08 Zakladanie i prowadzenie szk Nieznany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Świdzikowska

Zakładanie i prowadzenie szkółki
321[03].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Alicja Kurlus
mgr inż. Anna Pietraszko

Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta Świdzikowska

Konsultacja:
mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].Z1.02
„Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Produkcja podkładek generatywnych i wegetatywnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Ochrona szkółek przed chorobami i szkodnikami

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Rola COBORU i organizacji szkółkarskich. Dokumentacja szkółkarska,

kwalifikacja szkółek

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Sprzedaż i przechowywanie materiału szkółkarskiego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i nabywaniu umiejętności

z zakresu zakładania i prowadzenia szkółki sadowniczej, produkcji podkładek, produkcji
drzewek i krzewów owocowych, ochronie szkółki przed chorobami i szkodnikami,
prowadzeniu dokumentacji szkółkarskiej, polityki patentowej stosowanej w szkółkarstwie
sadowniczym, roli COBORU i organizacji szkółkarskich.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć już
opanowane, abyś bez problemów mógł przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−−−−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−−−−

materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianu,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

wykaz literatury.

Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to zwróć się

o pomoc do nauczyciela.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni, a także wykonywania ćwiczeń musisz przestrzegać

regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Schemat układu jednostki modułowej

321[03].Z1

Produkcja sadownicza

321[03].Z1.01

Uprawa roślin sadowniczych

321[03].Z1.02

Zakładanie i prowadzenie szkółki

321[03].Z1.03

Zakładanie i prowadzenie sadu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−−−−

charakteryzować warunki klimatyczne regionu oraz określać ich wpływ na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,

−−−−

charakteryzować nawozy organiczne i mineralne oraz określać ich wpływ na właściwości
gleby, wzrost i plonowanie roślin,

−−−−

charakteryzować podstawowe choroby roślin, szkodniki i chwasty oraz stosować metody
ich zwalczania,

−−−−

rozpoznawać oraz scharakteryzować gatunki drzew i krzewów,

−−−−

rozróżnić pąki i pędy drzew oraz krzewów owocowych,

−−−−

odczytywać mapy glebowo-rolnicze,

−−−−

wyjaśniać zjawisko zmęczenia gleby oraz określić sposób rekultywacji,

−−−−

określać przydatność podłoży i rodzajów ziemi do określonych upraw,

−−−−

dobierać sposób i środki transportu produktów ogrodniczych,

−−−−

przygotowywać do pracy i obsłużyć maszyny oraz urządzenia do produkcji ogrodniczej,

−−−−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−−−−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcia: podkładka, zraz, oczko, okulant, wstawka skarlająca, czop, odmiana
szlachetna, przewodnia, zraźnik, sad mateczny, stratyfikacja, szczepienie, okulizacja,
pensowanie, kultury in vitro,

−

przyporządkować podkładki do określonych grup według gatunku i siły wzrostu,

−

scharakteryzować wymagania glebowe oraz wymagania dotyczące technologii produkcji
podkładek generatywnych,

−

określić zasady zakładania i eksploatacji mateczników podkładek wegetatywnych,

−

dokonać stratyfikacji i siewu nasion podkładek,

−

założyć szkółkę drzew owocowych,

−

przygotować zrazy do szczepienia i okulizacji,

−

zastosować szczepienia i różne metody okulizacji,

−

wykonać zabiegi pielęgnacyjne podkładek i sadzonek w szkółce,

−

określić metody produkcji agrestu, porzeczek, malin, truskawek, winorośli, jeżyn
rozpoznać choroby i szkodniki szkółek drzew i krzewów owocowych oraz określić
sposoby ich zwalczania,

−

określić terminy i sposoby eksploatacji materiału szkółkarskiego,

−

określić sposób oraz przygotowanie materiału szkółkarskiego do sprzedaży,

−

określić rolę i zadania organizacji szkółkarskich oraz COBORU.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Produkcja podkładek generatywnych i wegetatywnych

4.1.1. Materiał nauczania

Produkcja podkładek generatywnych

Podkładka jest na ogół dziką formą uprawianego gatunku, można ją otrzymywać z nasion

lub w wyniku rozmnażania wegetatywnego.

Drzewo owocowe może się składać z dwóch lub trzech części składowych zwanych

komponentami. Z dwóch części składa się drzewo wówczas, gdy na podkładce generatywnej
lub wegetatywnej założymy zraz (fragment 2–3-oczkowy pędu jednorocznego odmiany
szlachetnej) lub założymy tarczkę okulizacyjną (fragment kory z pąkiem pędu odmiany
szlachetnej). Z oczka lub zrazu wyrasta pęd, który z podkładką stanowi okulant. Z trzech
części składowych drzewo zbudowane jest, gdy: wyprodukujemy drzewo na tzw. odmianie
przewodniej, pośredniej lub wstawce skarlającej.

Przewodnią zastępujemy pień a niekiedy nasady konarów odmiany szlachetnej. Odmiana

przewodnia powinna charakteryzować się: dużą odpornością na mróz, odpornością na
choroby, powinna tworzyć konary wyrastające z przewodnika pod kątem zbliżonym do
prostego, powinna dobrze zrastać się z odmiana szlachetną, musi wykazywać korzystny
wpływ na jakość i ilość plonu.

Rys. 1. Budowa drzewa na przewodniej. I

−

szczepienie pod koroną. II szczepienie w koronie: A

−

odmiana

szlachetna (wrażliwa na mróz), B

−

odmiana przewodnia (np. Hibernal), C

−

podkładka (np. M-26)

[1, s. 232]

Odmiana pośrednia jest stosowana gdy odmiana szlachetna nie zrasta się z podkładką.
Zadaniem wstawki skarlającej jest osłabienie siły wzrostu drzewa oraz wyrównanie wielkości
owoców. Wstawka taka powinna stanowić 25–30 cm pnia.

Podkładki generatywne otrzymuje się z nasion wybranych drzew określonej odmiany

uprawnej (np. Antonówka) lub formy dzikiej danego gatunku.(np. grusza kaukaska).
Podkładki wegetatywne, zwane odrostowymi, najczęściej uzyskuje się przez okłady poziome
lub pionowe, odrosty korzeniowe oraz sadzonki różnego rodzaju. Każdy typ podkładki
wegetatywnej, pochodzący od jednej rośliny matecznej, tworzy tzw. klon, czyli zbiór
osobników powstałych w wyniku podziału jednego organizmu, mających decydujący wpływ
na siłę wzrostu odmiany uprawnej.

Roślina użyta na podkładkę dla drzew owocowych musi odznaczać się szeregiem

właściwości. Za najważniejsze należy uznać:
–

dobre zrastanie się z odmiana szlachetną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

uzyskiwanie określonej siły wzrostu w obrębie klonu,

–

wpływ na wczesne i obfite planowanie odmiany na niej zaszczepionej,

–

polepszenie jakości owocu odmiany szlachetnej,

–

odporność na mróz i gorsze warunki glebowe,

–

znaczna odporność na choroby i szkodniki,

–

łatwość rozmnażania,

–

przystosowanie do różnych typów gleby,

–

tworzenie mocnego systemu korzeniowego.

Nasiona do produkcji podkładek generatywnych pobiera się z sadów specjalnie zakładanych
do tego celu i podlegających kwalifikacji szkółkarskiej. Zbiór owoców powinien nastąpić
parę dni przed osiągnięciem pełnej dojrzałości. Owoce rozdrabnia się, a otrzymaną miazgę
przepłukuje wodą. Wypłukane i oczyszczone nasiona suszy się w pomieszczeniach
zacienionych, przewiewnych, w temperaturze 30–35

C. Nasiona przechowujemy

w szklanych, szczelnie zamkniętych naczyniach. Warunki panujące w naczyniu, to wilgotność
względna =55%, a optymalna temperatura 1–3

Aby nasiona drzew owocowych mogły wykiełkować musza przejść tzw. okres

dojrzewania posprzętnego, co następuje podczas stratyfikacji. Najważniejszymi warunkami
tego procesu są: niska temperatura (od 0 do 8

C), odpowiednia wilgotność (ok. 90%) oraz

dostęp powietrza. Stratyfikację można przeprowadzić przysypując nasiona warstwą piasku
z torfem lub piasku z trocinami. Grubość tych warstw powinna wynosić 1–6 cm.

