Wstęp

Turystyka wiejska przybiera róŜne formy. Wspólnym elementem jest przestrzeń wiejska.

W ostatnich latach na skutek zmiany stylu Ŝycia oraz wypoczynku rośnie zainteresowanie tą

formą spędzania wolnego czasu. Niemały wpływ ma na to przepełnienie w sezonie

tradycyjnych miejscowości turystycznych. Dzisiejszy turysta coraz częściej szuka spokoju i

wypoczynku na obszarach wiejskich. Wieś daje unikalną moŜliwość kontaktu z przyrodą,

która nie została radykalnie zmieniona na potrzeby działalności gospodarczej. Staje się okazją

do kontaktu z mieszkańcami oraz poznania innego stylu Ŝycia.

Wśród form organizacji turystyki wiejskiej wyróŜnić moŜemy:

• Agroturystykę – związana jest z gospodarstwem rolnym . Główną atrakcją jest

przebywanie gości w gospodarstwie połączone z moŜliwością obserwacji czy

uczestnictwa w pracach.

• Ekoturystykę – nie jest związana z gospodarstwami rolnymi. Istotą jest kontakt z

przyrodą i wypoczynek. Ta forma rozwija się w rejonach szczególnie atrakcyjnych

przyrodniczo. „Ekoturystyka

strzeŜe harmonii ekosystemów przyrodniczych i

odrębności kulturowej lokalnych społeczności.”

Turystyka wiejska ma coraz większe znaczenie dla obszarów wiejskich. Spadek opłacalności

produkcji rolnej oraz bezrobocie w rejonach oddalonych od aglomeracji sprzyja rozwojowi tej

formy działalności gospodarczej. MoŜe ona stać się dodatkowym lub głównym źródłem

dochodu dla ludności wiejskiej.

Warunki do rozwoju turystyki

Okopy to miejscowość połoŜona na Podlasiu, w odległości ok. 5 km na wschód od

Suchowoli. Powstała w XVI w. w czasie zasiedlania Puszczy Nowodworskiej. Nazwa

pochodzi od kurhanów średniowiecznych, zwanych przez miejscową ludność „okopami”.

„

Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje.” Dominika Zaręba, Wydawnictwo Naukowe PWN; za

ekoportal(www.ekoportal.pl/jetspeed/portal/portal/Ekoturystyka)

Obok wsi są dwa kurhany. Atrakcyjna dla gości moŜe być XVIII i XIX w. drewniana

zabudowa wiejska. W osadzie powstał niewielki zbiornik wodny pochodzenia

antropogenicznego w byłej Ŝwirowni.

Miejscowość znajduje się w powiecie Sokólskim w gminie Suchowola. Obszar

zaliczany jest do tzw. „Zielonych płuc Polski” czyli trenów o mało przekształconym

środowisku naturalnym, z dogodnymi warunkami do produkcji Ŝywności a takŜe rozwoju

niezanieczyszczającego środowiska przemysłu. Obszar obejmuje 20% powierzchni kraju.

Pod

względem geograficznym gmina Suchowola leŜy na skraju Wysoczyzny Białostockiej i

Kotliny Biebrzańskiej. Sąsiaduje z Biebrzańskim Parkiem Narodowym. Charakteryzuje się

lekko pagórkowatym krajobrazem, zajętym przez pola uprawne a w obniŜeniach terenu przez

bagna. Na opisywanym obszarze znajduję się niezliczona liczba głazów narzutowych róŜnej

wielkości. Na miedzach rosną pojedyncze drzewa będące urozmaiceniem krajobrazu. Przez

obszar gminy przepływa rzeka Olszanka. Nie ma natomiast naturalnych zbiorników wodnych.

Gmina Suchowola jest typowo rolnicza. Głównymi gałęziami produkcji jest mleko a

takŜe uprawa tytoniu oraz truskawek. Na terenie gminy nie ma duŜych zakładów

przemysłowych a jedynie drobne przedsiębiorstwa przemysłu spoŜywczego a takŜe

usługodawcy.

Suchowola jest gminą wielokulturową. śyją tu zarówno chrześcijanie, jak i wyznawcy

Islamu. Na terenie gminy do II Wojny Światowej liczna była mniejszość śydowska.

