PRAWO PRACY

(zagadnienia - 2005/2006)

[administracja]

I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA PRACY (Florek, Zieliński - § 1; Liszcz - rozdział I )

1.1. Dynamizm prawa pracy

Dynamizm (rozwojowość) prawa pracy jest cechą szczególną prawa pracy. Prawo pracy jest młodą dziedziną prawa, podlega ono od początku swojego istnienia znaczącym przeobrażeniom. Nie bez powodu za jedną z cech charakteryzujących tę gałąź prawa uznano jej dynamizm, który jest nieporównywalnie większy niż w przypadku np. prawa cywilnego. W pierwszej połowie XIX w. można dostrzec regulacje ochronne prawa pracy. Normy prawne regulowały czas pracy, chroniły prawa dzieci, kobiet. W czasie stosowania norm zaczęły się krystalizować się pewne instytucje. Często są one różne w różnych krajach. Prawo pracy przeobraża się i przystosowuje do warunków społeczno - gospodarczych Przykładem zmian może być ewolucja czasu pracy. Widoczna jest tu tendencja do skracania czasu pracy. W XIX w. pracowano średnio 16 h dziennie w ciągu 7 - dniowego tygodnia pracy. Teraz pracuje się średnio 8 h w ciągu 5 dniowego tygodnia pracy. Na początku XX w. regulacje prawne przewidziały wolną niedzielę a po drugiej wojnie światowej wolną sobotę. Prawo pracy rozwija się również, jeśli chodzi o unormowania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to reakcja na nowe rozwiązania technologiczne (np. komputery).

Prawo pracy poszerza swój zakres przedmiotowy (regulacje ochronne dotyczące czasu, bhp, rodzicielstwa), a także zakres podmiotowy (kobiety, dzieci…, przepisy bhp stosuje się wszędzie gdzie jest wykonywana praca).

1.2. Praca jako przedmiot regulacji prawnej

1. Jest to praca ludzka

2. Praca rozumiana czynnościowo - działalność polegająca na wykonywaniu powtarzających się czynności

• Praca w znaczeniu rzeczowym - efekt

• Praca w znaczeniu socjologicznym - wszelka działalność materialna i niematerialna, która jest użyteczna dla społeczeństwa

Praca jako działalność w celach zarobkowych - zawsze odpłatna

Praca jest podporządkowana (pod kierownictwem i na rzecz innego podmiotu) - podwładny ma obowiązek wykonywania poleceń kierownika

Cechy podporządkowania:

• Osobistość - samodzielne wykonywanie

• Zespołowość - dotyczy minimum 2 osób

• Umowność podporządkowania

• (1) jest dobrowolnie podjęta

• (2) umówienie granic podporządkowania

• Prawo pracy nie interesuje się

• pracą wykonywaną na własny rachunek i ryzyko

• pracą charytatywną, wykonywaną ze względów moralnych

• pracą przyjętą dobrowolnie nie będącą głównym celem stosunku małżeńskiego

• pracą dobrowolnie przyjętą w celach zarobkowych ale narzuconą co do warunków (np. żołnierz poborowy)

• pracą dobrowolnie przyjętą w celach zarobkowych wykonywaną w warunkach pełnej dyspozycyjności (przeciwieństwo umownego podporządkowania, np. żołnierz, policjant; polecenia mają tu postać rozkazów)

• pracą nakładczą - chałupniczą - widoczne są podobne uprawnienia, ale nie ma tu podporządkowania, bo praca nie musi być osobista i nie ma bezpośredniego nadzoru

1.3. Prawo pracy jako gałąź prawa

Gałąź prawa stanowi ogół norm prawnych wyodrębnionych z całości systemu prawa przedmiotowego za pomocą pewnego umownie przyjętego kryterium klasyfikacyjnego.

• Podział ze względu na metodę regulacji

• Podział ze względu na przedmiot regulacji

Prawo pracy stanowi gałąź prawa przy przyjęciu, że kryterium klasyfikacji jest przedmiot regulacji.

Prawo pracy jest to gałąź prawa obejmująca ogół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z pracą obywateli

1.4. Metody regulacji w prawie pracy

Powszechnie odrzucono tezę o wyodrębnieniu prawa pracy jako gałąź prawa ze względu na metodę regulacji (normy ius cogens, operowanie także sankcjami pozamajątkowymi, uprawnienia władcze podmiotu zatrudniającego).