Pielęgnacja nasion podczas tego procesu polega na: zwilżaniu wodą, gdy jest mała

wilgotność, dosypywaniu pisaku przy zbyt dużej wilgotności, wietrzeniu nasion co 2–3
tygodnie. Nasiona najczęściej wysiewa się w pierwszej dekadzie kwietnia. Można wysiewać
już w końcu marca, gdy ziemia rozmarznie i przeschnie. Nasiona można wysiewać
bezpośrednio na miejsca stałe lub w inspektach. Siewki po wytworzeniu liścieni pikowane są
do szkółki. Odległość miedzy rzędami powinna wynosić 25–30 cm (przy pieleniu ręcznym)
lub 50–70 cm przy pielęgnacji mechanicznej. Odległości w rzędzie wynoszą 5–7 cm (jabłoń,
grusza, czereśnia) lub 3–4 cm (pozostałe gatunki).

Celem prac pielęgnacyjnych jest otrzymanie jak najwyższego wskaźnika wyboru. Można

ten cel osiągnąć w sposób następujący:
–

spulchniając glebę i niszcząc chwasty,

–

przerywając siewki rosnące zbyt gęsto,

–

podcinając korzenie siewek, rosnących na miejscu stałym, we wczesnym okresie
wegetacji,

–

prowadząc selekcję siewek rosnących na rozsadniku podczas ich pikowania,

–

nawożąc N w 2–3 dawkach po 30kg czystego składnika na hektar,

–

prowadząc ochronę chemiczną podkładek zgodnie z zaleceniami Terminarza Ochrony
Roślin Sadowniczych.

Odpowiednim terminem wykopywania podkładek jest październik, gdy część liści opadnie na
skutek pierwszych przymrozków. Pozostałe liście usuwa się ręcznie. Podkładki mogą być
wykopywane ręcznie lub mechanicznie. Wykopane siewki powinny mieć niezwłocznie
zabezpieczone korzenie. Sortowania dokonuje się na polu lub po przewiezieniu do
pomieszczeń.

Podkładki generatywne mają silny system korzeniowy są więc bardziej odporne na mróz

i wykazują mniejsze wymagania w stosunku do warunków glebowych, na ogół (gatunki
ziarnkowe) są wolne od groźnych gospodarczo chorób wirusowych. Prace pielęgnacyjne
można wykonywać mechanicznie. Do ich podstawowych wad można zaliczyć dużą
zmienność cech w obrębie: siły wzrostu, wchodzenia w okres owocowania okulizowanej
odmiany szlachetnej, odporności na choroby, odporności na mróz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkcja podkładek wegetatywnych

Podkładki wegetatywne uzyskuje się bezpośrednio w mateczniku (kwatery szkółki

obsadzone roślinami matecznymi) z odkładów pionowych lub poziomych, sadzonek
zdrewniałych, sadzonek zielonych, sadzonek korzeniowych i kultur tkankowych.

Mateczniki podkładek wegetatywnych muszą być zakładane na bardzo dobrych

i próchnicznych glebach. Obserwując uważnie krzewy często można dostrzec, że na
usytuowanych nisko pędach, które stykają się z ziemią, tworzą się drobne korzenie. Jeżeli pęd
zostanie obsypany ziemią, to w krótkim czasie uzyskamy młodą sadzonkę. Jest to prosty
przykład rozmnażania przez odkłady. Metoda ta polega na ukorzenieniu pędów
nieodłączonych od rośliny matecznej i oddzielaniu ich dopiero po wytworzeniu korzeni.
W szkółkarstwie stosowane są: odkłady poziome zwykłe; odkłady poziome płaskie; pionowe
(kopczykowanie).

Odkłady poziome – zwykłe Ten sposób rozmnażania polega na uzyskaniu nowych,
ukorzenionych pędów z oczek (pączków) pędu ubiegłorocznego, płasko położonego na ziemi
i przysypanego cienką warstwą ziemi. Pędy przygina się płasko, przytwierdza się je do ziemi
i obsypuje 5 cm warstwą gleby. Gdy młode pędy, wybijające z oczek, przedostaną się na
powierzchnię, obsypuje się je ziemią nieco wyżej, jak przy kopczykowaniu. Do jesieni
uzyskujemy zwykle dobrze ukorzenione sadzonki.

Rys. 2. Odkłady poziome zwykłe [10]

Odkłady poziome płaskie stosowane są głównie przy rozmnażaniu pnączy. Wykorzystuje się
wówczas całą długość pędów, uzyskując w ten sposób więcej ukorzenionych sadzonek.

Rys. 3.Odkłady poziome płaskie [10]

Kopczykowanie, odkłady pionowe stosujemy w przypadku krzewów o pędach wzniesionych
i mało elastycznych, do których trudno zastosować metodę odkładów poziomych. Wiosną,
nasady młodych, niezdrewniałych pędów, obsypuje się najczęściej przefermentowanymi
wilgotnymi trocinami lub próchniczną ziemią na wysokość około 20 cm. W miarę wzrostu
pędów obsypujemy je systematycznie aż do wysokości około 30 cm. Kopczyki powinny być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odchwaszczane i podlewane, bo tylko w takich warunkach następuje dobre ukorzenianie.
Jesienią lub na wiosnę przyszłego roku rozgarniamy delikatnie kopczyki i odcinamy
sekatorem pędy, które wytworzyły już korzenie.

Rys. 4. Odkłady pionowe (kopczykowanie) [10]

Sadzonki zdrewniałe pozyskuje się z pędów roślin matecznych znajdujących się w stanie
spoczynku zimowego w sadach zraźnikowych. Tniemy dobrze zdrewniałe, najczęściej
jednoroczne pędy, z wyraźnie wykształconymi pąkami, bowiem sadzonki pochodzące ze
starszych fragmentów pędu ukorzeniają się słabiej. Najlepszym terminem cięcia sadzonek jest
koniec lutego i początek marca. Pędy należy ciąć ostrym nożem lub sekatorem na 20–25 cm
odcinki. Następnie sadzonki dołuje się w piasku, w chłodnej piwnicy lub na zewnątrz. Gdy
ziemia dostatecznie rozmarznie, sadzimy sadzonki, zagłębiając je w podłożu tak głęboko, aby
nad powierzchnię ziemi wystawał tylko jeden górny pąk, lub para pąków. Po kilku
tygodniach wytwarzają się pierwsze korzenie a następnie pędy. Młode sadzonki należy
starannie pielęgnować podlewać i odchwaszczać. Już jesienią ukorzenione sadzonki
wykopujemy i sadzimy w większej rozstawie do szkółki drzewek.

Rys. 5. Pozyskiwanie sadzonek zdrewniałych: 1) prawidłowo przycięta sadzonka, 2) głębokość

umieszczenia w podłożu, 3) sadzonka ukorzeniona [12]

Sadzonki zielne pozyskuje się z tegorocznych pędów, umiarkowanie rosnących, dobrze
naświetlonych, wolnych od chorób i szkodników. Przygotowuje się je od połowy czerwca do
połowy lipca. Tegoroczne ulistnione pędy, rośliny matecznej podkładki, tniemy na odcinki od
5 do 18 cm. W celu przyspieszenia powstawania korzeni przybyszowych, podstawy sadzonek
(1–2 mm /5sek.) traktuje się ukorzeniaczem. Przygotowane sadzonki umieszcza się
w wilgotnym, o dużej pojemności powietrznej, podłożu. Miejscem ukorzeniania są
najczęściej szklarnie, inspekty lub tunele foliowe. Szybkie i obfite ukorzenienie sadzonek
warunkowane jest wilgotnością podłoża i powietrza oraz ich temperaturą. Wysoką wilgotność
podłoża uzyskuje się przez podlewanie natomiast powietrza przez zamgławianie
pomieszczenia. Optymalna temperatura podłoża powinna wynosić 18–25

C a powietrza nie

więcej niż 30

Sadzonki korzeniowe przygotowuje się w jesieni podczas wykopywania drzewek. Korzenie
o grubości 4–5 mm tnie się na odcinki 10–15 cm. Przez zimę przechowuje się je zadołowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do gruntu wysadza się wczesną wiosną, zostawiając szczytową część nad powierzchnią gleby
(2–3 cm).

Kultury „in vitro” (w szkle) to metoda otrzymywania nowych roślin z pojedynczych
komórek lub ich grup. Podstawą tego sposobu rozmnażania jest to, że każda komórka
zachowuje przenoszone przez jądro i cytoplazmę właściwości, które umożliwiają odtworzenie
całego organizmu o cechach rośliny macierzystej. Rozmnażanie podkładek wegetatywnych
przez kultury in vitro (w szkle) przebiega w kilku etapach.

