1

Wspólnota kultur

Europa w ruchu

Komisja Europejska

Niniejsza publikacja zosta³a wydana we wszystkich oficjalnych jêzykach
Unii Europejskiej: hiszpañskim, duñskim, niemieckim, greckim, angielskim,
francuskim, w³oskim, niderlandzkim, portugalskim, fiñskim i szwedzkim.

Wiele innych informacji na temat Unii Europejskiej mo¿na uzyskaæ przez Internet
via serwer Europa (http://europa.eu.int)

Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna Edukacji i Kultury
Dzia³ „Publikacje”, Dyrekcja Generalna Bud¿etu
Rue de la Loi 200, B-1049 Bruksela

Wspólnota kultur
Seria: Europa w ruchu

ISBN 83-88199-54-4

© Wspólnoty Europejskie 2001
Reprodukcja dozwolona za podaniem Ÿród³a

Publikacja zosta³a wydana przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
wspólnie w Wydawnictwem „Wokó³ nas”

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
00-478 Warszawa, ul. Emilii Plater 53
tel. [phone]
fax [phone]
e-mail: [e-mail]
www.europa.delpol.pl

Wydawnictwo „Wokó³ nas”
44-100 Gliwice, ul. Basztowa 2/4, tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
http://www.wokolnas.gliwice.pl

Jest to 173. publikacja Wydawnictwa „Wokó³ nas”

Wspólnota kultur

Unia Europejska i kultura

Spis treœci

Wspólnota kultur

3

Wymiana kulturalna

5

Arcydzie³a w zasiêgu „klikniêcia mysz¹”
Œlady Babel w Mons

Stymulowanie twórczoœci

10

Toscanini przeciw bezrobociu
Prawa autorskie – wspieranie twórczoœci
Wêdrowni tancerze

Ochrona dziedzictwa kulturowego

14

Teatr – dyscyplina multimedialna
Öland ratuje sw¹ przesz³oœæ

Szczególny sektor gospodarki

18

Kiedy kulturê sprzedaje siê w Internecie

Unia Europejska i œwiat

21

Kino po obu stronach Morza Œródziemnego

5

Wspólnota kultur

„Pokonanie kolejnego etapu proce-
su integracji europejskiej zapocz¹t-
kowanego utworzeniem Wspólnoty
Europejskiej”, „popieranie coraz œci-
œlejszej unii miêdzy narodami Euro-
py...”. To pragnienie, wyra¿one przez
sygnatariuszy Traktatu o Unii Euro-
pejskiej z Maastricht z 1992 roku,
jest pragnieniem utworzenia Europy
Narodów. Tak rozumian¹ Europê bu-
duje siê równie¿ za poœrednictwem
kultury, dlatego sygnatariusze Trak-
tatu po raz pierwszy przyznali Unii
Europejskiej pewne kompetencje
w tej dziedzinie.

Traktat wprowadza tak¿e termin
„obywatelstwo europejskie”, które
jest uzupe³nieniem obywatelstwa
pañstwowego, lecz go nie zastêpu-
je. Pojêcie obywatelstwa europej-
skiego jest wyrazem podstawowych,
wspólnych dla Europejczyków war-
toœci, na których opiera siê konstruk-
cja europejska. Nale¿y do nich rów-
nie¿ wspania³e dziedzictwo kultural-
ne. Przez wieki pr¹dy artystyczne,
naukowe czy filozoficzne, wykracza-
j¹ce poza podzia³y geograficzne, re-
ligijne i polityczne, wzajemnie na
siebie oddzia³ywa³y i ubogaca³y siê,
tworz¹c wspólny dorobek, na który
mog¹ siê dziœ powo³ywaæ pañstwa

cz³onkowskie Unii. Mimo bowiem
ró¿norodnoœci narody europejskie
³¹czy historia, która jest wartoœci¹
wyró¿niaj¹c¹ Europê w œwiecie i za-
sad¹ jej specyfiki.

„Europejski model kulturalny” ³¹czy
zatem poszanowanie odrêbnoœci
kulturowej ka¿dego narodu z wymia-
n¹ i wspó³prac¹, która wzbogaca
ka¿d¹ kulturê.

Wyzwaniem dla polityki prowadzo-
nej przez Uniê jest uwypuklenie
wspólnych cech dorobku europej-
skiego, umocnienie poczucia przy-
nale¿noœci do wspólnoty przy jedno-
czesnym respektowaniu ró¿nic kul-
turowych, narodowych czy regional-
nych, przyczynianie siê do rozkwitu
i rozprzestrzeniania kultur.

Traktat z Maastricht nak³ada na Uniê
Europejsk¹ obowi¹zek uwzglêdnia-
nia aspektów kulturalnych w ca³o-
kszta³cie polityki. Pomoc udzielana
przez Uniê w ramach polityki socjal-
nej czy regionalnej (przynajmniej
500 milionów euro rocznie) powo-
duje, ¿e instytucje europejskie staj¹
siê bardzo wa¿nym czynnikiem roz-
woju kultury.

6

Wspólnota kultur

Do zadañ Unii, oprócz wk³adu finan-
sowego, nale¿y równie¿ popieranie
wymiany kulturalnej, wspó³pracy
miêdzy twórcami kultury i obiegu
dzie³ kultury. Konkretne projekty
maj¹ na celu zaanga¿owanie obywa-
teli, artystów, pracowników kultury
w projekty i sieci europejskie, sprzy-
janie wzajemnemu poznawaniu do-
robku kulturalnego, stworzenie ka¿-
demu narodowi Unii mo¿liwoœci wy-
powiedzi. Projekty przedstawione
w tej broszurze stanowi¹ zaledwie
kilka przyk³adów spoœród wielu po-
dejmowanych przez Uniê dzia³añ.

Pocz¹wszy od roku 2000 Unia, na
podstawie pionierskich programów
w dziedzinie dorobku, t³umaczenia
i wspó³pracy artystycznej, zaczê³a
wdra¿aæ pierwszy program ramowy
o charakterze œciœle kulturalnym:
„Kultura 2000”. Jest on punktem wyj-
œcia dla wszelkich dzia³añ w tej dzie-

dzinie. Dysponuj¹c zaledwie 167 mi-
lionami euro na cztery lata, wydaje
siê on bardzo ubogi w porównaniu
z ca³oœci¹ wydatków Unii. Jednak
wiele ga³êzi polityki równie¿ obejmu-
je kulturê i to w jej najszerszej defini-
cji: oprócz polityki regionalnej i so-
cjalnej s¹ to tak¿e: edukacja, forma-
cja zawodowa, programy badañ na-
ukowych, inicjatywy na rzecz jêzy-
ków. Ich praktyczna realizacja budu-
je ideê Europy pluralistycznej, wyra-
¿aj¹cej siê w imiê wspólnego dzie-
dzictwa, ale tak¿e nios¹cej wartoœci
ró¿norodnoœci i dialogu kulturowego
ponad granicami. Troska o to jest
g³ówn¹ ide¹ porozumieñ, które Unia
zawar³a z krajami trzecimi: zachowa-
nie dziedzictwa œwiatowego, wzajem-
ne poznawanie dorobku, wspieranie
lokalnych dzia³añ kulturalnych – oto
drogi prowadz¹ce do rozwoju spo-
³ecznego i porozumienia miêdzy na-
rodami.

7

Co roku Rada Ministrów kultury wy-
biera „europejskie miasta kultury”.
Ateny, Awinion, Berlin czy Helsinki
otrzyma³y pomoc Unii na zorganizo-
wanie koncertów, spektakli, wystaw
czy konferencji o zasiêgu europej-
skim, na które zapraszani byli artyœci
z ca³ej Europy. Dziêki programowi
wspierania partnerstwa miast tysi¹ce
miejscowoœci nawi¹zuje trwa³e wiê-
zi wspó³pracy i wymiany. W ca³ej Eu-
ropie ogromnym powodzeniem cie-
sz¹ siê „dni kultury”, regularnie za-
chêcaj¹ce liczn¹ publicznoœæ do (po-
nownego) odkrycia gromadzonego
przez wieki bogactwa artystycznego.