Stosunki zachodzące w trakcie procesów pracy podporządkowanej (i stosunki związane) regulowane za pomocą różnych metod wykształconych w innych gałęziach prawa, a w szczególności wprawie cywilnym i administracyjnym (metody władcze i niewładcze). W prawie pracy zawarte są zarówno sankcje cywilne (odp. odszkodowawcza), sankcje administracyjne i karne.

2. PRZEDMIOT PRAWA PRACY (Florek, Zieliński - § 1; Liszcz - rozdział I)

2.1. Stosunki pracy (społeczne, zobowiązaniowe stosunki pracy)

• Stosunki o charakterze zobowiązaniowym, dwustronnym, wzajemnym

• Jedna ze stron może żądać od drugiej spełnienia świadczenia a druga musi je spełnić

• Pracodawca może żądać świadczenia pracy a pracownik zobowiązany jest żądanie spełnić

• Pracownik może żądać zapłaty wynagrodzenia a pracodawca zobowiązany jest żądanie spełnić

• Jest to najważniejszy dział prawa pracy

• Najważniejszym źródłem jest tu KP, który określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców

2.2. Stosunki procesowe prawa pracy

• Są to regulacje prawne określające zasady rozstrzygania sporów indywidualnych ze stosunku pracy

• Powstają między stronami stosunku pracy w związku z naruszeniem przez jedną ze stron (pracodawca lub pracownik) przepisów prawa pracy

2.3. Administracyjne stosunki prawa pracy (administracyjne prawo pracy)

• Stosunki zachodzące w trakcie wykonywania przez państwo działań z zakresu polityki zatrudnienia, płac i nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy

• Dominują tu stosunki administracyjno-prawne (władcze rozstrzygnięcia)

• Są to m.in. stosunki łączące osoby bezrobotne z urzędami pracy.

• Regulacje dotyczące organów nadzoru nad warunkami pracy (inspekcje pracy)

2.4. Zbiorowe prawo pracy

• Regulacje dotyczące funkcjonowania związków zawodowych, organizacji pracodawców, sporów zbiorowych pracy, partycypacji pracowniczej

2.5. Kwestia prawa ubezpieczeń społecznych

• Stosunek trójpodmiotowy powiązany ze stosunkami pracy w relacjach

• Nie jest trójkąt - nie ma powiązania między pracodawcą a pracownikiem

• Jest regulowany przez odrębną gałąź prawa

• Widoczna jest odrębność funkcjonalna tych stosunków

3. FUNKCJE PRAWA PRACY (Liszcz - rozdział I)

Funkcje prawa pracy to pożądane kierunki oddziaływania prawa na działalność społeczną

1. FUNKCJA OCHRONNA

• Polega na działaniu prawa pracy w sposób zabezpieczający interesy pracowników jako słabszej ekonomicznie strony

• Prawo pracy bardzo często rezygnuje z zasady równości stron (rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem)

Klasyfikacja norm prawnych

1. ze względu na moc obowiązywania

1. IUS COGENS (np. odpowiedzialność porządkowa, dyscyplinarna, przedawnienie)

2. IUS DISPOSITIVUM (prawie nie ma ich w prawie pracy)

3. NORMY SEMIIMPERATYWNE (normy te dominują w prawie pracy)

• <18.1> zasada uprzywilejowania pracownika

• <18.2> zasada automatyzmu prawnego

• minimalne wynagrodzenie (899 zł)

2. ze względu na rodzaj sankcji

1. NORMY DOSKONAŁE (lex perfecta) - sankcja cywilnoprawna

2. NORMY MNIEJ NIŻ DOSKONAŁE (lex minus quam perfecta) - sankcja karna

3. NORMY WIĘCEJ NIŻ DOSKONAŁE (lex plus quam perfecta) - sankcja cywilna i karna

W prawie pracy dominują normy więcej niż doskonałe.

