6. OBOWIĄZKI I ODPOWIEDZIALNOŚĆ STRON STOSUNKU PRACY.

1. Obowiązki i odpowiedzialność pracowników.

Odpowiedzialność pracowników jest stanem polegającym na ponoszeniu przez nich wobec pracodawcy konsekwencji materialnych lub osobistych z powodu naruszenia obowiązków pracowniczych.

Odpowiedzialność pracownicza nie obejmuje sankcji utraty prawnych uprawnień z powodu określonych zachowań nie będących czynami bezprawnymi. Odpowiedzialności tej nie ponoszą osoby, które przy okazji wykonywania obowiązków pracowniczych naruszają inne obowiązki nie objęte treścią stosunku pracy, lecz mające charakter powszechny.

1. Katalog obowiązków pracownika.

Podstawowymi obowiązkami pracownika są obowiązki określone w art. 22. Czyli obowiązek wykonywania pracy określonego rodzaju. Dodatkowo można stwierdzić iż pracownik obowiązany jest wykonywać pracę sumiennie ( czyli w sposób możliwie najlepszy według intencji pracownika ) i starannie

( charakteryzuje się dbałością o dokładność pracy ).

Pracownik obowiązany jest do przestrzegania czasu pracy, czyli punktualne stawianie się do pracy oraz stosowanie się do obowiązującego w zakładzie rozkładu czasu pracy.

Obowiązki porządkowe to takie, które mają na celu zabezpieczenie prawidłowego przebiegu pracy zespołowej w zakładzie produkcyjnym, usługowym lub innym. Wyróżniamy tutaj następujące obowiązki:

1. przestrzeganie ustalonego w zakładzie pracy porządku,

2. przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy,

3. przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych,

4. przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Innym obowiązkiem pracownika jest obowiązek dbałości o dobro pracodawcy, czyli pracownik obowiązany jest do należytego wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę, powinien też w przedsiębraniu starań nie wchodzących w zakres obowiązków umownych, lecz koniecznych do odwróceniu grożącej pracodawcy szkody bądź do zmniejszania jej rozmiarów albo do usunięcia skutków szkody, która już powstała. Dbałość o dobro pracodawcy polega także na podejmowaniu wysiłków zmierzających do powiększenia majątku zakładu pracy.

Ochrona mienia zakładu pracy jest szczególnym przejawem dbałości o dobro pracodawcy.

Kolejnym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie tajemnicy, który obejmuje informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę oraz tajemnicę określoną w odrębnych przepisach.

Następnym obowiązkiem jest stosowanie się do poleceń pracodawcy, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umowa o pracę.

1. Zakaz konkurencji.

Jednym ze składników umowy o pracę jest zakaz konkurencji, nie jest to składnik konieczny. Pracownik nie może bez zgody pracodawcy, w zakresie określonym w odrębnej umowie, prowadzić konkurencyjnej wobec niego działalności ani też świadczyć pracy na rzecz innego podmiotu prowadzącego taką działalność, niezależnie od podstawy prawnej takiej pracy. Nie działa on z mocy prawa, lecz na podstawie zawartej umowy, na którą pracownik się zgodził. Umowa wprowadzająca zakaz konkurencji musi być stwierdzona na piśmie i pod rygorem nieważności. Pracodawca ponoszący szkodę z tytułu naruszenia tego zakazu może domagać odszkodowania. Pracownik może ponosić odpowiedzialność za naruszenie tego zakaz tak samo jakby naruszył inne obowiązki pracownicze.

1. Odpowiedzialność porządkowa.

Istotą jest tutaj stosowanie wobec pracownika sankcji typu represyjnego czyli za naruszenie obowiązku przestrzegania porządku pracy. Kary jakie może wymierzać pracodawca za naruszenie porządku są jego uprawnieniem kierowniczym. Spełnia ona funkcje prewencyjną represyjną i wychowawczą.

1. Przesłanki odpowiedzialności.

Pociągnięcie pracownika do odpowiedzialności jest dopuszczalne w razie popełnienia przez pracownika przekroczenia porządkowego. Takie przekroczenie następuje w razie:

1. bezprawnego naruszenia przez pracownika porządku,

2. winy pracownika.

