Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nazwa przedmiotu:

MIKROEKONOMIA

Prowadzący: dr Andrzej Graczyk

studia I stopnia – licencjackie

kierunek: zarządzanie i marketing

semestr I

rok akademicki 2006/2007

Wykład VIII: Podstawy decyzji ekonomicznych konsumenta cz. 2

Porządkowa teoria użyteczności

Pojęcie i właściwości preferencji konsumenta
W porządkowej teorii użyteczności od konsumenta wymaga się jedynie, aby dla dowolnych
koszyków dóbr (np. koszyka A i koszyka B) mógł zawsze określić swoje preferencje:

•

woli A bardziej niż B, albo

•

woli A tak samo jak B, albo

•

woli A mniej niż B.

Tworzy się w ten sposób uporządkowany system preferencji.

Preferencje spełniają następujące właściwości:

•

Kompletność (potrafi wyrazić preferencje dla dowolnego zestawienia koszyków),

•

Przechodniość (jeśli A>B i B>C, to A>C),

•

Nienasyconość (konsument woli kombinacje dające mu więcej użyteczności od tych,
które dają mu niż mniej użyteczności).

Krzywa obojętności konsumenta
Krzywa obojętności (IC) przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które
zapewniają mu jednakowy poziom użyteczności całkowitej (zob. rys. 8.1).

Rys. 8.1. Krzywa obojętności

Q

X

Q

Y

IC

i

M

IKROEKONOMIA

wykład VIII

strona 2

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Właściwości krzywych obojętności:
1. mają negatywne nachylenie,
2. nie mogą się przecinać,
3. są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych,
4. jest ich nieskończenie wiele.

Marginalna stopa substytucji

Ujemne nachylenie krzywej obojętności wskazuje, że między dobrami istnieje substytucja -
zwiększenie ilości jednego dobra wymaga zmniejszenia ilości drugiego dobra.

Marginalna stopa substytucji dla dwóch dóbr (dobra X oraz dobra Y) określa jaką ilość
jednego dobra (Y) musi konsument poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji drugiego dobra
(X) o jednostkę, w przypadku gdy poziom użyteczności całkowitej się nie zmienia
(konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności). Marginalna stopa substytucji jest
ujemna (gdy ilość jednego dobra rośnie, to ilość drugiego musi maleć)..

X

Y

Y

X

Q

Q

MRS

∆

∆

=

,

W miarę zwiększania ilości dobra X, konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszych
ilości dobra Y. Właściwość tę określa się prawem malejącej marginalnej stopy substytucji.

Ograniczenie budżetowe konsumenta

Ograniczenie budżetowe określone jest przez dochód, jakim dysponuje konsument. Przy
założeniu, że w danym czasie konsument wydaje w całości swój dochód na dwa dobra (X i
Y), równanie ograniczenia budżetowego można zapisać w postaci:

Y

Y

X

X

P

Q

P

Q

I

⋅

+

⋅

=

gdzie:
I - dochód konsumenta. Dochód ten to dochód nominalny, który jest równy dochodowi
realnemu (zakłada się brak inflacji).

Na podstawie powyższego równania można określić równanie linii budżetowej

X

Y

X

Y

Y

Q

P

P

P

I

Q

⋅

−

=

Linia budżetowa to zbiór punktów reprezentujących wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które
konsument może nabyć przy danym dochodzie i danych cenach tych dóbr. Relacja cen P

X

/P

Y

wyznacza nachylenie linii budżetowej (zob. rys. 8.2.).

M

IKROEKONOMIA

wykład VIII

strona 3

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Rys. 8.2. Linia budżetowa konsumenta

Znaczenie zmian dochodów i zmian cen dóbr dla ograniczenia budżetowego

Wzrost dochodów konsumenta, ceteris paribus, przesuwa linię budżetową w górę, a spadek
dochodów, ceteris paribus, przesuwa w dół. Wpływ wzrostu dochodów na położenie linii
budżetowej przedstawia rysunek 8.3.

Rys. 8.3. Wpływ wzrostu dochodów konsumenta na przesunięcie linii budżetowej

Q

X

Q

Y

Q

X

Q

Y

I

1

I

2

I

1

P

X

/P

Y

M

IKROEKONOMIA

wykład VIII

strona 4

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Warto zauważyć, że nachylenie obu linii budżetowych jest jednakowe. Nie zmieniają się ceny
obu dóbr, a więc nie zmienia się też relacja P

X

/P

Y

, wyznaczająca nachylenie obu krzywych

Wzrost cen jednego z dóbr, ceteris paribus, powoduje obrót linii budżetowej.
Wpływ wzrostu ceny dobra X na położenie linii budżetowej przedstawia rysunek 8.4.
Wskutek wzrostu ceny zmniejsza się maksymalna ilość dobra, jaką konsument może nabyć w
ramach posiadanego dochodu - z ilości wyznaczonej przez relację I/P

X1

do ilości określonej

ilorazem I/P

X2

. Zmienia się także nachylenie linii budżetowej, ponieważ zwiększa się wartość

licznika w wyznaczającej nachylenie relacji P

X

/P

Y

.

