Wydział Ekonomiki Biznesu Międzynarodowego

Przedmiot

MARKETING MIĘDZYNARODOWY

Temat 3

Charakterystyka międzynarodowego otoczenia marketingowego

Zagadnienie 1

Polityka gospodarcza na przykładzie UE jako warunki systemowe marketingu międzynarodowego

a) polityka walutowa,

polityka konkurencji,

polityka ochrony konsumentów;

Wykonawca

1. Paweł Jusiński, gr. 500, nr alb. 10383

WSTĘP

Rozdział I

POLITYKA WALUTOWA W UE

1.Unia gospodarcza i walutowa

2.Droga do EMU

3. Etapy tworzenia EMU

4. Rynek walutowy w UE

5. Unia walutowa

Rozdział II

POLITYKA KONKURENCJI W UE

1.Polityka konkurencji

2. Prawo konkurencji

2.1. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję

2.2. Zakaz zmawiania się

2.3. Zakaz nadużywania pozycji dominującej

3. Przeciwdziałanie nadmiernej konkurencji

4. Kontrola pomocy państwa

Rozdział III

POLITYKA OCHRONY KONSUMENTÓW

1. Ochrona konsumentów a wolny rynek

2. Interesy ekonomiczne konsumentów

3. Reprezentacja i rozstrzyganie sporów

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

WSTĘP

Celem mojej pracy jest przedstawienie uwarunkowań działań marketingowych przedsiębiorstw na rynku Unii Europejskiej i pokazanie strategii działania w tym regionie firm z krajów europejskich. Informacje na ten temat mogą być istotne dla polskich przedsiębiorców, gdyż z jednej strony trzeba je traktować jako uwarunkowania rynkowe, a z drugiej można je uważać za wzór do ewentualnego wykorzystania w trakcie działania na rynku międzynarodowym.

W Traktacie Rzymskim z 25 marca 1957 r., który powołał do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), przewidziano prowadzenie wspólnej polityki mającej na celu wspieranie harmonijnego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki, trwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, szybkiego wzrostu stopy życiowej i zacieśnianie związków pomiędzy państwami członkowskimi. Pierwszym etapem realizacji tych założeń było stworzenie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej krajów członkowskich. Środkiem budowy wspólnego rynku stała się polityka handlowa, polityka konkurencji, Wspólna Polityka Rolna oraz - w ograniczonym stopniu - polityka transportowa i społeczna.

Wraz z rozwojem Wspólnot Europejskich wspólną polityką objęto dziedziny uznane za istotne dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, mające zarazem szerszy wymiar społeczny (polityka regionalna i strukturalna, polityka walutowa, ochrona środowiska, polityka w sferze badań naukowych i rozwoju, polityka w dziedzinie turystyki, polityka przemysłowa itd). Wspólne działania podjęto także w ramach polityki edukacyjnej i kulturalnej, w dziedzinie ochrony zdrowia oraz polityki konsumenckiej. Stopniowe próby zacieśniania współpracy w sferze politycznej zaowocowały stworzeniem, na mocy ustaleń Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht z 7 lutego 1992 r., tzw. drugiego filaru Unii Europejskiej, który obejmuje Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. W Traktacie z Maastricht, realizując postulat przybliżenia Unii Europejskiej do obywateli, ustanowiono obywatelstwo Unii Europejskiej (jako uzupełniające wobec obywatelstwa narodowego); stworzony też został tzw. trzeci filar Unii Europejskiej, obejmujący współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W Traktacie Amsterdamskim zwrócono natomiast szczególną uwagę na wzmocnienie wspólnej polityki w sferze spraw socjalnych, a przede wszystkim zadecydowano o podjęciu wspólnych działań na rzecz zwiększania zatrudnienia i walki z bezrobociem.

Wspólna polityka WE jest stale rozwijana i obejmuje coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkowskie chcą współpracować dla wspólnego dobra. Jest przy tym przestrzegana zasada subsydiarności, tzn. na szczeblu wspólnotowym są podejmowane sprawy, które można i należy rozwiązywać wspólnie, natomiast inne kwestie, które mogą być efektywniej rozstrzygane przez państwo członkowskie, pozostawia się w kompetencji władz narodowych, regionalnych lub lokalnych.

Rozdział I

POLITYKA WALUTOWA

1. Unia gospodarcza i walutowa

Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (Economic and Monetary Union - EMU) oraz przyjęcie wspólnego pieniądza - euro - ukoronowało przebieg dotychczasowych procesów integracyjnych w Europie. Dziś euro stało się jedyną walutą obowiązującą na terenie strefy euro, w której żyje dziś ponad 300 mln ludzi, którzy wytwarzają ponad 18 proc. światowego produktu i generują 20 proc. światowego eksportu.

Unię Gospodarczą i Walutową uważa się za czynnik, który przesądzi o właściwym funkcjonowaniu jednolitego rynku europejskiego . Istnienie wspólnego pieniądza wyeliminuje wpływ kursów wymiany walut krajowych na rozwój handlu i przepływy kapitału. Rynek stanie się bardziej przejrzysty, a ceny łatwiej porównywalne, co powinno korzystnie oddziaływać na alokację czynników produkcji. Wymagana w EMU dbałość Europejskiego Banku Centralnego o stabilność cen powinna umożliwić, na dłuższą metę, utrzymywanie niskiego oprocentowania. W ostatecznym wyniku, oczekuje się korzystnego wpływu EMU na tempo rozwoju gospodarczego krajów członkowskich, wzrost poziomu dobrobytu społeczeństw i wzrost zatrudnienia.

Bezpośredni, korzystny efekt EMU powinien się uwidocznić w postaci eliminacji kosztów wymiany pieniądza wewnątrz strefy euro. Dotyczy to zarówno kosztów ponoszonych przez zagranicznych podróżnych, jak i przy transakcjach eksportowo-importowych w odniesieniu do towarów i usług. Koszty te są oceniane na 0,3-0,4 proc. produktu krajowego Unii Europejskiej, tj. 20-25mld euro.

Rezygnując ze swojego pieniądza i narodowej polityki monetarnej, państwa członkowskie EMU zyskują wspólną, wzmocnioną suwerenność walutową.

2. Droga do EMU

Plan stworzenia unii walutowej dyskutowany był w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej począwszy od wczesnych lat 60-tych, jednak jego realizacja trwała ponad trzydzieści lat.

W Traktacie Rzymskim, powołującym do życia EWG, nie przewidziano utworzenia unii walutowej. Artykuły 105-109 Traktatu dotyczyły wyłącznie ogólnych zagadnień współpracy walutowej. Na mocy Traktatu powołano Komitet Walutowy (Monetary Committee) - ciało doradcze Rady Ministrów i ówczesnej Komisji Wspólnot Europejskich.

Kraje członkowskie EWG należały wówczas, obok innych krajów, w tym Stanów Zjednoczonych i Japonii, do systemu finansowego z Bretton Woods, a ich waluty miały stałe kursy wobec dolara amerykańskiego, wymienialnego na złoto. Narastające z biegiem czasu zjawiska kryzysowe w międzynarodowym systemie walutowym wydobyły na światło dzienne potrzebę podjęcia wewnętrznej współpracy walutowej. Na szczycie EWG w Hadze w grudniu 1969 r. uzgodniono utworzenie w przyszłości Unii Gospodarczej i Walutowej oraz powołano komitet pod przewodnictwem Pierre'a Wernera (ówczesnego premiera Luksemburga), celem stworzenia planu dojścia do EMU w okresie do 1980 r. Grupa Wernera przedstawiła swój raport w październiku 1970 r., proponując dojście do EMU w ciągu 10 lat, w trzech etapach. Ostatecznym celem miało być osiągnięcie pełnej swobody wymiany walut, swobody przepływu kapitału oraz zablokowanie relacji wymiennych walut państw członkowskich lub nawet zastąpienie tych walut wspólnym pieniądzem. W raporcie przewidziano powołanie wspólnej instytucji finansowej, początkowo o charakterze konsultacyjnym, która z czasem miała się ewentualnie przekształcić we wspólny bank centralny.