Rośliny lub ich części rosną na pożywkach w szklanych naczyniach w warunkach

kontrolowanych. Mają zapewnioną odpowiednią dla rodzaju rośliny intensywność
oświetlenia, długość dnia, temperaturę i wilgotność powietrza .W skład pożywek wchodzą:
sole mineralne, cukry, witaminy, regulatory wzrostu, dodatki organiczne i substancje
zestalające pożywkę np. agar. Pożywki sterylizuje się termicznie (w autoklawie –
sterylizatorze) lub przez filtrację. Materiał roślinny odkaża się środkami chemicznymi
zawierającymi aktywny chlor lub tlen oraz antybiotykami i innymi substancjami
wspomagającymi odkażanie. Wszystkie zabiegi odbywają się w atmosferze sterylnego
powietrza z zachowaniem szczególnych środków ostrożności. Całkowita sterylność
ś

rodowiska jest warunkiem powodzenia rozmnażania i wzrostu roślin in vitro.

Główne zastosowanie technologii kultur tkankowych polega na produkcji wysokiej

jakości jednorodnego materiału roślinnego, który może być rozmnażany przez cały rok,
niezależnie od pogody, w warunkach wolnych od chorób.

Mikrorozmnażanie odgrywa znaczną rolę w szybkim wprowadzaniu do produkcji

rzadkich genotypów, w rozmnażaniu genotypów trudnych do rozmnożenia metodami
tradycyjnymi i w międzynarodowej wymianie materiału roślinnego. Ma też duże znaczenie
w rozmnażaniu materiału wolnego od wirusów oraz w technologii krioprezerwacji
(zamrażanie i przechowywanie materiału bez utraty ich właściwości), która umożliwia
utrzymanie kolekcji genów przez dłuższy czas (opracowana została dla truskawki, winorośli,
maliny, gruszy, jabłoni oraz roślin z rodzaju Prunus).

Rys. 6. Podkładka 'P 22' — wolne od wirusów rośliny otrzymane metodą kultur tkankowych [11]

W celu szybkiego pozyskiwania sadzonek rozmnażanie in vitro najczęściej polega na

pobudzeniu pąków bocznych, znajdujących się w kątach liści lub pędów, i rozmnożenie
pędów z pąków bocznych na pożywkach zestalonych agarem. W ten sposób z każdego pąka,
w ciągu kilku tygodni, formowane jest skupienie pędów. Nowo wytworzone pędy są
oddzielane od pędu macierzystego, a przeniesione na świeże pożywki wydają kolejne
pokolenie pędów. Metoda ta przypomina tradycyjny sposób rozmnażania przez sadzonki i jest
możliwa do zastosowania dla większości gatunków roślin. Założenie i utrzymanie stabilnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kultury to zajęcie czasochłonne i na wczesnych etapach produkcji notuje się duże straty
z powodu zakażeń bakteryjnych lub zamierania kultury. Jednak w odpowiednich warunkach,
po uzyskaniu stabilizacji kultury, z jednego pąka udaje się uzyskać w ciągu 2 miesięcy pęd
z 5 lub więcej węzłami, które można oddzielać i zakładać z nich kolejne kultury. W ten
sposób uzyskuje się około 15625 sztuk pędów w ciągu 12 miesięcy. Przy innym typie
rozmnażania, polegającym na założeniu kultury z fragmentów pędów, pędy boczne
produkowane są z kątów bocznych, a te z kolei wytwarzają następne. W tym przypadku
można uzyskać 10 nowych pąków w ciągu 2 miesięcy, czyli 1000000 pąków w ciągu 12
miesięcy. Przy żadnym ze znanych tradycyjnych sposobów wegetatywnego mnożenia nie
otrzymuje się tak intensywnego namnożenia w tak krótkim czasie, niezależnie od warunków
pogodowych.

Jednym ze sposobów rozmnażania wegetatywnego jest szczepienie i okulizacja.

Okulizacja i szczepienie zostały szczegółowo opisane w rozdziale 4.3.
Zaletami podkładek wegetatywnych są:

−−−−

szybsze wchodzenie w owocowanie drzew na nich wyprodukowanych,

−−−−

wyrównany wzrost w obrębie klonu,

−−−−

korzystny wpływ na jakość owocu,

−−−−

lepsze zrastanie się z odmianą szlachetną.

Należy pamiętać, że karłowe podkładki wegetatywne mają słaby system korzeniowy,
wymagają znacznie lepszej gleby niż podkładki generatywne i są trudniejsze w rozmnażaniu.

Podkładki wegetatywne dla jabłoni

M 9 to typowo karłowa podkładka, obecnie najpopularniejsza z tej grupy w całej Europie.

Drzewa szczepione na M 9 bardzo wcześnie wchodzą w owocowanie. Podkładka ma słaby
system korzeniowy, z tego względu wymaga żyznej i ciepłej gleby. Drzewka pod ciężarem
owoców mogą się przewracać, dlatego niezbędne jest przywiązanie ich do palików lub innych
podpór. Można je sadzić w rozstawie 3 x 1,5 m.

P 16 zaliczana jest do karłowych. Drzewa rosnące na niej są zbliżone wielkością do

drzew rosnących na podkładce M 9. W mateczniku ukorzenia się lepiej niż M 9.

M 26 uznawana jest za jedną z najlepszych podkładek półkarłowych. Powoduje nieco

silniejszy wzrost drzew. Jabłonie szczepione na tej podkładce wchodzą bardzo wcześnie
w okres owocowania i dają wyższe plony niż szczepione na M 9. Podkładka M 26 odznacza
się dużą wytrzymałością na mróz i mniejszymi wymaganiami glebowymi niż M 9. Drzewa
szczepione na tej podkładce poleca się sadzić w rozstawie 3 x 2 m. Wymagają one podpór.

P 60 jest półkarłowa, nieznacznie słabiej rośnie niż M 26. Drzewa na tej podkładce

wymagają podpór.

M 7 to typowa podkładka półkarłowa. Odznacza się średnią wytrzymałością na mróz

i drzewa szczepione na niej w bezśnieżne zimy mogą przemarzać. Podkładka ta jest mało
wymagająca co do gleby.

MM 106 należy do grupy podkładek średnio silnie rosnących o dobrym systemie

korzeniowym. Drzewka na tej podkładce mogą rosnąć na suchych stanowiskach. Nie
powinno się sadzić na stanowiskach wilgotnych i glebach zwięzłych ze względu na dużą
wrażliwość na pierścieniową zgniliznę podstawy pnia.

P 2 zaliczana jest do średnio silnie rosnących. Drzewa szczepione na niej rosną silniej niż

na M 9. Siła wzrostu drzew zbliżona jest do M 26, jednak drzewa na niej szczepione wchodzą
szybciej w okres owocowania. Jest wytrzymała na mróz, mało reaguje na wiosenne
ocieplenia. Jednak słabo ukorzenia się w mateczniku, drzewa wymagają prowadzenia przy
rusztowaniach.

P 22 od 1998 roku w Rejestrze Odmian znajdują się trzy selekty podkładki P 22: P 22 J,

P 22 K, P 22 S. Są one traktowane jako oryginalne podkładki, różniące się od odmiany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

macierzystej. P 22 J ma siłę wzrostu między podkładkami karłowymi a super karłowymi.
Juwenilna forma P 22 ma nieco większą siła wzrostu, lepiej ukorzenia się i ma większą
wydajność w mateczniku niż odmiana macierzysta. P 22 K odznacza się siłą wzrostu nieco
większą niż P 22. Ma też większą wydajność w mateczniku i lepszą zdolność ukorzenienia
się. P 22 S Senilna forma podkładki P 22. Siła wzrostu słabsza niż P 22.

P5 9 zaliczana jest do karłowych. Ma mniejszą siłę wzrostu niż M 9.Zaletami tej

podkładki są: duża wydajność w mateczniku i bardzo dobra zdolność ukorzeniania się.
Podkładka ta ma duże wymagania glebowe.