Inicjatywa o nazwie Netd@ys Euro-
pa zachêca do stosowania nowych
mediów w szkolnictwie i kulturze,
a przede wszystkim pomaga obywa-
telom w aktywnym w³¹czaniu siê
w ¿ycie kulturalne. Raz w roku w ca-
³ej Europie organizowany jest tydzieñ
Netd@ys, podczas którego szko³y, or-
ganizacje m³odzie¿owe, domy kul-
tury etc. zapraszane s¹ do prezenta-
cji i wymiany efektów swej pracy,
w której technologia wspomaga wy-
si³ek cz³owieka, takich jak multime-
dialne bajki, artyku³y na tematy kul-
turalne i historyczne tworzone przez
ró¿ne szko³y, warsztaty reklamy, mul-
timedialne prace artystyczne, wirtu-
alne ekspozycje...

Oprócz dzia³añ zachêcaj¹cych Euro-
pejczyków do spotykania siê i wspó³-
pracy Unia finansuje liczne projek-
ty, które s¹ przyczynkiem do upo-
wszechnienia dóbr kultury. Mo¿na tu
wymieniæ projekt „Debora” (Digital
access to books of the Renaissance),
który ma zapewniæ u¿ytkownikom
Internetu dostêp do cyfrowych kolek-
cji XVI-wiecznych dokumentów, po-
chodz¹cych z wielu europejskich
bibliotek. „Debora” jest jednym
z licznych przyk³adów wspierania
przez Uniê muzeów, bibliotek i in-
nych instytucji kulturalnych, które
pragn¹ udostêpniaæ swe zbiory szer-
szej publicznoœci.

Wymiana kulturalna

Pragn¹c zbli¿enia miêdzy narodami i pog³êbienia znajo-
moœci wspólnej historii, Unia Europejska wspiera wszel-
kie inicjatywy spotkañ i wymiany miêdzy Europejczyka-
mi. Jednak chocia¿ chce rozszerzyæ wspóln¹ przestrzeñ
kulturow¹, to w tym samym stopniu zale¿y jej na zacho-
waniu specyficznych cech tworz¹cych j¹ kultur, na przy-
k³ad jêzyków u¿ywanych przez mniejszoœci.

8

Wspólnota kultur

Uczestnictwo w kulturze jest tak¿e
kwesti¹ wykszta³cenia – zdobywania
wiedzy o kulturze swej epoki, ale
równie¿ odkrywania tego, co ³¹czy
pokolenia i zbli¿a narody. Na p³asz-
czyŸnie spo³ecznej oznacza to inte-
gracjê. Wspomagaj¹c programy edu-
kacyjne, Unia popiera dzia³ania pe-
dagogiczne uwydatniaj¹ce dorobek
lub ró¿norodnoœæ kultur. Na p³asz-
czyŸnie ekonomicznej chodzi tu
o konkurencyjnoϾ Europy. Ostatnio
w polityce europejskiej przedefinio-
wano nawet samo pojêcie edukacji.
Dziœ przyjmuje siê, ¿e cz³owiek uczy
siê w szkole, ale tak¿e po jej ukoñ-
czeniu i poza ni¹. W programach
Unii Europejskiej pojêcia „uczenia
siê przez ca³e ¿ycie”, „edukacji nie-
formalnej” i „elektronicznej nauki”
(eLearning) uzupe³niaj¹ tradycyjne
koncepcje nauczania.

Podró¿owaæ,
by siê lepiej poznaæ

Wiele programów Unii sprzyja prze-
mieszczaniu siê obywateli pañstw
cz³onkowskich, jak równie¿ krajów
kandyduj¹cych do przyst¹pienia i in-
nych krajów œwiata. Wymiana taka
obejmuje ró¿norodn¹ dzia³alnoœæ
zawodow¹ czy naukow¹. Przyk³a-
dem mo¿e byæ szwedzki architekt
ucz¹cy siê arkanów zawodu w Bolo-
nii, m³ody Francuz odkrywaj¹cy inne
kultury podczas wielomiesiêcznego
pobytu w Afryce Pó³nocnej, czy stu-
dent przebywaj¹cy przez semestr
w Wielkiej Brytanii, by doskonaliæ
swoj¹ znajomoœæ jêzyka... Cyfry mó-
wi¹ same za siebie: od 1987 roku
ponad milion studentów wyjecha³o za
granicê dziêki programowi edukacyj-
nemu „Sokrates”, a program „M³o-
dzie¿” od 1995 roku obj¹³ ponad 400
tysiêcy m³odych Europejczyków.
Wymiana ju¿ w samym za³o¿eniu
sprzyja odkrywaniu innych kultur.
Tematy dzia³añ mog¹ byæ zorganizo-
wane wokó³ pewnych tematów kul-
turalnych, na przyk³ad projektu re-
alizowanego w ramach programu
„M³odzie¿”, który skupia m³odych
ludzi z czterech krajów œródziemno-
morskich (Algieria, Grecja, W³ochy,
Tunezja) w celu wzajemnego pozna-
wania sztuki i kultury basenu Morza
Œródziemnego.

9

ARCYDZIE£A W ZASIÊGU MYSZY

Europejskie muzea i galerie sztuki pe³ne s¹ ukrytych skarbów. Niestety, mo¿liwoœæ dostêpu do nich
przez Internet jest czêsto ograniczona. Czy to z powodu braku œrodków, czy z³ej organizacji archiwów
skutek jest ten sam: dzie³a sztuki, których nie mo¿na zobaczyæ bez przemierzenia setek kilometrów.
Dzisiaj mamy do dyspozycji technologiê umo¿liwiaj¹c¹ pe³nowartoœciowy dostêp na odleg³oœæ do
zbiorów. Projekt „Artysta”, który obejmuje cztery wielkie europejskie muzea sztuki (Galeria Uffizi we
Florencji, National Gallery i Victoria and Albert Museum w Londynie oraz Luwr w Pary¿u), a tak¿e
partnerów prywatnych z sektora wydawniczego i nowych technologii informacji, wdra¿a tê koncepcjê
w ¿ycie. Projekt zapocz¹tkowany w 2000 roku bêdzie trwaæ dwa i pó³ roku, a jego celem jest skatalo-
gowanie i wprowadzenie do sieci wysokiej jakoœci reprodukcji malarstwa. Jest to wielka pomoc dla
naukowców, studentów sztuki, ale tak¿e wydawców i mediów.

„Artysta” jest wiêcej ni¿ zwyk³¹ operacj¹ katalogowania dzie³: odda on do dyspozycji naukowców,
studentów i historyków szereg narzêdzi przydatnych w ich pracy. Bardzo wysoka jakoœæ proponowa-
nych obrazów umo¿liwi porównania miêdzy malarzami i epokami pod k¹tem zastosowania koloru,
stylu, a nawet sposobu prowadzenia pêdzla. Rozwa¿my przypadek konserwatora muzeum, pragn¹ce-
go zilustrowaæ katalog na temat ró¿nych stylów malarskich. Wystarczy, by poda³ nazwê stylu, a „Arty-
sta” zajmie siê wyszukaniem wszystkich odpowiadaj¹cych mu dzie³ dostêpnych w jego bazie danych.
Jest to tylko jeden przyk³ad spoœród wielu innych mo¿liwoœci, jakie oferuje ten projekt wszystkim mi³o-
œnikom i twórcom sztuki.

