NATO 2020

(„Raport Albright”)

THE POLISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS

POLSKI INSTYTUT SPRAW MIĘDZYNARODOWYCH

PISM

NATO 2020

Zapewnione bezpieczeństwo

Dynamiczne zaangażowanie

OLSKI

NSTYTUT

PRAW

I DZYNARODOWYCH

. W

ARECKA

, 00-950 W

ARSZAWA

TEL

. (+48) 22 556 80 00,

FAKS

(+48) 22 556 80 99

PISM

WWW

PISM

Oddajemy do rąk polskiego czytelnika raport przygotowany
na zlecenie Sekretarza Generalnego Organizacji Paktu
Północnoatlantyckiego (NATO) przez grupę ekspertów, której
przewodniczyła Madeleine Albright, była Sekretarz Stanu USA.
W gronie autorów znalazł się – obok innych negocjatorów
i badaczy oraz byłych ministrów spraw zagranicznych
i dyplomatów z 12 państw Sojuszu Północnoatlantyckiego
– również prof. dr hab. Adam Daniel Rotfeld
(na zdjęciu z Madeleine Albright).

9 7 8 8 3 8 9 6 0 7 9 9 7 >

ISBN 978-83-89607-99-7

Fot. PAP

NATO 2020:

ZAPEWNIONE BEZPIECZEŃSTWO

DYNAMICZNE ZAANGAŻOWANIE

Wprowadzenie i redakcja

Adam Daniel Rotfeld

Warszawa 2010

THE POLISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS

POLSKI INSTYTUT SPRAW MIĘDZYNARODOWYCH

PISM

Warszawa 2010

ISBN 978-83-89607-99-7

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, Poland

tel. (+48) 22 556 80 00, fax (+48) 22 556 80 99

e-mail: pism@pism.pl, www.pism.pl

Spis treści

Od redaktora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nowa koncepcja strategiczna

Grupa Ekspertów NATO: zadania – prace – wyniki
(Adam Daniel Rotfeld) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

NATO 2020:
Zapewnione bezpieczeństwo. Dynamiczne zaangażowanie . .

ANEKSY

List ministrów spraw zagranicznych i obrony narodowej
Rzeczypospolitej Polskiej do Sekretarza Generalnego
Organizacji Sojuszu Północnoatlantyckiego . . . . . . . . . . 101

List Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela Unii
ds. polityki zagranicznej

105

NATO, nowi członkowie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Od redaktora

Oddajemy do rąk polskiego czytelnika raport przygotowany na zlecenie

Sekretarza Generalnego Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) przez
grupę dwunastu ekspertów, której przewodniczyła Madeleine Albright, była sekretarz
stanu USA. W gronie autorów „Raportu Albright” (określonym w prasie jako Grupa
Mędrców) znaleźli się doświadczeni negocjatorzy i badacze, byli ministrowie spraw
zagranicznych i obrony narodowej oraz byli szefowie narodowych misji przy NATO
z Francji, Grecji, Hiszpanii, Kanady, Łotwy, Niemiec, Niderlandów, Polski, Turcji,
Wielkiej Brytanii i Włoch. Decyzja o powołaniu Grupy i zapoczątkowaniu prac nad
nową koncepcją strategiczną Sojuszu była jednym z pierwszych kroków, jakie podjął
Anders Fogh Rasmussen po objęciu funkcji sekretarza generalnego NATO. W czasie
pierwszego spotkania z Grupą w Brukseli (początek września 2009 r.) nowo miano-
wany sekretarz generalny powiedział, że naszym zadaniem jest nie tyle przed-
stawienie gotowego dokumentu określającego strategię Sojuszu, ile przygotowanie
„budulca”, czy też części składowych (building blocks), które będą wykorzystane
w kształtowaniu nowej koncepcji strategicznej.

Od pierwszych dni naszej pracy było jasne, że fundamentalne zmiany, które

zaszły w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego, wymagają nie tylko
korekty czy też uaktualnienia postanowień zawartych w koncepcji strategicznej
Sojuszu z 1999 roku, ale na porządku dziennym stoi potrzeba jakościowo nowego
spojrzenia na czynniki zapewniające bezpieczeństwo. Należało zatem zdefiniować
ryzyka oraz zagrożenia, jakim NATO powinno stawić czoło w nadchodzącej deka-
dzie. Uczestnicy Grupy Ekspertów uznali, że wyzwania, jakie pojawiły się,
przypominaja w pewnej mierze te, przed którymi stał Sojusz w drugiej połowie lat
sześćdziesiątych. Ówczesną odpowiedzią na nową sytuację był tak zwany „raport
Harmela” z 1967 r., który określił na długie lata dwoistą strategię, opartą na dwóch
filarach: odprężeniu i odstraszaniu. Raport Albright również w odpowiedzi na nowe
wyzwania proponuje dwutorowe podejście: zapewnione bezpieczeństwo i dyna-
miczne zaangażowanie, czy też obronę i odstraszanie, ale w całkowicie odmiennym
środowisku bezpieczeństwa.

Prezentowany Raport wyraża filozofię polityczną, jaką Sojusz będzie kierował się

w nadchodzącej dekadzie. Natomiast koncepcja strategiczna, którą zatwierdzą szefowie
państw i rządów na Szczycie NATO w Lizbonie będzie dokumentem normatywnym
określającym cele i zadania Sojuszu do 2020 roku.

Prezentowana publikacja obejmuje tłumaczenie pełnego tekstu analizy i zaleceń

Grupy Mędrców w sprawie nowej koncepcji strategicznej („Raport Albright”). Doku-
ment ten uzupełniają dwa aneksy: wspólny list ministrów spraw zagranicznych
i obrony narodowej RP, Radosława Sikorskiego i Bogdana Klicha, do Sekretarza
Generalnego NATO, określający stanowisko Polski wobec „Raportu Albright”, list
Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa, wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej, do Andersa Fogha
Rasmussena, Sekretarza Generalnego Organizacji Traktatu Północnoatlantyckie-
go, określający jej stanowisko w tej sprawie oraz tekst zatytułowany NATO, nowi
członkowie i ich bezpieczeństwo, przygotowany przez grupę sześciu niezależnych
ekspertów z Łotwy, Niemiec, Polski, Słowacji, USA i Wielkiej Brytanii. Całość poprze-
dza merytoryczne wprowadzenie do zamieszczonych tekstów i materiałów.

Pragnę wyrazić wdzięczność wszystkim osobom, z którymi współpracowałem

w czasie przygotowania prezentowanego w tej publikacji Raportu, a w szczególności
Ministrowi Spraw Zagranicznych Radosławowi Sikorskiemu, który wspierał mnie
w moich wysiłkach na wszystkich etapach pracy Grupy Ekspertów NATO, min.
Jackowi Najderowi, podsekretarzowi stanu w MSZ i amb. Adamowi Kobierackie-
mu, dyrektorowi Departamentu Polityki Bezpieczeństwa MSZ oraz ich współpra-
cowniczkom – pani Justynie Bartkiewicz-Godlewskiej i pani Agnieszce Karczmarz,
które asystowały mi na dziesiątkach spotkań i seminariów, przygotowywały
potrzebną dokumentację oraz opracowały robocze tłumaczenie „Raportu Albright”.
Dziękuję też amb. Bogusławowi Winidowi, szefowi misji RP przy NATO w Brukseli
oraz panu Michałowi Polakowowi i innym pracownikom polskiego przedsta-
wicielstwa przy NATO za ich zaangażowanie i pomoc. Dziękuję dr. Marcinowi
Zaborowskiemu, dyrektorowi Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych oraz
jego zespołowi – panu Markowi Madejowi, pani Beacie Górce-Winter oraz panu
Łukaszowi Kulesie. Szczególne podziękowania kieruję pod adresem pani Hanny
Szulc-Kobierackiej z MSZ i mojej asystentki pani Katarzyny Rawskiej-Góreckiej,
bez których pomocy nie byłbym w stanie sprostać powierzonym mi zadaniom.

Adam Daniel Rotfeld

NOWA KONCEPCJA STRATEGICZNA

Grupa Ekspertów NATO: zadania – prace – wyniki

Uwagi wstępne

Głębokie i zasadnicze zmiany, jakie zaszły w międzynarodowym środo-

wisku bezpieczeństwa w ciągu 20 lat po zakończeniu zimnej wojny postawiły
przywódców państw wchodzących w skład Sojuszu Północnoatlantyckiego
(NATO) przed koniecznością odpowiedzi na pytanie: czy – a jeśli tak, to
w jakiej mierze – przyjęta w kwietniu 1999 roku koncepcja strategiczna
NATO odpowiada wyzwaniom i potrzebom nadchodzącej drugiej dekady
XXI wieku? Jaką rolę ma odgrywać Sojusz w całkowicie zmienionym środo-
wisku bezpieczeństwa międzynarodowego, w którym ryzyko i zagrożenia
wynikają z niepewności, niejasności i niestabilności? Czy NATO zachowuje
charakter sojuszu obronnego, a jeśli tak – to w jakim stopniu pełni nową
funkcję systemu bezpieczeństwa zbiorowego oraz mechanizmu zapo-
biegania i rozładowywania kryzysów? Wiosną 2009 roku na szczycie NATO
(Strasburg/Kehl, 4 kwietnia 2009 roku) zdecydowano, że nadszedł czas, by
odpowiedzieć na te pytania.

Zadania

W Deklaracji o bezpieczeństwie Sojuszu z 4 kwietnia 2009 r. przywódcy

28 państw NATO zobowiązali Sekretarza Generalnego, aby „zwołał i po-
kierował pracami reprezentatywnej i kompetentnej Grupy Ekspertów,
którzy w ścisłej konsultacji ze wszystkimi sojusznikami stworzą dla Sekre-
tarza Generalnego podstawę do wypracowania nowej koncepcji strate-
gicznej i przedstawienia propozycji jej wcielania w życie dla podjęcia decyzji
w czasie następnego szczytu”

. Sekretarz Generalny został zobowiązany do

Declaration on Alliance Security issued by the Heads of States and Government

participating in the Meeting of the North Atlantic Council in Strassburg/Kehl on the 4th of
April, 2009.

włączenia Rady NATO do całego procesu przygotowania nowej koncepcji
Sojuszu. Taki był mandat.

Na tej podstawie nowy Sekretarz Generalny Sojuszu Anders Fogh Ras-

mussen powołał Grupę 12 ekspertów, której przewodniczyła Madeleine
Albright, była Sekretarz Stanu USA. W skład Grupy weszli ponadto byli
politycy, dyplomaci oraz badacze z 11 innych państw: Francji, Grecji, Hisz-
panii, Kanady, Łotwy, Niderlandów, Niemiec, Polski, Turcji, Wielkiej
Brytanii i Włoch. Uczestnicy Grupy zostali wybrani ze względu na ich
kwalifikacje i nie reprezentowali oficjalnego stanowiska państw, których są
obywatelami (podczas pierwszego strategicznego seminarium w Luksem-
burgu w połowie października 2009 roku postanowiono powołać też
dodatkowo grupę doradców wojskowych). Na wszystkich etapach pracy
Grupa Ekspertów spotykała się też regularnie z najwyższymi dowódcami
wojskowymi NATO. Madeleine Albright zaprosiła również do współpracy
byłych dowódców wysokiego szczebla Sojuszu.

Specjalny wkład do prac Grupy wniósł gen. Franciszek Gągor, szef Sztabu

Generalnego Wojska Polskiego, który zginął tragicznie w katastrofie
lotniczej pod Smoleńskiem (10 kwietnia 2010 roku) wraz z Prezydentem RP
Lechem Kaczyńskim i 94 towarzyszącymi osobami.

Cel powołania Grupy „12” był wieloraki. Należy pamiętać, że w Radzie

NATO zasiada 28 ambasadorów, którzy na podstawie instrukcji otrzy-
mywanych od swoich rządów prowadzą konsultacje i negocjują podej-
mowane w ramach Sojuszu decyzje; jest to więc duże gremium, obciążone
proceduralnymi ograniczeniami. Utrudniałoby to – i bez tego niełatwe –
zadanie uzgodnienia w krótkim czasie koncepcyjnego dokumentu, jakim
z założenia powinna być nowa strategia Sojuszu.

Główny motyw, który skłonił państwa sojusznicze do zapoczątkowania

prac nad nową koncepcją strategiczną, sprowadzał się do tego, że przy-
gotowywany dokument powinien uwzględniać nowe zjawiska, nowe za-
grożenia, nowe ryzyko, nowe wyzwania. Raport przygotowany przez Grupę
„12” – zgodnie z zaleceniem Sekretarza Generalnego NATO – ma charakter
pozarządowy i nieformalny. W ten sposób Sekretarz Generalny pozostawił
sobie pełną swobodę, by traktować ten raport jako pozycję wyjściową i pod-

stawę do dyskusji z przedstawicielami państw (ministrami spraw zagra-
nicznych i obrony, premierami i prezydentami). Rada NATO w Brukseli była
na bieżąco informowana o stanie prac nad nową koncepcją na wszystkich
etapach. Jednak ostateczny tekst koncepcji (a nie „Raport Albright”) był
przedmiotem negocjacji i uzgodnień między oficjalnymi reprezentantami
państw Sojuszu już po definitywnym zakończeniu prac Grupy Ekspertów,
która wyniki swoich prac przedstawiła pod rozwagę Rady Północno-
atlantyckiej 17 maja 2010 roku. „Raport” wyraża polityczną filozofię – jest
koncepcyjnym i merytorycznym źródłem, nieskażonym wielokrotnymi
późniejszymi pracami redakcyjnymi, z którego wyłoniła się nowa strategia.

Jaki zatem był sens powołania Grupy? Co skłoniło państwa sojusznicze

do podjęcia decyzji o szybkim przygotowaniu nowej koncepcji strategicznej
NATO? Najprostsza odpowiedź na te pytania brzmi: coraz więcej było
krytycznych opinii na temat małej efektywności Sojuszu i braku spójności
jego działań, jak też sprzecznych oczekiwań związanych z funkcjonowa-
niem NATO. Wyrażał to najkrócej lapidarny tytuł jednego z komentarzy:
Powoli zanikające NATO

Czy NATO rzeczywiście zanika? A może wielka i sprawna machina

działa częściowo na jałowych obrotach, ponieważ jej mechanizmy, sposoby
podejmowania decyzji oraz siły zbrojne były zaprojektowane na inne czasy,
na inne wyzwania, inne zagrożenia i inne ryzyka? W czasach zimnej wojny
nikt nie podejmował wielkiej politycznej debaty na temat sposobu inter-
pretacji art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Dla sojuszników i przeciwników
Sojuszu było jasne, że jeśli jakikolwiek kraj wchodzący w skład NATO
będzie zagrożony, to Sojusz z całą swoją potęgą stanie w jego obronie. Zimna
wojna nie pozostawiała wątpliwości, kto jest przyjacielem, a kto – nieprzy-
jacielem i jakie są źródła zagrożeń. Z czasem sprawy się skomplikowały.
Zagrożenia, wyzwania i ryzyko stały się wieloznaczne i niejasne. Zwiększyła
się przestrzeń niepewności i niestabilności. Wprowadzanie dziś drobnych
korekt do koncepcji strategicznych Sojuszu z 1991 i 1999 roku nie byłoby już
wystarczającą odpowiedzią na potrzeby drugiej dekady XXI wieku. Koniecz-
ność zasadniczej zmiany w podejściu do NATO sygnalizował były kanclerz

Anne Aplebaum: The slowly vanishing NATO. “The Washington Post”, 20 October 2009.

Republiki Federalnej Niemiec w wystąpieniu na konferencji w sprawie poli-
tyki bezpieczeństwa w Monachium (12 lutego 2005 r.). Jego przemówienie,
które odczytał minister obrony Peter Struck, zawierało nową wówczas
ocenę: Sojusz nie jest już platformą konsultacji ani koordynacji wspólnej
strategii państw NATO

. Gerhard Schröder sygnalizował, że Sojusz stracił

na znaczeniu i następuje jego marginalizacja. Rok później Angela Merkel,
nowy kanclerz federalny, wystąpiła w Monachium z inicjatywą
wypracowania nowej koncepcji strategicznej NATO

Prace

W ciągu minionych kilku lat ukazały się setki poważnych analiz, studiów

i monografii poświęconych nowej koncepcji NATO

. Zawarte w nich propo-

zycje i sugestie były wynikiem przemyśleń niezależnych ekspertów oraz
polityków i z reguły były formułowane poza Sojuszem. Zapoczątkowane we
wrześniu 2009 r. prace wyróżniały trzy istotne elementy:

Po pierwsze, powołana przez Sekretarza Generalnego NATO Grupa Eks-

pertów miała przedstawić analizy i zalecenia w odpowiedzi na zapotrze-
bowanie państw i rządów, jak również ożywić debatę w środowiskach
badaczy, analityków i szerokiej opinii publicznej.

Wystąpienie federalnego kanclerza G. Schrödera na 41 Monachijskiej Konferencji Polityki

Bezpieczeństwa, 12 lutego 2005 r. – www.securityconference.de/archive/konferenzen/rede.
php?menu_2005=&menu_konferenzen_archiv=&menu_konferenzen=&sprache=de&id
=143&.

Stanowisko kanclerz A. Merkel na 42. Monachijskiej Konferencji Polityki Bezpieczeń-

stwa, 4 lutego 2006 r. – www.securityconference.de/archive/konferenzen/rede.php?menu_
2006=&menu_2005=&menu_konferenzen_archiv=&menu_konferenzen=&sprache=de
&id=170&.

Por.: Klaus Wittmann przedstawił w swoim raporcie przegląd najważniejszych prac

poświęconych nowej koncepcji strategicznej. Por. jego studium pt.: Towards a New Strategic
Concept for NATO. NATO Defence College, Rome, Sept. 2009. W rok później, we wrześniu
2010 r. Wittmann zaprezentował na konferencji poświęconej euroatlantyckiemu bezpie-
czeństwu z udziałem Grupy Wybitnycvh Osobistości (Euro-Atlantic Security Eminent
Person’s Group) Meeting New Threats, Resolving Old Divisions, Ditchley Park, Charlbury, UK,
24-26 September 2010, własny projekt nowej koncepcji pt. NATO’s new Stratregic Concept.
An Illustrative Draft. September 2010.

Po drugie, Grupa „12” miała przyjąć za punkt wyjścia dotychczasowy

dorobek, w tym uzgodnione w przeszłości dokumenty. Dotyczyło to zarów-
no ocen, rekomendacji, jak też metodologii.

Po trzecie, sprawą kluczową było przywrócenie rangi i znaczenia uzgod-

nionej wykładni zasad i norm zawartych w Traktacie Waszyngtońskim
z kwietnia 1949 r. Zadaniem Grupy było odbudowanie konsensu między
sojusznikami. Dotyczyło to wszystkich zobowiązań Traktatu Waszyngtoń-
skiego. Z natury rzeczy w centrum uwagi była interpretacja art. 5 Traktatu,
czyli fundamentu, na którym opiera się Sojusz Północnoatlantycki.

Nowa koncepcja strategiczna – w rozumieniu zadań, jakie postawiono

przed Grupą „12” – miała spełniać kilka funkcji: sprzyjać przezwyciężeniu
nastrojów niepewności, niewiary i swoistego zagubienia w określaniu
miejsca i roli NATO w zmieniającym się świecie oraz przywrócić Sojuszowi
żywotność. Jednakowe rozumienie realnych i potencjalnych wyzwań ma
zasadnicze znaczenie dla właściwego funkcjonowania NATO we
współczesnym świecie. Różne, czasem wręcz sprzeczne percepcje zagrożeń
(threat perceptions) z natury rzeczy nie mogą bowiem być podstawą spraw-
nego funkcjonowania sojuszu obronnego.

Nowa koncepcja strategiczna jest zatem próbą wizjonerskiego spojrzenia

w przyszłość. Określenie uzgodnionej wspólnej wizji pozwoli mocniej
związać państwa członkowskie zobowiązaniami przyjętymi ponad 60 lat
temu i zaangażować je na nowo w realizację fundamentalnych zadań, jakimi
są: obrona ich niepodległości, integralności terytorialnej i bezpieczeństwa.
Nie bez znaczenia jest również to, że opinia publiczna powinna rozumieć,
dlaczego Sojusz angażuje się poza Europą i jaki to ma związek z bezpieczeń-
stwem narodowym poszczególnych państw wspólnoty transatlantyckiej.

Prace Grupy „12” obejmowały trzy fazy: refleksyjną, której wyrazem były

strategiczne seminaria; konsultacyjną - rozmowy i spotkania we wszystkich
stolicach państw członkowskich; wreszcie – redakcyjną, czyli uzgodnienie
brzmienia ostatecznego tekstu. Rezultaty pracy zostały przedstawione
Sekretarzowi Generalnemu NATO w początkach maja 2010 roku.

Uzgodniono, że prace Grupy będą się koncentrować wokół sześciu

problemów, które określały niejako rozdziały przyszłego dokumentu:

1) Środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego; 2) Główne cele i ewo-
lucja zadań Sojuszu; 3) Partnerstwo i koncepcja całościowego podejścia;
4) Globalne zaangażowane; 5) Polityczne i organizacyjne reformy; wreszcie
– 6) Transformacja sił zbrojnych Sojuszu i jego zdolności. Poszczególni
członkowie Grupy „12” podzielili między sobą zadania w taki sposób, że
każdy z rozdziałów był wstępnie opracowany przez dwóch ekspertów,
którym asystował jeden z doradców. Na wszystkich etapach zapraszano do
współpracy również doświadczonych wojskowych oraz prowadzono inten-
sywne konsultacje z urzędnikami wysokiego szczebla międzynarodowego
Sekretariatu NATO.

Stare pytania – nowe odpowiedzi

Stawianie w debacie nad koncepcją strategiczną niektórych starych

pytań prowadziło z natury rzeczy do wyostrzenia różnic w stanowiskach
między sojusznikami: starymi a nowymi członkami NATO, między pań-
stwami Europy Środkowej i Wschodniej a państwami regionu Morza
Śródziemnego; między państwami dysponentami broni nuklearnej a tymi,
które nie mają tej broni, ale jest ona na ich terytorium rozlokowana. Zrozu-
miałe, że doświadczenia i czynniki określające stanowisko państw w Europie
Środkowej i Wschodniej są inne ze względu na ich historię i doświadczenia
niż te czynniki, które określają poczucie bezpieczeństwa państw w Europie
Południowej. Różnice te ujawniły się przy okazji strategicznych seminariów
prowadzonych pod auspicjami Grupy Ekspertów NATO z udziałem
zaproszonych specjalistów i doradców wojskowych oraz badaczy z różnych
ośrodków analitycznych. Pierwsze tego typu koncepcyjne seminarium pt.
Podstawowe zadania bezpieczeństwa NATO odbyło się w Luksemburgu
(15–16 października 2009 r.); drugie – pod nazwą Misje NATO w erze
globalizacji zorganizowano w Brdo koło Lubljany (13 listopada 2009 r.);
trzecie o charakterze strategicznym pt. NATO – jego sąsiedztwo i partnerstwa
miało miejsce w Oslo (13–14 stycznia 2010 r.); wreszcie, ostatnie – pt.
Transformacja: struktury, siły zbrojne i zdolności odbyło się w Waszyngtonie (23
lutego 2010 r.). Seminaria te, ze względu na liczny w nich udział wybitnych
dowódców wojskowych, byłych polityków i dyplomatów oraz badaczy,
odegrały kluczową rolę w przygotowaniu „Raportu Albright”. Tak więc
prace nad nową koncepcją strategiczną prowadzone były z aktywnym

zaangażowaniem wielu środowisk opiniotwórczych. Niezależnie bowiem od
seminariów strategicznych organizowanych przez międzynarodowy Sekreta-
riat NATO prowadzono konsultacje z Radą Północnoatlantycką, z państwami
Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC), Dialogu Śródziemnomorskiego,
Stambulskiej Inicjatywy Współpracy; były też spotkania ze Zgromadzeniem
Parlamentarnym NATO, z przedstawicielami Parlamentu Europejskiego,
ONZ i Unii Europejskiej. Towarzyszyły pracom Grupy Ekspertów liczne
seminaria i debaty w Pradze (12 stycznia 2010 r.), Warszawie (12 marca
2010 r.) i innych stolicach.

W czasie tych spotkań, jak również w prasie wyrażano obawy, że próby

innowacyjnego zwiększenia skuteczności Sojuszu mogą prowadzić do efek-
tów odwrotnych do zamierzonych. Samo podjęcie prac nad nową koncepcją
strategiczną stwarzało, zdaniem przeciwników tego dokumentu, ryzyko
potencjalnej dezintegracji NATO. W kilku bowiem kwestiach fundamen-
talnych dla przyszłości Sojuszu, zarysowały się w tej debacie różne stano-
wiska. W szczególności kontrowersje dotyczyły roli, jaką Sojusz odgrywa
i powinien odgrywać we współczesnym świecie: czy jego głównym zada-
niem w drugiej dekadzie XXI wieku pozostaje – zgodnie z art. 5 Traktatu
Waszyngtońskiego – zapewnienie obrony terytoriów i bezpieczeństwa
państw sygnatariuszy, czy też odpowiedź na nowe zagrożenia, które poja-
wiły się i będą się pojawiać poza tym obszarem? Czy Sojusz ma mieć
charakter transatlantycki czy też globalny? Czy ma zachować charakter
sojuszu obronnego, czy też przekształcać się stopniowo w system
bezpieczeństwa zbiorowego? Czy funkcje Sojuszu powinny być głównie
natury wojskowej (hard security), czy też mają w coraz większej mierze
obejmować zadania określane jako soft security – natury politycznej, eko-
nomicznej, społecznej? Czy powinny być realizowane w sposób całkowicie
autonomiczny i niezależny od innych struktur bezpieczeństwa, czy też
w ścisłej koordynacji i współdziałaniu z ONZ oraz instytucjami Unii
Europejskiej, a w szczególności z zaangażowaniem stosownych organów
Unii do procesu decyzyjnego i z wykorzystaniem unijnych zasobów
materialnych i wojskowych?

Pytań i różnic było więcej. Wiele z nich dotyczyło wspólnej strategii

wobec Rosji, politycznej filozofii „otwartych drzwi”, czyli sprawy dalszego

rozszerzania Sojuszu, roli NATO w rozwiązywaniu problemów w regionach
oddalonych od Europy, a w szczególności w Afganistanie, nowego i pro-
porcjonalnego rozłożenia ciężarów i kosztów ponoszonych przez państwa
członkowskie na potrzeby obrony i bezpieczeństwa. Niezbędne było też
wyraźne określenie roli Sojuszu w zwalczaniu terroryzmu, przeciwdziałaniu
piractwu na morzach otwartych, zapobieganiu proliferacji oraz zapewnieniu
bezpieczeństwa cybernetycznego i energetycznego państw członkowskich.

Wyniki

Ostatecznie w ujęciu syntetycznym uzgodniono, że podstawowe zada-

nia Sojuszu obejmują: zbiorową obronę; crisis management, czyli zarządzanie
kryzysami i podejmowanie działań na rzecz międzynarodowej stabilności.

W nowych warunkach potrzebne są nowe sposoby trwałego wiązania

bezpieczeństwa Europy z bezpieczeństwem Stanów Zjednoczonych oraz
potwierdzenia wiążącej treści art. 5, zgodnie z którym: „Strony zgadzają się,
że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej
będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim”. Państwa Sojuszu
zobowiązały się podejmować w takiej sytuacji indywidualnie i zbiorowo
„taką akcję, jaką uznają za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej,
w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlan-
tyckiego”

. Oznacza to w praktyce zobowiązanie do zbiorowej samoobrony,

zgodnej z prawem – na podstawie art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych.

Innymi słowy, art. 5 jest instrumentem, który ma zapewnić:

a) skuteczną ochronę państw przed napaścią wojskową lub atakiem,

którego konsekwencje są porównywalne do ataku zbrojnego (np. atak cyber-
netyczny);

b) ochronę przed atakiem, który stanowi egzystencjalne zagrożenie dla

suwerennego bytu państwa i jego integralności terytorialnej.

Skuteczność mechanizmu art. 5 opiera się na kilku zasadach: na nie-

uchronności i automatyzmie udzielania pomocy ofierze agresji lub państwu

Traktat Północnoatlantycki, Waszyngton, 4 kwietnia 1949. Por. też: Dziennik Ustaw,

2000 r. nr 87, poz. 970.

zagrożonemu taką agresją; pierwszeństwie (priorytecie) w dostępie do zaso-
bów NATO w przypadku napaści i adekwatności środków i działań, które są
w stanie skutecznie przeciwdziałać agresji, niwelować ją i unieszkodliwiać
jej skutki.

Skutecznym sposobem zapobiegania i przeciwdziałania agresji jest

odstraszanie. W okresie zimnej wojny tarczą w zapewnieniu bezpieczeństwa
państw członkowskich Sojuszu była jednoznaczna interpretacja art. 5 po-
łączona z obecnością amerykańskich sił nuklearnych w Europie.

Sojusz – po zakończeniu zimnej wojny – często postrzegany jest jako

wyłaniająca

się

struktura

bezpieczeństwa

zbiorowego,

zwłaszcza

w związku z powstaniem wielu nowych instytucji, które są dla NATO
formą współpracy z państwami nieczłonkowskimi, jak Partnerstwo dla
Pokoju, Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego, Rada NATO–Rosja, Komisja
NATO–Ukraina i inne. Instytucje te nie mogą jednak przesłaniać zasadni-
czych celów, jakie przyświecały sygnatariuszom Traktatu Waszyngtońskie-
go: „ochraniać wolność, wspólne dziedzictwo i cywilizację swych narodów,
oparte na zasadach demokracji, wolności jednostki i praworządności” oraz
„połączyć swe wysiłki w celu zbiorowej obrony oraz zachowania pokoju
i bezpieczeństwa”.

Polityczny wymiar Sojuszu i jego nowe postrzeganie jako systemu bez-

pieczeństwa zbiorowego mają wartość dodaną, ale nie zastępują jego
obronnej istoty. Fundamentalna różnica między bezpieczeństwem zbioro-
wym a sojuszem obronnym polega na tym, że system bezpieczeństwa zbio-
rowego ma neutralizować potencjalną napaść jednego z państw członków
systemu; natomiast sojusz obronny zapewnia bezpieczeństwo i chroni
państwa przed napaścią z zewnątrz. Instytucją, która z założenia miała
pełnić funkcję systemu bezpieczeństwa zbiorowego w skali uniwersalnej,
jest Organizacja Narodów Zjednoczonych, a w skali regionalnej – Orga-
nizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Wątpliwości dotyczące skuteczności NATO są związane z reakcją

Sojuszu na konkretne sytuacje i wyzwania. Po doświadczeniach konfliktu
zbrojnego w Gruzji w sierpniu 2008 r. na porządek dzienny powróciła debata
o obowiązywaniu fundamentalnych zasad regulujących stosunki między

państwami. Dotyczy to w szczególności zasady integralności terytorialnej,
nienaruszalności granic i nieinterwencji. Artykuł 5 Traktatu Waszyng-
tońskiego daje gwarancje bezpieczeństwa tylko państwom członkowskim.
Jednak naruszenie fundamentalnych zasad i norm regulujących stosunki
międzynarodowe nie może być obojętne dla Sojuszu jako całości ani dla
poszczególnych państw wchodzących w skład NATO.

