja kami i powstają pierwsze kroniki, zawierające
mity. Księga dawnych wydarzeń (Kojiki, 712) i Kronika Japonii (Nihonshoki, 720)
Amatsukami – bóstwa niebiańskie i kunitsukami – bóstwa ziemskie.

Każde bóstwo ma aspekt ara (gwałtowny, szorstki,nieokrzesany) niki (spokojny,
uporządkowany, łagodny).
Bóstwa natury: Bóstwa Słońca (Amaterasu), Wichru i Burzy (Susanoo), Księżyca
(Tsukiyomi), Morza (Ryūgū) – rzekami udaje się w głąb lądu, a potem powraca do morza
(hamakudari). Duchy drzew (kodama). Kult gór.
Bóstwa granic (sai no kami)
Bóstwa rodowe (ujigami)
Deifikowane postaci historyczne (hitogami) Rzadko zdarza się, że deifikacja jest sposobem
pacyfikacji mściwego ducha osoby zmarłej - Sugawara no Michizane (845-903) był
Ministrem Prawej Strony (udaijin) oraz cieszył się względami cesarza Udy. Popadł w niełaskę
i został zesłany na Kiusiu, gdzie zmarł na wygnaniu. Po śmierci jego wrogów spotkały liczne
nieszczęścia. mścił się – Deifikowany jako Temman Tenjin (patron nauki i kaligrafii)
Bóstwa nawiedzające (marebito)(dosł. ‘rzadko pojawiający się gość/człowiek’)

Rodzaje shintō:
shintō świątynne (jinja shintō)
shintō domu cesarskiego (kōshitsu shintō)
shintō państwowe (kokka shintō)
shintō ludowe (minkan shintō)
shintō sekciarskie (kyōha shintō)

1

Joseph Kitagawa, Religion in Japanese History, Columbia University Press, new York 1966, s.12

JINJA SHINTŌ (shintō świątynne)

Świątynie shintō są miejscem oddawania czci ubusunagami, czyli lokalnym bóstwom
opiekunczym. Często również ośrodki kultu bóstw rodowych (ujigami). Najważniejsze
obrzędy odprawiane są w Nowy Rok, w okresie sadzenia ryżu i po pierwszych zbiorach.
Shintō świątynne jest ważnym czynnikiem integrującym lokalne społeczności.

Yashiro - miejsca, w których składano ofiary bóstwom (skały, drzewa). Miejsca te zaczęto
wydzielać za pomocą sznurów ze słomy ryżowej (shimenawa).

Himorogi – obiekt, na którym przebywa bóstwo (nie tylko w czasie święta, kiedy jest
przywoływane). Np. stare, wiecznie zielone drzewa, góry, skały (iwakura) lub w specjalny
sposób ułożone kamienie (iwasaka).Później w takich miejscach powstały zabudowania
świątynne. Niektóre formy mogą same w sobie być bóstwem – np. góra Fuji.

Pierwowzorem dla pawilonów świątynnych są:
Kura – spichlerze na ryż (na palach), w ktorych odprawiano rytuały religijne, związane z
kultem ducha ryżu. Styl shimmei zukuri – wejście na dłuższym boku budynku (Ise Jingū).
Miya - domy przywódców wioskowych (na palach). Styl taisha zukuri – wejście na krótszym
boku budynku (Izumo Taisha). Zazwyczaj satomiya znajdowały się w pewnym oddaleniu od
innych zabudowań wioski. Przywódcy wiosek stopniowo zaczynają pełnić funkcję szamana-
kapłana. Yamamiya – świątynie budowane w górach.

Główne elementy świątyni shintō:
torii – brama przed świątynią shintō.
Shimenawa – słomiany powróz, który wydziela sferę nieskalaną, odstrasza także złe duchy.
Honden – główny pawilon, w którym znajduje się substrat bóstwa
Haiden – pawilon modlitwy
Heiden – pawilon ofiarny (lub tylko stolik pomiedzy głównym pawilonem, a pawilonem
modlitwy) ofiary składane nazywane są heihaku.
Kaguraden – pawilon ze sceną do rytualnych tańców kagura
Shinsenden – pawilon, w którym przygotowuje się ofiarę z gotowanego pożywienia
Saikan – pawilon rytualnego oczyszczania dla kapłanów (ablucje, odosobnienia itp.)
Temizuya/chōzuya – miejsce ablucji przed wejściem do świątyni shintō. Pierwsza taka
budowla (zadaszona) powstała dopiero w 1636 w Tōshōgū w Nikkō.
Shamusho – pomieszczenia administracyjne
Tamagaki – ogrodzenie

Najstarsza świątynia to Ise Jingū zbudowana w VII wieku, poświęcona Bogini Słońca
Amaterasu, od której, według mitologii, wywodzi się ród cesarski

Ceremonia shikinen sengū – rozebranie świątyni i odbudowanie jej z nowych elementów,
będących dokładną kopią starych co 20 lat. Na czas odbudowy przenoszono bóstwo do
prowizorycznego pawilonu zbudowanego w tym celu. Do XIV wieku (do końca Kamakura)
budowano w ten sposób na nowo większość tzw. „wielkich świątyń”(taisha), obecnie tylko
Ise Jingū. Ostatni raz odbudowana w 1993 roku (61 raz z kolei, były okresy, kiedy z powodu
braku środków finansowych na dworze cesarskim nie odbudowywano jej).

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 2 (Shintō)

MATSURI – święta w shintō świątynnym.

Wg Misumi Haruo można wyróżnić następujące etapy obcowania z bóstwami w czasie
świąt: kamioroshi – zejście bóstwa, kamiasobi – zabawianie bóstwa (goszczenie go przez
widowiska i zabawy), kamiokuri – odprowadzenie bóstwa.

Monoimi, saikai, czyli oczyszczenie wstępne

Często osoby pełniące ważną funkcję w czasie religijnych ceremonii przebywają w
odosobnieniu (imiya), odosobnienie to zwane jest komori
- brak kontaktu ze śmiercią, brak kontaktu z krwią
- wstrzęmieźliwość seksualna,
- posty lub wyeliminowanie niektórych produktów, potrawy przygotowane na świętym
ogniu (bekka)
- indywidualne ablucje (misogi) polewanie zimną wodą: otemizu – ręce i usta; mizugori –
kąpiele pod wodospadem; kessai – kąpiel kapłanów.
- ceremonie oczyszczania (oharae) – wykonywane przez kapłana lub kapłankę dla innych
osób. Haraigushi – pęk białych pasków z papieru lub płótna umocowany na patyku.
Kapłan owiewa tym osobę skalaną.

Hana matsuri w pref. Aichi – oczyszczanie wrzątkiem (yudachi)

Kantō matsuri w Akita w sierpniu, noszenie lampionów, jest także pośrednio
oczyszczaniem przez ogień.
- oczyszczanie dzięki papierowym lalkom (katashiro). Hinamatsuri oraz Nanase no harae
(cesarz przez dotyk i oddech przenosi zmazy na lalki katashiro, które następnie wrzucane
są do 7 rzek)

Przybycie bóstwa (shinrei rairin)

yorishiro W czasie święta bóstwo przybywa na wiecznie zielone drzewko sakaki lub
specjalnie wzniesiony w tym celu słup. Czasami obiekt taki określane jest mianem torimono,
czyli niewielkich przedmiotów, które stają się siedzibą bóstwa: igushi – gałązki drzewa sakaki
lub sasa – gałązki bambusa; juzu (paciorki), które także zapewniają rytualną czystość; gohei
(różdżka z paskami specjalnie naciętego papieru lub pasmami materiału z lnu czy konopii),
często jest stałym miejscem przebywania bóstwa, czyli himorogi.
Czasami bóstwo w czasie matsuri nawiedza konkretną osobę, która jest wtedy wyróżniona
strojem od innych (maska czy też specjalne nakrycie głowy). Kibune jinja – pref. Yamaguchi,
bóstwo wchodzi w dzieci, które są przenoszone na plecach dorosłych przez rzekę. W Morioka
(pref. Iwate) Chaguchagu matsuri, dzieci jadą konno w czasie procesji (wcześniej całą dobę
nie śpią, żeby łatwiej bóstwo mogło je nawiedzić). Kashima jinja (Ibaragi pref.) - dziecko,
które nawiedziło bóstwo ubrane jest w samurajską zbroję.

Shinkōsai – procesja, obnoszenie bóstwa po okolicy w przenośnym ołtarzyku (mikoshi), czyli
zmniejszonej repliki chramu. Mikoshi nie może stanąć bezpośrednio na ziemi, podobnie jak
lektyka cesarza. (zawsze stawiane na kłodach z drewna lub kamiennych kręgach). Największe
mikoshi – Hote matsuri w Shiogama, każde mikoshi niesione jest przez 16 osób. Niektóre
mikoshi przewożone są na wielkich wozach (dashi), a wtedy na wozach tych siedzą m.in.
muzykanci. Niektóre przenośne ołtarzyki mają kształt łodzi (mibune), zwłaszcza w czasie

świąt społeczności rybackich lub w czasie świąt świątyń znajdujących się nad morzem. (np.
łodzie z ołtarzykami opływają Miyajima. (na tej wyspie znajduje się Itsukushima jinja,
związana z rodem Taira). Dzięki obcowaniu z bóstwem, które nawiedza w ten sposób okolicę,
odpędzane są złe duchy i zapewniana pomyślność.
Wzmaganie przejawiania się mocy bóstwa przez kołysanie i podrzucanie mikoshi.

Naorai - wspólny posiłek z bostwem. Spożywanie ofiary poświęconej przez bogów,
ucztowanie z nimi (shinjin kyōshoku) – symbol harmonii między ludźmi a bogami.
Ofiarowanie pożywienia (shinsen); surowe (woda, ryż, sake) , ale też gotowane, zwłaszcza
ryż np. w Ise Jingū.
Symbolika posiłku - wraz z pożywieniem przyswaja się moc życiową. Dawniej chore
dziecko otrzymało pożywienie z domu sąsiadów od ludzi zdrowych, aby wzmonić się. Chory
nie może podarować zdrowemu pożywienia.

Kami asobi – rywalizacja jako „zabawianie bostwa” (kenka matsuri)

Pobudzanie witalności, współzawodnictwo. Kenka matsuri czasami mylnie uważane za
wprowadzenie rytualnej dysharmonii, przez analogię do niektórych świąt w Europie. W
Europie w niektórych ludowych świętach widać odwrócenie hierarchii (najmłodszy ministrant
zajmował miejsce biskupa w średniowieczu, w starożytnym Rzymie niewolnik zasiadał przy
stole z panem), a więc naruszenie zwyczajowo uznanego porządku. W Japonii hierarchia nie
jest jednak naruszona. Zamieszanie, agresja, rywalizacja ma na celu ekspresję witalności w
obecności bóstwa. Pobudzenie natury do płodności.
Hadaka matsuri - z zapisków starożytnych wynika, że często po ablucjach uczestnicy
festiwalu biegali nago. Teraz przepaski na biodra (fundoshi) dla mężczyzn. Najczęściej w
zimę, kiedy bieganie bez ubrania jest dowodem poświęcenia i determinacji. Np. Hadaka
matsuri w Sendai (pref. Miyagi), 14 luty. Niektorzy uczestnicy w ustach trzymają kartki
papieru, żeby nie rozmawiać. Biegną przez śnieg, a w świątyni otrzymują sake i grzeją się
przy ogniu, w którym palone są ubiegłoroczne amulety.

Często rywalizacja związana jest z wróżeniem. Zapasy sumō w czasie obrzędów religijnych -
już w Nihonshoki (Kronice Japonii 720) są zapisy, że wczesną jesienią na terenie dworu
cesarskiego, dwie grupy zapaśników rywalizowały ze sobą. Była to forma wróżenia
pomyślnych plonów.
Komedawarabiki – przeciąganie beczek z ryżem ważących ok. 3 ton (np. w miejscowości
Aizubange, pref. Fukushima). Ta grupa, która wygra, uzyska w danym roku lepsze zbiory.

Inne rodzaje wyroczni w czasie matsuri:
w marcu w mieście Kōriyama nad jeziorem ludzie przyglądają się ogniom na przeciwleglym
brzegu i wróżą pomyślność zbiorów w zależności od tego, jak pali się ogień.
Oyumi matsuri 25 stycznia, Nonodake Hakusan jinja w pref. Miyagi – dwójka dzieci strzela z
łuku 12 strzałami symbolizującymi miesiące w roku – celność jest wróżbą pogody i obfitych
zbiorów.
Kudakayu lub Tsutsukayu – przepowiadanie zbiorów na podstawie wyglądu ziaren
rozgotowanego ryży włożonego w łodygi trzciny 15.luty, Suwa jinja (pref. Miyagi).

Wyrocznie szamanek (kuchiyose) związane z transem nie są elementem matsuri.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 3 (Shintō)

MATSURI – c.d. (Pokaz filmu)

Współzawodnictwo o pomyślność dla zwycięzcy/zwycięzców
- wyścigi wozów dashi lub mikoshi
- Kumano jinja w Iwaki - dwie grupy ścigają się, która pierwsza zatknie halabardę z
lampionem przed obliczem bóstwa.
- walka w czasie wspinania się na linę w świątyni (np. Yanaizu hadaka matsuri, w Yanaizu,
pref. Fukushima).
-

Hadaka matsuri w Saidai jinja, Okayama.

O drugiej w nocy zamykana jest brama świątyni i

gaszone są światła. W tłum zebranych kapłan rzuca shingi, czyli symbol bóstwa (święte
pałeczki). Potem chłopcy biegną na pobliskie wzgórza śpiewając peśni.
W Inazawa wybierany jest shinotoko – goły, całe ciało ogolone. Udaje się do świątyni
Kōnomiya, po drodze dotykają go mężczyźni w wieku od 24 do 43 lat, jest więc wyczerpany,
kiedy dotrze.Potem, kiedy już weźmie na siebie wszystkie skalania, jest symbolicznie
wyrzucony z miasta.

- Bonten matsuri (Asahiokayama jinja, 17 stycznia), 30-40 mężczyzn, noszących 2-3
metrowe tyczki z przymocowanymi skrawkami papieru i materiału, na szczycie teczki często
wizerunek zwierzęcia zodialkalnego przypadającego na dany rok (tyczki zwane bonten), które
podobno mają symbolizować fallusy, starają się wedrzeć do świątyni – inni im przeszkadzają.
Zwycięska tyczka wniesiona jest do chramu – ma też gwarantować obfite plony.

Kamiasobi – tańce jako „zabawianie bóstwa”
Taniec pochodzi od bóstw, jest ich darem. Instrumenty muzyczne pomagały wejść w trans
(kamigakari) szamankom lub szamanom. Flet jest ważny, bo wypełnia serce radością i
odpędza złe duchy.Tupanie w czasie tańca (daichibumi)– oczyszcza ziemię i ożywia
płodność ziemi. Branie udział w tańcach świątecznych też wymaga wstepnego oczyszczenia.
Np. Uwase jinja matsuri – tancerze to mężczyźni z domów, gdzie nikt nie umarł w ostatnim
roku, przed świętem ćwiczą tańce w odosobnieniu.

Tańce religijne (kagura)
mikakura - na dworze cesarskim , satokagura – w wioskach. Ekstatyczne mai i odori,
pantomimiczne tańce zwane modoki. Celem tańsów jest odnowa świata, zachowanie ładu,
gwarancja pomyślności.
Tańce mityczne – przedstawiają wydarzenia z mitów, np. Izumo-mai (wrzesień) walka
Susanoo ze smokiem. Ōta jinja, Kioto – taniec Ame no uzume.
Niektóre kagura zaczynają się od recytacji i pieśni pochwalnych o pochodzeniu i znaczeniu
bóstw (saimon).Np. Izanagi saimon w kagura we wsi Monobe, pref. Kōchi.
Dengaku – modlitwa o obfitość zbiorów. Taue odori – tańce polne na polach – modlitwa przy
sadzeniu ryżu np. w Haguro jinja pref. Yamagata lub w Chiyoda, Kobiety ubrane w kolorowe
kimona sadzą ryż, a mężczyźni za nimi idą i walą w bębny. Uderzanie w bębny taiko
symbolizuje zasiew i zapładnianie.Ważna rola sanbaisan – mistrza ceremonii, który nadaje
rytm, śpiewa naprzemian z kobietami.
Taniec odsyłania dusz (odorikami okuri) – w czasie świąta Obon (mai nigdy nie jest do
takiego odsyłania używany)

Furyū – taniec odganiający złe duchy i nieszczęścia, modlitwa o deszcz, albo o
powstrzymanie deszczu ze względu na zagrożenie powodzią.(Ofiarowanie Mizugami,
bóstwom wody, czarnego konia, kiedy modlono się o deszcz, i kasztanka, kiedy proszono o
ustanie deszczu). Tancerze furyū często noszą stożkowate kapelusze, inne kapelusze
ozdobione kwiatami, przypominają parasole (hanagasa) – jest to symbol deszczu, chociaż
niektórzy badaczą sądzą, że kapelusze także pełnią funkcję yorishiro – miejsca zejścia bóstwa.
Głośne bębny mają symbolizować burzę. (np. Hanagasa matsuri – parada tancerek z
parasolkami w Yamagata 6-8 sierpnia). Podobno furyū były także tańczone w intencji
wygranej wojny czy bitwy.

Shishimai, czyli taniec lwa: Tak właściwie termin shishi dotyczy zwierząt występujących w
czasie matsuri

– także dzika, jelenia, niedźwiedzia. Najcześciej maska przypominająca lwa. Taniec

pochodzenia chińskiego, ma na celu podtrzymanie ładu i harmonii na świecie. Wierzono, że zapobiega
zwłaszcza pożarom i trzęsieniem ziemi. Pierwszy shishimai w Japonii: Tōdaiji Nara 752 rok.
Dotykanie maski w czasie matsuri przynosi efekt oczyszczania z wszelkich skalań.

Warai matsuri Festiwal śmiechu Oczyszczająca rola śmiechu –10.10 w Hidaka, pref.
Wakayama – mit o boginiu Niu Himenomikoto, która zaspała i spóźniła sie na rodowe święto
do Izumo, przez co stała się pośmiewiskiem bogów. Podczas tego święta wierni i kapłani
śmieją się przed chramem – rozładowanie napięcia, bogowie się śmieją i radują – jak w
przypadku tańca Ame no uzume.

Gion Matsuri – Gion nazwa klasztoru w Indiach, w ktorym nauczał Budda, Gozu Ten’ō jako bóstwo
opiekuńcze tego klasztoru. Gozu Ten’ō jako bóstwo kontrolujące zarazy utożsamiony z Susanoo. Kulminacja
święta yamaboko junkō odbywa się 17 lipca.
Wozy (dashi) : Hakurakuten – od imienia chińskiego mędrca i poety – modlitwy o mądrość.
Niwatoriboko – modlitwy o pokój. W czasie pokoju, nie ostrzega się bębnami przed niebezpieczeństwem i
dlatego na bębnach kury znoszą jajka.

Mukonage Suminuri matsuri – Matsunoyama, 15 stycznia.
Na szczęście rzucanie w śnieg mężczyzn, którzy w zeszłym roku ożenili się. Smarownie się popiołem
zmieszanym ze śniegiem także przynosi pomyślność i chroni przed chorobami.

15 marca Hōnensai - procesja od świątyni Shimmeisha do Tagata jinja (tam czczona jest Tamahime). Niesiony
jest w palankinie fallus o wadze 400 kg. Niesie go 60 mężczyzn w wieku 42 lat (yakudoshi). W procesji idą
także kobiety w wieku 36 lat niosąc rzeźby fallusa.
Każdego roku fallus musi być na nowo wyrzeźbiony – stare są sprzedawane w czasie licytacji jako amulet
przynoszący szczęście. Wypożyczanie fallusów ze świątyni, i oddawanie, kiedy spełnią się modlitwy o zdrowie
lub narodziny potomstwa. Połączenie księżniczki Tamahime z jej zmarłym mężem Tekaeinadane, ktory zginął
na wojnie. Legenda z okresu Kofun.

KAMI OKURI –odsyłanie bóstwa
Pożegnalne tańce religijne zwane kamiagari. Koniec święta określany jest mianem shizume,
czy uspokojenie, udobruchanie bóstwa. Na Okinawie, niektóre święta kończą się
dramatycznie, wierni płaczem żegnają bóstwo.
Kiedyś większość matsuri była zamknięta dla przybyszy z zewnątrz – dopiero od okresu
Meiji zniesiono wszelkie ograniczenia.