Utworzona w ramach Europejskiego Systemu Walutowego europejska jednostka walutowa ECU była sztuczną walutą, spełniającą w stopniu ograniczonym funkcje pieniądza na międzynarodowym rynku towarowym i finansowym. W zamyśle, miała ona stanowić łącznik pomiędzy Europejskim Systemem Walutowym a przyszłą Unią Gospodarczą Walutową, z prawdziwym, wspólnym pieniądzem.

Europejski System Walutowy spełnił dość dobrze swoją rolę, a stopień fluktuacji kursów walut państw członkowskich EWG wyraźnie się w latach 80-tych zmniejszył. Tym niemniej, postępy w budowie jednolitego rynku, a także względy polityczne i dążenie do zacieśnienia integracji skłoniły państwa członkowskie do dalszych kroków w kierunku dojścia do EMU. W czerwcu 1988 r. na spotkaniu Rady Europejskiej w Hanowerze postanowiono powołać Komitet ds. Badań nad Unią Gospodarcza i Walutową, pod kierownictwem Jacquesa Delorsa, ówczesnego przewodniczącego Komisji. Komitet przedstawił w kwietniu 1989 r. raport określający cele przyszłej unii walutowej, za które uznał m.in. pełną liberalizację przepływów kapitału, pełną integrację rynków finansowych, całkowitą i nieodwracalną wymienialność walut, nieodwołalne związanie ze sobą kursów walut, a następnie - możliwe zastąpienie narodowych walut wspólnym pieniądzem. Komitet Delorsa zaproponował osiągnięcie pełnej Unii Gospodarczej i Walutowej w trzech etapach, poprzez stopniowe zacieśnianie koordynacji polityki gospodarczej i walutowej, aż do powołania niezależnego Europejskiego Banku Centralnego (European Central Bank) i stworzenia wspólnej waluty. Podkreślono również w raporcie potrzebę zdyscyplinowania polityki fiskalnej państw, które wejdą w skład EMU.

W oparciu o raport Komisji Delorsa, Rada Europejska na swym posiedzeniu w Madrycie w czerwcu 1989 r. postanowiła rozpocząć realizację pierwszego etapu EMU od lipca 1990 r., wraz z wprowadzeniem pełnej liberalizacji przepływów kapitału między ośmioma państwami członkowskimi EWG (pozostałe cztery państwa miały zliberalizować swe rynki kapitałowe w ciągu kilku lat). Rada Europejska podjęła też decyzję zwołania w grudniu 1990 r. konferencji międzyrządowej w celu przygotowania zmian traktatowych, niezbędnych do zakończenia budowy EMU. Stosowny Traktat o UE z Maastricht został podpisany 7 lutego 1992 r. i wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Na jego mocy wprowadzono do Traktatu Rzymskiego o EWG poprawki i uzupełnienia dotyczące budowy Unii Gospodarczej i Walutowej.

3. Etapy tworzenia EMU

Pierwszy etap realizacji EMU trwał od lipca 1990 r. do końca 1993 r. W tym czasie kraje Wspólnot Europejskich miały zapewnić pełną swobodę przepływu kapitału, poprawić funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego i zacieśnić współpracę pomiędzy bankami centralnymi.

W drugim etapie, zaplanowanym od początku 1994 r. do końca 1996 r., lub najpóźniej - do końca 1998 r., postanowiono utworzyć we Frankfurcie nad Menem Europejski Instytut Walutowy (European Monetary Institute), będący zalążkiem przyszłego Europejskiego Banku Centralnego. Głównym zadaniem Instytutu była poprawa koordynacji polityki pieniężnej krajów członkowskich. Do końca tego etapu banki centralne krajów członkowskich miały uzyskać pełną niezależność od rządów. Kontynuowano koordynację narodowych polityk gospodarczych i walutowych, a także proces dochodzenia do zbieżności podstawowych wskaźników gospodarczych. Na podstawie kilku takich wskaźników ujętych w Protokóle do Traktatu z Maastricht, znanych jako kryteria zbieżności (konwergencji), miała nastąpić kwalifikacja krajów członkowskich UE do uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej.

Trzeci etap EMU rozpoczął się, zgodnie z planem, 1 stycznia 1999 r. i ma trwać do 31 grudnia 2001 r. Z początkiem 1999 r. została wprowadzona wspólna waluta - euro, a przestała istnieć ECU, która została zastąpiona przez euro w stosunku 1:1. Nastąpiło nieodwołalne usztywnienie kursów centralnych walut wobec euro, a w konsekwencji także i wobec siebie. Euro jest samodzielną i pełnoprawną jednostką pieniężną i jest stosowane w rozliczeniach bezgotówkowych, natomiast banknoty i monety narodowe zachowują ważność do momentu wprowadzenia euro do powszechnego obiegu, co ma nastąpić w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca 2002 r. Po tej dacie banknoty i monety euro uzyskają status jedynego prawnego środka płatniczego wewnątrz strefy euro. W trakcie trzeciego etapu EMU wszystkie ceny na terenie strefy euro powinny być podawane podwójnie - w walucie narodowej i w euro, co ułatwi przyzwyczajenie się do nowej waluty. Banki mogą oferować swoje usługi zarówno w walutach narodowych, jak i w euro. Przedsiębiorstwa obowiązuje zasada ciągłości umów, bez względu na sposób ustalenia ceny. Będą one mogły prowadzić rachunkowość podwójnie, w walucie narodowej i w euro, ale z dniem 1 stycznia 2002 r. muszą przejść na nowy system. Na skutek przystąpienia Grecji do strefy euro, z dniem 1 stycznia 2001 r. liczba krajów zakwalifikowanych do trzeciego etapu EMU, wzrosła do dwunastu. Na wniosek Komisji Europejskiej z 3 maja 2000 r., odpowiednia decyzja w tej sprawie zapadła na forum Rady ECOFIN, zebranej w nadzwyczajnym składzie szefów państw i rządów 19 czerwca 2000 r. w Santa Maria da Fiera (Portugalia).

4. Rynek walutowy w UE

Państwa członkowskie Wspólnot powołały do życia Europejski System Walutowy w roku 1979. System ten w swoich założeniach miał doprowadzić do stabilizacji systemu kursowego w państwach Unii. Nad stabilnością kursu miały czuwać banki centralne poszczególnych państw UE. Banki były upoważnione do interwencji w rynek walutowy, gdy kursy danych walut odchylały się od ustalonego przedziału wahań (ą2,5%) kursu podstawowego.

Wprowadzenie nowej jednolitej waluty europejskiej - euro - spowodowało zniesienia konkurencyjności pomiędzy walutami europejskimi, ograniczył dominację marki i wyposażyło Wspólnoty w "instrument" dzięki któremu Europa stanie się silniejsza i bardziej konkurencyjna w stosunku do USA i Japonii.

5. Unia walutowa

1 stycznia 1999 roku na naszym kontynencie pojawiła się nowa waluta - euro. Wprowadzenie jednolitej waluty odbywało się dwuetapowo. Pierwszy etap rozpoczął się 1 stycznia 1999 r. i trwał 3,5 roku. W tym czasie nowy pieniądz obowiązywał wyłącznie w obrocie bezgotówkowym i dla celów ewidencyjno-rozliczeniowych . Drugi etap polegał na stopniowym wycofywaniu walut narodowych i wprowadzaniu banknotów i monet euro. Rozpoczął się w 2002 roku. dopisać

Komisja Europejska na konferencji w Maastricht ustaliła warunki gospodarcze znane pod nazwą "kryteria spójności". Do warunków tych należą: dług publiczny, deficyt budżetowy, inflacja oraz kurs walutowy. Kryteria te musiały zostać spełnione przez państwa członkowskie aby przystąpić do unii monetarnej. Kryteriom sprostały następujące państwa członkowskie Wspólnot: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Hiszpania, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Włochy, Wielka Brytania. Z wymienionych powyżej państw członkowskich z udziału w UGW zrezygnowały na własną prośbę Dania, Szwecja i Wielka Brytania. Tylko Grecja nie spełniła wymogów zawartych w Traktacie z Maastricht i nie została przyjęta do unii monetarnej.