NATO a Rosja

W trakcie prac nad nową koncepcją strategiczną Rosja wniosła pod

rozwagę państw obszaru transatlantyckiego dwa projekty dokumentów.
29 listopada 2009 r. prezydent Federacji Rosyjskiej Dmitrij Miedwiediew
przesłał członkom OBWE formalnoprawny zarys traktatu o bezpieczeństwie
europejskim

. Kilka dni później (4 grudnia 2009 r.) rosyjski minister spraw

zagranicznych przekazał Sekretarzowi Generalnemu Sojuszu Północno-
atlantyckiego projekt umowy między Rosją a NATO

Artykuł 2 tego projektu przewiduje, że jeśli którekolwiek państwo

wchodzące w skład Rady NATO–Rosja uzna za zagrożenie lub wyzwanie
powstałą sytuację, to może zwołać posiedzenie Rady, które uruchomi proces
wspólnego podejmowania decyzji w tej sprawie. Rosja z jednej strony
deklaruje, że jej celem jest ustanowienie systemu „niepodzielnego
bezpieczeństwa”, a z drugiej – artykuł 4 proponowanej umowy o nowych
zasadach stosunków między państwami członkami Rady NATO–Rosja
postuluje, aby wprowadzić rozróżnienie uprawnień wewnątrz Sojuszu
między „starymi” a „nowymi” członkami. Mianowicie państwa, które były
członkami Sojuszu przed 27 maja 1997 roku mają przyjąć zobowiązanie, że
nie będą rozmieszczać na terytoriach 12 nowych państw członkowskich
swoich sił zbrojnych (zakaz stacjonowania znaczących sił zbrojnych
i uzbrojenia). Artykuł ten szczegółowo określa, jakie siły zbrojne uważa się

Zob. http://news.kremlin.ru/news/6152.

NATO Unclassified – SG (2009) 0995. Paper received from Russian MFA, Sergei Lavrov,

4 Dec. 2009.

za znaczące

. Ta detaliczna forma różnicowania „starych” i „nowych”

członków NATO sygnalizuje motywy stanowiska Rosji wobec Sojuszu,
a zarazem wskazuje, że autorzy nie mieli złudzeń, że ich projekt będzie
podstawą negocjacji. Innymi słowy, przedstawiony projekt określał
polityczną pozycję, zgodnie z którą Rosja nie tylko nadal traktuje proces
rozszerzania Sojuszu jako zagrożenie dla swojego bezpieczeństwa, ale
również inaczej postrzega prawo do bezpieczeństwa „starych” i „nowych”
członków Sojuszu. Jej propozycje miały przeciwdziałać potencjalnemu
przyjmowaniu nowych członków w przyszłości, a zarazem potwierdzić
oceny tych zdarzeń z przeszłości, z którymi Rosja się definitywnie nie
pogodziła i postuluje zmienić lub pomniejszyć ich znaczenie.

Warto wyjaśnić, jakie były rzeczywiste zobowiązania Zachodu w tej

mierze. Przystąpienie nowych państw do Sojuszu było poprzedzone
jednostronną deklaracją polityczną Sekretarza Generalnego NATO, którym
był wówczas Javier Solana (14 marca 1997): „W obecnym i możliwym do
przewidzenia środowisku bezpieczeństwa Sojusz będzie organizował swoją
zbiorową obronę i inne zadania raczej przez zapewnienie koniecznej
interoperatywności, integracji i zdolności do wzmacniania (sił zbrojnych –
A.D.R.) niż dodatkowe rozmieszczenie na stałe znaczących sił zbrojnych”

Ta jednostronna deklaracja poprzedzała o dwa lata przyjęcie do Sojuszu
trzech nowych państw – Polski, Czech i Węgier (12 marca 1999 r.).
Jakkolwiek zobowiązanie to ma charakter moralno-polityczny, a nie
prawny, jest w całej rozciągłości przestrzegane przez państwa NATO.

Przed kolejnym przyjęciem do Sojuszu siedmiu nowych państw – na

zwołanym szczycie NATO w bazie wojskowej koło Rzymu (Pratica di Mare)
– uchwalono dokument o jakościowo nowych stosunkach między Rosją

Według rosyjskiego projektu są to jednostki rzędu brygady bojowej, eskadry lotniczej,

batalionu helikopterów, ponad 40 czołgów lub 188 opancerzonych pojazdów bojowych lub
90 sztuk artylerii o kalibrze 100 mm (i ponad), 24 samolotów bojowych (lub 24 helikopterów
bojowych).

„NATO Press Release” (97), Brussels, 14 March 1997. Por. szerzej na ten temat: Adam

D. Rotfeld, Europe: The Institutionalized Security Process, „SIPRI Yearbook 1999”, s. 247 oraz
Adam D.Rotfeld, Przyszłość NATO, „Sprawy Międzynarodowe”, lipiec–wrzesień 2006 (nr 3),
s. 5–20.

a NATO (maj 2002 r.)

. Sojusz stworzył w ten sposób perspektywę konstruk-

tywnego włączenia się Rosji do realizacji wspólnej polityki bezpieczeństwa
w Europie i innych częściach świata. Dokument ten przyjęto w założeniu, że
Rosja porzuci bezzasadną propagandową retorykę traktowania NATO jako
„wrogiego ugrupowania”, a co ważniejsze – przyjmie (nie tylko werbalnie)
system

wspólnych

uniwersalnych

wartości,

którymi

kieruje

się

transatlantycka wspólnota demokratycznych państw. Sojusz nie kieruje się
wobec Rosji filozofią wyłączania (exclusiveness), ale włączania (inclusiveness)
i wspólnego angażowania się w zapewnienie wspólnego bezpieczeństwa.
Ilustracją tego podejścia była nie tylko amerykańska polityka nowego
otwarcia („reset”), ale również programowe wystąpienie nowego Sekretarza
Generalnego NATO

oraz wiele innych konkretnych inicjatyw, zwłaszcza

w sferze kontroli zbrojeń, adresowanych do Rosji. Na dłuższą metę polityka
ta będzie skuteczna, jeśli spotka się ze wzajemnością strony rosyjskiej.
Innymi słowy, NATO dla zapewnienia bezpieczeństwa potrzebuje Rosji,
podobnie jak Rosja potrzebuje NATO. Sekretarz stanu USA Hillary R. Clin-
ton w wystąpieniu na Strategicznym Seminarium Sojuszu w Waszyngtonie
(22 lutego 2010 r.) złożyła w tej sprawie istotną deklarację: „Wśród wyzwań,
którym Rosja musi stawiać czoło, nie ma NATO. Chcemy takich relacji
NATO–Rosja, które będą oparte na współpracy przynoszącej konkretne
rezultaty i sprzyjającej zbliżeniu między NATO a Rosją”. Wybór należy do
Rosji.

W tym miejscu warto odnotować, że w rosyjskich poszukiwaniach

nowej architektury bezpieczeństwa abstrakcyjne i modelowe podejście oraz
aspekty formalnoprawne dominują niekiedy nad zachodnim podejściem
– pragmatycznym i konkretnym.

Poważnej refleksji wymaga też określenie strategii NATO i Unii w zwal-

czaniu terroryzmu, podejmowaniu interwencji humanitarnych w pań-

NATO-Russia Relations: A New Quality. Declaration by Heads of the State and Government

of NATO States and the Russian Federation. http://www.nato.int/docu/basictxt/
6020528e.pdf.

„NATO and Russia: A New Beginning”. Speech by NATO Secretary General Anders

Fogh Rasmussen at the Carnegie Endowment. Brussels, 18 September 2009.

stwach słabych i upadłych, zapobieganiu atakom piratów oraz zwalczaniu
i zapobieganiu proliferacji broni masowego rażenia czy też reagowaniu na
ataki cybernetyczne; w coraz większej mierze noszą one znamiona
zewnętrznej agresji, które są podstawą do uruchomienia współdziałania na
podstawie art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego. We wszystkich tych sprawach
możliwa jest rzeczowa i owocna współpraca między Sojuszem a Rosją.

W nowej koncepcji strategicznej utrzymano w mocy filozofię „otwartych

drzwi”, czyli pozostawiono państwom swobodę dokonywania wyboru
w określaniu sposobów zapewnienia własnego bezpieczeństwa i niepod-
ległości. Implikuje to prawo państwa do przystępowania lub nieprzystępo-
wania do wielostronnych sojuszy obronnych. Autorzy raportu wyszli
z założenia, że przystąpienie do Sojuszu powinno być suwerenną decyzją
zainteresowanych państw, o ile spełniają one warunki członkostwa
w NATO.

Uwagi końcowe

Strategia Sojuszu powinna zarówno zapobiegać swoistej „renacjona-

lizacji” bezpieczeństwa przez główne państwa Europy i Ameryki Północnej,
jak i powrotowi do tworzenia dziewiętnastowiecznych „koncertów mo-
carstw”, „dyrektoriatów” lub innych form narzucania państwom średnim
i małym woli mocarstw wielkich i silnych.

W debacie nad nowa koncepcją strategiczną wiele spraw wymagało

wyjaśnienia. Dotyczyło to jakościowo nowych relacji w sferze obronności
i bezpieczeństwa między NATO a Unią Europejską, roli komponentu
nuklearnego, wspólnej obrony przeciwrakietowej, reformy Sojuszu i nowego
pojmowania „całościowego podejścia” (comprehensive approach) oraz reformy
NATO w warunkach kryzysu finansowego i konieczności zmniejszania
wydatków wojskowych. Prace nad koncepcją sprzyjały uzgodnieniu nowej
strategii Sojuszu w Afganistanie.

W sumie, nowa koncepcja odpowiada na nowe wyzwania i oczekiwania

państw członkowskich. Zapewnia obronę terytorium i ludności państw
członków Sojuszu; podnosi rangę konsultacji (zgodnie z art. 4 Traktatu
Waszyngtońskiego); określa nowe formy i sposoby współpracy Sojuszu

z otoczeniem zewnętrznym; podejmuje sprawy kontroli zbrojeń i nie-
proliferacji; podkreśla znaczenie działań prewencyjnych dla zapewnienia
bezpieczeństwa.

Sojusz Północnoatlantycki spełnia zatem kilka podstawowych funkcji:

zapewnia państwom członkowskim ochronę (gwarancje bezpieczeństwa);
spełnia funkcję odstraszającą potencjalnego agresora (głównie jest to
odstraszanie nuklearne); jest zdolny do interwencji, zwłaszcza na obszarze
zagrożeń terrorystycznych (misje ekspedycyjne); wreszcie, pełni funkcje
prewencyjną, zapobiegawczą na swoich peryferiach (partnerstwo) oraz sta-
bilizującą nie tylko w stosunkach transatlantyckich, ale w skali globalnej.

Ideą porządkującą system międzynarodowego bezpieczeństwa w XXI

wieku jest współzależność państw – wielkich i małych, silnych i słabych,
demokratycznych i autorytarnych. Współzależność w warunkach globa-
lizacji i zróżnicowania współczesnego świata stawia na porządku dziennym
jako jeden z nowych priorytetów sprawę zarządzania kryzysowego. Istotną
trudnością jest brak uzgodnionych procedur i mechanizmów kontroli nad
rozwojem wypadków wewnątrz państw, które nie są w stanie zapobiec
przekształcaniu się wewnętrznych kryzysów w sytuacje zagrażające poko-
jowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu.

Zadania, jakie były postawione przed Grupą Ekspertów NATO miały

przyczynić się do rewitalizacji i reformy Sojuszu. Wymagały zdefiniowania
nowej istoty stosunków transatlantyckich i tego, w jakim zakresie Sojusz ma
podlegać dalszej transformacji, by odpowiedzieć na nieznane dotychczas
wyzwania, ryzyko i zagrożenia. Madeleine Albright, przekazując 17 maja
2010 r. Sekretarzowi Generalnemu Andersowi Fogh Rasmussenowi Raport
Grupy Ekspertów NATO, w liście przewodnim odnotowała, że NATO „po-
zostaje potężnym sojuszem wojskowym, który zapewnia swoim członkom
obronę i promowanie demokratycznych wartości. Stanowi kluczowe ogni-
wo, które wiąże Amerykę Północną z Europą. (…) Kombinacja zapewnionego
bezpieczeństwa wewnętrznego i dynamicznego zaangażowania poza granicami to
kamień węgielny NATO w nadchodzących dekadach”.

Strategiczne koncepcje przyjmowane przez Sojusz w przeszłości

odegrały istotną rolę w kształtowaniu bezpieczeństwa międzynarodowego,
przezwyciężaniu podziałów i promowaniu pokojowej transformacji. Doty-
czy to zwłaszcza Raportu Harmela, który łączył polityczną odwagę
i wizjonerstwo z poczuciem odpowiedzialności za bezpieczeństwo państw
członkowskich. Myśli zawarte w tym dokumencie z 1967 r. były realizacją
dwutorowej strategii: deterrence i detente, czyli utrzymania wojskowego
(nuklearnego) odstraszania z polityką odprężenia i gotowością do współpracy.
„Raport Albright” prezentuje równie skuteczną strategię – na miarę nowych
wyzwań. Opracowana na tej podstawie i zatwierdzona na szczycie w Liz-
bonie nowa koncepcja strategiczna potwierdzi siłę i żywotność Sojuszu;
umocni gwarancje bezpieczeństwa starych i nowych członków, a zarazem
zademonstruje gotowość do współdziałania opartą na zasadach pełnej
wzajemności i współzależności państw we współczesnym świecie.

Adam Daniel Rotfeld

Przegląd koncepcji z okresu zimnej wojny – por. Robert Kupiecki: Siła i solidarność.

Strategia NATO 1949-1989. Warszawa 2009.

NATO 2020:

ZAPEWNIONE BEZPIECZEŃSTWO

DYNAMICZNE ZAANGAŻOWANIE

(„RAPORT ALBRIGHT”)

Analiza i zalecenia grupy ekspertów

w sprawie nowej koncepcji strategicznej NATO

17 maja 2010 r.

Spis zawartości

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Część pierwsza. Podsumowanie ustaleń . . . . . . . . . . . .

Część druga. Dalsza analiza i zalecenia . . . . . . . . . . . . .

Członkowie Grupy Ekspertów NATO . . . . . . . . . . . . .

Doradcy Grupy Ekspertów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Doradztwo wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kalendarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wstęp

Podczas szczytu w Strasburgu i Kehl w kwietniu 2009 r. przywódcy

Sojuszu polecili Sekretarzowi Generalnemu Andresowi Fogh Rasmussenowi,
aby powołał reprezentatywną grupę wykwalifikowanych ekspertów, której
zadaniem byłoby przygotowanie podstaw dla nowej Koncepcji Strategicznej
NATO. Grupa Ekspertów pod kierownictwem przewodniczącej Madeleine
K. Albright (Stany Zjednoczone) i wiceprzewodniczącego Jeroena van der
Veer (Niderlandy) rozpoczęła pracę we wrześniu 2009 r. Zgodnie ze swoim
mandatem inicjowania otwartej dyskusji na temat organizacji i celów
NATO Grupa zaangażowała się w zorganizowanie serii seminariów i kon-
sultacji z naukowcami oraz oficjalnymi przedstawicielami zarówno władz
cywilnych, jak i wojskowych państw Sojuszu i spoza Sojuszu. Grupa, która
24 listopada 2009 r. przedstawiła wstępne sprawozdanie głównemu orga-
nowi kierowniczemu NATO (Radzie Północnoatlantyckiej), prezentuje
obecnie swój raport końcowy. Dokument zawiera podsumowanie ustaleń
(część pierwsza) i bardziej szczegółowe omówienie głównych problemów
(cześć druga). Celem analizy i sformułowanych zaleceń jest wsparcie Sekre-
tarza Generalnego w opracowaniu nowej Koncepcji Strategicznej, która
zostanie przedstawiona szefom rządów państw NATO na szczycie Sojuszu
w Lizbonie w listopadzie 2010 r.

Grupa Ekspertów wyraża wdzięczność setkom osób, które pomagały

w jej pracach, w tym Sekretarzowi Generalnemu oraz jego zespołowi planis-
tycznemu (pod kierownictwem dr Jamie Shea), rządom państw Sojuszu
i jego partnerom, gospodarzom i uczestnikom seminariów, doradcom cy-
wilnym i wojskowym oraz wszystkim tym, którzy wnieśli do debaty swoje
idee i przemyślenia.

Część pierwsza
Podsumowanie ustaleń

Nowe zagrożenia, nowa determinacja

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) wkracza w drugą

dekadę XXI wieku jako główne źródło stabilności w niepewnym i nie-
przewidywalnym świecie. Patrząc w przyszłość, Sojusz ma solidne
podstawy, by obdarzać go zaufaniem. Demokratyczne zasady, które legły
u podstaw jego utworzenia, nadal zachowują swoje znaczenie. Zniknęła
zimnowojenna rywalizacja, która niegdyś budziła strach przed nuklearnym
Armagedonem. NATO zachowuje ciągłość swojej roli w utrzymywaniu
jedności, bezpieczeństwa i wolności obszaru euroatlantyckiego. Status
Sojuszu jako najskuteczniejszego polityczno-wojskowego aliansu na świecie
jest niezachwiany. Osiągnięcia NATO z przeszłości nie są jednak same
w sobie gwarancją na przyszłość. Między dniem dzisiejszym a rokiem 2020
Sojusz będzie wystawiony na próbę w obliczu pojawiania się nowych nie-
bezpieczeństw, zróżnicowanych wymogów złożonych operacji, a także
wyzwań efektywnego organizowania się w czasach, gdy szybkie reagowanie
ma żywotne znaczenie, wszechstronność jest kluczowa, a zasoby są
ograniczone.

NATO potrzebuje nowej Koncepcji Strategicznej, ponieważ świat

zmienił się zasadniczo od roku 1999, kiedy przyjęto obecny dokument.
Zamachy z 11 września 2001 r. i następne ukazały w sposób najbardziej
dramatyczny śmiercionośne powiązania między technologią a terrorem,
zmuszając do reakcji, która wywiodła wojska NATO daleko od własnego
terytorium, uświadomiła potrzebę wymiany aktualnych informacji wywia-
dowczych i skomplikowała planowanie obronne. Ponadto globalny reżim
nierozprzestrzeniania broni jądrowej znalazł się pod rosnącym naciskiem;
incydenty destabilizujące sytuację na peryferiach Europy sprawiły, że odżyły
historyczne napięcia; innowacyjne sposoby gromadzenia, przesyłania
i magazynowania informacji przyniosły ze sobą nowe niebezpieczeństwa.

W większej mierze uwidoczniły się implikacje dla bezpieczeństwa
wynikające z piractwa, ryzyka związanego z dostawami energii i zanied-
baniem środowiska naturalnego, zaś światowy kryzys gospodarczy sprawił,
że budżetowe problemy przybrały charakter powszechny. Jednocześnie
Sojusz powiększył się do dwudziestu ośmiu członków, poszerzając zarówno
swe zdolności, jak i zobowiązania. Jest pewne, że dojrzał moment, aby
spojrzeć na nowo na misję, procedury i plany Sojuszu.

Opracowanie nowej Koncepcji Strategicznej stwarza szansę na przybli-

żenie NATO społeczeństwom, które wiedzą o Sojuszu niewiele, i które mogą
być sceptyczne wobec znaczenia tej organizacji dla ich własnego życia.
Jakkolwiek NATO jest dziś bardziej niż kiedykolwiek obciążone zadaniami,
jego wartość stała się dla wielu mniej oczywista niż w przeszłości. Przy-
wódcy Sojuszu muszą wykorzystać to otwarcie dla podkreślenia znaczącego
wkładu NATO w kształtowanie międzynarodowej stabilności i pokoju.
W przeciwnym przypadku organizacja mogłaby stracić społeczne poparcie
i wsparcie finansowe, niezbędne dla dobrego wykonywania kluczowych
zadań.

Nowa Koncepcja Strategiczna powinna również służyć przywołaniu

woli politycznej, lub innymi słowy odnowieniu przyrzeczeń ze strony każ-
dego członka. Zagrożenia dla interesów Sojuszu pochodzą z zewnątrz, lecz
siła witalna organizacji może być równie skutecznie zniweczona od
wewnątrz. Rosnąca złożoność globalnego środowiska politycznego stwarza
potencjalną możliwość osłabienia spójności Sojuszu; trudności gospodarcze
mogą odwracać uwagę od potrzeb bezpieczeństwa; mogą powrócić stare
rywalizacje; istnieje również realna możliwość pojawienia się szkodliwego
braku równowagi wojskowych wkładów jednych członków w porównaniu
do innych. Państwa NATO nie mogą pozwolić, by niebezpieczeństwa XXI
wieku doprowadziły do tego, czemu udało się zapobiec w przeszłości: do
podzielenia ich przywódców i osłabienia ich zbiorowej determinacji. Nowa
Koncepcja Strategiczna powinna zatem jasno określić zarówno to, co NATO
powinno zrobić dla każdego sojusznika, jak też to, co każdy sojusznik
powinien zrobić dla NATO.

Dziedzictwo sukcesu NATO

Sojusz rozpoczął swoją działalność w 1949 r., w pierwszym stadium

zimnej wojny, głęboko dzielącej demokratyczny Zachód i komunistyczny
Wschód. Celem NATO, określonym w Traktacie Północnoatlantyckim, była
ochrona wolności i bezpieczeństwa jego członków. Zgodnie z artykułem 4
Traktatu sojusznicy zobowiązali się „wspólnie konsultować, ilekroć, zda-
niem któregokolwiek z nich, zagrożone będą integralność terytorialna,
niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron”

W artykule 5 sojusznicy uzgodnili, że „zbrojna napaść na jedną lub więcej
[Stron], w Europie lub Ameryce Północnej, będzie uznana za napaść prze-
ciwko nim wszystkim”

Do 1989 r. i upadku Muru Berlińskiego, NATO zapewniało jedność

Zachodu poprzez obronę przed potencjalnym atakiem ze strony bloku ko-
munistycznego oraz wspieranie zasad demokratycznych przeciw totali-
tarnym ideologiom. Determinacja NATO pomogła w utrzymaniu pokoju na
kontynencie europejskim i ostatecznie przyczyniła się do ponownego
zjednoczenia Niemiec oraz do otwarcia nowego rozdziału w życiu milionów
ludzi w Środkowej i Wschodniej Europie.

Głównym celem NATO w latach dziewięćdziesiątych (realizowanym

w porozumieniu z Unią Europejską), była konsolidacja Europy jako obszaru
jedności i wolności. Sojusz po raz pierwszy podjął wtedy działania zbrojne,
kładąc kres czystkom etnicznym na Bałkanach. Koniec zimnej wojny umoż-
liwił Sojuszowi ustanowienie partnerskich stosunków z jego przeciwnikami
z przeszłości, w tym z Rosją, a także przyjęcie nowych członków, którzy
zaakceptowali demokratyczne wartości i byli zdolni wnieść wkład w zbio-
rowe bezpieczeństwo w ramach NATO. W rezultacie powstała Europa,
która była bardziej demokratyczna, zjednoczona i pokojowo nastawiona, niż
kiedykolwiek w przeszłości.

Przełom wieków przyniósł Sojuszowi nowe i zróżnicowane wyzwania.

W poprzednich dekadach przygotowania obronne NATO kładły nacisk na

Dz.U. 2000, Nr 87 poz. 970 – przyp. tłum.

Ibidem.

konieczność mobilizacji sił zbrojnych w celu odstraszenia lub odparcia ataku
dokonanego z sąsiedniego terytorium. Obecnie zaniepokojenie członków
Sojuszu nadal budzi możliwość zagrożenia bezpieczeństwa granic w na-
stępstwie sporów regionalnych lub prób zastraszania sojuszników środkami
politycznymi. Niezależnie od tego, NATO musi również radzić sobie z za-
grożeniami o bardziej zróżnicowanym i mniej przewidywalnym charakterze
– chodzi m.in. o akty terroryzmu, proliferację zaawansowanych technologii
wojskowych (w tym technologii nuklearnych), ataki cybernetyczne skie-
rowane przeciwko nowoczesnym systemom komunikacji, akty sabotażu
wymierzone w rurociągi dostarczające surowce energetyczne oraz działania
mające na celu zakłócenie funkcjonowania najważniejszych morskich szla-
ków transportowych. Skuteczna obrona przed tymi niekonwencjonalnymi
zagrożeniami dla bezpieczeństwa w wielu przypadkach musi zaczynać się
z dala od terytorium Sojuszu.

NATO już zareagowało na tę nową rzeczywistość, udzielając pomocy

rządowi Afganistanu w jego walce ze zbrojnym ekstremizmem, walcząc
z piractwem w Zatoce Adeńskiej, przyczyniając się do podniesienia poziomu
bezpieczeństwa żeglugi na Morzu Śródziemnym, szkoląc i wyposażając siły
zbrojne Iraku, pomagając w tworzeniu bardziej stabilnych społeczeństw
w Bośni i Hercegowinie oraz w Kosowie. Ta lista działań wskazuje, że wraz
ze zmieniającymi się zobowiązaniami w zakresie obrony pojawiają się nowe
potrzeby – dotyczące transformacji zdolności wojskowych, bardziej prze-
myślanego podejścia do rozwijania sieci partnerstw NATO, rozszerzenia
konsultacji w sprawach bezpieczeństwa oraz nadania Sojuszowi prężniejszej
i wydajniejszej struktury.

Nowa Koncepcja Strategiczna musi uznać pilną potrzebę dokonania

kolejnych zmian, jednak przy równoczesnym zachowaniu ideałów zało-
życielskich, które stanowią spoiwo Sojuszu i którym zawdzięcza on swoją
pozytywną międzynarodową reputację. Wynika stąd potrzeba zarówno po-
twierdzenia siły NATO, jak i odnowy organizacji, nacechowanej na
osiągnięcie optymalnego zespolenia tego, co „stare” z tym, co „nowe”.

Trwały fundament

W 1967 r., pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Belgii

Pierre’a Harmela, została powołana grupa, której charakter podobny był do
dzisiejszej Grupy Ekspertów. Powstały wówczas Raport Harmela stwier-
dzał, że „obszar północnoatlantycki nie może być traktowany w izolacji od
reszty świata”. Opisywał również NATO jako sojusz, który „wciąż dosto-
sowuje się do zmieniających się warunków” i który ma dwa podstawowe
zadania: po pierwsze – utrzymywać odpowiedni potencjał i solidarność
sojuszniczą potrzebną do odstraszania agresji oraz, po drugie – podejmować
działania służące budowie stabilniejszego środowiska politycznego w długo-
terminowej perspektywie. Opis ten wciąż zachowuje swoją aktualność.
Czterdzieści trzy lata później NATO nadal jest częścią składową pod-
legającego ewolucji systemu bezpieczeństwa międzynarodowego; jego misja
obronna będzie zawsze po części zależała od rozwoju wydarzeń poza jego
granicami. To, że wojska NATO działają dziś w oddalonych regionach
świata, nie oznacza odejścia od fundamentalnego celu NATO.

Koncepcja Strategiczna przyjęta w 1999 r. była dostosowana do tych

potrzeb bezpieczeństwa, które pojawiły się w pierwszej dekadzie ery
post-zimnowojennej. W dokumencie zawarto szereg założeń, które do dziś
nie straciły na aktualności i powinny znaleźć potwierdzenie w Koncepcji,
która przyjęta zostanie w 2010 roku. Te fundamentalne dla Sojuszu
elementy obejmują – jakkolwiek nie wyczerpuje to pełnej listy – sprawy
następujące:
– Głównym celem NATO jest ochrona – środkami politycznymi i woj-

skowymi – wolności i bezpieczeństwa wszystkich członków Sojuszu.

– Sojusz stanowi ucieleśnienie transatlantyckiej więzi, trwale łączącej

bezpieczeństwo Ameryki Północnej z bezpieczeństwem Europy.

– Bezpieczeństwo sojuszników jest niepodzielne: atak na jednego z nich jest

atakiem na wszystkich członków.

– Połączone siły zbrojne Sojuszu muszą być zdolne do: 1) odstraszenia

każdej potencjalnej agresji przeciwko niemu oraz 2) zapewnienia
niezawisłości politycznej i integralności terytorialnej jego członków.

– Sukces Sojuszu zależy od sprawiedliwego podziału między członkami

zarówno ról, ryzyka, oraz odpowiedzialności, jak też korzyści.

– NATO będzie w pełni wykorzystywać swoje powiązania z innymi

krajami i organizacjami w celu zapobiegania kryzysom i ich ograniczania.

– Stabilność, przejrzystość, przewidywalność, niższy poziom zbrojeń i we-

ryfikacja, które mogą być osiągnięte w ramach porozumień o kontroli
zbrojeń i nieproliferacji, sprzyjają politycznym i wojskowym wysiłkom
NATO podejmowanym dla osiągnięcia strategicznych celów Sojuszu.

– W wypełnianiu swojej misji i podstawowych zadań z zakresu bezpie-

czeństwa, Sojusz nadal będzie szanował uprawnione interesy bezpieczeń-
stwa innych [podmiotów], a także poszukiwał pokojowego rozwiązania
sporów zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych.

Jak wskazują te założenia, Sojusz potrzebuje nowej Koncepcji Strate-

gicznej, ale nie wymaga to całkowitej zmiany. Niezmienna pozostaje
podstawowa tożsamość NATO jako organizacji, która wspiera demokra-
tyczne ideały swoją siłą. W roku 2020 NATO będzie jednak inne niż Sojusz
roku 1950, 1990, albo nawet 2010. W miarę dojrzewania, NATO musi być
przygotowane do przeciwstawienia się wielu nowym zagrożeniom.

Kierunek: NATO 2020

Potwierdzenie podstawowego zobowiązania NATO – zbiorowej

obrony. Podstawowe zobowiązanie NATO, zawarte w artykule 5 Traktatu
Północnoatlantyckiego, pozostaje niezmienne, jednak zmieniły się wymogi
odnośnie do sposobów jego realizacji. Zachowanie wiarygodności wymaga,
by zobowiązanie dotyczące obrony państw członkowskich przed zbrojną
agresją było wsparte nie tylko podstawowymi zdolnościami wojskowymi,
ale również planowaniem ewentualnościowym, ćwiczeniami zmierzającymi
do tego celu, gotowością sił zbrojnych i wydajnym systemem logistycznym,
koniecznym dla zachowania zaufania sojuszników do NATO, przy jedno-
czesnym ograniczeniu do minimum prawdopodobieństwa błędnej oceny
sytuacji przez potencjalnych przeciwników.

Ochrona przed niekonwencjonalnymi zagrożeniami. Przyjmując

założenie, że NATO zachowa czujność – to ryzyko bezpośredniego ataku
zbrojnego z naruszeniem granic Sojuszu w dającej się przewidzieć
przyszłości pozostanie niewielkie. Dotychczasowe doświadczenia wskazują
jednak, iż w dzisiejszych czasach mniej konwencjonalne zagrożenia dla

Sojuszu – jakkolwiek ich źródła mogą być z dala od jego granic – to jednak
mogą wpływać na bezpieczeństwo państw członkowskich. Do tych
zagrożeń zaliczyć można ataki z użyciem broni masowego rażenia, zamachy
terrorystyczne oraz próby destabilizacji społeczeństw przy pomocy ataków
cybernetycznych lub sprzecznego z prawem zakłócenia funkcjonowania
najważniejszych szlaków transportowych. Dla obrony przeciwko tym
zagrożeniom (które mogą, ale nie muszą wyczerpywać znamion ataku
w rozumieniu artykułu 5) NATO musi zmienić i zaktualizować swoje
podejście co do obrony terytorium sojuszniczego, jednocześnie wzmacniając
zdolności potrzebne do przeprowadzania z powodzeniem operacji
wojskowych i innych misji poza obszarem traktatowym.