Gmina wyróŜnia się tym, iŜ uznawana jest za geometryczny środek Europy. Linie

łączące najbardziej wysunięte punkty kontynentu krzyŜują się w Suchowoli. W parku

miejskim znajduję się głaz narzutowy z tablicą, wyznaczający ten punkt. Na placu postawiano

równieŜ „Papieski łuk” , który był częścią ołtarza, przy którym Papierz Jan Paweł II

odprawiał Mszę w Białymstoku w 1991 roku. Z terenu gminy pochodził ks. Jerzy

Popiełuszko. Dla zwiedzających stworzono izbę pamięci w której umieszczono przedmioty

związane z osobą księdza.

Okopski klaster turystyczny

Według Portera „Klastry są to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm,

wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w

pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach,

Informacje pozyskane podczas wywiadu z właścicielem gospodarstwa ekoturystycznego „Uroczanka”

konkurujących między sobą, ale takŜe współpracujących.”

. Klaster jest ciekawą formą

występującą w gospodarce. Łączy w sobie współpracę poszczególnych elementów klastra jak

równieŜ konkurencję między nimi. Poszczególne części działające na tym samym polu

pozostają konkurentami, jednak by uzyskać wzajemne korzyści podejmują współpracę.

W rozwoju klastów wyróŜnić moŜna cykle Ŝycia:

• Embrionalne – są to zaląŜki tworzących się klastrów. Współpraca między firmami

zaczyna się rozwijać. Takie twory pojawiają się z reguły na młodych rynkach.

• Wzrostowe – rozrastają się i mają przestrzeń do dalszego rozwoju. Posiadają bardzo

dobrą dynamikę powiązań.

• Dojrzałe – są to w pełni wykształcone struktury, które napotykają bariery do dalszego

wzrostu.

• Schyłkowe - twory osiągnęły juŜ maksymalny rozmiar i zaczynają się zmniejszać.

Upadek klastrów moŜe być związany z kurczeniem się rynku. W tej fazie klastry mają

moŜliwość przeorganizowania się i rozpoczęcia cyklu Ŝycia od początku.

Wśród modeli klastrów wyróŜnić moŜna:

• Model włoski- jest to zdecentralizowana forma w której uczestniczące firmy są

powiązane. W tym modelu brak sformalizowanej struktury. Nie ma powiązań

kapitałowych między uczestnikami. Brak jest wyodrębnionego zarządu. Często ten typ

cechują związki rodzinne.

• Model duński- jest to scentralizowana forma w której występuje broker sieciowy. Jest

on odpowiedzialny za organizowanie i ułatwianie kontaktów pomiędzy elementami

klastra. W tym modelu występuje opracowana strategia rozwoju klastra. Uczestnikom

zapewnia się szkolenia, dostęp do analiz.

• Model holenderski- to równieŜ scentralizowana forma współpracy w której występuje

broker sieciowy. Ten model cechuje silna współpraca z placówkami naukowo-

badawczymi. Nacisk kładziony jest na innowacje. W tym typie aktywna jest polityka

rządu.

M.E.Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 10

DTI, A Practical Guide to Cluster Development, DTI, Londyn, 2004; za Wikipedia

A. Aleksandrova, Klastry turystyczne w Rosji i za granicą, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego

„Turyzm” 2007, zeszyt 17 (1/2), s. 19-41. Za Michał Roman Referat „Inicjatywy klastrowe w agroturystyce na
przykładzie Okopskiej Organizacji Turystycznej”

Klaster jako sieć wzajemnej współpracy i powiązań moŜe wpływać na poprawę

konkurencyjności regionu turystycznego. Klasty nie budują wspólnego kapitału toteŜ nie są

powaŜnym zobowiązaniem uczestników. Nie tworzą rozbudowanych struktur. Są luźnym

zrzeszeniem podmiotów współpracujących w celu osiągnięcia wspólnych celów.

W miejscowości okopy z inicjatywą tworzenia klastra wyszedł właściciel

gospodarstwa ekoturystycznego „Uroczanka”. Okopska inicjatywa klastrowa jest obecnie w

fazie embrionalnej. Tworzą się jej struktury. Schemat obecnej budowy zawiera rys.1.

Liderem przedsięwzięcia ma być gospodarstwo ekoturystyczne Państwa Małgorzaty,

Antoniego oraz Michała Romanów. To ono ma pełnić funkcje koordynatora rozwoju klastra.

Pensjonat będący liderem przedsięwzięcia wzorowany jest na zabytkową budowę wiejską.