6. Jednolita polityka pieniężna w UE

Europejski Bank Centralny jest jedyną instytucją upoważnioną do emisji euro i prowadzenia polityki pieniężnej jedenastki unii monetarnej. Najważniejszymi funkcjami EBC są: stabilność cen, zwalczanie inflacji, utrzymywanie i zarządzanie rezerwami dewizowymi państw członkowskich oraz nadzór nad funkcjonowaniem systemu płatniczego . Europejski Bank Centralny ma dbać o silny pieniądz - euro - ponieważ jest on wyznacznikiem trwałego rozwoju gospodarczego. Osiągnięciu tego celu służyć ma zapewnienie EBC autentycznej niezależności, wolnej od jakichkolwiek nacisków politycznych rządów państw członkowskich unii monetarnej. Autonomia Europejskiego Banku Centralnego może być ograniczana przez decyzje Rady złożonej z ministrów finansów państw członkowskich UGW a powołanej m.in. do nakładania kar na państwa o nadmiernym deficycie budżetowym oraz kształtowania polityki kursu euro wobec innych walut . W efekcie, na obie kwestie będą miały wpływ czynniki polityczne, niejednokrotnie rozstrzygane w drodze negocjacji między państwami członkowskimi.

Na rzeczywistą niezależność EBC jako instytucji wiarygodnej realizującej politykę pieniężną poprzez stabilność cen w dużym stopniu będzie miała sama unia monetarna. Uzyskanie tej wiarygodności jest podstawowym warunkiem zapewnienia wysokiej i stabilnej pozycji euro w międzynarodowym systemie walutowym.

Rozdział II

POLITYKA KONKURENCJI W UE

1.Polityka konkurencji

Polityka konkurencji należy do głównych i najwcześniej uzgodnionych polityk wspólnotowych. Zasadność i konieczność jej prowadzenia wiąże się bezpośrednio z jednym z głównych celów Wspólnot Europejskich, jakim było stworzenie wspólnego rynku państw członkowskich. Polityka konkurencji ma dać gwarancje, że bariery zniesione w handlu wewnętrznym, w ramach wspólnego rynku, nie zostaną zastąpione innymi działaniami ze strony przedsiębiorstw lub rządów, prowadzącymi do zniekształcenia konkurencji. Polityka konkurencji ma na uwadze przede wszystkim interes konsumentów i stara się o zapewnienie im łatwego dostępu do dóbr i usług oferowanych na jednolitym rynku po maksymalnie zbliżonych cenach. Równocześnie poprzez stworzenie warunków do skutecznego funkcjonowania wolnej konkurencji, wpływa ona korzystnie na konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw na rynku światowym. Szczegółowe kryteria dozwolonej pomocy państwa są określane przez Komisję, która następnie monitoruje ich przestrzeganie. Kraje członkowskie mają obowiązek powiadamiania Komisji o każdym zamierzonym nowym programie pomocy lub zmianie już istniejącego, z wyjątkiem pomocy na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw, na szkolenie oraz pomocy o wartości nie przekraczającej pewnego, niewielkiego pułapu (tzw. zasada de minimis). Po otrzymaniu notyfikacji, Komisja wszczyna postępowanie na podstawie art. 88 Traktatu o WE, zamieszczając informację o zamierzonym systemie pomocy w Dzienniku Urzędowym WE. Umożliwia to zainteresowanym stronom przekazanie Komisji swych opinii. Jeśli Komisja uzna, że notyfikowana pomoc jest sprzeczna z prawem i że nie można jej potraktować jako wyjątek, nakazuje danemu państwu zmianę lub likwidację tej formy pomocy. W przypadku, gdy państwo członkowskie nie zastosuje się do decyzji Komisji, może ono zostać zaskarżone przez Komisję lub inne państwo członkowskie przed Trybunałem Sprawiedliwości. Decyzje Komisji mogą być też zaskarżane przed Trybunałem Sprawiedliwości przez zainteresowane państwa członkowskie, adresata pomocy lub przedsiębiorstwa z nim konkurujące.

Mimo obowiązującego ogólnego zakazu pomagania przedsiębiorstwom przez państwo, praktyka ta jest - m.in. na skutek istnienia wielu wyjątków od tej generalnej zasady - dość rozpowszechniona. W latach 1995-1997 na pomoc państwa w przemyśle, rolnictwie, rybołówstwie, górnictwie, transporcie i usługach finansowych przeznaczano w państwach członkowskich WE ponad 95 mld euro rocznie. Było to wprawdzie o 13 proc. mniej niż w okresie 1993-1995, jednak w przeliczeniu na jednego zatrudnionego pomoc ta miała wartość 1261 euro, a na jednego mieszkańca Wspólnoty - ok. 250 euro w skali rocznej.

2. Prawo konkurencji

Prawo konkurencji WE ma pierwszeństwo w stosunku do prawa narodowego, ale w praktyce system wspólnotowy i rozwiązania narodowe funkcjonują obok siebie. Zasady wspólnotowe mają na względzie zapewnienie swobodnej konkurencji na rynku wewnętrznym, w handlu pomiędzy państwami członkowskimi; nie dotyczą natomiast poszczególnych rynków narodowych.

We wdrażaniu i egzekwowaniu wspólnotowych przepisów w dziedzinie konkurencji szczególna rola przypada Komisji Europejskiej. W niektórych przypadkach Komisja dzieli się swymi uprawnieniami z władzami i sądami państw członkowskich, w innych (takich jak np. kontrola fuzji przedsiębiorstw, monitorowanie pomocy państwa) działa sama. Komisja ma prawo nakładać na firmy nie przestrzegające wspólnotowych reguł konkurencji grzywny, których wysokość zależy od wagi stwierdzonego naruszenia prawa i czasu trwania takiego procederu. W odniesieniu do pomocy państwa, Komisja ma prawo nakazać przedsiębiorstwu zwrot bezprawnie uzyskanej pomocy instytucjom narodowym, które tej pomocy udzieliły. Od decyzji Komisji przysługuje odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji lub do Trybunału Sprawiedliwości

Podstawowe przepisy regulujące politykę konkurencji wywodzą się jeszcze z Traktatu Rzymskiego. W Traktacie o WE (w wersji skonsolidowanej) reguły konkurencji są zebrane w specjalnym rozdziale Tytułu VI, art. 81-89. W tworzenie prawa wtórnego, wywodzącego się z prawa pierwotnego, zaangażowane są Rada (działająca kwalifikowaną większością głosów) i Trybunał Sprawiedliwości (poprzez swe orzecznictwo).
Wspólnotowe reguły konkurencji odnoszą się do wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw zarówno prywatnych, jak i publicznych, działających na jednolitym rynku, w tym również do firm mających swą siedzibę poza terytorium WE, jeśli ich praktyki oddziałują niekorzystnie na handel między państwami członkowskimi. Prawo konkurencji obejmuje zasadniczo wszystkie dziedziny gospodarki. Jego zastosowanie zostało traktatowo ograniczone tylko w przypadku rolnictwa (gdzie polityka konkurencji jest podporządkowana celom Wspólnej Polityki Rolnej). Odrębne zasady konkurencji obowiązują też w sektorze węgla i stali, na podstawie Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali.

Polityka konkurencji WE koncentruje się na pięciu głównych kierunkach, do których zalicza się:

• wyeliminowanie porozumień ograniczających konkurencję,

• niedopuszczenie do wykorzystywania przez przedsiębiorstwa pozycji dominującej,

• kontrola fuzji przedsiębiorstw,

• liberalizacja zmonopolizowanych sektorów gospodarki,

• monitorowanie pomocy państwa.