Określenie wytycznych dla operacji poza granicami Sojuszu. Bez

względu na posiadane środki, NATO w żadnym wypadku nie stanowi
jedynej odpowiedzi na każdy problem, który może wpływać na bezpie-
czeństwo międzynarodowe. NATO nie jest organizacją globalną, lecz
regionalną, posiada ograniczony mandat oraz zasoby i nie pragnie podej-
mować się misji, które mogą zostać z powodzeniem wykonane przez inne
instytucje czy państwa. Stosownie do tego, nowa Koncepcja Strategiczna
powinna określić wytyczne dla podejmowania przez NATO decyzji, które
będą stosowane podczas podejmowania decyzji, kiedy i gdzie angażować
zasoby Sojuszu poza jego granicami.

Stworzenie warunków dla osiągnięcia sukcesu w Afganistanie.

Misja NATO w Afganistanie jest największą, jakiej Sojusz podjął się
w swojej historii. Każdy sojusznik wnosi do tej operacji swój wkład, a wielu
z nich ostatnio zdecydowało o zwiększeniu swojego zaangażowania. Pań-
stwa NATO hojnie wspomagają również gospodarczy i polityczny rozwój
Afganistanu. Sojusz jest oddany realizacji idei zbudowania Afganistanu,
który jest stabilny i nie stanowi bazy dla działalności terrorystycznej; NATO
powinno kontynuować współpracę z partnerami, by zrealizować ten
strategicznie istotny cel. Bogate doświadczenie zdobyte przez Sojusz
w Afganistanie stanowi ważne źródło dla formułowania wniosków, które
powinny zostać wykorzystane w przyszłości. Wiele zasad, które należy
uwzględnić w nowej Koncepcji Strategicznej, ma charakter oczywisty.
Obejmują one wymóg zachowania spójności Sojuszu, potrzebę jednolitego

dowództwa, wartość efektywnego planowania i dyplomacji publicznej,
adekwatność kompleksowego podejścia cywilno-wojskowego oraz wymóg
posiadania zdolności do rozmieszczenia i utrzymania sił w strategicznej
odległości [od granic Sojuszu] przez dłuższy czas.

Konsultacje w celu zapobiegania lub zarządzania kryzysami. Zwa-

żywszy na zmieniający się charakter i rosnące zróżnicowanie nie-
bezpieczeństw dla państw członkowskich, Sojusznicy powinni w sposób
bardziej kreatywny i z większą regularnością wykorzystywać mechanizm
konsultacji przewidziany w artykule 4. Konsultacje te, które podkreślają
funkcję Sojuszu jako wspólnoty politycznej, mogą być ważne zarówno dla
zapobiegania kryzysom, jak i zarządzania nimi, a dla ich uruchomienia nie
należy zwlekać do powstania bezpośredniego zagrożenia przewidzianego
przez artykuł 5. W istocie, konsultacje są szczególnie użytecznym narzę-
dziem w przypadkach, gdy zachodzi potrzeba zajęcia się zagrożeniami
niekonwencjonalnymi i w sytuacjach, gdy wymagana jest pilna między-
narodowa reakcja. Artykuł 4 stwarza możliwość wymiany informacji,
zbliżenia poglądów sojuszników, zapobiega nieprzyjemnym zaskoczeniom
i otwiera drogę do skutecznych akcji Sojuszu – niezależnie od tego, czy będą
one miały charakter dyplomatyczny, prewencyjny, zaradczy, pojednawczy
czy przymusowy.

Nowa era stosunków partnerskich. W nowej Koncepcji Strategicznej

należy przyjąć założenie, że Sojusz w horyzoncie czasowym do 2020 roku
z zasady nie będzie działał sam. Partnerstwa, w całej swej różnorodności,
będą zajmować centralne miejsce w codziennej pracy Sojuszu. Z myślą
o urzeczywistnieniu tego założenia, NATO musi podjąć starania zmierzające
do uzyskania większej przejrzystości i pogłębienia stosunków z kluczowymi
partnerami, ustanowienia nowych relacji tam, gdzie to konieczne, a także
poszerzenia zakresu działań podejmowanych wspólnie z państwami
partnerskimi. NATO musi także być świadome, że współpraca z każdym
partnerem i każde partnerstwo wielostronne powinno być prowadzone
i postrzegane z uwzględnieniem jego specyfiki.

Całościowe podejście w rozwiązywaniu złożonych problemów.

Dobrze działające partnerstwa dają NATO możliwość poszukiwania
rozwiązań złożonych problemów wpływających na jego bezpieczeństwo;

w większości przypadków preferowaną metodą działania będzie podejście
całościowe, łączące elementy wojskowe i cywilne. NATO – choć silne
i wszechstronne – nie jest w żadnym wypadku przystosowane do wykony-
wania każdego zadania. Inne organizacje, rządy czy struktury pozarządowe
mogą przewodzić w wypełnianiu tak istotnych działań jak odbudowa
gospodarcza, polityczne pojednanie, usprawnienie działalności instytucji
rządowych, czy wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego. W poszczegól-
nych przypadkach – zależnie od potrzeb – NATO może przyjąć rolę funkcję
głównego organizatora wspólnych wysiłków lub stanowić źródło specja-
listycznego wsparcia, bądź też pełnić w niektórych sytuacjach inną
pomocniczą rolę.

Angażowanie Rosji. Partnerstwo NATO–Rosja ustanowiono, aby

umocnić bezpieczeństwo euroatlantyckiego obszaru; Sojusz potwierdza
swoją wolę osiągnięcia tego celu. Głównym forum wzajemnych kontaktów
pozostaje Rada NATO–Rosja (NRC). Platforma ta – nie zawsze odpowied-
nio wykorzystywana – miała na celu zapobieganie kryzysom, analizowanie
wydarzeń, wypracowywanie nowych idei oraz uzgadnianie wspólnych
działań w sprawach ważnych dla obu stron. Chociaż Sojusz nie stanowi
wojskowego zagrożenia dla Rosji, ani nie uważa, że stwarza ona takie
zagrożenie dla NATO, to po obu stronach utrzymują się wątpliwości co do
wzajemnych intencji i polityki [partnera].

Nowa Koncepcja Strategiczna powinna potwierdzić – zgodnie z Aktem

Założycielskim NATO–Rosja – że NATO pragnie uczestniczyć w budowie
kooperatywnego euroatlantyckiego porządku bezpieczeństwa, uwzględnia-
jącego współpracę z Rosją w dziedzinie bezpieczeństwa. NATO – pamiętając
o tej zasadzie – powinno przyjąć politykę angażowania Rosji we współpracę
a jednocześnie potwierdzić swoje zobowiązanie wobec wszystkich
sojuszników, zgodnie z którym ich bezpieczeństwo i interesy będą bronione.
W tym celu Sojusz powinien wykazać swoje zaangażowanie w prace Rady
NATO–Rosja (apelując do Rosji o wzajemność), koncentrując się na pragma-
tycznej współpracy w realizacji takich wspólnych interesów jak nuklearne
nierozprzestrzenianie, kontrola zbrojeń, zwalczanie terroryzmu, obrona
przeciwrakietowa, skuteczne zarządzanie kryzysowe, operacje pokojowe,

bezpieczeństwo na morzach oraz zwalczanie nielegalnego handlu
narkotykami.

Zachowanie „otwartych drzwi”. Od zakończenia zimnej wojny

członkostwo NATO zwiększyło się z szesnastu do dwudziestu ośmiu. Taka
polityka otwartych drzwi była motorem postępu na drodze do Europy
zjednoczonej i wolnej, a także w znacznym stopniu przyczyniła się do
umocnienia zbiorowego bezpieczeństwa członków Sojuszu. Rozważane jest
dalsze rozszerzanie NATO o państwa Bałkanów Zachodnich, a także
o Gruzję i Ukrainę. Zgodnie z artykułem 10 Traktatu Północnoatlantyckiego
i określonymi przez Sojusz warunkami podejmowania decyzji o rozsze-
rzeniu, proces ten powinien postępować stosownie do tego, jak każde pań-
stwo, które wyraziło chęć akcesji, wypełnia kolejne kryteria członkostwa.
Nie powinno być przy tym żadnych wątpliwości, że NATO jest organizacją
opartą na pełnej dobrowolności.

Nowe zdolności w nowej erze (transformacja i reforma

wojskowa). Wojskowe i polityczne zobowiązania NATO nie będą znaczyły
wiele, jeśli nie będą mieć pokrycia w konkretnych zdolnościach. Koncepcja
Strategiczna powinna jasno określić priorytety obrony, którym towarzyszyć
będzie uzgodniony zestaw w istocie nowych lub ulepszonych zdolności
[wojskowych]; Siły NATO muszą być zdolne do obrony sojuszniczego
terytorium, podejmowania wymagających misji w rejonach strategicznie
odległych [od państw Sojuszu], wnoszenia wkładu do bezpieczniejszego
międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa i odpowiedzi na nieprze-
widywalne sytuacje wszędzie i zawsze, gdy tylko będzie to wymagane.
Istnieje zatem ciągła potrzeba transformacji sił NATO i odejścia od struktury
silnych, ale statycznych jednostek – charakterystycznych dla [czasów]
zimnej wojny – na rzecz struktur bardziej elastycznych, mobilnych
i wszechstronnych. W obliczu zmniejszających się środków na obronność
w niemal wszystkich stolicach [państw] NATO, Sojusz musi wyraźnie
zobowiązać się do zracjonalizowania swoich wydatków poprzez różne kroki
zmierzające do zwiększenia jego efektywności i reform.

Polityka nuklearna: solidarność w staraniach o pokój. Dopóki

istnieje broń jądrowa, NATO powinno utrzymywać bezpieczne i wiary-
godne siły nuklearne, na najniższym możliwym poziomie w dominującym

środowisku bezpieczeństwa oraz przy szeroko podzielonej odpowiedzial-
ności za ich stacjonowanie i wsparcie operacyjne. Każda zmiana dotycząca
polityki jądrowej Sojuszu powinna być podejmowana – także w odniesieniu
do rozmieszczenia sił jądrowych NATO w Europie – przez Sojusz jako
całość, podobnie jak inne najważniejsze decyzje.

Koncepcja Strategiczna powinna również potwierdzić pełne poparcie

NATO dla wysiłków na rzecz zapobiegania proliferacji broni jądrowej,
zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony materiałów jądrowych oraz postępu
na drodze do świata wolnego od lęku przed wojną jądrową. Podejmowane
w tym duchu działania Sojuszu radykalnie ograniczyły różnorodność
i liczebność substrategicznych sił jądrowych w Europie. Sojusz powinien
z zadowoleniem przyjąć konsultacje z Rosją na rzecz większej przejrzystości
i dalszych wzajemnych redukcji.

Nowa misja obrony przeciwrakietowej. Obrona przed potencjalnym

użyciem przez Iran rakiet balistycznych zapoczątkowała w NATO to, co
stanowi istotną misję wojskową Sojuszu. Decyzja prezydenta Obamy o roz-
mieszczeniu amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w sposób
elastyczny i wielofazowy zapewni skuteczniejszą, szybszą i bardziej wiary-
godną ochronę, niż rozwiązania proponowane poprzednio. Nowy projekt
sprawił, że obrona przeciwrakietowa znalazła się w pełni w kontekście
NATO, zapewniając każdemu sojusznikowi możliwość uczestnictwa w nim
oraz ochronę. Obrona przeciwrakietowa jest najskuteczniejsza, kiedy roz-
wija się ją jako przedsięwzięcie wspólne, oparte na współpracy sojuszniczej,
a kooperacja między NATO i jego partnerami (zwłaszcza Rosją), jest
szczególnie pożądana.

Reagowanie na rosnące zagrożenie atakami cybernetycznymi.

NATO musi zintensyfikować działania, które umożliwią reakcję na ataki
cybernetyczne. Obejmą one ochronę własnych systemów komunikacji i do-
wodzenia, udzielanie sojusznikom pomocy w zapobieganiu atakom i usu-
waniu ich skutków oraz rozwijanie zdolności do obrony przed atakami
cybernetycznymi, tak aby zapewnić ich skuteczne wykrywanie i odstraszanie.

Wdrażanie reform zmierzających do podniesienia sprawności

Sojuszu. Koncepcja Strategiczna powinna wyposażyć Sekretarza Gene-

ralnego w mandat do dalszego wprowadzania szeroko zakrojonych reform
administracyjnych i innych nakierowanych na racjonalizację struktury
organizacyjnej Sojuszu, zwiększenie zdolności do szybkiego podejmowania
decyzji oraz na poprawę efektywności i zmniejszenie kosztów jego działań.
Powinna tez wyrażać pełne poparcie dla tego rodzaju działań.

Prezentacja NATO. W procesie przygotowania nowej Koncepcji Stra-

tegicznej sojusznicy powinni mieć na uwadze, że nie będzie ona czytana
tylko wewnątrz wspólnoty euroatlantyckiej, ale także w każdym innym
regionie. Społeczeństwom państw członkowskich należy przypomnieć, że
Sojusz służy ich interesom poprzez zapewnianie im bezpieczeństwa;
odbiorcy zewnętrzni powinni się dowiedzieć, że NATO i jego partnerzy
pracują każdego dnia na rzecz budowy bezpieczniejszego świata.

Wizja i cel

Inaczej niż w pierwszych dekadach [swojego istnienia], NATO w latach

2010–2020 będzie zapewne rzadziej pojawiać się w centrum globalnych
wydarzeń. Sojusz będzie obsadzany raczej w wielu różnych rolach, czasem
jako lider, w innych przypadkach jako podmiot wspomagający działania
innych i dzielący miejsce w światłach reflektorów z partnerami i przy-
jaciółmi. Musi równocześnie bacznie wypatrywać niebezpieczeństw, jakie
mogą pojawić się w pobliżu jego terytorium, ale też rozważać sposoby reakcji
na ewentualne zagrożenia powstające w odległych rejonach świata. Dla
Sojuszu z lat sześćdziesiątych XX wieku obrona i odprężenie stanowiły dwie
strony tego samego medalu. Dla NATO w 2020 roku analogiczną koniecz-
nością jest zapewnienie bezpieczeństwa wszystkich członków i dynamiczne
zaangażowanie poza obszarem traktatowym w celu minimalizacji zagrożeń.

Sukces NATO wymaga stałego zaangażowania i zjednoczonych wy-

siłków wszystkich członków. Miejsce za stołem NATO nie jest przywilejem,
ale nieustanną odpowiedzialnością, której musi sprostać każdy sojusznik.
W ramach Sojuszu należy wspólnie mobilizować środki nieodzowne do tego,
by podejmowanym zobowiązaniom odpowiadały istniejące zdolności,
dzięki którym wszelkiego rodzaju zagrożenia będą nie tylko powstrzymy-
wane, ale też zwalczane lub odstraszane.

Wybiegając w przyszłość, można założyć, że ryzyka globalne i regionalne

będą w sposób naturalny przedmiotem uwagi NATO, jednakże nie wolno
dopuścić, aby te przejściowe niepokoje trwale definiowały [charakter]
organizacji. W 1949 r. członków NATO połączył nie tyle strach przed siłą
przeciwnika, co wzajemna wiara we własne możliwości i wspólnie wyzna-
wane wartości demokratyczne. Od tamtego czasu przywódcy Sojuszu
nauczyli się, że musi on stale dostosowywać się do wymogów wynikających
ze zmian politycznych i technologicznych, ale zrozumieli również, co nie
podlega zmianom. Koncepcja Strategiczna NATO musi w całej swej roz-
ciągłości opierać się na założycielskich ideałach NATO.

Część druga
Dalsza analiza i zalecenia

Rozdział 1: Środowisko bezpieczeństwa

Tło

Poprzez swoją politykę i działania NATO wspomogło ukształtowanie

strefy bezpieczeństwa, pokoju i względnego dobrobytu w świecie bardziej
niespokojnym i niepewnym niż w 1999 r., kiedy przyjęto poprzednią Kon-
cepcję Strategiczną. Sojusz pozostaje fundamentem stabilności w obszarze
euroatlantyckim dzięki swojej spójności politycznej, zobowiązaniu do obro-
ny zbiorowej oraz szerokiemu spektrum zdolności wojskowych. W ciągu
ostatnich dwóch dekad NATO przeprowadziło zakończony sukcesem proces
integracji dwunastu nowych członków z Europy Środkowej i Wschodniej,
rozwinęło newralgiczne nowe partnerstwa i podjęło się wielu misji, które
każdego dnia zwiększają bezpieczeństwo jego oraz całego świata.

Niełatwo jest szczegółowo przewidzieć przyszłość Sojuszu w ciągu

najbliższych dziesięciu lat. Nie ma w tym jednak nic zaskakującego. Nawet
w czasach [obowiązywania] względnie stałych zasad zimnej wojny zdarzały
się nieprzewidziane sytuacje o dużym znaczeniu geopolitycznym. Obecnie
niepewność jest wzmagana przez takie czynniki, jak:
– proliferacja broni jądrowej i innych broni masowego rażenia;
– ambicje międzynarodowych grup terrorystycznych;
– utrzymywanie się rywalizacji o podłożu regionalnym, narodowym,

etnicznym lub religijnym;

– zwiększająca się zależność świata od systemów wymiany informacji po-

tencjalnie wrażliwych na ataki;

– rywalizacja o ropę naftową i inne surowce strategiczne (uwypuklająca

szczególne znaczenie bezpieczeństwa morskiego);

– zmiany demograficzne, które mogą pogłębić takie problemy globalne jak

bieda, głód, nielegalna imigracja, pandemie;

– nasilające się konsekwencje degradacji środowiska naturalnego, w tym

zmiany klimatyczne.

Analiza

Pomimo gorączkowego tempa i zmienności współczesnego życia, istnieją

w nim źródła stabilności. Niewątpliwie jednym z nich jest NATO, podobnie
jak rozległa sieć politycznych i gospodarczych powiązań spajających główne
światowe mocarstwa. Niektóre globalne instytucje powołane w ubiegłych
dziesięcioleciach mogą wykazywać oznaki starzenia się, jednak wciąż oferują
środki rozwiązywania międzynarodowych sporów zgodnie z rządami
prawa. Mimo że rozprzestrzenianie się broni jądrowej jest powodem do
coraz większego niepokoju, czołowi przywódcy światowi wyrażają swoją
determinację, aby stawić mu czoła. Wschodzące mocarstwa światowe, takie
jak Chiny, Indie i Brazylia, utwierdzają swe rosnące wpływy w sposób
pokojowy. Planując [odpowiedź] na wyzwania najbliższej dekady, NATO
zdaje sobie sprawę z tego, iż jego pragnienie pokojowego współistnienia jest
szeroko (jeśli nie powszechnie) podzielane. Nie podlega wątpliwości, że
nasza przyszłość będzie obfitować w znane i nieznane niebezpieczeństwa
– nie powinniśmy jednak deprecjonować ani lekceważyć fundamentów
położonych przez naszych poprzedników, które umożliwiają dalszy postęp.

Trendy globalne. Pomiędzy chwilą obecną a rokiem 2020 międzyna-

rodowe środowisko bezpieczeństwa będzie zmieniać się zarówno w sposób
przewidywalny, jak i nieprzewidywalny. Z pewnością nasilą się zjawiska
określane ogólnie jako globalizacja, czego rezultatem będzie nagły, choć
nierównomierny, wzrost międzynarodowego przepływu towarów, usług,
osób, technologii, idei, zwyczajów, przestępczości i broni. Ta pogłębiająca się
współzależność zacieśni globalne więzi, jednak niekoniecznie skłonni
społeczeństwa do pokojowego współistnienia. W toku globalizacji ujawniła
się tendencja do umacniania pozycji niektórych aktorów przy równoczesnej
marginalizacji innych, a niekiedy spotęgowaniu uległ niebezpieczny konflikt
między tożsamością indywidualną a zbiorową. Mimo iż globalizacja przy-
czynia się do stałego wzrostu wspólnoty interesów gospodarczych między

państwami, to bez wątpienia nie stanowi pewnej recepty na między-
narodową rywalizację i nieufność.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa, najbardziej wyrazistą cechą naszej

epoki jest wysokie prawdopodobieństwo, że wydarzenia w jednej części
świata będą silniej niż w przeszłości powodować reperkusje w innych
regionach. Państwo ogarnięte anarchią może stać się idealnym schronieniem
dla terrorystów, wykorzystywanym do działania poza jego granicami. Bez-
karne łamanie przez państwo globalnie przyjętych norm może być prece-
densem dla innych. Atak cybernetyczny pogrążający jedno miasto w chaosie
może zainspirować naśladowców w drugim. Dzięki zasięgowi współczes-
nych środków masowego przekazu nawet ugrupowania terrorystyczne
i piraci posiadają obecnie specjalistów do spraw PR. Dlatego też NATO,
niezależnie od tego gdzie i kiedy podejmie działania (lub nie będzie w stanie
tego zrobić), będzie miało globalną publiczność.

Wiele lat po zakończeniu zimnej wojny Sojusz musi odnaleźć swoje

miejsce w bardziej zdecentralizowanym i skomplikowanym porządku mię-
dzynarodowym. Na nową rolę organizacji wpływać będzie wyłanianie się
specyficznych zagrożeń spośród zróżnicowanego spektrum możliwości.
Takie zagrożenia mogą być skierowane przeciwko terytorium sojuszników
lub ich obywatelom, szlakom niezbędnych dostaw, infrastrukturze,
żołnierzom, a nawet przeciwko wyznawanym przez nich wartościom. Te
zagrożenia mogą przybrać formę ataku konwencjonalnego lub prowoka-
cyjnych oświadczeń służących politycznemu szantażowi. Mogą pojawić się
w znanych nam postaciach lub w odmianach hybrydowych, które (przy-
kładowo) połączą konspiracyjne techniki działania grupy terrorystycznej
z siłą, którą zwykle dysponuje państwo – np. poprzez użycie zakupionej lub
skradzionej broni masowego rażenia.

Ze względu na swą zauważalność i posiadane siły, NATO może zostać

wezwane do zareagowania na wyzwania, które nie zagrażają bezpośrednio
jego bezpieczeństwu, ale mają znaczenie dla obywateli państw człon-
kowskich i pozycji międzynarodowej Sojuszu. Do tego rodzaju wyzwań
należeć mogą humanitarne konsekwencje upadku państw, zniszczenia
wywołane klęską żywiołową czy też groźba ludobójstwa lub innych form
masowego naruszania praw człowieka.

Trudniej przewidzieć, w jaki sposób technologiczne pole walki zmieni się

na skutek przełomowych osiągnięć w badaniach naukowych. Sojusznicy
i ich partnerzy powinni uważnie obserwować potencjalnie szkodliwe
zmiany w tak dynamicznie rozwijających się dziedzinach jak technologie
informacyjne i komunikacyjne, nauki kognitywne i biologiczne, robotyka
i nanotechnologia. Najbardziej destruktywne okresy historii to zwykle te,
w których środki ofensywne osiągnęły przewagę w sztuce prowadzenia
wojny.

Trendy regionalne. NATO i Unia Europejska pozostają centralnymi

filarami stabilności i współpracy w regionie euroatlantyckim. Ten obszar
świata trudno określić jako wolny od problemów, lecz prawdopodobieństwo
konfliktu zbrojnego, zarówno międzynarodowego, jak i wewnętrznego,
pozostaje w nim stosunkowo niskie. Na Kaukazie i Bałkanach utrzymują się
jednak zadawnione napięcia, które będą wymagały długotrwałej uwagi spo-
łeczności międzynarodowej. Współpraca w ramach regionu będzie również
miała kluczowe znaczenie dla rozwiązania transnarodowych problemów
takich jak przemyt broni, narkotyków i handel ludźmi. Przywódcy Sojuszu
powinni też pamiętać o możliwości oddolnego rozwijania się terroryzmu
w każdej części globu.

Z racji swej wielkości oraz pozycji międzynarodowej Rosja będzie w nie-

unikniony sposób odgrywać ważną rolę w kształtowaniu euroatlantyckiego
środowiska bezpieczeństwa. Za pozytywną należy uznać rosnącą gotowość
Rosji pomocy w organizowaniu transportu zaopatrzenia dla sił NATO
w Afganistanie, zarówno drogą lądową, jak i powietrzną, jej zaangażowanie
w konstruktywne negocjacje z USA w sprawie kontroli zbrojeń na szczeblu
strategicznym, a także jednoznaczne potępienie terroryzmu, piractwa oraz
zwiększania się liczby państw dysponujących bronią jądrową. Doświad-
czenie uczy jednak, że przywódcy Rosji i NATO nie zawsze postrzegają te
same fakty w ten sam sposób. Przywódcy w Moskwie wyrażali obawy
w związku z przeszłym i planowanym rozszerzeniem NATO, zaś sojusznicy
dawali wyraz swojemu zaniepokojeniu możliwością podjęcia przez Rosję
prób działań o znamionach politycznego i gospodarczego zastraszania. Taka
kombinacja wspólnych interesów i niejednoznacznych odczuć przemawia
za polityką aktywnego i konstruktywnego zaangażowania po obu stronach.

Koncepcja Strategiczna może przyczynić się do wykształcenia się bar-

dziej jednolitej percepcji Rosji wśród sojuszników, czytelnie przedstawiając
intencje NATO wobec Rosji i przygotowując grunt pod bardziej konkretną
współpracę. Ponieważ trudno jest przewidywać przyszłą politykę Rosji
wobec NATO, sojusznicy muszą dążyć do współpracy, przy jednoczesnym
zabezpieczeniu się na wypadek podjęcia przez nią decyzji o przyjęciu
bardziej konfrontacyjnej postawy.

Wiele rządów państw Azji Środkowej zaakceptowało i wsparło zaan-

gażowanie NATO w misję afgańską jako wkład w podtrzymanie stabilności
w regionie. Trwająca wojna partyzancka w Afganistanie z oczywistych
względów powoduje konsekwencje daleko poza jego granicami, począwszy
od sąsiedniego Pakistanu, który musi zmierzyć się z poważnym, a możliwe
że rosnącym, wewnętrznym zagrożeniem terrorystycznym. Od kierunku
rozwoju tych dwóch krajów będzie w dużym stopniu zależało, czy
zagrożenie ze strony Al-Kaidy i jej sojuszników z czasem zmaleje. Dostępne
dane wskazują, że społeczne poparcie dla tych organizacji terrorystycznych
jest małe, lecz na podobnym poziomie pozostaje społeczne zaufanie do
rządów w regionie. Wynika stąd, że reformy polityczne i poprawa działania
rządów mogą istotnie przyczynić się do uzdrowienia klimatu bezpieczeń-
stwa w Azji Środkowej. Jeśli takie zmiany nie nastąpią, region ten pozostanie
źródłem poważnych zagrożeń nie tylko dla własnych mieszkańców, ale i dla
wszystkich pozostałych.

Na Bliskim Wschodzie na bezpieczeństwo Sojuszu wpływać będą trzy

istotne, wzajemnie powiązane trendy: 1) przemoc ze strony ugrupowań
ekstremistycznych; 2) napięcia w stosunkach arabsko-izraelskich; 3) poli-
tyka rządu Iranu, w tym jego opór przed podporządkowaniem się rezolucjom
Rady Bezpieczeństwa ONZ dotyczącym programu nuklearnego. Zabiegi
Iranu o rozwój zdolności do wzbogacania paliwa jądrowego, opracowywanie
projektów budowy bomby jądrowej oraz arsenał rakiet balistycznych
dalekiego zasięgu mogą doprowadzić do powstania dla Sojuszu w obecnej
dekadzie poważnego zagrożenia z artykułu 5 Traktatu Północnoatlantyc-
kiego. Ponadto, irański program zbrojeń konwencjonalnych, zwłaszcza
w zakresie przeciwokrętowych pocisków manewrujących, jest powodem
troski o bezpieczeństwo kluczowych morskich szlaków handlowych. Biorąc

pod uwagę szeroko zakrojone międzynarodowe działania dyplomatyczne
wobec Iranu i brak jasności co do intencji Teheranu, nie można określić, czy
trudności, których państwo to jest źródłem, zwiększą się w najbliższych
latach, czy też zmniejszą. NATO powinno dokonać wszystkiego, co w jego
mocy, by zrealizował się ten drugi scenariusz, przygotowując się
jednocześnie do pierwszego.

W regionie Azji i Pacyfiku wszystkie główne mocarstwa, w tym Japonia,

Republika Korei, Chiny, Indie i Australia, postrzegają regionalną stabilność
jako leżącą w ich interesie i generalnie wspierają obowiązujące normy mię-
dzynarodowe. Dwa główne źródła destabilizacji w regionie mają charakter
długotrwały – rywalizacja między Indiami a Pakistanem oraz niebezpieczny
reżim w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej (KRLD). Szcze-
gólnej uwagi wymaga wojskowy program nuklearny KRLD.

Afryce udało się w ostatnich latach poczynić znaczące postępy gospo-

darcze, którym towarzyszyły godne uznania sukcesy w walce z jej chronicz-
nymi problemami – konfliktami społecznymi, chorobami i nieefektywnością
rządów. Na tym kontynencie wciąż utrzymuje się jednak wiele
niepokojących punktów, włączając w to głównie Demokratyczną Republikę
Konga, Somalię i Sudan. Mimo iż przywódcy regionu zdecydowani są
rozwiązywać własne problemy poprzez Unię Afrykańską, do sojuszników
mogą być adresowane prośby o wsparcie wysiłków w zakresie misji poko-
jowych, działań antyterrorystycznych i szkolenia wojskowego.

Na obszarze Ameryki Łacińskiej i Karaibów, podobnie jak w Ameryce

Północnej, występują pewne problemy, wśród których przestępczość pozo-
staje jednym z poważniejszych. Dla obu kontynentów główną organizacją
regionalną pozostaje Organizacja Państw Amerykańskich. Dlatego też mało
prawdopodobne jest bezpośrednie zaangażowanie NATO w regionie,
z wyjątkiem możliwej pomocy przy katastrofach humanitarnych.

Wnioski:
– Konwencjonalna agresja zbrojna przeciwko Sojuszowi lub jego członkom

jest mało prawdopodobna, jednak takiej możliwości nie można całkowicie
zignorować.

– Najbardziej prawdopodobne zagrożenia dla sojuszników w nadchodzącej

dekadzie będą miały charakter niekonwencjonalny. Na szczególną uwagę
zasługują trzy spośród nich: 1) atak za pomocą rakiety balistycznej
(z głowicą nuklearną lub inną); 2) uderzenia międzynarodowych grup ter-
rorystycznych; 3) ataki cybernetyczne o różnym stopniu szkodliwości.
Ryzyko stwarza również szereg innych zagrożeń, w tym m.in. zakłócenia
[funkcjonowania] energetycznych i morskich linii zaopatrzeniowych,
negatywne konsekwencje globalnych zmian klimatu, a także kryzys fi-
nansowy.

– Niebezpieczeństwa stwarzane przez zagrożenia niekonwencjonalne mają

oczywiste konsekwencje dla przygotowań NATO, włączając w to takie
elementy jak: określenie definicji bezpieczeństwa; ustalenie jak pojmować
atak, do którego odnosi się artykuł 5 Traktatu Północnoatlantyckiego;
strategia odstraszania; potrzeba transformacji wojskowej; zdolność
do szybkiego podejmowania decyzji; poleganie na pomocy państw i orga-
nizacji spoza NATO.