Budynki to odrestaurowane wiejskie zabudowania. Są to drewniane chaty oraz budynki

gospodarskie przywiezione z okolicznych wsi. W pensjonacie oprócz noclegów ma

znajdować się siedziba związku. Przewidziano stworzenie tam informacji turystycznej oraz

gospody. W gospodarstwie przewiduje się warsztaty twórcze. W specjalnie do tego

stworzonych budynkach mają być prowadzone zajęcia z plecionkarstwa, garncarstwa itp. Ideą

pensjonatu ma stać wypoczynek prze realizację twórczą. Zgodnie z charakterem gospodarstw

ekoturystycznych główną atrakcją ma być kontakt z przyrodą. Jak twierdzi właściciel turyści

odnaleźć mają spokój poprzez spacery oraz obserwacje otaczającej przyrody. W sąsiedztwie

pensjonatu przepływa strumyk w którym Ŝyją bobry. Potok otaczają uŜytki zielone po których

moŜna spacerować.

Drugim elementem klastra o podobnym profilu jest gospodarstwo „Nad Stawem”.

RównieŜ ma ono formę ekoturystycznego. Funkcjonuje juŜ kila lat. Ma odmienny charakter

niŜ lider przedsięwzięcia. Właściciele udostępniają turystą pomieszczenia w swoim domu jak

równieŜ posiadają oddalony o kilkadziesiąt metrów domek kempingowy. W gospodarstwie

pomiędzy budynkami znajduje się staw, od którego wzięła się nazwa ośrodka. Oprócz

głównej atrakcji czyli kontaktu z przyrodą, którą najlepiej podziwiać moŜna mieszkając w

domku kempingowym usytuowanym na bagnie, zbudowano dla gości odkryty basen oraz

korty tenisowe. Włączenie okolicznych gospodarstw rolnych polegać ma na dostarczaniu

płodów rolnych jak i produktów kuchni regionalnej dla turystów. Kolejnym elementem

tworzącym klaster jest stadnina koni. Dzięki turystą stadnina będzie miała większe obroty a

gospodarstwa turystyczne szerszą gamę atrakcji. Do klastra zamierza włączyć się

przedsiębiorstwa handlowo produkcyjne. Szczególne miejsce wśród nich zająć moŜe

miejscowa cukiernia, która specjalizuje się w wypieku Sękacza Suchowolskiego uznawanego

przez niektórych smakoszy za lepszego od szerzej znanego z Sejn. Poza wymienionymi do

klasta wejść mają instytucje , organizacje pozarządowe oraz uczelnie wyŜsze.

Rysunek 1 Okopska inicjatywa klastrowa

Źródło: Michał Roman; referat „Inicjatywy klastrowe w agroturystyce na przykładzie okopskiej organizacji
turystycznej”

Klaster ma funkcjonować jako stowarzyszenie- Okopska Organizacja Turystyczna.

Działać będzie na podstawie Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 „Prawo o stowarzyszeniach”.

Stowarzyszenie posiadać będzie osobowość prawną i działać na terenie Rzeczpospolitej oraz

poza jej granicami.

W obecnym kształcie Okopska Organizacja Turystyczna jest to twór karłowaty, nie

pasujący rozmiarem do klastrów np. przemysłowych opisywanych i podawanych jako

przykłady w literaturze. O jego obecnej słabości świadczy fakt funkcjonowania jedynie

dwóch punktów noclegowych z czego jedne jest liderem przedsięwzięcia. Wedle oceny autora

obiektów takich powinno być znacznie więcej. Szukać się ich powinno nie tylko na terenie

gminy Suchowola ale równieŜ w sąsiednich, nawet oddalonych miejscowościach a

charakteryzujących się podobnymi warunkami do rozwoju turystyki. Tylko wielość

podmiotów świadczących usługi turystyczne pozwoli na rozwój organizacji. Dzięki temu

mogła by mieć silniejsze oddziaływanie na władzę samorządową tak na szczeblu gminnym,

jak i wyŜszym. Rozrost liczby członków organizacji mógłby spowodować wykształcenie

odpowiednich sieci powiązań między uczestnikami i zaowocować poŜądanymi efektami.