DVD Sapporo Yosakoi Sōran, Asakusa Sanja matsuri, Aomori Nebuta matsuri Onbashirasai, Ōhara
hadaka matsuri (Chiba), Ushutsu Abare matsuri, Takayama matsuri, Kishiwada Danjiri matsuri, Shingū
Otō matsuri, Kōchi Yosakai matsuri, Tokushima Awa Odori (BON), Yamagashi Tōrō matsuri, Hakata
Gion Yamagasa, Nagasaki Kunchi

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW
Religie Japonii, wykład 4 (Shintō)
KOJIKI JAKO ŹRÓDŁO DOKTRYNY SHINTŌ

Kojiki (712)– W 711 roku Cesarzowa Gemmei rozkazuje Ō no Yasumaro „uporządkować i spisać stare podania,
których z woli władcy nauczył się recytować Hieda no Are
„Gdy chaos pramaterii już krzepł, jeszcze się w niej nie przejawił żaden dech ni układ. Nie było nazw ani
żadnego działania. (...) Niebo i ziemia poczęły się jednak od siebie oddzielać, trzy bóstwa powstały jako
początek stworzenia, czyli wyłoniły się pierwiastki męskie i żeńskie na Przestworze Wysokich Niebios
(Takamagahara)
Ame no minaka nushi - Pan Ogarniający Wszystko na Niebie
Takami musubi – Najwyższa Święta Moc Życiodajna
Kami musubi – Boska Moc Życiodajna
Pierwsza trójca bogów, które „ukryły swoje ciała”. „Ziemia wtedy jeszcze nie okrzepła i na podobieństwo
pływającego tłuszczu chybotała się niczym meduza”.
Kolejne siedem bóstw były „duchami jednostkowymi o niewidzialnych postaciach”. „Duchy te po kolei poczęły
się z czegoś, co się wyrzynało jak pęd trzciny”.
Potem pięć par bóstw męskich i żeńskich – ostatnia para to Izanagi – Duch Uśmierzający Szlachetne Łono i
Izanami – Duch Wzburzający Szlachetne Łono

Powstanie wysp japońskich
Polecenie od bogów dla Izanagi i Izanami: „doprowadźcie do ładu rozchybotaną ziemię i sprawcie by
stwardniała” – misja wprowadzenie ładu w chaosie.
Na moście z tęczy (Ame no ukihashi) zamieszali niebiańską włócznią, kropla iłu spadła i utworzyła wyspę
Onogoro.
Postawili słup (symbol łączący niebo i ziemię) i zbudowali dwór.
Sakralna seksualność – Izanami rodzi wyspy japońskie. Boskość form nieożywionych, wysp japońskich. Jako
pierwszą Izanami zrodziła wyspę Awaji (Dawca wczesnych kłosów) a potem 14 wysp (m.in. Honshū, Shikoku,
Kyūshū, Sado, Oki, Iki, Tsushima, Oshima). Potem rodzi wiele innych bóstw, których imiona prof. Kotański
przetłumaczył zgodnie z ideą, że powinny się tam kryć akty tworzenia – np. Młodzian z Mocą Tworzenia Ziemi
ze Skał, Niewiasta Wzbudzająca Spienione fale, Duch Rozprowadzający Wody Ziemi, Rodzic Wielkich Gór itp.

Nie dopełnienie rytuału sprowadza nieszczęście Izanami odzywa się pierwsza, zachwycając się mężem, to
jest przyczyną, iż potomstwo to: „dziecię miękkie jak pijawka” (spuszczono je w koszyku na wodę, według
niektórych podań to Sukunabikona, przyjaciel Ōkuninushiego) i „wyspa z piany”. Powtórzenie rytuału wszystko
naprawia.
Konieczność oczyszczania się po śmierci: Izanami, której wnętrzności spalił Bóg Ognia w czasie narodzin udaje
się do Yominokuni (Yomotsukuni) Niejasna granica między niebem a ziemią – wejście do Krainy Ciemności
jest na ziemi, a oczyszczają się tam także bóstwa, nie tylko duchy zmarłych ludzi.
Pierwszy rozwód w historii Japonii – Izanagi zstępuje do krainy, ale nie tylko z tęskonoty za żoną. Mówi do niej:
„Nie ukończyliśmy jeszcze tworzenia”, Izanami już jadła przy ognisku Krainy Ciemności, ale chce wrócić.
Izanagi ma czekać cierpliwie, ale jej nie posłuchał. Zapalił łuczywo z dwóch bocznych zębów grzebienia i w tym
świetle zobaczył, że jego żona jest toczona przez robactwo. Ucieka z Krainy Ciemności, a zhańbiona jego
zachowaniem żona, wysyła za nim jędze, przed którymi Izanagi broni się rzucając magiczne przedmioty (ozdobę
włosów/winorośl; grzebień/las bambusowy, brzoskwinię). Izanami sama ściga męża. Ostatnia rozmowa przed
rozstaniem – Izanami każe jej odejść, a ona mówi, że codziennie uśmierci tysiąc ludzi. Izanami odpowiada, że
sprawi, że codziennie będzie rodzić się tysiąc pięćset. W tekście jest mowa o chacie porodowej (ubuya),
budowana daleko od domostw, palona po porodzie jako skalana krwią.
Skalanie (kegare) – Izanagi jest skalany przez zetknięcie ze śmiercią (tabu), musi oczyścić się w rzece. Musi to
być miejsce, w ktorym nurt nie może być ani zbyt wartki, ani zbyt powolny. Powstają duchy przynoszące
nieszczęścia – z brudu, który przylgnął do niego w Krainie Ciemności. Ale powstają też duchy mające
naprawiać te krzywdy.
Powstanie bóstw także w warunkach nie kojarzonych z sacrum:
Bóstwa powstają z krwi i części ciała zabitego (rozpłatanego) przez Izanagi Boga Ognia, który w czasie porodu
spalił wnętrzności swojej matki, Izanami.
Po ucieczce Izanagiego z Krainy Ciemności (Yomotsukuni) w czasie:
Susanoo (Porywczy i Niepochamowany Mąż) powstaje podczas przemywania nosa Izanagiego, Amaterasu
(Wielki i Święty Duch Świecący na Niebie) przy przemywaniu lewego oka.
Tsukiyomi (Duch Dogladający Księżyca) przy obmywaniu prawego oka
Powstanie ziaren zbóż:

Dla Susanoo Ōgetsuhime (Wieszczka Bogactwa Pożywienia) przygotowuje posiłek wydobywszy pożywienie z
nosa, ust i odbytu. Susanoo uznaje jadło za skalane i zabija ją. Po jej śmierci ma ona w głowie – jedwabniki; w
oczach-ziarna ryżu; uszy – proso; nos-czerwona fasola; łono – klosy zbóż; odbyt – ziarna soi. Kamimusubi każe
zebrać to wszystko i przeznaczyć na nasiona. (w religii Azteków kukurydza także powstaje z ciała zabitego
bóstwa).
Hierarchia bóstw niebiańskich – konflikt między Amaterasu a Susanoo.
Rozpacz Susanoo po śmierci matki zakłóca rytm przyrody – jego płacz powoduje wysuszenie: rzeki i morza
wyschły do cna.
Sąd niebios – kto ma objąć władzę nad Wielkim Przestworem Niebios.
Grzechy niebiańskie (wymianiane w modlitwie Wielkiego Oczyszczenia).
Rozzłoszczony Susanoo pozrywał groble, zasypał rowy, zanieczyścił kałem izbę – jadalnię.Wrzucił do tkalni
niebiańskiego srokatego źrebca odartego ze skóry (czy obdartego od tyłu, a nie od przodu). Tkaczki przebiły
sobie łona czółenkami.
Wywabienie Amaterasu z jaskini. – pewne elementy „zabawiania bóstw” (kami asobi)Ame no uzume i jej taniec
w transie na kadzi. Tancerki z rodu Sarume na dworze cesarskim miały się wywodzić od Ame no uzume. Taniec
w czasie zimy o przesilenie wiosenne, o powrót słońca.
Torii - przed jaskinią posadzono na jakiejś belce koguty, aby przywoływały słońce. Shimenawa – liną na prędce
ukręconą odgrodzono Amaterasu od jaskini, żeby tam nie wróciła.
Walka Susanoo z potworem - ratuje boginkę ziemską Kushinadahime przed wężem z Koshi i żeni się z nią.

Insygnia władzy cesarskiej: Magatama – krzywulce-klejnoty, ma je we włosach Amaterasu w czasie pojedynku
z Susanoo. Są także zawieszone na krzewie sakaki (wiecznie zielone, krzew szczęścia, miejsce zejścia bóstwa, w
czasie wywabiania Amaterasu z jaskini. – były wieszane razem ze skrawkami bawełnianej tkaniny (yū) i
konopnej (asabu). Yata no kagami - ośmiokątne zwierciadło wykonane w celu wywabienia Amaterasu z jaskini.
Kiedy powiedzieli jej, że radują się, gdyż jest bóstwo potężniejsze od niej, wyjrzała z jaskini i zobaczyła siebie
w lustrze; Kusanagi no tachi lub Kusanagi no tsurugi) – Miecz Trawosiecz - znaleziony w ogonie węża z
Koshi przez Susanoo, ktory ofiarował ten miecz Amaterasu.

ŌKUNINUSHI (Wielki Pan Błogosławiący Ziemi) – prawnuk prawnuka Susanoo (6 pokolenie).
Nagrodzony za dobre serce (pomoc zającowi), ale także za spryt. Rywalizacja z braćmi o piękną dziewczynę.
Inaba no Yagamuhime (Bezgranicznie Kochana Dziewczyna z Inaba. ZMARTWYCHSTANIE
ŌKUNINUSHIEGO – kiedy zmarł przywalony przez braci kamieniem w kształcie dzika, rozpalanym do
czerwoności, jego matka poprosiła o ratunek Kamimusubi. Natarła poparzonego syna proszkiem z utartej muszli
i maścią, którą dostała od Kamimusubi.
Za radą matki udaje się do siedziby Susanoo. Tam zakochuje się w nim córka Susanoo, (prapra...babka
Ōkuninushiego), Suseribime (Porywcza i Niecierpliwa Dziewczyna). Zostaje wystawiony przez Susanoo na
próby – nocleg w komnacie pełnej węży, nocleg w komnacie pełnej wij i szerszeni, poszukiwanie strzały)
Ucieczka Ōkuninushiego i Suseribime z pałacu.
Susanoo zaakceptował Ōkuninushiego jako zięcia, tylko mu powiedział mu, żeby za pomocą maicznego łuku i
miecza, któru mu podarował, pokonał braci i zdobył własną ziemię. Ma też uczynić z Suseribime pierwszą
małżonkę.

Ideał żony: Początkowo Suseribime jest zazdrosna o inne kobiety. Inaba Yagamuhime, po urodzeniu dziecka
Ōkuninushiego boi się wracać z dzieckiem na dwór, zostawia je niemowlę w rozwidleniu na drzewie i wraca do
siebie. (Nałożnice nie mają praw do dzieci). Ōkuninushi zdobywa kolejne nałożnice. Wymiana pieśni miłosnych,
stałe frazy wierszy: „ramiona twoje białe z pieszczotą dotkną jak śnieg puszysty miękkich piersi moich młodych
i przylgniesz do mnie ciepło, a ręce twoje owiną mnie jak liany”. Ponieważ Suseribime jest nadmiernie
zazdrosna, mąż decyduje, że ją opuści, w czasie rozstania śpiewają pieśni miłosne. Ōkuninushi: „Zawsze mi
droga dostojna moja żono, będziesz za mną tęsknić”. Nie chce wyjeżdżać, ona też nie chce się z nim rozstać,
przynosi mu sake a jej pieśń, można uznać za przyzwolenie dla jego niewierności: „Przecież jesteś mężczyzną z
krwi i kości, gdziekolwiek dotrzesz, musisz mieć żony młode jako traw kiełki”. Susueribime prosi, żeby z nią
został, napili się oboje z tej samej czarki sake i przysięgli, że serca im się nie zmienią. (W niektórych
świątyniach są wizerunki Ōkuninushiego i Suseribime spleconych w uścisku). Ōkuninushi ma kolejne żony i
nałożnice, ale Suseribime jest pierwszą żoną.

Współpraca bóstw w dziele zaprowadzania porządku. Ōkuninushi spotyka Trapiducha (Sukunabikona) czyli
Maleństwo, które Wprowadza Wiele Ładu, w niebiańskiej łódce z rzęsy wodnej ubranego w skorupkę
jedwabnika. Kamimusubi nakazuje im: „Twórzcie ziemie i umacniajcie je wspólnie”.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 5 (Shintō)

PRZEJĘCIE WŁADZY NA ARCHIPELAGU PRZEZ POTOMKÓW AMATERASU

Takamagahara - Przestwór Wysokich Niebios
Yomi no kuni – Kraina Ciemności (zwana też Ne no kuni, Krainą Korzeni)
Nakatsu kuni – Kraina środka (osiem wysp japońskich)
Tokoyo no kuni – Kraina Wiecznej Szczęśliwości (Wieczna trwałość jako stan bytowania bogów niebiańskich)
Wg kronik Cesarz Jimmu objął tron w 660 roku przed naszą erą.

Amaterasu ingeruje w sprawy ziemskie. Chce wysłać syna, ale ten uważa, że „za dużo tam jest duchów
ziemskich ruchliwych i popędliwych, trzeba najpierw kogoś wysłać, żeby zaprowadził porządek”.
Bóstwa ziemskie, zwłaszcza potomkowie Susasoo nie chcą się podporządkować. Wysłane początkowo
bóstwa na ziemię, nie chcą wracać.

PIERWSI WYSŁAŃCY
Ame no wakahiko (Młodzian Potrafiący się Oderwać od Nieba) - dostaje za żonę córkę Ōkuninushiego, ma
nadzieję, że będzie jego następcą. Bogowie niebiańscy wysłali za nim bażanta, który wydawał odgłosy smętne
(bażant-płaczka), dlatego Ame no wakahiko zestrzelił go z łuku. Strzała, która przebiła bażanta, poleciała do
nieba. Kara niebios – strzała wraca i zabija mordercę.
Wysłano następnie na ziemię Takemikazuchi no o no kami (Śmiałego Męża Walącego Świętymi Młotami) i
Ame no torifune no kami (Ducha Niebiańskiej Uskrzydlonej Łodzi). Przybyli do Ōkuninushiego i „usiedli na
mieczach ze skrzyżowanymi nogami”. Ōkuninushi powiedział im, że musi poradzić się synów:
Yaekotoshironushi (Pan Znający Moc Wszelakich Słów), który łowił ryby, zgodził się podporządkować
bóstwom niebiańskim. (a potem zniknął, poźniej jest o nim mowa, że był strażnikiem przy bogach niebiańskich).
Drugi syn, Takeminata no kami (Śmiały Duch Zwyciężający Wszystkich) nie chciał się zgodzić. Dochodzi do
walki, którą Takeminata przegrywa. Wtedy jego ojciec, Ōkuninushi, też się zgodził, tylko postawił warunek –
chce by zbudowali mu taki sam dwór, jaki będą mieli następcy Amaterasu na ziemi. Mają mu także oddawać
cześć – złożono mu ofiary. Izumo Taisha jest otaczany szacunkiem także przez ród cesarski. Ōkuninushi usunął
się, ale jego ród trwa - miał 180 dzieci.

ZEJŚCIE NA ZIEMIĘ NINIGI – WNUKA AMATERASU
Wnuk Amaterasu (syn jakoś się nie kwapił) Ninigi no mikoto (Amenikishi kuninikishi amatsuhiko hikoho no
ninigi – Niebiański młodzian Dobrotliwy dla Nieba i Dobrotliwy dla Ziemi, Skrzący się jak Klejnot. Ninigi jest
żywym bogiem (akitsukami), równym Amaterasu jako jej potomek. Ninigi dostał insygnia władzy cesarskiej.
Amaterasu rozkazuje, by czcić lustro jako jej symbol. Wyruszył razem z orszakiem bogów, które miały
zajmowac się ważnymi funkcjami rytualnymi - pogrzeby, ofiary, tańce przywołujące duchy, polerowanie luster,
wyrabianie klejnotów magatama. Np. Ame no koyane (Niebiański Żałobnik) to przodek rodu Nakatomi, z
którego wywodzi się ród Fujiwarów.
Spotkanie z Sarutahiko (Szkaradny Młodzian, Który Ulega), o groźnym wyglądzie, który zostaje
przewodnikiem. Zeszli na Kiusiu na szczyt Takachiho, udali się na przylądek Kasasa, gdzie od rana słońce
rozsiewa blask i tam zbudowali dwór.
Śmiertelność potomków Ninigi.
Ninigi spotyka piękną córkę Ducha Gór – Konohana sakuya hime (Dziewoja Wywołująca Przekwitanie
Kwiatów na Drzewach). Duch Gór wysyła mu dwie córki, także brzydką Iwanaga hime (Dziewoja Niezmienna
jak Skała). Ninigi odesłał brzydką siostrę z powrotem do ojca. Przepowiednia Ducha Gór: „potomstwo duchów
nieba będzie nietrwałe jak kwiaty drzew”. Gdyby poślubił Iwanaga hime, jego potomstwo byłoby wieczne, jak
skały.
Ninigi uważa, że Konohana sakuya hime za szybko ma urodzić jego dziecko – jego żona poddaje się sądowi
niebios - sama podpala chatę porodową,w której się znajduje, a mimo tego dziecko rodzi się zdrowe i oboje się
ratują. Ninigi ma z nią 3 dzieci. Spis nałożnic Ninigi i ich dzieci, oraz jakie rody się od nich wywodzą.

OPIS WALK I PODBOJÓW
CESARZ JIMMU - Kamu yamato iwarebiko (Młodzian, którego urzekło Yamato) wyrusza z Takachiho na
dalszy podbój razem z bratem Itsuse no mikoto (Niezwykłym Towarzyszem) Niektóre napotkane bóstw
ziemskie przyłączają się do nich, ale inne stają do walki.Walka z Tomobiko (Odszczepieńcem z Tomi, który
Uśmierca). Itsuse no mikoto został zabity, ponieważ walczył przodem do słońca, jakby przeciw słońcu, dlatego

nie mogła mu Amaterasu pomagać. Potomkowie słońca mogą zyciężać jedynie wtedy, gdy mają słońce za
plecami.
Pomoc Amaterasu – pojawienie się niedźwiedzia osłabia całą armię Jimmu (zły urok), pojawia się jeden z
duchów ziemskich z mieczem od bogów niebiańskich, który czar ten znosi. Yatagarasu (Kruk Znakomicie
Trafiający - przedstawiany jako kruk o trzech nogach) został wysłany z nieba, by wskazywał drogę Jimmu. (W
Chinach kruk kojarzony jest ze słońcem).
PODSTĘP I OKRUCIEŃSTWO ARMII JIMMU – zaprosili na biesiadę 80 duchów ziemskich („dzikusów z
ziemnych nor”). Przy każdym gościu stał wojownik przebrany za sługę. Gdy goście się upili, wojownicy na
dany znak (po śpiewie) zabili ich. Rody, które się poddają zostają zarządcami prowincjonalnymi (kuni no
miyatsuko) i otrzymują tytuły kabane. Posyłali dzieci na służbę na dwór, przysyłali daniny, mieli obowiązek
służyć pomocą militarną.

IDEAŁ WOJOWNIKA - YAMATOTAKERU (Bitny z Yamato), syn cesarza Keikō podbił Kiusiu, Izumo i
Kantō. Zabił swojego starszego brata, który został wysłany przez ojca po nałożnice, ale sam dzielił z nimi łoże,
a ojcu wysłał inne, dając im imiona piękności, które zagarnął dla siebie. Ojciec domyślał się, ale go nie ukarał.
Yamatotakeru miał go pouczyć na prośbę ojca, żeby przychodził na poranne i wieczorne posiłki, ale zapytany,
co uczynił, powiedział: „Gdy świtaniem brat wszedł do ustępu, zaczekałem nań i schwyciłem, a potem
zacisnąłem ramiona i pogruchotałem mu kości. Wyrwawszy mu wreszcie ręce i nogi, zawinąłem wszystko w
słomianą plecionkę i rzuciłem gdzieś na uboczu w krzaki”.
Yamatotakeru miał wierną małżonkę Ototachibana no hime (Dziewczyna, która Zginęła Zdobywając Rozgłos),
która w czasie burzy na morzu uratowała męża, gdyż uciszyła fale, składając z siebie ofiarę.
Obawiając się jego gwałtowności ojciec ciągle wysyłał go na wyprawy. Yamatotakeru odnosił zwycięstwa
głównie dzięki fortelom - przebrał się za kobietę i wszedł na biesiadę z ukrytym mieczem. (Pomysł podsunęła
mu jego ciotka, kapłanka z Ise). Yamatotakeru jest ciągle wysyłany do walki, więc skarży się ciotce, że jego
ojciec chce żeby zginął. Ciotka- kapłanka z Ise daje mu miecz Kusanagi no tachi/tsurugi i woreczek, który ma
rozwiązać w przypadku niebezpieczeństwa. Kiedy wpadł w pułapkę, gdyż zapalono wokół niego ogień na
równinie, otworzył woreczek i znalazł tam krzesiwo, sam rozpalił ogień, który powstrzymał nacierające na niego
płomienie. Potem wszystkich wrogów zabił a ich ciała spalił.
Yamatotakeru nie szanował lokalnych bóstw – zabił białego jelenia, wysłannika lokalnego bóstwa. Kiedy
spotkał białego dzika, w które wstąpiło bóstwo z góry Ibuki, zlekceważył je, uznając jedynie za wysłannika
bóstwa. Za karę bóstwo zesłało na niego grad i Yamatotakeru pomieszało się w głowie. Nie miał swojego
miecza przy sobie, gdyż zostawił u dziewczyny. Długo wędrował osłabiony, śpiewał tęsknie o Yamato, aż
wreszcie zmarł. W czasie pogrzebu zmarły zmienił się w olbrzymiego białego ptaka. Żalobnicy szli jego śladem,
a w miejscu, w którym usiadł, usypano kurchan dla Yamatotakeru.

RYWALIZACJA O WŁADZĘ
Rywalizacja między dziećmi Ninigi: Hideri no mikoto (Orędownik Rozżażania się Ognia) – udane połowy
i Hosuwari no mikoto (Orędownik załamywania się ognia).
Rywalizacja między dziećmi Jimmu u pierwszej małżonki a ich przyrodnim bratem Tagishimimi no
mikoto.
Cesarz Sujin walczy o władzę ze swoim przyrodnim bratem.
Walka Uji no wakiiratsuko, młodszego brata cesarza Nintoku o władzę
Intrygi na dworze za panowania cesarza Ankō i cesarza Yuryaku
Cesarzowa Jingū (Jingū kōgō), żona cesarza Chūaia, miała sen-wyrocznię, że bóstwa nakazują im zdobyć
bogatą krainę za morzem. Cesarz nie wierzył w wyrocznię i dlatego spotkała go kara, zmarł podczas gry na koto.
Cesarzowa przejmuje władzę po śmierci męża i udaje się na podbój Korei z generałem Takenouchi no sukune.
Dotarli do Shiragi, której władca się poddał, obiecał dostarczać konie oraz inne dary tak często, że „kadłuby
statków nie zdążą wyschnąć”. Cesarzowo, żeby dziecko nie urodziło się za wcześnie „ umocowala sobie
kamienie na biodrach”, syn urodził się po dotarciu do Japonii. Wracając bała się zdrady, dlatego rozpuszczono
plotkę, że jej syn, następca tronu, nie żyje. Dwóch innych synów Chūaia chciało ją zabić. Jednego rozszarpał
dzik na polowaniu, a drugi, mimo tego złego omenu, zaatakował statek myśląc, że jest tam tylko kondukt
żałobny. Walka przeniosła się na równinę. Wojownicy cesarzowej udali, że się poddają, krzycząc, że cesarzowa
zginęła. Na znak, że się poddają poprzecinali cięciwy łuków. Kiedy ich przeciwnicy odłożyli broń, wojownicy
cesarzowej wyjęli zapasowe cięciwy i pokonali wrogów.