Rozdział 2: Główne zadania

Tło

Nadrzędnym celem NATO określonym w Traktacie Północno-

atlantyckim jest „ochrona wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji”
swoich członków. Sygnatariusze Traktatu zaproponowali, by cel ten
osiągnąć poprzez „połączenie swych wysiłków na rzecz zbiorowej obrony
oraz zachowania pokoju i bezpieczeństwa”. Zawsze wymagało to od Sojuszu
realizacji pewnych głównych zadań, których natura ewoluowała w obliczu
zmian w międzynarodowym środowisku bezpieczeństwa. W ciągu dwóch
ostatnich dekad, wraz z rosnącą różnorodnością i tempem rozwoju zagrożeń
dla regionu euroatlantyckiego, NATO podjęło się nowych i zakrojonych na
większą skalę misji, których nie można było przewidzieć w roku 1949.
Jednakże misje te pozostają w pełni zgodne z pierwotnym celem, jakim jest
ochrona wolności członków Sojuszu.

Analiza i zalecenia

Jest niezwykle istotne, by Sojusznicy porozumieli się co do tego, jakie są

ich główne zadania, a także co do potrzeby utrzymania zdolności po-
trzebnych do ich wykonania. NATO jest obecnie bardziej aktywne niż
kiedykolwiek, jednak jego rola w zapewnianiu bezpieczeństwa często jest
dla wielu [Sojuszników] mniej oczywista, niż w okresie zimnej wojny.
Nowa Koncepcja Strategiczna daje możliwość pogodzenia różnych perspek-
tyw oraz zmierzenia się z nowymi sytuacjami. Nowatorska interpretacja
głównych zadań Sojuszu stanowi pierwszy i niezbędny krok w tym
kierunku.

Zalecenie:

Grupa Ekspertów zaleca, aby Koncepcja Strategiczna z 2010 r. uwy-

pukliła cztery kluczowe zadania.

Po pierwsze, Sojusz powinien zachować zdolność do odstraszania i obro-

ny państw członkowskich przed wszelkimi formami agresji. Zobowiązanie
to, zawarte w artykule 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, powinno zostać
potwierdzone w sposób niebudzący wątpliwości. Planiści NATO muszą
jednocześnie uwzględnić fakt, że potencjalne źródła zagrożeń z artykułu 5
uległy rozszerzeniu i obecnie obejmują niebezpieczeństwa mogące pojawić
się zarówno w regionie euroatlantyckim, jak i poza nim. NATO powinno być
przygotowane do odstraszania (i obrony) przed takimi zagrożeniami
niezależnie od źródła ich pochodzenia.

W oczywisty sposób należy do nich atak zbrojny na granice [państw

członkowskich Sojuszu], dokonany przez połączone siły zbrojne wrogiego
państwa. Jednakże wiele wątpliwości może budzić to, czy zagrożenia
niekonwencjonalne, takie jak atak cybernetyczny lub wiarygodne dowody
na istnienie planów zamachu terrorystycznego także powinny uruchamiać
mechanizmy zbiorowej obrony przewidziane w artykule 5. Kwestie tego
rodzaju powinna rozstrzygać Rada Północnoatlantycka, która musi wziąć
pod uwagę naturę, źródło, zakres i inne aspekty danego zagrożenia. Do celów
planowania NATO musi przyjąć założenie, że poważne niebezpieczeństwa
faktycznie

się

zmaterializują,

dlatego

powinno

być

odpowiednio

przygotowane do ich wykrywania, odstraszania i reagowania na nie. Tego
rodzaju przygotowania powinny obejmować stworzenie odpowiednich
zdolności wojskowych, przeprowadzanie właściwych ćwiczeń, gromadzenie
informacji i dokonywanie ocen strategicznych, a także muszą uwzględniać
pełen zakres potencjalnych zagrożeń z artykułu 5.

Drugim głównym zadaniem NATO powinno być kontrybuowanie na

rzecz szerzej pojętego bezpieczeństwa całego obszaru euroatlantyckiego.
Tak jak właściciel domu dba o zapewnienie bezpieczeństwa we własnym
sąsiedztwie, tak i NATO ma powody, by interesować się stabilnością
w regionie, którego jest częścią. Już czterdzieści lat temu raport Harmela
wskazywał, że „ostatecznym celem politycznym Sojuszu jest osiągnięcie
sprawiedliwego i trwałego porządku w Europie, któremu będą towarzyszyć
odpowiednie gwarancje bezpieczeństwa”. Po opadnięciu „żelaznej kurtyny”
NATO podjęło się zadania budowy Europy zjednoczonej, wolnej i żyjącej
w pokoju. W ciągu ostatnich dwudziestu lat przywódcy państw Sojuszu

i spoza niego poczynili w osiąganiu tego celu znaczne postępy. Bezpie-
czeństwo, którym cieszyła się Europa Zachodnia przez ostatnie pół wieku,
zostało rozciągnięte na Europę Środkową i Wschodnią. Jednak zadanie
zbudowania na całym kontynencie w pełni stabilnego porządku nie zostało
jeszcze zakończone.

NATO funkcjonuje jako ważny filar bezpieczeństwa euroatlantyckiego.

W działaniu tym nie pozostaje w izolacji od innych podmiotów, ale nie jest
także siłą dominującą. Nowa Koncepcja Strategiczna musi zdefiniować wła-
ściwą rolę NATO jako obrońcy własnych interesów oraz czynnika
umacniającego pokój w całym regionie. Bliska współpraca Sojuszu z Unią
Europejską, ONZ i OBWE na Bałkanach doskonale obrazuje możliwości
współdziałania NATO z innymi instytucjami dla dobra mieszkańców
kontynentu europejskiego.

Na realizację tego głównego zadania składa się szereg elementów, w tym

partnerstwa NATO z innymi państwami i organizacjami oraz wspieranie,
jak i przestrzeganie przez Sojusz zasad zachowań państw w regionie
względem siebie, jak i wobec swoich obywateli. Zasady te, wywodzące się
z porozumień helsińskich z 1975 r., znajdują swój obecny wyraz w Karcie
Bezpieczeństwa Europejskiego podpisanej w Stambule w 1999 r. NATO
przyczynia się również do poprawy stabilności przez prowadzenie polityki
otwartych drzwi, która stanowiła istotny impuls dla części państw euro-
pejskich w dążeniu do demokracji, pokojowego rozstrzygania sporów i po-
szanowania praw człowieka. Dodatkowo, zaangażowanie dyplomatyczne
NATO w stosunkach z Rosją, Ukrainą, Gruzją i innymi państwami
Kaukazu, a także z pozostałymi partnerami spoza Sojuszu ukazuje, że nie
trzeba być członkiem NATO, aby uczestniczyć w obopólnie korzystnych
przedsięwzięciach.

W ramach swego trzeciego głównego zadania NATO powinno służyć

jako transatlantycki ośrodek konsultacji w zakresie bezpieczeństwa
i zarządzania kryzysowego w odniesieniu do wszystkich kwestii budzących
jego zainteresowanie. Stanowiąc jedyną traktatową więź między Europą
i Ameryką Północną, NATO pozostaje niezastąpionym forum dla realizacji
tego zadania, jak też dla wypełniania wspólnych zobowiązań członków
w sferze bezpieczeństwa i obrony. Zadanie to odzwierciedla zarówno

polityczny, jak i wojskowy wymiar Sojuszu, zasługując zarazem na większą
uwagę w kontekście zróżnicowania dzisiejszych zagrożeń bezpieczeństwa
i rozszerzenia się perspektywy NATO w związku z jego obecnym człon-
kostwem. Wystarczy wspomnieć, że w momencie powstawania ostatniej
Koncepcji Strategicznej do Sojuszu należała znacznie mniejsza liczba
państw z dostępem do Adriatyku, Morza Czarnego i Bałtyckiego.

W interesie Sojuszu leży też ochrona globalnych linii komunikacyjnych

podtrzymujących funkcjonowanie nowoczesnych społeczeństw oraz pro-
mowanie bezpieczeństwa i stabilności daleko poza jego granicami. Najpraw-
dopodobniej misja ta będzie wypełniana we współpracy z partnerami. Jeśli
nawet militarne narzędzia NATO nie zawsze idealnie pasują do
podejmowanych wyzwań, artykuł 4 może oferować istotny mechanizm
pozwalający określić obszary wspólnej troski oraz opracowywać właściwe
formy reakcji i koordynacji działań NATO z organizacjami i państwami
partnerskimi. W tym celu Sojusz musi nadal doskonalić swoje zdolności
w zakresie zarządzania kryzysowego, w tym do identyfikacji i oceny poja-
wiających się zagrożeń, umacniania gwarancji bezpieczeństwa dla państw
członkowskich oraz podejmowania operacji reagowania kryzysowego
w obrębie własnego terytorium, na jego granicach lub poza nimi.

Jak ukaże to kolejny rozdział, Grupa Ekspertów uważa, że poprawa

kierowania stosunkami partnerskimi i poszerzenie ich zakresu zyskało na
znaczeniu wystarczająco, aby uznać je za czwarte kluczowe zadanie NATO,
mimo że stanowi ono w mniejszym stopniu cel sam w sobie, a bardziej
środek, dzięki któremu pozostałe żywotne cele i zadania będzie łatwiej
zrealizować.

Rozdział 3: Partnerstwa

Tło

Minione lata udowodniły, że NATO musi cechować znacznie większa

elastyczność i zasięg działania. Oznacza to, że Sojusz coraz częściej będzie
musiał zwracać się po pomoc do partnerów przy reagowaniu na zagrożenia
oraz w celu maksymalnie efektywnego wykorzystania posiadanych zaso-
bów. Produktywne kontakty z innymi krajami i organizacjami pozwalają
NATO stawać się bardziej czujnym, lepiej przygotowanym oraz rozsąd-
niejszym w działaniu. Mimo, iż pierwsze formalne partnerstwa ustano-
wiono z państwami europejskimi, to stopniowo mechanizm ten był
rozszerzany, aż objął swym zasięgiem region Morza Śródziemnego i Bliski
Wschód. Ponadto niektóre kraje uczestniczą w misjach NATO nie będąc
jednocześnie stroną żadnych formalnych struktur partnerskich; państwa te
określa się mianem „partnerów operacyjnych”.

W przyszłych misjach, jak ta w Afganistanie, Sojusz może efektywnie

funkcjonować jako część szerszej sieci „dostarczycieli bezpieczeństwa”,
w ramach której różne międzynarodowe podmioty łączą swoje wysiłki
w duchu podejścia calościowego (comprehensive approach) do rozwiązania
konkretnego problemu. Taka koncepcja pracy grupowej nie powinna być
błędnie rozumiana. Niektórzy interpretowali odwoływanie się do terminu
„całościowy” jako dążenie NATO do umocnienia jego dominacji lub glo-
balnej pozycji albo też podporządkowania kontroli wojskowej organizacji
cywilnych. Taki pogląd nie odpowiada rzeczywistości: podejście wszech-
stronne nie polega na ustalaniu hierarchii [zagadnień lub organizacji], lecz na
uznaniu, iż bezpieczeństwo ma wiele wymiarów: wojskowy, polityczny,
ekonomiczny i społeczny. Wynika z tego, że budowanie bezpieczeństwa
będzie niejednokrotnie wymagało współpracy ze zróżnicowaną grupą
partnerów po to, by efektywnie połączyć w całość rożne elementy jednej
wspólnej strategii. W zależności od specyficznych okoliczności NATO
odgrywać będzie w tej współpracy rolę wiodącą bądź uzupełniającą (rozdział

5 zawiera zalecenia dotyczące zwiększenia zdolności udziału NATO w po-
dejściu całościowym).

Analiza i zalecenia:

Pierwsza generacja porozumień partnerskich NATO miała ułatwić

przystępowanie nowych państw do Sojuszu. Po przyjęciu przez NATO
dwunastu nowych sojuszników ta funkcja partnerstw straciła na znaczeniu,
a ważniejsze stały się inne cele. W kolejnej generacji partnerstw skupiono się
na pozyskiwaniu dodatkowych zdolności niezbędnych do prowadzenia misji
w takich rejonach jak Bałkany czy Afganistan. Obecnie należy zmienić
sposób myślenia o partnerstwach tak, by uzyskać możliwie największą
wartość z coraz bardziej zróżnicowanych i żywotnych powiązań NATO
z różnymi organizacjami i państwami. W tym kontekście uzasadniona jest
niedawna decyzja Rady Północnoatlantyckiej o ustanowieniu komitetu
odpowiedzialnego za całościowe kierowanie partnerstwami. Nowa Kon-
cepcja Strategiczna może wspomóc ten organ przyznając, że partnerstwa
Sojuszu mają różne korzenie, służą zróżnicowanym celom i odpowiadają
rozmaitym oczekiwaniom. Do każdego partnerstwa należy podchodzić
uwzględniając jego specyfikę; wszystkie jednak dysponują potencjałem do
podnoszenia swojej wartości poprzez stałą adaptację i odpowiednie zmiany.

Zalecenie:

Wzmacniając partnerstwa, NATO powinno sprawdzić, czy jego porozu-

mienia z krajami czy grupami państw można usprawnić poprzez zastoso-
wanie jednego lub kilku następujących środków:
– przygotowanie nowego lub poprawionego ogólnego porozumienia o part-

nerstwie;

– poszerzenie listy działań w ramach partnerstwa;
– akceptację większego zróżnicowania charakteru relacji NATO z po-

szczególnymi partnerami;

– wprowadzenie nowych zagadnień współpracy, zwłaszcza takich, które

mogą doprowadzić do współdziałania operacyjnego lub dyplomatycznego
przy realizacji konkretnych projektów;

– zmodyfikowanie procedur współpracy w celu zachęcenia do możliwie

najbardziej swobodnej wymiany idei.

Przed zarekomendowaniem takich środków, NATO powinno przepro-

wadzić konsultacje ze wszystkimi partnerami, których one dotyczą.

Partnerstwo dla Pokoju (PfP) i Rada Partnerstwa Euro-

atlantyckiego (EAPC). PfP i EAPC są platformą współpracy NATO
z partnerami w Europie i Eurazji. Program Partnerstwa dla Pokoju,
ustanowiony w 1994 roku, stanowi główny środek rozwijania z nimi więzi
w sferze bezpieczeństwa, podczas gdy powołana kilka lat później Rada
Partnerstwa Euroatlantyckiego służy równoległemu prowadzeniu dialogu
politycznego. Choć PfP jest powszechnie oceniane jako sukces, potencjał
EAPC nie został wykorzystany w pełni. Rada miała ułatwić NATO prowa-
dzenie konsultacji z krajami partnerskimi w sprawach politycznych i bezpie-
czeństwa, lecz wielu jego uczestników wyraża dziś niezadowolenie z faktu,
iż dyskusje na forum EAPC są nadmiernie ograniczone i sformalizowane.

Zalecenie:

NATO powinno wzmocnić konsultacje z partnerami EAPC zarówno

prowadzone rutynowo, jak i w sytuacjach kryzysowych, zgodnie z po-
stanowieniami paragrafu 8 Dokumentu ramowego Partnerstwa dla Pokoju.

Partnerstwo z UE. Unia Europejska jest wyjątkowym i niezbędnym

partnerem NATO. Członkostwo w obu organizacjach w znacznej mierze się
pokrywa, ale państwa te dysponują tylko jednymi siłami zbrojnymi i jednym
„zestawem” podatników. Pomimo że NATO i UE wypracowały szczegółowe
mechanizmy współpracy, nie zawsze funkcjonowały one tak, jak zakładano.
Mimo to specjalistyczna wiedza i zdolności pozyskiwane przez poszczególne
kraje na potrzeby UE, często wykorzystywane są w misjach NATO i od-
wrotnie. Niejako z definicji członkowie NATO i UE mają wspólne interesy
i współpracują ramię w ramię praktycznie we wszystkich regionach, gdzie
NATO prowadzi swe operacje. Obie instytucje wyciągnęły z przeszłych
doświadczeń szereg podobnych wniosków, podobnie postrzegają też przy-
szłe wspólne problemy.

Pełna komplementarność między NATO i UE będzie mieć fundamen-

talne znaczenie przy angażowaniu się obu organizacji w misje stabilizacyjne,
jeśli sojusznicy mają wypracować wszechstronne i finansowo efektywne
podejście do rozwiązywania problemów bezpieczeństwa. Lepsza współpraca

może być także pomocna przy reagowaniu na zagrożenia niekonwencjo-
nalne takie jak: terroryzm, ataki cybernetyczne czy słabości w sferze
bezpieczeństwa energetycznego. UE niejednokrotnie będzie dysponować
znacznie lepszą wiedzą specjalistyczną niż NATO w zakresie zwalczania
pozamilitarnych aspektów takich niebezpieczeństw, nawet jeśli obecnie
zaciera się granica między wojskowymi i niewojskowymi zagrożeniami.
Należy jednak zauważyć, że pełna komplementarność jest możliwa jedynie
wówczas, gdy sojusznicy NATO nienależący do UE i członkowie UE
pozostający poza NATO będą mieć zapewniony taki sam poziom przej-
rzystości i zaangażowania przy podejmowaniu wspólnych działań.

Zalecenia:

1. Nowa Koncepcja Strategiczna powinna uznać, że Traktat Lizboński

przyjęty przez UE ma na celu m.in. wzmocnienie zdolności militarnych
i struktur dowodzenia Europy. Sojusznicy powinni przyjąć ten fakt
z zadowoleniem i potwierdzić w Koncepcji Strategicznej dążenie NATO do
autentycznie wszechstronnego partnerstwa z UE – takiego, które jest
finansowo efektywne, oparte na zasadzie wzajemności i obejmuje pełen
zakres wspólnych działań tych instytucji.

2. W swych kontaktach z UE przywódcy NATO powinno unikać

pułapki, jaką jest jednoznaczne kategoryzowanie zagrożeń i obowiązków
jako „militarnych” lub „pozamilitarnych”. Należy bowiem wykształcić spo-
sób myślenia o tych kwestiach jako przechodzących płynnie jedna w drugą.
W wielu sytuacjach wymagana będzie odpowiedź zawierająca zarówno
elementy siłowe, jak i pozawojskowe. NATO, UE i inne podmioty powinny
wnosić zdolności, które będą stanowić możliwie największą wartość dodaną
w poszukiwaniu właściwego rozwiązania. Mając powyższe na względzie,
NATO powinno dążyć do porozumienia z przywódcami UE odnośnie do
planu regularnego wspólnego uczestnictwa w spotkaniach, pełnej komu-
nikacji między sztabami wojskowymi i zwiększonej koordynacji w zakresie
zarządzania kryzysowego, oceny zagrożeń i wspólnego wykorzystania
środków.

3. NATO i UE powinny uczynić wszystko co możliwe, aby nie dopuścić

do tego, by nieporozumienia zakłócały efektywną współpracę między
obiema organizacjami.

Partnerstwo z ONZ. Partnerstwo NATO z ONZ także ma

fundamentalne znaczenie, zarówno ze względu na rolę, jaką organizacja ta
odgrywa w systemie światowym, jak i złożoną przez sojuszników (w pre-
ambule Traktatu Północnoatlantyckiego) deklarację wierności „celom
i zasadom Karty Narodów Zjednoczonych”. Mandat Rady Bezpieczeństwa
ONZ – zapewnianie międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju – łączy się
ze zobowiązaniem członków NATO do „jednoczenia wysiłków na rzecz
zbiorowej obrony oraz zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa.” Wspieranie
ONZ i pomoc we wzmacnianiu jego zdolności do prowadzenia misji
powierzonych mu przez społeczność międzynarodową leży w bezpośrednim
interesie NATO.

NATO i ONZ współpracowały i współpracują ze sobą w wielu regionach

ogarniętych konfliktem, gdzie Sojusz zapewnia wsparcie operacyjne
i bezpieczeństwo po to, aby ONZ mogła kontynuować proces odbudowy,
rozwoju i tworzenia struktur władzy państwowej. Choć partnerstwo obu
organizacji trwa już ponad 10 lat, a w 2008 r. NATO i ONZ podpisały
ramowe porozumienie usprawniające praktyczną współpracę w kilku aspek-
tach, pewne problemy wciąż pozostają nierozwiązane. Personel ONZ uznaje
niekiedy poziom bezpieczeństwa i wsparcia zapewniany przez NATO za
niewystarczający. NATO natomiast zwleka zazwyczaj z koordynacją swych
działań z ONZ aż do momentu rozpoczęcia danej operacji. Zdarza się, że
w rejonie działań między tymi dwiema instytucjami dochodzi do sporów
odnośnie do zakresu ich odpowiedzialności.

Zalecenia:

1. W świecie globalnych zagrożeń bezpieczeństwo coraz częściej zależy

od międzynarodowego ładu opartego na przyjętych regułach. Zatem jednym
z priorytetów NATO powinno być wzmocnienie zdolności Narodów
Zjednoczonych do wypełniania przyjętych zobowiązań.

2. W przypadku gdy NATO i ONZ podejmują działania na tym samym

obszarze, Sojusz powinien zrobić wszystko, co w jego mocy, jeśli został o to

poproszony, by zapewnić bezpieczeństwo cywilnemu personelowi ONZ.
Bez zagwarantowania minimalnego poziomu bezpieczeństwa ONZ, a także
inni partnerzy NATO nie będą mogli prowadzić swoich działań; z kolei bez
pomocy partnerów NATO często nie jest w stanie osiągnąć założonych
celów. Im wcześniej zostanie zidentyfikowana potrzeba koordynacji, tym
szybsze będzie wspólne planowanie oraz zwiększy się prawdopodobieństwo
osiągnięcia

obopólnie

satysfakcjonującego

rozwiązania

sferze

bezpieczeństwa.

3. NATO i ONZ powinny udoskonalić swoje powiązania instytucjo-

nalne. Biuro Łącznikowe NATO przy ONZ umożliwiłoby władzom Sojuszu
łatwiejsze kontakty z Sekretariatem i członkami ONZ. Należy poszukiwać
dodatkowych form współpracy, włączając w to wzajemne uczestnictwo
w szkoleniach i ćwiczeniach prowadzonych przez każdą z organizacji.

4. Koordynacja między ONZ i NATO może okazać się kluczowa w przy-

padku zbrodni ludobójstwa, innych masowych naruszeń praw człowieka
oraz klęsk humanitarnych. Koncepcja Strategiczna powinna wyraźnie
podkreślić gotowość NATO do rozważenia prośby ze strony ONZ o podjęcie
odpowiednich działań w takich okolicznościach (np. poprzez wsparcie
innych organizacji regionalnych), z zastrzeżeniem akceptacji takich działań
przez Radę Północnoatlantycką oraz dostępności środków na ich realizację.

5. NATO powinno współpracować z ONZ przy wdrażaniu postanowień

Rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 1325, dotyczącej roli kobiet w sferze
bezpieczeństwa i pokoju.

Partnerstwo z OBWE. Relacje NATO z OBWE różnią się – ze względu

na swą bliskość – od więzi łączących Sojusz z innymi organizacjami między-
narodowymi. NATO było współtwórcą Procesu Helsińskiego i odegrało
zasadniczą rolę w wypełnianiu treścią polityczno-wojskowego wymiaru
OBWE. Z kolei OBWE, intensywnie zajmuje się budowaniem demokra-
tycznych instytucji w krajach, które aspirują (lub mogą aspirować
w przyszłości) do członkostwa w NATO, wspierając tym samym NATO
w dążeniu do umacniania stabilności politycznej i dobrego rządzenia na
całym obszarze Europy.

Zalecenia:

1. NATO powinno w pełni wykorzystać zasoby OBWE w dziedzinie

szkoleń i doradztwa eksperckiego w zakresie „miękkiego bezpieczeństwa”;
mogą one stanowić istotne uzupełnienie posiadanych przez NATO narzędzi
ze sfery „twardego bezpieczeństwa”.

2. Sojusz powinien aktywnie prowadzić w ramach OBWE negocjacje

z zakresu kontroli zbrojeń konwencjonalnych i budowy środków zaufania.

3. Sojusznicy powinni także rozważyć, jak OBWE jako wspólnota, która

wyrosła z demokratycznych wartości i dobrowolnie przyjętych zobowiązań,
może uzupełniać partnerstwa NATO w budowaniu zrozumienia i poparcia
dla działań Sojuszu.

Partnerstwo z Rosją. Wśród partnerów NATO Rosja jest przypadkiem

wyjątkowym. Ramy partnerstwa z tym państwem określają Akt Stano-
wiący z 1997 roku i Deklaracja z Rzymu z 2002 roku. Oba dokumenty wyra-
żają zobowiązanie uczestników do zidentyfikowania, a następnie rozwijania
możliwości wspólnego działania, na bazie podzielanych interesów i przy
uznaniu niepodzielności bezpieczeństwa w obszarze euroatlantyckim. Jako
obszary możliwej współpracy wskazano w nich: zwalczanie terroryzmu,
zarządzanie kryzysowe, kontrolę zbrojeń i nieproliferację, obronę przeciwra-
kietową teatru działań i reagowanie na nowe zagrożenia. Rada NATO–Rosja
(NRC) stanowi forum konsultacji, budowania przejrzystości, wypracowy-
wania porozumienia oraz podejmowania i implementacji decyzji.

Członkowie NATO mogą różnić się w swych ocenach Rosji, ale

jednocześnie nadal zgadzać się co do potrzeby angażowania się Sojuszu we
współpracę z tym krajem. Uwarunkowania historyczne, geograficzne,
a także niektóre niedawne wydarzenia powodują, iż część sojuszników
bardziej sceptycznie niż inni ocenia gotowość rządu Rosji do kształtowania
pozytywnych relacji z NATO. Niepokoi to, że Rada NATO–Rosja nie została
wykorzystana do zapobieżenia kryzysowi w 2008 roku, jak również to, iż
Rosja wyraża obawy wobec intencji NATO. Rosja wysyła sprzeczne sygnały
w kwestii swojego otwarcia na dalszą współpracę z NATO, a jej propozycje
alternatywnego ładu bezpieczeństwa w Europie wydają się częściowo służyć
ograniczeniu działań Sojuszu.

Choć w Sojuszu Rosja jest oceniania z różnych perspektyw, to sojusznicy

pozostają jednomyślni w swym dążeniu do angażowania rosyjskich władz
we współpracę celem zapobiegania szkodliwym nieporozumieniom oraz
identyfikacji i realizacji wspólnych celów. Sojusz nie uważa żadnego
państwa za swojego wroga; jednakże nikt nie powinien również wątpić
w determinację NATO, gdyby bezpieczeństwo któregokolwiek z jego
członków było zagrożone.

Fakt, że NATO jest sojuszem obronnym oraz to, iż autorzy wojskowej

doktryny Rosji z 2010 roku sami określili jej charakter jako „ściśle
defensywny”, stanowi dobry punkt wyjścia do współpracy. Podobną rolę
spełnia zawarte w Akcie Stanowiącym wspólne zobowiązanie NATO i Rosji
do tworzenia „wspólnej przestrzeni bezpieczeństwa i stabilności w Europie,
bez linii podziału i sfer wpływów ograniczających suwerenność którego-
kolwiek państwa”.

Zalecenia:

1. Nowa Koncepcja Strategiczna powinna wspierać politykę, która zakła-

da powiązanie umacniania poczucia bezpieczeństwa wszystkich członków
Sojuszu z konstruktywną polityką zwiększonego zaangażowania w re-
lacjach z Rosją.

2. Koncepcja Strategiczna powinna podkreślać dążenie NATO do jako-

ściowo lepszych relacji z Rosją opartych na wspólnych interesach, wza-
jemnym zaufaniu, przejrzystości i przewidywalności. Z perspektywy
Sojuszu drzwi do współpracy na wszystkich poziomach są i pozostaną
otwarte.

3. Sojusznicy powinni współpracować z Rosją w celu wypracowania

programu prac Rady NATO–Rosja, który będzie odzwierciedlał, w klimacie
szczerości i nastawienia na przyszłość, obawy obu stron w sferze
bezpieczeństwa, a także wskaże konkretne obszary wspólnego działania.
Trwająca obecnie ocena wspólnych zagrożeń i wyzwań stanowi użyteczny
krok w tym kierunku. Obie strony powinny dążyć do wzmocnienia
współpracy w ramach Planu działania Rady NATO–Rosja wobec terroryzmu
z 2008 roku i koordynacji z innymi organizacjami regionalnymi.

Partnerstwo z Gruzją i Ukrainą. Gruzji i Ukrainie NATO zaoferowało

specjalne struktury współpracy, w formie Komisji NATO–Ukraina i Komisji
NATO–Gruzja. Kanały komunikacji w ich ramach działają sprawnie, a oba
kraje wnoszą też znaczący wkład do misji NATO. Z przyczyn geogra-
ficznych oba te państwa dotknęły zadawnione problemy wynikające ze
sporów etnicznych i niepewności w sferze bezpieczeństwa energetycznego.
Jedną z największych porażek systemu partnerstwa NATO był konflikt
między Rosją i Gruzją z 2008 roku, w czasie którego obaj partnerzy Sojuszu
zaangażowali się w konflikt zbrojny z powodu kwestii, które do dzisiaj nie
znalazły rozwiązania.

Zalecenia:

1. Sojusznicy powinni regularnie wykorzystywać obie komisje,

NATO–Ukraina i NATO–Gruzja, jako fora dyskusji nad wzajemnymi oba-
wami dotyczącymi bezpieczeństwa oraz jako instrumenty wzmacniania
praktycznej współpracy, w tym tej dotyczącej reform w sferze obronności.
Im wyraźniej NATO będzie artykułować swoje stanowisko wobec
partnerów i im trafniej oceniać ich oczekiwania, tym sprawniej sojusznicy
będą w stanie zażegnać kryzysy i budować zaufanie.

2. Sojusznicy powinni wykorzystywać mechanizmy zarządzania

kryzysowego NATO we współpracy z komisjami partnerskimi, by właściwie
oceniać i monitorować wydarzenia istotne w kontekście bezpieczeństwa
obu tych krajów.

Partnerstwa NATO w Basenie Morza Śródziemnego i na Bliskim

Wschodzie. Afrykę Północną i Bliski Wschód od dawna uznaje się za jeden
z obszarów o największym znaczeniu geostrategicznym. Jego dalszy rozwój
będzie oddziaływał na interesy NATO w obszarze nieproliferacji, zwalczania
terroryzmu, bezpieczeństwa energetycznego i pokojowego ładu między-
narodowego. Mając to na względzie, Sojusz angażuje się w tym rozległym
i zróżnicowanym regionie poprzez Dialog Śródziemnomorski (MD)
i Stambulską Inicjatywę Współpracy (ICI).

Dialog Śródziemnomorski. W zainicjowanym w 1994 roku Dialogu

Śródziemnomorskim (MD) uczestniczy siedem krajów regionu. Dialog ten
oferuje ramy dla budowy zaufania, przejrzystości i współpracy. Mimo iż jest

to jedyna funkcjonująca inicjatywa bezpieczeństwa [tego typu] w regionie,
jej dotychczasowe osiągnięcia są skromne. Funkcjonowanie Dialogu nie
opiera się na dokumencie analogicznym do regulującego działalność
pozostałych partnerstw. Potencjalne obszary wspólnych interesów dotyczą
kwestii nieproliferacji oraz obrony przeciwrakietowej. Obecna formuła
Dialogu Śródziemnomorskiego jest funkcjonalna, niemniej jednak powinna
być na tyle elastyczna, by umożliwić pogłębienie partnerstwa z NATO przez
zainteresowane tym kraje.