Analiza SWOT atrakcyjności ekoturystycznej Okop

Tabela 1 Analiza SWOT. Mocne i słabe strony

MOCNE STRONY

SŁABE STRONY

Przyroda w regionie nie jest bardzo
przekształcona, dominuje rolnictwo

Wysoka cena noclegu w porównaniu do
standardu

Lekko falista rzeźba terenu

DuŜa liczba komarów i innych owadów
wynikająca z licznych terenów bagiennych

Zwarta zabudowa osadnicza we wsiach oraz
duŜe obszary pól i uŜytków zielonych, a takŜe
lasów poza osadami

Brak sklepu

Mnogość samodzielnie rosnących drzew na
miedzach oraz głazów narzutowych róŜnej
wielkości urozmaicających krajobraz

Mała baza noclegowa

Strumyk w którym Ŝyją bobry. Liczne zapory
i zbiorniki stworzone przez zwierzęta tworzą
rozlewiska

Brak połączenia między wsią a miasteczkiem
oraz sąsiednimi wsiami

Wielość ptaków śpiewających

Brak porządku i ładu przy wiejskich
zagrodach. Niewykoszone pobocza,
zaniedbane stare zabudowania

Szeroki wachlarza zajęć dla turystów (jazda
konna, basen, zajęcia artystyczne)

Brak większego zbiornika wodnego

Bardzo mały ruch samochodowy we wsi

Ciekawi rodowici mieszkańcy. Mówiący z
charakterystycznym podlaskim akcentem

Stara drewniana zabudowa wiejska.

Wielość kapliczek oraz krzyŜy
przydomowych

Dom urodzenia ks. Jerzego Popiełuszko

Kurhany czyli grobowce pierwotnych
plemion zamieszkujących te tereny

Zbiornik wodny w wyrobisku po Ŝwirowni

Produkty rolne produkowanych przez
okoliczne gospodarstwa (mleko; truskawki;
owoce)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie obserwacji przeprowadzonych podczas badań.

Tabela 2 Analiza SWOT. Szanse i zagrożenia

SZANSE

ZAGROśENIA

Dobry dojazd samochodowy do
miejscowości. Bliskość trasy krajowej

Wysokie wymagania turystów

Bliskość Parku Narodowego

Sprzeciw mieszkańców wobec duŜej liczby
gości

Lokalizacja w tzw. Zielonych Płucach Polski

Konkurencja miejscowości turystycznych na
Mazurach

Okopska Organizacja Turystyczna

Brak zainteresowania przez władze gminne
rozwojem turystyki

Współpraca w organizacjami turystycznymi
oraz uczelniami wyŜszymi, która przyniesie
rozgłos

Brak inwestorów chętnych do rozwijania
bazy turystycznej ze względu na niską
rentowność

Promocja regionu

Krótki sezon turystyczny. Trudności z
obłoŜeniem miejsc w miesiącach jesiennych
oraz zimowych

Zainteresowanie ekoturystyką

MoŜliwość korzystania ze środków unijnych
na rozwój

Źródło: opracowanie własne

Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, Ŝe Okopy są atrakcyjne ekoturystycznie.

Miejscowość ma szanse zaistnieć jako miejsce ekoturystyki. PołoŜenie oraz warunki naturalne

są sprzyjające do rozwoju turystyki. Słabe strony przy zaangaŜowaniu samorządu

przedsiębiorców oraz mieszkańców moŜna w większości pokonać. Szanse pozwolić mogą na

lepsze wykorzystanie mocnych stron. Mogą być lepiej zagospodarowane oraz sprzedane jako

produkt turystyczny. Mogą równieŜ przyczynić się do ograniczenia lub w niektórych

przypadkach całkowitego wyeliminowania słabych stron. ZagroŜenia nie oddziałują na

mocne strony. Nie wpływają na pomniejszenie atrakcyjności turystycznej miejscowości.

Wpływają natomiast na słabe strony i mogą je potęgować. Analiza oddziaływań szans i

zagroŜeń wskazuje ze przewagę mają szanse, które wzmacniają mocne strony oraz niwelują

słabe. Pozwala to stwierdzić, iŜ Okopy są atrakcyjne oraz mają szanse rozwoju jako

miejscowość ekoturystyczna.

Badanie ankietowe mieszkańców Okop na temat szans i zagroŜeń rozwojem

turystyki.

Badaniem objęci zostali mieszkańcy wsi Okopy. Przeprowadzono je w kwietniu 2009

r. podczas seminarium badawczego KNE SGGW na Podlasiu. Badanie przeprowadzili

członkowie koła. Z kaŜdego gospodarstwa domowego, które wyraziło chęć uczestnictwa,

przebadana została jedna dorosła osoba. W 9 z 24 gospodarstw udało Nam się przeprowadzić

badanie. Pozostałe gospodarstwa nie wzięły udziału w badaniu z powodu nieobecności ich

mieszkańców. Kwestionariusz zawierał 14 pytań, które czytali przeprowadzający badanie.

Celem wywiadu kierowanego było sprawdzenie stosunku mieszkańców wsi do turystyki.