Ideał władcy dbającego o lud, cesarz Nintoku – budowano groble i spichlerze, przekopano kanał do Naniwa.
Pewnego dnia władca wszedł na wysoką górę, rozejrzał się i powiedział: „Nad chatami nie unosi się dym. Cały
kraj jest w biedzie. Przez trzy najbliższe lata lud ma być zwolniony ze wszelkich danin i robót na rzecz dworu”.
Przez te trzy lata nie naprawiano dworu, dach przeciekał, ale tylko podstawiano miski. Po trzech latach władca
ujrzał dymy i znowu wprowadził daniny, ale nie były już one dla ludu wielkim obciążeniem.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 6 (Shintō)

KULT RELIGIJNY NA DWORZE CESARSKIM

Dla kraju Yamato obiektem kultu nie była jedynie Bogini Słońca, Amaterasu. Ważna jest
także góra Miwa, jej bóstwo, Ōmononushi, które jest bóstwem lokalnym (kunitama)
objawiało się pod postacią białego węża. Ōmononushi został później uznany także za boga
wojny, na podbitych terenach zakładano jego świątynie. Z kolei bóstwa z Sumiyoshi jinja na
terenie obecnej Osaki (wtedy port Naniwazu) miały opiekować się drogą morską na Kiusiu.
W Munakata jinja na Kiusiu także składano ofiary od dworu Yamato. Później w przypadku
wysyłania poselstwa za morze ofiary były wysyłane także do Ise i innych głównych świątyń.

Cesarz Yūryaku podróżując, zobaczył wspaniały orszak, dorównujący wspaniałością
orszakowi cesarskiemu. Rozgniewał się i chciał ukarać zuchwalca, ale okazało się że był to
duch góry Kazuraki, znany ze swojej potęgi. Przestraszony cesarz złożył mu w ofierze wlasny
miecz i łuk oraz ubrania swoich dworzan. Duch „zacierając ręce przyjął te ofiary”.

Kult Amaterasu, powstanie świątyni Ise Jingū.
Cesarz Sujin miał sen, że gniew bóstwa Ōmononushi (boga góry Miwa, znajdującej się w
pobliżu pałacu cesarskiego), który zesłał zarazę, może złagodzić tylko ceremonia odprawiona
przez jego wnuka Ōtataneko (założyciel rodu kapłanów z Miwa).
W Nihonshoki wyjaśnione jest, że cesarz Sujin obawiał się, że oba bóstwa, Ōmononushi i
Amaterasu, czczone pod jednym dachem w pałacu cesarskim, mogą być o siebie zazdrosne.
Powierzył każde bóstwo innej księżniczce i kazał im opuścić pałac. Cesarz Sujin wręczył
lustro swojej córce Toyosuki Iribime no mikoto w 92 roku p.n.e. Potem w 40 roku p.n.e
lustro zostało przekazane Yamatohime, a po 36 latach poszukiwań, ustalono, zgodnie z
wyrocznią, miejsce budowy świątyni Amaterasu nad rzeką Isuzu. Za panowania cesarza
Suinina w 4 roku p.n.e. miała powstać Chram Wewnętrzny (Naikū).
Niejasne jest to, dlaczego sam cesarz nie odprawia ceremonii dla Amaterasu - możliwe, że
istniał system podzielonej władzy: hime, czyli kobieta-szamanka zajmowała się religijnymi
ceremoniami a hiko, czyli mężczyzna-władca sprawował rządy.
Ise znajdowało się na wschodzie, tam, gdzie wschodzi słońce, jeśli patrzeć z pałacu cesarza
Yūryaku, który znajdował się na zboczu świętej góry Miwa. W Ise znajdowała się już
świątynia, ale została ona uznana za „Zewnętrzną” (Gekū) i poświęcona Toyouke no kami,
Bogini Żywności. W VI wieku za rządów cesarza Kimmei’a ustanowiono grupy shinabe w
całym kraju, które miały składać daniny dla świątyni Ise.

Kapłanki w Ise (saigū)
Księżniczki z cesarskiego rodu pełniły w Ise funkcje kapłanek (saigū). Odprawiały tam
ceremonie w imieniu cesarza. Saigū - księżniczki krwi, wybierała je wyrocznia w czasie
intronizacji cesarza, musiały przejść liczne rytuały oczyszczania - przez 3 lata kandydatka na
kapłankę musiała przebywać w chramie Nonomiya (obecnie Kioto, Saga) i tam zachowywała
rytualną czystość. Obowiązywało je tabu językowe – nie mogły używać słów związanych z
buddyzmem, które uznane były za skalanie. Używały specjalnego języka (itsukino miya no
imikotoba): hotoke (budda) – nakago (to, co w środku), shinu (umrzeć) – naoru (wyzdrowieć),
chi (krew) – ase (pot). Trzeciego roku we wrześniu odbywało się gunkō, czyli ceremonia
rozstania z cesarzem i wyjazd do Ise. Tam kapłanka mieszkała w specjalnym pawilonie
Saigūgosho, oddalonym od świątyni i wychodziła stamtąd jedynie na ceremonie religijne,

cały czas zachowując rytualną czystość. Musiała tam przebywać do śmierci cesarza, albo do
jego ustąpienia z tronu. Pierwszą saigū miała być żona cesarza Sujina. Potem zaprzestano
wysyłania księżniczek do Ise, dopiero cesarz Temmu (VII w.) przywrócił ten zwyczaj.
(Ostatnią saigū była żona cesarza Godaigo, XIV w.). Temmu przyczynił się do świetności Ise
Jingū po zwycięstwie, które przypisał pomocy Amaterasu, do której modlił się przed bitwą.
Cesarz Temmu rozbudował Ise Jingū, wprowadził także zwyczaj odbudowy świątyni co 20 lat
(shikinen sengū). Dotyczy to nawet shintai (yata no kagami) i ogrodzeń. Ostatnia odbudowa
odbyła się w 1993 roku. Kiedyś wszystkie potrzebne materiały były z terenów należących do
świątyni. Teraz nie wolno tylko używać niczego z importu. Ise oddawano cześć także
bóstwom rodowym najważniejszych rodów na dworze cesarskim, które są potomkami bóstw
z orszaku Ninigi, wnuka Amaterasu.
Pod koniec Tokugawa Ise Jingū stała się znana w całym kraju jako miejsce, w którym pod
ziemią znajduje się pałac władcy piekieł, króla Emmy. Masowe pielgrzymki do Ise, tzw,
okage mairi zaczęły się w połowie XVII wieku i były spowodowane m.in. plotką o cudach w
Ise (np. deszcz amuletów). Największa pilegrzymka odbyłą się w 1830 roku, wzięło w niej
udział 5 mln. osób.

MIŁOSNE PERYPETIE CESARZY
Kazirodcze stosunki między rodzeństwem. Żona Suinina, Sahobime, spiskowała ze swoim bratem, który
razem z nią chce władać. Brat kazał że jej zabić męża podczas snu, ale ona nie potrafiła tego zrobić. Rozpłakała
się, jej łzy obudziły cesarza, musiała wszystko mu wyjawić. Cesarz wyruszył, żeby zabić buntownika, ale
Sahobime uciekła z dworu do brata, chociaż była już w ciąży z cesarzem. Cesarz ją kochał, chce odzyskać,
gotów jest jej wybaczyć. Sahobime urodziła dziecko i chciała oddać je cesarzowi. Cesarz, aby ją odzyskać,
nakazał żołnierzom pochwycić także matkę, ale ona zgoliła głowę i założyła perukę z własnych włosów,
ponacinała sznurki w naszyjnikach, suknię namoczyła w sake, żeby łatwo się darła. Kiedy chcieli ją pochwycić
nie mogli, bo włosy, klejnoty i suknia zostały w ich rękach, a ona uciekła. Cesarz swoją złość wyładował na tych,
co wyrabiali naszyjniki i pozbawił ich włości. Spytał jeszcze żonę przez posłańca: „Kto ma mi rozluźnić
przepaskę cnoty, którą ona mu zawiązała” Mizu no ohimo – długa szarfa, węzeł może rozwiązać tylko osoba,
która zawiązała. Żona odpowiedziała, żeby wziął sobie za żonę księżniczkę z Taniwa. Sahobime i jej brat zginęli
w czasie walki.
Syn Sahobime i Suinina, Homutsuwake no miko, nigdy nie wydobył z siebie ani słowa, nawet kiedy osiągnął
pełnoletność. Kiedyś zobaczył łabędzia i po raz pierwszy poruszył ustami, jakby chciał coś powiedzieć. Po
wielkich trudach złowiono tego ptaka i przyniesiono księciu w nadziei, że przemówi, ale on nic nie powiedział....
Potem stwierdzono, że to klątwa ducha z Izumo (Susanoo) – jego świątynia ma być doprowadzona do takiego
samego stanu jak świątynia Amaterasu, czyli widocznie była zaniedbana. (Wysłannicy niebiańskich bogów
obiecali Ōkuninushiemu, że jego świątynia będzie równie okazała, jak dwór cesarski.
Odsyłane i porzucone nałożnice: Jedna z odesłanych nałożnic następcy tronu, które były brzydkie, utopiła się,
uważając to za hańbę. Z kolei Dziewczyna Długa jak Rura, zamieniła się w żmiję i ścigała Homutsuwake no
miko (niemowa, syn Suinina), który ją porzucił.
Miłosne przygody Nintoku jego żona była bardzo zazdrosna, nałożnice bały się przebywać na dworze. Z jedną,
którą wygnała, spotykał się po kryjomu w górach, a potem wziął sobie inną nałożnicę, o której nie wiedziała
cesarzowa. Wtedy rozgniewana cesarzowa, która dowiedziała się o tym w trakcie podróży udała się do Tsutsuki
do domu Koreańczyka, który hodował jedwabniki. Cesarz chce, żeby wróciła, nastąpiła wymiana listów z
wierszami. Dworzanie twierdzą, że cesarzowa pojechała tam obejrzeć jedwabniki. Wtedy cesarz sam pojechał po
swoją żonę.
Kiedy indziej wysłał swojego dworzanina po piękną nałożnicę, ale ta nie chciała jechać na dwór, bojąc się
cesarzowej, wolała zostać żoną posłańca. Kiedy się to wydało, musieli uciekać i zginęli z rozkazu cesarza za
nieposłuszeństwo. Jeden z dowódców, którzy ich zabili zabrał bransoletki zabitej i dał je swojej żonie. Kiedy
cesarzowa zobaczyła bransolety zmarłej na ręce żony dowódcy w czasie biesiady, nie poczęstowała jej sake,
tylko ostentacyjnie wyszła. Cesarz rozkazał zabić dowódcę za to, że obrabował zwłoki.
Wierna nałożnica – Yūryaku spotkał piękną dziewczynę i obiecał, że po nią wróci i uczyni ją swoją nałożnicą.
Jednak potem o niej zapomniał. Ta czekała osiemdziesiąt lat, aż wreszcie ama udała się na dwór. „Cesarz nawet
myślał, żeby ją posiąść, ale ze względu na jej podeszły wiek nie wydało mu się to możliwe”. Zmarnował jej
najlepsze lata, więc dał jej wiele darów i odesłał do domu.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 7 (Shintō)

ŚWIĘTO MALW (AOI MATSURI) W KIOTO (pokaz filmu)

Święto Malw (Aoi matsuri) obchodzone było w Shimogamo jinja i Kamigamo jinja już od VI wieku, a
szczególnie popularne stało się w okresie Heian (VIII-XII wiek). Zostało podobno ustanowione za czasów
cesarza Kimmeia (na tronie: 539-574), kiedy to kraj nawiedziły gwałtowne ulewy, które zniszczyły pola ryżowe.
Cesarz wysłał wtedy do świątyni Kamigamo i Shimogamo swoich wysłanników, aby złożyli ofiary bóstwom. Od
tego czasu co roku o tej samej porze składano ofiary w tych świątyniach. Przejście procesji z Pałacu Cesarskiego
(Kyōto gosho)

2

do obu świątyń, które ma miejsce 15 maja (początkowo na początku czwartego miesiąca

księżycowego), jest najbardziej widowiskową, dostępną dla szerokiej publiczności częścią tego święta. Na czele
procesji, w czasie której pięćset osób musi przebyć dystans około ośmiu kilometrów, kroczy specjalny
wysłannik cesarza (chokushi), którym do XIX wieku był książę krwi. Początkowo święto to nazywano Kamo sai
(Święto Kamo)

3

, jednak później zaczęto je określać mianem Święta Malw, ze względu na to, że kwiatami malw

ozdabiano parasole niesione w czasie procesji, a jej uczestnicy przypinali do ubrania lub nakryć głowy liście
malwy, traktując je jako talizmany chroniące od chorób i nieszczęść. Święto to było ważnym wydarzeniem w
okresie Heian i stało się też okazją dla arystokracji dworskiej do spotkań towarzyskich na neutralnym gruncie.

Jako potomek Kami musubi – bóstwa, które pojawiło się wcześniej od Amaterasu (córką Izanagi), Kamo

Taketsunumi no mikoto miał wysoką pozycję w hierarchii bóstw shintō.
Z jego córką wiąże się następująca legenda. Tamayorihime w czasie kąpieli w Ishikawa, jednym z dopływów
rzeki Kamogawa została zapłodniona czerwoną strzałą, która spłynęła z prądem rzeki. Urodziła Boga Gromu,
Kamo Wakeikazuchi no kami, który czczony jest w Kamigamo jinja (powstała w VII wieku).

4

Kamo

Wakeikazuchi no kami jest uważany za opiekuna zasiewów. Szczególną czcią otaczał to właśnie bóstwo siogun
Tokugawa Ieyasu (1542-1616). Obecnie jest w Japonii około 2000 świątyń podporządkowanych świątyniom
Shimogamo i Kamigamo w Kioto.
Jeszcze inna opowieść łączy Tamayorihime z kwiatami malwy – otóż przyśnił się jej kiedyś dawno nie
widziany syn, który zapowiedział swoją wizytę, prosząc, by przystroiła się na tę okazję kwiatami malwy.
Podobno właśnie dlatego uznane zostały one za nieodzowny atrybut tego święta.

5

Jak już wspominałam kwiaty

malwy są noszone na wielkich parasolach w czasie procesji, przyozdabiano nimi także domostwa w dniu święta.
Przyczepione do ubrania były talizmanami, chroniącymi od chorób i nieszczęść. Nie jest to oczywiście jedyna
roślina, której kiedyś przypisano magiczną moc

6

.

W czasie Święta Malw kapłanki dokonują ceremonii oczyszczania. Są to rytualne ablucje przez zanurzenie
złożonych rąk w wodzie. Ablucji dokonuje kapłanka saiō, zwana także itsuki no miko, która dawniej pochodziła
z rodu cesarskiego i od czasu intronizacji nowego cesarza odprawiała w jego imieniu ceremonie religijne w
świątyni Kamigamo. Ona i inne towarzyszące jej kapłanki dokonują ceremonii oczyszczenia także przez
przeniesienia skalań za pomocą oddechu na papierowe lalki, które następnie są wrzucane do rzeki.

Pierwsza z ceremonii, mikage matsuri odbywa się w ciągu dnia 12 maja w świątyni Shimogamo. Jest to

sekretna ceremonia powitania dwóch bóstw: Tamayorihime no mikoto oraz jej ojca Kamo Taketsununumi no
mikoto. W okresie Heian kapłani prowadzili święte konie ze świątyni Shimogamo do znajdującej się u podnóża
góry Hieizan świątyni Mikage jinja. Tam ustawione jest miareigi, czyli drzewko, na które miały zejść oba
bóstwo – ojciec i córka. Miaregi jest rodzajem yorishiro, czyli miejscem, na które przywołuje się w czasie
święta bóstwo. Następnie przewożono miaregi na grzbiecie świętych wierzchowców do świątyni Shimogamo, w
ten sposób zapraszając tam bóstwa. Obecnie miaregi jest przewożone na grzbiecie koni tylko przez krótki

2

Kyōto gosho– obecna budowla pochodzi z 1885 roku. Pierwotnie pałac wzorowany był na chińskim pałacu

Zhangan z okresu Tang. Główne budowle dawniej to Daigokuden – miejsce ceremonii państwowych, Chōdōin –
urzędy państwowe. Obecnie najważniejszym budynkiem jest Shishinden – Pawilon Ceremonii o dachu z kory
cyprysa, gdyż tam odbywają się koronacje cesarzy. Daigokuden spłonął w 1177 – główny budynek świątyni
Heian Jingū jest pomniejszoną wersją Daigokuden z 1072 roku. Heian Jingū zbudowana została w 1895 roku w
1100 rocznicę założenia stolicy Heiankyō i poświęcona cesarzowi Kammu (na tronie:781-806).

3

Genji monogatari jiten (Opowieść o księciu Genjim – słownik), red. Akiyama Ken, Shōgakkan, Tokio 1999,

s.174

4

ibid.

5

za: Iwona Kordzińska-Nawrocka, Japońska miłość dworska, TRIO, Warszawa 2005, s.152

6

Na przykład przed zarazą chroniono się nosząc bransoletki czy naszyjniki wykonane z trzciny, por. Uryu Naka,

Jinja to matsuri, op.cit, s.131

odcinek drogi, tuż przed świątynią Shimogamo. Większą część trasy odbywa bowiem samochodem. Następnie
kapłani uroczyście umieszczają miaregi w głównym pawilonie świątynnym

7

.

Z kolei druga ważna ceremonia miare shinji, odbywa się w nocy 12 maja w świątyni Kamigamo. Uważana jest
za symboliczne narodziny bóstwa Kamo Wakeikazuchi no ōmikami (jego matką jest wspomniana już
Tamayorihime no mikoto, czczona w Shimogamo jinja). W miejscu oddalonym o ok. 800 metrów od Świątyni
Kamigamo na potrzeby tej ceremonii wydzielone jest święte miejsce, (miaredokoro), wyznaczone z czterech
stron za pomocą sosny, wiecznie zielonych krzewów sakaki oraz cyprysu (hinoki). Na środku miejsca ceremonii
ustawia się miareigi, czyli drzewko, na które ma zejść bóstwo. Po prawej i lewej stronie miaregi usypane są
stożkowate kopce z piasku, zwane tatesuna.

8

Takie same stożkowate kopce znajdują się na terenie Kamigamo jinja, na niewielkim terenie oddzielonym
sznurem ze słomy ryżowej (shimenawa). Są one codziennie na nowo usypywane przez kapłanów, gdyż uważa
się je za miejsce, w którym przejawia się bóstwo. Wierzono, że bóstwa wybierają za miejsce swojego przybycia
przedmioty ostro zakończone – stąd stożkowy kształt kopców. Tatesuna oznaczają gotowość człowieka do
goszczenia bóstwa i dlatego stały się także symbolem gościnności w szerokim tego słowa znaczeniu. Wywodzą
się z nich tzw. morisuna, czyli kopczyki z piasku, usypywane m.in. na terenie pałacu cesarskiego w miejscu,
gdzie zatrzymywały się wozy gości. Ten symbol gościnności zachował się także obecnie w formie stożków
usypywanych z soli przy wejściu do niektórych restauracji. Początkowo morisuna miały silną konotację religijną
– gość widząc je, wiedział, że gospodarz oczyścił rytualnie swoją siedzibę na jego przybycie.
Na terenie Kamigamo jinja znajdują się dwa kopce tatesuna i najprawdopodobniej wyrażają także harmonię
elementów in (jap. in) i jang (jap. yō).

9

W nocy 12 maja odbywa się najbardziej tajemna ceremonia, w której mogą być obecni tylko kapłani z
Kamigamo jinja, w całkowitej ciemności nie pada na głos ani jedno słowo. Pięciu kapłanów składa najpierw w
świętym miejscu ofiary z pożywienia (shinsen), które następnie spożywają, ucztując w ten sposób z bóstwem.
Składane w ofierze pożywienie przez kapłanów to gotowany ryż z glonami (wakame) oraz wędzona rybą bez
ości. Ta część ceremonii zwana jest tsukami no mikate i jest rodzajem ucztowania z bóstwami (naorai), które
jest nieodzownym elementem większości świąt shintō jako bezpośrednie i harmonijne obcowanie człowieka z
bóstwem.

10

Następnie kapłani w myślach intonują hymn pochwalny na cześć bóstwa (hika no mokushō) i następuje
rytualne przeniesienie bóstwa, które jest teraz obecne w pięciu gałązkach sakaki 榊, które trzymają w ręku
kapłani. (Jedno bóstwo może przejawiać się w kilku przedmiotach na raz.) Kapłani przenoszą gałązki (a więc
także bóstwo) do głównego pawilonu świątyni.