2.1. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję

Artykuł 81 Traktatu o WE wprowadza zakaz porozumień ograniczających konkurencję (nazywany często zakazem karteli). Zakaz ten ma charakter ogólny, odnosi się zarówno do porozumień horyzontalnych (między przedsiębiorstwami działającymi na tym samym szczeblu produkcji, przetwarzania czy dystrybucji), jak i wertykalnych (między przedsiębiorstwami funkcjonującymi na różnych szczeblach i nie konkurującymi bezpośrednio z sobą). Jak zostało uszczegółowione w traktacie, zakaz odnosi się do porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw oraz uzgodnionych praktyk między przedsiębiorstwami, jeśli służą one: zapobieganiu konkurencji (tj. całkowitemu jej wyeliminowaniu), ograniczeniu konkurencji oraz zniekształcaniu konkurencji, a ich efekty są na rynku odczuwalne. W szczególności zakazane są porozumienia cenowe (w odniesieniu do ceny zakupu lub zbytu) oraz ustalające inne warunki handlowe, porozumienia kontyngentowe (ograniczające lub wprowadzające kontrolę nad wielkością produkcji, zbytu, inwestycji oraz postępem technicznym), porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia, porozumienia dyskryminacyjne (w sprawie nierównego traktowania partnerów handlowych przy równorzędnych umowach, prowadzącego do szkód konkurencyjnych) oraz porozumienia wiązane (tzn. wymuszanie na partnerach dodatkowych zobowiązań, nie mających bezpośredniego związku z głównym przedmiotem umowy).

Naruszenie zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję między przedsiębiorstwami rodzi różnorodne skutki prawne. Po pierwsze, porozumienia te są z mocy prawa nieważne. Po drugie, Komisja Europejska, stwierdziwszy istnienie takiego porozumienia, może nakazać jego natychmiastowe zaniechanie, może też nałożyć na przedsiębiorstwa grzywnę pieniężną. I po trzecie, naruszenie zakazu upoważnia do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi.

W prawie wspólnotowym przewidziano możliwość wyłączenia spod zakazu zawierania takich porozumień. Zakaz może nie być stosowany w przypadku, gdy porozumienie służy wzrostowi efektywności gospodarowania, postępowi technologicznemu i przyniesie bezpośrednie korzyści konsumentom (np. w postaci obniżki cen), a zarazem nie będzie ograniczać konkurencji ponad miarę. Wyłączenie może mieć charakter indywidualny lub grupowy. Komisja Europejska może zgodzić się na wyłączenie indywidualne na wniosek stron porozumienia, które muszą uprzednio zawiadomić Komisję o porozumieniu. Natomiast wyłączenia grupowe są dokonywane w drodze rozporządzeń Rady oraz rozporządzeń wykonawczych Komisji i nie wymagają notyfikacji. Wyłączenia grupowe mają dość szeroki zakres i dotyczą zwłaszcza porozumień w dziedzinie licencji patentowych, badań i rozwoju oraz know-how, porozumień franchisingowych, niektórych porozumień dystrybucyjnych i specjalizacyjnych, pewnych kategorii porozumień w dziedzinie transportu lotniczego itd. Wśród ważniejszych wyłączeń indywidualnych, dokonanych przez Komisję, można wymienić wydaną w 1996 r. zgodę na kompleksową umowę o współpracy w sektorze bankowym, na okres 10 lat, pomiędzy Banque Nationale de Paris S.A. a Dresdner Bank AG, a także zgodę w 1998 r. na umowę powołującą joint venture w dziedzinie telewizji cyfrowej między czterema brytyjskimi przedsiębiorstwami, w tym BSkyB i British Telecom.

2.2 Zakaz zmawiania się

W UE obowiązuje zakaz wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, a także stosowania innych praktyk, które mogłyby prowadzić do ograniczenia konkurencji. Dotyczy to zwłaszcza ustalania cen zakupu i sprzedaży, a nawet innych warunków transakcji. I nie ma znaczenia, czy przedsiębiorstwa porozumieją się bezpośrednio ze sobą, czy tylko dostosują do sugestii jakiejś organizacji.Bez znaczenia jest też forma, w jakiej zawarto niedozwolone porozumienie: pod europejskie paragrafy podlega zarówno podpisany w blasku jupiterów wielki kontrakt, jak i cicha umowa dżentelmeńska, do której doszło podczas gry w golfa w ekskluzywnym klubie.

Inaczej sprawy się mają z uzgodnionymi działaniami przedsiębiorstw, mającymi na celu poprawę efektywności gospodarowania, zwiększenie produkcji lub sprzedaży produktów i podnoszenie ich poziomu technicznego. Warunek: umowy takie mają przynosić konsumentom słuszny udział w zysku. Z tego powodu aprobatę Komisji Europejskiej mają np. porozumienia banków o wprowadzeniu euroczeków i kolei o międzynarodowym transporcie kombinowanym (1993 r.

W UE nie wolno naruszać wolnej gry sił rynkowych, ograniczając lub kontrolując produkcję (w 1980 r. zakazano porozumienia wytwórców 95% papierosów w Belgii i Luksemburgu). Ustalanie jej limitów przez grupę wytwórców nie jest więc możliwe. Surowo zakazany jest także podział rynku. Oto przykład: włoski producent zabawek Polistil udzielił kiedyś francuskiemu potentatowi zabawkarskiemu wyłączności na dystrybucję swoich wyrobów nad Sekwaną. Komisja Europejska uznała to działanie za nielegalne. Zakazane jest ograniczanie inwestycji i rozwoju technicznego. Nie uzyskuje aprobaty tzw. sprzedaż selektywna: producentowi nie wolno dawać wyłączności niektórym sprzedawcom i hurtownikom. Istnieją jednak od tego wyjątki. Unia Europejska pogodziła się z brakiem konkurencji np. w przypadku handlu towarami wymagającymi dużej specjalizacji wśród sprzedawców. Dotyczy to zwłaszcza branży elektronicznej i samochodowej.

Komisja Europejska uznała kilka rodzajów umów za nienaruszające konkurencji, np. umowy franchisingu, wyłącznej sprzedaży lub zakupów (o ile dotyczą tylko dwóch firm), umowy o specjalizacji w produkcji konkretnych towarów (pod warunkiem jednak, że firmy reprezentują nie więcej niż 20% rynku, a roczna wartość obrotów nie przekracza 500 mln ecu), licencje patentowe i licencje know-how.

2.3. Zakaz nadużywaia pozycji dominującej

Unia zabrania przedsiębiorstwom i ich grupom nadużywania pozycji dominującej na rynku. Za dominującą uznaje się firmę, która:

• ma monopol,

• lub jej udziały rynkowe przekraczają 40-65%, a konkurenci są mocno rozproszeni.

Pozycję takiej firmy zwykle wspiera wyjątkowa siła finansowa lub szeroki dostęp do rynków kapitałowych. Utrzymanie jej ułatwia posiadana przewaga technologiczna i wysoka integracja, od dostawcy surowców poprzez producenta półproduktów - aż do sprzedawcy wyrobów finalnych. Nic dziwnego więc, że konkurenci często nie mają realnych szans jej zagrozić.

Przedsiębiorstwo dominujące na rynku musi bardzo uważać, by nie narazić się na oskarżenie o naruszanie zasad konkurencji. Nie wolno mu narzucać innym nieuczciwych cen zakupu lub sprzedaży - takich, które biorąc po uwagę koszty poniesione przy produkcji dają nieproporcjonalnie wysoką marżę zysku. Zakaz dotyczy także innych uciążliwych warunków handlu, np. narzucania dostawcom wyjątkowo długich terminów płatności.

Przepisy naruszają firmy i instytucje oferujące różnym kontrahentom odmienne warunki podobnych transakcji, a przez to stawiające niektórych w gorszej pozycji konkurencyjnej (np. posiadające praktyczny monopol niemieckie stowarzyszenie ochrony praw autorskich nie chciało współpracować z autorami zagranicznymi, przez co pozbawiało ich możliwości pobierania tantiem w RFN). Nie wolno także uzależniać zawarcia transakcji od spełnienia warunków, które ze względu na swój charakter i zwyczaje handlowe nie mają nic wspólnego z przedmiotem kontraktu.