Projekt ten finansowany jest z V Programu Ramowego Badañ, Rozwoju Technicznego i Wdro¿eñ Unii
Europejskiej.

10

Wspólnota kultur

Jêzyki filarem kultury

Rok 2001 og³oszony zosta³ Europej-
skim Rokiem Jêzyków. By³ kluczo-
wym rokiem d³ugofalowej polityki
maj¹cej zachêciæ Europejczyków do
opanowania dwóch jêzyków obcych.
Zorganizowano kampaniê na rzecz
wszystkich jêzyków u¿ywanych
w Europie. W 2001 roku miasta i wio-
ski stawa³y siê „wie¿ami Babel”,
otwieraj¹c swe domy, kawiarnie i
szko³y na wielojêzyczne rozmowy.

Nauka jêzyków jest sta³¹ wytyczn¹
dzia³añ europejskich w dziedzinie
edukacji i szkoleñ. Jêzyki otwieraj¹
drzwi do innych kultur, natomiast ich
nieznajomoœæ utrudnia wymianê
w Europie i poza ni¹. Dlatego Unia
popiera wprowadzanie, poprzez pro-
gram badañ naukowych i rozwoju
technologicznego oraz program
„eContent”, narzêdzi lingwistycz-
nych pozwalaj¹cych na przyk³ad na
automatyczne t³umaczenie albo na
szukanie w Internecie dokumentów
w ró¿nych jêzykach.

Unia troszczy siê tak¿e o umo¿liwie-
nie ka¿demu obywatelowi odkrywa-
nia i poznawania dzie³ zagranicz-
nych twórców we w³asnym jêzyku.
Takie inicjatywy jak Miêdzynarodo-
wy Festiwal Poezji w Sztokholmie
albo sieæ „NEW Theatre” przyczynia-
j¹ siê do poznawania autorów na are-
nie miêdzynarodowej i do obiegu ich
dzie³ dziêki przek³adom. Czêœæ bu-
d¿etu przyznawanego na wspó³pra-
cê kulturaln¹ w Europie poœwiêcana
jest na wspieranie przek³adów i roz-
powszechnianie utworów literac-
kich. Od 1996 roku przet³umaczono
ponad 800 ksi¹¿ek, wœród których
by³y: „Der Zalenteufel” Hansa Ma-
gnusa Enzensbergera z niemieckiego
na grecki, „Smokove Vlivadite” Jor-
dana Radickova z bu³garskiego na
w³oski, „The European Renaissance”
Petera Burke’a z angielskiego na fran-
cuski i w³oski, „Bar

ã

o de Teive: Edu-

caç

ã

o do Estóico” Fernanda Pessoy

z portugalskiego na norweski.

Unia przyczynia siê równie¿ do za-
chowania jêzyków regionalnych
i mniejszoœciowych. Szacuje siê, ¿e
oko³o 40 milionów Europejczyków
mówi jêzykiem ró¿nym od oficjalne-
go jêzyka swego pañstwa, np. Kata-
loñczycy, Bretoñczycy, Walijczycy.
Poszanowanie ró¿norodnoœci jêzy-
kowej stanowi jeden z fundamentów
Europy.

11

ŒLADY BABEL W MONS

Od 17 do 26 wrzeœnia 2001 roku miasto Mons w Belgii zamieni³o siê w wie¿ê Babel dziêki ogólnodo-
stêpnemu festiwalowi jêzyków.

Cel? „Uwra¿liwienie jak najwiêkszej liczby obywateli na wa¿koœæ i bogactwo kulturalne znajomoœci
jêzyków, czy to w zawodowej trosce o zrozumienie, czy o osobisty rozwój, czy o otwarcie siê na
innych... Ale tak¿e zachêcenie mieszkañców miasta do zaanga¿owania siê w naukê, niezale¿nie od
motywacji, wieku, œrodowiska spo³ecznego i kulturowego...” – mo¿na by³o przeczytaæ na stronie inter-
netowej poœwiêconej temu wydarzeniu.

A okazji ku temu nie brakowa³o. Restauracje otworzy³y swoje podwoje dla „stolików konwersacji”
w jêzyku duñskim, angielskim czy te¿ greckim, prowadzonych przez nauczycieli tych jêzyków. Festi-
wal pieœni, mimów i skeczy pozwoli³ nauczycielom i uczniom dzieliæ siê swymi metodami nauczania
jêzyków z publicznoœci¹. We wspó³pracy z miejscowymi kupcami zorganizowano konkurs wielojê-
zycznych zagadek. Utworzono ³añcuch przyjaŸni, zaœ dziêki Internetowi mieszkañcy Mons mogli kon-
taktowaæ siê z mieszkañcami ró¿nych krajów Unii Europejskiej.

Podczas dziesiêciu dni w mieœcie zagoœci³y jêzyki: niemiecki, angielski, hiszpañski, duñski, grecki,
w³oski i niderlandzki, a nawet jêzyk migowy. Projekt realizowany by³ w ramach Europejskiego Roku
Jêzyków.

12

Wspólnota kultur

Festiwal teatru wêdrownego, umiesz-
czenie w sieci nowej kompozycji
muzycznej, przek³ad utworu literac-
kiego na wiele jêzyków – oto niektó-
re przyk³ady dzia³añ kulturalnych
wspieranych przez program „Kultura
2000”. Projekty, czy to ograniczone
w czasie (organizacja wydarzeñ, wy-
staw czy festiwali), czy d³ugofalowe
(tworzenie sieci wspó³pracy), zachê-
caj¹ do wspó³dzia³ania, wymiany
idei, poznawania dzie³ i ich twórców.
Natomiast dla artystów mo¿liwoœæ
pracy w niecodziennych sytuacjach
i wzbogacania swej wizji œwiata
w kontakcie z innymi rzeczywisto-
œciami jest nieocenionym Ÿród³em
inspiracji, Europa zaœ stanowi dla nich
swoiste „pud³o rezonansowe”.

Stymulowanie twórczoœci

Stopniowo tworzy siê europejska przestrzeñ kulturalna.
Powstaje dziêki pragnieniom artystów z ró¿nych stron, by
wspólnie pracowaæ i by ich dzie³a znane by³y poza gra-
nicami pañstw. Jednak by stymulowaæ powstawanie
i obieg ksi¹¿ek, filmów, spektakli, konieczne jest wprowa-
dzenie odpowiednich przepisów prawnych. Dzie³a europej-
skie i tworz¹cy je autorzy, od pierwszego tchnienia inspi-
racji po ich rozpowszechnianie, objêci s¹ wspólnotowymi
dzia³aniami w materii kulturalnej. Wspierane s¹ wszystkie
formy twórczoœci artystycznej: taniec, teatr, sztuki wizual-
ne i plastyczne, kino, literatura, muzyka.

Pracownicy kultury

Unia Europejska liczy oko³o 7 milio-
nów pracowników sektora kultury.
Mened¿erowie i animatorzy projek-
tów, nauczyciele przedmiotów arty-
stycznych, producenci mog¹ uczest-
niczyæ w wieloletniej wspó³pracy
czy w organizowaniu wydarzeñ na
skalê europejsk¹ b¹dŸ miêdzynaro-
dow¹, popieranych przez „Kulturê
2000”. Stworzenie przez europej-
skich ekspertów programu kompute-
rowego dla studentów architektury
czy organizacja festiwalu literatury
nordyckiej przez duñskich, szwedz-
kich i brytyjskich partnerów to tylko
dwa przyk³ady takich projektów
o zasiêgu europejskim.