11

Ceremonie poprzedzające procesję w czasie Święta Malw są ważnym przykładem świąt shintō, w którym
szczególnie ważny i rozbudowany jest etap wstępny, czyli przywitanie bóstwa, które pojawia się niejako
„fizycznie” wśród wyznawców, zstępując na konkretny przedmiot w miejscu oddalonym od świątyni. Dopiero
teraz staje się jasne, dlaczego po tych dwóch ceremoniach, które odbywają się 12 maja, 15 maja wyrusza do obu
świątyń uroczysta procesja. Wysłannik cesarza składa ofiary, oddając cześć bóstwom, które w tym dniu są w obu
świątyniach obecne w stopniu zdecydowanie większym, niż w pozostałe dni w roku. Zgodnie z doktryną shintō
bóstwo zawsze jest obecne w świątyni pod postacią substratu bóstwa (shintai), jednak uważano, że może ono
jednocześnie przebywać także w wielu miejscach jednocześnie. Aby modlitwy były skuteczne, należało zaprosić
bóstwo, w ten sposób skupiając niejako całą jego uwagę na problemach wyznawców. Odpowiednie ugoszczenie
bóstwa dzięki ofiarom z pożywienia oraz innym ceremoniom mającym na celu zyskanie jego przychylności jest
gwarancją pomyślności dla wspólnoty wyznawców.
Współcześnie można wyróżnić trzy etapy składania ofiar z dworu cesarskiego w czasie Świętw Malw: kyūchū
no gi – ceremonie na dworze cesarskim, przygotowanie ofiar, które mają być złożone w Kamigamo jinja i
Shimogamo jinja; rotō no gi – procesja; shatō no gi – złożenie ofiar i modlitwy w Shimogamo jinja, a następnie
w Kamigamo jinja.

12

7

Uryu Naka, Jinja to matsuri, op.cit., s.138

8

ibid., s.137

9

ibid., s.84

10

ibid. Spożywanie ofiary poświęconej przez bogów, ucztowanie z nimi (shinjin kyōshoku) to symbol harmonii

między ludźmi a bogami. Ofiarowane pożywienie (shinsen) może być surowe (owoce), ale też gotowane
(gotowany ryż i wędzone ryby składane w ofierze w Ise Jingū). Naorai często odbywa się na zakończenie święta,
kiedy wszyscy wyznawcy razem jedzą i piją sake. Według Motooriego Norinagi naorai oznacza powrót do
codziennego życia, zakończenie „czasu świętego”, czyli czasu obcowania z bóstwem, dzięki któremu nastąpiło
oczyszczenie wszystkich i przywrócenie ładu i harmonii. Tak się często dzieje po świętach obchodzonych w
wioskach.

11

ibid.

12

ibid., s.138

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW
Religie Japonii, wykład 8 (Shintō)

ETYKA W SHINTŌ

Nieszczęścia, które dotykają ludzi są często przejawem gwałtownej natury bogów (ara), która ujawnia się gdy
bóstwo zostanie obrażone lub w inny sposób naruszona zostanie harmonia. Na przykład, kiedy Amaterasu chowa
się do jaskini (zaćmienie słońca), a więc następuje załamanie porządku naturalnego, wszystkie złe moce
ujawniają się. „Wydarzyło się wtedy 10 tysięcy nieszczęść”.
Istnienie zła jest też łączone z powstaniem bóstw, które powstały ze skalania Krainy Ciemności, w czasie
ablucji Izanagiego. „Z kolei z giezła, które od siebie odrzucił, powstał duch, a jego imię brzmi Pan Nieszczęść
(Wazurai no ushi no kami)”.
Nie ma jednak jakiegoś jednego odpowiednika szatana w religii chrześcijańskiej.
Naruszenie powoduje skazę, skalanie (kegare 穢れ). Jedna z wielu teorii wyjaśniających etymologię tego słowa
uznaje, że kegare wywodzi się od ki ga kareru 気が枯れる– zwiędnięcie, uschnięcie ki (energii życiowej).

Skalanie krwią – w czasie przygotowań do religijnych ceremonii kobiety z rodzin kapłańskich odsyłane w inne
miejsce, jeśli ma nastąpić menstruacja. Kobiety miały także zakaz wstępu na święte góry lub musiały kończyć
pielgrzymkę wcześniej, niż mężczyźni.
Ze względu na kontakt z krwią po porodzie matka musiała pozostawać w odosobnieniu (nie mogła udać się do
świątyni) przez 75 dni odosobnienia. Dziecko po 33 dniach po urodzeniu mogło być po raz pierwszy zabrane do
świątyni. (dlatego w czasie pierwszej wizyty w świątyni – omiya mairi, matka była nieobecna, a dziecko niosła
babka ze strony ojca). Ojciec dziecka musiał przebywać w odosobnieniu przez 7 dni. Dla osób skalanych posiłek
był przygotowywany przy innym palenisku.

Z drugiej strony ważna rola kobiet-szamanek w shintō, kapłanki saigū, kapłanki miko. Amaterasu jest bóstwem
żeńskim. W czasie niektórych świąt rola kobiet jest ważna np. Okinawa, festiwal Izaiho, co 12 lat wszystkie
kobiety w wieku 31-40 lat przechodzą ceremonie oczyszczania oraz przebywają w odosobnieniu przed matsuri,
gdyż to właśnie one mają być nawiedzone przez bóstwo.

Skalanie kontaktem ze śmiercią także wymaga odosobnienia dla rodziny zmarłego. Także nie można
spożywać posiłku z osobami skalanymi. Ceremonie oczyszczania dla członków rodziny. Także obecnie, po
powrocie z pogrzebu należy oczyścić się za pomocą soli.

Eta (osoby skalane) - prawdopodobnie wywodziły się od niewolników, zajmowały się grzebaniem zmarłych,
zabijaniem zwierząt i obdzieraniem ich ze skóry (burakumin)

Złe czyny (tsumi 罪), podobno słowo to pochodzi od tsumu 積む, nakładać coś na coś), czyli też coś w rodzaju
„obciążenia”, które należy usunąć, tak samo jak skalanie (kegare).
W Kodeksie Engishiki zachował się opis rodzajów tsumi (tzw. Ōharae no kotoba)

Tsumi niebiańskie (amatsu tsumi) – przewiny Susanoo, Boga Wiatru i Burzy

1. Ikihagi – obdzieranie żywcem ze skóry
2. Sakahagi – oddzieranie martwych zwierząt ze skóry „odwrotnie”, czyli od ogona do głowy
3. Kushisashi – przesuwanie palików oddzielających pola, żeby zagarnąć ziemie sąsiada
4. Ahanachi – niszczenie grobli rozdzielających pola ryżowe
5. Mizoume – zasypywanie rowów melioracyjnych
6. Hihanachi – niszczenie rur doprowadzających wodę na pola ryżowe
7. Shikimaki – podwójny zasiew (powtórne obsiewanie pola, co uniemożliwia wzrost roślin)
8. Kusohe – rozrzucenie nieczystości, zanieczyszczanie fekaliami

Stosunek do potrzeb fizjologicznych:
Bóstwo Góry Miwa nawiedza piękną dziewczynę:
„Gdy więc dziewczyna poszła oddawać kał, (bóstwo) zmieniło się w czerwoną strzałę, spłynął z prądem wzdłuż
rowu, do którego załatwiała swoje potrzeby fizjologiczne i wbił się w srom dziewczyny”. Ta przestraszona
wyrwała strzałę i uciekła do domu, położyła strzałę na łożu, a strzała zmieniła się pięknego mężczyznę, który „w
mgnieniu oka uczynił z dziewczyny swoją żonę”.

(W mitologii starożytnej Grecji Zeus nawiedzał swoje wybranki pod postacią łabędzia lub złotego deszczu)

Tsumi ziemskie (kunitsu tsumi)

1. Ikihada tachi – ranienie żywej istoty aż do krwi
2. Shinihada tachi – ćwiartowanie zwłok
3. Shirahito – albinizm, bielactwo – zmiany skórne
4. Kokumi – wykwity skórne, pryszcze, czyraki
5. Kazirodztwo (4 rodzaje) ono ga haha okaseru tsumi – stosunek w własną matką; ono ga ko okasu tsumi –
stosunek między rodzeństwem tej samej matki; haha to ko okaseru tsumi – stosunek najpierw z matką potem
z córką; ko to haha okaseru tsumi – stosunek najpierw z córką a potem z matką.
6. Zoofilia – kemono okaseru tsumi
7. Hau mushi no wazawai – plaga pełzających gadzin – owady, płazy
8. Takatsu kami no wazawai – pioruny, zaćmienia jako kara bóstw z wysokości
9. Takatsu tori no wazawai – plaga ptactwa niszczącego plony
10. Kemono taoshi – szkodzenie zwierzętom domowym za pomocą czarów
11. Majimono seru tsumi – rzucanie uroków

Plagi i kataklizmy, kazirodztwo, zoofilię a także występki przeciwko społeczności rolniczej uważano także za
kegare stąd podobieństwo obu pojęć: kegare i tsumi.
Ideałem jest stan czystości rytualnej.
Ceremonia oczyszczania (harae) polega na strząśnięciu skalań za pomocą specjalnej różdżki (haraigushi) i jest
związana z ofiarami, które mają stanowić zadośćuczynienie za złamanie tabu. Kiedyś należało zapłacić np.
mieczem czy bydłem za „rozbicie pożyczonego naczynia” lub „gdy klacz oźrebiła się na terenie sąsiada”, „jeśli
ktoś gotował ryż koło drogi”.

Oprócz ceremonii oczyszczania (harae), czyli usunięcia skalań za pomocą różdżki haraigushi przez kapłana,
można oczyszczać się poprzez ablucje (misogi) – m.in. kąpiel w morzu lub rzece, ascetyczne ablucje pod
wodospadem (mizugori), płukanie ust; oczyszczanie solą, spryskiwanie wrzątkiem, oczyszczanie ogniem (dym,
iskry).

Ceremonie oczyszczania:

W Kojiki znajdujemy zapis, że po śmierci cesarza Chūwai’a, który zmarł nagle, gdyż nie był posłuszny wyroczni,
odprawiono ceremonie oczyszczania: wymieniane są tsumi m.in. „zdrożne poczynania z końmi, krowami i
ptakami”.

We wszystkich świątyniach, także na dworze cesarskim, odbywają się wielkie ceremonie oczyszczania, składane
są wtedy także ofiary bóstwom (harae no gu), m.in. z materiałów i konopi oraz z specjalnego papieru
wykonywanego z drzewa morwowego.

Wielkie Ceremonie Oczyszczania (Ōharae) odprawiane są dwa razy w roku:
Ostatni dzień czerwca (dawniej 6 dzień 6 miesiąca księżycowego), tzw. Nagoshi no harae. Najważniejszy rytuał
to przechodzenie przez krąg z trzciny (chi no wa).

Ostatni dzień grudnia. Kapłan recytuje starożytną modlitwę (ōharae no kotoba), czyli słowa wielkiego
oczyszczania. W Kioto przy bramie Suzaku sprzedawane są papierowe figurki = przenoszenie skalania na
papierowe lalki i wrzucanie ich do rzek.
Nanase no harae – Od okresu Heian co miesiąc odprawiane na dworze cesarskim. Zachowanie rytualnej
czystości przez cesarza. Cesarz przez dotyk i oddech przenosi zmazy na lalki (katashiro), które następnie
wrzucane są do 7 rzek.
Hina matsuri (3 marca) – także ceremonia oczyszczania poprzez przenoszenie skalań na papierowe lalki.

Sanja takusen – wyrocznia trzech świątyń, czyli trzech bóstw, które symbolizują następujące cnoty: Amaterasu
(Tenshō Kōtaijin) – uczciwość (shōjiki), Hachiman – nieskalanie (shōjō), Kasuga myōjin – miłosierdzie (jihi).
Wyrocznia miała się pojawić na wodach stawu znajdującego się w Tōdaiji (Nara) w XIII wieku. Przykład
moralnego pouczenia w tradycji shintō, napomnienie, że ci, którzy nie będą przestrzegać zasad moralnych
zostaną ukarani przez bogów.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 9 (buddyzm)

FUNDAMENTALNE POJĘCIA I TEORIE BUDDYZMU

Transmigracja (rinne 輪廻) /sansara/samsara (shōji 生死, czyli narodziny i śmierć) - sanskr. - ‘wieczna
wędrówka’.
Karman sanskr. ‘czyn’ (gō 業) W Indiach pojęcie karmana istniało przed narodzinami Buddy, już w VI w.
p.n.e., a pojęcie wędrówki dusz/transmigracji już w VII wieku p.n.e. Wierzono, że dusze zmarłych przebywają w
powietrzu lub wodzie albo też wcielają się w kolejne ciała. Później powszechne stało się przekonanie, iż kolejne
wcielenia są determinowane przez czyny popełnione przez człowieka, a jedyną drogą uniknięcia złego karmana
jest asceza. Dobry karman (zengō 善業) i zły karman (akugō 悪業) może przynieść nagrodę lub karę w obecnym
życiu, przyszłym wcieleniu lub dopiero w drugim z kolei wcieleniu.
Sześć ścieżek transmigracji (rokudō 六道)
Niebiosa (tenjō 天上), ludzie (ningen 人間), walczące demony (ashura 阿修羅), głodne duchy (gaki 餓鬼),
zwierzęta (chikushō 畜生), piekła (jigoku 地獄)
Jigoku – dosł. podziemne więzienie.8 lodowatych miejsc tortur i 8 palących miejsc tortur.
Trzy światy (sangai 三界)
Świat żądzy (yokkai 欲界)- pięć ścieżek + część niebios
Świat formy (shikikai 色界) - część niebios – brak pragnień, czyste formy
Świat bez formy (mushikikai 無色界)- tylko stany medytacyjne wolne od formy.
Inna interpretacja: świat formy i bez formy do hierarchia stanów medytacyjnych
Nirwana – (nehan 涅槃) sanskr. ‘zgaśnięcie’
– nie można jej wyrazić słowami: „nie rodzi się i nie umiera”/”nie powstaje i nie ulega unicestwieniu” (fushō
fumetsu)
– jest ukojeniem, wymiarem absolutnym, a także stanem, który jest ucieczką od transmigracji.
Co ulega wygaszeniu?
Jeśli wszystko – ustaje funkcjonowanie jaźni, to czym nirwana różni się od śmierci? Koncepcja „rozpłynięcia się
w nirwanie” (nirwana jako przeciwieństwo samsary – buddyzm Małego Wozu)
Jeśli jest tylko wygaszeniem pożądania, które jest źródłem cierpienia, wtedy jest ukojeniem. (Bez pożądania nie
ma złego karmana) (nirwana nie jest przeciwieństwem samasary – Buddyzm Wielkiego Wozu)

Mały Wóz (sanskr. hīnayāna, jap. shōjō 小乗), nurt buddyzmu obecnie określany także mianem
Theravāda. „Egoistyczna autosoteriologia” – każdy sam dba o swoje wyzwolenie. Ideał arhata (jap. rakan).
Wielki Wóz (sanskr. mahāyāna, jap. daijō 大乗)
„Doskonały altruizm” – dostąpienie oświecenia oznacza najwyższą mądrość i doskonałe miłosierdzie (a więc
wolę prowadzenia do wyzwolenia innych). Ideał bodhisattvy (jap. bosatsu). Zasada „przeniesienia zasług”.

Niejasna definicja pojęcia bodhisattvy (dosł. ‘istota oświecona’)
1. Stan niższy niż stan ‘buddy’ – nie wstępuje w nirwanę tylko działa dla dobra wszystkich istot ze względu na
doskonałe miłosierdzie. (bodhisattvowie jako ‘pomocnicy’ Buddy Amidy itp.)
2. Każdy ‘budda’ był wcześniej ‘bodhisattvą’, ale to nie oznacza, że po tym, jak został buddą przestał działać dla
dobra istot. Hierarchia nie jest ważna, nie jest ważne także następstwo czasowe, najważniejszy aspekt
miłosierdzia. Kult bodhisatvy Kannon na równi z kultem buddów, np. Kannon o tysiącu rękach (senju Kannon).
Siedmiu Buddów Przeszłości (kako shichibutsu), którzy pojawili się w naszym świecie : Bibashi, Shiki,
Bishabu, Kuruson, Kunagonmuni, Kashō, Shakamuni

Budda historyczny
Sidhartha Gautama urodził się ok.566 rok p.n.e. w rodzie Siakjów, na przedgórzu Himalajów (obecnie pd.
Nepal) w Kapilavastu. Zwany także Śākyamuni (Shakamuni 釈迦牟尼・釈迦)
Cudowne narodziny: Przed jego narodzinami matka, Māya miała sen, że została przeniesiona przez duchy na
płaskowyż, królewski biały słoń okrążył ją trzy razy i wszedł w jej prawy bok – uznano, że urodzi bohatera.
Gautama urodził się w gaju Lambini, w czasie podróży królowej do rodziny. Urodziła go na stojąco trzymając
się konaru największego i najwspanialszego drzewa w tym gaju. Budda miał się urodzić w pełni świadomy.
Uczynił siedem kroków, zwrócił się w cztery strony świata i zawołał: „Urodziłem się dla oświecenia. To moje
ostatnie narodziny”. Ziemia zadrżała, chorzy ozdrowieli, bóstwa obsypywały go łaskami. Matka zmarła kilka dni
po porodzie, wychowywała go jej młodsza siostra.

Wyrocznia przepowiedziała, że albo opuści dom i zostanie wielkim duchowym przywódcą, albo będzie władcą
świata. Ojciec pragnął, by syn został potężnym władcą i dlatego nie chce, by syn rozpoczął praktykę religijną.
Ukrywa przed nim prawdę o cierpieniu – Gautama nie może wychodzić na zewnątrz pałacu, żyje w luksusie, nie
wie, co to choroba i śmierć. Ma piekną żonę (Josiodhara).
Cztery znaki: Gautama ukradkiem wymyka się z pałacu cztery razy: Najpierw spotyka starego, zniedołężniałego
człowieka, potem chorego i cierpiącego, za trzecim razem widzi pogrzeb. W czasie ostatniej przejażdżki spotyka
pełnego spokoju wędrownego ascetę. Przyglądał się także oraczom, których pługi zabiły mnóstwo małych
żywych istot. Uświadamiał sobie, że człowiek nie dostrzega nawet, że czyni zło. Wtedy podobno po raz
pierwszy zaczął medytować. Zdecydował się odejść, kiedy urodził mu się syn, Rahula. Nie żegna się z żoną, nie
chce, by go zatrzymywała. Spotkał się z synem dopiero po dostąpieniu oświecenia. (Jego ojciec, żona i syn
zostali później wyznawcami buddyzmu).
Asceza: Gautama ogolił głowę i założył żebraczą szata. Praktykował pod kierunkiem mistrzów, którzy uważali,
że drogą do wyzwolenia jest tylko skrajna asceza. Przez sześć lat surowej ascezy doprowadził się do stanu
całkowitego wycieńczenia, pod koniec spożywał tylko jedno ziarnko ryżu dziennie.
Odrzucenie ascezy: Gautama doszedł jednak do wniosku, że skrajna asceza, czyli wygaszenie jaźni i obrócenie
ciała w popiół (kesshin metchi), nie prowadzi do oświecenia. Przyjął pożywienie od kobiety i wykąpał się w
rzece. Ponieważ przerwał ascezę towarzyszący mu asceci opuścili go z pogardą. W wieku 34 lat Gautama
odrzucił zarówno skrajną ascezę, jak i hedonizm. Okrążył drzewo figowca zgodnie z ruchem słońca i złożył
ślubowanie, że nie ruszy się z miejsca, dopóki nie dostąpi oświecenia. Medytował 49 dni bez przerwy.
Kuszenie Mary (utożsamiany z Kamą, bogiem miłości – symbol pragnień). Najpierw ‘pożądanie’ - kuszą go
piękne córki Mary, potem ‘duma’ – jest królem, a nie żebrakiem, powinien kroczyć drogą swojej kasty. Na
końcu ‘lęk’ – demony Mary próbują zastraszyć Buddę. Demony są przerażające, jedne mają włosy z jadowitych
węży, włosy innych buchają ogniem. Spowodowały, że na Gautamę zaczął spadać deszcz rozżarzonych węgli,
Gautama zmienił węgielki w płatki lotosu.
Mara spytał: „Kto zaświadczy o twoich zasługach w poprzednich wcieleniach?”. Wtedy Budda dotknął ziemi,
wzywając ją na świadka. Grzmot, który wydała ziemia potwierdził jego zasługi.
Oświecenie Buddy – noc w czasie, której dostąpił oświecenia podczas medytacji dzieli się na trzy czuwania (3
nocne straże).
- w czasie I czuwania Gautama przypomniał sobie swoje wcielenia – m.in. był małpą, która uczyniła z siebie
most, by ratować inne małpy przed śmiercią z rąk myśliwych; braminem; księciem Wesentarą, który oddał na
służbę swoją żonę i dzieci wędrownym braminom (akt szczodrości, okazało się, że wędrowni bramini to bóg
Indra ze świtą).
- w czasie II czuwania analizuje prawo karmana,.
- w czasie III czuwania pojął ‘cztery szlachetne prawdy’, ‘trzy znamiona egzystencji’ i ‘dwunastostopniowe
prawo współzależnego powstawania’.
Początkowo nie chciał nauczać, uważając, że nikt nie zrozumie prawdy o Oświeceniu, ale potem zdecydował się
nauczać. Nie uznawał podziału na kasty, głosił, że prawdziwym braminem nie jest ten, kto urodził się w rodzie
braminów, ale ten, kto wyzbył się pychy i jest prawy. Zadaje się i z biedakami (kowal, kurtyzana) i z królami.
Przyłączają się do niego uczniowie, powstaje wspólnota mnichów. Powrócił w rodzinne strony, żeby czuwać
przy łożu umierającego ojca.
Devadatta (Daibadatta) – kuzyn Gautamy, został jego uczniem. Chce zająć miejsce Gautamy we wspólnocie,
więc próbuje go oczernić, siejąc niezgodę we wspólnocie. Próbuje zabić Gautamę, jednak wynajęci mordercy
nawrócili się, skała, którą strącił z wierzchołka góry, nieznacznie tylko zraniła Buddę, a rozjuszony słoń,
zagnany na drogę, po której kroczył Budda, nagle uspokoił się i stał się uległy, gdyż tak wielka była moc
‘Oświeconego”. Devadatta namawiał także pewnego księcia, żeby zabił ojca i przejął władzę.
W Sutrze Lotosu napisane jest, iż nawet Devadatta dostąpi oświecenia w jednym z przyszłych wcieleń.
Mniszki
Gautama zgodził się na powstanie wspólnoty mniszek, przy czym wyznaczył surowszą regułę
klasztorną.(Pierwszymi mniszkami była królowa Gautami, żona jego ojca, oraz jej dwórki).
Wstąpienie w nirwanę
Gautama zjada potrawę przygotowaną przez kowala, który zaprosił go z uczniami. Jest świadomy, że potrawa
(najprawdopodobniej z grzybów) jest trująca, gdyż zakazuje uczniom ją spożywać. Zapada na śmiertelną
biegunkę. Gautama podkreśla, że kowal ma nie robić sobie wyrzutów sumienia, bo ten, kto podaje ostatni
posiłek Buddzie, zdobywa wielką zasługę. Wskazuje na miejsce przyszłych pielgrzymek wyznawców buddyzmu
– miejsca swego urodzenia, oświecenia, pierwszego kazania i wstąpienia w nirwanę. Uznaje kult swoich
szczątków (shari). Obiecuje, że wszystkie istoty w końcu dostąpią oświecenia.
Ostatnie słowa do uczniów: „Bądźcie sami dla siebie oparciem, sami dla siebie schronieniem, niech nic innego
nie będzie dla was schronieniem. Niechaj Prawo (Dharma) będzie wam oparciem, niechaj prawo będzie wam
schronieniem, niechaj nic innego nie będzie wam schronieniem”.

