Jabłonie –
właściwości
biologiczne

Uprawa jabłoni

Najstarsze zwęglone resztki jabłek znane są z Anatolii i
datowane na 6500 lat p.n.e., z neolitycznych osad
Europy takie same znaleziska są późniejsze i datowane
na około 4500 lat p.n.e. W najdawniejszych czasach
powszechną metodą przechowywania jabłek było
suszenie przepołowionych owoców

Szlachetne formy jabłoni powstały po raz pierwszy na Kaukazie
i w Azji Mniejszej i stąd przedostały się do Palestyny i Egiptu
około 4000 lat p.n.e. dzięki ludom koczowniczym. Do powstania
odmian uprawnych przyczyniły się gatunki: jabłoń dzika i niska,
a w Azji środkowej i wschodniej także jabłoń śliwolistna i
Siewersa.

Na zboczach Kaukazu od obszarów stepowych aż po piętro lasów
iglastych rosną olbrzymie lasy z domieszką drzew owocowych,
gdzie jabłoń niska i leśna tworzą wiele form pośrednich, często
wielkoowocowych, przenoszonych wprost do ogrodów.

Do Ameryki Północnej zawieziono nasiona jabłoni domowej,
czyli uprawnej ok. 1620 roku,

do Ameryki Południowej
pod koniec XVI wieku,

do Afryki w XVII w, do Australii w końcu XVIII wieku.

Do Rosji jabłonie sprowadzono z Bizancjum, pierwszy sad
powstał za Jarosława Mądrego na terenie Peczerskiej Ławry
w Kijowie w połowie XI w., a w wieku XII zakładano sady
pod Moskwą

W średniowiecznej Europie rolnictwo było bardzo prymitywne i
ekstensywne, ale przyzamkowe i klasztorne ogrody i winnice
były utrzymywane starannie. Reguła św. Benedykta głosiła:
„niechaj klasztor, jeśli to jest możliwe, będzie tak urządzony, by
sam wytwarzał wszystko, czego potrzebuje, niechaj ma wodę,
młyn, ogród i rzemiosła różne...”

Wraz z przybyciem do
Polski Cystersów i
Benedyktynów zaczyna się
uprawa jabłoni szlachetnych
sprowadzonych z Europy
Zachodniej.
Wcześniej na naszych
ziemiach znano lokalne
odmiany, takie jak:
‘Kapuśniak’, ‘Rapa’,
‘Kutnia’, ‘Winiówka’,
‘Bukówka’, ‘Żytniówka’,
‘Papierówka’, ‘Moręgi’

Początkowo człowiek przenosił wprost
z lasu cenniejsze formy owocowe w
pobliże swojej siedziby i otaczał je
troskliwą opieką. W ten sposób
powstawały pierwsze odmiany. W
wieku XVIII hodowla nowych odmian
opierała się na wysiewie nasion
pochodzących z naturalnego
zapłodnienia z najlepszych drzew oraz
na surowej selekcji otrzymanego w ten
sposób potomstwa

W wyniku wiekowej selekcji, a także
krzyżowań i zabiegów hodowlanych
obecnie uprawianych jest na świecie
ponad 10 000 odmian

Długowieczność drzew jabłoni

Drzewa odmian uprawnych żyją na ogół krócej niż drzewa
dziko rosnące. Często życie drzew skracane jest przez
warunki klimatyczne (ostre zimy). Tylko niektóre odmiany
na podkładkach silnie rosnących mogą żyć 60-80 lat
(wyjątkowo 100 lat)

W istniejących sadach jabłoniowych, gdzie drzewa rosną
na podkładkach słabo rosnących, jabłonie po 30 latach
starzeją się i nie dają wartościowych owoców, jak
drzewa młodsze. Wówczas sady są likwidowane.

Pora rozpoczynania i kończenia wegetacji jabłoni

Jabłonie rozpoczynają wegetacje dość późno (po czereśniach,
morelach, brzoskwiniach) i dlatego są mniej narażone na
przymrozki.

W najcieplejszych rejonach Polski wegetacja może się
rozpoczynać już na początku kwietnia..

