2010-10-04

1

1

Zarządzanie kapitałem
intelektualnym

dr Jadwiga Bakonyi

[e-mail]

Warunki zaliczenia przedmiotu

Wykład – 16 godzin

Materiały udost

ę

pniane na stronie

Na ostatnim wykładzie b

ę

d

ą

podane

zagadnienia do egzaminu

Egzamin:



I termin – pisemny



II termin – pisemny



III termin - ustny

2

3

Plan wykładu:

Kapitał intelektualny – wprowadzenie



Rys historyczny



Zmiana warunków konkurencyjno

ś

ci przedsi

ę

biorstw



Wiedza a kapitał intelektualny



Kierunki bada

ń

Koncepcje kapitału intelektualnego



Poj

ę

cie kapitału intelektualnego



Interesariusze informacji o kapitale intelektualnym



Zarz

ą

dzanie kapitałem intelektualnym



Kategoryzacja kapitału intelektualnego

2010-10-04

2

Plan wykładu:

Pomiar i wycena kapitału intelektualnego kapitału intelektualnego

Cel pomiaru

Korzy

ś

ci z pomiaru



Wska

ź

niki, mierniki, metryki

Najbardziej znane wska

ź

niki pomiaru kapitału intelektualnego

Cztery grupy metod pomiaru kapitału intelektualnego



Wybrane metody i narz

ę

dzia pomiaru i wyceny IC

Nawigator Skandii

Monitor Aktywów Niematerialnych

VAIC

TM

KCE

MV/BV

Wska

ź

nik Q-Tobina

EVA

TM



Broker technologii

Raport o kapitale intelektualnym Polski

Przykłady zarz

ą

dzania kapitałem intelektualnym

4

5

Literatura:

Brdulak J. J., Zarz

ą

dzanie wiedz

ą

a proces innowacji produktu. Budowanie

przewagi konkurencyjnej firmy, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie –
Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005.

Chody

ń

ski A., Wiedza i kompetencje ekologiczne w strategiach rozwoju

przedsi

ę

biorstw, Difin, Warszawa 2007.

Edvinsson L., Malone M. S.: Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2001.

Grudzewski W. M., Hejduk I. K., Zarz

ą

dzanie wiedz

ą

w przedsi

ę

biorstwach,

Difin, Warszawa 2004.

Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowo

ść

i zarz

ą

dzanie kapitałem

intelektualnym. Koncepcje i praktyka, O

ś

rodek Doradztwa i Doskonalenia

Kadr, Gda

ń

sk 2002.

Kasiewicz S., Rogowski W., Kici

ń

ska M., Kapitał intelektualny. Spojrzenie z

perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.

Mikuła B., Piertuszka Ortyl A., Potocki A., Zarz

ą

dzanie przedsi

ę

biorstwem XXI

wieku, Difin, Warszawa 2002.

Mroziewski M., Kapitał intelektualny współczesnego przedsi

ę

biorstwa, Difin,

Warszawa 2008.

6

Ważne daty:

1975 – pierwsza oficjalna publikacja, w której
u

ż

yto okre

ś

lenia „Kapitał Intelektualny”

1987 – powołanie „Grupy Konrada”

1995 – pierwsza formalna definicja „Kapitału
Intelektualnego”

2010-10-04

3

7

Wiedza, jako czynnik budowy pozycji
konkurencyjnej przedsiębiorstwa

8

Konkurencyjność

Zdolno

ść

do sprawnego realizowania celów,

maj

ą

ca na uwadze osi

ą

gni

ę

cie przewagi nad

rywalami tak, aby była mo

ż

liwie du

ż

a i trwała

9

Wiedza, jako czynnik budowy pozycji
konkurencyjnej przedsiębiorstwa

W nowoczesnych firmach czynnikami
konkurencyjnymi s

ą

elementy, które

mo

ż

na przyporz

ą

dkowa

ć

do rodzajów

aktywów niematerialnych:



aspekt ludzki – zarz

ą

dzanie, pracownicy.



aspekt strukturalny – innowacje, technologie,
marka.



aspekt relacyjny - klienci, alianse strategiczne.



aspekt społeczny -

ś

rodowisko.

2010-10-04

4

10

Zarządzanie wiedzą - cele

Głównym celem zarz

ą

dzania wiedz

ą

jest

przekształcanie zasobów wiedzy organizacji i
otoczenia w trwał

ą

warto

ść

.

Wymaga to identyfikacji przepływu informacji w
organizacji i pogrupowania zasobów wiedzy, co
ułatwi okre

ś

lenie, którymi obszarami wiedzy chcemy

zarz

ą

dza

ć

.

11

Zarządzanie wiedzą - definicje

Zarz

ą

dzanie wiedz

ą

to strategia i procesy

umo

ż

liwiaj

ą

ce tworzenie i obieg wiedzy w

organizacji, poprzez które kreuje ona warto

ść

słu

żą

c

ą

samej organizacji i jej klientom.