Wykazanie czy są oni zainteresowanie rozwojem biznesu turystycznego w ich miejscowości.

W badaniu udział wzięło dziewięć osób. Wśród ankietowanych osób przewaŜali mieszkańcy

w wieku 41-60 lat, ich odsetek wyniósł 56%. Niespełna połowa bo 44% badanych pracowała

w rolnictwie. Po 22% badanych pracowało umysłowo oraz pozostawało na rencie lub

emeryturze. Jedna trzecia badanych legitymowała się wykształceniem podstawowym. Tyle

samo posiadało wyŜsze. Wykształcenie zawodowe oraz średnie posiadała pozostała trzecia

część społeczeństwa Okop.

Wszyscy zgodnie twierdzili iŜ Okopy są miejscowością atrakcyjną turystycznie.

RóŜna była ocena stopnia atrakcyjności.(rys. 2) Około 60% badanych atrakcyjność tą oceniło

najwyŜej czyli na pięć. Sześć na dziewięciu ankietowanych miało pomysł na wsparcie

atrakcyjności miejscowości.

Rysunek 2 Atrakcyjność turystyczna Okop

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań

PrzewaŜająca większość badanych (90%) chciała by Okopy były odwiedzane przez turystów.

Siedmiu na dziewięciu badanych twierdziło, Ŝe turyści przyniosą więcej dobrego niŜ złego dla

mieszkańców oraz miejscowości. RóŜne są natomiast oceny szans sukcesu turystyki. Ponad

dwadzieścia procent badanych widzi bardzo małe szanse dla sukcesu turystyki w Okopach. Po

33% twierdziło ze szanse są duŜe lub bardzo duŜe. Jednogłośność była w kwestii poprawy

warunków Ŝycia. Wszyscy przebadani uwaŜali, Ŝe obecność turystów przyczyni się do

poprawy warunków Ŝycia. Mieszkańcy spodziewali się, iŜ obecność turystów spowoduje

poprawę infrastruktury, z której i oni będą mogli korzystać. Dodatkowo moŜe stać się

źródłem dodatkowego dochodu przez kooperacje z gospodarstwami ekoturystycznymi. Jako

przeszkodę (rys.3) 67% badanych wskazało małą promocję regionu. Większość mieszkańców

uwaŜała ze promocja turystyczna miejscowości i regionu była zbyt mała. Oczekiwano

większej aktywności władz oraz organizacji pozarządowych w tym obszarze. Ponad połowa

ankietowanych wskazała brak środków pienięŜnych jako barierę rozwoju. Jako inne

przeszkody wskazano starzejące się społeczeństwo oraz niską świadomość przyjeŜdŜających

gości.

Rysunek 3 Przeszkody w rozwoju turystyki

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań

Czterech na dziewięciu badanych wyraziło chęć załoŜenia działalności turystycznej i ta sama

liczba wskazała, iŜ wie skąd pozyskać środki na ten cel. Ogół badanych twierdził, Ŝe

turystyka wiejska moŜe zapewnić duŜe zyski. Jedna trzecia badanych słyszała o klastrach

turystycznych.

Ostanie pytanie dotyczyło zdania mieszkańców na temat powstałych w Okopach

gospodarstw ekoturystycznych. Wśród odpowiedzi wskazano zadowolenie z ich istnienia.

Postrzegane były przez mieszkańców jako wizytówka miejscowości. WyraŜali pragnienie, by

rozwinęły swoją działalność. Wskazali iŜ są szansą dla młodych oraz, Ŝe mają moŜliwość

rozwoju. Mieszkańcy twierdzili równieŜ, Ŝe mają niski poziom usług oraz Ŝe duŜym

zagroŜeniem moŜe być liczność owadów.

Podsumowanie
1. Turystyka wiejska przybiera róŜne formy . Szczególnym jej rodzajem jest

ekoturystyka.

2. Okopy oraz sąsiadujący z nimi region posiada warunki naturalne umoŜliwiające

rozwój ekoturystyki.

3. W okopach zawiązuje się Okopska Organizacja Turystyczna tworzona na wzór

klastra. Jej liderem jest gospodarstwo ekoturystyczne „Urocznaka” . Klaster jest w
fazie embrionalnej.

4. Okopy są atrakcyjne turystycznie. Warunki naturalne oraz dziedzictwo kulturowe

stwarzają korzystne warunki do rozwoju turystyki

5. Mieszkańcy Okop odnoszą się pozytywnie do rozwoju turystyki. Widzą w niej

szanse dla swojej miejscowości.