W przypadku naruszenia porządku chodzi tu o naruszenie porządku pracy bądź obowiązków regulaminu danego pracodawcy, naruszenie obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz innych obowiązków. Bezprawność w tym przypadku polega na naruszeniu któregokolwiek z tych obowiązków. Może to być czyn jednorazowy bądź ciągły.

Natomiast jeżeli chodzi o winę pracownika to polega ona na ujemnej ocenie subiektywnej strony zachowania określonego mianem „naruszenie porządku”.

1.2.2. Rodzaje kar porządkowych.

Wyróżniamy dwa rodzaje kar:

1. niemajątkowe - upomnienie, nagana,

2. majątkowe - kara pieniężna.

Kary niemajątkowe są środkiem represyjno-wychowawczym. Doprowadzają one do uszczuplenia dobra osobistego czyli np.: posiadania opinii człowieka rzetelnego. Pracownik może być ukarany w ten sposób za każde przewinienie porządkowe.

Karę pieniężną można wymierzyć pracownikowi tylko w przypadku:

1. nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych,

2. opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia,

3. stawienia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożycia alkoholu w czasie pracy.

Przy stosowaniu kar pod uwagę są brane następujące czynniki:

1. rodzaj naruszonego obowiązku,

2. stopień winy pracownika,

3. dotychczasowy stosunek do pracy.

Wymiar kary pieniężnej za jedno przekroczenie, jak tez za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może przekraczać jednodniowego wynagrodzenia.

1. Tryb nakładania kar porządkowych.

Pracodawca wymierza kary. Kary nie można wymierzyć po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego, oraz po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Karę można zastosować dopiero po wysłuchaniu pracownika. O zastosowaniu kary, pracownika zawiadamia się na piśmie, wskazując rodzaj i datę naruszenia, informacje o możliwości i terminie zgłoszenia sprzeciwu. Odpis zawiadomienia składa się do akt osobowych pracownika.

W przypadku bezzasadności kary, uchylenie jej następuje w specjalnym, wewnątrzzakładowym trybie odwoławczym, toczącym się przed pracodawcą na skutek złożonego przez pracownika sprzeciwu od ukarania. Taki sprzeciw, pracownik może wnieść w dowolnej formie w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia pracownika o ukaraniu. To pracodawca decyduje o przyjęciu sprzeciwu. Brak wystąpienia pracodawcy do związku zawodowego w tej sprawie uznawane jest za wadliwe rozpatrzenie sprzeciwu, co może pociągać za sobą uchylenie kary porządkowej przez sąd. Nie odrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni równa się z jego uwzględnieniem.

2. Gwarancje prawidłowości stosowania kar porządkowych ( postępowanie sądowe ).

W razie nieuwzględnienia sprzeciwu pracownika może on w ciągu 14 dni od zawiadomienia wystąpić do sadu o uchylenie kary. Jeżeli sąd uzna, że kara narusza przepisy prawa, to orzeka o jej uchyleniu. Uwzględnienie sprzeciwu pracownika przez pracodawcę lub sądowe uchylenie kary powoduje, że staje się ona niebyłą, a wszystkie wzmianki o ukaraniu należy usunąć z akt pracownika. W przypadku kary pieniężnej należy zwrócić pracownikowi jej równowartość. Zatarcie nałożonej kary następuje po roku nienagannej pracy, kiedy uważa się ją za niebyłą. W terminie wcześniejszym tylko pracodawca może ja uznać z niebyłą.

1. Odpowiedzialność materialna.

Uzyskanie odszkodowania od pracownika, jeżeli strony nie zawrą ugody, wymaga wystąpienia na drogę sądową. Ochrona wynagrodzenia za prace uniemożliwia pracodawcy bezpośrednie dochodzenie odszkodowania bez zgody pracownika. W razie zawarcia ugody, podlega ona wykonaniu po stwierdzeniu jej wykonalności przez sąd.