13

TOSCANINI PRZECIW BEZROBOCIU

Brak mo¿liwoœci zatrudnienia czy trudnoœæ pogodzenia wolnoœci tworzenia z koniecznoœci¹ utrzyma-
nia siê ze sprzeda¿y swych dzie³ uniemo¿liwia realizacjê wielu artystycznych karier. Wychodz¹c z te-
go za³o¿enia, Fundacja Artura Toscaniniego od po³owy lat dziewiêædziesi¹tych proponuje sta¿e dla
bezrobotnych muzyków. Jej pierwszym projektem by³o zaoferowanie sta¿u w orkiestrze symfonicznej
osiemdziesiêciu muzykom bez pracy. Podzielono ich na trzy sekcje (instrumenty perkusyjne, dête i stru-
nowe). Wyk³ady prowadzili profesorowie, instrumentaliœci i doœwiadczeni soliœci s³ynnych orkiestr oraz
przedstawiciele najbardziej renomowanych europejskich i amerykañskich szkó³ muzycznych. Te same
za³o¿enia (zakorzenienie w œrodowisko zawodowe, stosowanie nowych technologii i rzeczywistoœci
wirtualnej w programie szkolenia na odleg³oœæ) realizuje obecnie tak¿e projekt „Mythos”, adresowany
tym razem do solistów, chórzystów, muzyków i pracowników technicznych opery.

Oprócz zdobywania doœwiadczeñ muzycznych sta¿e Fundacji Toscaniniego ucz¹ konkretnych zacho-
wañ w œwiecie pracy. K³ad¹ nacisk na umiejêtnoœæ organizacji i promocji swych utworów na rynku
p³ytowym. Dziêki nim uczestnicy dowiaduj¹ siê o mo¿liwoœciach zatrudnienia w œrodowisku muzycz-
nym. Tworzenie grup mieszanych, z³o¿onych ze studentów i wybitnych cz³onków orkiestry symfonicz-
nej Artura Toscaniniego, jednej z najbardziej presti¿owych we W³oszech, jest dla muzyków najko-
rzystniejszym aspektem tego projektu. Program sta¿ów Fundacji Toscaniniego od samego pocz¹tku
wspierany jest z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego.

14

Wspólnota kultur

Kultura, jak ka¿dy inny sektor dzia-
³alnoœci, korzysta ze swobody prze-
mieszczania siê uznanej przez Trak-
tat o Unii Europejskiej. Ale podobnie
jak ka¿dy inny sektor ma specyficzne
potrzeby, zwi¹zane z kszta³ceniem
i zatrudnianiem pracowników. Stu-
denci i pracownicy sektora kultury
nierzadko maj¹ szansê studiowania,
odbywania sta¿u czy zatrudnienia za
granic¹. Europejskie programy eduka-
cji i kszta³cenia zawodowego „Sokra-
tes” i „Leonardo da Vinci” obejmuj¹
ca³y cykl kszta³cenia w dziedzinie
kultury, sztuk piêknych i rzemios³a, od
podstaw nauczania a¿ po doskonale-
nie zawodowe. Zachêcaj¹ one kszta³-
c¹ce siê osoby do przemieszczania siê
(miêdzynarodowe projekty zatrudnie-
nia, wymiana doœwiadczeñ, wizyty

studyjne etc.). Jeden z projektów
wspieranych przez program „Leonar-
do da Vinci” – projekt „Cortex” – pro-
ponuje pracownikom kultury, instruk-
torom i poszukuj¹cym pracy p³asz-
czyznê spotkañ i kontaktów przez In-
ternet: system dostarcza informacji na
temat kszta³cenia, sta¿ów i miejsc pra-
cy w sektorze kultury w Europie i po-
zwala na dokonywanie wyboru w za-
le¿noœci od kompetencji akademic-
kich i indywidualnych. Ponadto Euro-
pejski Fundusz Spo³eczny, g³ówny in-
strument wspólnotowej polityki spo-
³ecznej, równie¿ walczy z bezrobo-
ciem i pomaga odnaleŸæ siê w œwie-
cie pracy, na ró¿ne sposoby w³¹cza-
j¹c w te dzia³ania teatr i literaturê.

PRAWA AUTORSKIE: WSPIERANIE TWÓRCZOŒCI

Prawa autorskie s¹ w naszym spo³eczeñstwie zap³at¹ za dzie³a sztuki. Zapewniaj¹ wynagrodzenie auto-
rom i innym do tego uprawnionym (artyœci interpretatorzy lub wykonawcy, producenci, dystrybutorzy
medialni). Prawa autorskie stoj¹ te¿ na stra¿y relacji miêdzy dzie³em a jego autorem, który mo¿e na
przyk³ad czuwaæ nad w³aœciwym wykorzystywaniem swego utworu i nie dopuszczaæ do nieuzasadnio-
nych zmian. Wraz z rozwojem technik cyfrowych muzyka, filmy czy ksi¹¿ki, oderwane od materialnego
noœnika, mog¹ byæ reprodukowane i rozpowszechniane na niespotykan¹ wczeœniej skalê. Te nowe mo¿-
liwoœci otwieraj¹ drogê do ogromnego wzrostu sektora dóbr i us³ug chronionych prawami autorskimi
i prawami pokrewnymi, ale nara¿aj¹ równie¿ utwory na nielegalne wykorzystywanie. Od pocz¹tku lat
dziewiêædziesi¹tych Unia Europejska tworzy wspólne ramy prawne normuj¹ce zasady ochrony tych
praw. W maju 2001 dorobek ten uzupe³niony zosta³ o now¹ dyrektywê dotycz¹c¹ ochrony praw autor-
skich i pokrewnych w spo³eczeñstwie informacyjnym. Tworzy ona przepisy dostosowane do wirtualnego
i zglobalizowanego kontekstu sieci informatycznych i zaprowadza równowagê miêdzy ochron¹ praw
a dostêpem do dzie³ w jasno okreœlonych warunkach. Pañstwa cz³onkowskie musz¹ do koñca 2002 roku
wdro¿yæ tê dyrektywê na szczeblu pañstwowym.

15

WÊDROWNI TANCERZE

W 2000 roku dziewiêæ miast zosta³o mianowanych
przez Uniê Europejsk¹ „europejskimi miastami kultu-
ry”. „Trans Danse”, wêdrowny festiwal, wspierany
przez program „Kultura 2000”, skorzysta³ z tej okazji,
by udaæ siê do siedmiu spoœród tych miast i zapoznaæ
siê ze stanem tañca wspó³czesnego w Europie. Mia³
uœwiadomiæ odbiorcom i twórcom, jaki kierunek roz-
woju przybiera ta dyscyplina: europejscy choreogra-
fowie coraz czêœciej siêgaj¹ po inne formy artystycz-
nej ekspresji. Na deskach scen spotykaj¹ siê teatr, mu-
zyka, techniki multimedialne.

„Trans Danse” zgromadzi³ siedem formacji tanecznych
z Awinionu, Bergen, Pragi, Bolonii, Helsinek, Reykja-
viku i Brukseli. Choreografowie z formacji zaanga¿o-
wanych w projekt przez tydzieñ pokazywali w ka¿dym
mieœcie swoje spektakle, ale tak¿e organizowali sta¿e
dla tancerzy zawodowych i amatorów oraz dla arty-
stów innych dziedzin sztuki. W tych europejskich wê-
drówkach sieæ „Trans Danse” odkry³a zarówno bogac-
two, jak i s³abe punkty rzeczywistoœci, w jakich roz-
wija siê wspó³czesny taniec w Europie; jest to cenny
materia³ do refleksji nad nowymi inicjatywami euro-
pejskimi.

nie scenariuszy, produkcja, filmy ani-
mowane) i festiwale filmu europej-
skiego, m.in. w Marsylii (Miêdzyna-
rodowy Festiwal Filmu Dokumental-
nego), w Osnabrück (European Me-
dia Art Festival) czy w Salonikach
(Miêdzynarodowy Festiwal Filmo-
wy), wspierane s¹ przez program
„MEDIA”.