Zainteresowanie prawników Komisji Europejskiej wzbudzają wszelkie nieuczciwe działania przedsiębiorstw polegające na wyzyskiwaniu kontrahentów, narzucaniu im wyłączności, wprowadzaniu zakazu importu lub eksportu, przyznawaniu innym rabatów za wierność (robił to np. wytwórca opon Michelin) albo też odmawianiu dostaw. Firma Pioneer Europe, belgijska filia japońskiego koncernu, została skrytykowana za to, że wraz z jej wyłącznymi koncesjonariuszami we Francji, RFN i Wielkiej Brytanii starała się utrzymać wyższe niż gdzie indziej ceny sprzętu hi-fi poprzez zakaz importu poza oficjalnymi kanałami. Z kolei Holandia została niegdyś skrytykowana za to, że nakazała lokalnym zakładom energetycznym kupowanie prądu tylko od jednego dostawcy regionalnego. Sprowadzanie energii elektrycznej z zagranicy było niemożliwe. Jeśli Polska przed wejściem do UE nie zliberalizuje rynku energetycznego, może więc mieć problemy.

W Unii, podobnie jak w innych organizmach gospodarczych, obowiązuje zakaz dumpingu, czyli sprzedaży towarów poniżej ceny rynkowej z subsydiowaniem jej przez producenta. Konkurencja na rynku może zostać ograniczona nie tylko poprzez porozumienia przedsiębiorstw, ale również na skutek działań indywidualnych przedsiębiorstw, mających duży udział w rynku. Prawo wspólnotowe w sposób kategoryczny przeciwstawia się takim próbom monopolizacji rynku wewnętrznego. Artykuł 82 Traktatu o WE zawiera bezwarunkowy zakaz wszelkiego nadużywania przez jeden podmiot gospodarczy lub grupę podmiotów pozycji dominującej na rynku, jeśli takie działanie może negatywnie wpływać na handel pomiędzy państwami członkowskimi.

Pozycja dominująca nie została w prawie wspólnotowym jednoznacznie określona: generalnie uważa się, że dotyczy ona sytuacji, kiedy udział jednej firmy NA rynku jest bardzo wysoki (np. powyżej 65 proc.), a aktualni lub potencjalni rywale tej firmy nie mają realnej możliwości podważenia jej pozycji. Nadużywanie pozycji dominującej może polegać na: narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni uciążliwych cen i dyskryminacyjnych warunków transakcji, ograniczaniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego, niekorzystnego dla konsumentów, stosowaniu zróżnicowanych warunków przy analogicznych transakcjach z różnymi partnerami oraz uwarunkowaniu kontraktów od dodatkowych zobowiązań, nie związanych z przedmiotem transakcji.

Komisja Europejska ma za zadanie czuwać, aby rynek wewnętrzny był chroniony przed nadużywaniem pozycji dominującej. Podejmuje ona badania z własnej inicjatywy lub rozpoznaje kierowane do niej oskarżenia (przeważnie przez konkurentów). Kilka przypadków nadużywania pozycji dominującej, stwierdzonych w ostatnich latach przez Komisję, to: nakładanie przez Alpha Flight Services/Aeroport de Paris zróżnicowanych, dyskryminujących opłat handlowych na linie lotnicze korzystające z własnych usług naziemnych; domaganie się przez firmę Unilever wyłączności od irlandzkich dystrybutorów lodów zaopatrywanych w ich sklepowe zamrażarki; czy też wprowadzenie systemu brand loyality (pierwszeństwo w obsłudze pasażerów) przez British Airways w stosunkach z biurami podróży

3. Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji

Z konkurentem można walczyć. Można też go przejąć lub ewentualnie połączyć z nim siły. Gdy rynek nie rośnie zbyt dynamicznie i nie da się szybko powiększyć wielkości sprzedaży oraz zysków, właśnie fuzje i przejęcia stają się coraz bardziej popularnym sposobem na lepsze wyniki finansowe i wzrost kursów akcji na giełdzie. Fuzje i przejęcia grożą nadmierną koncentracją udziałów rynkowych w rękach jednego przedsiębiorstwa i ograniczeniem konkurencji na rynku. Dlatego Unia Europejska ściśle nadzoruje procesy łączenia się firm.

Wspólnota Europejska kontroluje fuzje i przejęcia, w których:

• całkowity obrót łączących się firm przekracza na całym świecie 5 mld ecu rocznie,

• suma obrotów firm w UE jest wyższa od 250 mln ecu,

• całkowity obrót przypadający na Wspólnotę co najmniej dwóch zaangażowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 250 mln Euro, chyba że każde z zaangażowanych przedsiębiorstw uzyskuje więcej niż dwie trzecie swoich obrotów całkowitych przypadających na Wspólnotę w jednym i tym samym Państwie Członkowskim.

lub

• łączny globalny światowy obrót wszystkich zaangażowanych przedsiębiorstw przekracza 2.5 mld Euro,

• w każdym z przynajmniej trzech Państw Członkowskich łączny globalny obrót wszystkich zaangażowanych przedsiębiorstw przekracza 100 mln Euro,

• w każdym z przynajmniej trzech Państw Członkowskich uwzględnionych dla celów punktu b, łączny globalny obrót przynajmniej dwóch zaangażowanych przedsiębiorstw przekracza 25 mln Euro oraz

• globalny obrót w ramach Wspólnoty każdego z przynajmniej dwóch zaangażowanych przedsiębiorstw przekracza 100 mln Euro, chyba że każde z zaangażowanych przedsiębiorstw osiąga ponad dwie trzecie swego obrotu w jednym z Państw Członkowskich

Planujący fuzję lub przejęcie muszą w ciągu tygodnia od podjęcia decyzji zgłosić swój zamiar Komisji Europejskiej. Transakcja nie może zostać sfinalizowana wcześniej niż po upływie trzech tygodni. Komisja ma czas na decyzję, czy badać sprawę głębiej. Jeśli coś wzbudzi jej wątpliwości, może prowadzić postępowanie jeszcze przez cztery miesiące. Przejęcie lub fuzja są wtedy zawieszane.

Komisja może zakazać sfinalizowania transakcji, jeśli uzna, że łączące się firmy osiągną lub wzmocnią pozycję dominującą na rynku. Intencja jest oczywista: chodzi o przeciwdziałanie ograniczeniu konkurencji.

Chociaż w nowoczesnej gospodarce proces łączenia się przedsiębiorstw jest rzeczą do pewnego stopnia naturalną, jednak prawo wspólnotowe zakazuje nadmiernej koncentracji, nieuzasadnionej względami ekonomicznymi, która grozi zniekształceniem swobody konkurencji na jednolitym rynku lub jego części. Z połączeniem się przedsiębiorstw lub "koncentracją" - w rozumieniu prawa wspólnotowego - mamy zaś do czynienia w przypadku, kiedy jedna firma przejmuje całkowitą kontrolę nad drugą firmą, gdy firma jest kontrolowana wspólnie z drugą firmą, lub też w przypadku, kiedy kilka firm łączy się, przejmuje wspólnie kontrolę nad daną firmą lub tworzy nową. Przedmiotem przejęcia może być całość lub część przedsiębiorstwa (przedsiębiorstw), a przejęcie kontroli może nastąpić przez: nabycie akcji, nabycie majątku, zawarcie stosownej umowy lub w inny sposób.

Kontrola połączeń sprawowana przez Komisję ma charakter dwustopniowy: składa się z badania wstępnego (ewaluacji zgłoszeń) oraz badania zasadniczego (ewaluacji fuzji). Zgłoszenie fuzji powinno być dokonane w ciągu tygodnia od podjęcia odpowiednich czynności prawnych prowadzących do połączenia, a Komisja ma miesiąc na badania wstępne. W wyniku takiego badania Komisja może zaniechać dalszego postępowania, uznając niestosowalność prawa wspólnotowego, stwierdzić zgodność fuzji z prawem wspólnotowym, przekazać sprawę do organów krajowych, lub rozpocząć postępowanie zasadnicze. W tym ostatnim przypadku Komisja musi wydać w ciągu czterech miesięcy decyzję administracyjną o zgodności (lub niezgodności) notyfikowanego połączenia z prawem WE. Procedura kończy się bezwarunkową zgodą Komisji na notyfikowaną fuzję (taka decyzja zapada już na etapie badania wstępnego w ok. 90 proc. przypadków), zgodą warunkową (częstą na etapie badania zasadniczego), albo - w rzadkich przypadkach - odmową.