W środkowej Polsce w połowie kwietnia rozpoczyna się
nabrzmiewanie i pękanie pąków

Nie wszystkie odmiany rozpoczynają wegetację w tym samym
czasie. Pod tym względem można wyróżnić 4 grupy odmian:

1. Wcześnie rozpoczynające i wcześnie kończące wegetację
(‘Kronselska’)
2. Średnio wcześnie rozpoczynające wegetację (‘Boskoop’)

3. Średnio późno rozpoczynające wegetację (‘Królowa Renet’)

4. Bardzo późno rozpoczynające wegetację (‘Golden Delicious’)

Odmiany letnie i jesienne pochodzące z ostrego klimatu
wcześniej kończą wegetację.

Szybsze wchodzenie w okres spoczynku w naszym klimacie jest
korzystniejsze – w razie wczesnego wystąpienia mrozów
odmiany późno kończące wegetację przemarzają)

Pora kwitnienia jabłoni

W naszym klimacie kwitnienie
jabłoni przebiega zazwyczaj w
maju.

Początek kwitnienia i jego
przebieg zależy od odmiany i
warunków atmosferycznych.

W zależności od terminu kwitnienia
odmiany można podzielić na trzy
grupy: wcześnie zakwitające, o
średniej porze kwitnienia i o późnej
porze kwitnienia.

Im wyższa temperatura panuje w okresie kwitnienia, tym mniejsze
są różnice w porze zakwitania podanych grup odmian. W czasie
chłodnej pogody różnice te wynoszą od kilku do kilkunastu dni

Okres kwitnienia jednej odmiany może trwać od kilku do kilkunastu
dni. Ze względu na wzajemne zapylanie się odmian największe
znaczenie ma pełnia kwitnienia

Na ogół początek kwitnienia odmian średnio późno kwitnących
zbiega się z pełnią kwitnienia odmian zakwitających wcześnie,
dlatego odmiany pierwszej grupy mogą być zapylaczami drugiej
grupy, zwłaszcza gdy ciepła wiosna niweluje różnice w porze ich
zakwitania

Zapylanie drzew jabłoni

Odmiany jabłoni są w większości obcopylne, czyli
samobezpłodne.

Niektóre odmiany mogą wydawać owoce po samozapyleniu
(‘James Grieve’, ‘Elstar’, ‘Gloster’, ‘Fiesta’ i ‘Elise’), ale
owocowanie jest wtedy słabe, a same owoce najczęściej
niewyrośnięte

Do obfitego owocowania konieczne są odmiany zapylające, tzw.
zapylacze, które zapewniają zapłodnienie co najmniej w 50%

Dobry zapylacz powinien charakteryzować się wysokim
procentem kiełkowania pyłku i terminem kwitnienia zbiegającym
się z czasem kwitnienia odmiany uprawnej

Dobrymi zapylaczami są np. odmiany: ‘James Grieve’, ‘Idared’,
‘Lobo’, a także dzikie gatunki jabłoni ozdobnych

Złymi zapylaczami są odmiany triploidalne (o potrójnej, a nie
podwójnej liczbie chromosomów w jądrze komórki) ponieważ
wykształcają nienormalny pyłek np.:

‘Boskoop’, ‘Jonagold’, ‘Mutsu’

Między niektórymi odmianami jabłoni występuje
intersterylność, czyli niezgodność genetyczna uniemożliwiająca
zapylenie np.:

‘Jonagold’ x ‘Summerred’

Oprócz cech genetycznych zapylacza o dobrym procesie zapylenia
decydują też czynniki zewnętrzne:

Temperatura, wilgotność powietrza, obecność owadów
zapylających. W przypadku jabłoni przy przenoszeniu pyłku
ogromną rolę odgrywają pszczoły.

Okres wchodzenia w okres owocowania jabłoni

Pora wchodzenia w okres owocowania zależy przede wszystkim

od cech genetycznych odmiany oraz od podkładki.
Wszystkie odmiany, w tych samych warunkach uprawy i na
takich samych podkładkach karłowych pod względem pory
wchodzenia w okres owocowania dzieli się na trzy grupy:

1) Odmiany wcześnie wchodzące w okres owocowania

(rozpoczynają owocowanie już w następnym lub w drugim
roku od posadzenia na miejsce stałe),

2) Odmiany zaczynające średnio wcześnie owocować – 3-4

roku po posadzeniu na miejsce stałe,

3) Odmiany późno wchodzące w okres owocowania – 5-6 roku

po posadzeniu

Pora dojrzewania owoców jabłoni

1. Odmiany letnie (zbiór koniec lipca, sierpień),

2. Odmiany jesienne (zbiór w połowie września),

3. Odmiany zimowe (zbiór w końcu września i w

październiku)

W praktyce sadowniczej rozróżniamy dojrzałość owoców
zbiorczą i konsumpcyjną.