Media s¹ przedmiotem szczególnej
uwagi w polityce kulturalnej Unii
Europejskiej. Poœwiêcono im specjal-
ny program „MEDIA”. Ma on wiele
zadañ: wspomaganie rozwoju i roz-
powszechniania dzie³, nauczanie
technik pisania, umo¿liwienie pra-
cownikom doskonalenia swych
umiejêtnoœci w dziedzinie zarz¹dza-
nia finansami czy nowych technolo-
gii. Liczne warsztaty filmowe (pisa-

16

Wspólnota kultur

Odrestaurowanie zabytkowej dziel-
nicy czy uratowanie od zapomnie-
nia ludowej tradycji oprócz korzyœci
dla turystów oznacza tak¿e przywró-
cenie lokalnej spo³ecznoœci jej ci¹-
g³oœci rozwoju i to¿samoœci. Utrwa-
lanie pamiêci kulturowej narodów
europejskich to cel stowarzyszenia
„Euroregio” z Belgii i jego partnerów
z Francji, Grecji i W³och. „Eurore-
gio” gromadzi filmy dokumentalne
na temat dziedzictwa archeologicz-
nego, zabytków, dokumentów etno-
graficznych czy tradycji ludowych,
a nastêpnie udostêpnia je telewizjom
pañstwowym i regionalnym, oœrod-
kom badawczym i europejskim insty-
tucjom oœwiatowym. Program „Kul-
tura 2000” przeznacza jedn¹ trzeci¹
bud¿etu na takie w³aœnie projekty za-
chowywania i uwra¿liwiania na
wspólne dziedzictwo narodów euro-
pejskich. Mog¹ one dotyczyæ szko-
leñ pracowników, wymiany do-
œwiadczeñ czy tworzenia noœników
multimedialnych.

Oprócz „Kultury 2000” Unia Euro-
pejska dysponuje wieloma instru-
mentami s³u¿¹cymi do ochrony i
podnoszenia rangi dziedzictwa kul-
turowego. Europejski Fundusz Roz-

woju Regionalnego przyznaje znacz-
ne œrodki finansowe na regionalne
projekty pomocy w tej dziedzinie.
W niektórych wypadkach projekty te
dotycz¹ renowacji i ochrony dzie-
dzictwa. Dziêki temu Grecja mog³a
wprowadziæ program kulturalny, któ-
ry uzyska³ 605 milionów euro na
okres 2000–2006 r. (z czego dwie
trzecie z Unii), przy czym czêœæ tej
kwoty przeznaczona jest na ochro-
nê i promocjê dziedzictwa archeolo-
gicznego, szczególnie poprzez mo-
dernizacjê muzeów i oferowanych
przez nie us³ug dla publicznoœci.

Dzia³ania Unii na rzecz œrodowiska
mog¹ równie¿ wspieraæ projekty
o charakterze kulturalnym. W Car-
nac we Francji znajduje siê najwiêk-
sze skupisko megalitów w Europie.
To bardzo cenione przez turystów
miejsce sta³o siê ofiar¹ w³asnego suk-
cesu i coraz wiêkszego nap³ywu
zwiedzaj¹cych. Z pomoc¹ programu
œrodowiskowego „LIFE” w okresie od
lipca 1994 r. do stycznia 1999 r. zre-
alizowano projekt ochrony Carnac.
Jego celem by³o uœwiadomienie tu-
rystom, jakie ewentualne szkody
mo¿e spowodowaæ ich obecnoœæ.

Ochrona dziedzictwa kulturowego

Dzia³ania konserwatorskie i wysi³ki na rzecz dorobku kul-
turowego podejmowane przez Uniê Europejsk¹ obejmuj¹
dziœ zarówno obiekty architektoniczne i ich otoczenie, ru-
chomoœci i dzie³a sztuki, jak i dorobek niematerialny. Tra-
dycje, obyczaje spo³eczne, wiedza i technologie maj¹ pe³-
ny udzia³ w pojêciu wspólnego dorobku narodów europej-
skich. Ruiny z czasów rzymskich czy wyj¹tkowo piêkny
krajobraz maj¹ znaczenie nie tylko dla pobliskich miesz-
kañców, ale dla wszystkich Europejczyków.

17

TEATR – DYSCYPLINA MULTIMEDIALNA

Jak wygl¹da³y przedstawienia teatralne w nieistniej¹cych dziœ Pompejach czy w teatrze dionizyjskim?
Bardziej ni¿ d³ugi wyk³ad przemówi do naszej wyobraŸni rysunek, zw³aszcza trójwymiarowy. Jeœli
dodamy do niego efekty dŸwiêkowe i odpowiednie oœwietlenie, odniesiemy wra¿enie obecnoœci w tych
miejscach.

Projekt „Theatron”, dziêki wiedzy specjalistów, architektów i archeologów oraz talentowi programi-
stów komputerowych i artystów œrodków masowego przekazu, pozwala na prze¿ycie emocji, jakich
doœwiadczali widzowie tamtej epoki. To nowa i dynamiczna perspektywa dla historii sztuki. Dla teatru
zaœ, który od swych pocz¹tków mia³ charakter multimedialny, jest to w³aœciwy kierunek.

Celem projektu by³o udostêpnienie nowatorskich narzêdzi wyk³adowcom, studentom i naukowcom
zainteresowanym histori¹ praktyk teatralnych od staro¿ytnej Grecji a¿ po dzisiejsze czasy. Narzêdzia
te przybieraj¹ ró¿ne formy: modeli struktur architektonicznych, technik animacji, baz danych graficz-
nych i tekstowych, zastosowania VRML (rzeczywistoœci wirtualnej) i s¹ dostêpne na CD-romach i w In-
ternecie.

Projekt, wspierany w latach 1994–1999 przez Uniê Europejsk¹ za poœrednictwem V Programu Ramo-
wego Badañ, Rozwoju Technicznego i Wdro¿eñ Unii Europejskiej, zgromadzi³ wielu partnerów euro-
pejskich w Niemczech, Grecji, Francji, W³oszech, Holandii i Wielkiej Brytanii.

18

Wspólnota kultur

ÖLAND RATUJE SW¥ PRZESZ£OŒÆ

ZapowiedŸ sprzeda¿y przez pañstwo posiad³oœci Skäftekärr na szwedzkiej wyspie Öland spowodowa-
³a natychmiastow¹, jednomyœln¹ reakcjê ludnoœci. Powo³ano do ¿ycia stowarzyszenie „Vision
Skäftekärr”. Skupia ono 600 mieszkañców z pó³nocy wyspy zdecydowanych walczyæ o ocalenie jed-
nego z najpiêkniejszych klejnotów architektury ich historycznego dziedzictwa. Dziêki pomocy z fun-
duszy strukturalnych Unii Europejskiej udzielanej w latach 1994–1999 uda³o siê im odkupiæ posia-
d³oœæ i uratowaæ g³ówny budynek, wybudowany w 1860 roku i przeznaczony pocz¹tkowo na szko³ê
leœnictwa. Dziœ mieœci siê w nim muzeum, sala wystawowa, sala taneczna i kawiarenka. Odbywaj¹ siê
tu kursy zawodowe maj¹ce na celu o¿ywienie lokalnej gospodarki. W otaczaj¹cym go parku zwiedza-
j¹cy mog¹ podziwiaæ 140 gatunków stuletnich drzew, wœród nich niektóre bardzo rzadkie. Zaœ pozo-
sta³oœci domostw z okresu III–VIII wieku, umieszczone w alejach parku, s³u¿¹ za dekoracjê historycz-
nym rekonstrukcjom, ¿ywym obrazom odgrywanym przez statystów w strojach z epoki. W trakcie tych
przedstawieñ publicznoœæ mo¿e na nowo odkrywaæ tradycyjne metody wytwarzania narzêdzi i na-
czyñ. Do tej pory ponad 40 000 zwiedzaj¹cych mog³o podziwiaæ uroki posiad³oœci Skäftekärr.