Liberalizacja zmonopolizowanych sektorów W wielu państwach członkowskich WE istniały do niedawna lub nadal istnieją przedsiębiorstwa publiczne (lub też prywatne) posiadające faktyczny monopol działania w niektórych dziedzinach. Dotyczy to zwłaszcza usług o charakterze powszechnym, takich jak usługi pocztowe, transport kolejowy, wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej, wodociągi, telekomunikacja itp. Samo istnienie monopolu, jeśli nie jest usprawiedliwione ekonomicznie, prowadzi w większości przypadków do wysokich cen, niskiej jakości usług oraz zapóźnienia technologicznego.

Dążąc do przynajmniej częściowej demonopolizacji rynku w tych szczególnych dziedzinach, Komisja rozwinęła koncepcję oddzielenia infrastruktury od działalności komercyjnej. Infrastruktura, z uwagi na ogromne koszty, może nadal pozostawać we władaniu jednego przedsiębiorstwa, które ma jednak obowiązek zapewnić do niej dostęp, po komercyjnych cenach, innym operatorom. Zliberalizowano w ten sposób m.in. rynek usług telekomunikacyjnych, zarówno w telefonii stacjonarnej, jak i komórkowej, rynek gazu, elektryczności i in. Trwa proces liberalizacji rynku usług pocztowych. Otwieranie tego rodzaju sektorów na konkurencję ma pozytywne skutki dla bezpośrednich użytkowników, a także przyczynia się do zwiększenia efektywności całej gospodarki.

4. Kontrola pomocy państwa

Monitorowanie pomocy państwa Zgodnie z prawem wspólnotowym (art. 87 Traktatu o WE) wszelka pomoc państwa lub pochodząca ze źródeł państwowych jest niedopuszczalna, jeśli prowadzi do wypaczenia lub naruszenia konkurencji w handlu między krajami członkowskimi, w wyniku uprzywilejowania niektórych przedsiębiorstw lub wybranych dziedzin produkcji. Przewidziano jednak pewne automatyczne wyłączenia spod tego ogólnego zakazu: dotyczy to sytuacji, kiedy pomoc ma charakter socjalny i jest przyznawana indywidualnym konsumentom lub ma na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi. Istnieje też możliwość wyłączeń fakultatywnych (za zgodą Komisji Europejskiej), w odniesieniu do pomocy mającej na celu: wsparcie rozwoju ekonomicznego terenów, gdzie standard życia jest szczególnie niski lub występuje poważne bezrobocie; promowanie realizacji projektów ważnych dla wspólnego interesu europejskiego; ułatwianie rozwoju pewnych rodzajów działalności gospodarczej lub pewnych obszarów, jeśli nie wpływa to negatywnie na warunki handlu między krajami członkowskimi; promowanie kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, a także w przypadku innych rodzajów pomocy - na mocy decyzji Rady podjętej na wniosek Komisji, kwalifikowaną większością głosów.

Ogólny zakaz pomocy dotyczy wszelkich jej rodzajów, a więc zarówno bezpośrednich subsydiów i dotacji, nabywania udziałów w spółkach, ulg podatkowych czy ulg w składkach na ubezpieczenie społeczne, udzielania gwarancji, dofinansowywania oprocentowania kredytów itd.

Szczegółowe kryteria dozwolonej pomocy państwa są określane przez Komisję, która następnie monitoruje ich przestrzeganie. Kraje członkowskie mają obowiązek powiadamiania Komisji o każdym zamierzonym nowym programie pomocy lub zmianie już istniejącego, z wyjątkiem pomocy na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw, na szkolenie oraz pomocy o wartości nie przekraczającej pewnego, niewielkiego pułapu (tzw. zasada de minimis). Po otrzymaniu notyfikacji, Komisja wszczyna postępowanie na podstawie art. 88 Traktatu o WE, zamieszczając informację o zamierzonym systemie pomocy w Dzienniku Urzędowym WE. Umożliwia to zainteresowanym stronom przekazanie Komisji swych opinii. Jeśli Komisja uzna, że notyfikowana pomoc jest sprzeczna z prawem i że nie można jej potraktować jako wyjątek, nakazuje danemu państwu zmianę lub likwidację tej formy pomocy. W przypadku, gdy państwo członkowskie nie zastosuje się do decyzji Komisji, może ono zostać zaskarżone przez Komisję lub inne państwo członkowskie przed Trybunałem Sprawiedliwości. Decyzje Komisji mogą być też zaskarżane przed Trybunałem Sprawiedliwości przez zainteresowane państwa członkowskie, adresata pomocy lub przedsiębiorstwa z nim konkurujące.

Swobodnej konkurencji zagrażają nie tylko monopolistyczne zamiary firm, ale także wszelkie rodzaje pomocy publicznej dla przedsiębiorstw, które zmniejszając ich koszty ułatwiają rywalizację z innymi. Dlatego Unia Europejska zakazała wspierania biznesu z państwowej bądź samorządowej kasy. Zakazem objęte są nie tylko wszelkie dotacje budżetowe, ale także zwolnienia podatkowe, a nawet sprzedaż nieruchomości po obniżonej cenie przez władze lokalne.

W niektórych przypadkach zakaz pomocy nie dotyczy (decyzję podejmuje Komisja Europejska):

• pomocy w rozwoju gospodarczym regionów o nienormalnie niskim poziomie życia lub niedostatecznym zatrudnieniu (PKB na mieszkańca niższy o 15% od średniej krajowej, stopa bezrobocia wyższa od średniej o 10%),

• projektów o ogólnoeuropejskim znaczeniu (ochrona środowiska, telekomunikacja, transport w skali UE) lub zapobiegających poważnym zakłóceniom w gospodarce któregokolwiek państwa UE,

• ułatwiania rozwoju pewnych form działalności lub regionów gospodarczych, jeżeli nie zmienia to warunków handlu w ramach UE,

• wsparcia kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego

• inną określoną przez Radę Wspólnoty w decyzji przyjmowanej kwalifikowaną większością głosów na wniosek Komisji.

O każdym planowanym wsparciu publicznym państwa członkowskie muszą informować Komisję, gdyż to ona jest organem monitorującym pomoc państwa w Unii. Obowiązkowi temu podlegają programy dla firm zatrudniających ponad 150 osób i osiągających roczny obrót ponad 15 mln ecu. Przy tworzeniu nowych miejsc pracy zgłaszać trzeba projekty o wartości ponad 3000 ecu na każde stanowisko. Przy innych celach próg wynosi 200 tys. ecu na program. Pomoc regionalna nie może przekraczać 75% wartości inwestycji rozwojowych w danym okręgu. Każdorazowo trzeba ją zgłaszać w Komisji.

Jeśli Komisja Europejska stwierdzi naruszenie zasad konkurencji, może zakazać udzielania pomocy. Dodatkowo może nakazać przedsiębiorstwom zwrot osiągniętych korzyści.

Wyjątkiem od generalnego zakazu udzielania pomocy publicznej jest w UE wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw. Ma ono sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy, nowoczesnych technologii, a przede wszystkim przyspieszeniu zmian strukturalnych w gospodarce.

Za małe lub średnie przedsiębiorstwo uznaje się takie, które: o zatrudnia do 250 pracowników, ma obroty do 20 mln ecu rocznie, o ma udziałowców z grupy małych i średnich firm, a najwyżej 25% akcji posiadają przedsiębiorstwa doń nie zaliczane.

Rozdział III

POLITYKA OCHRONY KONSUMENTÓW W UE

1. Ochrona konsumentów a wolny rynek

Polityka Unii Europejskiej dotycząca ochrony konsumentów (prowadzona przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą, a obecnie - Wspólnoty Europejskie), wynika z założenia, iż siły rynkowe na Jednolitym Rynku Europejskim nie zapewnią dostatecznego, w miarę jednolitego w poszczególnych państwach członkowskich stopnia ochrony interesów konsumentów, a w szczególności bezpieczeństwa nabywanych przez nich produktów i usług.