2. FUNKCJA ORGANIZATORSKA

• Polega na takim działaniu regulacji prawnej, które ma zapewnić prawidłowy przebieg pracy zespołowej

• Funkcję stworzono dla pracodawców, ale służy też pracownikom

• Prawo pracy określa:

• Zakres uprawnień kierowniczych

• Obowiązki pracowników

• Sankcje i środki karne mają przeciwdziałać naruszaniu obowiązków przez pracowników

• Do realizacji tej funkcji konieczna jest instytucja podporządkowania, określenie zakresu obowiązków pracowniczych i instytucja odpowiedzialności porządkowej

• systemy ocen, pochwały, nagrody służą wykonaniu tej funkcji

• FUNKCJA WYCHOWAWCZA

• Jest to funkcja każdego prawa, ma walor społeczny

• Wykonywanie pracy wpływa na jakość życia

• Wykształcone w pracy wzorce postępowania przenoszone są w dużej mierze na życie pozazawodowe

• Np. szanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika, przestrzeganie zasad współżycia społecznego

4. FUKCJA ROSZDZIELCZA

• Istotą tej funkcji jest podział dochodu społecznego. Prawo pracy określa zasady podziału dochodu między pracowników a pracodawców (Zieliński)

• Rozumienie tej funkcji jako podział pracy (Liszcz)

4. ZASADY PRAWA PRACY (Florek, Zieliński - § 2-3; Liszcz - rozdział III)

4.1. Pojęcie zasad prawa pracy

Zasady prawa pracy - są to stworzone przez ludzi normy o podstawowym charakterze mające zasadnicze znaczenie dla danego systemu prawnego. Jest to ujęcie pozytywistyczne. Wg koncepcji naturalistycznej zasady te mają charakter pozaprawny i absolutny.

4.2. Rodzaje zasad prawa pracy

1. ZASADY NORMATYWNE

Są to pewne reguły postępowania charakteryzujące się dużym stopniem ogólności. Mają one podstawowe znaczenie dla regulacji stosunków społecznych. Te zasady obowiązują tak jak inne (szczegółowe) normy prawne

Np. Dział I, Rozdział II KP (Podstawowe zasady prawa pracy)

• Zasada swobody wyboru zatrudnienia (art. 10 § 1) i (Art. 65. ust. 1 i 2 Konstytucji)

• Prawo do minimalnego wynagrodzenia (art. 10 § 2) i (Art. 65. ust. 4 Konstytucji)

• Zasada prawa do pracy (art. 10 § 3)

• Zasada dobrowolności pracy (art. 11)

• Zasada ochrony dóbr osobistych pracownika (Art. 11¹)

• Zasada równego traktowania wszystkich pracowników (Art. 11² i Art. 11³ )

• Prawo do godziwego wynagrodzenia (Art. 13)

• Prawo do wypoczynku (Art. 14) i (Art. 66. ust. 2 Konstytucji)

• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (Art. 15)

• Obowiązek pracodawcy zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników (stosownie do możliwości i warunków) (Art. 16)

• Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (Art. 17)

• Zasada uprzywilejowania pracownika, zasada automatyzmu prawnego (Art. 18)

• Zasada wolności zrzeszania się pracowników i pracodawców (Art. 18¹) i (Art. 59. ust. 1 Konstytucji)

• Zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy (Art. 18²) i (Art. 20 Konstytucji)

Niektóre z zasad normatywnych są zapisane w Konstytucji).

Istnieje też zasada trwałości stosunku pracy. Można ją wywnioskować z Art. 38, 45, 56 i 41 KP.

2. ZASADY POSTULATYWNE

Są to reguły wyrażające pewne idee kierunkowe, myśli przewodnie, postulaty kierowane pod adresem organów stosujących prawo (wskazówki interpretacyjne) i organów ustawodawczych (wskazówki legislacyjne). Wszystkie zasady normatywne mają też aspekt postulatywny.

3. ZASADY OPISOWE

Są to konstrukcje prawne służące skrótowej charakterystyce instytucji prawa pracy.

• Zasada odpłatności pracy

• Zasada osobistego świadczenia pracy

• Zasada ryzyka podmiotu zatrudniającego

• Zasada szybkości postępowania (procesowa)

• Zasada ograniczenia formalizmu (procesowa) np. ustny pozew

4.3. Funkcje zasad prawa pracy

1. zasady normatywne

Zasady są także normami prawnymi. Są bezpośrednio stosowane gdy nie ma regulacji szczególnej. Nie zachodzi tu reguła Lex speciali derogat legi generali Normy szczegółowe muszą być zgodne z zasadą.

Zasadę ułatwiania podnoszenia kwalifikacji realizują przepisy wykonawcze.

Zasady normatywne służą także do weryfikacji przepisów KC, które miałyby wypełniać lukę w prawie pracy.

2. zasady postulatywne - postulaty dotyczące tworzenia i stosowania prawa

3. zasady opisowe - są przydatne w badaniach naukowych, pracach dydaktycznych, pracach legislacyjnych

- 2 -

---