19

Ochronie dziedzictwa s³u¿¹ te¿ eu-
ropejskie badania naukowe. V Pro-
gram Ramowy Badañ, Rozwoju
Technicznego i Wdro¿eñ Unii Euro-
pejskiej zajmuje siê trwa³ym rozwo-
jem miast europejskich, równie¿
w ich wymiarze kulturalnym.
Wspierane przezeñ projekty badaj¹
strategie ochrony, jakie mo¿na
wprowadziæ, szkodliwe skutki tury-
styki czy mo¿liwoœci w³¹czenia za-
bytków w nowoczesne zespo³y
urbanistyczne. Mog¹ one mieæ for-
mê badañ nad mechanizmami nisz-
czenia budynków, stosowania na-
rzêdzi i metod renowacji albo œrod-
ków towarzysz¹cych, jak specjali-
styczne konferencje, stypendia na-
ukowe itd.

Technika cyfrowa
w s³u¿bie dziedzictwa
kulturowego

Inicjatywy na rzecz europejskiego
dziedzictwa kulturowego równie¿
mog¹ wykorzystywaæ potencja³ ofe-
rowany przez technologie informa-
tyczne i to zarówno w dzia³aniach na
rzecz ochrony kultury, jak i o charak-
terze komercyjnym.

Spora liczba filmów stworzonych
w pierwszych latach kina, przecho-
wywanych w wiêkszoœci przypad-
ków na taœmach, szczególnie delikat-
nym noœniku, uleg³a ju¿ czêœciowe-
mu lub ca³kowitemu zniszczeniu.
Przenoszenie tych filmów na noœni-
ki cyfrowe, uznawane za nieznisz-
czalne, uzupe³nia lub wrêcz zastê-
puje klasyczne techniki ich przecho-
wywania i restaurowania. Ze wzglê-
du na czas i œrodki konieczne do wy-
konania zadania o takim rozmachu
program „MEDIA” stanowi cenn¹ po-

moc finansow¹ dla ekspertów od
technik cyfrowych zajmuj¹cych siê
kinematografi¹ oraz dla specjalnych
programów edukacyjnych.

Dbaj¹c o rozwój spo³eczeñstwa in-
formacyjnego w Europie, ramowy
program badañ i rozwoju technolo-
gicznego Unii zachêca przemys³
multimediów, instytucje kulturalne
i uniwersytety do wspó³pracy part-
nerskiej. Biblioteki, muzea i archiwa,
bogate w doœwiadczenie i w œrodki
z sektora prywatnego, mog¹ wpro-
wadzaæ nowe formy produktów
i us³ug oraz podnosiæ swój potencja³
w zakresie multimedialnych œrodków
przekazu treœci kulturowych. Temu
w³aœnie s³u¿y projekt badawczy „3D-
Murale”, skupiaj¹cy partnerów au-
striackich, belgijskich, brytyjskich
i szwajcarskich, który oferuje multi-
medialne narzêdzia dla archiwizacji
i wirtualnej rekonstrukcji ruin i wyko-
palisk archeologicznych. Po ukoñcze-
niu projektu w 2003 roku tak zrekon-
struowane dziedzictwo udostêpnione
bêdzie szerokiej publicznoœci po-
przez Internet.

Projekty te mog¹ równie¿ opieraæ siê
na programach europejskich wprowa-
dzaj¹cych nowe technologie na ry-
nek. Program „TEN-Telecom” umo¿-
liwia oferowanie us³ug w europej-
skich i œwiatowych sieciach informa-
tycznych. Projekt „Szansa” jest tego
konkretnym przyk³adem. Dziêki ba-
zie danych pozwala on, zarówno tu-
rystom, jak i badaczom historii sztu-
ki, na zlokalizowanie muzeum, w któ-
rym znajduje siê dany obraz, rzeŸba
czy zabytek. Program „eContent” na-
tomiast skupia dzia³ania na handlo-
wym wykorzystaniu europejskich baz
cyfrowych i dostosowywaniu produk-
tów i us³ug do sektora kultury zagra-
nicznych rynków.

20

Wspólnota kultur

Otwieraj¹c granice, popieraj¹c wy-
mianê handlow¹ i woln¹ konkuren-
cjê, pañstwa cz³onkowskie Unii pra-
gnê³y stymulowaæ rozwój ekono-
miczny Europy i konkurencyjnoϾ
swych przedsiêbiorstw. Ale dzie³om
kultury przyznaj¹ one specjalny sta-
tus z racji ich dwoistej natury: s¹ to
dobra i us³ugi gospodarcze, oferuj¹-
ce wielkie mo¿liwoœci pomna¿ania
œrodków finansowych i tworzenia
miejsc pracy; s¹ to tak¿e wyznacz-
niki to¿samoœci kulturowej, które
odzwierciedlaj¹ i kszta³tuj¹ nasze
spo³eczeñstwa.

Z tego powodu rozwój sektora kul-
tury nie jest oparty wy³¹cznie na si-
³ach rz¹dz¹cych rynkiem, a Unia
uwzglêdnia tê zasadê we wszystkich
ga³êziach polityki. Subwencje pañ-
stwowe dla prywatnych przedsiê-
biorstw s¹ normalnie ograniczone.
Ale kultura jest sektorem w którym
pomoc publiczna odgrywa wielk¹
rolê, w podtrzymywaniu i promocji
ró¿norodnoœci kultur. Ten traktatowy
wymóg zajmuje istotne miejsce
w dziedzinie stosowania europejskich
regu³ konkurencji. Traktat uznaje rów-
nie¿ wielk¹ rolê kulturow¹, spo³ecz-
n¹ i demokratyczn¹ s³u¿by publicznej
masowych œrodków przekazu.

Zasada swobodnego przep³ywu dóbr
na rynku wewnêtrznym ma równie¿
ograniczenia, jeœli chodzi o dobra
kultury: traktat pozwala pañstwom
cz³onkowskim na stosowanie œrod-
ków zakazu lub restrykcji w przypad-
ku skarbów narodowych posiadaj¹-
cych wielk¹ wartoœæ artystyczn¹, hi-
storyczn¹ czy archeologiczn¹.

Na arenie œwiatowej regu³y stosowa-
ne w handlu definiowane s¹ w trak-
cie negocjacji prowadzonych przez
cz³onków Œwiatowej Organizacji
Handlu. W jej ramach Unia nie zo-
bowi¹za³a siê do liberalizacji w dzie-
dzinie œrodków masowego przekazu,
chc¹c zachowaæ swobodê dzia³ania
na rzecz zachowania i promowania
ró¿norodnoœci kulturowej. Nie jest to
sprzeczne z bardzo du¿ym otwar-
ciem rynku europejskiego. Przyk³a-
dem mo¿e byæ kinematografia – cho-
cia¿ Unia produkuje wiêcej filmów
ni¿ USA, to 75 proc. dochodów kin
europejskich pochodzi z filmów
amerykañskich...

Szczególny sektor gospodarki

Kultura jest wa¿nym sektorem gospodarki i w zwi¹zku z tym
kieruje siê zasadami Traktatu o Unii Europejskiej, zw³aszcza
zasad¹ wolnej konkurencji i swobodnego przemieszczania
siê na rynku wewnêtrznym. Unia jednak zdaje sobie spra-
wê ze specyfiki kultury, zarówno w polityce na szczeblu
europejskim, jak i w stosunkach, jakie utrzymuje z reszt¹
œwiata.