POLAN 59 to podkładka chroniona w księdze wyłącznego prawa. Jest to podkładka

wyhodowana w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Licencję na
rozmnażanie posiada Sadowniczy Zakład Doświadczalny w Prusach. Jest to podkładka
o małej sile wzrostu nieco silniejsza niż P 22. Bardzo łatwo ukorzenia się w matecznikach.
Jest mało wrażliwa na suszę. Nie powinna być sadzona na glebach zwięzłych i wilgotnych.
Jest odporna na mróz, wrażliwa na okresowe ocieplenia, szybko ulega rozhartowaniu.
Znacznie lepiej znosi gorsze warunki glebowe i wilgotnościowe niż podkładki P 22 i M 9.
Polan 53 Ž jest podkładką wolną od wirusów.

Dla jabłoni przydatność podkładek generatywnych jest ograniczona przede wszystkim ze

względu na szerokie zastosowanie podkładek wegetatywnych, w tym głównie karłowych.
Siewki jabłoni odmiany 'Antonówka' powszechnie kiedyś używane do produkcji drzewek ze
wstawkami, ze względu na spadek popularności tego typu drzewek, mają bardzo ograniczoną
przydatność — jedynie do produkcji drzew dla sadów zraźnikowych odmian potrzebnych do
szczepienia i okulizacji.

Podkładki dla grusz

Pigwa MA jest najpopularniejszą podkładką. Bardzo dobrze rozmnaża się na żyznych

glebach, późno kończy wegetację więc łatwo przemarza, drzewa na niej wchodzą
w owocowanie około 3–4 roku, źle rośnie na glebach lekkich.

Pigwa MC wykazuje najsłabszy wzrost, łatwo rozmnaża się, jest mało wytrzymała na

mróz, wrażliwa na opadzinę liści grusz, drzewa na niej dobrze plonują. Grusze na pigwie
można sadzić w rozstawie 3 x 2m.

Pigwa S1, S2, S3 wyselekcjonowane zostały przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa

w Skierniewicach.

S1 jest bardziej wytrzymała na mróz od pigwy MA, rośnie silniej od niej i ma podobne

wymagania, dobrze zrasta się z odmianami szlachetnymi, ma długi okres wegetacji, jest dość
odporna na zarazę ogniową S3 jest najbardziej wytrzymała na mróz.

Siewka gruszy kaukazkiej jest podkładką generatywną. Odmiany szlachetne dobrze się

zrastają. Odmiany słabo rosnące wchodzą w owocowanie w trzecim roku a silnie rosnące
w piątym roku od posadzenia. Najcenniejsze selekty gruszy kaukaskiej to Belia, Elia i Doria.

Podkładki dla wiśni i czereśni

Siewki czereśni ptasiej są najczęściej stosowane dla czereśni. Dają silnie rosnące

i obficie owocujące drzewa, o dobrze rozrośniętym systemie korzeniowym.

Siewki wiśni antypki są wytrzymałe na mróz. Stanowią główną podkładkę pod wiśnie.

Antypka dość dobrze rośnie na glebach wapiennych, suchych, piaszczystych. Nie tworzy
dużych drzew. Nie zawsze w szkółkach dobrze zrasta się z odmianami uprawnymi. Na
antypce można też szczepić niektóre odmiany czereśni. Najcenniejsze selekty antypki to
Popiel i Piast.

F12/1 jest podkładką rozmnażaną wegetatywnie i przy zachowaniu minimalnych

wymagań nie ulega zawirusowaniu w procesie rozmnażania tak jak podkładki rozmnażane
przez nasiona (wirusy przenoszone przez pyłek). Podkładka ta rośnie silnie i drzewa na niej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

późno wchodzą w okres owocowania. Jest dość odporna na mróz, dość odporna na raka
bakteryjnego. Wrażliwa na drobną plamistość liści i bardzo wrażliwa na guzowatość korzeni.
Drzewa na tej podkładce charakteryzują się wyrównanym wzrostem, osiągają rozmiary
zbliżone do drzew na czereśni ptasiej.

Colt to podkładka wegetatywna pod czereśnie charakteryzująca się dobrym

ukorzenieniem i siłą wzrostu w szkółkach. Wykazuje odporność na raka bakteryjnego
i guzowatość korzeni. Siła wzrostu drzew na Colcie stanowi ok. 75–85% siły wzrostu drzew
rosnących na podkładce F 12/1. Wszystkie odmiany czereśni dobrze zrastają się z podkładką.
Drzewa wchodzą wcześniej w owocowanie, wymagają jednak nawożenia dolistnego
przynajmniej dwukrotnie w sezonie z powodu słabszego pobierania makro i mikroskładników.

Gisela 5 podkładka karłowa wyhodowana w Niemczech. Zrasta się ze wszystkimi

odmianami, skarlająca od 30 do 50%. Odporna na mróz. Cechuje się najlepszymi wynikami
cechami ze wszystkich typów Giseli. Jest rozmnażana jedynie metodą kultur tkankowych.
Obecnie najbardziej polecana karłowa podkładka do nasadzeń towarowych.

Podkładki dla śliw, brzoskwiń i morel

Eruni jest siewką wyselekcjonowaną w Instytucie Sadownictwa w Balsgard (Szwecja).

Drzewo rośnie bardzo słabo i tworzy średnio zagęszczoną, wzniesioną koronę. Jest
dostatecznie wytrzymałe na mróz. Owoce Eruni dojrzewają kilka dni wcześniej niż Węgierki
Wiedeńskiej.

Siewka ałyczy to podkładka silnie rosnąca i dość wytrzymała na mróz. Jedynie

w bezśnieżne zimy mogą przemarzać jej korzenie. Wymaga odpowiedniej pory
okulizacji, gdyż w przeciwnym razie wiele oczek źle się przyjmuje. Poza ałyczą pod
morele stosowane są siewki moreli, a pod brzoskwinie–siewki brzoskwini.

Siewki Węgierki Wangenheima są polecane na podkładki dla śliw. Dobrze owocują

na nich drzewa węgierki włoskiej. Rosną średnio silnie, są dostatecznie wytrzymałe na
mróz.

Brompton to podkładka wegetatywna, pod względem wytrzymałości na mróz

zbliżona do ałyczy. Śliwy szczepione na tej podkładce rosną początkowo bardzo silnie.
Dobrze zrasta się ze wszystkimi odmianami śliw. Jest również dobrą podkładką dla
brzoskwiń i moreli.

Pixy została wyselekcjonowana w Anglii, uważana jest za jedną z najbardziej karłowych

dla śliw. W mateczniku jej pędy ukorzeniają się bardzo słabo, rozmnaża się ją głównie przez
sadzonki zielne lub zdrewniałe. W sadzie drzewa szczepione na tej podkładce tworzą bardzo
płytki system korzeniowy. W zależności od odmiany i warunków glebowych, osłabienie siły
wzrostu drzew przez podkładkę Pixy może przekraczać nawet 50% w porównaniu z siewkami
ałyczy. Śliwy szczepione na Pixy bardzo wcześnie wchodzą w okres owocowania i plonują
obficie w każdym roku. Wadą tej podkładki jest to, że owoce drzew na niej zaszczepionych są
mniejsze niż u rosnących na innych podkładkach.

Common Mussel

−

drzewa szczepione na tej podkładce rosną umiarkowanie. Jest

wytrzymała na. mróz. Trudno rozmnaża się z odkładów, dobrze natomiast z sadzonek.
Nadaje się dla wielu odmian śliw oraz brzoskwiń.

Dobry materiał wyjściowy do zakładania sadów nasiennych mogą stanowić typy ałyczy

wyselekcjonowane w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach o nazwach:
„Anna”, „Amelia”, „Agata”, „Alina”. Są one w oficjalnym rejestrze podkładek
dopuszczonych do obrotu. Wszystkie mają status materiału wolnego od groźnych
gospodarczo chorób wirusowych.
Podkładki dla orzecha włoskiego

Orzech włoski rozmnaża się stosunkowo łatwo z nasion. Tak rozmnażane drzewka

charakteryzują się jednak dużą zmiennością i nie dziedziczą wszystkich cech rośliny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

matecznej. Szacuje się, że rozmnażane z nasion orzechy włoskie zachowują około 70–80%
cech macierzystych.

Wegetatywnie orzech włoski rozmnaża się przez okulizację lub szczepienie. W krajach,

w których orzechy włoskie uprawiane są na skalę wielkotowarową i w klimacie znacznie
cieplejszym od naszego, np. w USA (Kalifornia, Oregon), we Włoszech czy we Francji,
rozmnażanie przez okulizację albo szczepienie nie przedstawia większych trudności. Jako
podkładek używa się najczęściej: orzech czarny, orzech szary i orzech włoski.