W relacji z producentem konsument jest zwykle stroną słabszą. Zostało to już dawno uwzględnione w systemach prawnych poszczególnych państw członkowskich WE. Odmienne tradycje społeczno-kulturalne oraz uwarunkowania polityczne sprawiły, iż narodowe uregulowania w tej dziedzinie są bardzo zróżnicowane. Niektóre kraje przyjęły system regulacyjny i stworzyły w ramach administracji państwowej silne struktury instytucjonalne, zajmujące się ochroną konsumentów. Część krajów polega w tej dziedzine na samo-regulacji i samo-dyscyplinie ze strony podmiotów gospodarczych. Uregulowania na poziomie wspólnotowym mają więc za zadanie doprowadzić do zharmonizowania ochrony konsumentów w poszczególnych krajach, zapewnić szybki przepływ informacji w ramach Jednolitego Rynku (np. o produktach niebezpiecznych), czy wspierać organizacje konsumenckie. Najczęściej stosowaną formą aktu prawnego w ramach polityki ochrony konsumentów jest dyrektywa: nakreśla ona tylko ogólne założenia i cele podjętej regulacji, pozostawiając państwom członkowskim dużą swobodę w sposobie jej wprowadzenia do krajowego porządku prawnego.

Historia polityki ochrony konsumentów w WE sięga połowy lat 70-tych. Twórcy Traktatu Rzymskiego powołującego EWG nie przewidzieli w nim stosownych zapisów na ten temat. Dopiero w 1972 r., na szczycie w Paryżu, szefowie państw i rządów krajów członkowskich wezwali do podjęcia działań na rzecz lepszej ochrony konsumentów. Realizując postanowienia szczytu, Komisja WE przedstawiła pierwszy Program działań na rzecz ochrony i informacji konsumentów, który został przyjęty przez Radę w 1975 r. W programie tym po raz pierwszy zdefiniowano pięć głównych kierunków wspólnej polityki na rzecz konsumentów, zbieżnych z pięcioma podstawowymi prawami konsumentów, za jakie uznano:

• prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;

• prawo do ochrony interesów ekonomicznych;

• prawo do odszkodowań;

• prawo do informacji i edukacji;

• prawo do reprezentacji.

Kolejne, przyjmowane później programy działań na rzecz konsumentów stanowiły w swych ogólnych zarysach kontynuację pierwszego programu. Polityka ochrony konsumentów nabrała jednak rzeczywistej wagi i dynamiki wraz z uchwaleniem i wejściem w życie w 1987 r. Jednolitego Aktu Europejskiego. Wprowadzony wówczas do Traktatu o EWG (art. 100a w ust. 3) stanowił, iż przy rozwoju rynku wewnętrznego za podstawę należy przyjąć "wysoki poziom ochrony" w dziedzinie zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska i konsumentów. Zapis ten stał się podstawą prawną polityki ochrony konsumentów we Wspólnotach Europejskich. Co więcej, Jednolity Akt Europejski zniósł wymóg jednomyślności przy podejmowaniu przez Radę decyzji w wielu kwestiach powiązanych w sposób bezpośredni, lub pośredni, z ochroną konsumentów.

Wraz z Jednolitym Aktem Europejskim polityka ochrony konsumentów stała się częścią kompleksowej polityki mającej na celu zakończenie budowy rynku wewnętrznego. Uruchamiane w końcu lat 80-tych oraz na początku lat 90-tych programy koncentrowały się zaś na zapewnieniu konsumentom należytej reprezentacji (tak na szczeblu krajowym, jak i wspólnotowym), dbałości o dostęp do informacji, bezpieczeństwie produktów oraz ochronie interesów konsumentów w zawieranych przez nich umowach.

Dalszy rozwój wspólnotowej polityki ochrony konsumentów nastąpił wraz z podpisaniem oraz wejściem w życie 1 listopada 1993 r. Traktatu z Maastricht, który do Traktatu o WE wprowadził nowy Tytuł XI - "Ochrona konsumenta". Polityka ochrony konsumentów uzyskała wówczas rangę samodzielnej polityki, niezależnej od polityki rynku wewnętrznego. Stworzyło to podstawy do zainteresowania się przez Wspólnotę nowymi tematami ważnymi dla konsumentów, m.in. usługami finansowymi (w tym kredytem dla konsumentów), prawem żywnościowym, umowami na odległość, reklamą porównawczą itd. Wraz z pojawieniem się choroby BSE, szczególny nacisk położono na ochronę zdrowia konsumentów i bezpieczeństwo żywności. Odpowiedzialność istniejącej wcześniej w strukturach Komisji Europejskiej Dyrekcji Generalnej XXIV ds. konsumentów została rozszerzona w 1997 r. o ochronę zdrowia (obecnie jest to Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów). Zreorganizowano pracę komitetów naukowych pełniących rolę konsultacyjną, wprowadzono nowe procedury oceny ryzyka, zreorganizowano sposób funkcjonowania w strukturach Komisji Europejskiej Biura ds. Żywności i Weterynarii (Food and Veterinary Office).

Nowe bodźce do rozwoju polityki ochrony konsumentów stworzył Traktat Amsterdamski. Zmieniony w jego wyniku art. 199a Traktatu o WE (art.153 w wersji skonsolidowanej), wyszczególnia wszystkie cele polityki ochrony konsumentów prowadzonej przez Wspólnotę, a ponadto stwierdza, iż ochrona konsumentów powinna być brana pod uwagę przy nakreślaniu i wprowadzaniu w życie wspólnotowej polityki we wszelkich obszarach. W trakcie realizacji znajduje się obecnie trzyletni plan na lata 1999-2001, w którym przewidziano trzy główne kierunki działań: wzmocnienie reprezentacji interesów konsumentów (bardziej efektywny proces konsultacyjny na różnych szczeblach) i edukacji konsumenckiej (kampanie informacyjne, rozbudowa sieci centrów informacyjnych i doradczych dla konsumentów); ochrona zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów (stała, naukowa analiza ryzyka zdrowotnego, odpowiednia legislacja gwarantująca większe bezpieczeństwo, większa sprawność działania w sytuacjach kryzysowych); ochrona interesów ekonomicznych konsumentów (w szczególności uwzględnianie interesów konsumentów w prowadzonej przez Wspólnotę polityce w innych dziedzinach, takich jak telekomunikacja czy transport oraz przy reformowaniu Wspólnej Polityki Rolnej)

2. Interesy ekonomiczne konsumentów

Drugim wspólnotowym aktem prawnym o bardzo szerokim zakresie działania i podstawowym znaczeniu dla ochrony konsumentów jest Dyrektywa Rady nr 85/374/EWG z 25 lipca 1985 r. ustalająca zasady odpowiedzialności za wadliwy produkt. Produkt uznaje się za wadliwy, jeśli nie gwarantuje on bezpieczeństwa, którego można byłoby oczekiwać na podstawie: jego prezentacji, sposobu użycia zgodnie z przeznaczeniem oraz wiedzy i nauki w momencie wprowadzania produktu na rynek. Odpowiedzialność producenta za szkodę spowodowaną przez wadliwy produkt oparta jest na zasadzie ryzyka, tj. nie zależy od winy producenta. W przypadku powstania szkody, konsument nie musi udowadniać ewentualnych braków w towarze; to producent, jeśli chce uniknąć odpowiedzialności, musi wykazać, iż jego towar jest pozbawiony wad. Wraz z producentem, odpowiedzialność solidarną w przypadku powstania szkody ponoszą dostawcy poszczególnych elementów wchodzących w skład wyrobu finalnego, a także dystrybutor oraz importer produktu.

W sektorze usług, jedną z podstawowych regulacji z zakresu ochrony konsumentów jest natomiast Dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych klauzul umownych w umowach zawieranych z konsumentem. Za "nieuczciwe" uważa się postanowienia umów sprzeczne z wymogami dobrej wiary i powodujące niekorzystną dla konsumenta, znaczącą nierówność praw i obowiązków stron. Dyrektywa stosuje się do tych umów konsumenckich, w których klauzule umowne zostały konsumentowi narzucone (nie zostały indywidualnie wynegocjowane). Ochronę konsumenta w przypadku pewnych rodzajów umów, w których interes konsumenta może być szczególnie narażony, spełniają dyrektywy szczegółowe odnoszące się m.in. do sprzedaży na odległość, sprzedaży poza siedzibą przedsiębiorstwa, kredytów konsumenckich, prawa użytkowania nieruchomości na zasadzie time-sharing, obowiązków sprzedawców pakietów turystycznych, praw turystów korzystających z usług towarzystw lotniczych, umów ubezpieczeniowych i in.Informacja i edukacja Do wspólnotowych regulacji służących ochronie interesów ekonomicznych konsumentów, a zarazem zapewniających im należytą informację należą: Dyrektywy: nr 79/581/EWG z 19 czerwca 1979 r. w sprawie ochrony konsumenta poprzez umieszczanie ceny na środkach spożywczych oraz nr 88/314/EWG z 7 czerwca 1988 r. w sprawie ochrony konsumenta poprzez umieszczanie cen na towarach nie będących środkami spożywczymi. Dyrektywy te ustalają obowiązek widocznego i łatwego do rozpoznania umieszczania cen sprzedaży i (ewentualnie) cen jednostkowych produktów.