21

Turysta chce nabyæ dobra kultury
w jednym lub wielu muzeach regio-
nu, który zwiedza³. Muzeum pragnie
wydaæ katalog na CD-romie, prosz¹c
o to producenta multimedialnego.
Kolekcjoner obrazów chce poszerzyæ
wachlarz potencjalnych nabywców
jednego ze swych g³ównych dzie³
przez Internet.

W czasach, kiedy kultura podlega
prawom handlu elektronicznego,
projekt „Regnet” ma na celu ofero-
wanie us³ug przydatnych wszystkim
podmiotom dzia³aj¹cym na tym prê¿-
nie rozwijaj¹cym siê rynku. „Pojêcie
cyfrowej ksiêgarni nie mo¿e siê ogra-
niczaæ do technicznych ram umo¿-
liwiaj¹cych dostêp do cyfrowych za-
pisów. Konieczne jest wprowadzenie
nowych mechanizmów wspó³pracy
miêdzy ró¿nymi stronami (instytucje
kulturalne, przemys³, administracja,
itd.)”. Opieraj¹c siê na tym stwier-
dzeniu „Regnet” skupia muzea, bi-
blioteki i informatyków z dziesiêciu
krajów europejskich, w tym Bu³garii
i Rosji, aby stworzyæ wspóln¹ p³asz-
czyznê elektronicznego handlu do-
brami i us³ugami kulturalnymi, opar-
t¹ na najnowoczeœniejszych techno-
logiach. Projekt, zapocz¹tkowany
dziêki pomocy Programu Ramowe-
go Badañ, Rozwoju Technicznego
i Wdro¿eñ Unii Europejskiej, zosta-
nie sfinalizowany w po³owie 2003
roku. Jego promotorzy maj¹ nadzie-
jê w³¹czyæ do niego oko³o 3000
muzeów.

KIEDY KULTURÊ SPRZEDAJE SIÊ W INTERNECIE

22

Wspólnota kultur

Europejskie filmy napotykaj¹ spore
trudnoœci w rozpowszechnianiu
poza krajami pochodzenia. Sukces
filmu, nawet o niezaprzeczalnej war-
toœci, uwarunkowany jest wysokoœci¹
œrodków finansowych, jakimi dyspo-
nuje w fazie powstawania i dystrybu-
cji. Program „MEDIA” wspomaga
przygotowanie produkcji oraz dystry-
bucjê i promocjê filmów, u³atwiaj¹c
obieg dzie³ audiowizualnych w ca-
³ej Europie.

Oprócz aspektów ekonomicznych
obiegowi filmów europejskich w prze-
strzeni wspólnotowej sprzyja te¿ wza-
jemna znajomoϾ kultur europej-
skich. „Rosetta” braci Dardenne,
„Pane e tulipani” Silvia Soldiniego,
„Wszystko o mojej matce” Pedra Al-
modovara, „Amelia” Jean-Pierre’a
Jeuneta s¹ filmami szeroko rozpo-
wszechnianymi na terytorium Unii
dziêki programowi „MEDIA”.

Dyrektywa „telewizja bez granic”
wprowadza ramy prawne maj¹ce

zapewniæ swobodny przep³yw pro-
gramów telewizyjnych na terytorium
Unii i zagwarantowaæ najlepszy czas
antenowy na kana³ach telewizyjnych
dla dzie³ europejskich. Unia i Euro-
pejski Bank Inwestycyjny pomagaj¹
równie¿ europejskiemu przemys³owi
audiowizualnemu w rozbudowie
bazy finansowej i przyspieszaniu do-
stosowywania siê do technologii cy-
frowych.

Dobra kulturalne podlegaj¹ podatko-
wi VAT, ale w celu stymulowania
twórczoœci artystycznej i otwarcia
dostêpu szerszej publicznoœci do
kultury, na niektóre z tych dóbr,
zw³aszcza ksi¹¿ki, na³o¿ono ni¿szy
podatek. Ponadto na szczeblu pañ-
stwowym mo¿liwe jest wprowadze-
nie systemu sta³ych cen ksi¹¿ek,
maj¹cego na celu zachowanie ró¿-
norodnoœci produkcji literackiej, pod
warunkiem, ¿e system ten nie bêdzie
ograniczaæ swobodnego przep³ywu
towarów miêdzy pañstwami cz³on-
kowskimi.

23

W niektórych przypadkach Unia po-
zwala na udzia³ pañstw trzecich
w programach przeznaczonych dla
krajów cz³onkowskich, a obejmuj¹-
cych wymiar kulturowy. Mog¹ to byæ
kraje kandyduj¹ce do przyst¹pienia,
kraje Europejskiego Obszaru Gospo-
darczego (Islandia, Norwegia, Liech-
tenstein) lub inne kraje zwi¹zane
uk³adami stowarzyszeniowymi albo
uk³adami o wspó³pracy.

Po zburzeniu muru berliñskiego
Unia wprowadzi³a dwa nowe pro-
gramy maj¹ce u³atwiæ przejœcie blo-
ku komunistycznego na gospodarkê
rynkow¹: „Phare” przygotowuje kra-
je Europy Œrodkowo-Wschodniej do
wejœcia do Unii; „Tacis” finansuje
wspó³pracê i pomoc Unii dla krajów
dawnego Zwi¹zku Radzieckiego.
Kraje partnerskie zachêcane s¹ do
wspó³pracy równie¿ miêdzy sob¹
poprzez projekty zwi¹zane z dzie-
dzin¹ kultury.

W latach dziewiêædziesi¹tych sto-
sunki Unii z partnerami z basenu
Morza Œródziemnego, Afryki, Ame-
ryki £aciñskiej czy Azji wzbogaci³y
siê o wymiar kulturalny, co odgrywa
wa¿n¹ rolê w dialogu zarówno na
szczeblu regionalnym, jak i z Uni¹.

Dzieje siê tak w ramach Uk³adu
z Cotonou skupiaj¹cego Uniê i 77
krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku.
Zachowanie dziedzictwa, wartoœci
i to¿samoœci tych krajów zajmuje tu
wa¿ne miejsce. Unia wspiera rozwój
lokalnej kinematografii, organizacjê
imprez kulturalnych i tworzenie
technicznego zaplecza kultury. W la-
tach 2000–2003 przeznacza 4,8 mi-
lionów euro na politykê kulturaln¹
Mali, zw³aszcza na odnowê muzeum
narodowego Bamako i otwarcie
trzech muzeów regionalnych, ale
tak¿e na finansowanie filmów, twór-
czoœci teatralnej czy wystaw fotogra-
ficznych...

Unia Europejska i œwiat

Otwieraj¹c swoje programy kulturalne na kraje trzecie, an-
ga¿uj¹c siê w partnerstwa z krajami z innych kontynentów,
rozci¹gaj¹c swoj¹ aktywnoœæ na Wschód w perspektywie
rozszerzenia, Unia Europejska wzbogaca stosunki zagra-
niczne o wymiar kulturowy. W relacjach miêdzy Uni¹ a resz-
t¹ œwiata dominuj¹ idee wymiany i dialogu kulturowego, po-
dobnie jak dzieje siê to miêdzy krajami europejskimi.

24

Wspólnota kultur

„Cinema Med” obejmuje trzy etapy:

• 2000/2001: festiwal kina krajów arabsko-œródziemnomor-

skich goszcz¹cy w siedmiu miastach europejskich, od Pa-
lermo do Edynburga. Pe³ni funkcjê okna wystawowe po-
³udniowego wybrze¿a i jest okazj¹ do spotkañ twórców
i publicznoœci. Ma u³atwiæ dystrybucjê filmów arabskich
w Europie.