NATO zdecydowanie popiera negocjacje zmierzające do ustanowienia

sprawiedliwego i trwałego pokoju między Izraelem i Palestyńczykami, ale
nie odgrywa w tym procesie aktywnej roli dyplomatycznej. Sojusz wyraził
jednakże gotowość wspierania implementacji porozumienia w przypadku
jego osiągnięcia, przy założeniu że będzie to miało miejsce na prośbę stron
i za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Stambulska Inicjatywa Współpracy. Ustanowiona w 2004 roku ICI ma

na celu współtworzenie trwałego bezpieczeństwa globalnego i regionalnego
przez ofertę współpracy w formule bilateralnej z NATO skierowaną do
krajów szerszego Bliskiego Wschodu. Inicjatywa ta jest otwarta na
wszystkie państwa regionu popierające jej cele, w tym walkę z terroryzmem
i proliferacją broni masowego rażenia. Choć potencjalnie [inicjatywa ta] jest
bardzo cenna, to czynnikiem spowalniającym jej rozwój jest brak wspólnej
wizji strategicznej oraz rywalizacja między partnerami i niektórymi sojusz-
nikami. Niemniej, podobnie jak Dialog Śródziemnomorski, Stambulska
Inicjatywa Współpracy przyczynia się do budowy potrzebnych powiązań
w zakresie bezpieczeństwa oraz otwarcia kanałów regularnego dialogu.
Każde partnerstwo jest jednocześnie instrumentem służącym zmianie
[sposobu] postrzegania Sojuszu, co jest pomocne zważywszy na fakt, iż
społeczności zamieszkujące ten region nie zawsze dysponują pełnymi
i odpowiadającymi rzeczywistości informacjami na temat NATO i szerzej
pojętego Zachodu.

Zalecenia:

1. NATO powinno wykazać się „strategiczną cierpliwością” w odnie-

sieniu do swych relacji z krajami regionu Morza Śródziemnego i Bliskiego

Wschodu. MD i ICI są nadal stosunkowo nowymi inicjatywami, a jako fora
politycznej dyskusji oraz praktycznej współpracy mogą pogłębić wzajemne
zrozumienie oraz przyczynić się do stabilności i polepszenia wizerunku
NATO w regionie. Jednym ze sposobów zwiększenia wartości Dialogu
Śródziemnomorskiego i Stambulskiej Inicjatywy Współpracy z perspektywy
wszystkich uczestników może być przyjęcie uzgodnionej deklaracji
wspólnych interesów w oparciu o nowe i szersze koncepcje bezpieczeństwa,
przy uwzględnieniu zagrożeń konwencjonalnych i niekonwencjonalnych
oraz kwestii politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturowych.

2. Sojusznicy powinni być otwarci na przejrzyste konsultacje z part-

nerami MD i ICI dotyczące następstw ewentualnego przełomu w kwestiach
nuklearnych po stronie Iranu.

3. NATO powinno być gotowe wesprzeć implementację porozumienia

pokojowego między Izraelem i Palestyńczykami, zgodnie z określonymi
w nim warunkami.

Partnerzy na świecie. NATO ma aktualnie kilku ważnych partnerów

operacyjnych spoza obszaru euroatlantyckiego. Niektórzy z nich są klu-
czowymi współpracownikami w misjach Sojuszu. Australia zapewnia
więcej sił wojskowych w Afganistanie niż połowa sojuszników NATO,
istotny jest również wkład Nowej Zelandii. Republika Korei zadeklarowała
rozmieszczenie tam znacznego kontyngentu, a Japonia zobowiązała się do
przekazania milionów dolarów na cele związane z odbudową. Te
demokratyczne kraje są nie tylko [wiarygodnymi] partnerami w potrzebie,
ale dodatkowo wyznają te same co Sojusz wartości – niezależnie od tego, że
nie uczestniczą w sformalizowanym dialogu z NATO takim jak EAPC.
Afganistan i Pakistan, których współpraca jest kluczowa dla sukcesu misji
ISAF, również pozostają poza jakimikolwiek formalnymi strukturami
dialogu z NATO.

NATO nie musi ustanawiać obowiązkowo formalnego partnerstwa, by

utrzymywać wartościowy dialog roboczy z innymi krajami i organizacjami.
Musi jednak wykazywać się aktywnością dyplomatyczną, aby wykorzysty-
wać pojawiające się możliwości współpracy. Przykładowo, Chińska Republi-
ka Ludowa uczestniczyła wspólnie z jednostkami z krajów sojuszniczych

w operacjach ONZ oraz w patrolach antypirackich w Zatoce Adeńskiej.
Kraje Azji Środkowej i Południowej są żywotnie zainteresowane utrzy-
mywaniem stabilności w swym regionie. Członkowie Organizacji Układu
o Bezpieczeństwie Zbiorowym i Szanghajskiej Organizacji Współpracy wy-
kazują zainteresowanie kooperacją z innymi podmiotami wielonarodowy-
mi. Indie, Indonezję i inne główne państwa demokratyczne Afryki i Ameryki
Łacińskiej łączy z NATO zaangażowanie na rzecz światowego pokoju
i rządów prawa.

Zalecenia:

1. NATO powinno zintensyfikować zabiegi służące pogłębieniu relacji

partnerskich z krajami spoza obszaru euroatlantyckiego przez rozszerzenie
zakresu

wspólnych

działań,

zachowując

jednocześnie

możliwość

wypracowywania przez poszczególnych partnerów indywidualnych form
stosunków z Sojuszem.

2. W 2004 roku w Stambule sojusznicy postanowili przyznać partnerom

operacyjnym szerszy dostęp do informacji i planowania; od tego czasu
osiągnięto w tym zakresie pewien postęp. Koncepcja Strategiczna powinna
iść dalej, proponując sposoby zapewnienia partnerom operacyjnym NATO
stałego i liczącego się głosu przy formułowaniu strategii i podejmowaniu
decyzji dotyczących misji, w których biorą oni udział.

3. NATO powinno zbadać potencjał leżący w ustanowieniu nowych

regionalnych grup, jeśli państwa będą wykazywać zainteresowanie taką
ideą. Innym, może nawet korzystniejszym dla NATO rozwiązaniem jest
utworzenie bardziej sformalizowanych powiązań z takimi instytucjami jak
Unia Afrykańska, Organizacja Państw Amerykańskich, Rada Współpracy
Państw Zatoki, Szanghajska Organizacja Współpracy czy Organizacja
Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Każda taka relacja powinna być
oparta na zasadach równości, wzajemnego zaufania i obopólnych korzyści.

Rozdział 4: Sprawy polityczne i organizacyjne

Tło

Od 1999 roku Sojusz powiększył się niemal dwukrotnie, skonfrontował

się z wieloma nowymi zagrożeniami oraz zaangażował się w bardziej
złożone i prowadzone w regionach odleglejszych od jego terytorium operacje
niż kiedykolwiek wcześniej. Doświadczył też konsekwencji poważnego
międzynarodowego kryzysu gospodarczego oraz ustanowił trwałe więzi
dialogu politycznego i partnerstwa wykraczające daleko poza obszar euro-
atlantycki. Nie dziwi zatem, że tak dynamicznym zmianom towarzyszyły
poważne napięcia wewnętrzne. Prace nad Nową Koncepcją Strategiczną
stanowią okazję do dokonania przeglądu dotychczasowych zmian
i odnowienia porozumienia wśród sojuszników w sprawach kluczowych dla
przyszłego zarządzania i kierowania organizacją. Do takich kwestii należą:
– lekcje płynące z zaangażowania NATO w Afganistanie;
– wytyczne dla misji prowadzonych poza granicami Sojuszu;
– reformy administracyjne;
– procedury podejmowania decyzji;
– polityka otwartych drzwi;
– rola NATO w kontroli zbrojeń konwencjonalnych.

Analiza i zalecenia:

Doświadczenia z Afganistanu. NATO przejęło kierownictwo nad

misją ISAF w sierpniu 2003 roku. Od tego czasu udział w operacji wzrósł
z 5 tys. do ok. 100 tys. żołnierzy z czterdziestu sześciu krajów, w tym ze
wszystkich państw NATO. Celem misji jest wspieranie Rządu Afganistanu
w sprawowaniu władzy i rozszerzaniu zasięgu jej wpływu w celu
ustabilizowania kraju i przyspieszenia jego pokojowej odbudowy i rozwoju.
W tym celu ISAF prowadzi operacje wojskowe oraz pomaga w szkoleniu
Afgańskiej Armii Narodowej i Policji. Pomimo wielu osiągnięć misji ISAF, jej
doświadczenia zrodziły wewnątrz NATO obawy odnośnie do jedności
dowodzenia, ograniczeń narodowych (tzw. caveats) nakładanych na siły

wysyłane przez niektórych sojuszników, oraz pytania co do taktyki i celów
operacji. Misję utrudniają dodatkowo incydenty, które powodują ofiary
wśród ludności cywilnej, co dowódcy NATO obiecali zminimalizować.

Ze względu na skalę i czas trwania; ISAF jest operacją wyjątkową. Nie

spodziewano się tego. Ze względu jednak na złożoność i nieprzewidywal-
ność środowiska bezpieczeństwa, które zapewne będą panować w nadcho-
dzącym dziesięcioleciu, nie można wykluczyć udziału NATO w podobnych
(choć miejmy nadzieję mniej długotrwałych) misjach stabilizacyjnych
w przyszłości. Z doświadczenia afgańskiego wynika wiele cennych wnios-
ków, które powinny zostać zawarte w nowej Koncepcji Strategicznej. Naj-
bardziej oczywistym jest utrzymanie zdolności NATO do rozmieszczania
jednostek wojskowych przewidzianych do udziału w konkretnych i długo-
trwałych operacjach z dala od granic Sojuszu. Inne wnioski to:
– siły wojskowe NATO, w stopniu maksymalnie możliwym, powinny pro-

wadzić działania podlegając zunifikowanemu łańcuchowi dowodzenia;

– sojusznicy powinni zminimalizować narodowe ograniczenia, które na-

kładają na wojska wysyłane na potrzeby operacji Sojuszu. Ograniczenia te
muszą być jasno i jednoznacznie określone, a ich wpływ starannie oce-
niony podczas procesu generacji sił i planowania operacyjnego;

– w przeszłości szkodliwa dla misji NATO w Afganistanie była nieumie-

jętność jasnego komunikowania jej intencji oraz incydenty i wypadki,
pociągające za sobą ofiary cywilne. Najnowsze ograniczenia w zakresie
bliskiego wsparcia lotniczego i ognia artyleryjskiego, wprowadzone przez
dowódcę ISAF, pomagają ograniczyć ten problem; niemniej, zarówno
podczas szkolenia jak i w czasie prowadzenia działań, nadal trzeba kłaść
nacisk na konieczność ochrony ludności cywilnej;

– jeńcy i zatrzymani powinni być traktowani w zgodzie z zasadami prawa

międzynarodowego. Każda inna polityka w tym zakresie prowadzi do
niekorzystnych konsekwencji politycznych, utraty moralnej wiarygod-
ności, szkodzi jedności Sojuszu i zwiększa zagrożenie dla sił NATOk

– stabilizacji Afganistanu nie osiągnie się jedynie przy wykorzystaniu

środków militarnych. Tak jak w innych misjach zwalczania partyzantki,
nadrzędnym celem powinno być wypracowanie wszechstronnego
cywilno-wojskowego podejścia, które umożliwi lokalnym strukturom

władzy zdobycie zaufania i lojalności ze strony lokalnej społeczności. Dla
NATO oznacza to konieczność bliskiej współpracy z organizacjami part-
nerskimi w celu harmonizacji priorytetów i optymalnego wykorzystania
dostępnych środków. Wskazuje to również na wagę wsparcia dla kraju-
-gospodarza w jego wysiłkach zmierzających do podniesienia zdolności
własnych sił w zakresie utrzymywania porządku publicznego i ochrony
ludności nieuczestniczącej w walkach.

Wskazówki dla misji prowadzonych poza granicami Sojuszu.

Pomimo posiadanych środków, NATO w żaden sposób nie jest jedyną
odpowiedzią na wszystkie problemy bezpieczeństwa międzynarodowego.
NATO nie jest organizacją globalną, lecz regionalną; jego zasoby finansowe
są ograniczone i podporządkowane innym priorytetom; NATO nie dąży do
podejmowania misji, których wyzwaniom lepiej sprostać mogą inne
instytucje czy kraje. Dlatego też nowa Koncepcja Strategiczna powinna
przedstawić wytyczne do wykorzystania przez Sojusz przy podejmowaniu
decyzji co do tego, kiedy i gdzie użyte zostaną zasoby NATO poza jego
granicami. Jako że każda sytuacja jest inna, decyzje NATO muszą być
podejmowane poprzez rozpatrzenie każdego przypadku w trybie indywi-
dualnym. Niemniej jednak rozważania prowadzone na forum NAC powin-
ny uwzględniać wagę takich czynników jak:
– zakres i bezpośredni charakter zagrożenia członków Sojuszu;
– wyczerpanie lub ewidentna nieskuteczność działań alternatywnych;
– zdolność i gotowość członków NATO do zapewnienia środków koniecz-

nych dla powodzenia operacji;

– pośredni wpływ na inne misje i potrzeby NATO;
– poziom wsparcia społecznego w kraju i ze strony międzynarodowej opinii

publicznej;

– zgodność z prawem międzynarodowym;
– możliwe do przewidzenia skutki braku działania.

W przyszłości, tak jak i w przeszłości, NATO powinno pamiętać o dwóch

zastrzeżeniach: zobowiązania NATO nie powinny przewyższać możliwości
Sojuszu, zaś dostępne możliwości działania nigdy nie powinny być nie-
wystarczające w świetle potrzeb bezpieczeństwa NATO. Sojusz nie może

być tak ambitny, żeby podejmować się zadań, do których nie jest
przygotowany, ani też tak ospały, żeby nie być w stanie przygotować się do
swych obowiązkowych zadań.

Wynika z tego, że Koncepcja Strategiczna powinna zawierać jasną dekla-

rację priorytetów obronnych. Listę otwiera zdolność do obrony terytorium
Sojuszu, ważna jest również zdolność do zaangażowania się Sojuszu
w wymagające misje daleko od jego terytorium, pomocy w kształtowaniu
międzynarodowego krajobrazu bezpieczeństwa i odpowiedzi na nieprze-
widziane okoliczności kiedykolwiek i gdziekolwiek będzie to wymagane.
Oficjalny poziom ambicji NATO został określony w 2006 roku; nie ma
potrzeby, by modyfikować te kryteria, chociaż definicja zakresu misji
Sojuszu mogłaby zostać rozszerzona tak, aby zawierała nowe wymagania
dotyczące bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym bezpieczeństwa cyber-
netycznego.

Truizmem jest stwierdzenie, że NATO nie może odnieść sukcesu bez

wsparcia swych partnerów. Oczywiste jest również to, że misje NATO nie
będą dobrze funkcjonować, gdy zabraknie zrozumienia i akceptacji ze strony
społeczeństw państw NATO. Takiego wsparcia nie można przyjmować za
pewnik. Im bardziej otwarte są obrady NATO i im wyraźniej Sojusz
przedstawia konkretne cele i uzasadnienie udziału w operacji, tym większe
prawdopodobieństwo pozyskania przez Sojusz koniecznego poziomu
poparcia społecznego i parlamentarnego do realizacji misji.

Zalecenia:

1. Koncepcja Strategiczna powinna zawierać zestaw wytycznych, na

podstawie których NATO podejmuje decyzje o nowych misjach i obszarach
odpowiedzialności.

2. NATO powinno utrzymać poziom gotowości i tempa operacyjnego

odpowiadającego potrzebom bezpieczeństwa jego członków; w ten sposób
uniknie z jednej strony ryzyka zaangażowania ponad swoje możliwości,
z drugiej zaś niebezpieczeństwa, że popadnie w stan samozadowolenia.

3. NATO musi dążyć do pozyskania poparcia publicznego i legislacyjnego

koniecznego do prowadzenia operacji poprzez przejrzystą politykę i efek-
tywną komunikację społeczną.

Reformy administracyjne. Wraz z rozszerzaniem NATO rozrosły się

także jego struktury, w tym liczba komitetów, personelu, koszt prowadzenia
codziennej działalności. Sekretarz Generalny uznał reformę wewnętrzną
Sojuszu za priorytet, a sojusznicy udzielili mu jasnego mandatu do działania
w tym kierunku.

Zalecenia:

1. Koncepcja Strategiczna powinna opowiedzieć się za planem daleko-

siężnych reform. Program tych reform powinien obejmować – ale się do tego
nie ograniczać – usprawnienie Sekretariatu Międzynarodowego, przegląd
reguł finansowych, ograniczenie kosztów operacyjnych funkcjonowania
centrali oraz zmniejszenie liczby komitetów i agencji.

2. Należy wzmocnić uprawnienia Sekretarza Generalnego do wdrażania

planu reform.

3. Sojusznicy powinni przyjąć docelowe poziomy oszczędności dla róż-

nych kategorii kosztów administracyjnych, a także zapewnić przeznaczenie
środków zaoszczędzonych dzięki reformom na inwestycje związane z pod-
noszeniem poziomu gotowości NATO i rozwojem jego zdolności
obronnych.

Proces podejmowania decyzji. Między logiką funkcjonowania orga-

nizacji międzynarodowej złożonej z wielu członków i działającej w oparciu
o zasadę konsensusu a mechanizmami działania polityczno-wojskowego
Sojuszu zawsze będzie występować pewnego rodzaju naturalne napięcie.
Tego napięcia nie zredukowało ani zwiększenie liczby członków NATO, ani
liczby jego komitetów. W 2009 roku Sekretarz Generalny przedstawił
wstępne propozycje dotyczące usprawnienia procesu decyzyjnego. Wy-
zwaniem dla władz Sojuszu będzie teraz określenie dalszych posunięć w taki
sposób, by one same nie stały się źródłem nowych podziałów. Konsensus
zawsze stanowił fundamentalną zasadę NATO, a sojusznicy są do niego
mocno przywiązani. Jednakże wypracowanie porozumienia wśród dwu-

dziestu ośmiu państw (a być może jeszcze większej ich liczby w przyszłości)
może okazać się żmudne i niejednokrotnie prowadzić do opóźnień nie słu-
żących żadnemu konstruktywnemu celowi. Ponadto Sojusz musi przygoto-
wać się na sytuacje, które będą wymagać szybkiego (właściwie niemal
natychmiastowego) podejmowania decyzji.

Zalecenia:

1. Należy zachęcać Sekretarza Generalnego do przedkładania kolejnych

propozycji w zakresie reform administracyjnych i usprawnienia procesu
decyzyjnego. Propozycje te powinny: 1) uznawać, że jakiekolwiek odejście
od zasady konsensusu musi być zaakceptowane przez Radę Północnoatlan-
tycką; 2) utrzymywać tę zasadę consensusu w odniesieniu do najważniej-
szych

decyzji,

takich

jak

m.in.

dotyczące

realizacji

zobowiązań

wynikających z artykułu 5, spraw budżetowych, podejmowania nowych
misji czy przyjmowania nowych członków; 3) wskazywać – w odniesieniu
do spraw o mniej żywotnym znaczeniu – środki inne niż weto, które umożli-
wią sojusznikom wyrażenie ich obaw lub wątpliwości; 4) ustanawiać zasa-
dę, że wdrażanie decyzji osiągniętych w drodze konsensusu nie może być do
czasu ich wykonania opóźniane przez próby ich rewizji na niższych
szczeblach.

2. Sojusz powinien rozważyć delegację na Sekretarza Generalnego lub

właściwe władze wojskowe NATO, w oparciu o uzgodnione zasady zaan-
gażowania, niektórych kompetencji decyzyjnych w odniesieniu do reakcji
Sojuszu w sytuacjach nadzwyczajnych, takich jak atak rakietowy czy
cybernetyczny.

Polityka otwartych drzwi. Od czasu powołania NATO w 1949 roku

liczba jego członków zwiększyła się z dwunastu do dwudziestu ośmiu.
Politykę otwartych drzwi sankcjonuje artykuł 10 Traktatu Północnoatlan-
tyckiego, który stanowi, że „Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do
przystąpienia do niniejszego traktatu każde inne państwo europejskie, które
jest w stanie realizować zasady niniejszego traktatu i wnosić wkład do

bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego”

. Od 1995 roku proces

rozszerzania przebiegał wedle pewnych wytycznych, do których należą:
– uznanie w kraju kandydującym demokratycznych wartości oraz jego

pełne poparcie dla wizji politycznej NATO;

– wdrożenie przez kandydata wszelkich koniecznych reform wojskowych

mających na celu spełnienie norm sojuszniczych w zakresie profesjo-
nalizacji oraz zapewnienia cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi;

– sprawiedliwe traktowanie mniejszości;
– wewnętrzne poparcie polityczne dla członkostwpa w NATO;
– ogólna zdolność kraju kandydującego do wspierania bezpieczeństwa

Sojuszu i obszaru euroatlantyckiego.

Zalecenie:

Nowa Koncepcja Strategiczna powinna potwierdzać aktualność polityki

otwartych drzwi oraz powyższych zasad.

Rola NATO w polityce kontroli zbrojeń konwencjonalnych. Kon-

trola zbrojeń leży w żywotnym interesie członków NATO, lecz formalna
funkcja Sojuszu jako podmiotu jest ograniczona. W przeszłości Sojusz
poddawał swojej ocenie wydarzenia o szczególnym znaczeniu dla euro-
pejskiego bezpieczeństwa, takie jak „Układ o całkowitej likwidacji pocisków
rakietowych średniego i krótkiego zasięgu” z 1987 roku (mimo że negocjacje
prowadzone były dwustronnie przez USA i Związek Radziecki). Co waż-
niejsze, sojusznicy byli bezpośrednio zaangażowani w negocjacje i podpi-
sanie „Układu o ograniczeniu sił konwencjonalnych w Europie” (CFE) z 1990
roku.

W ostatnich latach proces CFE został zahamowany i obecnie zagrożony

jest rozpadem. Jest to godne ubolewania, ponieważ dzięki niemu udało się
dotąd zniszczyć dziesiątki tysięcy zbędnych czołgów, wozów bojowych
i pocisków artyleryjskich, zwiększając tym sposobem przewidywalność
i przejrzystość w całym regionie.

Ibidem.

Zalecenie:

Koncepcja Strategiczna powinna podkreślić zaangażowanie NATO

w służący stabilizacji proces kontroli zbrojeń w Europie, oparty na zasadach
wzajemnej przejrzystości, powściągliwości i wymogu zgody państwa
gospodarza na stacjonowanie na jego terytorium obcych wojsk. Mając ten cel
na względzie, Sojusz powinien wesprzeć wznowienie procesu CFE oraz
wyrazić gotowość do zaangażowania w konstruktywny dialog ze wszyst-
kimi jego uczestnikami.

Rozdział 5: Siły i zdolności Sojuszu

Tło

Przyjęta na szczycie w Waszyngtonie Koncepcja Strategiczna z 1999 roku

zawierała rozdział „Wytyczne dla Sił Sojuszu”, w którym określono cele
transformacji zdolności wojskowych NATO, by odpowiadały one wy-
zwaniom nowego wieku. Dokument postulował, by Sojusz dysponował
dobrze wyszkolonymi i wyposażonymi siłami oraz strukturą dowodzenia
zdolnymi do zapewnienia skutecznej zbiorowej obrony, szybkiej reakcji na
sytuacje nadzwyczajne i do udziału w złożonych wspólnych operacjach poza
terytorium sojuszniczym. Na szczycie waszyngtońskim przywódcy państw
członkowskich Sojuszu zdecydowali też o uruchomieniu dodatkowo odręb-
nego programu, tzw. Inicjatywy Zdolności Obronnych (DCI), odnoszącej się
do pięciu szeroko ujętych potrzeb obronnych NATO: 1) mobilność i zdolność
szybkiego rozmieszczenia sił; 2) zdolność utrzymania się w rejonie
rozmieszczenia oraz wsparcie logistyczne; 3) efektywne zaangażowanie na
obszarze rozmieszczenia; 4) zdolność do przetrwania; 5) interoperacyjność
systemów łączności. Mimo że potrzebna i rozpoczęta we właściwym czasie,
Inicjatywa Zdolności Obronnych okazała się zbyt szeroka w swym zakresie.
W ciągu ostatniego dziesięciolecia podjęto więc w NATO szereg innych
inicjatyw oraz decyzji szczytów w tym względzie, zawierających dodat-
kowe zalecenia dla członków i planistów NATO.

Wytyczne z ostatniej dekady. W 2002 roku, na szczycie w Pradze,

państwa członkowskie zainicjowały proces adaptacji Sojuszu do sytuacji
bezpieczeństwa zmienionej w następstwie ataków z 11 września 2001 roku
i do zarysowującej się już wówczas perspektywy wsparcia przez NATO
wysiłków na rzecz przywrócenia stabilności w Afganistanie. Sojusz
zaaprobował wówczas plan wzmocnienia DCI przez przyjęcie programu
rozwoju zdolności wojskowych w ośmiu kategoriach, powołał Dowództwo
Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT) jako ośrodek skiero-
wujący rozwojem tych zdolności, a także utworzył Siły Odpowiedzi NATO
(NRF), by móc „przerzucić [siły] szybko tam, gdzie okaże się to konieczne”.

W 2006 roku, na spotkaniu w Rydze, przywódcy Sojuszu przyjęli

Wszechstronne Wytyczne Polityczne (CPG). Określały one całościowe ramy
i wskazywały priorytety w zakresie rozwoju wszystkich zdolności wojsko-
wych NATO, zagadnień planistycznych oraz możliwości wywiadowczych
w dającej się przewidzieć przyszłości. Wytyczne zobowiązały członków
m.in. do zapewnienia, by 40% procent jednostek wchodzących w skład ich
narodowych sił zbrojnych zdolnych było do rozmieszczenia [poza obszarem
stałego stacjonowania], w tym 8 % trwale (w późniejszych latach te
docelowe pułapy podniesiono odpowiednio do 50% i 10% ).

W 2009 roku, na Szczycie w Strasburgu i Kehl, przyjęto „Deklarację

o Bezpieczeństwie Sojuszu”. Zaakcentowano w niej znaczenie implemen-
tacji Wszechstronnych Wytycznych Politycznych (CPG) oraz przewidziano
utworzenie wielonarodowego dowództwa sił operacji specjalnych.

Transformacja wojskowa: proces w toku. Wspomniane inicjatywy

i decyzje szczytów przyniosły zróżnicowane rezultaty. Głównie ze względu
na ograniczone środki [w dyspozycji sojuszników], siły zbrojne państw
NATO powoli realizowały uzgodnione zalecenia. Dlatego też nadal poważ-
ny dystans dzieli potencjalne wymogi misji od dostępnych [sojusznikom]
zdolności. W znacznej mierze postęp, jaki dokonał się w ramach
transformacji wojskowej, był ukierunkowany operacyjnymi wymaganiami
[misji NATO] w Kosowie i Afganistanie. Zwłaszcza operacja ISAF ukazała
potrzebę dysponowania siłami gotowymi do szybkiego rozmieszczenia
i utrzymania się w teatrze działań, wspólnego podejścia do działań przeciw-
partyzanckich, posiadania interoperacyjnych dowództw oraz [odpowied-
nich] zdolności w zakresie kontroli, łączności, komputeryzacji, wywiadu,
śledzenia i rozpoznania (C4ISR).

Głównym

czynnikiem

spowalniającym

transformację

wojskową

pozostają zbyt niskie wydatki na obronność i inwestycje w Europie. Obecnie
jedynie sześciu spośród 26 europejskich sojuszników przeznacza 2 proc. lub
więcej PKB na te cele; jedynie kilkunastu zrealizowało cele odnośnie do
udziału jednostek zdolnych do rozmieszczenia i utrzymania się [poza
własnym terytorium]. Mniej niż połowa członków osiągnęła zakładany
przez Sojusz dwudziestoprocentowy poziom udziału inwestycji w wy-
datkach wojskowych (choć w tym akurat względzie sytuacja powoli się

poprawia). Szczególnie wyraźna różnica występuje między zdolnościami
wojskowymi USA i pozostałych państw NATO. Taka nierównowaga, jeśli
nie zostanie poddana kontroli, może osłabić spoistość Sojuszu. Problem ten
pogłębia jeszcze fakt, że w ostatnich dwudziestu latach zbyt dużą część
europejskich wydatków obronnych stanowiły koszty osobowe i operacyjne.
W rezultacie stopień transformacji sił zbrojnych państw europejskich
ujmowanych całościowo wciąż pozostaje dalece niewystarczający.

Analiza i zalecenia:

Nowa Koncepcja Strategiczna powinna wyznaczyć kierunek dalszej

transformacji zdolności obronnych NATO. Zważywszy na charakter
współczesnego środowiska bezpieczeństwa oraz istniejące ograniczenia
finansowe, NATO będzie potrzebować sił elastycznych, usieciowionych,
zdolnych do rozmieszczenia i utrzymania się w teatrze działania, które
pozwolą na realizację pełnego zakresu zadań Sojuszu przy rozsądnej skali
ponoszonych nakładów. Zadania te obejmują: odstraszanie potencjalnych
agresorów, obronę terytorium Sojuszu, prowadzenie wymagających misji
w strategicznej odległości [od obszaru traktatowego] oraz gotowość do
reagowania na szeroki zakres wydarzeń zjawisk o mniejszej intensywności.
W nowej Koncepcji Strategicznej należy zaktualizować wytyczne określone
[w tym względzie] w Koncepcji z 1999 roku, czemu towarzyszyć powinno
opracowanie uzgodnionego zestawu priorytetów w zakresie wymaganych
zdolności i reform wojskowych, który przywódcy państw NATO będą mogli
zaaprobować na Szczycie w Lizbonie.

Misje wojskowe NATO. W nadchodzącej dekadzie NATO będzie reali-

zowało cztery główne misje wojskowe; będą one komplementarne wzglę-
dem podstawowych zadań Sojuszu przedstawionych w rozdziale drugim.
Do wojskowych zadań Sojuszu należeć będą:
– odstraszanie, zapobieganie wszelkiej groźbie agresji i obrona przed nią

w celu zapewnienia niezależności politycznej i integralności terytorialnej
każdego członka NATO zgodnie z artykułem 5 Traktatu Północnoatlan-
tyckiego.

– ochrona, we współpracy z partnerami i instytucjami cywilnymi, obszaru

traktatowego przed pełnym zakresem niekonwencjonalnych wyzwań
bezpieczeństwa.

– rozmieszczanie oraz utrzymanie zdolności ekspedycyjnych w ramach

operacji wojskowych poza obszarem traktatowym, gdy będzie to
wymagane w celu zapobieżenia atakom na tym obszarze lub ochrony
praw i żywotnych interesów członków Sojuszu.

– wkład w kształtowanie bardziej stabilnego i pokojowego międzynaro-

dowego środowiska bezpieczeństwa przez zwiększanie interoperacyjności
partnerów, organizację szkoleń wojskowych i policyjnych, koordynację
pomocy wojskowej i kooperację z rządami kluczowych państw.