Podobną funkcję spełnia zestaw regulacji odnoszących się do etykietowania i oznakowania produktów, w tym sprzętu gospodarstwa domowego, napojów, obuwia, kosmetyków, produktów żywnościowych, produktów organicznych, lekarstw i produktów paramedycznych, substancji i preparatów niebezpiecznych, wyrobów tytoniowych, wyrobów tekstylnych, produktów zmodyfikowanych genetycznie itd. Jedną z najważniejszych w tej grupie jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/13/WE z 20 marca 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich odnoszącego się do etykietowania, prezentacji i reklamy produktów spożywczych przeznaczonych do sprzedaży konsumentowi finalnemu.

Prawo wspólnotowe wprowadziło też specjalne rodzaje oznakowania niektórych produktów, informujące o specyficznych cechach tych produktów i mające ułatwić konsumentom wybór, jak np. oznaczenie pochodzenia towaru, zgodność ze standardami europejskimi (EC), etykiety ekologiczne (eco-label) itd.

Kolejny kompleks regulacji związanych z ochroną konsumenta, w tym z prawem do wiarygodnej informacji, tworzą przepisy odnoszące się do reklamy. Najważniejsze z nich zostały zawarte w Dyrektywie nr 84/450/EWG z 10 września 1984 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd , zmienionej Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady nr 97/55/WE z 6 października 1997 r. (wnoszącą nowe przepisy dotyczące reklamy porównawczej).

3. Reprezentacja i rozstrzyganie sporów

Informacja i edukacja Do wspólnotowych regulacji służących ochronie interesów ekonomicznych konsumentów, a zarazem zapewniających im należytą informację należą: Dyrektywy: nr 79/581/EWG z 19 czerwca 1979 r. w sprawie ochrony konsumenta poprzez umieszczanie ceny na środkach spożywczych oraz nr 88/314/EWG z 7 czerwca 1988 r. w sprawie ochrony konsumenta poprzez umieszczanie cen na towarach nie będących środkami spożywczymi. Dyrektywy te ustalają obowiązek widocznego i łatwego do rozpoznania umieszczania cen sprzedaży i (ewentualnie) cen jednostkowych produktów.

Podobną funkcję spełnia zestaw regulacji odnoszących się do etykietowania i oznakowania produktów, w tym sprzętu gospodarstwa domowego, napojów, obuwia, kosmetyków, produktów żywnościowych, produktów organicznych, lekarstw i produktów paramedycznych, substancji i preparatów niebezpiecznych, wyrobów tytoniowych, wyrobów tekstylnych, produktów zmodyfikowanych genetycznie itd. Jedną z najważniejszych w tej grupie jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/13/WE z 20 marca 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich odnoszącego się do etykietowania, prezentacji i reklamy produktów spożywczych przeznaczonych do sprzedaży konsumentowi finalnemu.

Prawo wspólnotowe wprowadziło też specjalne rodzaje oznakowania niektórych produktów, informujące o specyficznych cechach tych produktów i mające ułatwić konsumentom wybór, jak np. oznaczenie pochodzenia towaru, zgodność ze standardami europejskimi (EC), etykiety ekologiczne (eco-label) itd.

Kolejny kompleks regulacji związanych z ochroną konsumenta, w tym z prawem do wiarygodnej informacji, tworzą przepisy odnoszące się do reklamy. Najważniejsze z nich zostały zawarte w Dyrektywie nr 84/450/EWG z 10 września 1984 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd , zmienionej Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady nr 97/55/WE z 6 października 1997 r. (wnoszącą nowe przepisy dotyczące reklamy porównawczej).

ZAKOŃCZENIE

Wspólna waluta europejska to nowe szanse, nowe wyzwania. Bez stworzenia wspólnego pieniądza europejska integracja gospodarcza byłaby niekompletna Wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej - euro - można traktować jako zwieńczenie długiego procesu europejskiej integracji gospodarczej. Przez cały ten czas rozważania natury ekonomicznej były wspierane przez silną ideę polityczną - wizję zjednoczonej Europy, Europy bez granic, w której obywatel jednego kraju czuje się w pozostałych krajach, jak u siebie w domu. Wspólna waluta jest nieodłącznym elementem tej wizji i to niezależnie od modelu zjednoczenia.

Euro przyczynia się do rozwoju bardziej efektywnych i płynnych rynków finansowych oraz wpływa na ich stopniową integrację. W rezultacie rynki te oferują dużo więcej możliwości inwestycyjnych niż rozczłonkowane rynki narodowe. Wzrasta konkurencja na poszczególnych rynkach kapitałowych między centrami finansowymi oraz między bankami i towarzystwami ubezpieczeniowymi. Wszystko to prowadzi do bardziej racjonalnej alokacji kapitału.

Większa przejrzystość cen, jaką powoduje euro, oznacza łatwiejszy wybór zagranicznych dostawców i odbiorców - prościej jest porównywać oferty, wyrażone w tej samej walucie. Przedsiębiorstwa mogą też liczyć na szerszą oraz korzystniejszą cenowo ofertę usług bankowych - pojawienie się wspólnej waluty znacznie zaostrzyło konkurencję między instytucjami finansowymi. Dzięki euro łatwiej jest przedsiębiorstwom pozyskiwać fundusze - spadające koszty emisji akcji i obligacji na coraz bardziej głębokim i płynnym europejskim rynku kapitałowym wywierają równocześnie presję na obniżkę kosztów tradycyjnych kredytów bankowych. Wspólna waluta to także łatwiejsza ekspansja na rynki pozostałych krajów członkowskich unii walutowej.

Generalnie rzecz biorąc, uważa się, iż konsumentom należy umożliwić dokonywanie świadomego wyboru poprzez rzetelną informację - mającą na celu ochronę ich interesów - o cechach i cenach oferowanych towarów, właściwą informację o najefektywniejszej i najbezpieczniejszej metodzie ich użytkowania, a także informację o procedurze dochodzenia roszczeń z tytułu reklamacji. Wspólnotowa polityka ochrony konsumentów stawia sobie również za zadanie funkcje edukacyjne w zakresie zdobywania i przetwarzania informacji przez konsumenta, a także kształtowanie świadomości konsumentów w odniesieniu do ich praw i obowiązków.

BIBLIOGRAFIA

Oręziak, L., System walutowo-finansowy Unii Europejskiej - Przewodnik do wykładu, Warszawa 1997;

Oręziak, L., Aktualny stan tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, Bank i Kredyt nr 6/97.
Biuletyn "Integracja Europejska" ,Centrum Europejskie UW;

Ustawa o zapobieganiu praktykom monopolistycznym;

Biuletyny Urzędy Antymonopolowego i Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów;

Magazyn Niezależnych Publicystów Unia & Polska. Leszek Balcerowicz, "Wspólna waluta europejska - nowe szanse, nowe wyzwania" ;

www.cie.gov.pl

L. Oręziak, Aktualny stan tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, Bank i kredyt, nr 6/91

L. Oręziak, Aktualny stan tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, Bank i kredyt, nr 6/91

Opracowanie własne na podstawie tekstu opublikowanego przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, 2001, www.cie.gov.pl

Opracowanie własne na podstawie Biuletynu Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, 2001, www.cie.gov.pl

WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO - INFORMATYCZNA

w WARSZAWIE

WARSZAWA 2002

---