• 2001/2002: warsztaty, w trakcie których dwóch autorów

europejskich uczyæ bêdzie pisania scenariuszy na dwóch
uniwersytetach arabskich (Marakesz i Bejrut).

• 2002: akcja na rzecz œródziemnomorskiego dorobku kino-

wego, poœwiêcona filmografii Salaha Abou Seifa, jednego
z wielkich twórców kina egipskiego. W ramach retrospek-
tywy „Cinema Med” chce doprowadziæ do wspó³pracy eu-
ropejskich i arabskich s³u¿b archiwalnych w projekcie re-
nowacji i konserwacji filmów tego re¿ysera.

KINO PO OBU STRONACH MORZA ŒRÓDZIEMNEGO

Chocia¿ Ÿród³a inspiracji mog¹ byæ ró¿ne, jêzyk filmu jest uniwersalny. Kino jest jednym z najwa¿niej-
szych czynników propagowania kultury. Jednak w Europie nazwiska wielkich twórców kina arabskie-
go, jak Yousef Chahine czy Salah Abou Seif, nie s¹ powszechnie znane. Zarówno europejska, jak
i arabska publicznoœæ s³abo zna filmy z drugiego brzegu Morza Œródziemnego. Od marca 2000 roku
„Cinema Med”, trzyletni projekt wspó³pracy miêdzy Uni¹ Europejsk¹ a œwiatem arabsko-œródziemno-
morskim, próbuje wype³niæ tê lukê.

„Cinema Med” wpisuje siê w program „Euromed audiovisuel”, który organizuje wspó³pracê miêdzy
europejskimi i œródziemnomorskimi podmiotami sektora audiowizualnego.
„Euromed Audiovisuel” zwi¹zany jest z trzecim aspektem (spo³ecznym, kulturalnym i humanistycz-
nym) umowy o partnerstwie europejsko-œródziemnomorskim.

Budowanie Europy Narodów

25

Wzajemny szacunek i zrozumienie
ponad ró¿nicami kulturowymi i reli-
gijnymi zak³ada równie¿ partnerstwo
wi¹¿¹ce Uniê Europejsk¹ i dwana-
œcie krajów po³udniowego wybrze-
¿a Morza Œródziemnego, które obej-
muje wspó³pracê w dziedzinie au-
diowizualnej, dziedzictwa kultural-
nego i m³odzie¿y.

Unia Europejska i jej pañstwa cz³on-
kowskie wspó³pracuj¹ tak¿e z inny-
mi organizacjami miêdzynarodowy-
mi dzia³aj¹cymi w dziedzinie kultu-
ry, jak UNESCO czy Rada Europy.
Chodzi czêsto o wspó³pracê w kon-
kretnych sprawach, która przejawia
siê w organizacji spotkañ i wspól-
nych kampanii oraz we wspólnym fi-
nansowaniu projektów. Niemniej
jednak wzrost zainteresowania pew-
nymi kwestiami poruszanymi na are-
nie miêdzynarodowej, takimi jak de-
bata na temat ró¿norodnoœci kultu-
rowej, nadaje tej wspó³pracy coraz
bardziej polityczny odcieñ.

Aby uzyskaæ wiêcej informacji

Dokumenty, nowoœci i inne informacje na tematy omawiane
w niniejszej broszurze mo¿na znaleŸæ na stronie „Europa i kultura”
Komisji Europejskiej:
http://europa.eu.int/comm/culture/

26

Wspólnota kultur

         


    

    


 

  

 !"# $  # 

%& !"# $  # #

'  ( ')* * 



+

,-  .  / /

+

,*/  - */ .  / /

+

'  -
0  /*1

+

 2- '    '

+

 2- 

+

'  '   -*1 , '-*1 .  / /

+

*   30' 2 %*/

    

    




4 ! "#   # 5

%&4 ! "#   # 5

4 %) ' 

 ' 

27

Pomoc Unii Europejskiej w dziedzinie kultury

Program Kultura 2000

Unia Europejska wspiera wspó³pracê we wszystkich dziedzinach kultury, pocz¹wszy od teatru, poprzez
sztuki plastyczne, literaturê, malarstwo, muzykê oraz ochronê dziedzictwa narodowego.
Program Kultura 2000, którego bud¿et na lata 2000 – 2004 wynosi 167 mln euro ma na celu promowa-
nie ró¿norodnoœci kulturowej Unii Europejskiej, kreatywnoœci, wymiany pomiêdzy ludŸmi zaanga¿o-
wanymi w dzia³alnoœæ artystyczn¹ i kulturaln¹ oraz u³atwianie dostêpu do kultury szerokim rzeszom
odbiorców. Pomoc finansowa przyznawana jest co roku najlepszym projektom na zasadach konkurso-
wych. Na pocz¹tku ka¿dego roku Komisja Europejska og³asza kolejn¹ edycjê programu zapraszaj¹c do
sk³adania wniosków. Mniejsze projekty kulturalne o charakterze regionalnym wspierane s¹ w ramach
funduszy strukturalnych.

Informacje:
http://europa.eu.int/comm/culture/c2000-index_en.htm
Komisja Europejska: [e-mail]
Kontaktowe punkty informacji o programie w krajach cz³onkowskich
(Culture Contact Points – CCP): http://europa.eu.int/comm/culture/contact-point_en.html

Punkt Kontaktowy w Polsce:
Koordynator: Luiza Drela
e-mail: [e-mail]
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Departament Wspó³pracy Miêdzynarodoweji Integracji Europejskiej
ul. Krakowskie Przedmieœcie 15/17
00-071 Warszawa
tel: [phone]
fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
http://www.mk.gov.pl/pkk

Program Media Plus

Jednym z najwa¿niejszych elementów realizowania polityki audiowizualnej Unii Europejskiej jest pro-
gram Media. Jego bud¿et na lata 2001-2005 wynosi 400 mln euro. Celem programu jest wspieranie
rozwoju produkcji filmowej i multimedialnej, jak równie¿ dystrybucji i promocji. Dofinansowanie mog¹
otrzymaæ tak¿e kina promuj¹ce europejskie produkcje, festiwale, projekty stosuj¹ce nowe technologie
w kinematografii i telewizji, ze szczególnym naciskiem na zachowanie dziedzictwa kulturowego. Do-
datkowe 50 mln przeznaczone jest na rozwój przedsiêbiorczoœci, szkolenia w zakresie marketingu oraz
praw autorskich, jak równie¿ grafiki komputerowej oraz pisania scenariuszy dla odbiorców reprezentu-
j¹cych inne narodowoœci.

Informacje:
http://europa.eu.int/comm/avpolicy/media/index_en.html
Komisja Europejskia: [e-mail]

Biuro „Mediadesk”w Polsce:
Koordynator: Agata Pietkiewicz

28

Wspólnota kultur

9 788388 199547

>

Nadaj¹c Unii Europejskiej
uprawnienia w zakresie kultury,
rz¹dy europejskie chcia³y stworzyæ
Europê Narodów. Powierzy³y jej
misjê uwra¿liwienia Europejczyków
na wspóln¹ historiê i ³¹cz¹ce ich
wartoœci, stara³y siê zachêciæ do
poznawania europejskich dzie³

i dziedzictwa, przy poszanowaniu lokalnych i regionalnych
ró¿nic kulturowych. Pragnê³y zachêciæ do wymiany kulturalnej
w Europie, pozwoliæ obywatelom, artystom i pracownikom
kultury na uczestnictwo w projektach europejskich, wspieraæ
twórczoœæ i otworzyæ dostêp do kultury jak najwiêkszej liczbie
obywateli.

PL

ISBN 83-88199-54-4