Karłowe formy orzecha włoskiego nie zostały do tej pory wyhodowane, choć trwają nad

tym prace.

Formy półkarłowe można otrzymać przez szczepienie lub okulizację na orzechu szarym

lub orzechu czarnym, ponieważ siewki tych gatunków rosną słabiej. Drzewka orzecha
włoskiego szczepione na tych podkładkach są mniejsze o 30 – 40% od szczepionych na
orzechu włoskim lub siewkach tego gatunku. Ponadto, jako słabiej rosnące, wcześniej
wchodzą w owocowanie i są wytrzymalsze na niską temperaturę. W naszych warunkach
klimatycznych szczepienie lub okulizacja orzechów włoskich dają dobre wyniki tylko wtedy,
gdy przeprowadzane są w szklarni lub ogrzewanym tunelu foliowym, gdzie można utrzymać
odpowiednią temperaturę i wilgotność. Okulizacja wykonywana w gruncie w lipcu rzadko się
udaje, głównie ze względu na częste występowanie u nas temperatury poniżej 20

C i padające

wówczas deszcze. Również szczepienie w gruncie nie daje zadowalających wyników.

Przed 20 laty Czerny (Czechosłowacja) opracował dającą bardzo dobre wyniki metodę

jesiennego szczepienia orzecha włoskiego. Drzewka zaszczepione w listopadzie przetrzymuje
się przez 3 tygodnie w szklarni lub fitotronie w temperaturze 24

C. W tym czasie podkładka

zrasta się ze zrazem. Po tym okresie zaszczepione orzechy przechowuje się przez zimę
w chłodnym pomieszczeniu w temperaturze nieco powyżej 0

C, a wiosną sadzi się rośliny

do szkółki.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz cechy dobrej podkładki?

Jakimi cechami powinny charakteryzować się drzewa mateczne do pozyskiwania nasion,
z których produkuje się podkładki generatywne?

Jakie znasz techniki sporządzania odkładów pionowych i poziomych?

W jaki sposób pozyskuje się sadzonki zdrewniałe?

Jakie różnice występują między podkładkami wegetatywnymi a generatywnymi?

Jakie znasz najlepsze podkładki dla jabłoni?

Jakie znasz najlepsze podkładki dla wiśni i czereśni na gleby piaszczyste?

Na czym polega proces stratyfikacji?

Jakie są etapy rozmnażania podkładek wegetatywnych przez kultury in vitro?

10.

Jaki jest szybki sposób pozyskiwania sadzonek przez rozmnażanie in vitro?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj prace związane ze stratyfikacją nasion ałyczy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zgromadzić materiał, narzędzia i przybory do wykonania ćwiczenia,

ustalić datę kiełkowania nasion,

wyłożyć skrzynki folią,

wymieszać piasek z torfem,

sprawdzić wilgotność mieszaniny,

namoczone dzień wcześniej nasiona przesypywać w skrzynkach warstwami z piaskiem

i torfem,

skrzynki przenieść do pomieszczenia o temperaturze 2–8

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

namoczone nasiona ałyczy,

–

skrzynki,

–

folia,

–

woda,

–

torf i piasek,

–

łopata,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 2

Rozmnóż porzeczkę przez sadzonki zdrewniałe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

pobrać sadzonki,

przyciąć odpowiednio górną i dolną część sadzonki,

związać w pęczki po 50 szt.,

przygotować skrzynki z piaskiem,

nasypać piasek do skrzynek ok. 20 cm,

układać pionowo sadzonki, tak aby cięcie ukośne było na górze,

każdą warstwę przesypywać piaskiem,

10)

wystające końcówki zasypać piaskiem,

11)

podlać zadołowane sadzonki,

12)

umieścić w chłodnym miejscu,

13)

uzasadnić wykonane czynności podczas ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krzewy porzeczek,

–

narzędzia ogrodnicze (noże, skrzynki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

piasek,

–

woda,

–

folia.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić właściwości rośliny używanej na podkładkę dla drzewa
owocowego?

pozyskać nasiona do produkcji podkładek generatywnych?

wymienić zalety podkładek wegetatywnych?

opisać technikę pobierania pędów i wykonania sadzonek zielnych?

wskazać najlepsze podkładki dla drzew pestkowych?

wymienić skład pożywek dla rozmnażania przez kultury in vitro?

wymienić wady podkładek generatywnych?

porównać podkładki wegetatywne z generatywnymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zakładanie i prowadzenie szkółki sadowniczej

4.2.1.

Materiał nauczania

Zakładanie i prowadzenie szkółki drzew owocowych

Szkółka drzew owocowych wymaga starannego dobrania stanowiska i gleby. Powinna

być zakładana na terenie płaskim lub lekko falistym. Wybierając teren pod szkółkę należy
uwzględnić, że najlepsze wyniki uzyskuje się w rejonach o cieplejszym klimacie, na glebach
ż

yznych, średnio zwięzłych, gliniasto-piaszczystych, o dobrej przewiewności, łatwo

nagrzewających się, posiadających dużą pojemność wodną. Najlepszym przedplonem dla
szkółki (czyli ostatnim członem płodozmianu) jest roślina wieloletnia (koniczyna), rzepak,
rośliny motylkowe. Bardzo ważne jest, aby glebę pod szkółkę oczyścić z chwastów trwałych.
Na glebach mniej żyznych przed orką stosuje się dodatkowo nawozy mineralne. Orka pod
szkółkę powinna być głęboka. Uwzględniając mechanizację prac w szkółce, przed sadzeniem
podkładek należy wyznaczyć kwatery dla poszczególnych gatunków. Rozstawa podkładek
powinna wynosić między rzędami 90 cm x 30–35 cm w rzędzie

Najkorzystniejszym terminem sadzenia podkładek jest jesień ze względu na dłuższy

okres regeneracji systemu korzeniowego do momentu rozpoczęcia wegetacji. Należy
pamiętać o kopczykowaniu podkładek na zimę. Przyjmuje się, że jesienią sadzimy podkładki
generatywne drzew ziarnkowych, a wiosną należy sadzić podkładki generatywne drzew
pestkowych oraz wszelkie podkładki wegetatywne.

Pierwszy rok prowadzenia szkółki

W marcu następnego roku przycinamy zarówno podkładki posadzone jesienią jak

i wiosną. Przygotowanie podkładek do okulizacji polega na ich dokładnym podkrzesaniu do
wysokości około 30 cm, usunięciu gleby z szyjki korzeniowej i wytarciu miejsca
uszlachetniania tuż przed terminem okulizacji.

Okulizacja jest jednym ze sposobów szczepienia i polega na założeniu w miejsce

odpowiedniego nacięcia na podkładce fragmentu kory z pąkiem zwanego oczkiem, pobranej
z odmiany szlachetnej. Termin jej wykonania zależy od dojrzałości podkładek oraz od stopnia
wykształcenia oczek na pędzie tegorocznym odmiany szlachetnej. Najczęściej okulizacje
rozpoczyna się w trzeciej dekadzie lipca (czereśnie, jabłonie i grusze), a kończy w połowie
sierpnia okulizacją śliw.

Rys. 7. Metody okulizacji: a) w literę „T”, b) w odwrócone „T”, c) w literę „X”, d) na krzyż [11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkółki powinny zaopatrywać się w zrazy (pędy z pąkami do szczepienia lub okulizacji)

tylko w matecznikach kwalifikowanych, całkowicie wolnych od chorób i szkodników. Zrazy
należy chronić przed zaschnięciem i zaparzeniem.

Jedną z metod okulizacji zalecaną dla gatunków ziarnkowych jest tzw. litera T. Podczas

wykonania tej okulizacji nacinamy korę na podkładce najpierw poziomo tak, aby nacięcie
stanowiło ¼ obwodu podkładki, następnie robimy cięcie pionowe długości ok. 2.5 cm od dołu
cięcia poziomego. Następnie odchyla się korę, za którą wkłada się przygotowane oczko zraza.
Wiązanie rozpoczyna się od nasady nacięcia i omijając pączek kończy ponad nacięciem
górnym. Dość często stosowana jest dwukrotna okulizacja w celu zwiększenia przyjęć
założonych oczek. Polega ona na założeniu drugiego oczka 10 cm powyżej pierwszego bez
względu na wynik pierwszej okulizacji.