Rys. 8.4. Wpływ wzrostu ceny dobra X na obrót linii budżetowej

Optimum konsumenta

Optymalna dla konsumenta sytuacja oznacza, że w ramach posiadanego dochodu uzyskuje on
maksimum użyteczności ze wszystkich zakupionych dóbr. Wybrany koszyk dóbr jest
najlepszy z możliwych, ponieważ konsument ma wówczas maksymalne korzyści z
konsumpcji. Sytuacja ta oznacza równowagę konsumenta, gdyż konsument nie jest
zainteresowany zmianą wybranego koszyka dóbr.

Zgodnie z zasadą nienasyconości konsumenta, chce on znaleźć się na możliwie najwyżej
położonej krzywej obojętności. Ponieważ dochód jest ograniczeniem, krzywa ta musi mieć
punkt styczności z linią budżetową. Punkt równowagi konsumenta to punkt styczności linii
budżetowej z krzywą obojętności (zob. rys. 8.5.)

Od strony formalnej punkt równowagi konsumenta charakteryzuje spełnienie równości

Q

X

Q

Y

I/P

X1

I/P

X2

P

X1

/P

Y

P

X2

/P

Y

M

IKROEKONOMIA

wykład VIII

strona 5

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Oznacza ona, że w punkcie równowagi nachylenie linii budżetowej jest takie samo jak
nachylenie krzywej obojętności, określone przez marginalną stopę substytucji.

Rys. 8.5. Optimum konsumenta

Krzywe Engla

Zmiany dochodu konsumenta powodują przemieszczanie się punktu równowagi konsumenta,
ponieważ przesuwa się linia budżetowa. Kolejne punkty równowagi tworzą tzw. krzywą
dochód-konsumpcja. Ilustruje ona, jak zmienia się użyteczność osiągana z konsumpcji dóbr
pod wpływem zmian dochodu, ceteris paribus.
Jeśli zestawić różne poziomy dochodu (oś pionowa) i odpowiadające optimom konsumenta
ilości danego dobra (oś pozioma), to otrzymujemy tzw. krzywą Engla. Ilustruje ona, jak
zmienia się ilość nabywana wraz ze zmianą dochodu konsumenta, ceteris paribus. Na
podstawie przebiegu krzywej Engla można oceniać charakter dobra dla konsumenta - czy jest
to dobro podstawowe, luksusowe, czy podrzędne (zob. też elastyczność dochodowa popytu).

Indywidualna krzywa popytu

Zmiany ceny jednego z dóbr, ceteris paribus, powodują obrót linii budżetowej. Kolejne
punkty równowagi tworzą tzw. krzywą cena-konsumpcja. Ilustruje ona, jak zmienia się
koszyk zakupów konsumenta pod wpływem zmiany ceny jednego z dóbr, ceteris paribus.
Jeśli zestawić różne poziomy ceny danego dobra (oś pionowa) i odpowiadające optimom
konsumenta ilości danego dobra (oś pozioma), to otrzymujemy indywidualną krzywą popytu
konsumenta na to dobro.
Zsumowane indywidualne krzywe popytu wszystkich konsumentów na dane dobro tworzą
rynkową krzywą popytu.

Q

X

Q

Y

E

i

Q

YE

Q

XE

Y

X

Y

X

P

P

MRS

=

,

M

IKROEKONOMIA

wykład VIII

strona 6

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nadwyżka konsumenta (renta konsumenta) to korzyść netto, jaką konsument uzyskuje z
nabycia danego dobra. Stanowi ona różnicę między użytecznością całkowitą osiąganą z danej
ilości dobra, a wydatkiem poniesionym na zakup tej ilości. Dla danej ilości dobra oznacza ona
różnicę między ilością pieniędzy jaką konsument gotów jest zapłacić za tę ilość a wydatkiem,
jaki rzeczywiście ponosi. Geometrycznie nadwyżkę tę ilustruje pole pomiędzy funkcją popytu
indywidualnego konsumenta a prostokątem wyznaczonym przez ilość nabywaną i
rzeczywiście zapłaconą cenę.

Efekt substytucyjny i dochodowy zmiany ceny

Wzrost ceny dobra X, ceteris paribus uruchamia działanie dwóch sił działających na wybór
konsumenta.

Efekt substytucyjny polega na skłonieniu konsumenta do zastępowania relatywnie obecnie
droższego dobra X przez relatywnie obecnie tańsze dobro Y;

Efekt dochodowy, polegającej na zmniejszeniu ilości nabywanej obu dóbr wskutek
zmniejszenia siły nabywczej dochodu konsumenta. Za swój dochód nominalny może on kupić
mniej dóbr.

W istocie więc przemieszczenie punktu równowagi konsumenta jest wypadkową działania
obu tych sił. W przypadku spadku ceny, oba efekty również działają, ale w przeciwnym do
opisanego wyżej kierunku.

Literatura do tematu wykładu

•

Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia tom 1. Warszawa: PWE 1993, r. 5

•

Klimczak B.: Mikroekonomia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu,
Wrocław, 1998, r. 10 i 11

•

Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo AKADEMIA, Poznań,
1997, r. 4, 5

•

Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia tom 1 Warszawa: PWN 1995, r.4, 19

•

Varian H.R.: Mikroekonomia. PWN,Warszawa, 1995, r. 3, 4, 5, 6, 15