1. Podstawy i przesłanki odpowiedzialności majątkowej.

Odpowiedzialność materialna polega na ponoszeniu przez pracownika ujemnych skutków majątkowych z powodu wyrządzenia pracodawcy szkody wskutek zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych. Jest to odpowiedzialność wyrażająca się w obowiązku zapłaty odszkodowania pieniężnego. Materialna odpowiedzialność pracownicza jest odpowiedzialnością za szkodę wynikłą z wszelkiego niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstałego na podstawie umowy o pracę lub innego aktu, na którego podstawie nawiązał się stosunek pracy. Pracownik, który wyrządził szkodę przez niewykonanie lub nie należyte wykonanie obowiązków, które jest także złamaniem powszechnie obowiązującego nakazu lub zakazu, dopuszcza się czynu podwójnie bezprawnego: sprzecznego z treścią zobowiązania ciążącego na pracowniku oraz z obowiązkiem ogólnie wiążącym. Są to tak zwane delikty pracownicze. Dzielą się one na nieumyślne i umyślne.

Pracownik ponosi odpowiedzialność materialną zarówno za mienie powierzone jak i za szkodę wyrządzoną pracodawcy w mieniu innym niż powierzone.

Przesłanki odpowiedzialności materialnej są to cztery okoliczności, które muszą wystąpić łącznie, aby pracownik mógł zostać pociągnięty do tej odpowiedzialności. Pierwsza z nich to bezprawność zachowania pracownika. Są przypadki, gdy można tą bezprawność wyłączyć. Działanie pracownika w granicach dopuszczalnego ryzyka, wyłącza bezprawność. Działanie w stanie wyższej konieczności także wyłącza bezprawność. Drugą przesłanką odpowiedzialności materialnej pracownika jest jego wina, która jest ujemna oceną podmiotowej strony zachowania sprzecznego z porządkiem prawnym. Występuje w postaci winy umyślnej i nieumyślnej. Trzecią przesłanką jest szkoda, czyli taki uszczerbek w majątku pracodawcy, który nie nastąpiłby, gdyby pracownik wykonał należycie swe obowiązki. Ostatnia przesłanka jest związek przyczynowy. Pracownik odpowiada tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.

2. Odpowiedzialność materialna pracownika za szkody wyrządzone z winy nieumyślnej.

Nieumyślne wyrządzenie szkody pracodawcy następuje w tych wypadkach, gdy pracownik zdawał sobie sprawę z możliwości powstania szkody, lecz bezpodstawnie przypuszczał, że jej uniknie ( lekkomyślność ), bądź gdy powstania szkody w ogólne nie przewidywał, chociaż mógł i powinien ( niedbalstwo ). Lekkomyślność jest wyższym stopniem winy niż niedbalstwo.

2. Obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy.

Najistotniejsze są dwa obowiązki pracodawcy wobec pracownika, znajdują się one w artykule 22 i są to:

1. obowiązek zatrudnienia pracownika,

2. obowiązek wypłacenia pracownikowi wynagrodzenia za pracę.

Obowiązek zatrudnienia pracownika spoczywa na pracodawcy z mocy umowy o pracę bądź innego aktu stanowiącego podstawę stosunku pracy. Treścią tego obowiązku jest udostępnienie pracownikowi stanowiska pracy w zakładzie, odpowiedniego ze względu na rodzaj pracy, jaką pracodawca obowiązany jest świadczyć. Obowiązek wypłacenia wynagrodzenia za pracę ciąży na każdym pracodawcy niezależnie od tego, czy zobowiązuje się on wobec pracownika do wypłacenia określonego wynagrodzenia. Korzystanie z pracy nieodpłatnej jest zabronione, a odmienne postanowienia umowne są nieważne i ulegają zastąpieniu przez odpowiednie przepisy płacowe.

1. Katalog obowiązków pracodawcy.

Do obowiązków pracownika należy:

1. obowiązek poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, oznacza iż pomimo, że pracownik zobowiązuje się świadczyć pracę podporządkowaną na rzecz pracodawcy, jego dobra osobiste nie mogą doznawać uszczerbku ze strony pracodawcy,

2. obowiązek równego traktowania pracowników, dotyczy przyznania takich samych praw z tytułu wykonywania takich samych obowiązków,

3. obowiązek zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

4. obowiązek zaspokajania, stosownie do możliwości i warunków, bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników, jest jednym z obowiązków pracodawcy wobec załogi, a także indywidualnych pracowników,

5. obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jest to obowiązek finansowania i organizowania form szkolenia i dokształcania zawodowego.