Konwencjonalne zdolności obronne. By móc skutecznie realizować

cztery podstawowe kategorie swych zadań wojskowych, NATO musi
powstrzymać szybki spadek nakładów na obronność w poszczególnych
krajach, wdrożyć nowe programy reform oraz zmiany zwiększające
efektywność, jak również określić priorytety rozwoju przyszłych zdolności
wojskowych. Znaczące kroki w tym kierunku Sojusz będzie musiał podjąć
podczas szczytu w Lizbonie. Sekretarz Generalny poczynił już stosowne
wysiłki w zakresie reform, co zasługuje na pełne poparcie. Dodatkowo,
jeszcze przed lizbońskim szczytem, należy wypracować czytelną listę
priorytetów odnośnie do wymaganych przyszłych zdolności, która zostanie
przedstawiona przywódcom państw członkowskich do akceptacji. Wśród
zdolności uznanych za priorytetowe powinny znaleźć się zarówno takie,
które wynikają z artykułu 5, jak i służące celowi transformacji wojskowej.

Zalecenie:

Nowa Koncepcja Strategiczna powinna odnosić się, obok innych waż-

nych zagadnień, do następujących potrzeb w zakresie konwencjonalnych
zdolności obronnych:
– Wzmocnienie gwarancji (reassurance) wynikających z artykułu 5. Po-

twierdzenie gwarancji sojuszniczych z artykułu 5 wymaga odnowienia
i utrzymywania podstawowych umiejętności i zdolności Sojuszu. NATO
wypracowało już wcześniej adekwatne kryteria gotowości wojskowej,
których spełnienie jest konieczne do wywiązania się ze zobowiązań
płynących z artykułu 5, niemniej musi uczynić więcej, by zapewnić swą
zdolność do działania w praktyce. Będzie to wymagać doskonalszych
planów ewentualnościowych, lepszego przygotowania w zakresie za-
rządzania kryzysowego, oceny [pozostającego w dyspozycji sojuszników]

wyposażenia, a także odpowiednich ćwiczeń wojskowych. Ćwiczenia te
nie powinny mieć charakteru prowokacyjnego, należy też o nich infor-
mować odpowiednio wcześniej, a także zapewnić, że będą one otwarte dla
obserwatorów z państw sąsiadujących z Sojuszem.

– Osiągnięcie celów w zakresie zdolności do rozmieszczania i utrzymania sił

[poza własnym terytorium]. Siły, oddane przez członków lub partnerów
do dyspozycji NATO na potrzeby jakiejkolwiek misji prowadzonej na lub
poza terytorium Sojuszu powinny być zarówno zdolne do rozmiesz-
czenia, jak i utrzymania się w obszarze działań. W tym celu sojusznicy
powinni zrestrukturyzować swoje siły, by większa [niż dotąd] ich część
nie była skoncentrowana na tradycyjnej misji obrony terytorialnej.
Zdolność do rozmieszczena wymaga także odpowiednich zasobów
transportu strategicznego, które obecnie pozostają niewystarczające, choć
utworzenie konsorcjum wokół wspólnie eksploatowanych samolotów
C-17 (SAC) stanowi krok we właściwym kierunku. Idea powołania Agen-
cji ds. Rozmieszczenia Sił NATO wydaje się mieć szereg zalet i jest godna
uwagi. Taka agencja mogłaby przejąć odpowiedzialność za koordynację
i integrację wszelkich aspektów przygotowań NATO do szybkiego
rozmieszczenia sił.

– Rozszerzenia funkcji Sił Odpowiedzi NATO (NRF). Siły te powinny być

przygotowane do prowadzenia misji zarówno wynikających z artykułu 5,
jak i z nim nie związanych. Powinny być przy tym kluczowym uczest-
nikiem sojuszniczych ćwiczeń z zakresu artykułu 5.

– Wykorzystanie podobieństw między operacjami z zakresu zbiorowej

obrony (artykułu 5) i misjami ekspedycyjnymi. NATO powinno być
przygotowane na misje wynikające z artykułu 5 oraz operacje z nim
niezwiązane. Osiągnięcie takiego stanu wymaga analizy obu tych kate-
gorii działań – nie będących przecież identycznymi, ale też nie całkowicie
odmiennymi – pod kątem występujących między nimi podobieństw. Ich
najbardziej fundamentalną cechą wspólną jest to, iż wymagają należycie
przygotowanych sił i środków wsparcia. Podstawową różnicę stanowi zaś
fakt, że intensywne działania wojenne w Europie przeciw dysponującemu
znaczącym potencjałem wojskowym przeciwnikowi w naturalny sposób
różnią się charakterem od zaangażowania sił ekspedycyjnych w operację
stabilizacyjną w odległym kraju. By być gotowym do realizacji obu rodza-

jów misji, NATO musi w pełni wykorzystać występujące między nimi
podobieństwa.

– Uznanie zdolności w wymiarze C4ISR za operacyjne spoiwo Sojuszu.

Zdolności C4ISR stanowią swoiste operacyjne ścięgno, wiążące zasoby
sojusznicze oraz narodowe w zintegrowaną, sprawną i spójną całość. Ich
rozwój powinien być uznany za priorytetowy w kontekście wszelkich
inwestycji dokonywanych przez państwa członkowskie samodzielnie, jak
i wspólnie jako NATO. Inwestycje sojuszników powinny przede
wszystkim odpowiadać wymogom najnowszej architektury NATO CIS
oraz normom Sojuszu w zakresie wywiadu, śledzenia i rozpoznania (ISR).
NATO powinno również zapewnić osiągnięcie i utrzymanie takich
samych standardów w całej swojej strukturze dowodzenia. Sojusznicy
i partnerzy powinni także położyć większy nacisk nas inwestycje
w narodowe systemy na poziomie taktycznym i operacyjnym, co powiąże
je w strategiczno-operacyjne sieci NATO.

– Wzmocnienie zdolności sił specjalnych (SOF). Wiele już udało się

dokonać, by zbliżyć do siebie zdolności członków NATO i partnerów
w odniesieniu do sił specjalnych. Świadczy o tym m.in. utworzenie
Dowództwa Operacji Specjalnych NATO, odpowiedzialnego za rozwój
wspólnych programów szkoleń tego rodzaju sił, doktryny [dotyczących
ich użycia i funkcjonowania], a także za pogłębianie wymiany informacji
wywiadowczych. Wciąż można jednak uczynić więcej, by wzmocnić
możliwości wykorzystania przez Sojusz tych sił w działaniach ekspe-
dycyjnych. W zgodzie z Deklaracją szczytu w Strasburgu i Kehl, Rada
Północnoatlantycka powinna rozważyć przyznanie Dowództwu Operacji
Specjalnych NATO pełnego statusu dowództwa komponentu sił Sojuszu.

– Reforma Sojuszniczego Dowództwa ds. Transformacji NATO (ACT).

ACT potrzebuje bardziej wyrazistego mandatu, szerszych uprawnień
i większych środków. Sojusznicze Dowództwo ds. Transformacji po-
winno stanowić ośrodek rozwoju zarówno zdolności w wymiarze trans-
formacji wojskowej NATO, jak i stymulowania inicjatyw na rzecz
poprawy efektywności funkcjonowania Sojuszu. Powinno także objąć
pełne kierownictwo nad procesami wykorzystywania doświadczeń
NATO zebranych w toku dotychczasowych działań (lessons learned), nad
sojuszniczą doktryną oraz programami szkoleniowymi i edukacyjnymi.

– Transformacja systemu kształcenia i szkolenia NATO. NATO powinno,

w czym rolę kierującą pełnić będzie ACT, wykorzystywać osiągnięcia
rewolucji informacyjnej poprzez utworzenie systemu kształcenia usta-
wicznego kadr wojskowych i cywilnych. To ludzie stanowią najwar-
tościowszy zasób NATO, a aktualna wiedza jest ich nieodzownym
atrybutem. Nowoczesne narzędzia edukacyjne, w tym nauczanie na
odległość, międzynarodowe wymiany kursantów, wykładowców oraz
informacji, a także symulacje sytuacji kryzysowych mogą służyć
doskonaleniu umiejętności operacyjnych i strategicznych. Tego rodzaju
programy szkoleniowe powinny być też w największym możliwym
stopniu dostępne dla personelu z państw i organizacji partnerskich.

– Zwiększenie świadomości sytuacyjnej w odniesieniu do obszarów mor-

skich. Ewolucja zagrożeń w rejonach peryferyjnych Sojuszu, na Dalekiej
Północy, w Zatoce Perskiej czy na Oceanie Indyjskim wymaga osiągnięcia
nowego poziomu świadomości sytuacyjnej w odniesieniu do obszarów
morskich. NATO powinno harmonizować inwestycje w takie narzędzia
obserwacji jak bezzałogowe pojazdy powietrzne (UAV), samoloty do
patrolowania mórz, naziemne instalacje radarowe, nawodne i podwodne
jednostki pływające oraz systemy zrobotyzowane. Sojusz powinien także
ustalić, jakiego rodzaju misje monitorujące i rozpoznawcze mogą
wzmacniać zdolności sojusznicze w zakresie zobowiązań wynikających
z artykułu 5, uwzględniając wśród nich takie działania, jak operacje
służące zwalczaniu nielegalnych ataków na statki handlowe, proliferacji
Broni Masowego Rażenia (WMD) oraz aktywności terrorystycznej.

Reformy a zwiększanie efektywności. Jeśli NATO ma dotrzymać

tempa ewoluującym zagrożeniom, musi szybciej niż dotychczas rozwijać
swoje zdolności. Zmierzenie się z tym wyzwaniem dodatkowo komplikuje
niekorzystny klimat gospodarczy. Najlepsza i najbardziej realistyczna droga
do rozwiązania tego problemu wiedzie przez zobowiązanie do wypracowa-
nia środków podnoszenia efektywności oraz innych reform. Uzasadnienie
ekonomiczne i wojskowe leżące u podstaw takich reform jest czytelne, lecz
mimo to trzeba się liczyć z niechęcią państw do ich podjęcia. Wymagane
w tym względzie będzie [czyjeś] przywództwo.

Zalecenie:

Sekretarz Generalny powinien przygotować pakiet zrównoważonych

propozycji reform i inicjatyw służących zwiększeniu efektywności, który
przedstawi szefom państw członkowskich na spotkaniu w Lizbonie. W ra-
mach tego pakietu sojusz powinien zachęcać do:
– tworzenia nowych, prawdziwie wielonarodowych formacji z jednolitymi

systemami dowodzenia i kontroli oraz współzależną logistyką i zintegro-
wanymi komponentami cywilno-wojskowymi;

– nowych nieformalnych uzgodnień odnośnie do tworzenia wspólnych

zasobów, szczególnie w zakresie transportu;

– poszerzania zakresu wspólnego finansowania NATO zabiegów o zwięk-

szanie interoperacyjności w odniesieniu do C4ISR;

– wspólnego podejścia do kwestii logistycznych;
– dalszej ewolucji oraz pogłębiania koordynacji programów specjalizacji

narodowych oraz rozwoju zdolności niszowych;

– badania możliwości dodatkowych wielonarodowych programów zaku-

pów sprzętu;

– utworzenia wspólnej agencji NATO i UE ds. zdolności obronnych;
– wykorzystania wspólnych środków do finansowania funkcjonowania

wybranych sił rozmieszczanych przez Sojusz, w tym dorocznych ćwiczeń
Sił Odpowiedzi NATO;

– kontynuowania przeglądu struktury dowodzenia NATO pod kątem re-

dukcji kosztów jej funkcjonowania oraz zwiększania elastyczności sił i ich
zdolności do rozmieszczenia.

Podejście całościowe (comprehensive approach): Kilka lat po tym, jak

tzw. podejście całościowe zostało powszechnie uznane za najwłaściwszą
odpowiedź na złożoność współczesnych wyzwań, wysiłki NATO, by
skutecznie współdziałać z partnerami cywilnymi wciąż nie prowadzą do
należycie skoordynowanej, sprawnej współpracy. Jak już zaznaczono, przy-
jęcie takiej postawy nierzadko wymaga od NATO partnerskiej kooperacji
z innymi organizacjami, w której Sojusz może pełnić zarówno rolę wiodącą,
jak i pomocniczą. Wszechstronne Wytyczne Polityczne (CPG) z 2006 roku
opisują podejście NATO do konfliktów jako: „spójne i kompleksowe zasto-
sowanie różnych instrumentów Sojuszu w celu wywołania ostatecznego

efektu umożliwiającego osiągnięcie pożądanego rezultatu.” CPG stanowi
także, że w wypadku NATO „rozwój zdolności służących ściśle celom
cywilnym nie jest konieczny”, gdyż w tym względzie Sojusz powinien
polegać na swoich partnerach. Takie rozumowanie, choć w teorii w pełni
uzasadnione, nie zawsze sprawdzało się w praktyce. Wypracowanie efek-
tywnych powiązań cywilno-wojskowych wymaga bardzo dużego wysiłku.
Struktury wojskowe i cywilne na ogół kierują się innymi zasadami plano-
wania, odmiennie definiują priorytety, ustanawiają różne normy odnośnie
do odpowiedzialności, inaczej rekrutują oraz rozmieszczają w obszarze dzia-
łania personel, a dodatkowo nierzadko różnie interpretują te same terminy,
co powoduje trudności z wzajemnym zrozumieniem. Faktycznie NATO nie
współpracuje więc obecnie tak dobrze, jak powinno – czy raczej jak musi –
z organizacjami cywilnymi. Nowa Koncepcja musi odnieść się do tej słabości,
jednocześnie zachęcając wszystkich sojuszników do poprawy umiejętności
współpracy personelu wojskowego z partnerami cywilnymi.

Zalecenia:

1. Sojusz powinien być gotowy na wszystkich szczeblach do uczest-

nictwa w zintegrowanych misjach cywilno-wojskowych. Wymaga to utwo-
rzenia w strukturach NATO niewielkiej komórki ds. planowania cywilnego,
której zadaniem byłoby utrzymywanie odpowiednich punktów kontak-
towych, wymiana informacji oraz zaangażowanie we wspólne planowanie
z partnerskimi krajami i organizacjami.

2. NATO powinno utrzymywać aktualne porozumienia o współpracy

z tak ważnymi instytucjami jak ONZ, UE i OBWE, a także z innymi
instytucjami krajowymi i regionalnymi oraz głównymi organizacjami poza-
rządowymi (NGO).

3. W ramach Procesu Planowania Obronnego NATO należy określić

zdolności cywilne – w dyspozycji NATO lub innych podmiotów – jakie
powinny być rozmieszczane wraz z pierwszymi kontyngentami sił bojo-
wych w wypadku operacji stabilizacyjnej prowadzonej bezpośrednio po
ustaniu konfliktu.

4. NATO powinno zwrócić się do państw członkowskich o wskazanie

cywilnych specjalistów z doświadczeniem [udziału] w operacjach wielo-

funkcyjnych, którzy mogliby być rozmieszczeni w trybie natychmiastowym
w wybranych misjach w wypadku braku wykwalifikowanego personelu
z państw lub instytucji partnerskich. Tego rodzaju „cywilni rezerwiści”
powinni zostać przygotowani dzięki odpowiednim programom szkolenio-
wym NATO do rozmieszczenia w rejonie operacji w razie konfliktu, gdzie
przez określony czas mieliby rozwijać współpracę z lokalnymi władzami
oraz siłami wojskowymi w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i innych
usług publicznych.

5. NATO powinno starać się w sposób systematyczny wspomagać poten-

cjalnych partnerów w doskonaleniu ich zdolności do powstrzymywania
kryzysów i reagowania na nie; tego rodzaju działania mogą być realizowane
– między innymi – przez odpowiednie szkolenia, pomoc materialną oraz
oferowanie strategicznej oceny i analizy sytuacyjnej, ukierunkowanej na
wczesne ostrzeganie i prewencję.

Broń nuklearna i kontrola zbrojeń. NATO utrzymuje odpowiedni

zestaw konwencjonalnych i nuklearnych środków rażenia w celu sku-
tecznego odstraszania od agresji zbrojnej. Zmiany w charakterze zagrożeń
bezpieczeństwa Sojuszu spowodowały, iż rozszerzeniu uległa sama kon-
cepcja odstraszania, umożliwiając radykalną redukcję wielkości potencjału
nuklearnego NATO, różnorodności [posiadanych przez Sojusz] typów tej
broni oraz pełnionych przez nią ról. Równocześnie światowi przywódcy –
włączając to wielu z państw sojuszniczych – wyrazili pragnienie dążenia do
świata wolnego od zagrożeń wynikających z istnienia broni jądrowej.
Patrząc perspektywicznie, Sojusz powinien być gotowy do pogłębionych
konsultacji na temat przyszłej roli broni nuklearnej w jego strategii
odstraszania. Poniżej wskazano część z parametrów tych konsultacji, które
będą przebiegać w kontekście wyznaczanym przez szerszą, ogólnoświatową
debatę o sprawach nuklearnych.
– Tak długo, jak broń jądrowa pozostanie elementem rzeczywistości

międzynarodowej, Sojusz zachowa w swojej strategii odstraszania kom-
ponent nuklearny, utrzymywany jednak na poziomie najniższym możli-
wym w danych warunkach środowiska bezpieczeństwa.

– W obecnych kształcie międzynarodowych realiów w sferze bezpieczeń-

stwa kontynuacja rozmieszczenia części amerykańskiego potencjału nu-

klearnego w Europie umacnia zasadę rozszerzonego odstraszania
nuklearnego oraz zdolność do zbiorowej obrony.

– Szerokie uczestnictwo sojuszników nie posiadających broni jądrowej

[w realizacji strategii nuklearnej] stanowi istotny wyraz solidarności
transatlantyckiej i dzielenia się ryzykiem. Udział państw nienuklearnych
może przyjmować postać rozmieszczenia na ich terytorium sił jądrowych
lub innych nienuklearnych form wsparcia.

– Obowiązkiem NATO pozostaje zagwarantowanie absolutnego fizycz-

nego bezpieczeństwa broni nuklearnej rozmieszczonej w Europie.

– Pożądany jest stały dialog między NATO i Rosją w sprawach nuklear-

nych, dotyczący wzajemnej percepcji [w tym względzie], koncepcji
i doktryn nuklearnych oraz [zakresu] przejrzystości w tej sferze. Roz-
mowy powinny służyć przygotowaniu warunków do dalszej redukcji,
a być może także ostatecznej i pełnej eliminacji sub-strategicznych
ładunków nuklearnych.

– NATO powinno wznowić działalność Specjalnej Grupy Konsultacyjnej

ds. Kontroli Zbrojeń. Ułatwi to wewnętrzny dialog w Sojuszu dotyczący
pełnego spektrum zagadnień związanych z doktryną nuklearną NATO,
nowymi inicjatywami kontroli zbrojeń i proliferacją.

– NATO powinno jednoznacznie wyrazić swoje całkowite poparcie dla

wysiłków zmierzających do zapobiegania proliferacji broni nuklearnej,
dalszej redukcji znaczenia tej broni w doktrynach obronnych jakiegokol-
wiek kraju oraz zagwarantowania bezpiecznego postępowania z mate-
riałami nuklearnymi.

– NATO powinno promować politykę niestosowania broni nuklearnej lub

groźby jej użycia wobec państw nienuklearnych, które są stronami
Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej i przestrzegają swych
zobowiązań w zakresie nieproliferacji.

Zalecenia:

1. Dopóki będzie istniała broń jądrowa, NATO powinno utrzymywać

bezpieczne i wiarygodne siły nuklearne na poziomie minimalnym wyma-
ganym przez warunki aktualnego środowiska bezpieczeństwa, zapewniając
przy tym szeroki podział odpowiedzialności za ich rozmieszczenie i wsparcie
operacyjne. Jakakolwiek zmiana tej polityki, w tym odnośnie do

rozmieszczenia geograficznego sił nuklearnych NATO w Europie, powinna
być podejmowana w tym samym trybie, co wszelkie inne najważniejsze
postanowienia, a więc wspólnie przez cały Sojusz.

2. NATO powinno zaproponować Rosji stały dialog w kwestiach

nuklearnych, dotyczący zagadnień wzajemnej percepcji [w tym względzie],
rozwijanych koncepcji i doktryn oraz poziomu przejrzystości [w tej sferze].
Powinno także powołać Specjalną Grupę Konsultacyjną, mającą na celu
pogłębienie i skoordynowanie wewnętrznego dialogu w sprawach
nuklearnych.

Obrona przed rakietami balistycznymi. Sojusz powinien odgrywać

większą rolę w reagowaniu na wyłaniające się zagrożenia związane z uży-
ciem rakiet balistycznych. Nowe podejście USA do obrony przeciw-
rakietowej – wieloetapowe i elastyczne – stwarza możliwość wypracowania
w tym względzie skutecznej strategii całego Sojuszu, przyczyniającej się do
zwiększenia bezpieczeństwa ludności i wojsk wszystkich państw człon-
kowskich. Amerykańskie systemy przewidziane do rozmieszczenia
w Europie będą znacznie skuteczniejszą obroną przed groźbą ataków na nią
z użyciem rakiet balistycznych z rejonu Zatoki Perskiej, niż środki
rozważane wcześniej. Nie są one wymierzone przeciw Rosji ani też nie
zagroziłyby

rosyjskiemu

nuklearnemu

komponentowi

odstraszania.

Sojuszniczy system obrony przeciwrakietowej zwiększyłby zdolność NATO
do odstraszania, pogłębił podział odpowiedzialności w stosunkach trans-
atlantyckich oraz umocnił zasadę niepodzielności bezpieczeństwa, a także
oferowałby konkretne możliwości rozwoju współpracy z Rosją w sferze
bezpieczeństwa.

Zalecenie:

NATO powinno uznać obronę swego terytorium przed atakiem rakie-

towym za jedno z głównych zadań Sojuszu. W tym celu powinno poro-
zumieć się w sprawie rozszerzenia systemu Wielowarstwowej Obrony Przed
Rakietami Balistycznymi Teatru Działań (ALTBMD), by zapewnić [w ten
sposób] bazowe zdolności w zakresie dowodzenia i kontroli systemowi
terytorialnej obrony przeciwrakietowej NATO.

Reagowanie na zagrożenia niekonwencjonalne. W toku pracy

Grupy dyskutowano kwestie odpowiedzi NATO na zjawisko terroryzmu,
wyzwania cybernetyczne, problemy bezpieczeństwa energetycznego
i zmiany klimatu. Uznano, iż konieczne może okazać się wypracowanie
w tym względzie nowych zdolności.

Wzmacnianie roli NATO w walce z terroryzmem. Siły wojskowe państw

NATO odgrywają istotną rolę w walce z organizacjami ekstremistów
stosującymi przemoc w Afganistanie. Zwalczanie terroryzmu na obszarze
traktatowym leży jednak głównie w kompetencji policji i innych organów
odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne. Niemniej, Sojusz może
wspierać te wysiłki, zapewniając ochronę ważnych obiektów wojskowych,
wymianę informacji wywiadowczych oraz – w wypadku, gdy taka prośba
zostanie do niego skierowana – oferując pomoc przy zarządzaniu konsek-
wencjami tego rodzaju ataków. Warto przypomnieć, że po zamachach
z 11 września 2001 roku sojusznicze samoloty systemu wczesnego ostrze-
gania AWACS przez siedem miesięcy patrolowały przestrzeń powietrzną
Stanów Zjednoczonych. W 2004 roku Sojusz ustanowił Program Obrony
Przed Terroryzmem, mający na celu rozwój nowych technologii ochrony
wojsk i ludności cywilnej przeciw takim zagrożeniom jak improwizowane
ładunki wybuchowe (IED), zamachy samobójcze czy ataki przy użyciu
rakiet przeciwlotniczych.

Zalecenie:

NATO powinno rozszerzyć zakres Programu Obrony Przeciw Terroryz-

mowi, obecnie obejmujący dziesięć zagadnień skoncentrowanych na tech-
nologicznych aspektach walki z tym zjawiskiem, w taki sposób, by
uwzględnić w nim również, obok innych kwestii, badania zespołowe nad
technikami dochodzeniowymi, sposobami odstraszania terrorystów i two-
rzeniem sieci społecznych.

Zdolności w zakresie obrony cyberprzestrzeni (cyber defence). Kolejny po-

ważny atak na bezpieczeństwo Sojuszu może zostać przeprowadzony
z wykorzystaniem światłowodu. Obecnie dochodzi [już] do regularnie do
ataków cybernetycznych na systemy informatyczne NATO, choć z reguły
poniżej progu [intensywności] wywołującego niepokój na poziomie poli-

tycznym. Niemniej ryzyko ataku na większą skalę, wymierzonego np.
przeciw systemom dowodzenia i kontroli Sojuszu lub jego sieciom ener-
getycznym, może uzasadniać przeprowadzenie konsultacji zgodnie z arty-
kułem 4, a przypuszczalnie także prowadzić do uruchomienia środków
obrony zbiorowej przewidzianych w jego artykule 5. Skuteczna obrona
w cyberprzestrzeni wymaga odpowiednich narzędzi zapobiegania atakom,
ich wykrywania, reakcji na nie oraz usuwania ich skutków. NATO podjęło
już kroki zmierzające do rozwoju tego rodzaju zdolności, tworząc Centrum
Zarządzania Obroną Cybernetyczną, wspólne Centrum Doskonalenia
Obrony przed Atakami Cybernetycznymi oraz Zdolność Reagowania na
Incydenty Komputerowe. Wciąż jednak występują poważne braki w możli-
wościach Sojuszu w tym względzie. Koncepcja Strategiczna powinna nadać
wysoki priorytet likwidacji tych słabości jako nie tylko nieakceptowanych,
ale też coraz bardziej niebezpiecznych.

Zalecenie:

NATO powinno uznać ataki cybernetyczne za rosnące zagrożenie bez-

pieczeństwa Sojuszu i jego członków. W związku z tym:
– należy podjąć intensywne działania zmierzające do zwiększenia zdolności

NATO w zakresie monitoringu jego kluczowych sieci teleinfor-
matycznych, oceny odpowiedzi na zagrożenia dla ich funkcjonowania
oraz likwidowania tych słabości, jakie uda się zidentyfikować;

– Centrum Doskonalenia powinno zintensyfikować swe wysiłki, głównie

w formie szkoleń, by pomóc państwom członkowskim doskonalić ich
programy obrony przed atakami cybernetycznymi;

– sojusznicy powinni rozwijać zdolności wczesnego ostrzegania [w tym

względzie], rozbudowując sieć czujników monitorującą funkcjonowanie
infrastruktury teleinformatycznej na całym obszarze Sojuszu;

– sojusz powinien być przygotowany do szybkiego wysłania grupy eks-

pertów do kraju członkowskiego dotkniętego lub zagrożonego poważnym
atakiem cybernetycznym;

– w dalszej perspektywie NATO powinno zmierzać do wypracowania

zestawu zdolności do obrony przed atakiem cybernetycznym w pełni
odpowiadającego zakresowi wyzwań w tym względzie, uwzględniającego
zarówno aktywne, jak i pasywne elementy.

Bezpieczeństwo energetyczne. Dostęp do odpowiadających potrze-

bom zasobów energetycznych jest warunkiem sprawnego funkcjonowania
każdego współczesnego kraju. Większość państw jest jednak w mniejszym
lub większym stopniu zależna od zewnętrznych źródeł energii oraz kanałów
ich dostaw rurociągami lub drogą morską. Jakakolwiek znaczna bądź nagła
przerwa w dostawach surowców energetycznych do państwa sojuszniczego
musiałaby budzić niepokój, zwłaszcza jeśli jej powodem byłoby uszkodzenie
infrastruktury energetycznej czy niezgodna z prawem ingerencja w handel
morski. Takie zdarzenie, gdyby okazało się długotrwałe, mogłoby prowadzić
do podjęcia konsultacji międzysojuszniczych przewidzianych artykułem 4
Traktatu Północnoatlantyckiego, a także uzgodnienia przez sojuszników
stosownej odpowiedzi.

W ogólnym ujęciu, polityka energetyczna należy do spraw wewnętrz-

nych [państw członkowskich], a na szczeblu międzynarodowym pewne
usługi w tym względzie, w kontekście potencjalnych zakłóceń dostaw
energii, oferuje Unia Europejska i Międzynarodowa Agencja Energii.
Obowiązkiem NATO jest jednak ochrona własnych rezerw energetycznych
celem zapewnienia swoim siłom odpowiedniej zdolności do działania.
W 2008 roku, na szczycie w Bukareszcie, Sojusz uzgodnił podjęcie szeregu
działań w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, obejmujących m.in.
wymianę informacji wywiadowczych, pomoc przy zapewnieniu należytej
ochrony infrastruktury krytycznej oraz poparcie dla pogłębiania dialogu
z krajami będącymi dostawcami energii.

Zalecenie:

Ryzyko poważnych zakłóceń w dostawach energetycznych powinno

zajmować istotne miejsce w ocenach sytuacji strategicznej Sojuszu i jego
planach ewentualnościowych. Należy jeszcze przed wystąpieniem ewen-
tualnych zagrożeń rozważyć, w jaki sposób NATO może współpracować
z partnerami w sytuacjach nadzwyczajnych, by złagodzić ich niekorzystne
następstwa dla państw członkowskich oraz znaleźć alternatywne źródła
dostaw.

Zmiany klimatyczne. Jako Sojusz, NATO nie pełni formalnie żadnej roli

w regulowaniu emisji gazów cieplarnianych, która zdaniem ekspertów pro-

wadzi do globalnego ocieplenia. Niemniej jest możliwe, iż NATO zostanie
poproszone o pomoc w reagowaniu na zagrożenia bezpieczeństwa powstałe
w konsekwencji zmian klimatycznych, takich jak topnienie pokrywy
lodowej na biegunach czy częstsze występowanie katastrofalnych burz lub
innych klęsk żywiołowych. Sojusz powinien uwzględniać tę możliwość
przygotowując się na nieoczekiwane zdarzenia w przyszłości.

Rozdział 6: Podsumowanie

Proces tworzenia nowej Koncepcji Strategicznej powinien przypomnieć

wszystkim, jak wyjątkowa i niezbędna jest rola, którą spełnia NATO. Gdyby
w okresie zimnej wojny Sojusz nie istniał, jako mieszkańcy obszaru
euroatlantyckiego wkraczalibyśmy w XXI wiek pozbawieni wolności na
Wschodzie, a wspólnej strategii na Zachodzie; świat nadal byłby zakład-
nikiem rywalizacji supermocarstw, a do nuklearnej zagłady mógłby
doprowadzić zaledwie jeden błąd w kalkulacjach.

Gdyby nie było NATO w latach dziewięćdziesiątych XX w., państwom

Europy Środkowej i Wschodniej, którym dopiero co udało się odzyskać
wolność, zabrakłoby potężnego bodźca do wewnętrznej demokratyzacji
i naprawy stosunków z dotychczasowymi rywalami zewnętrznymi. Bałka-
ny pozostałyby tyglem etnicznych resentymentów, rządzonym mieczem
i rozdartym pamięcią o dawnych konfliktach.

Gdyby NATO nie istniało dziś, w Afganistanie zapewne ponownie

rządziliby Talibowie, udzielający bezpiecznego schronienia Al-Kaidzie i po-
zwalający terrorystom szkolić się i planować ataki, w sposób systematyczny
i bez żadnych obaw. Państwa euroatlantyckie nie miałyby zaś skutecznego
wspólnego instrumentu reagowania zarówno na zagrożenia tradycyjne, jak
i nowe, wyłaniające się właśnie niebezpieczeństwa.