Siedem dni czuwano przy zwłokach Buddy Gautamy, a ósmego dnia poddano je kremacji. Święte szczątki
rozdzielono na osiem części i w każdym miejscu ich przechowania zbudowano stupę.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 10 (buddyzm)

FUNDAMENTALNE POJĘCIA I TEORIE BUDDYZMU

Dharma i dharma (hō 法):
Dharma – ład, prawo, cnota/Nauka Buddy/wszechświat jako ‘ciało Buddy’
dharma – „realny czynnik bytu, fenomen psychiczny manifestujący się w momentach czasu” (M. Meyor).
Fenomeny, które jawią się jako materialne i psychiczne, wszystkie przedmioty poznania.

„Wprawienie w ruch Koła Prawa” (tembōrin 転法輪) – pierwsze kazanie Buddy.
Sformułowanie to nawiązuje do tenrinjōō (sanskr. Cakravartin) – władcy świata, który posiada cudowne koło
(rinbō), które toczy się zawsze przed nim i niszczy wszystkich jego wrogów. Buddyjskie koło prawa (hōrin)
usuwa wszelkie zło, i toczy się nieprzerwanie (nauka Buddy jest przekazywana nieustannie)
W poprzednich 6 wcieleniach Gautama miał być takim właśnie władcą świata, czyli „tym, kto obraca koło
Prawa Powszechnego”. Chociaż Gautama wyrzekł się władzy królewskiej, jego duchowy autorytet nadal
symbolizowało „koło Prawa”.

Trzy ciała ‘buddy’ (sanshin 三身)
ciało Dharmy/ciało kosmiczne (hosshin 法身)
ciało przejawione (ōjin 応身)
ciało chwalebne (hōjin 報身)
Kult Buddy – wczesne rzeźby buddyjskie nie przedstawiały Buddy – symbolem jego obecności był tron,
odciśnięte ślady stóp, oraz drzewo oświecenia.
Trzydzieści dwa cielesne znaki Buddy (sanjūjisō 三十二相) (‘ciało chwalebne’ najczęściej przedstawiane w
ikonografii buddyjskiej):
Płaskie stopy, odcisk Koła na spodzie stopy, długie palce, miękkie dłonie i stopy, błona między palcami, okrągłe
pięty, wyjątkowo wysokie podbicie stopy, „jelenie”/jędrne uda, długie ręce sięgające za kolana, ukryte w głębi
ciała genitalia, proporcjonalne ciało (wzrost równy długości rozstawionych rąk), niebieskie włosy wyrastające z
każdego pora w skórze, włosy rosnące ku górze, złotawy odcień skóry, świetlista aureola, jedwabiście gładka
skóra, okrągły kark, „lwi” tors (majestat), idealnie wyprostowana postawa ciała, krągłość ramion, czterdzieści
zębów, równe odstępy między zębami, białe kły dłuższe od innych zębów, „lwie szczęki” (pełne i mocne), ślina
nadająca pyszny smak, nadzwyczaj długi i szeroki język, głęboki, mocny i czysty ton głosu, niebieski kolor oczu,
długie i gęste rzęsy, guz mądrości (na czubku głowy), tzw. trzecie oko (wszechwiedzące), na środku czoła
kosmyk białych włosów, z których wydobywało się światło oświetlające cały świat.(w rzeźbie – szlachetny
kamień na środku czoła).
Kiedy Gautama poddał się skrajnej ascezie znaki te znikły, kiedy przerwał ascezę, natychmiast powróciły 32
znaki powróciły, a ciało dotąd sczerniałe przybrało złoty kolor.

Sześć doskonałości bodhisattvy (ropparamitsu 六波羅蜜)
Jałmużna (fuse); przestrzeganie zasad etycznych (jikai); wytrwałość (ninniku); determinacja (shōjin),
koncentracja/medytacja (zenjō), mądrość (chie, hannya)
– problem, czy ‘doskonałości’ stanowią etapy praktyki, czy tylko są to przymioty istoty oświeconej.
Nadnaturalne skutki medytacji
Uboczne skutki medytacji (jej celem jest bowiem dostąpienie oświecenia) to: jasnowidzenie, lewitacja, a także
zdolność uzdrawiania, stawania się niewidzialnym, przenikania przez ciała stałe, przebywania w kilku miejscach
jednocześnie.

Trzy znamiona egzystencji (sambōin 三法印) (wersja uznana w Japonii)
Wszystko jest nietrwałe (shogyō mujō), wszystkie dharmy nie mają jednostkowej natury/nie są substancjonalne
(shohō muga), nirwana jest wyciszeniem (nehan jakujō)

Cztery szlachetne prawdy (shishōtai 四聖諦)
1. Prawda o istnieniu cierpienia (kutai 苦諦)– cierpienie/bolesność (dukkha) to: narodziny, starość, choroba,
śmierć, obcowanie z tymi, których nie miłujemy, rozłąka z tymi, których miłujemy, niezrealizowane pragnienia,
cierpienie łączy się także z pięcioma elementami składającymi się na pojęcie ‘ja’ (goun)

Dukkha to ‘cierpienie’ w szerokim tego słowa znaczeniu oznacza bowiem także niemożność spełnienia, ‘bóle
egzystencjalne’ a nie tylko fizyczne cierpienie. Łączone jest z poczuciem nietrwałości.
2. Prawda o przyczynie cierpienia (jittai 集諦) – przyczyną cierpienia jest pragnienie rozkoszy, pragnienie
istnienia, pragnienie nieistnienia (w kontekście nadmiernej ascezy)
3. Prawda o ustaniu cierpienia (mettai 滅諦) – tylko zniszczenie pragnień uwalnia od cierpienia.
4. Prawda o drodze do wyeliminowania cierpienia (dōtai 道諦) – drogą do uwolnienia od cierpienia jest
Ośmioraka ścieżka (hasshōdō) 八正道 słuszny pogląd (shōken 正見), słuszne myślenie (shōshiyui 正思
惟),

słuszny czyn (shōgō 正業), słuszny żywot (shōmei 正命), słuszne dążenie (shōshōjin 正精進), słuszne

skupienie (shōnen 正念),słuszna medytacja (shōjō 正定)

Dziesięć złych czynów (jūaku 十悪)
Zabijanie (sesshō), kradzież (chūtō), cudzołóstwo (jain), kłamstwo (mōgo), słowa obraźliwe (akku), słowne
podżeganie do niezgody między innymi osobami (ryōzetsu), próżne gadulstwo (kigo), pożądliwość (ton’yoku),
gniew (shinni), fałszywe poglądy religijne (jaken) (Aż 4 złe czyny dotyczą komunikacji słownej)

Pięć najgorszych przewin (gogyaku 五逆)
Zabicie ojca, zabicie matki, zabicie arhata (arakan, ten, kto pokonał żądze), zranienie ciała Buddy, szerzenie
niezgody w społeczności wierzących.

Cztery najcięższe grzechy mnichów (shijūzai 四重罪)
Popełnienie morderstwa, kradzież, odbycie stosunku seksualnego, kłamstwa dotyczące własnych duchowych
osiągnięć na drodze do oświecenia.
(w pierwotnym buddyzmie mnisi nie mogli się zajmować magią, egzorcyzmami, czy wróżbami)
pojęcie ‘odpowiedniego sposobu’ (sanskr. upāya, jap.hōben 方便) a etyka buddyjska.
‘Nie-ja’ (sanskr. anātman; jap. muga) – zerwanie z bramińskim wierzeniem, że indywidualna, osobowa jaźń
(ātman) może zjednoczyć się z duszą, zasadą wszechświata (brahman)

Logiczny problem: Co podlega transmigracji, skoro nie ma odrębnego ‘ja’?
Transmigracja porównywana jest do płomienia, który się przemieszcza, coraz w to nowe miejsca, gdzie jest to,
co może się palić. Ciągłość w transmigracji to ciągłość jako proces. Poszczególne wcielenia są zupełnie różne
(Budda Gautama odrodził się m.in. jako małpa i jako władca). Pamięć o poprzednich wcieleniach pojawia się
dopiero w akcie oświecenia.

Różne interpretacje pojęcie ‘nie-ja’ (muga).
1. Wyjaśnienie zgodne z logiką klasyczną: Pojęcie ‘ja’ jest nieprecyzyjne. Nie ma czegoś takiego, jak ‘ja’,
ponieważ na pojęcie ‘ja’ składa się pięć nietrwałych zespołów (goun 五蘊): materia/forma (shikiun 色蘊),
odczuwanie (juun 受蘊), refleksja (sōun 想蘊), wola (gyō 行蘊 un), świadomość (shikiun 識蘊). Połączenie tych
zespołów w jedną całość prowadzi do przekonania o odrębności ‘ja’. Podobnie jak mówimy, że istnieje wóz, ale
tak naprawdę istnieją koła, oś, dyszel itp. Ale to gra słów, gdyż poszczególne elementy tworzą funkcjonalną
całość (na wozie przewozimy towary). To samo dotyczy pojęcia ‘ciało’ – można oczywiście traktować
oddzielnie szyję, nogę i rękę, twierdząc, że nie ma czegoś takiego jak ciało, ale to nie zmienia faktu, że ciało jest
pewną funkcjonującą całością. Uznanie, że ‘ja’ to tak naprawdę ‘pięć zespołów’ nie ma znaczącego wpływu na
relację ‘ja’ i świata/przedmiotów poznania.
2. Ucieczka od logiczno-teoretycznych rozważań w mistycyzm. Poczucie ‘nie-ja’ należy to odmiennych stanów
świadomości, które można poznać dopiero wtedy, gdy się ich doświadczy.
3. Wyjaśnienie zgodne z logiką paradoksu (logiką sokuhi, czyli logiką jednoczesnej negacji i afirmacji
charakterystyczną dla buddyzmu Wielkiego Wozu). „Cierpienie istnieje. Lecz nie ma cierpiącego. Czyn został
dokonany, ale nie ma sprawcy. Spokój istnieje, ale nie ma nikogo, kto odczuwa spokój. Istnieje ścieżka, lecz nikt
nią nie kroczy”. Sutra Girlandy Kwiatów i opis oświecenia: Początkowo Budda nie chce nauczać, gdyż uważa,
że nikt nie zrozumie jego nauki.Stan oświecenia to stan, w którym „wszystko jest jednym, a jedno jest
wszystkim” (issai soku ichi ichi soku issai 一切即一、一即一切) Sutra Girlandy Kwiatów (Kegongyō)

Środkowa droga (chūdō)
a/ środkowa droga między hedonizmem a ascetyzmem, złoty środek.
b/ środkowa droga między afirmacją a negacją – paradoks. Budda nie odpowiedział ani twierdząco, ani
przecząco na pytania: Czy świat ma początek czy kres?
Czy oświecony/tathagata istnieje po śmierci? Czy ciało i dusza są identyczne? Nie odpowiedział też na pytanie o
istnienie ‘ja’ (w kontekście pojęcia ‘nie-ja’, czyli muga). Zapytany dlaczego nie odpowiedział, stwierdził, że
gdyby odpowiedział twierdząco, oznaczałoby to fałszywe opowiedzenie się za istnieniem odrębnego ja. Gdyby

powiedział ‘nie’, oznaczałoby to, że przyjął stanowisko nihilizmu. To właśnie kierunek logiki paradoksu – ani
ylko tak, ani tylko nie. (I tak, i nie)

Prawo współzależnego powstawania (jūni innen 十二因縁)

1.

niewiedza (mumyō 無明)

2.

wola ‘ślepa’, bo poprzedza myślenie (gyō 行) „podążanie w kierunku przedmiotu”.

3.

świadomość rozróżniająca (shiki 識) (świadomość refleksyjna)

4.

nazwa i forma’ (myōshiki 名色) (zespół psychiczno-fizyczny) wyróżnienie aspektu psychicznego i

cielesnego)
5.

sześć zmysłów (rokunyū 六入)

6.

‘kontakt’ (z przedmiotami poznania) (soku 触)

7.

‘doznania/odczucia’ (ju 受)

8.

‘pragnienie przyjemności’ (żądza) (ai 愛)

9.

‘chwytanie’ – dążenie do zaspokajania pragnień (shu 取)

10.

‘bytowanie’(u 有)

11.

‘narodziny’ (shō 生)

12.

‘starość i śmierć’(rōshi 老死)

Różne interpretacje prawa współzależnego powstawania

a/ interpretacja psychologiczna – rozwój świadomości dziecka, które podobno nie ma najpierw świadomości
odrębności ‘ja’
b/ 1-11 stan przed fizycznymi narodzinami, przed inkarnacją w czasie 49 dni, kiedy następuje kolejne wcielenie
c/ prawo współzależnego powstawania pokazuje, że przyczyną cierpienia jest niewiedza rozumiana jako dualizm
podmiotu i przedmiotu poznania.
Stan oświecenia to stan, w którym „wszystko jest jednym, a jedno jest wszystkim” (issai soku ichi ichi soku issai
一切即一、一即一切) Sutra Girlandy Kwiatów (Kegongyō)

1-7 to proces wyróżniania odrębnych elementów rzeczywistości, czyli podmiotu i przedmiotu i ich wzajemnej
relacji. Wola jako jest pierwszym krokiem w kierunku odrębnej indywidualności, potem dopiero zdolność
rozróżniania, rozróżnia się to, co psychiczne i to, co fizyczne, potem podmiot dalej staje się samoświadomy -
rozróżnia własne zmysły: wzrok (gen), słuch (ni), węch (bi), zmysł smaku (zetsu), zmysł dotyku (shin),
umysł/myślenie (i) i odpowiadające im formy rzeczywistości. (! Umysł/myślenie traktowany jest na równi z
innymi zmysłami). Kiedy już wyróżniony został podmiot i przedmiot, oraz sposoby poznania przedmiotu przez
podmiot, wtedy następuje ‘kontakt’ i ‘doznania/odczucia’ na skutek tego kontaktu.
8-10 (pragnienie przyjemności, chwytanie, bytowanie) to już opis egzystencji człowieka. Pragnie on
przyjemności i stara się je zaspokoić, jest do nich przywiązany, ale zgodnie z Czterema Szlachetnymi prawdami
prowadzi to do cierpienia. Bytowania oznacza bytowanie odrębnego ‘ja’.
11-12 (narodziny, starość i śmierć) to cechy charakterystyczne samsary, różniącej się od nirwany, która „nie
rodzi się i nie umiera”. Niewiedza (dualistyczne postrzeganie rzeczywistości) prowadzi do kolejnych wcieleń.


We wszystkich interpretacjach podkreślane jest takie powiązanie wszystkich elementów, że usunięcie
pierwszego elementu, czyli niewiedzy (mumyō), powoduje, że nie pojawią się inne.

Szkoła Sutry Girlandowej (Kegonshū) (Świątynia szkoły kegon to m.in. Tōdaiji w Nara.)

Ważne pojęcia:
ri 理 – wymiar absolutny
ji 事 – wymiar relatywny

jijimuge – wzajemne przenikanie się fenomenów, zgodnie z zasadą „jedno jest wszystkim a wszystko jest
jednym”.
(nie jest ostateczną rzeczywistością rijimuge, czyli jedność wymiaru absolutnego i relatywnego).

Sztuka nō „Eguchi”: kurtyzana jest bodhisattvą – nawiązanie do Sutry Girlandy Kwiatów.Wędrówka Sudhany
(jap. Zenzai) od jednego nauczyciela do drugiego. (Bodhisattva to m.in. prostytutka i władca skazujący
przestępców na tortury i śmierć)

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 11 (buddyzm)

Wprowadzenie buddyzmu do Japonii. Szkoła tendai

Buddyzm został przyjęty z Chin w VI wieku (Nihonshoki podaje rok 552) za pośrednictwem koreańskiego
państwa Kudara. (Wcześniej praktykowany był nieoficjalnie przez imigrantów z Korei). Kult Buddy został
oddany po opiekę rodu Soga, co spowodowało konflikty na dworze, gdyż rody kapłanów shintō były przeciwne
wprowadzeniu nowej religii. (Posąg został Buddy wrzucony do kanału Naniwa, a świątynię buddyjską spalono).
Zwycięstwo rodu Soga spowodowało, że buddyzm na stałe zaistniał na dworze cesarskim, zwłaszcza, że niektóre
żony cesarzy wywodziły się z rodu Soga i były buddystkami.

Dla propagacji buddyzmu szczególnie zasłużył się książę Shōtoku (574-622), regent przy cesarzowej Suiko

(554-628). Założył on świątynię Hōryūji w Ikaruga, opracował tzw. Konstytucję w siedemnastu paragrafach
(Jūshichijō kempō), w której zalecał m.in. oddawanie czci ‘trzem skarbom’ (sambō): Buddzie, Dharmie (nauce
Buddy) oraz wspólnocie mnichów.

W 741 roku cesarz Shōmu (701-756) rozkazał budowę klasztoru męskiego (kokubunji) i klasztoru żęskiego

(kokubunniji w każdej prowincji.

Początkowo arystokracja mało interesowała się filozoficznymi problemami buddyzmu – najważniejsze dla nich

były ceremonie buddyjskie mające na celu zapewnienie pokoju i pomyślności w państwie, a zwłaszcza obfitych
zbiorów. Zamawiano także egzorcyzmy i modlitwy w intencjach indywidualnych.

Najważniejszą świątynią wśród kokubunji była Tōdaiji w Nara. Dopiero w XIX wieku została uznana za

świątynię szkoły kegon, gdyż początkowo miała być centrum wszystkich nauk buddyjskich, tylko na jej terenie
znajdowała się specjalne podwyższenie (kaidan) przeznaczone do wyświęcania mnichów.

Tōdaiji nosiła początkowo nazwę Kinshōji i została zbudowana w 728 roku po śmierci księcia Motoi, syna

cesarza Shōmu.

W 743 roku rozpoczęto budowę wielkiego posągu Buddy Mahāvairocany (jap. Birushana, Dainichi).

Konsekracja posągu, czyli ceremonia „otwarcia oczu Buddy” odbyła się w 752 roku.

SZKOŁA TENDAI

Założyciel w Chinach Zhiyi (jap. Chigi, 538-597), związany z dworem cesarskim w Nankinie, jego protektorami
byli cesarze. Jest autorem ważnego traktatu na temat medytacji
Makashikan (Wielka Medytacja wyciszenia i prawdziwego wglądu)


SAICHŌ (761-822) Urodził się w prowincji Ōmi (obecnie pref. Shiga) w rodzinie wywodzącej się od chińskich
imigrantów. W wieku 12 lat został oddany do klasztoru w Narze, a w 2 lata później przyjął imię Saichō
(wcześniej nazywał się Hirono). Po uzyskaniu święceń w 785 w świątyni Tōdaiji opuścił Narę i udał się na górę
Hieizan, a jego pustelnia, w której recytował Sutrę Lotosu, stała się zaczątkiem świątyni Enryakuji. W 797
zetknął się z pismami chińskiej szkoły tiantai. Uzyskał poparcie cesarza Kammu (781-806) i w 802 udał się do
Chin z oficjalną misją cesarską, gdzie zgłębiał doktrynę tiantai,zwłaszcza teorię uniwersalnego „pierwotnego
oświecenia” (jap. hongaku) oraz praktyki buddyzmu ezoterycznego.
W odróżnieniu od chińskiej szkoły tiantai, Saichō stawiał na równi nauki Sutry Lotosu z doktryną ezoteryczną.
Dopiero tuż po śmierci Saichō cesarz wyraził zgodę na jego prośbę, aby mnisi tendai mogli być wyświęcani w
Enryakuji, a nie w Tōdaiji w Narze (zgoda na wybudowanie kaidan, specjalnego podwyższenia do wyświęcania
mnichów). W czasie ceremonii wyświęcania, mnisi tendai składali ślubowania przyjmując 10 głównych i 48
dodatkowych przykazań bodhisattwy zgodnie z naukami Saichō zawartymi w Kenkairon (Traktat o
przykazaniach, 820). Autonomię szkoły wzmocnił także nakaz wyświęconym mnichom tendai studiowania
doktryny oraz praktykowanie medytacji przez 12 lat na górze Hieizan (nie wolno było mnichom opuszczać
klasztoru przez 12 lat). Saichō, który nakazywał intonowanie sutr w intencji pokoju i pomyślności w kraju
otrzymał pośmiertne imię Dengyō Daishi (Wielki nauczyciel przekazujący doktrynę).
Saichō uznał wyższość Kūkaia, założyciela szkoły shingon, jednak szkoła ta stała się groźnym rywalem dla
tendai zwłaszcza po 835 roku, kiedy została oficjalnie uznana na dworze cesarskim. Próbę przywrócenia szkole
tendai wpływów na dworze cesarskim podejmowali się tacy następcy Saichō jak: Ennin (794-864), który w 839
udał się do Chin, gdzie przez dziewięć lat studiował nauki ezoteryczne, Enchin (814-891), przebywający w
Chinach w latach 853-858, oraz Annen (ur.841), znany ze szczególnej wagi, jaką przywiązywał do

ezoterycznych rytuałów, stawiając je wyżej od nauk chińskiej szkoły tiantai. W 933 roku nastąpił rozłam w
szkole tendai, następcy Enchina opuścili Enryakuji i założyli własną świątynię Onjōji (zwaną też Miidera).
Konflikt między dwoma świątyniami tendai często przybierał formę zbrojną, ponieważ wśród mnichów tendai
wielu było mnichów-wojowników (jap. sōhei). W X wieku cesarze i przedstawiciele wpływowego rodu
Fujiwarów byli patronami szkoły tendai, która zdobyła znaczne wpływy polityczne. W 1571 świątynia Enryakuji
została prawie całkowicie zniszczona przez Odę Nobunagę, a szkoła tendai nigdy już nie powróciła do dawnej
świetności. Z tendai wyłoniły się takie nowe szkoły buddyjskie jak jōdoshū (ze względu na kult Buddy Amidy
szkole tendai) czy nichirenshū (wspólne zainteresowanie Sutrą Lotosu), a jej nauki studiowali początkowo tacy
mistrzowie zen, jak Eisai(1141-1215) czy Dōgen (1200-1253).