Zarz

ą

dzanie wiedz

ą

to ci

ą

gły proces zarz

ą

dzania

wszelkimi rodzajami wiedzy w celu zaspokojenia
obecnych i przyszłych potrzeb, identyfikacji
istniej

ą

cych b

ą

d

ź

nabytych aktywów wiedzy i

wykorzystania nowych mo

ż

liwo

ś

ci.

12

Zarządzanie wiedzą - strategie

Istnienie ró

ż

norodnych

ź

ródeł wiedzy uzasadnia

wyodr

ę

bnienie dwóch podej

ść

do zarz

ą

dzania wiedz

ą

.



Strategia kodyfikacji skupia uwag

ę

na wiedzy

sformalizowanej (dokumenty elektroniczne i
komputerowe bazy danych);



Strategia personalizacji koncentruje si

ę

na wiedzy

zawartej w umysłach pracowników.

Sprawny system zarz

ą

dzania wiedz

ą

nie mo

ż

e

koncentrowa

ć

si

ę

tylko na jednym z obszarów, zwykle

jedna ze strategii przejmowana jest jako dominuj

ą

ca,

druga jest strategi

ą

wspomagaj

ą

c

ą

2010-10-04

5

13

Zarządzanie wiedzą a kapitał intelektualny

Zarz

ą

dzanie wiedz

ą

- uruchomienie, wła

ś

ciwe

wykorzystania kapitału intelektualnego

Zarz

ą

dzanie wiedz

ą

to zbiór wytycznych,

procedur i systemów odnosz

ą

cych si

ę

do

tworzenia, gromadzenia, ochrony i
wykorzystania kapitału intelektualnego firmy

14

Zarządzanie wiedzą a struktura kapitału
intelektualnego – (przykład wg A. Brooking)

15

Związki kapitału intelektualnego i zarządzania wiedzą
z realizowanymi i przyjmowanymi strategiami
przedsiębiorstwa

2010-10-04

6

16

Obszary badań kapitału intelektualnego

17

Ograniczenia badań prowadzonych
obecnie:

Badania maj

ą

cz

ę

sto charakter teoretyczny

Badania s

ą

ilustrowane pojedynczymi przykładami, co

nie daje podstaw do uogólnie

ń

Badania dotycz

ą

w wi

ę

kszo

ś

ci przypadków

szczególnych bran

ż

(IT, instytucje finansowe)

Brak definicji, standardów pomiaru, wyceny i
raportowania kapitału intelektualnego

18

Termin kapitał intelektualny jest używany
wymiennie (utożsamiany) z:

Aktywa intelektualne (intellectual assets),

Aktywa niematerialne (intangible assets),

Aktywa wiedzy (knowledge assets).

2010-10-04

7

19

Pojęcie kapitału intelektualnego

„Kapitał intelektualny oznacza posiadan

ą

wiedz

ę

, do

ś

wiadczenie, technologi

ę

organizacyjn

ą

, stosunki z klientami i

umiej

ę

tno

ś

ci zawodowe, które daj

ą

[…]

przewag

ę

konkurencyjn

ą

na rynku.” –

L. Edvinsson i M.S. Malone

Edvinsson L., Malone M. S.: Kapitał intelektualny,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

20

Inne określenia:

Kapitał intelektualny obejmuje wiedz

ę

, informacje, własno

ść

intelektualn

ą

i do

ś

wiadczenie oraz sum

ę

wszystkiego, co ka

ż

dy

w firmie wie i mo

ż

e by

ć

wykorzystane do tworzenia

bogactwa. -T. Stewart.

Kapitał intelektualny organizacji to suma kapitałów osobistych
pracowników wraz z kapitałem ludzkim poszczególnych
partnerów. -J. Stru

ż

yna.

Suma ukrytych aktywów nieuwzgl

ę

dnionych w sprawozdaniach

finansowych, obejmuj

ą

ca zarówno to, co zostaje w głowach

pracowników, jak i to, co zostaje po wyj

ś

ciu pracowników do

domu. – G. Ross i J. Ross.

21

Cechy charakterystyczne kapitału
intelektualnego:

Jest oparty na wiedzy.

Jest ró

ż

nic

ą

mi

ę

dzy warto

ś

ci

ą

rynkow

ą

firmy, a

warto

ś

ci

ą

prezentowan

ą

przez tradycyjn

ą

sprawozdawczo

ść

finansow

ą

.

Nie pasuje do tradycyjnego modelu rachunkowo

ś

ci

Składaj

ą

si

ę

na niego ró

ż

ne kategorie, o odmiennym

charakterze.

Wła

ś

ciwie wykorzystany ułatwia przedsi

ę

biorstwu

uzyskanie przewagi konkurencyjnej.

2010-10-04

8

22

Rodzaje odbiorców informacji o kapitale
intelektualnym firmy:

Interesariusze wewn

ę

trzni



kadra zarz

ą

dzaj

ą

ca



pracownicy danej firmy.