Dojrzałość konsumpcyjna jabłek – okres przydatności tych
owoców do spożycia

Owoce odmian letnich osiągają dojrzałość konsumpcyjną i
zbiorczą prawie jednocześnie,

Owoce odmian jesiennych można przechowywać, gdyż
nie tracą wartości konsumpcyjnej przez 4-8 tygodni,

Owoce odmian zimowych można przechowywać przez 2-
8 miesięcy

Wytrzymałość na mróz

Spośród drzew owocowych jabłoń uważa się za najbardziej
wytrzymałe na mróz w naszych warunkach.

Odmiany jabłoni możemy podzielić na:

-wytrzymałe na mróz, które przetrzymują bez widocznych
uszkodzeń nasze zimy, charakteryzujące się minimalnymi
temperaturami –35 ºC,

- średnio wytrzymałe na mróz – wytrzymujące mrozy do -25 ºC,

-Wrażliwe na mróz – mogą ucierpieć w większym lub mniejszym
stopniu przy temperaturze -20 ºC

Odporność na choroby i szkodniki

Odporność na choroby i szkodniki jest w dużym stopniu
warunkowana genetycznie – czyli zależy od odmiany

Do najgroźniejszych chorób jabłoni zaliczamy: parch, mączniak
(choroby grzybowe) i zarazę ogniową (choroba bakteryjna)

Niektóre odmiany charakteryzują się całkowitą odpornością na
parch: ‘Prima’, ‘Priam’, ‘Witos’, ‘Topaz’

Jedyną odmianą całkowicie odporną na mączniaka a także na
parcha jest: ‘Ariwa’. Dużą tolerancją na mączniaka charakteryzuje
się też: ‘Antonówka’, ‘Boskoop’, ‘James Grieve’

Jabłoń może też być porażana przez choroby kory : raka i
zgorzele kory

Czasami na jabłoniach mogą wystąpić choroby wirusowe

Jamkowata plamistość jabłoni

Odmiany jabłoni różnią się odpornością na szkodniki

Miodówka jabłoniowa

Kwieciak jabłkowiec

Pi

ędzik przedzimek

Zwójkówki liściowe

Namiotnik jabłoniowy

Prz

ędziorki

Mszyce

Pordzewiacz jabłoniowy

Jabłoń jest gatunkiem typowym dla klimatu
umiarkowanego. Na północy sięga do 65º szerokości
geograficznej. Jej północną granicę czasami wyznacza nie
surowa zima, lecz chłodne lato. Na Islandii najniższa
temperatura zimą (w Reykiaviku) wynosi -16 ºC, ale jabłoń
nie może tam być uprawiana, gdyż nawet w lipcu i sierpniu
temperatura może spadać poniżej 0 ºC. W 1844 r.
posadzono tam jabłoń. Zakwitła po raz pierwszy po 65
latach, wyprodukowała 5 kg jabłek i zamarła

Wymagania cieplne drzew jabłoni

Uprawa jabłoni nie udaje się w zasadzie w klimacie gorącym,
ponieważ potrzebuje ona dłuższego czasu chłodu do przebycia
zimowego spoczynku. Od dawna jednak w Peru uprawia się
jabłoń w odległości zaledwie 1600 km od równika. W
nowszych czasach zaczęto w Izraelu oraz nawet na wyspie
Jawie zakładać sady jabłoniowe. Działanie niskich temperatur
zastępuje się tam opryskiem nitrokrezolem lub ręcznym
obrywaniem liści.

Przeciętny okres wegetacji w naszym kraju wynosi nieco ponad 200
dni. Średnie temperatury tego okresu zazwyczaj nie przekraczają 15
ºC. Jedynie miesiące letnie (czerwiec, lipiec, sierpień) mają średnie
temperatury powietrza ponad 16-19 ºC. Daje to w sumie około 120
dni z temperaturą sprzyjającą odmianom o dużych wymaganiach
cieplnych

Są odmiany jak np.’Granny
Smith’, które wymagają aż
240 dni z temperaturą
powyżej 15 ºC i dlatego w
naszych warunkach nie mogą
być uprawiane