Hieizan wys. 848 m.n.p.m. Enryakuji to kompleks świątynny szkoły tendai. (ok. 100 budynków)
Podział na główne rejony: SAITŌ, TŌDŌ, YOKAWA

Tōdō – najważniejsza świątynia to Komponchūdō w stylu irimoya zukuri. W środku znajdują się trzy sanktuaria,
zewnętrzny (gejin – mają tam wstęp zwykli wyznawcy), środkowy (jūjin – tylko wybitni goście, cesarz,
arystokracja dworska), wewnętrzny (naijin – tylko najwyżsi kapłani) W wewnętrznym sanktuarium odbywają się
ezoteryczne ceremonie, co rano goma kuyō, czyli symboliczne spalanie żądz, znajduje się tam sekretny
wizerunek Buddy Yakushi oraz niegasnący płomień (fumetsu hōtō) rozpalony przez Saichō.

DOKTRYNA TENDAI
Nauki tendai wyrażają istotę buddyzmu, gdyż odwołują się do Sutry Lotosu, przedostatniej sutry wygłoszonej
przez Buddę Gautamę. (Ostatnia sutra: Sutra o Wielkim i Ostatecznym Zgaśnięciu)

Trzy prawdy (santai 三諦)

1. prawda o pustce (kūtai 空諦)
2. prawda o tym, co pozorne/prowizoryczne (ketai 仮諦) Ke nie jest bytem (u 有)
3. prawda środkowej drogi (chūtai 中諦) - jedność kū i ke

ICHINEN SANZEN 一念三千 „Jedna myśl zawiera trzy tysiące [form istnienia]”
GENSHŌ SOKU JISSŌ 現象即実相 „Fenomeny (świat postrzegany za pomocą zmysłow), nie różni się
od rzeczywistości samej w sobie (wymiaru absolutnego)”.

Teoria ‘pierwotnego oświecenia’ (hongaku) - wszystko jest pierwotnie oświecone, a więc ma ‘naturę buddy’
(busshō). Metafora ziarna: natura buddy w człowieku jest jak ziarno, które może rozwinąć się w roślinę lub
wydać owoc lub nie. (czyli tylko jako potencjalna cecha, którą można rozwinąć lub nie) – taka interpretacja
krytykowana jest przez mistrzów zen.
Kokudo busshō – nawet drzewa, trawy, ziemia, wszystko ma naturę buddy. Formy nieożywione także mają
‘naturę buddy’ (‘jedno jest wszystkim, a wszystko jest jednym’)
„Sansen sōmoku shitsu’u busshō” 山川草木悉有仏性 „Wszystko, co istnieje, góry i rzeki, trawy i drzewa
mają naturę buddy” (Sutra o Wielkim i Ostatecznym Zgaśnięciu)

Medytacja wyciszenia i prawdziwego wglądu (shikan 止観)
Shi (sanskr. śamatha) oznacza powstrzymywanie myśli, natomiast kan (vipaśyana) ma znaczenie właściwego
wejrzenia w naturę rzeczywistości.
Trzy rodzaje wyciszania (sanshi):
wyciszanie ciała (taishinshi),
wyciszanie prowadzące do stosowania ‘odpowiednich sposobów’ (hōben zuienshi),
wyciszanie rozróżniania sprzeczności i tożsamości (sokunihen fumbetsushi).
Trzy rodzaje właściwego wejrzenia w naturę rzeczywistości (sankan):
wejrzenie w pustkę, czyli nirwanę (kūgan 空観),
wejrzenie w istnienie prowizoryczne, czyli w samsarę (kegan 仮観),
wejrzenie w drogę środkową, czyli tożsamość nirwany i samsary (chūgan 中観).

Sennichi kaihōgyō – praktyka polegająca na modleniu się w określonych miejscach góry Hiei przez 100 dni w
roku (od marca do lipca) przez 10 lat, ok.30 km. dziennie. Przez 10 lat odległość ok. 30 tys. km., tak jakby
okrążyć ziemię. Od 5 rano przez ok. 6 godzin, resztę czasu zajmują prace w świątyni, posiłki itp. Tylko 4
godziny snu. Jeśli osoba praktykująca przerwie praktykę, powinna popełnić samobójstwo.
W czasie marszu asceta zatrzymuje się w ok. 260 miejscach, gdzie odmawia modlitwy, są to także świątynie
shintō. Po drodze błogosławi wyznawców, przekazując im zasługi ze swojej praktyki (kaji).

Osoby, które przeszły kolejne etapy praktyki zyskują tytuł ajari i daiajari.

Sutra Lotosu, ceremoniały ezoteryczne, medytacja

buddyzm egzoteryczny – nauki ‘jawne’ przekazane przez Buddę Gautamę.
buddyzm ezoteryczny – nauki ‘tajemne’, przekazane przez buddów z panteonu ezoterycznego (zwłaszcza Budda
Dainichi), oświecenie jest osiągalne przez tajemny język oświecenia (tajemne wersy, tajemne pozycje
medytacyjne, tajemne obrzędy).

SUTRA LOTOSU (sanskr. Saddharma-pundarika sūtra, jap. Hokkekyō)200 r. n.e. najstarsza sanskrycka
wersja z V wieku. iejsce akcji: na Górze Sępa i w przestworzach
Symbolika lotosu – bodhisattwa, który jak lotos z błota wyrasta z samsary, ale jest nieskalany.
Kwiat i owoce lotosu pojawiają się jednocześnie
- Jedność praktyki i oświecenia.
- Jedność nauk wstępnych, prowizorycznych (sanjō) i nauki ostatecznej (ichijō)
Ezoteryczny charakter sutry – rozdział 26 poświęcony jest dharani: leczące choroby, znoszące działanie złego
karmana, chroniące prawo Buddy.
Nietypowa struktura sutry: Budda nie odpowiada na pytania, lecz naucza „sam z siebie”. Zapowiada, że nauka
może być zbyt trudna i tylko wzbudzić wątpliwości.
Odchodzi 5 tys. słuchaczy, którzy uważają, że już dostąpili oświecenia i nie muszą już niczego się uczyć. Zostali
tylko ci, o czystym sercu (wiara)

ODPOWIEDNI SPOSÓB (HŌBEN 方便) – niezliczone są sposoby prowadzenia do oświecenia, sam
bodhisattva może pojawić się pod 34 postaciami (dziecko, kobieta, starzec, kapłan). Podstawy teoretyczne dla
synkretyzmu buddyzmu i shintō.
Nauka jest jedna, ale jej przyswojenie jest różne w zależności od konkretnych przypadków – przypowieść o
leczniczych ziołach, ten sam deszcz pada z obłoku dharmy, ale różna ilość wody w zależności od korzenia
(korzenia wiary). Różne ścieżki prowadzą na ten sam szczyt góry, tylko jedne dłużej a inne krócej.

Przypowieść o Cudownym Mieście.
Przewodnik prowadzi grupę ludzi przez góry, są zmęczeni, nie chcą iść dalej, chcą zawrócić. Wtedy pokazuje im
w oddali piękne miasto. Zbierają siły, dochodzą do miasta i tam odpoczywają, a wtedy przewodnik mówi im, że
cudowne miasto (raj) wcale nie jest celem ich wędrówki – jest nim oświecenie. Nauka o Czystych Ziemiach jest
tylko ‘odpowiednim sposobem’. Nie tylko Amida stworzył Czystą Ziemię mocą swoich zasług. Np. Yakushi
nyorai ma Szmaragdową Krainę (Ruriko), a Kannon Górę Fudaraku. Także wizja nirwany jako przeciwieństwa
samsary jest takim ‘odpowiednim sposobem’.

Przypowieść o płonącym domu
Płonie butwiejący dom (przemijanie), węże i jadowite insekty, które tam się znajdują symbolizują cierpienia
samsary. Dzieci nie chcą wyjść, tak samo jak ludzie pogrążeni w niewiedzy, nie chcą porzucić życia doczesnego
i szukać oświecenia.
Ojciec nie chce wyciągać je na siłę - wyjście z domu jest wąskie, próba wyciągnięcia ich siłą, może
spowodować okaleczenie. (człowiek sam musi zdecydować się na drogę praktyki religijnej – nie można go
zmusić).
Ojciec namawia dzieci do wyjścia obiecując upragnione zabawki. Każde dziecko, chce inny wóz – jedno wóz
ciągnięty przez kozła, drugie – przez daniela, trzecie – przez wołu.
Wozy te symbolizują nauki buddyjskie:
1. ‘słuchacze’ (shōmon), czyli ci, którzy zrozumieli cztery szlachetne prawdy
2. ‘oświeceni o własnych siłach (egaku, ci, którzy zrozumieli dwunastostopniowe prawo współzależnego
powstawania)
3. bodhisattwowie (bosatsu)
Po wyjściu z domu wszystkie dzieci dostają tylko jeden wóz, ciągnięty przez białego wołu (symbol wozu
Buddy). Dzieci nie pamiętają już co chciały, są zachwycone podarkiem.
Trzy wozy są tożsame z jednym wozem (ichijō) – wozem buddy. Trzy wozy to aspekty nauki Buddy, która w
pełni wyrażona została dopiero w nauce ‘jednego wozu’.

UNIWERSALNA ‘NATURA BUDDY’
Przypowieść o klejnocie schowanym w szatach.
Spotkali się dwaj przyjaciele, razem ucztowali. Bogaty przyjaciel rano nie budził swojego biednego przyjaciela,
żeby się pożegnać, tylko włożył mu do kieszeni cenny klejnot. Tamten obudził, się, ale nie znalazł klejnotu.

Przez wiele lat żył w nędzy, nie wiedząc, że posiada skarb. Dopiero w czasie ponownego spotkania z
przyjacielem dowiedział się o wszystkim.
(każdy ma ‘naturę buddy’, ale o tym nie wie)
Przypowieść o synu marnotrawnym

Marnotrawny syn bogacza odszedł z domu i popadł w skrajną nędzę. Zapomina, kim naprawdę jest i nie

poznaje ojca, gdy spotyka go po latach. Ojciec zatrudnia go najpierw przy bardzo upokarzających pracach
(zbierania łajna), a potem przy coraz bardziej odpowiedzialnych. Do tego spotyka się z nim udając zarządcę.
Dopiero na łożu śmierci wyjawia mu prawdę i przekazuje majątek. (Stopniowe dojście do prawdy o tym, że
każdy ma ‘naturę buddy’)
Przypowieść o Bodhisattwie „Nikim nie Pogardzającym” (Gautama w jednym ze swoich wcieleń). Każdego,
kogo spotkał witał słowami: „Witaj przyszły Buddo!”. Był wyszydzany, a nawet prześladowany.

Obietnica oświecenia dla wszystkich Nie tylko uczniów Buddy (np. Anandy), ale także dla tych, którzy są
uważani za uosobienie złe – dla Mary (Maō), oraz dla Devadatty (Daibadatta). Ayase (Ayaataśatru),Binbashara
(Bimbisaara), król Magadhy (Makada), królowa Vaidehi.

Obietnica nagłego oświecenia dla kobiet (dzięki wierze)Ośmioletnia córka Króla Smoków Sagara podarowała
Buddzie klejnot (symbol wiary). Zanim zdążył jej oddać dostąpiła oświecenia, błyskawicznie zmieniając się w
mężczyznę, odbywając wszystkie praktyki religijne. Zebrani uczniowie Buddy nie wierzyli wcześniej, że jest to
możliwe. Nagłe oświecenie jest wykroczeniem poza czas i przestrzeń.

Kokudo busshō – nawet formy nieożywione mają naturę buddy (‘jedno jest wszystkim, a wszystko jest jednym’)

BUDDHA GAUTAMA JAKO KOSMICZNY BUDDHA PRABHUTARATNA (TAHŌ) – wszyscy
buddowie są jego przejawami. Okazuje się, że Gautama dostąpił oświecenia miliardy lat temu, wychodzą
spod ziemi zastępy bodhisattwów starszych od niego, ale to oni są jego uczniami.Pojawia się Stupa Klejnotów,
która otwiera się dopiero wtedy, gdy przybywają wszyscy buddowie i bodhisatvowie, którzy są przejawami
Śakyamuniego. Na tronie w środku stupy siedzi BUDDA TAHŌ - uosobienie ‘ciał kosmicznego buddy’
(hosshin). Jest to tron dla jednej osoby, ale bez problemu Gautama siada razem z nim, co symbolizuje jedność
ciała chwalebnego (hōjin) i ciała kosmicznego.

SHŌSHIN KUYŌ – ofiara samopalenia. Jeden z boddhisattwów spożywa pachnidła używane na ofiarę z ognia a
następnie, mocą swego ślubowania, podpala sam siebie w ofierze Buddzie. (akt samonegacji, doskonałe
poświęcenie).

ZASŁUGI PŁYNĄCE Z RECYTOWANIA SUTRY LOTOSU:
1. Dzięki intonowaniu sutry rozwinie się współczucie, umysł się uspokoi, można zrozumieć istotę pustki
2.Ten, kto intonuje sutrę powinien być otaczany czcią, ponieważ jest wtedy jednością z Buddą
3. Kult księgi – Zachować Sutrę Lotosu, to zachować Buddę
4. Zasługi z głoszenia Sutry Lotosu są większe, niż z jałmużny
5. Głoszący Sutrę Lotosu będzie prześladowany (zniesławienie, oszczerstwo przemoc fizyczna). Ważny
argument dla wyznawców nichirenshū, którzy byli prześladowania. Sutra obiecuje, że jej wyznawcy zawsze
będą pod opieką Buddy. (cudowne ocalenie Nichirena, skazanego już na śmierć)
6. Nakaz nauczania Sutry Lotosu (działalności misyjnej). Ślubowanie prowadzenia do oświecenia nawet tych,
którzy wcale nie interesują się buddyzmem.
7. Zalecenia dla czytających Sutrę Lotosu: należy medytować w odludnym miejscu (Saichō w pustelni na
Hieizan), zachować cierpliwość, łagodność, wolność od przywiązań, życzliwość i miłosierdzie, nie dbać o
pochwały, nie osądzać innych (nie zajmować się etyką w sensie rozróżniania), nie stykać się z tymi, którzy
zabijają zwierzęta.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 12 (buddyzm)

Wprowadzenie buddyzmu do Japonii. Szkoła shingon

Założyciel shingon, Kūkai (774-835) - ‘Morze pustki’

Urodzony w rodzinie arystokratycznej Saeki w Sanuki na Shikoku. Studiował nauki konfucjańskie, jednak już
w wieku 24 lat napisał dzieło, w którym wykazywał wyższość buddyzmu nad konfucjanizmem i taoizmem. W
804 roku, w wieku 34 lat przyjął święcenia buddyjskie. Jeszcze przed udaniem się do Chin wiele medytował,
m.in. kontemplacja gwiazdy zarannej (Wenus). Według legendy Kūkai miał proroczy sen i znalazł sutrę
Dainichikyō w świątyni Kumedera w Nara. W tej sutrze była mowa o możliwości dostąpienia oświecenia w tym
życiu, ale nikt w Japonii nie potrafił wyjaśnić wielu niejasnych dla niego fragmentów sutry, dlatego Kūkai
zdecydował się udać do Chin. W tym samym roku, w którym został mnichem (804) Kūkai wyruszył do Chin.
Udał się do stolicy Changan, i tam spotkał dwóch mnichów z Indii Prajna oraz Muniśrii (Munishiri), u których
uczył się sanskrytu oraz indyjskich interpretacji buddyzmu. W 805 roku odwiedził świątynię Chinglong, gdzie
spotkał mistrza Huiguo, który stwierdził, że czekał na niego. Mistrz zmarł w tym samym roku, ale wyznaczył go
na swojego następcę po tym, jak przekazał mu naukę o ezoterycznych mandalach. Nakazał mu także powrót do
Japonii w celu szerzenia tam nauki.

Po powrocie Kūkai nie dostał zgody na podróż do stolicy, gdyż wtedy łaskami cesarza Heizeia cieszył się

Saichō – rozkwit szkoły tendai. Dostał się na dwór, dzięki swoim uzdolnieniom kaligrafa, za panowania
kolejnego cesarza, Sagi (809-823). Po zamieszkach w 810 roku cesarz zezwolił, żeby Kūkai odprawił ceremonię
w intencji pokoju w świątyni Takaosanji (zwana też Jingoji), w której wcześniej odprawiał ceremonie Saichō.
Następca tronu został uczniem Kūkaia, przybierając buddyjskie imię Shinnyo.
W 816 roku Kūkai postanowił wybudować świątynię Kongōbuji na górze Kōya, budowa rozpoczyna się w 819.
Układ budynków ma odpowiadać układowi mandali. Legenda mówi, że uzyskał zgodę lokalnych bóstw shintō
(ukazał mu się myśliwy z czarnym i białym psem, który tak naprawdę był bóstwem góry Kōya). Budowa została
ukończona dopiero przez ucznia Kūkaia, Shinzeia (800-860).
W 823 r. cesarz Saga wyznacza Kūkaia na przeora Tōji.
W 835 roku Kūkai umiera/wstępuje w nirwanę, wcześniej przekazuje uczniom swój testament. Wyznawcy
wierzą, że nie umarł, ale jest w stanie wiecznej medytacji.
Kiedy mnich shingon, Kangen (853-925) postanowił zbudować mauzoleum dla Kūkaia, otworzono trumnę i
wtedy okazało się ponoć, że nie nastąpił rozkład ciała, Kūkai wyglądał jakby spał. W 921 roku Kangen uzyskał
od cesarza Daigo pośmiertny tytuł dla Kūkai: Kōbō daishi

Tachikawa ryū
Linia Tachikawa – założona w XII wieku przez Ninkana, mnich wypędzony ze stolicy na skutek dworskich
intryg. Zanim popełnił samobójstwo przekazał swoją naukę pewnemu ascecie, który praktykował medytacje
taoistyczne z miasta Tachikawa. Mało wiadomo o doktrynie Tachikawa ryū, ale na pewno był to synkretyzm
shingon i taoizmu. (ważna nauka o in i yang). Praktykowano rytualny stosunek seksualny, podobnie jak w
buddyzmie tantrycznym w Indiach i Nepalu. Wszystkie teksty linii Tachikawa zostały spalone przez Yukaia
(1345-1416) mnicha shingon z Kongōbuji, który wypędził z Kōya wszystkich ascetów hijiri związanych z
amidystystyczną szkołą jishū.
W 1585r. Hideyoshi zniszczył świątynię shingon Nengoroji i ruszył na Kōya, ale udało się wynegocjować pokój,
dzięki mediacjom mnicha Ōgo (1537-1608), byłego wasala Hideyoshiego. Hideyoshi wspierał shingon.

Synkretyzm shingon i shintō - ryōbu shintō (shintō dualne/podwójne) łączenie znaczenia dwóch mandali
shingon (Wielkiego Łona i Diamentowego Ostrza) z symboliką Wewnętrznej i Zewnętrznej świątyni w Ise
(Naikū i Gekū).

Sutra Buddy ‘Wielka Jasność’/’Wielkie Słońce’ (Dainichi kyō)
Budda Dainichi odpowiada na pytanie bosatsu Kongōsatty na temat najwyższej mądrości (issai chichi).
Odpowiedzią jest tzw. sanku hōmon: „przyczyną [mądrości] jest oświecona jaźń, korzeniem - wielkie
miłosierdzie, a odpowiednie sposoby [prowadzące do oświecenia] (hōben) są absolutne”.
Kongōsatta (sanskr. Vajrasattva) – uosobienie oświecenia w doczesnym ciele, przejaw Buddy Dainichiego,
występuje w obu mandalach. Kongōsatta jest drugim po Dainichim patriarchą shingon.
W drugiej części sutry opisane są dokładnie: rytuał inicjacji (kanjō), rytuał ognia (goma), mudry, mantry,
struktura mandali, medytacje/kontemplacje (np. goji goshinkan - wizualizacja 5 sylab i 5 elementów).