Bez NATO w przyszłości perspektywy międzynarodowej stabilności

i pokoju byłyby znacznie mniej pewne, niż obecnie. To prawda, że Sojusz nie
jest jedynym podmiotem, który dąży do realizacji tych celów – niemniej
charakterystyczne dla niego połączenie zdolności wojskowych i politycznej
solidarności czyni go wyjątkowo cennym i niezastąpionym.

NATO trwa jako źródło nadziei, ponieważ jego członkowie od początku

przyjęli pozytywny wspólny plan działania: umocnić międzynarodowe
bezpieczeństwo, chronić wolność i promować rządy prawa. Aktualność tych
celów ani nie wiąże się z żadnym formalnym harmonogramem, ani też nie
zmniejszy się wraz z postępem i zmianami technologicznymi. Nie wynika

również z istnienia jakiegoś konkretnego przeciwnika. Są to bowiem
potrzeby niezmienne i będą trwać dopóty, dopóki NATO będzie miało
odwagę bronić ich dzięki jedności swych członków, dzielności ich obywateli
oraz swobodzie wyrażania ich wspólnej woli.

Grupa Ekspertów NATO

Przewodnicząca:

Pani Madeleine K. Albright (Stany Zjednoczone)

Wiceprzewodniczący:

Pan Jeroen van der Veer (Królestwo Niderlandów)

Członkowie:

Ambasador Giancarlo Aragona (Włochy)

Ambasador Marie Gervais-Vidricaire (Kanada)

Pan Geoff Hoon, poseł do parlamentu (Wielka Brytania) (do 24 marca 2010 r.)

Ambasador Ümit Pamir (Turcja)

Ambasador Fernando Perpiná-Robert Peyra (Hiszpania)

Ambasador dr Hans-Freidrich von Ploetz (Niemcy)

Pan Bruno Racine (Francja)

Profesor Adam Daniel Rotfeld (Polska)

Ambasador Aivis Ronis (Litwa) (do 5 maja 2010 r.)

Ambasador Yannis-Alexis Zepos (Grecja)

Doradcy Grupy Ekspertów

Doradcy cywilni

Dr Ronald Asmus, Dyrektor Naczelny, Transatlantic Centre of the German
Marshall Fund, Bruksela

Dr Hans Binnendijk, Wiceprezes ds. Badań i Dyrektor, Institute for National
Strategic Studies, National Defense University, Waszyngton

Dr Stephen Flanagan, Wiceprezes, Kierownik Zakładu im. Kissingera, Center
for Strategic and International Studies, Waszyngton

Pan Camille Grand, Dyrektor, Foundation for Strategic Research, Paryż

Dr Karl Heinz-Kamp, Dyrektor Pionu Badań, NATO Defense College, Rzym

Pan James O’Brien, Dyrektor, Albright Stonebridge Group

Pan Thomas Valasek, Dyrektor ds. Polityki Zagranicznej i Obrony, Centre
for European Reform, Londyn

Pan Max Valstar, asystent Wiceprzewodniczącego Grupy

Pani Fariba Yassaee, Wiceprezes, Albright Stonebridge Group

Zespół Planowania Polityki, Sekretariat Międzynarodowy NATO

Dr Jamie Shea, Dyrektor Zespołu Planowania Polityki

Pan Antonio Ortiz, Doradca Polityczny

Ppłk Emmanuel Charpy, Doradca Polityczny

Doradcy wojskowi

W toku prac nad raportem Grupa Ekspertów regularnie spotykała się

i konsultowała z władzami wojskowymi NATO. Grupa Ekspertów pragnie
szczególnie podziękować admirałowi Giampaolo Di Paola, Przewodniczące-
mu Komitetu Wojskowego NATO; admirałowi Jamesowi G. Stavridisowi,
Naczelnemu Dowódcy Sił Sojuszniczych w Europie oraz generałowi
Stéphane’owi Abrialowi, Naczelnemu Dowódcy NATO ds. Transformacji za
ich nieocenione rady.

Grupa Ekspertów zaprosiła też do współpracy byłych wysokich

dowódców NATO, proponując im udział w seminariach na temat Koncepcji
Strategicznej lub zwracając się o nieformalne doradztwo w sprawach woj-
skowych. Grupa docenia zwłaszcza wkład, jaki do jej prac wnieśli: generał
George A. Joulwan, były Naczelny Dowódca Sił Sojuszniczych w Europie;
generał Klaus Naumann, były przewodniczący Komitetu Wojskowego;
admirał John R. Anderson, były Szef Sztabu Obrony Kanady; generał Bantz
Craddock, były Naczelny Dowódca Sił Sojuszniczych w Europie; generał
Raymond Henault, były przewodniczący Komitetu Wojskowego; admirał
Willy Herteleer, były Szef Sztabu Obrony Belgii; generał Sergiu Medar, były
Dyrektor Wywiadu Wojskowego Rumunii; generał broni Yimaz Og

¢uz,

były Wojskowy Przedstawiciel Turcji przy NATO; generał Sir John Reith,
były zastępca Naczelnego Dowódcy Sił Sojuszniczych w Europie.

Grupa pragnie w szczególny sposób podkreślić wkład wniesiony w jej

prace przez śp. generała Franciszka Gągora, Szefa Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego, który zginął tragicznie w katastrofie samolotu prezydenta
Rzeczpospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego pod Smoleńskiem w Rosji
10 kwietnia 2010 r.

Kalendarium

•

3–4 kwietnia 2009: szczyt w Strasburgu i Kehl; przywódcy NATO wzywają do
opracowania nowej Koncepcji Strategicznej Sojuszu.

•

7 lipca 2009: inauguracja prac nad Nową Koncepcją Strategiczną NATO,
Bruksela.

•

sierpień 2009: powołanie Grupy Ekspertów (GE), z zadaniem przygotowania dla
Sekretarza Generalnego Sojuszu (SG) analiz oraz zaleceń dotyczących Nowej
Koncepcji Strategicznej.

•

4 września 2009: pierwsze spotkanie GE z SG i Radą Północnoatlantycką (NAC),
Bruksela.

•

15–16 października 2009: pierwsze seminarium GE, Luksemburg; konsultacje
z dowódcami wojskowymi.

•

12–13 listopada 2009: drugie seminarium GE, Słowenia; konsultacje z dowód-
cami wojskowymi.

•

24 listopada 2009: prezentacja wstępnego raportu GE przed Sekretarzem Gene-
ralnym; spotkania z partnerami w ramach Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego
(EAPC), Dialogu Śródziemnomorskiego (MD), Stambulskiej Inicjatywy
Współpracy (ICI) oraz innymi partnerami Sojuszu, Bruksela.

•

7 grudnia 2009: spotkanie ze Zgromadzeniem Parlamentarnym NATO, Wa-
szyngton.

•

15–16 grudnia 2009: konsultacje z dowódcami wojskowymi; wizyta w Na-
czelnym Dowództwie Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie (SHAPE);
spotkanie z przedstawicielami UE, Bruksela.

•

12 stycznia 2010: konferencja z udziałem członków GE, Praga.

•

13–14 stycznia 2010: trzecie seminarium GE, Oslo; konsultacje z dowódcami
wojskowymi; spotkanie z ministrem spraw zagranicznych Gruzji i wicemi-
nistrem spraw zagranicznych Ukrainy.

•

27 stycznia 2009: spotkanie z ministrami obrony państw członkowskich; spo-
tkanie z Parlamentu Europejskiego, Bruksela.

•

10—11 lutego 2010: konsultacje GE w Rosji.

•

22–23 lutego 2010: czwarte seminarium GE, Waszyngton; spotkanie ze Zgro-
madzeniem Parlamentarnym NATO; konsultacje z dowódcami wojskowymi.

•

4 marca 2010: konferencje z udziałem członków GE, Helsinki i Kair.

•

12 marca 2010: konsultacje z przedstawicielami ONZ, Nowy Jork, konferencja
z udziałem członków GE, Warszawa.

•

26 marca 2010: konsultacje z Radą Północnoatlantycką; spotkanie z Radą Part-
nerstwa Euroatlantyckiego, Bruksela.

•

1 kwietnia 2010: Konsultacje w ramach MD i ICI, Bruksela.

•

9 kwietnia 2010: Konsultacje z przedstawicielami OBWE.

•

marzec/kwiecień 2010: konsultacje GE w państwach członkowskich Sojuszu.

•

17 maja 2010: prezentacja ostatecznej wersji analizy i zaleceń GE.

ANEKSY

1. List ministrów spraw zagranicznych i obrony narodowej

Rzeczypospolitej Polskiej do Sekretarza Generalnego
Organizacji Sojuszu Północnoatlantyckiego

2. List Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela

Unii ds. polityki zagranicznej

3. NATO, nowi członkowie

100

tłumaczenie z języka angielskiego

List ministrów spraw zagranicznych i obrony narodowej
Rzeczypospolitej Polskiej do Sekretarza Generalnego Organizacji
Sojuszu Północnoatlantyckiego

Warszawa, 1 lipca 2010 r.

Jego Eminencja Anders Fogh Rasmussen
Sekretarz Generalny
Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego

Szanowny Panie Sekretarzu Generalny,

Władze polskie z zadowoleniem przyjęły konkluzje prac Grupy

Ekspertów nad nową Koncepcją Strategiczną NATO. Przez ostatnie miesiące
Grupa wykonała wspaniałą pracę, osiągając konsens, a wyniki zostały
przekazane Panu oraz delegacjom państw członkowskich Sojuszu w maju
bieżącego roku. Chcielibyśmy serdecznie pogratulować Panu oraz członkom
Grupy rozwiązań, które udało się zawrzeć w raporcie.

Raport NATO 2020 stanowi z jednej strony staranną analizę wyzwań

i zagrożeń dla Sojuszu, a z drugiej przedstawia rozsądne i przemyślane
propozycje działań na przyszłość. W dokumencie w sposób trafny poruszono
istotne zagadnienia, których właściwe zdefiniowanie jest kluczem do za-
pewnienia stabilnego i przewidywalnego środowiska bezpieczeństwa
obszaru euroatlantyckiego.

Po pierwsze, w Raporcie dostrzeżono głębokie zmiany zachodzące

w sferze bezpieczeństwa. Zauważono, iż nowe zagrożenia powstały poza
obszarem traktatowym Sojuszu. Trafnie dostrzeżono również, iż należy

101

mieć na uwadze, że jakość bezpieczeństwa jest i będzie w coraz większym
stopniu determinowana przez rozwój nowych technologii.

Po drugie, dwutorowe podejście przyjęte w Raporcie, podobnie jak

w wypadku raportu Harmela z 1967 r., stanowi jedną z jego największych
zalet. Jego wyważoną treść właściwie oddaje deklaracja poparcia dla polityk,
które trafnie ujmują relację między koncepcją „operacji poza obszarem trak-
tatowym” a zobowiązaniami wynikającymi z Artykułu 5 Traktatu Wa-
szyngtońskiego, który pozostaje głównym punktem odniesienia dla Sojuszu.
Wyrażamy zadowolenie, że w Raporcie udało się potwierdzić, iż zobo-
wiązania te mają charakter niepodzielny, a jednocześnie pozostają w zgodzie
z zasadą niepodzielności bezpieczeństwa dla wszystkich członków NATO.

Mając to na uwadze, żywimy nadzieję, że nowa Koncepcja Strategiczna

NATO przekaże czytelną informację, iż mimo podejmowania nowych zadań
i misji, które coraz częściej wymagają wygospodarowania znacznych
zasobów, NATO zachowa zdolność do obrony swoich członków.

Ważne jest, aby „zbiorowa obrona” była nie tylko postrzegana jako

zobowiązanie polityczne, ale także odzwierciedlona we wszystkich istotnych
inicjatywach i polityce NATO. Mogłoby to obejmować rozdysponowanie
infrastruktury wojskowej NATO oraz planowanie wsparcia sojuszniczego
dla zainteresowanych krajów, a także zdolność nowej struktury dowodzenia
do podejmowania pełnego spektrum misji militarnych NATO.

Po trzecie, zrównoważony charakter Raportu wyraża się w dwutoro-

wym podejściu do Rosji. Jest ono odzwierciedlone w koncepcji nowego
zaangażowania (re-engagement) w relacjach z Rosją i wzmocnienia,
urzeczywistnienia gwarancji bezpieczeństwa (reassurance) dla wszystkich
członków Sojuszu. Łączy ona ściśle potrzebę zaktywizowania obopólnie
korzystnych, opartych na zasadzie wzajemności i służących interesom
Sojuszu relacji z Rosją z wezwaniem do wzmocnienia gwarancji, które nie są
tylko pustą deklaracją, ale mają wymiar praktyczny i są weryfikowane
poprzez planowanie ewentualnościowe, a także ćwiczenia wojskowe oraz
rozprzestrzenianie infrastruktury NATO. Raport stwarza nowe warunki do
zaangażowania Rosji w działania w międzynarodowym środowisku bez-
pieczeństwa.

102

Po czwarte, szerokie wykorzystanie idei wszechstronnego podejścia

(comprehensive approach) w operacjach międzynarodowych – zgodnie
z rekomendacjami Raportu – jest kolejną jego wartością. Jest to potwier-
dzenie rosnącej roli środków niemilitarnych w budowaniu trwałych roz-
wiązań w rejonach konfliktu.

Po piąte, za zaletę uznajemy politykę wzmocnienia partnerstwa z kra-

jami i organizacjami, jak zaproponowano w dokumencie, obejmującą
pogłębienie współpracy między NATO i UE oraz ustanowienie tam, gdzie to
wymagane, nowych stosunków. Szczerze doceniamy takie podejście,
ponieważ jest ono zgodne z priorytetami naszej prezydencji w UE w 2011 r.,
wśród których znajdują się relacje NATO–UE. Tworzenie jakościowo
nowych relacji między NATO i UE jest konieczne i wymaga znacznego
wysiłku.

Po szóste, podzielamy opinię wyrażoną w Raporcie, iż NATO powinno

utrzymywać swoje zdolności nuklearnego odstraszania przy pomocy odpo-
wiednio zabezpieczonych i wiarygodnych sił zbrojnych tak długo, jak długo
istnieje broń jądrowa i powiązane z nią zagrożenia. Nasz pogląd w tej kwestii
został czytelnie wyłożony wiosną w polsko-norweskiej inicjatywie.
Dostrzegamy potencjał we współpracy w zakresie Traktatu CFE oraz obrony
przeciwrakietowej.

Nie mniej ważna pozostaje, zgodna z Artykułem 10 Traktatu Wa-

szyngtońskiego, polityka „otwartych drzwi” Sojuszu, słusznie określona
w Raporcie jako siła napędowa postępu, który znacząco przyczynia się do
zbiorowego bezpieczeństwa członków NATO. Polityka „otwartych drzwi”
poprzez poszerzenie strefy wspólnych wartości, bezpieczeństwa i stabilności
przynosi wymierne korzyści Sojuszowi. Aby skutecznie radzić sobie
z nowymi wyzwaniami i wypracowywać nowe taktyki działania, potrzebny
jest efektywny mechanizm konsultacji. Cieszy nas zatem propozycja
wzmocnienia Artykułu 4, która będzie kluczowa dla rozwoju polityk NATO,
szczególnie w kwestii wypracowywania decyzji nakierowanych na ochronę
Sojuszu przed przyszłymi zagrożeniami o charakterze niekonwen-
cjonalnym.

103

Mamy nadzieję, że pod Pana przewodnictwem idee zawarte w Raporcie

zostaną w najbliższych miesiącach poddane opracowaniu z zachowaniem
spójności dokumentu. Biorąc pod uwagę kompromis zawarty w tekście
Raportu, ufamy, iż wytyczne w nim ujęte zostaną odzwierciedlone w osta-
tecznym tekście Koncepcji Strategicznej NATO. Wierzymy, że konsens
osiągnięty w Grupie Ekspertów stanie się podstawą do szerszej zgody mię-
dzy wszystkimi dwudziestoma ośmioma Sojusznikami, która zrealizuje się
poprzez przyjęcie nowej Koncepcji Strategicznej NATO podczas szczytu
w Lizbonie w listopadzie bieżącego roku.

Z wyrazami szacunku

Radosław Sikorski

Bogdan Klich

104

List Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela
Unii ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej, do Andersa
Fogha Rasmussena, Sekretarza Generalnego
Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego

Bruksela, 16 czerwca 2010 r.

Catherine Ashton
Wysoki Przedstawiciel
Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej

Jego Ekscelencja Pan Anders Fogh Rasmussen
Sekretarz Generalny
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego

Drogi Andersie,

Chciałam Ci podziękować za przekazanie mi analizy i zaleceń Grupy

Ekspertów pod przewodnictwem Pani Madeleine Albright dotyczących
nowej koncepcji strategicznej NATO. Jest to wspaniały sposób prowadzenia
otwartego i przejrzystego procesu, jaki pragnąłeś wdrażać. Jestem Ci bardzo
wdzięczna za zainteresowanie od samego początku stanowiskiem UE w tej
sprawie; widzę w tym najbardziej wydajną i efektywną metodę przepro-
wadzenia tak ważnego przedsięwzięcia.

Mimo że mam nadzieję przedstawić Ci już w niedalekiej przyszłości

bardziej szczegółowe stanowisko UE, w tym uwagi odnoszące się analiz
i zaleceń dotyczących rozwoju cywilnych zdolności, na tym etapie pozwolę

105

sobie skorzystać z możliwości podzielenia się moimi wstępnymi przemyśle-
niami na temat przyszłej koncepcji strategicznej NATO.

Podobnie jak Ty, przywiązuję wielkie znaczenie do partnerstw, jako że

stanowią one ważny czynnik decydujący o powodzeniu polityk i działań
w zakresie bezpieczeństwa oraz obrony w tak złożonym świecie. Stanowcze
poparcie dla efektywnego multilateralizmu znalazło swój wyraz w zwięk-
szeniu roli Organizacji Narodów Zjednoczonych stanowiącej oś systemu
międzynarodowego. Jak stwierdzono w raporcie na temat implementacji
strategii bezpieczeństwa UE (EU Security Strategy), wszystkie nasze dokona-
nia na polu bezpieczeństwa są powiązane z celami Narodów Zjednoczonych.
Ściślejsza współpraca z organizacjami regionalnymi i subregionalnymi,
zwłaszcza z Unią Afrykańską, także dowiodła swojego kluczowego zna-
czenia. Bliższe i głębsze stosunki z Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie pomogły wnieść spójność w nasze działania, szczególnie w Gruzji
i Kosowie. Państwa trzecie aktywnie uczestniczą w naszych misjach
i operacjach. Działania służące zwalczaniu piractwa morskiego stanowiły dla
nas okazję do rozwoju bardzo efektywnych powiązań ze Stanami
Zjednoczonymi, Rosją, Indiami, Chinami i innymi państwami. Co równie
istotne, nie mogę nie podkreślić, jak ważną rolę we wzmacnianiu i wspie-
raniu Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony odgrywają specjalni
partnerzy, tacy jak członkowie NATO pozostający poza Unią Europejską.

Wdrażanie podejścia całościowego stanowi dla UE jej raison d’être.

Jesteśmy wszechstronni ze swej istoty i musimy wzmacniać tę zaletę. Trak-
tat Lizboński oferuje w tym względzie nowe możliwości, w tym odnoszące
się do synergii cywilno-wojskowej w zarządzaniu kryzysowym; łączenie
strategicznego planowania wojskowego i cywilnego, co obecnie w pełni
wdrażamy w UE, jest bardzo dobrym tego narzędziem. Mój Urząd Wyso-
kiego Przedstawiciela, wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej zwiększa
spójność szerokiego spektrum narzędzi i polityk w dyspozycji Unii. Euro-
pejska Służba Zadań Zewnętrznych jeszcze tę spójność pogłębi.

Wszechstronne podejście NATO (NATO comprehensive approach) stanowi

poważną i ciągłą próbę osiągnięcia koordynacji działań z innymi organi-
zacjami i możliwie najlepszego wykorzystania ograniczonych zasobów.
Z perspektywy Unii Europejskiej rola zastępcy dowódcy połączonych sił

106

zbrojnych NATO w Europie (D-SACEUR) jako strategicznego koordynatora
w ramach NATO jest w tym względzie kluczowa. Za godną pochwały
uważam zwłaszcza jego wysoce efektywną współpracę z moim personelem
w toku wsparcia przez EUPOL Misji Szkoleniowej NATO w Afganistanie
(NTM-A) przez rozwój spójności i synergii między tymi dwoma przedsię-
wzięciami. Także bliskie więzi UE z Dowództwem NATO ds. Transformacji
(ACT) stanowią znaczącą możliwość dalszego zwiększania synergii w roz-
woju zdolności wojskowych.

Wreszcie, ujmując rzecz w szerszej perspektywie, związki między UE

a NATO miały kluczowe znaczenie począwszy od samego powstania
Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP). Oboje podzielamy
mocno ugruntowany pogląd, iż musimy przywrócić silne i efektywne więzi
między NATO i UE. Wiesz, jak bardzo zależy mi na poczynieniu postępów
w tej sprawie i wierzę, że szczyt Sojuszu w Lizbonie wyznacza horyzont, do
którego musimy dążyć w naszych wysiłkach, by osiągnąć takie rezultaty.

Nowa koncepcja strategiczna NATO będzie stanowić okazję do refleksji

nad silnymi więziami pomiędzy UE i NATO zarówno co do ich istoty, jak
i ducha, jak również nad wzajemnym uznaniem zadań, jakie te dwie orga-
nizacje dzielą w sferze bezpieczeństwa i stabilności. Jak uznano w Traktacie
Lizbońskim, NATO oczywiście pozostanie fundamentem obrony większości
państw członkowskich UE. Sojusz jest także kluczowym partnerem strate-
gicznym Unii, jako że rozmieszczamy nasze misje obok siebie w Kosowie,
w Afganistanie, na wodach wokół wybrzeży Somalii czy w Bośni i Her-
cegowinie. To dlatego znaczenie silniejszej i dysponującej większymi zdol-
nościami WPBiO, już teraz mającej konkretne osiągnięcia, oraz jej
wzmocniony potencjał w ramach Traktatu Lizbońskiego powinien w na-
turalny sposób znaleźć swój wyraz w nowej koncepcji strategicznej Sojuszu.

Szczerze oddana,

Catherine Ashton

107

NATO, nowi członkowie i ich bezpieczeństwo.
(Ekspertyza)*

– NATO obecnie zbyt mało uwagi poświęca badaniu i ocenie zagrożeń

bezpieczeństwa, analizie sposobów zażegnywania potencjalnych kry-
zysów oraz rozwojowi środków reagowania na ewentualne konflikty
blisko swoich granic. Niektórzy członkowie obawiają się, iż w razie
kryzysu Sojusz nie będzie zdolny przyjść im z pomocą.

– Najbardziej zaniepokojone są państwa członkowskie NATO z Europy

Środkowej i Wschodniej, ale też inne kraje, jak Islandia czy Norwegia,
wyrażają podobne obawy. Sojusz powinien podjąć działania, aby odp-
owiedzieć na to narastające poczucie braku bezpieczeństwa oraz rozwinąć
zdolność do reagowania na kryzysy wokół jego granic, niezależnie od
źródła ich pochodzenia.

– Wzmocnienie sojuszniczych gwarancji bezpieczeństwa (reassurance) musi

być zgodne ze zobowiązaniami NATO wobec Rosji oraz z wysiłkami
sojuszników służącymi poprawie współpracy z Moskwą. Działania te,
jeśli zostaną należycie przeprowadzone, dadzą nowym członkom Sojuszu
poczucie pewności, tak potrzebne im do wspierania polityki „resetu”
w stosunkach NATO–Rosja oraz do angażowania sił w misjach poza
granicami Europy, w takich miejscach jak Afganistan.

– Wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa powinno polegać na podejmo-

waniu działań o charakterze politycznym, a także pewnych kroków
wojskowych, mających na celu zniechęcanie potencjalnych agresorów
w Europie. Działania te uzupełniałyby, a nie zastępowały, walkę z terro-
ryzmem w Afganistanie i w innych rejonach świata, która słusznie po-
zostaje priorytetem NATO.

109

Autorzy ekspertyzy: Ron Asmus (USA), Stefan Czmur (Polska), Chris Donnelly (Wielka

Brytania), Aivis Ronis (Łotwa), Tomas Valasek (Słowacja), Klaus Wittmann (Niemcy).
Tekst został opublikowany przez Centre for European Reform jako Centre for European Reform
policy brief. Stanowisko prezentowane w ekspertyzie wyraża osobiste poglądy autorów. Nie
odzwierciedla ono stanowiska żadnej instytucji czy rządu, z którym są związani.

NATO podczas zbliżającego się listopadowego szczytu w Lizbonie

zamierza zaktualizować swój podstawowy dokument, jakim jest koncepcja
strategiczna. Jedną z kluczowych kwestii do podjęcia jest problem braku
pełnego zaufania do Sojuszu w państwach, które przystąpiły do NATO
w końcu XX i na początku XXI wieku. Wiele z nich uważa, że NATO
bagatelizuje możliwość wystąpienia „tradycyjnych” konfliktów, takich jak
spory na tle etnicznym lub konflikty międzypaństwowe, także z ewen-
tualnym udziałem Rosji. Poparcie społeczne dla NATO w Europie Środkowej
i Wschodniej maleje

. Część rządów w tym regionie rekompensuje sobie brak

pewności co do NATO rozwojem dwustronnej współpracy w sferze
bezpieczeństwa ze Stanami Zjednoczonymi. Niektórzy przywódcy z Europy
Środkowej i Wschodniej w prywatnych rozmowach przyznają się do obaw
o zdolność NATO do przyjścia ich państwom z pomocą, kiedy wybuchnie
kryzys. Gdy w końcu lat dziewięćdziesiątych Sojusz podjął decyzję
o przyjęciu Polski, Czech i Węgier, zdecydował też, iż nowych członków
będzie bronił raczej wysyłając tam w razie kryzysu siły z zewnątrz niż
budując stałe bazy na ich terytoriach. Strategia ta – częściowo mająca na celu
rozwianie obaw Moskwy związanych z militarnym wymiarem rozszerzenia
– różniła się od sposobu, w jaki Sojusz bronił większości państw człon-
kowskich w Europie Zachodniej w okresie zimnej wojny, co wzbudzało
początkowo sprzeciw ówczesnych kandydatów na nowych członków
Sojuszu

. By przekonać ich do akceptacji takiego rozwiązania, Sojusznicy

udzielili wówczas wstępującym gwarancji co do ogólnego poziomu sił, jakie
będą dostępne do ochrony nowych państw członkowskich. Przedstawiciele
Stanów Zjednoczonych zobowiązali się – w obecności najwyższego rangą
dowódcy wojskowego NATO, SACEUR

– wydzielić do tego celu dwie do

trzech dywizji (20 000–40 000 żołnierzy) oraz zmodernizować lub zbudować
bazy lotnicze, mosty, magazyny paliwowe i inną infrastrukturę wojskową,
niezbędną dla przyjęcia oraz rozlokowania tych sił w krajach przystępu-

110

Patrz: German Marshall Fund of the United States, „Transatlantic Trends 2009”.

Patrz: Ronald Asmus, Opening NATO’s Door, Columbia University Press 2002.

Naczelny Dowódca Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie – SACEUR – jest

tradycyjnie oficerem amerykańskim; obecnie stanowisko to piastuje admirał James Stav-
ridis.

jących do Sojuszu. Ponadto NATO obiecało ponownie rozpatrzyć decyzję
o nierozmieszczaniu sił w nowych krajach członkowskich, jeżeli środowisko
bezpieczeństwa – wówczas przyjazne – uległoby pogorszeniu.

Od początku istniał wyraźny polityczny związek pomiędzy decyzją

o nierozmieszczaniu sił w nowych krajach członkowskich NATO a stwo-
rzeniem zdolności do wysłania obiecanych sił wzmocnienia. Ale Sojusz nie
dotrzymał swoich przyrzeczeń i do dzisiaj nie zostały utworzone ani nie
istnieją jakiekolwiek siły specjalnie przeznaczone do tego celu. W rezultacie
NATO doprowadziło do powstania czegoś, czemu teoretycznie zawsze się
sprzeciwiało – grupy państw członkowskich, których bezpieczeństwo nie
jest poparte takimi samymi planami i przygotowaniami, jak w przypadku
pozostałych członków.

To zawsze budziło niepokój nowych sojuszników, a ich obawy narastały

w miarę pogarszania się stosunków NATO z Rosją w ciągu ostatnich
dziesięciu lat. Gdy NATO i EU przyjmowało w poczet swoich członków byłe
kraje komunistyczne, wielu zakładało, że Moskwa zaniecha prób inge-
rowania w politykę tego regionu. Tymczasem Rosja nadal postrzega znaczną
część Europy Środkowej i Wschodniej jako sferę specjalnych interesów
i wpływów. W ostatnich latach próbowała również wywierać naciski i mar-
ginalizować nowych członków NATO, posługując się takimi środkami jak
odcięcie od dostaw ropy naftowej, ataki cybernetyczne czy embarga
handlowe. Chociaż Europa Środkowa i Wschodnia cieszy się obecnie większą
wolnością i jest bardziej bezpieczna niż kiedykolwiek we współczesnej
historii, to region ten nadal jest strefą sporów.

W naszym opracowaniu stawiamy tezę, że NATO powinno podjąć sze-

reg działań służących wzmocnieniu gwarancji bezpieczeństwa (reassurance
measures), aby zwiększyć zdolność Sojuszu do reagowania na konflikty
w Europie. Działania te powinny stać się przy tym kluczowym elementem
nowej koncepcji strategicznej. Skorzystaliby na tym zarówno starsi, jak
i nowi członkowie Sojuszu, ponieważ jako całość byłby on wówczas o wiele
lepiej przygotowany do radzenia sobie z konfliktami na swoich obrzeżach
– wszystkich, nie tylko w pobliżu granic nowych członków NATO.

111

Skąd ten niepokój?

Rosja budzi obawy wielu państw Europy Środkowej i Wschodniej, choć

w większości są one bardziej zaniepokojone groźba presji niewojskowej, na
przykład w formie ataków cybernetycznych, niż możliwością wybuchu
wojny. Niektórzy starsi członkowie NATO, jak Norwegia i Islandia,
podzielają ten niepokój, ale centralne znaczenie w tej kwestii mają Polska
i państwa bałtyckie. Kraje te obawiają się konfliktu zbrojnego z Rosją,
aczkolwiek raczej ograniczonego w skali, a nie otwartej wojny. Uważają, że
Moskwa nie planuje inwazji, a nawet jeśliby wysuwała groźby wobec całej
Europy, Sojusz ma nad nią przewagę militarną. Z tego też powodu w NATO
nie traktuje się szczególnie poważnie ryzyka konfliktu na dużą skalę, gdyż
sojusznicy, od momentu ostrzeżenia o takiej groźbie, mieliby wystarczająco
dużo czasu na odpowiednie przygotowania, a dodatkowo posiadają wy-
starczające arsenały i siły zbrojne, by zareagować adekwatnie do potrzeb.