Interesariusze zewn

ę

trzni



obecnych wła

ś

cicieli,



potencjalnych odbiorców,



wierzycieli (instytucje finansowe),



klientów i dostawców,



społecze

ń

stwo,



organy rz

ą

dowe i samorz

ą

dowe,



regulatorów i legislatorów rynku kapitałowego i
kredytowego,



twórców polityki gospodarczej

23

Wzajemne relacje między różnymi grupami
interesariuszy

24

Interesariusze wewnętrzni

Proces zarz

ą

dzania kapitałem intelektualnym

obejmuje:



definiowanie,



kategoryzacj

ę

,



identyfikacj

ę

,



pomiar,



prezentowanie

kapitału intelektualnego wewn

ą

trz firmy.

W procesie tym s

ą

wykorzystywane modele kapitału

intelektualnego.

2010-10-04

9

25

Zagadnienia, którymi są zainteresowani
interesariusze wewnętrzni:

co to s

ą

aktywa niematerialne,

jakie składniki obejmuje kapitał intelektualny,

jak w firmie identyfikowa

ć

oraz opisywa

ć

elementy i składniki

poszczególnych kategorii kapitału intelektualnego,

w jaki sposób dokonywa

ć

pomiaru poszczególnych elementów i

składników aktywów niematerialnych,

według jakiego schematu i w jaki sposób prezentowa

ć

kapitał

intelektualny wewn

ą

trz firmy,

jak zarz

ą

dza

ć

kapitałem intelektualnym, aby zwi

ę

ksza

ć

warto

ść

firmy,

czy i w jaki sposób raportowa

ć

o kapitale intelektualnym na

zewn

ą

trz firmy,

jak wycenia

ć

kapitał intelektualny, aby przedstawia

ć

prawdziw

ą

warto

ść

firmy interesariuszom zewn

ę

trznym.

26

Interesariusze zewnętrzni

Wycena kapitału intelektualnego obejmuje
okre

ś

lenie warto

ś

ci ł

ą

cznego kapitału

intelektualnego na podstawie jednego miernika lub
systemu kilku mierników.



Stosowane odpowiednie metody wyceny kapitału
intelektualnego.

Raportowanie kapitału intelektualnego
przekazywanie na zewn

ą

trz organizacji informacji i

wiedzy o aktywach niematerialnych firmy.



Mo

ż

liwo

ść

okre

ś

lenia prawdziwej, rzetelnej i wła

ś

ciwej

warto

ś

ci firmy.

27

Zagadnienia, którymi są zainteresowani
interesariusze zewnętrzni:

jak identyfikowa

ć

i wycenia

ć

poszczególne składniki aktywów

niematerialnych w danej firmie,

gdzie szuka

ć

stosownych informacji o wielko

ś

ci, jako

ś

ci, stopniu

wykorzystania aktywów niematerialnych danej firmy,

w jakim stopniu i zakresie kapitał intelektualny stanowi o obecnej
i przyszłej warto

ś

ci firmy oraz o jej konkurencyjno

ś

ci,

czy firma istotnie si

ę

ró

ż

ni od swoich konkurentów potencjałem

oraz stopniem i efektywno

ś

ci

ą

wykorzystania aktywów

niematerialnych,

w jakim stopniu firma jest zale

ż

na od danego składnika kapitału

intelektualnego,

czy istnieje ryzyko utraty danego składnika aktywów
niematerialnych, jaki jest poziom tego ryzyka i jakie mog

ą

by

ć

tego konsekwencje,

które firmy opieraj

ą

swoj

ą

warto

ść

głównie na kapitale

intelektualnym.

2010-10-04

10

28

Jak i które informacje o IC są
wykorzystywane przez różne grupy?

Kadra zarz

ą

dzaj

ą

ca

Do zarz

ą

dzania kapitałem intelektualnym;

Pracownicy

Do określenia swojej roli i znaczenia w firmie;

Do budowania własnej wartości.

Obecni wła

ś

ciciele i

potencjalni inwestorzy

Do wyceny warto

ś

ci firmy i opłacalno

ś

ci inwestowania w ni

ą

;

Wierzyciele

Zdolno

ść

do spłaty długów

Regulatorzy i legislatorzy
rynku kapitałowego

Opracowanie standardów

Twórcy standardów
rachunkowo

ś

ci

Opracowanie standardów raportowania

Twórcy polityki
gospodarczej

Prowadzenie polityki wspieraj

ą

cej innowacyjno

ść

Społecze

ń

stwo

Formułowanie strategii rozwoju społecze

ń

stwa

Klienci i dostawcy

Budowanie wzajemnych relacji

29

Zarządzanie IC

Wymaga nast

ę

puj

ą

cych działa

ń

:

Identyfikacja i kategoryzacja IC

Pomiar i przechowanie informacji dotycz

ą

cych IC

Ochrona posiadanego IC

Powi

ę

kszanie i odnawianie IC

Upowszechnianie koncepcji IC

Na potrzeby wewn

ę

trzne ka

ż

da firma mo

ż

e wypracowa

ć

własny

model zarz

ą

dzania IC, powinien by

ć

dobrze zdefiniowany, mie

ć

okre

ś

lone kategorie i sposób pomiaru.