Ważnymi zabiegami pookulizacyjnym jest opryskiwanie zaokulizowanych podkładek

rodkami owadobójczymi oraz sprawdzenie przyjęcia oczek po 14 dniach dla ziarnkowych

i po 21 dniach u pestkowych. Oczka przyjęte są pełne, jędrne, ogonek liściowy łatwo odpada
przy dotknięciu.

Często stosowaną metoda okulizacji jest okulizacja na przystawkę. W ten sposób

okulizuje się wszystkie drzewa owocowe w okresie późnego lata i wczesnej wiosny. Tarczkę
kory na podkładce i tarczkę z oczkiem na zrazie wycina się w ten sam sposób. Pierwsze
nacięcie robi się na zrazie pod kątem 45

poniżej oczka, w odległości około 1 cm od niego.

Drugie nacięcie zaczyna się około 1,5 cm nad oczkiem i przesuwając ostrze noża w dół do
nacięcia dolnego zdejmuje się ze zraza tarczkę kory z częścią drewna. Na podkładce wycina
się taką samą tarczkę i na jej miejsce wstawia tarczkę z oczkiem. Warunkiem zrośnięcia się
tarczki okulizacyjnej z podkładką jest zetknięcie się obu komponentów przynajmniej z jednej
strony. Obwiązywanie tarczki należy zacząć od góry. Trzeba to zrobić dokładnie, aby
zapobiec wyschnięciu oczka i dostaniu się wody pod tarczkę. Wiązanie wykonuje się paskiem
folii zakrywając nim całą tarczkę.

Rys. 8. Okulizacja na przystawkę boczną: a) jednopąkowy zraz;

b) nacięcie na podkładce, c) połączenie zraza i podkładki [11]

Drugi rok prowadzenia szkółki

Wiosną ponownie sprawdza się przyjęcie oczek. Podkładki z przyjętymi oczkami

przycina się różnie w zależności od tego, jak wysoko przytniemy podkładkę nad założonym
oczkiem. Przy częściej stosowanej metodzie bezczopowej podkładkę przycina się ukośnie tuż
nad założonym oczkiem. Metoda czopowa polega na przycięciu podkładki ok. 15 cm powyżej
miejsca okulizacji. Pozostawioną część podkładki nad oczkiem nazywamy czopem. Następnie
dwukrotnie przywiązuje się wyrastający pęd odmiany szlachetnej do czopa, celem nadania
mu pozycji pionowej. Czop wycina się dopiero w sierpniu. Drzewka w drugim roku szkółki
nazywamy jednorocznymi okulantami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku nie przyjęcia się oczka można zastosować szczepienie. Szczepienie

w szparę boczną jest coraz częściej stosowane w szkółkach., z uwagi na to, że nie potrzeba
zawiązywać, wystarczy zabezpieczyć środkiem przeciwgrzybowym. Podkładkę nacina się
z boku pod katem ok. 20º, na głębokość ok. 5 cm. Nasadę zraza 2–3 oczkowego przycina się
z obu stron tworząc klin o długości ok. 2 cm, a następnie nachylając lekko podkładkę wsuwa
klin w nacięcie. Po założeniu klina przycina się podkładkę 1 cm nad miejscem szczepienia.

Stosowanie polega na ścięciu ukośnie, pod bardzo ostrym kątem, zraza i pnia lub gałęzi

dziczka (podkładki), dopasowaniu do siebie obu części, obwiązaniu i zabezpieczeniu
połączenia maścią ogrodniczą. Grubość zraza i podkładki powinny być takie same lub
zbliżone. Szczepienie takie najlepiej wykonać w kwietniu. Istnieje odmiana tego rodzaju
szczepienia, stosowanie z nacięciem, zwiększająca powierzchnię przylegania obu części.

Szczepienie na przystawkę stosowane do szczepienia na podkładkach znacznie grubszych

od zraza. Po obcięciu pnia podkładki pod niewielkim kątem, ścina się lekko korę wraz
z niewielką ilością drewna na powierzchni zbliżonej wymiarami do powierzchni ściętego
ukośnie zraza. Składa się obie powierzchnie razem, obwiązuje i smaruje maścią. Tutaj też
stosuje się szczepienie z nacięciem zwiększającym powierzchnię przylegania obu części.

Klinowanie (szczepienie w sarnią nóżkę)

−

podobne do poprzedniego. Polega na nieco

innym wykonaniu nacięć zraza i podkładki. W podkładce wycina się trójkątny kawałek
drewna. Zraz natomiast ścina się z dwóch stron, tworząc klin pasujący do wycięcia
w podkładce. Sposób ten tworzy dość mocne połączenie obu elementów przy stosunkowo
niewielkiej ranie.

Kożuchowanie

−

podobnie jak poprzednie, stosuje się na podkładkach grubszych. Po

cięciu podkładki rozcina się pionowo korę, rozchyla nieco krawędzie i wciska pod korę zraz.

Sczepienie to można stosować jeszcze w maju.

Rys. 9. Rodzaje szczepień: A – stosowanie, B – stosowanie z nacięciem, C – za korę, D – kożuchowanie [15]

Rys. 10. Szczepienie w klin [13]

Dodatkowymi zabiegami pielęgnacyjnymi w drugim roku prowadzenia szkółki są:

odchwaszczanie gleby, ochrona przed chorobami i szkodnikami oraz nawożenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trzeci rok prowadzenia szkółki

Niekiedy zachodzi potrzeba zostawienia drzewek w szkółce na cały trzeci okres

wegetacji. Zdarza się to wówczas, gdy szkółka nie mogła sprzedać wszystkich jednorocznych
okulantów lub gdy trzeba przeszczepić uzyskane w ubiegłym roku okulanty. W ciągu
trzeciego roku prowadzenia szkółki możemy zacząć kształtować koronkę drzewek. Polega to
na przycięciu okulanta na wysokości uzależnionej od planowanej formy drzewa. Wysokość
drzewek produkowanych w Polsce może wynosić najwyżej 100 cm. Są to drzewa
PP

−

półpienne. Wysokość pnia drzewek NP

−

niskopiennych wynosi 60 cm, a drzewek

krzaczastych 30 cm. Z tak przyciętego okulanta wyrasta przewodnik i 5–8 pędów bocznych
tworzących pierwsze piętro korony. Pędy zbyteczne wyrastające pod ostrym kątem trzeba
usunąć wycinając je na obrączkę. Po dokonaniu tego zabiegu należy wykonać oprysk
ś

rodkiem zapobiegającym chorobom kory.

Podobnie jak w poprzednich latach tak i w trzecim roku prowadzenia szkółki, należy

odchwaszczać i spulchniać glebę.

Zakładanie i prowadzenie szkółki roślin jagodowych

Plantacje mateczne krzewów owocowych według obowiązującego rozporządzenia muszą

być izolowane przestrzennie od plantacji owocujących. Chronimy w ten sposób plantacje
mateczną przed wystąpieniem chorób i szkodników obecnych na plantacji owocowej.
Najgroźniejsze są choroby wirusowe, które mogą być przenoszone przez szkodniki ssące np.
mszyce.

Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego

2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału
siewnego (Dz. U. z dnia 21 lutego 2007 r.) wyróżniamy następujące stopnie reprodukcji
krzewów owocowych:

−−−−

Superelita – materiał rozmnożeniowy, który został wytworzony zgodnie z działaniami
zapewniającymi zachowanie właściwych cech tej odmiany oraz ochrony przed
porażeniem chorobami i szkodnikami w warunkach kontrolowanych, jest przeznaczony
do produkcji materiału bazowego, został uznany po urzędowej ocenie za spełniający
wymagania szczegółowe.

−−−−

Elita – materiał rozmnożeniowy, który został wytworzony zgodnie z działaniami
zapewniającymi zachowanie właściwych cech tej odmiany oraz ochrony przed
porażeniem chorobami i szkodnikami, jest przeznaczony do produkcji materiału kategorii
kwalifikowany, w przypadku agrestu, maliny, porzeczek i truskawki jest to rozmnożenie
dwukrotne, został uznany po urzędowej ocenie za spełniający wymagania szczegółowe

−−−−

Oryginał– materiał rozmnożeniowy, w szczególności zrazy, podkładki, nasiona, sadzonki
oraz materiał nasadzeniowy, który, został wytworzony z materiału kategorii elitarny, jest
przeznaczony do rozmnażania lub do nasadzeń owocujących, został uznany po urzędowej
ocenie za spełniający wymagania szczegółowe.