Sutra wierzchołka diamentowego ostrza (Kongōchō kyō). Kongō (sanskr. vajra) to ostrze, które nigdy się nie
tępi, które przetnie wszystko (przecina niewiedzę) – dlatego tłumaczone jako diament, który przecina
najtwardszy metal. Chō – szczyt wierzchołek, albo korona Dainichi symbolizuje najwyższą mądrość. W
Kongōchōkyō Dainichi naucza zebranych, w tym Śakyamuniego, o sposobach dostąpienia oświecenia.
Omówiona jest mandala Diamentowego ostrza (Kongōkai)

Według legendy Nagarjuna (Ryūju) miał odnaleźć obie sutry w Żelaznej Wieży w południowych Indiach
(nanten tettō). Tej wieży nie można było otworzyć przez wiele setek lat po śmierci Gautamy. Kiedy buddyzm
bardzo osłabł w Indiach, Nagarjuna udał się do tej wieży, modlił się i rozrzucał ziarna białego maku przez 7 dni.
(ziarna maku symbolizują praktykę shingon, czyli różne rytuały, które otwierają bramę oświecenia) symbolizują
Siódmego dnia wrota wieży same się otworzyły, w środku zabłysło światło, wieża wypełniła się kwiatami i
zapachem kadzidła, słychać były głosy śpiewające hymny. Objawił się Budda Dainichi (lub w innej wersji
Kongosatta) i wręczył Nagarjunie sutry. Żelazna wieża symbolizuje oświecenie. Kūkai zbudował na Kōya
pięciostopniową pagodę, która miał przedstawiać właśnie Żelazną Wieżę.

Zakwestionowanie najwyższego autorytetu Buddy Gautamy
Shingon jest nauką (ezoteryczną, czyli tajemną) o istocie buddyzmu objawioną przez Buddę Dainichiego, który
przenika wszechświat (budda kosmiczny). Gautama jest przejawem Dainichi w określonych warunkach i
dlatego nauka, którą głosił, nie jest pełna i ostateczna. Gautama wstąpił w nirwanę a Dainichi jest wieczny,
przejawia się we wszystkim. Gautama nie jest wymieniany jako patriarcha shingon, pierwszą postacią
historyczną jest Nagarjuna. Budda Dainichi jest ‘pierwotnie nienarodzony’ (sanskr. ādyanutpāda jap.
hompushō 本不生), czyli odwieczny, wolny od prawa przyczyny i skutku. ‘Nienarodzone’ jest synonimem
pustki (tożsamości negacji i afirmacji), nirwany jako tego, co „nie rodzi się i nie umiera” (fushō fumetsu 不生不
滅

), jest symbolizowana przez sanskrycką sylabę ‘a’.

Kaji (użyczenie mocy) - w trakcie rytuałów ezoterycznych człowiek łączy się z postacią panteonu budyjskiego
i zdobywa jej moc i mądrość. Jita muniriki 自他無二力 – własna moc i inna moc są tym samym. Można
wzmocnić się m.in. siłą: własnych zasług, płynących z praktyki religijnej (gokudokuriki), mocą Dainichiego
(nyorai kajiriki) – moc Dainichi.

Mantra - etymologia tego słowa w sanskrycie to „naczynie wypełnione świętymi myślami”. W języku pali
mantra to paritta, czyli ochrona. Dharani (to, co wszechpodtrzymujące) – pojawiło się w buddyzmie później niż
słowo mantra. Recytacja mantr w czasie medytacji ma wzmagać koncentrację, dzięki recytacji mantry można
zjednoczyć się z konkretnym bodhisattwą lub bóstwem z panteonu buddyjskiego i uzyskać jego moc (kaji).
Wierzono, że mantra do słowa święte, jest w nich obecne sacrum.

Sokushin jōbutsu 即身成仏– jest możliwe dostąpienie oświecenia w tym ciele, w doczesnym świecie.
Tylko ci, którzy nie znają shingon, mogą dostąpić oświecenia dopiero po wielu kolejnych wcieleniach.

Transformacja profanum w sacrum Interpretacja nauki o tym, że „żądze są tożsame z oświeceniem” (bonnō
soku bodai).Afirmacja pragnień, gdyż można je ukierunkować w stronę praktyki religijnej.
Egzoteryczny buddyzm uważa za negatywne tzw. ‘pięć żądz’ (goyoku), czyli pragnienie posiadania rzeczy
materialnych, sławy, a także pożądanie seksualne, potrzeba jedzenia i snu. Jednak buddyzm ezoteryczny
postrzega we wszystkich pragnieniach witalną energię, którą można wykorzystać, aby wzbudzić pragnienie
oświecenia. „Oderwanie od pragnień jest wielkim pragnieniem” (muyoku daiyoku 無欲大欲)

Trzy tajemnice (sammitsu)
Trzy tajemnice ‘ciała’, ‘mowy’ i ‘umysłu’, które prowadzą do oświecenia. Należy spowodować, by
„przemówiły” językiem oświecenia. Ciało (shin 身)– ręce ułożone w mudrę (ingei), węch - zapach kadzidła,
smak – żucie specjalnych ziół, słuch – muzyka i śpiewy buddyjskie, ruchy - dokładnie określone przez rytuał
czynności, wzrok – skoncentrowany na wizerunkach Buddy lub świętych symbolach. Mowa (ku 口)
powtarzanie mantry (shingon). Umysł (i 意) musi być w stanie kontemplacji (kansō, kannen) mandali lub
wizerunków buddyjskich – zaangażowane są wyobraźnia i uczucia.

Pięć wielkich elementów (godai 五大)
地大 Chidai – ziemia / kwadrat / żółty / sylaba A
水大 Suidai – woda / okrągły / biały /sylaba BA
火大 Kadai – ogień / trójkąt / czerwony / RA
風大

Fūdai – wiatr / półksiężyc / czerwony / KA

空大

Kūdai – przestrzeń / klejnot mani / niebieski / KYA

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 13 (buddyzm)

Wprowadzenie buddyzmu do Japonii. Amidyzm. Shugendō.

Budda Amida (sanskr. Amitābha, dosł. wieczna światłość)
Jako Bodhisattva Hōzō złożył 48 ślubowań, w osiemnastym ślubował, że każdy, kto z wiarą będzie wzywał jego
imię, odrodzi się w rajskiej krainie, Czystej Ziemi (gokuraku jōdo).
Czysta Ziemia (jōdo) – miejsce, gdzie każdy bez trudu dostąpi oświecenie. Nie ma tam cierpienia, jest to rajska
kraina, gdzie nawet szum drzewo o liściach z klejnotów głosi naukę Buddy.
Najważniejsze sutry:
Sutra wiecznego życia (Muryōju kyō), Sutra kontemplacji wiecznego życia (Kammuryōju kyō), Sutra Amidy
(Amida kyō)
Trzy okresy Dharmy
Okres ‘Prawdziwej Dharmy’ (shōbō) – 500 lat (Budda powiedział, że ze względu na przyjęcie do klasztoru
kobiet Prawo Buddy przetrwa 500 lat , a nie tysiąc). W tym okresie głoszona jest nauka Buddy, można dostąpić
oświecenia dzięki praktyce religijnej.
Okres ‘Pozornej Dharmy’ (zōbō) – nauka i praktyka buddyjska trwa, ale nie można dostąpić oświecenia
Okres „Schyłkowej Dharmy’ (mappō) – 10.000 lat – sama nauka trwa, ale praktyka religijna stała się
niemożliwa (zdobywanie o własnych siłach dobrego karmana), nie można też dostąpić oświecenia.
W Japonii wierzono, iż okres „schyłkowej dharmy” w którym ludzie nie są w stanie dostąpić oświecenia, mimo
że głoszona jest nauka Buddy, rozpoczął się w 1052 roku i będzie trwać 10.000 lat. Z tego powodu niezwykle
popularna w Japonii stała się wiara w zbawczą moc Buddy Amidy, głoszona przez takich religijnych
przywódców jak Hōnen czy Shinran. Ponieważ uważali oni, że w okresie „schyłkowej dharmy” wszelkie wysiłki
na drodze do oświecenia są z góry skazane na niepowodzenie, przedstawiciele innych szkół buddyjskich (m.in.
Myōe ze szkoły kegon, czy Hakuin ze szkoły rinzai) krytykowali ich poglądy, uważając, iż podważają one sens
praktyki religijnej.

Popularność buddyzmu w niższych warstwach społecznych był przede wszystkim zasługą znacznego

uproszczenia doktryny buddyjskiej w szkołach należących do nurtu amidyzmu, którego przedstawiciele głosili
wiarę w zbawczą moc ślubowania Buddy Amidy (sanskr. Amitabha). Dzięki całkowitemu zawierzeniu się
opiece Buddy Amidy możliwe jest odrodzenie w Czystej Ziemi (jōdo), czyli raju Buddy Amidy, gdzie każdy bez
trudu dostąpi oświecenia. Przedstawiciele szkół amidystycznych uważają, że najważniejsza jest wiara w Inną
Moc (tariki) Buddy Amidy i odrzucenie własnej mocy (jiriki), gdyż niemożliwe jest dostąpienie oświecenia o
własnych siłach. Jednym z pierwszych propagatorów amidyzmu był Kūya (903-972), asceta i mnich szkoły
tendai. Urodził się w Kioto, podobno był synem cesarza Daigo (885-930). Został oddany do klasztoru w młodym
wieku i początkowo jako asceta hijiri nie należał do żadnej szkoły buddyjskiej i działał niezależnie od
oficjalnych instytucji religijnych swoich czasów. Podróżował po kraju pomagając przy rekonstrukcji świątyń
buddyjskich, budował drogi, mosty oraz grzebał porzucone ciała zmarłych, odprawiając ceremonie buddyjskie.
Kūya znany ze swojej wiary w zbawczą moc Buddy Amidy, popularyzował wśród prostych ludzi recytację
inwokacji do Buddy Amidy: Chwała Buddzie Amidzie (Namu Amida Butsu), często podczas ekstatycznych
tańców (nembutsu odori). Został wyświęcony na mnicha tendai dopiero w 948 w świątyni Enryakuji na górze
Hiei.

Szkoły amidystyczne w Japonii

yūzū nenbutsushū (dosł. szkoła „inwokacji do Buddy Amidy, która umożliwia doskonałe przenikanie),
założoną przez Ryōnina (1072-1132). Nazwa szkoły pochodzi od nauk Ryōnina, który głosił, że „jeden człowiek
przenika wszystkich ludzi, wszyscy ludzie przenikają jednego człowieka”. Słowa te są wyrazem buddyjskiej
nauki, iż „jedno jest wszystkim a wszystko jest jednym” (ichi soku issai, issai soku ichi). Inwokacja do Buddy
Amidy jest „wszystko przenikająca” (yūzū), ponieważ dzięki jej powtarzaniu wyznawca uświadamia sobie
jedność wszystkiego, co istnieje.
jishū (szkoła [Określonego] Czasu) założonej przez Ippena (1239-1289). Nazwa tej szkoły jest związana z
praktyką recytowania inwokacji do Buddy Amidy w regularnych odstępach czasowych.
jōdoshū (szkoła Czystej Ziemi), założonej przez Hōnena (1133-1212).

Hōnen początkowo był mnichem szkoły tendai w Enryakuji na górze Hiei. W wieku czterdziestu lat natrafił na

komentarz Shandao (jap. Zendō, 613-681) do Sutry Wiecznego Życia (jap. Muryōjukyō). Zendō podobno
przepisał tę sutrę sto razy i namalował 300 obrazów Czystej Ziemi, na podstawie wizji, jakie miał w czasie
medytacji. . Hōnen nauczał, iż okresie ‘schyłkowej dharmy’ drogą praktyki jest droga wiary, a nie
przestrzeganie zasad etycznych, co spotkało się z krytyką ze strony innych szkół buddyjskich. W 1206 roku
dwaj uczniowie Hōnena zostali oskarżeni o uwiedzenie damy dworu. Hōnen został zesłany na wyspę Shikoku,
jednak ułaskawiono go i powrócił do Kioto w 1211 roku. Pośmiertne imię Hōnena to Ekō Bosatsu.
jōdoshinshū (szkoła Prawdziwej Nauki o Czystej Ziemi), założonej przez Shinrana (1173-1262) w rodzinie
arystokratycznej – jego ojcem był Fujiwara Arinori.W wieku siedmiu lat został mnichem tendai, studiował także
na górze Hiei. Został uczniem Hōnena w 1207 roku. Kiedy rozpoczęły się prześladowania zwolenników Hōnena,
oskarżonych o łamanie dyscypliny klasztornej i amoralne zachowanie, Shinran został zesłany do prowincji
Echigo (obecnie pref. Niigata) jako osoba świecka (nosił wtedy nazwisko Fujii Yoshizane). W czasie pobytu na

wygnaniu Shinran, zrezygnował z przestrzegania celibatu, ożenił się z mniszką Eshin Ni i miał z nią siedmioro
dzieci. Po ułaskawieniu w 1211 roku Shinran osiadł w prowincji Hitachi (obecnie pref. Ibaraki). Nie
zrezygnował jednak z działalności religijnej pozyskując nowych zwolenników. W 1235 roku przeniósł się do
Kioto, gdzie przebywał aż do śmierci. W 1526 na skutek konfliktów wśród swoich wyznawców zdecydował się
wyrzec swojego najstarszego syna Zenrana (1210-92), który nie zgadzał się z nim w kwestiach doktrynalnych.
Zenran stał się silnym przywódcą jōdo shinshū w rejonie Kantō. W ostatnich latach życia Shinrana opiekowała
się nim jego córka, Kakushinni.

Do najważniejszych dzieł Shinrana należy Kyōgyōshinshō (O doktrynie, praktyce, wierze i oświeceniu) oraz

Jinen hōnishō (Traktat o prawdziwej naturze rzeczy). Shinran twierdził, że „skoro dobry człowiek ma odrodzić
się w Czystej Ziemi, tym bardziej odrodzi się tam zły człowiek”. Powyższe słowa były często krytykowane jako
wyraz amoralnej postawy Shinrana, jednak ich sens jest następujący: Tylko ten, kto całkowicie zawierzy
Buddzie Amidzie (czyli całkowicie zda się na jego moc), odrodzi się w Czystej Ziemi. Tak zwany „dobry
człowiek” jest zadufany we własne siły i zasługi, nie jest więc w stanie wyzbyć się egocentryzmu. Łatwiej więc
odrodzić się w Czystej Ziemi grzesznemu człowiekowi, który jest świadomy własnej etycznej bezsilności i
całkowicie zdaje się na łaskę Buddy Amidy.
Tannishō – czyli ubolewania nad błędnymi przekonaniami. Nauki Shinrana spisane przez jego ucznia Yuiembō
(ok.1290 r.) Nembutsu nie jest ‘dobrym uczynkiem’. tariki – jiriki ‘Inna moc’ – ‘własna moc’

SHUGENDŌ „Droga górskiej ascezy” (dosł. „droga zdobywania nadnaturalnych mocy) -
synkretyczny ruch religijny w Japonii (najsilniej związany z buddyzmem), którego
przedstawiciele (tzw. yamabushi) praktykowali w górach w celu zdobycia nadnaturalnych
mocy. Prekursorami ruchu shugendō, który powstał w XII wieku byli górscy asceci hijiri,
buddyjscy pustelnicy, którzy porzucali życie klasztorne, aby praktykować samotnie w górach.
Na rozwój shugendō wpływ miały także rodzime wierzenia związane z górami (sangaku
shinkō). Za na wpół legendarnego założyciela shugendō uważa się En-no Gyōja (VII/VIIIw.),
który miał zdobyć nadnaturalne moce umożliwiające mu m.in. lewitację, a także leczeni
chorób i odprawianie egzorcyzmów. W VIII-XXII w. wyłoniły się grupy ascetów, na których
czele stali przewodnicy (sendatsu), organizujący pielgrzymki. Nastąpił podział stref wpływów
i powstały dwa główne odłamy: Tōzanha (grupa właściwej góry) związana z shingon,
wywodząca się od mnicha Shōbō (834-909) z główną świątynią Daigōji oraz Honzanha
(grupa pierwotnej góry), której założycielem był Zōyō (1032-1116), związana z tendai
(główna świątynia Shōgoin). Do XVI wieku praktyki shugendō były ściśle tajne. Zdarzało się,
że uczestnicy wyczerpujących pielgrzymek (nyūbu), którzy nie mogli iść dalej na skutek
wyczerpania, byli zrzucani w przepaść przez współtowarzyszy – śmierć w czasie pielgrzymki
była uważana za zasługę, pomagającą dostąpić oświecenia w kolejnym wcieleniu. Góry
uważane były za mandalę, a praktyka ascetyczna za przejście ze sfery profanum do sfery
sacrum, dzięki przebudzeniu natury Buddy, zgodnie z teorią pierwotnego oświecenia
(hongaku). Adepci shugendō wierzą, iż w czasie praktyki zdobywają nadnaturalne moce,
które umożliwiają im m.in. chodzenie po rozżarzonych węglach. Uczestnicy górskich
pielgrzymek shugendō zwieszani są nad przepaścią na sznurze głową w dół i wyznają swoje
winy, oczyszczając się w ten sposób duchowo. Pielgrzymki odbywają się przede wszystkim w
rejonie takich gór, jak Ōminesan, Katsuragisan (pref. Nara) czy też Ushiroyama (pref.
Okayama) oraz w rejonie Dewa sanzan (Tōhoku) – góry Hagurosan, Yudonosan i Gassan. Na
najbardziej uciążliwe pielgrzymki zimą mogą udawać się obecnie tylko osoby najbardziej
zaawansowane w praktyce religijnej.

Sokushin jōbutsu – mumifikacja za życia (Tetsuryū Kaiten)

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW

Religie Japonii, wykład 14 (buddyzm)

Wprowadzenie buddyzmu do Japonii. Szkoła Nichirena (Nichirenshū)

Szkoła Nichirena (nichirenshū) / szkoła Sutry Lotosu (hokkeshū)

Nichiren (1222-1282) – założyciel buddyjskiej szkoły nichiren-shū, która nie ma odpowiednika na kontynencie
azjatyckim. Urodził się w wiosce Kominato (prowincja Awa, obecnie pref. Chiba) w rodzinie rybaka. W wieku
12 lat rozpoczął naukę w pobliskiej świątyni Kiyosumidera należącej do szkoły tendai. Został wyświęcony na
mnicha w wieku 16 lat (pierwsze buddyjskie imię: Zeshōbō Renchō) i studiował w wielu ośrodkach buddyzmu
ezoterycznego, m.in. na górze Hieizan i Kōya. Nichiren doszedł do wniosku, że najważniejszą sutrą buddyjską
jest Sutra Lotosu i dlatego niezwykle krytycznie odnosił się do wszystkich szkół buddyjskich, które nie
przywiązywały należytej wagi do tej sutry. W 1523r. przebywający w świątyni Kiyosumidera Nichiren
publicznie zaatakował amidystyczną szkołę jōdoshū (zwłaszcza jej założyciela Hōnena) oraz szkołę zen , co nie
spodobało się Tōjō Kagenobu (daty nieznane), lokalnemu władcy.
Nichiren, który uważał, że najważniejszy powinien być kult Buddy Gautamy, a nie kult Buddy Amidy czy
patriarchów zen, był zmuszony opuścić prowincję Awa i udał się do Kamakury, gdzie jako uliczny kaznodzieja
głosił, iż jedyną drogą do wyzwolenia w schyłkowej erze buddyzmu (mappō) jest inwokacja tytułu Sutry Lotosu
(Namu myōhō renge-kyō, Chwała Sutrze Lotosu Przedziwnego Prawa).
W 1260 Nichiren przedstawił shogunowi Hōjō Tokiyori (1227-63) traktat pt. Risshō ankoku ron (O
przywróceniu ładu w kraju dzięki przyjęciu [buddyjskiej] ortodoksji). W traktacie tym całą winę za najróżniejsze
klęski, które ostatnio nawiedziły Japonię przypisywał popularności szkoły Czystej Ziemi (jōdo), uważanej przez
niego za heretycką. Domagał się prześladowań heretyków, ostrzegając, iż jeśli jego petycja nie zostanie
wysłuchana, na Japonię spadną różne klęski, w tym najazd obcych wojsk. W 1261 r Nichiren został za karę
zesłany do Izu, ale powrócił do Kamakury po dwóch latach. Zagrożenie inwazją monogolską poczytał jako
dowód na prawdziwość swojego proroctwa. Jego agresywna postawa spowodowała, iż w 1271r. skazano go na
karę śmierci, która w ostatniej chwili została zamieniona na karę wygnania na wyspę Sado. Osamotniony i
opuszczony przez większość swoich wyznawców Nichiren całą swoją energię skupił na opracowaniu
teoretycznych zrębów swojej doktryny. Na Sado powstały m.in. takie ważne traktaty, jak: Kaimokushō (O
otwarciu oczu, 1272) i Kanjin honzonshō (O prawdziwym obiekcie czci, 1273). W tym czasie powstała też jego
mandala, złożona z imion buddów i bodhisattwów wokół inwokacji do Sutry Lotosu, traktowana przez jego
wyznawców jako amulet. Dzięki wstawiennictwu możnych przyjaciół opuścił Sado w 1274 i po krótkim pobycie
w Kamakura udał się na górę Minobu (obecnie pref. Yamanashi). W tym czasie krytykował także wielu
przedstawicieli tendai (m.in. Ennina, 794-864), chociaż przejął z tej szkoły ważną teorię „trzech tysięcy światów
w jednej myśli” (ichinen sanzen). Klęska poniesiona przez wojska mongolskie w 1274 i 1281, głównie na skutek
zniszczenia floty mongolskiej przez tajfun nazwany „boskim wiatrem” (kamikaze), bardzo rozczarowała
Nichirena, który liczył, iż jego proroctwo spełni a Japończycy, głusi na jego przestrogi, znajdą się pod jarzmem
najeźdźcy. W 1282 Nichiren ciężko zachorował i w tym samym roku zmarł w drodze do ciepłych źródeł w
Ikegami (obecnie jedna z dzielnic Tokio).