Wyróżnia się także szczególny katalog obowiązków pracodawcy związanych z organizacją pracy, i tak są to:

1. zaznajamianie pracowników podejmujących prace z zakresem ich obowiązków i sposobem wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku,

2. należytego organizowania pracy,

3. prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,

4. adaptacji pracowników podejmujących zatrudnienie po ukończeniu szkoły,

5. wpływanie na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

1. Odpowiedzialność majątkowa pracodawcy.

Każdy pracodawca odpowiada majątkowo w zasadzie za wszelkie szkody wynikłe wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków wobec pracownika. Kodeks pracy o świadczeniach odszkodowawczych mówi w razie naruszenia przez pracodawcę obowiązku wydania w przepisanych terminie prawidłowego świadectwa pracy, przepisy o sankcjach majątkowych w związku z wadliwym rozwiązaniem przez pracodawcę umowy o pracę, jak również za naruszenie obowiązku równego traktowania pracownika i mobbing.

Odpowiedzialność oparta na przepisach KC dzieli się na:

1. odpowiedzialność kontraktową - z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy o pracę,

2. odpowiedzialność deliktową - z tytułu powstania szkody z czynu niedozwolonego, stanowiącego naruszenie zakazów lub nakazów obowiązujących niezależnie od łączącego pracodawcę z poszkodowanym pracownikiem stosunku zobowiązanego.

Pracodawca odpowiada za rzeczy pracownika, które uległy zniszczeniu, utarciu lub uszkodzeniu w związku z pozostaniem w stosunku pracy z danym pracodawcą.

Pracodawca odpowiada za szkodę w mieniu pracownika w zakładzie lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy w następujących sytuacjach:

1. gdy szkoda wynikła z winy innego pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych,

2. gdy szkoda została wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, wprawionego w ruch za pomocą sił przyrody i prowadzonego na własny rachunek przez pracodawcę lub osobę fizyczną będącą pracodawcą,

3. gdy mienie to ulega utarciu, zniszczeniu lub szkodzeniu wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracodawcę obowiązku pieczy nad rzeczami, które zakład obowiązany był zabezpieczyć przed szkodą.

1. Pojęcie wypadku przy pracy i choroby zawodowej; wypadki w drodze do pracy i z pracy.

Wypadek to zdarzenie powodujące w sposób nieoczekiwany śmierć lub pogorszenie stanu zdrowia człowieka bądź uszczerbku w jego mieniu. Jest to zdarzenie losowe, nieszczęśliwe, normalnie przez ludzi niepożądane. Ogólnie rzecz ujmując wypadek przy pracy to taki wypadek, który następuje w związku z pracą oraz powoduje śmierć lub uszczerbek na zdrowiu pracownika, ewentualnie uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy używanych przez pracownika w chwili wypadku. W ustawie znajduje się dokładna definicja wypadku przy pracy, brzmi ona następująco: wypadek przy pracy to nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,

2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3. w czasie pozostawania pracownika do dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Wypadek przy pracy jest zdarzeniem nagłym, czyli zaskakującym człowieka niespodziewanie. Jest zdarzeniem wywołanym przyczyną zewnętrzną. Jest zdarzeniem pozostającym w związku z pracą, czyli w razie wykonywania przez pracownika poleceń przełożonych, wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w razie pozostawienia pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą zakładu a miejscem pełnienia obowiązku. Musi tutaj zachodzić związek przyczynowy.

Jeżeli chodzi o chorobę zawodową to jest to choroba określona w wykazie chorób zawodowych jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Wypadek w drodze do pracy oraz z pracy jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jest to droga nie tylko z pracy do domu, ale także droga do i z miejsca spożycia posiłków oraz odbywania nauki zawodu lub studiów. Osoby, które uległy wypadkom, mają prawo do świadczeń z ustawy o emeryturach i rentach oraz do świadczeń z ubezpieczenia społecznego przewidzianych w odpowiednich przepisach cytowanej wyżej ustawy oświadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

1

---