Wymagania glebowe pod mateczniki krzewów owocowych są podobne jak pod

mateczniki podkładek wegetatywnych. Zaleca się gleby żyzne, średnio zwięzłe, próchniczne,
o uregulowanych stosunkach wodnych. Dobrymi przedplonami są rośliny zbożowe, rzepak,
kapustne i korzeniowe uprawiane na oborniku.

Produkcja krzewów agrestu

Agrest najczęściej rozmnaża się przez; odkłady pionowe, odkłady poziome i sadzonki

zielne oraz produkcję piennych form agrestu przez szczepienie.

Krzewy mateczne przeznaczone do pozyskiwania odkładów pionowych przycina się

w trzecim roku jesienią na 2–3 oczka nad ziemią. Wiosną, wyrastające młode pędy po

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

osiągnięciu około 15 cm, obsypuje się ziemią. Podsypywanie kopczyków powtarza się 2–3
razy, tak, aby wysokość kopczyka wynosiła około 30 cm.

Sadzonki zielne przygotowuje się z ukorzenionych odkładów odjętych od roślin

matecznych. Po zahartowaniu wysadza się je na 1–2 lata do szkółki w celu rozrośnięcia do
wymaganych rozmiarów.

Pienne formy agrestu otrzymuje się w wyniku szczepienia odmian uprawnych na

porzeczce złotej. Pierwszy sposób polega na wysadzeniu jesienią lub wiosną silnych
odkładów porzeczki do gruntu w rozstawie 50 x 100 cm i zaszczepieniu ich 2–3 oczkowymi
zrazami agrestu w szparę boczną lub na przyszłą wiosnę zrazami pobranymi w okresie
uśpienia

−

wczesna zima. Drugi sposób wymaga posadzenia jesienią silnych, dobrze

ukorzenionych odkładów porzeczki złotej do doniczek i przetrzymaniu ich do wiosny. Na
przełomie lutego i marca należy przenieść doniczki do ciepłej szklarni i zaszczepić 2–3
oczkowymi zrazami agrest. Takie szczepy przechowuje się do maja w szklarni, a następnie
wysadza do szkółki. Pielęgnacja roślin w szkółce polega na uszczykiwaniu pędów
wyrastających z pnia porzeczki, ochrona przed chorobami i szkodnikami.

Produkcja krzewów porzeczki

Najwydajniejszym sposobem rozmnażania porzeczki jest: sporządzanie sadzonek

zdrewniałych oraz szczepienie w celu uzyskania form piennych.

Sadzonki zdrewniałe sporządza się od sierpnia do października ze zdrewniałych pędów

tegorocznych roślin kwalifikowanych. Pędy tnie się na odcinki długości około 18–20 cm,
które sadzi się jesienią lub wczesną wiosną: przechowuje się je wówczas przez zimę
w przechowalniach lub w gruncie w miejscu zacienionym. Najczęściej sadzonki sadzi się
w rozstawie 90 x 8–10 cm. Po posadzeniu rzędy należy obsypać kilkucentymetrową warstwą
ziemi. W celu uzyskania form piennych porzeczki szczepi się w sposób identyczny jak agrest.

Produkcja sadzonek malin

Maliny rozmnaża się z odrostów korzeniowych. Gleba pod matecznik malin według

obowiązującego rozporządzenia powinna być przewiewna, żyzna, próchniczna, o dużej
pojemności wodnej. Przygotowanie gleby przed założeniem plantacji matecznej powinno być
zgodne z ogólnymi zasadami podanymi wcześniej. Najodpowiedniejszym terminem dla
sadzenia malin jest jesień. Rozstawa roślin w mateczniku powinna wynosić 3–4 m między
rzędami oraz 50–60 cm w rzędzie. Odległości między odmianami musza wynosić około 5 m,
co zapobiega zamieszaniu odmian. Zdrowe sadzonki sadzi się około 5 cm głębiej niż rosły
poprzednio i natychmiast przycina nad powierzchnia gleby, a szyjkę korzeniowa obsypuje
ziemią chroniąc korzenie i pączki roślin przed przemarznięciem.

Wczesną wiosną nawozi się plantację, a następnie rozkopuje się kopczyki zimowe

i miesza nawóz z glebą podczas spulchniania. Chwasty na plantacji matecznej zwalcza się
herbicydami zalecanymi do tego gatunku. Przez cały okres wegetacji należy chronić
matecznik przed chorobami i szkodnikami zgodnie ze wskazaniami. Wczesną jesienią,
pierwszego roku prowadzenia plantacji wycina się wszystkie zeszłoroczne pędy malin parę
centymetrów poniżej powierzchni gleby. W kolejnych latach prowadzenia plantacji
nawożenie i wszelkie zabiegi ochronne są takie same jak w pierwszym roku.

Produkcja sadzonek truskawek

Plantacja mateczna zdrowych odmian sadzonek krzewów owocowych (w tym

i truskawek) według obowiązującego rozporządzenia prowadzona jest na trzech poziomach
rozmnażania: superelita, elita i oryginał. W stopniu superelity stosowana jest produkcja
z kultur tkankowych czyli in vitro.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gleba pod matecznik truskawek powinna być średnio zwięzła, o dużej pojemności

wodnej. Aby zapobiec porażeniu sadzonek przez patogeny i szkodniki, plantacje powinny być
zakładane w odległości co najmniej 500m od plantacji owocujących oraz od plantacji ogórka,
fasoli, porzeczek, lucerny, malin i koniczyny ze względu na zagrożenie ze strony przędziorka
chmielowca i węgorka niszczyka często tam występujących. Nie należy również zakładać
matecznika po ziemniakach, pomidorach i malinach. Przedplonem mogą być: mieszanka zbóż
i roślin motylkowych zbieranych późną wiosną na paszę, rzepak, gorczyca, buraki.

Matecznik zakładamy z sadzonek wolnych od nicieni i chorób wirusowych w końcu

sierpnia lub we wrześniu. Rozstawa sadzenia na glebach lżejszych wynosi najczęściej
1,0 x 0,5 m, a na glebach żyźniejszych 1,2 x 0,6 m. Sadząc w mateczniku kilka odmian należy
pozostawić miedzy nimi pas szerokości około 3 m. Szyjka musi być zagłębiona w ziemi,
a pąk i liście sadzonki powinny wystawać w ½ ponad powierzchnią gleby. Bezpośrednio po
posadzeniu ziemię należy dokładnie ugnieść, wykonać zagłębienie w kształcie miseczki
i obficie podlać.
Pielęgnacja matecznika

Glebę w mateczniku utrzymuje się w czystości w sposób mechaniczny (jesienią) lub

chemiczny, stosując herbicydy (wiosną). Herbicydami opryskuje się całą powierzchnię
matecznika. Działają skutecznie tylko przy stosowaniu na wilgotną glebę. Mateczniki
założone na glebach lżejszych i odczuwające okresowo niedobór wody zaleca się
deszczować. W okresach suszy należy nawadniać matecznik w dawkach polewowych
wynoszących jednorazowo 20–30 l wody na metr kwadratowy.

Ważną czynnością w mateczniku truskawek jest wycinanie kwiatostanów, które

pojawiają się już na początku maja. Przez cały okres wegetacji, a szczególnie od maja do
końca lipca, przeprowadzać należy lustracje plantacji w celu utrzymania jej zdrowotności.
Polega ona na systematycznym usuwaniu roślin podejrzanych o porażenie i porażonych przez
nicienie, roślin z objawami chorób, zbyt słabych i obcych odmianowo.
Pozyskiwanie sadzonek

Termin pobierania sadzonek może być wiosenny, sierpniowy oraz jesienny.

W ostatnich latach opracowano metodę pobierania sadzonek w okresie spoczynku zimowego
roślin, są to tzw. sadzonki frigo. Umieszcza się je w chłodni w temperaturze –2

C na okres co

najmniej 3 tygodni i wysadza do gruntu w dowolnym terminie. W ten sposób można uzyskać
owoce z tak zwanej uprawy sterowanej.

Sadzonki przeznaczone do sprzedaży powinny mieć dobrze rozwiniętą część nadziemną

o zwartej budowie, dobrze wykształcony pąk wierzchołkowy, właściwy dla odmiany wygląd
liści, korzenie muszą być liczne o barwie jasnożółtej lub jasnobrązowej. W partii nie
dopuszcza się roślin z objawami zasuszenia, zgniłych, silnie uszkodzonych mechanicznie,
zaparzonych oraz porażonych przez choroby i szkodniki.