Nichiren jest postacią kontrowersyjną ze względu na jego ataki na inne szkoły buddyjskie. Jego hasło: „złamać i
podporządkować” (shakubuku), rzeczywiście mało ma wspólnego z duchem toleranacji. Założycieli innych
japońskich szkół porównywał do „robactwa” na „lwim ciele” prawdziwej nauki Buddy.
Nichiren głosił, że wyznawcy amidyzmu znajdą się w piekle, wyznawcy zen to wcielone diabły, szkoła shingon
doprowadzi kraj do ruiny, szkoła ritsu jest wrogiem buddyzmu, a szkoła tendai to „przestarzały kalendarz”. Sam
wierzył, że jest wcieleniem bodhisattwy Jōgyō (sanskr.Viśistacaritra), głoszącego niegdyś nauki Sutry Lotosu a
jego misją głoszenie zapomnianej istoty nauki Buddy, zawartej w tej sutrze.

Nichiren analizował treść Sutry Lotosu w odniesieniu do bieżących wydarzeń (shikidoku), podkreślając, że w
jego życiu spełniają się przepowiednie zawarte w tej sutrze. Swoje prześladowania uznał za dowód
prawdziwości Sutry Lotosu, gdyż zawarte jest w niej ostrzeżenie, iż głosiciele jej nauk będą „bici kijami i
obrzucani kamieniami”.
Nichiren był zwolennikiem teorii honji suijaku, z tym, że twierdził, iż bóstwa shintō, tak jak inni buddowie i
bodhisattvowie są przejawami Buddy Gautamy.

Nichiren nauczał, że wyznawcy Sutry Lotosu odrodzą się w Czystej Ziemi Świętej Góry (Ryōzen jōdo), której
nazwa symbolicznie odnosi się do góry Grdrakūta (Góry Sępa), na której Budda Śākyamuni wygłosił nauki
zawarte w Sutrze Lotosu. Według niego Japonia jest krajem wybranym, w którym objawiła się istota buddyzmu
i dlatego jego nauki w przyszłości miały być głoszone także w innych krajach – z tego powodu jego wyznawcy
uznali za swój obowiązek działalność misyjną w kraju i zagranicą.

Następcy Nichirena

Przed śmiercią w 1282 roku Nichiren wybrał sześciu swoich następców: Nichiji (1250-?), Nitchō (1252-1317),
Nikō (1253-1314), Nikkō (1246-1333), Nichirō (1245-1310) i Nisshō (1236-1323). Bardzo szybko pojawiły się

rozbieżności w interpretacji doktryny Nichirena. Pierwszą schizmę spowodował Nikkō, który opuścił górę
Minobu i założył odłam szkoły w pobliżu góry Fuji (Fujiha). W XIV wieku wyznawcy nichirenshū utworzyli
silne ośrodki w Kioto (np. w Myōkakuji i Honkokuji). W odróżnieniu od odłamów nichirenshū z Kantō,
wyznawcy z Kioto uznali za najważniejszą część Sutry Lotosu naukę o wiecznej naturze buddy (hommon),
mniejszą wagę przywiązując do nauk o możliwości dostąpienia oświecenia przez wszystkie istoty (shakumon).
Mimo konfliktów z przedstawicielami innych szkół buddyskich, szkoła Nichirena w Kioto początkowo rozwijała
się niezwykle dynamicznie stając się znaczącą polityczną siłą. Wyznawcy hokkeshū musieli nawrócić całą swoją
rodzinę, a mieszczanie należący do tej szkoły mogli zatrudniać tylko współwyznawców. Jednak po klęsce, jaką
ponieśli wyznawcy nichirenshū w 1536 w walkach z mnichami-wojownikami z Hieizan, szkoła nie odzyskała
już dawnej potęgi. Na skutek prześladowań, których eskalacja przypada na XVI w., wiele odłamów nichirenshū
przyjęło bardziej tolerancyjną postawę. Wyjątkiem jest założony w 1595 roku odłam fuju fuseshū (nazwa
szkoły oznacza „nie otrzymywać nic” [od heretyków] i „nic nie dawać” [heretykom]), którego przedstawiciele
uważali, że ich misją jest obrona prawdziwej ortodoksji buddyzmu, wyraźnie separując się od heretyków.
Założyciel fuju-fuse-ha, Nichiō (1565-1630), odmówił wzięcia udziału w nabożeństwie żałobnym za członka
rodziny Toyotomiego Hideyoshiego (1536-1598), który nie był wyznawcą Sutry Lotosu, a więc nie należało się
za niego modlić w celu poprawy jego karmicznego przeznaczenia po śmierci. Radykalna postawa Nichiō
doprowadziła do rozłamu w szkole Nichiren-shū. Nichiō, który publicznie podważał autorytet władzy świeckiej
został zesłany na wyspę Tsushima z rozkazu Tokugawy Ieyasu (1542-1616). W czasie prześladowań, zwłaszcza
w 1630 i 1665 wielu członków odłamu fuju-fuse zostało skazanych na śmierć lub zesłanie. W 1691 r. władze
zarządziły o rozwiązaniu tego nietolerancyjnego odłamu, jednak pewna grupa wyznawców przetrwała w ukryciu
i ujawniła się w 1876, kiedy nastąpiła zmiana w polityce religijnej po restauracji władzy cesarskiej. W
niektórych odłamach nichirenshū rozwinął się synkretyczny kult trzydziestu bóstw shintō (sanjūbanjin, każde
bóstwo na dzień miesiąca księżycowego), będących obrońcami buddyzmu. Bogini Słońca Amaterasu
wymieniana jest dopiero na 10 miejscu, co było przyczyną nieprzychylnego podejścia do tego kultu niektórych
nacjonalistów. Różne odłamy nichirenshū zyskały poparcie wśród mieszczan także dzięki propagowaniu wiary
w doczesne korzyści płynące z uczestnictwa w pobożnych pielgrzymkach i ceremoniach religijnych.

Sōka Gakkai (Naukowe Stowarzyszenie Krzewienia Wartości)

Toda Jōsei (1900-1958) – wyznawca japońskiej buddyjskiej szkoły nichiren-shū, razem z
Makiguchim Tsunesaburō (1871-1944) założył Sōka Gakkai w 1930 roku. Toda do 1920 r
pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej, której dyrektorem był Makiguchi
Tsunesaburō.

Do 1937 roku nazwa organizacji brzmiała Sōka kyōiku gakkai (Naukowe stowarzyszenie

kształcenia i wytwarzania wartości). Zwolennicy Makiguchiego domagali się uczynienia z
buddyzmu w interpretacji Nichirena religii państwowej, odnosząc się nietolerancyjnie do
innych wyznań. W 1943 roku Makiguchi i Toda zostali aresztowani za przeszkadzanie w
sprzedaży amuletów ze świątyni shintō w Ise. Makiguchi zmarł w więzieniu, natomiast Toda,
po zwolnieniu w 1945 po kapitulacji Japonii przystąpił do odbudowy organizacji, a w 1951
został mianowany jej przewodniczącym. W 1964 roku członkowie Sōka gakkai założyli
Partię Czystych Rządów (Kōmeitō), odgrywającą znaczącą rolę w życiu politycznym Japonii.
W 1957 roku przewodniczącym Sōka gakkai został Ikeda Daisaku , który znacznie rozszerzył
działalność organizacji. W 1983 roku Ikeda, który prowadził rozmowy z wieloma
przywódcami różnych państw, otrzymał pokojową nagrodę ONZ. Założona przez Ikedę Sōka
Gakkai International głosi hasła pacyfistyczne oraz na całym świecie realizuje liczne projekty
w dziedzinie edukacji.

Dr hab. Agnieszka Kozyra, prof. UW
Religie Japonii, wykład 14 (buddyzm)
Wprowadzenie buddyzmu do Japonii. Zen (rinzai, sōtō, daruma, ōbaku)

Początkowo mnisi zen zyskali przychylność Minamoto Yoritomo (1147-1199), który w 1192 roku uzyskał tytuł
sioguna, ustanowił nowy ośrodek władzy wojskowej w Kamakurze. Yoritomo starał się odizolować od dworu
cesarskiego, zdominowanego przez przedstawicieli szkół buddyzmu ezoterycznego, tendai i shingon. To właśnie
dzięki protekcji Yoritomo udało się Eisaiowi (1141-1215), założycielowi szkoły rinzai (chiń. linji) zbudować w
1195 roku pierwszą w Japonii świątynię zen, Shōfukuji w Hakacie na wyspie Kiusiu. Na skutek wrogości
mnichów tendai, pod koniec życia Eisai przeniósł się do Kamakury na zaproszenie rodu Minamoto i został
opatem klasztoru Jufukuji. Wielu mnichów zen, podobnie jak Eisai, włączyło do praktyki zen niektóre
elementy buddyzmu ezoterycznego shingon i tendai, co było krytykowane przez chińskich mistrzów zen, którzy
przybyli do Japonii.

Założycielem szkoły sōtō (chiń. caodong) był Dōgen Kigen (1200-1253). Dōgen, urodził się w rodzinie

dworskiej arystokracji, w wieku dwunastu lat uciekł z domu i został mnichem sekty tendai. Nie ma dowodów na
to, że spotkał się z Eisaiem (1141-1215), chociaż nawiązywał do jego nauki. W 1217 roku został uczniem
Myōzena (1184-1225), następcy Eisaia, który przywiązywał dużą wagę do studiowania sutr, ezoterycznych
rytuałów oraz medytacji. W 1223 roku Dōgen wraz z Myōzenem udali się do Chin. W 1225 roku Dōgen spotkał
się z Rujingiem (jap. Nyojō, 1163-1228), przedstawicielem szkoły caodong (jap. soto), którego uznał za
prawdziwego mistrza. W czasie medytacji w pozycji siedzącej (zazen) Dōgen dostąpił oświecenia, słysząc
rozmowę mistrza z innym uczniem, któremu mistrz tłumaczył, iż zen jest "odrzuceniem ciała i umysłu". W 1227
roku Dōgen powrócił do Japonii. Po krótkim pobycie w stolicy przeniósł się do prowincji Echizen,
prawdopodobnie na skutek wrogości, jaką okazywali mu mnisi tendai, niechętni jego nowej nauce. W końcu
osiadł w świątyni Eiheiji, gdzie pozostał aż do śmierci, nie licząc krótkiego pobytu w Kamakurze w 1247 roku
na zaproszenie Hōjō Tokiyoriego (1227-1263). Dōgen był płodnym myślicielem, spośród wielu rozpraw w jego
dorobku najważniejsze jest wielotomowe dzieło Skarbnica prawdziwgo Oka Dharmy (Shōbōgenzō). Chociaż
Dōgen nie odrzucał koanów, za najskuteczniejszą formę praktyki uznał medytację w pozycji siedzącej. Głosił
teorię “jedności praktyki i oświecenia” (shushō ittō). W średniowiecznej Japonii w szkole sōtō medytacja nie
odgrywała tak dużej wagi, jak za czasów Dōgena, gdyż niezwykle popularna stała się praktyka kōanów ‘pięciu
rang’ (gōi kōan).
Niektórzy uczniowie Dōgena, tacy jak Kōun Ejō (1198-1280), należeli wcześniej do tzw. szkoły Darumy
(darumashū), której założycielem był Dainichi Nōnin (XII/XIIIw.). Wiadomo tylko, że Nōnin był starszy od
Eisaia i w 1189 roku wysłał swoich dwóch uczniów do Chin. W młodości studiował sutry buddyjskie i doszedł
do wniosku, że potrzeba medytacji wynika z nauki Buddy. Osiągnął oświecenie bez przewodnictwa mistrza zen i
przebywał w świątyni Sambōji w Setsu. Jego uczniowie podobno otrzymali od jednego z uczniów Dahui
Zonggao potwierdzenie oświecenia dla Nōnina, a także szatę i portret tego chińskiego mistrza. Po powrocie
uczniów imię Nōnina stało się głośne w Japonii. Nōnin za istotę zen uważał przekaz Bodhidharmy o tym, że
należy “wejrzeć we własną naturę i dostąpić stanu Buddy” (kenshō jōbutsu). Mimo że Nōnin pośrednio uzyskał
potwierdzenie od przedstawiciela szkoły linji (jap. rinzai), Eisai, uznany za prekursora tej szkoły w Japonii, ostro
krytykował naukę Nōnina, zarzucając mu, iż jego uczniowie nie przestrzegają żadnych reguł klasztornych.
Nōnin odpowiedział na tę krytykę, iż jego uczniowie w ten sposób wyrażają absolutną wolność, będącą
aspektem oświecenia.
Pierwszy chiński mistrz, Lanxi Daolong (jap. Rankei Dōryū,1213-1278), przybył do Japonii w 1246 roku.
Niektórzy chińscy mistrzowie zen przybywali do Japonii ze względu na prześladowania w Chinach za czasów
dynastii mongolskiej dynastii Yuan (1279-1368). Wszyscy byli zazwyczaj gościnnie przyjmowani na dworze
regentów z rodu Hōjō, którzy przejęli schedę po śmierci synów Minamoto Yoritomo. Regent Hōjō Tokiyori
(1227-63) praktykował zen i dostąpił ‘oświecenia’ pod duchowym przewodnictwem Wuana Puninga (jap.
Gottan Funei, 1197-1276), którego powołał na przeora świątyni Kenchōji w Kamakurze. Z kolei Yishan Yining
(jap. Issan Ichinei, 1247-1317) został zaproszony przez Hōjō Tokimune (1251-1284), który praktykował zen
także u japońskiego mistrza, Bukkō Kokushi (1226-86). Szkoła zen znalazła możnych protektorów w
Kamakurze ze względu na to, że warstwa wojowników potrzebowała religijnych autorytetów nie związanych z
dworem cesarskim. Ponadto samuraje wierzyli, że dzięki praktyce zen, będą mogli bez strachu i wahania
walczyć na polu bitwy. W Kamakurze, siedzibie rodu Hōjō, powstały potężne klasztory zen.
Ashikaga Takauji (1305-1358), który przejął władzę po zamieszkach spowodowanych próbą restauracji władzy
cesarskiej przez cesarza Godaigo (na tronie 1288-1339), nakazał budowę świątyń zen w każdej prowincji (tzw.
ankokuji, czyli świątynie w intencji pokoju w państwie) oraz zapoczątkował organizację świątynną zwaną ‘pięć
gór’ (gozan). Polegała ona na wprowadzeniu w szkole rinzai na wzór chiński trzystopniowej hierarchii świątyń:
pięć najważniejszych świątyń, tak zwanych ‘pięciu gór’, ‘dziesięć świątyń drugiej rangi’ (jissetsu) znajdujących
się głównie na prowincji oraz wybranych większych świątyń (shōzan). Świątynie należące do systemu ‘pięciu
gór’ otrzymywały wsparcie finansowe od sioguna i pełniły ważne funkcje administracyjne. Mnisi ze świątyń
‘pięciu gór’ interesowali się literaturą i sztuką, studiowali także nauki neokonfucjańskie.

Za panowania Ashikagów najsilniej zaznaczył się wpływ zen na sztukę Japonii. Mnisi zen pośredniczyli w

intratnym handlu z Chinami, który stanowił ważne źródło dochodów Ashikagów. Do Japonii zaczęły napływać

także cenne chińskie dzieła sztuki, który znalazły się w zbiorach siogunów. W 1395 roku Ashikaga Yoshimitsu,
który w korespondencji z cesarzem Chin tytułował się Królem Japonii (kokuō), został mnichem zen w trakcie
szczególnie uroczystej ceremonii. Yoshimitsu założył w stolicy świątynię zen Shōkokuji z której wywodzili się
najsłynniejsi malarze epoki, a także przyczynił się także do rozwoju teatru nō. Na jego rozkaz powstała słynna
świątynia Kinkakuji (Złoty Pawilon). Jego następca Ashikaga Yoshimasa (1436-1490), który nakazał
zbudowanie Ginkakuji (Srebrnego Pawilonu), był tak zapalonym kolekcjonerem sztuki, że często brakowało mu
funduszy i zapożyczał się w świątyniach zen.
Zamieszki ery Ōnin (jap. Ōnin no ran), które wybuchły w 1467 roku z powodu sporu sukcesyjnego w rodzie
Ashikaga, spowodowały zniszczenie stolicy (poza Tōfukuji spalone zostały wszystkie świątynie ‘pięciu gór’ w
Kioto). Z tego powodu wielu mieszkańców przenosiło się do pobliskiego miasta Sakai, które przeżywało w tym
okresie swój rozkwit. Po upadku rodu Ashikaga w kraju rozgorzała walka o władzę. Dwóch władców feudalnych
i znakomitych żołnierzy, Takeda Shingen (1521-73) i Uesugi Kenzan (1530-78) praktykowało zen. Znani są oni
ze swojej szlachetnej postawy i uczciwej walki. Po śmierci Takedy Shingena, jego mistrz zen, Kaisen także
stanął w obliczy śmierci. Zapowiedziano mu i jego uczniom, że zostaną spaleni w świątyni żywcem, jednak
przyjęli ten wyrok ze spokojem i zginęli siedząc w medytacji.
Od czasu, kiedy w 1571 roku Oda Nobunaga (1534-1582) spalił kompleks świątynny szkoły tendai na górze
Hiei świątynie buddyjskie wyraźnie zaczęły tracić swoje polityczne wpływy. Po zdobyciu władzy przez
Tokugawę Ieyasu (1542-1616) w kraju zapanował pokój i zostały umocnione feudalne struktury wasalne w
oparciu o nauki neokonfucjańskie. Ishin Sūden (1569-1633), przeor klasztoru Nanzenji szkoły rinzai, jako
doradca shoguna Tokugawy Ieyasu odegrał ważną rolę w reorganizacji świątyń buddyjskich, wspierał także
politykę antychrześcijańską. Wszyscy poddani musieli zarejestrować się w lokalnych buddyjskich świątyniach.
W XVII wieku do Japonii zaczęli przybywać chińscy mistrzowie szkoły linji (jap. rinzai) z dynastii Ming, np.
Daozhe Chaoyuan (jap. Dōsha Chōgen, przebywał w Japonii w latach 1651-1658). W 1654 roku przypłynął do
Japonii Yinyuan Longqi (jap. Ingen Ryūki, 1592-1673), który został założycielem szkoły ōbaku. Yinyan był
przedstawicielem szkoły linji (rinzai), jednak w Japonii powstała nowa szkoła zen, gdyż japońscy mnisi ze
szkoły rinzai nie uznali nowych form praktyki wprowadzonych w Chinach z okresie Ming, takich jak recytacja
inwokacji do Buddy Amidy czy rytuały ezoteryczne. Następcą Yinyuana był Tetsugen Dōkō (1630-1682),
przeor głównej świątyni szkoły ōbaku, Mampukuji. Na przełomie XVII i XVIII wieku w szkole rinzai
wyróżnia się działalność takich mistrzów zen, jak Bankei Yōtaku (1622-1693) i Hakuin Ekaku (1686-1769).
NAUKI MISTRZÓW ZEN:

1. Relacja ‘jaźni jednostkowej’ (shin) i ‘jaźni oświeconej’ (bodaishin); kōan „jaźń jest buddą” (shin soku

butsu) ze zbioru Mumonkan (Bezbramna brama). Niedualizm (funi) - Sengcan (jap. Sōsan, ?-606): „nie
ma ‘ja’ i nie jest tak, że nie ma ‘ja’”.

2. Afirmacja zwyczajnej jaźni (byōjōshin) Nanquan Puyuan (jap. Nansen Fugen, 748-835) „Zwyczajna

jaźń jest drogą” (byōjōshin kore dō)

3. Oświecenie jako „nierozróżniające rozróżnianie” (Daisetsu T.Suzuki). nie-jaźń (munen) jako „myślenie

bez myślenia” Szósty patriarcha, Huineng (jap. Enō, 638-713)

4. Praktyka religijna: krytyka oczyszczania jaźni jednostkowej (metafora lustra). Polemika między

Huinengiem a Shenxiu (Jinshū 605-706) o sukcesję po Hongrenie (jap. Gunin, 601-674)

Shenxiu: Ciało jest drzewem oświecenia, jaźń (jednostkowa) to lustro.
Cały czas oczyszczajmy i polerujmy je, aby nie nagromadził się kurz.
Huineng: Pierwotnie nie ma drzewa oświecenia, nie ma też stojaka z lustrem.
Od samego początku nic nie istnieje (muichimotsu), gdzie w takim razie może zbierać się kurz?

5. Różnica między ‘stawaniem się buddą”(sabutsu), a realizacją natury buddy” (jōbutsu). Zmiana

perspektywy postrzegania rzeczywistości (kwadrat-> sześcian)

6. Krytyka „zen wyciszonego” (mokushō zen). Polemika między Dahui Zonggao (Dai’e Sōkō, 1089-1163)

a Hongzhi Zhengjue (Wanshi Shōgaku, 1091-1157) z linii sōtō. Dahui za Huinengiem powołuje się na
Sutrę Vimalakirtiego (jap. Yuimagyō) – rozmowa Vimalakirtiego z Śariputrą , uczniem Buddy Gautamy.

7. Krytyka „zen jako oczekiwanie na oświecenie” (taigo zen) Shidō Bunan (1603-1676) :„Nie można się

tego nauczyć, nie można tego uczyć innych”. (słowa mistrza to „katalizator oświecenia). Daitō Kokushi
(1282-1338): „Droga (oświecenie) transceduje takie pojęcia, jak przychodzenie i odchodzenie, ruch i
bezruch, a więc nie można dostąpić oświecenia, wyczekując go.

8. Praktyka „dziwnych słów i niepojętych czynów” (kigen kikō). Cztery kategorie mistrza Linji (jap.

Rinzai, ?-866