Konflikt zbrojny na dużą skalę jest tylko jedną i przypuszczalnie

najmniej prawdopodobną z możliwych form konfrontacji z Rosją. Mniejszy
konflikt regionalny, w którym trudniej potencjalnego przeciwnika
odstraszyć, a własne działania zaplanować, jest jednak o wiele bardziej
prawdopodobny.

Scenariusz taki może przybrać różne formy. W niektórych krajach bałtyc-

kich, zwłaszcza na Łotwie i w Estonii, żyją liczne mniejszości rosyjskie.
Państwa te obawiają się więc, że Moskwa mogłaby wykorzystać ich
obecność jako pretekst do dokonania ograniczonej inwazji militarnej. Na
Litwie i w Polsce niepokój budzi zaś możliwość wybuchu konfliktu
z powodu „korytarza kaliningradzkiego” – wąskiej arterii, przez którą Rosja
zaopatruje swoją eksklawę nad Morzem Bałtyckim. Poza tym Polska obawia
się, że jeżeli wybuchnie konflikt między Ukrainą a Rosją, to może on sięgnąć
również jej granic. Niedawne rosyjskie ćwiczenia wojskowe w pobliżu
granicy z krajami bałtyckimi i Polską tylko wzmogły tego rodzaju niepokoje
w Europie Środkowej i Wschodniej.

Państwa tego regionu oczekują, że Sojusz odstraszy Rosję. Obecnie

jednak NATO słabo sobie radzi z planowaniem na wypadek ewentualnych
konfliktów takiego rodzaju, jak wskazane powyżej. Współczesne siły

112

zbrojne przygotowują się do tego typu działań, przestrzegając kilku podsta-
wowych zasad. Utrzymują silne siły zbrojne zdolne do przeciwstawienia się
szerokiemu spektrum zagrożeń. Prowadzą ćwiczenia działań obronnych
przed atakiem zgodnym z najbardziej prawdopodobnymi scenariuszami, co
pozwala utrzymać jednostki wojskowe w odpowiednim stopniu gotowości
i pomaga określić potrzeby sił zbrojnych w przypadku konkretnego tzw.
planu ewentualnościowego (contingency plan). Rządy wielu państw
utrzymają także dodatkowe jednostki „na wszelki wypadek”, ponieważ nie
wszystkie zagrożenia można dokładnie przewidzieć i pojąć ich charakter.
Ponadto, aby zwiększyć swoje szanse na właściwą reakcję, państwa nie-
ustannie analizują trendy rozwojowe w polityce i sytuacji bezpieczeństwa
wokół nich oraz oceniają ich potencjalne następstwa. Pozwala to
odpowiednio szybko reagować na gwałtownie wyłaniające się zagrożenia.

Tego typu analiza i planowanie, które są zajęciem rutynowym w wielu

ministerstwach obrony, w NATO nabierają bardzo politycznego charakteru.
Sojusz ma trudności z opracowaniem obiektywnej oceny zagrożeń,
ponieważ rządy nie mogą uzgodnić, co ona powinna zawierać i zatajają
informacje wywiadowcze lub manipulują nimi, aby promować swój punkt
widzenia. Ponadto Sojusz jest tak zaabsorbowany wojną w Afganistanie, że
niewielu oficerów w jego kwaterze głównej i dowództwach operacyjnych
obserwuje i analizuje zagrożenia rodzące się bliżej Europy. Istotne jest także
to, że misje w Afganistanie, Kosowie i w innych rejonach okazały się tak
kosztowne i skupiły na sobie tyle uwagi, że teraz NATO tylko sporadycznie
prowadzi ćwiczenia wojskowe pod kątem obrony swoich granic. W teorii
Sojusz pozostaje w pełni zaangażowany w obronę swoich członków przed
zagrożeniami pochodzącymi z Europy. W praktyce, w swojej codziennej
działalności, jego wysiłki są niewystarczające, aby był on w pełni gotowy na
taką ewentualność, co przyczynia się do zaniepokojenia krajów Europy
Środowej i Wschodniej.

Obawy nowych członków jeszcze wzrosły po załamaniu się jedności

NATO w związku z wojną w Iraku. W 2003 r. Turcja zwróciła się do NATO
o pomoc na wypadek, gdyby Irak podjął wobec niej kroki odwetowe
w reakcji na Stanów Zjednoczonych na jego terytorium. Grupa członków
NATO, której przewodziły przeciwne wojnie z Irakiem Niemcy i Francja,

113

uważała jednak, że konsultacje w tej sprawie byłyby przedwczesne z uwagi
na wciąż czynione wówczas wysiłki na rzecz rozładowania napięć w sto-
sunkach z tym państwem. Dlatego też zablokowała możliwość prowadzenia
przez NATO formalnych konsultacji, co skutkowało odmową udzielenia
zaniepokojonej Turcji pomocy, o którą ten kraj zabiegał (ostatecznie Sojusz,
wykorzystując biurokratyczne niuanse, znalazł jednak sposób na obejście
niemieckiego i francuskiego sprzeciwu i udzielił Turcji pomocy).

W sierpniu 2008 r. NATO nie przewidziało wybuchu wojny

rosyjsko-gruzińskiej i gdy działania wojenne się rozpoczęły, było w stanie
w zasadzie jedynie wydać oświadczenie. Sojusznicy nie byli zgodni, kogo za
tę wojnę winić oraz czy i w jaki sposób postępować wobec stron tego
konfliktu. Celem NATO jest zapobiegać i, jeżeli jest to konieczne, po-
wstrzymać kryzys militarny na kontynencie – z tego zadania wywiązywało
się skutecznie do czasu wojny bałkańskiej w latach dziewięćdziesiątych. Od
tamtej pory Sojusz sprawia wrażenie, jakby utracił zdolność zapewnienia
Europie stabilności i bezpieczeństwa.

Można argumentować – i wiele osób to czyni – że reakcja Sojuszu byłaby

zasadniczo inna, gdyby Rosja zaatakowała członka NATO, a nie – tak jak
uczyniła – Gruzję, która nie jest w Sojuszu i dlatego nie jest objęta gwa-
rancjami obrony zbiorowej. Nie jest jednak oczywiste, że chwiejny
mechanizm konsultacji w Sojuszu w razie potrzeby się ożywi i pozwoli
skutecznie radzić sobie z kryzysem. Prawdopodobnie Sojusz straciłby dużo
cennego czasu na przygotowanie odpowiedzi. Trudno bowiem przy-
puszczać, że linie podziału w NATO, utrudniające jego działanie, zniknęłyby
jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, a bez właściwego rozeznania
sytuacji na polu walki sojusznicy pewnie mieliby odmienne zdania co do
tego, kogo należy winić za rozpoczęcie działań wojennych i czy należy
w ogóle reagować.

Dlaczego wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa?

NATO musi uczynić priorytetem zmniejszenie wątpliwości co do jego

zdolności do wdrożenia klauzuli o zbiorowej obronie. Gdyby Sojusz
przedsięwziął działania zmierzające do poprawy gotowości reagowania na
zagrożenia w Europie, przyniosłoby to dwojakie korzyści.

114

Po pierwsze, wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa jedynie zwiększy,

nie osłabi, zdolność NATO do prowadzenia operacji poza granicami Europy.
Sojusznicy muszą czuć się bezpiecznie u siebie, jeżeli mają rozmieszczać
swoje najlepsze siły za granicą. Kiedy rządy NATO po raz pierwszy wysłały
swoje wojska poza granice obszaru traktatowego – na Bałkany w połowie lat
dziewięćdziesiątych – mogły wykorzystać wiarygodność i solidarność
polityczną ukształtowaną przez dziesięciolecia współpracy na rzecz obrony
Europy Zachodniej. To, że NATO było zdolne wykonać misję na własnym
terytorium, pomogło Sojuszowi uzyskać poparcie dla misji ekspedycyjnych.

Dzisiaj obserwujemy proces odwrotny. Istnieje ryzyko, że wątpliwości

co do zaangażowania NATO w obronę Europy Środkowej i Wschodniej
osłabią poparcie w tym regionie dla misji w Afganistanie. Środki
wzmacniające gwarancje bezpieczeństwa mogą zatrzymać tę tendencję
i zwiększyć poparcie nowych państw członkowskich dla operacji ekspe-
dycyjnych. Mogą także przyspieszyć transformację sił zbrojnych nowych
sojuszników. Jeżeli nowi członkowie będą czuli, że ich granice są bezpieczne,
to będą mniej inwestowali w obronę własnego terytorium i będą bardziej
skłonni zakupić sprzęt potrzebny do misji ekspedycyjnych takich jak
w Afganistanie.

Po drugie, zapewnienie bezpieczeństwa na właściwym poziomie jest

również warunkiem wstępnym dokonania „resetu” w stosunkach z Rosją.
Sojusz nie będzie zdolny do skutecznego zaangażowania Moskwy tak długo,
jak długo niektórzy jego członkowie nie będą się czuli bezpiecznie. Rządy
takich państw członkowskich będą opierały się wszelkim próbom otwarcia
na Rosję, a wysiłki w celu przekonania ich do zajęcia odmiennego stanowiska
tylko spotęgują podejrzenia, że NATO przedkłada niepokoje Moskwy nad
obawy własnych członków. Aby móc prowadzić odważniej politykę
zacieśniania kontaktów z Rosją, NATO musi zapewnić nowych członków,
że ich obawy traktuje poważnie.

Co należy uczynić?

Jak powinna wyglądać sojusznicza strategia wzmacniani gwarancji

bezpieczeństwa ? Dotychczas debata na ten temat koncentrowała się wokół
kwestii planów ewentualnościowych (contingency plans) – opracowywanych

115

przez NATO w czasie pokoju w celu przygotowania systemów obrony przed
najbardziej prawdopodobnym zagrożeniom. Kilku członków NATO za-
żądało, aby Sojusz stworzył taki dokument dla każdego państwa człon-
kowskiego, które o to poprosi, a na początku 2010 r. pozostali członkowie
wyrazili co do zasady na to zgodę.

Jest oczywiste, że plany ewentualnościowe powinny wejść w skład

pakietu środków wzmacniania gwarancji bezpieczeństwa (patrz: „wymiar
obronny” poniżej). Jednak tego rodzaju tajny dokument leżący w sejfie
dowództwa operacji NATO sam przez się problemu nie rozwiąże. NATO
stoi w obliczu znacznie trudniejszego zadania, jakim jest umocnienie
solidarności politycznej i poczynienie bardziej widocznych przygotowań
militarnych w celu zapobieżenia wszelkim potencjalnym konfliktom, nie
tylko mającym swoje źródło w Rosji. Dlatego też jego odpowiedź –
wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa – powinna obejmować działania
polityczne, gospodarcze i militarne. Nie powinny one mieć charakteru
prowokującego ani być katalizatorem destabilizujących kontrposunięć
sąsiadów, zwłaszcza Rosji. I, co ważne, muszą one być podejmowane
w sposób zgodny z dążeniami NATO do zacieśniania więzi z Moskwą.

Zarządzanie kryzysowe

Nowa strategia NATO wzmacniania gwarancji bezpieczeństwa powinna

mieć na celu przede wszystkim poprawę zdolności Sojuszu do reagowania na
potencjalne zagrożenia. Z tego względu w pierwszej kolejności NATO po-
winno dokonać generalnej rewizji funkcjonującego obecnie systemu
zarządzania kryzysowego. Kraje z południa i północy Sojuszu skorzystają na
tym w tym samym stopniu, co nowi członkowie.

NATO powinno stworzyć nowy mechanizm pozwalający na bieżąco

oceniać możliwość wystąpienia kryzysów poza jego granicami oraz ich
potencjalne skutki dla sojuszników. Przygotowanie wiarygodnych środków
reagowania wymaga od sojuszników zgody na elastyczne podejście ich
naczelnego dowódcy, SACEUR, do planowania wojskowego oraz, być może,
na podejmowanie przez niego wstępnych działań prowadzących do
ewentualnej interwencji na wczesnych etapach kryzysu.

116

NATO powinno uczynić rozpoznanie, ocenę i reagowanie na kryzys oraz

przygotowanie środków zapobiegawczych rutynową częścią swojej
działalności. Jest to bardzo ważne, gdyż stałe monitorowanie i planowanie
pozwoli sojusznikom szybko reagować i stabilizować przyszłe kryzysy na
warunkach korzystnych dla Sojuszu. Dzięki regularnemu planowaniu
NATO może też uniknąć nieporozumień. Jeżeli zaś Sojusz będzie zaczynać
ocenę sytuacji i planowanie dopiero w chwili wybuchu kryzysu, to przez
podmioty z zewnątrz będzie to mogło być odbierane jako chęć podjęcia
interwencji. Czasami tak rzeczywiście będzie. W innych wypadkach,
zwłaszcza w sytuacji, gdy nie dojdzie do naruszenia przez obce siły
sojuszniczego terytorium, NATO może odstąpić od działania. Wówczas
ważne jest, by nie mylić oceny zagrożeń i planowania Sojuszu
z przygotowaniami do interwencji, co mogłoby wprowadzić zamieszanie
i potencjalnie skomplikować sytuację.

Taki nowy mechanizm zarządzania kryzysowego mógłby być

usytuowany w strukturach NATO w bezpośredniej bliskości naczelnego
dowódcy lub sekretarza generalnego Sojuszu. Najważniejsze, aby nowa
komórka analityczna dokonywała oceny zagrożeń płynących ze wszystkich
kierunków, co tym samym podkreślałoby, że planowanie NATO nie jest
wymierzone przeciwko jakiemukolwiek państwu. Wprawdzie nasze
opracowanie koncentruje się na obawach żywionych przez kraje Europy
Środkowej i Wschodniej w związku z Rosją, jednak sojusznicy z północy
i południa Europy mają własne powody do niepokoju o stan swojego
bezpieczeństwa, które również powinny być poddane ocenie przez nowy
mechanizm zarządzania kryzysowego.

Uzyskiwanie i przekazywanie informacji wywiadowczych, w tym

informacji otrzymanych w czasie rzeczywistym i wczesne ostrzeganie, są
kolejnymi słabymi punktami, do których Sojusz powinien się odnieść.
Zarówno gromadzenie, jak i interpretacja informacji wywiadowczych stały
się przedmiotem politycznych przepychanek; przywódcy polityczni rzadko
otrzymują „nieprzefiltrowane” opinie, mogące stanowić podstawę do sku-
tecznego i rozważnego planowania. System wywiadowczy Sojuszu wymaga
gruntowej przebudowy, ponieważ jego sprawność jest warunkiem
wstępnym skutecznego zarządzania kryzysowego.

117

Angażowanie UE i rządów państw członkowskich

Wzmacnianie gwarancji bezpieczeństwa wymaga zaangażowania także

innych podmiotów niż NATO, gdyż w wypadku niektórych źródeł
niebezpieczeństw niepokojących członków Sojusz może zaoferować jedynie
ograniczoną pomoc. Zagrożeniem dla Europy są nie tylko manewry
wojskowe, ale również naciski polityczne, szantaż energetyczny, wpływy
zagranicznych służb wywiadowczych i korupcja. W tych przypadkach więk-
szą rolę do odegrania ma Unia Europejska, podobnie jak rządy
poszczególnych państw. Jest wiele działań, które nowe (i starsze) państwa
członkowskie mogą i powinny podjąć same, aby zmniejszyć potencjalną
podatność na tego typu zagrożenia. NATO może mieć doskonały plan
obrony, a nawet może rozlokować bazy wojskowe w Europie Środkowej
i Wschodniej, ale i tak nie będzie w stanie powstrzymać sił zewnętrznych od
de facto infiltracji rządów, parlamentów czy mediów w celu zdobycia
wpływów.

UE powinna uwzględnić obawy rządów w regionie, na przykład oce-

niając wpływ inwestycji rosyjskich na ich krajowe gospodarki oraz
upewniając się, że zewnętrzni inwestorzy działają z pełnym posza-
nowaniem obowiązujących regulacji unijnych. Mogłaby zwiększyć swoje
poparcie dla planowanych gazociągów pozwalających transportować gaz
spoza Rosji do tych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które obecnie są
nadmiernie uzależnione od Gazpromu. Powinna również poszukiwać
sposobów wykorzystania narzędzi, jakie ma do dyspozycji, do poprawy
zdolności państw członkowskich do odpierania ataków cybernetycznych.
Ich częstotliwość rośnie, a podejrzanym są często Chiny.

Wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa wymaga od UE i NATO

myślenia o potencjalnych zagrożeniach, militarnych i pozamilitarnych, jako
o kontinuum. UE i NATO powinny być zdolne do oceny prób zastraszania
na przykład równoczesnym użyciem „broni energetycznej” i środków
militarnych. Muszą być zdolne do reagowania w sposób skoordynowany
tak, aby każda z tych instytucji dysponowała własnymi środkami zgodnie
z zasadą, że wybiera się te, które najlepiej sprawdzą się w danej sytuacji.
NATO i UE powinny również korzystać wspólnie z dowództw planujących
i kierujących operacjami, zdolnych do zgromadzenia i rozmieszczenia

118

w czasie konfliktu zintegrowanych sił cywilnych i wojskowych, ponieważ
niewielu obecnym zagrożeniom można zapobiec wyłącznie środkami
militarnymi. Należy też dobrze umocować UE w systemie zarządzania
kryzysowego, opisanym w poprzednim punkcie. To będzie wymagało
bardzo ścisłej współpracy między sztabami wojskowymi UE i NATO, aby
zapewnić, że obie te instytucje współpracują bezkonfliktowo w operacjach
i nie dublują swoich działań.

Na tak bliską współpracę będziemy musieli jeszcze poczekać do czasu

poprawy stosunków między Turcją, Grecją i Cyprem. Napięcia w stosun-
kach między Ankarą z jednej strony, a Atenami i Nikozją z drugiej,
powstrzymują póki co intensyfikację współpracy NATO z UE

. Mimo to

możliwy powinien okazać się stopniowy postęp w zacieśnianiu tej
współpracy, mającej na celu wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa krajów
Europy Środkowej i Wschodniej. EU i NATO mogłyby na przykład organi-
zować nieformalne wyjazdy dla tych swoich oficerów sztabowych, którzy
mają za zadanie monitorować i analizować zagrożenia strategiczne, między
innymi płynące z Rosji. Możliwe powinno być także nawiązanie współpracy
roboczej między natowskim Centrum Doskonalenia Obrony przed Atakami
Cybernetycznymi a oficerami sztabowymi UE, zapewniającej regularną wy-
mianę doświadczeń.

Państwa członkowskie mogą również wiele dokonać same, by zmniej-

szyć swoją podatność na zagrożenia. Nowi członkowie NATO, zabiegający
u sojuszników o wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa, polepszą swoją
pozycję negocjacyjną, jeżeli reformy w ich własnych siłach zbrojnych będą
gruntowne. Powinni też zrobić wszystko, co w ich mocy, by chronić budżety
wojskowe przed wpływami recesji i konsolidacji budżetowej. Tam, gdzie
cięcia są nieuniknione, kraje winny łączyć środki finansowe, aby otrzymać
większe korzyści za mniej pieniędzy. Jeżeli nowi członkowie obawiają się
szkodliwego wpływu kapitału z zagranicy na życie polityczne, mogą uchwa-
lić i wprowadzić w życie lepsze przepisy prawa dotyczące finansowania
kampanii wyborczych. Jeżeli obawiają się szantażu energetycznego, mogą

119

Więcej na ten temat: Tomas Valasek, France, NATO and European Defence, CER Policy

Brief, listopad 2008 r.

wykorzystać własne oraz unijne fundusze, aby skuteczniej zintegrować się
z zachodnimi rynkami nośników energii i stworzyć alternatywę dla ropy
i gazu z Rosji

Wymiar obronny

O ile wiele nowych (i niektóre stare) państw członkowskich niepokoją

zagrożenia pozamilitarne, o których wspomniano powyżej, o tyle kraje
bałtyckie i Polska obawiają się również ewentualnego konfliktu zbrojnego.
Dlatego też, aby zapobiec potencjalnym wojskowym zagrożeniom granic
tych państw, NATO musi utrzymać podstawowy poziom aktywności
i działalności wojskowej, w tym planowanie, ćwiczenia w zakresie przerzutu
sił wzmocnienia i inwestycje w infrastrukturę obronną.

Plany ewentualnościowe są podstawą wszelkich związanych z obron-

nością wzmocnień gwarancji bezpieczeństwa. Planowanie to pozwala Soju-
szowi przeanalizować i dostosować potrzeby oraz zdolności obronne pod
kątem konkretnego scenariusza wojennego. Jest to również test solidarności
sojuszniczej. Zatem sam proces planowania jest równie ważny, jak będący
jego wynikiem plan.

Oprócz planów ewentualnościowych, NATO powinno rozważyć kilka

innych przedsięwzięć o charakterze militarnym, służących wzmocnieniu
gwarancji bezpieczeństwa. Przedsięwzięcia te służą przede wszystkim pod-
kreśleniu solidarności z bardziej narażonymi na niebezpieczeństwa so-
jusznikami, ale jednocześnie zapewniają gotowość NATO do wysłania sił
wzmocnienia, gdyby to było konieczne. Dlatego też Sojusz powinien:
– kontynuować misję obrony przestrzeni powietrznej państw bałtyckich,

która trwa od 2004 r. Jest ona ważnym sygnałem zaangażowania NATO
w tym regionie;

– prowadzić ograniczone ćwiczenia testujące system dowodzenia i goto-

wość sił oraz logistyki, w tym transportu strategicznego (który miałby
zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia obrony nowych państw
członkowskich NATO);

120

Patrz: Vaclav Bartoka, First responsibility, then solidarity, w: Katinka Barysch i inni,

Pipelines, politics and power: The future of EU–Russia Energy relations, CER Report, październik
2008 r.

– prowadzić ćwiczenia wojskowe, zgodne z planami ewentualnościowymi,

z udziałem regionalnych dowództw sojuszniczych sił połączonych, takich
jak dowództwa NATO w Brunssum i Neapolu, w których może dojść do
obniżenia się poziomu umiejętności oficerów w zakresie planowania ope-
racji w ramach Artykułu V. Jednocześnie NATO powinno wykorzystać
narodowe dowództwa operacyjne podległe SHAPE do pomocy w opra-
cowywaniu planów obronnych lub w celu uzyskania specyficznej dla
poszczególnych regionów wiedzy i umiejętności;

– ulokować dodatkowe instalacje wojskowe na terytorium nowych

członków w Europie Środkowej i Wschodniej oraz wzmocnić sieć baz
lotniczych i portów NATO w tym regionie. Zostałyby wówczas stwo-
rzone podstawy do tego, aby w razie konieczności wzmocnić ten obszar
wojskowo;

– usprawnić sojuszniczą strategię informacyjną. Na przykład wspólne sta-

nowisko w sprawie rosyjskich ćwiczeń wojskowych na Białorusi wzmoc-
niłoby solidarność polityczną. Nie zawsze sojusznicy będą zgodni w swych
ocenach, ale nawet wtedy, gdy mają wspólne stanowisko, za mało wy-
siłku wkładają w prezentowanie na zewnątrz jednolitego przekazu;

– usprawnić wywiad i monitoring. Sojusznicy z Europy Środkowej i Wschod-

niej nie zawsze w pełni wiedzą, co się dzieje po drugiej stronie ich wschodniej
granicy;

– rozwinąć system obrony powietrznej NATO – w tym przed atakami

rakietowymi – który obejmowałby cały obszar Europy Środkowej
i Wschodniej i w którego skład wchodziłoby kilka baz położonych w tym
regionie (samo ich istnienie odstraszałoby potencjalnych agresorów);

– wzmocnić Siły Odpowiedzi NATO (NATO Response Force – NRF). Siły te

zostały utworzone w 2002 r. między innymi w celu reagowania na
sytuacje przewidziane w Artykule V oraz jako instrument wzmocnienia
wojskowego i gwarancji bezpieczeństwa. Jednak NRF nigdy nie rozwinęły
w pełni swoich zdolności. Sojusznicy muszą wydzielić siły potrzebne do
tego, aby NRF mogły zrealizować wszystkie swoje cele.

121

Wnioski końcowe

W ostatnich miesiącach wielu sojuszników zaakceptowało potrzebę

wzmocnienia gwarancji bezpieczeństwa. Dla nich problemem nie jest już
czy, ale jak NATO powinno działać, aby to osiągnąć. Wzmocnienie gwa-
rancji bezpieczeństwa stało się kluczowym tematem debat o nowej
koncepcji strategicznej, a Sojusz podjął już w tym kierunku ograniczone
działania. Niemniej wciąż konieczne jest wypracowanie całościowej polityki
w tym zakresie, aby skutecznie zmniejszyć obawy państw członkowskich.
Przede wszystkim NATO powinno zbudować nowy mechanizm rozpo-
znawania i oceny kryzysów oraz reagowania na nie. Ponadto wzmocnienie
gwarancji bezpieczeństwa powinno stać się integralną częścią szerszej
strategii NATO i jego politycznego działania.

Niektórzy sojusznicy mogą obawiać się finansowych implikacji takich

posunięć. Budżety obronne w całej Europie w następstwie kryzysu
gospodarczego są pod ogromną presją, zrozumiałe więc, że ministerstwa
obrony niechętne są zaciąganiu nowych zobowiązań. Pomimo to NATO
powinno znaleźć sposób na stopniową modernizację infrastruktury
wojskowej w Europie Środkowej i Wschodniej, by gwarantowała skuteczne
wzmocnienie tego regionu w razie kryzysu. Zbiorowa obrona jest pod-
stawowym zadaniem NATO. Jednak wzmocnienie gwarancji bezpie-
czeństwa akcentuje przede wszystkim środki polityczne – takie jak nowe
zdolności zarządzania kryzysowego – które można utworzyć stosunkowo
szybko i przy niewielkich dodatkowych nakładach finansowych.

NATO powinno również rozważyć, jak inne podmioty mogą postrzegać

środki służące wzmocnieniu gwarancji bezpieczeństwa i jak mogą na nie
zareagować. Co się stanie, jeżeli na rozważne w opinii NATO środki obronne
Moskwa odpowie demonstracją siły? Przedstawiciele władz rosyjskich
twierdzą, że wszelkie działania modernizacyjne baz lotniczych lub portów
morskich w nowych krajach członkowskich NATO uznają za naruszenie
Aktu Stanowiącego z w 1997 r.

122

Akt Stanowiący o podstawach wzajemnych stosunków, współpracy i bezpieczeństwa

pomiędzy Organizacją Paktu Północnoatlantyckiego i Federacją Rosyjską, Paryż, 27 maja
1997 r.

Jednak dokument ten przewiduje ograniczenia stacjonowania „stałych

znacznych sił bojowych”, a nie modernizacji portów lub baz lotniczych. Akt
Stanowiący celowo otwierał NATO możliwość obrony nowych członków
dzięki „koniecznej interoperacyjności, integracji i zdolności uzupełnienia sił”.
NATO nie wykorzystało w pełni zapisów tego dokumentu. Sojusz powinien
to uczynić lata temu, kiedy stosunki z Rosją były lepsze. Nie jest to jednak
powód, by sojusznicy mieliby teraz uchylać się od odpowiedzialności.
Solidarność w ramach NATO wymaga, aby wszyscy członkowie uzyskali
ten sam poziom bezpieczeństwa.

Pojawią się opinie, że wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa jest

niezgodne z czynionymi ostatnio przez Sojusz próbami naprawy jego relacji
z Rosją, co jest priorytetem sekretarza generalnego NATO Andersa Fogha
Rasmussena. W rzeczywistości jest jednak dokładnie odwrotnie: „reset”
i wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa są nierozłącznie ze sobą związane.
NATO chce utrzymywać możliwie najściślejszą współpracę i najlepsze
stosunki z Rosją, gdyż sojusznicy nie będą bezpieczni dopóty, dopóki cała
Europa nie poczuje się bezpieczna. Jednak ponieważ przyszłość Rosji jest
nieprzewidywalna, NATO powinno, dążąc do tego celu, jednocześnie za-
bezpieczyć się przed ryzykiem bardziej antagonistycznej polityki rosyjskiej.

Do podobnej sytuacji doszło w latach sześćdziesiątych, kiedy sojusznicy

nie zgadzali się, co ma być priorytetem: obrona czy détente. W końcu NATO
połączyło te wydawałoby się sprzeczne elementy w wielką strategię
„dwutorowości”, która dobrze służyła Sojuszowi i przyczyniła się do przy-
gotowania gruntu pod upadek „żelaznej kurtyny” dwadzieścia lat później.
Obecnie NATO znów jest podzielone co do priorytetów: czy powinno nim
być wzmocnienie gwarancji bezpieczeństwa, czy „reset”. Po raz kolejny jest
to fałszywy dylemat: sojusz powinien przyjąć dwutorową strategię, dzięki
której osiągnie oba cele.

Maj 2010 r.

123

Autorzy:

Ronald Asmus jest dyrektorem wykonawczym Translatlatic Centre

Niemieckiej Fundacji Marshalla w Brukseli i byłym zastępcą asystenta
sekretarza stanu USA.

Generał brygady w stanie spoczynku Stefan Czmur jest radcą ministra

w Departamencie Polityki Bezpieczeństwa MSZ i byłym zastępcą przed-
stawiciela wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej przy Komitecie Wojsko-
wym NATO.

Chris Donnelly jest dyrektorem Institute for Statecraft and

Governments: był specjalnym doradcą ds. Europy Środkowej i Wschodniej
czterech sekretarzy generalnych NATO.

Aivis Ronis jest byłym stałym przedstawicielem Łotwy przy NATO

i członkiem grupy ekspertów ds. nowej koncepcji strategicznej NATO.

Tomas Valasek jest dyrektorem ds. polityki zagranicznej i obrony

w Centrum ds. Reform Europejskich w Londynie i byłym dyrektorem poli-
tycznym (pełniącym obowiązki) w Ministerstwie Obrony Słowacji.

Generał brygady w stanie spoczynku Klaus Wittmann jest byłym dy-

rektorem planowania akademickiego i polityki w Akademii Obrony NATO
w Rzymie.

124

(„Raport Albright”)

THE POLISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS

POLSKI INSTYTUT SPRAW MIĘDZYNARODOWYCH

PISM

NATO 2020

Zapewnione bezpieczeństwo

Dynamiczne zaangażowanie

OLSKI

NSTYTUT

PRAW

I DZYNARODOWYCH

. W

ARECKA

, 00-950 W

ARSZAWA

TEL

. (+48) 22 556 80 00,

FAKS

(+48) 22 556 80 99

PISM

WWW

PISM

9 7 8 8 3 8 9 6 0 7 9 9 7 >

ISBN 978-83-89607-99-7

Fot. PAP

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
NIEMIECKA WIZJA NATO 2020
NATO
NATO pozimnowojenne ppt
9 SYSTEM POGOTOWIA NATO
AME Stds for NATO Seminar
NATO (1)
NATO po zakończeniu Zimnej Wojny
Raport z negocjacji budżetowych UE 14 2020
Cyberpunk 2020 Slang
Droga Polski do NATO id 142564 Nieznany
prezentacja RPO WZ 2014 2020
2020
118. Wojska OT w SZ państw NATO, STUDIA EDB, Obrona narodowa i terytorialna
NATO przed szczytem jubileuszowym główne wyzwania
POIS 2014 2020 08012014
Congressional Research Services, 'NATO in Afghanistan, A Test of the Transatlantic Alliance', July 2
NATO i ONZ, regionalizacja i instytucjonalizacja bezpieczeństwa
Koncepcja strategiczna NATO

więcej podobnych podstron