Sposobem pozyskiwania roślin na dużych plantacjach matecznych jest wykopywanie

całych rzędów wraz z egzemplarzami matecznymi. Po otrząśnięciu z ziemi przewozi się do
sortowni, gdzie oddziela się sadzonki od roślin matecznych, sortuje, pakuje w pęczki po
25 sztuk i układa dość ściśle w kartonie lub skrzynce.

Przechowywanie sadzonek może odbywać się w chłodni w temperaturze 0–4

Produkcja wybranych gatunków krzewów owocowych

Winorośl

można

rozmnażać

wszystkimi

znanymi

metodami

rozmnażania

wegetatywnego. Najbardziej rozpowszechnione i najłatwiejsze jest rozmnażanie przez
sadzonki zdrewniałe. Robi się je z pędów zeszłorocznych, średniej grubości, pobranych późną
jesienią z krzewów matecznych. Łozę (pęd zeszłoroczny) tnie się przeważnie na sadzonki
2–3 oczkowe o długości 25–30 cm. Dolne cięcie 2 cm wykonuje się pod pąkiem dolnym,
a ciecie górne 2–3 cm nad pąkiem górnym. Tak przygotowane sadzonki przechowuje się do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

połowy kwietnia w przechowalni przysypane wilgotnym piaskiem lub torfem. Wczesną
wiosną sadzi się sadzonki do gruntu, i przy dobrej pielęgnacji osiągają one wymiary podane
w normie.

Najczęściej stosowanym sposobem rozmnażania jeżyn są odkłady poziome. Gdy pędy

jeżyn osiągną odpowiednią długość, nagina się je do powierzchni gleby i przysypuje ziemia,
pozostawiając wierzchołek nie przykryty. Część pędu przykryta ziemia ukorzenia się i może
być oddzielona od rośliny matecznej. Jeżyny można też rozmnażać przez sadzonki
korzeniowe. Wyjątek stanowią jeżyny bezkolcowe które rozmnaża się najczęściej z sadzonek
zielnych 1–2-oczkowych, pobieranych w terminie od końca czerwca do połowy sierpnia.

4.5.4.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Jakie czynniki należy uwzględniać przy wyborze terenu pod szkółkę?

Jakie znasz zasady przygotowania gleby pod szkółkę krzewów owocowych?

W jaki sposób wykonuje się okulizację zalecaną dla gatunków ziarnkowych
(tzw. litera T)?

Na czym polega dwukrotna okulizacja?

Dlaczego drzewa owocowe rozmnaża się przez szczepienie?

Jakie znasz sposoby rozmnażania agrestu ?

Jakie znasz etapy i metody produkcji formy piennej agrestu i porzeczki?

W jaki sposób produkujemy krzewy malin?

Jakie są zasady zakładania matecznika porzeczki?

10.

Jakie znasz czynności pielęgnacyjne w mateczniku truskawek?

11.

Co oznacza pojęcie „sadzonka frigo”?

12.

Jakie znasz wymagania jakościowe stawiane sadzonkom truskawek?

13.

W jaki sposób rozmnażamy jeżyny?

14.

Jakie znasz rodzaje szczepień?

4.2.2. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj szkółkę drzew lub krzewów owocowych na powierzchni 5 ha.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy,

określić typ gleby na podstawie mapy glebowo rolniczej lub wykonanej wcześniej
odkrywki glebowej,

zaproponować przedplony dla zakładanej szkółki,

dobrać gatunki drzew lub krzewów owocowych do produkcji szkółkarskiej,

określić ich czas uprawy w szkółce,

określić czas okresu przejściowego do następnego cyklu uprawy,

wyznaczyć wielkość poszczególnych kwater,

przedstawić szkic zaprojektowanej szkółki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poglądowa mapa gleb Polski,

–

odkrywka glebowa,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź okulizację jabłoni metodą „na przystawkę”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

pobrać zrazy z mateczników,

przygotować zrazy i zabezpieczyć je,

przygotować podkładkę wykonując podkrzesywanie i oczyszczając miejsce okulizacji,

określić czynności podczas wykonywania tego zabiegu,

wykonać okulizację,

związać założone oczko folią,

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

drzewa mateczne,

–

podkładki,

–

sekator,

–

wiadro,

–

woda,

–

okulizak,

–

folia,

–

tablice z modelami szczepień,

–

przybory do pisania.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić jakie czynniki uwzględniamy podczas wyboru gleby pod
szkółkę?

wymienić najlepsze przedplony dla szkółki?

wskazać najkorzystniejszy termin sadzenia podkładek?

wymienić zabiegi pielęgnacyjne wykonywane w III roku
prowadzenia szkółki?

określić wysokość drzewek PP, NP. i krzaczastych?

wyróżnić stopnie reprodukcji krzewów owocowych?

omówić produkcję truskawek?

przedstawić wymagania glebowe pod matecznik malin?

wskazać najlepszą metodę rozmnażania winorośli?

10)

wyprodukować pienną formę agrestu?

11)

rozmnożyć jeżynę bezkolcową?

12)

wyjaśnić proces rozmnażania przez szczepienie w szparę boczną?

13)

wykonać okulizację metodą na przystawkę?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Ochrona szkółek przed chorobami i szkodnikami

4.3.1.

Materiał nauczania

Młode okulanty są podatne na wszelkiego rodzaju choroby oraz uszkodzenia

spowodowane przez szkodniki.

Choroby drzew owocowych mogą być powodowane przez grzyby, bakterie i wirusy.

Czasem przyczynami mogą być również czynniki nieinfekcyjne, takie jak niedobory makro
i mikroelementów, czy niekorzystne warunki uprawy. Typowymi objawami chorób są
przebarwienia, zniekształcenia i więdnięcie roślin. Powodzenie walki z chorobami
i szkodnikami zależy od właściwego zidentyfikowania z jaką chorobą lub szkodnikiem mamy
do czynienia i wybrania odpowiedniej metody leczenia roślin, ograniczając do minimum
stosowanie środków chemicznych. Przede wszystkim należy jednak podejmować działania
profilaktyczne, zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób drzew, takie jak:

−−−−

eliminowanie źródła choroby poprzez wycinanie porażonych pędów jeszcze we
wczesnym stadium porażenia,

−−−−

usuwanie źródeł infekcji pierwotnej,

−−−−

unikanie przenoszenia patogenów na narzędziach do cięcia (narzędzia dezynfekujemy
w roztworach 70% alkoholu lub 10% podchlorynu sodu),

−−−−

w razie konieczności usuwanie silnie porażonych drzewek.
Choroby i szkodniki występujące w szkółce dzielimy na trzy grupy:

−−−−

najgroźniejsze choroby i szkodniki (kwarantannowe): zaraza ogniowa jabłoni i grusz, a ze
szkodników tarcznik niszczyciel, owocówka południóweczka i skośnik brzoskwiniaczek,

−−−−

choroby, których występowanie powoduje dyskwalifikację całej kwatery lub szkółki: rak
bakteryjny drzew owocowych, srebrzystość liści, zgorzel kory drzew owocowych,
miotlastość jabłoni, ospowatość śliw,

−−−−

choroby i szkodniki, których występowanie i silniejsze porażenie drzewek powoduje
obniżenie jakości materiału szkółkarskiego i może być powodem dyskwalifikacji drzewek
określonej odmiany: bawełnica korówka, skorupik jabłoniowy i szpeciel podskórnik
gruszowy.

Oprócz

wymienionych

występują

inne

choroby

szkodniki,

podlegające

systematycznemu zwalczaniu. Są to:

–

choroby – parch jabłoni, parch gruszy, biała plamistość liści gruszy, mączniak jabłoni,
drobna plamistość liści drzew pestkowych, zgorzel kory, szara pleśń truskawki,

–

szkodniki – mszyce, gąsienice (zwójki liściowe, kuprówka rudnica, piędzik przedzimek,
niestrzęp głogowiec, brudnica nieparka, pierścienica nadrzewka, znamionówka
tarniówka), przędziorki.

Zaraza ogniowa jest jedną z najgroźniejszych chorób jabłoni i gruszy, szybko
rozprzestrzeniającą się i wyniszczającą zaatakowane rośliny. Objawy: kwiaty są jakby
przesycone wodą, gwałtownie więdną i zamierają, zmieniając zabarwienie od jasno do
ciemno-brunatnego, mogą opadać, zwykle jednak pozostają na roślinach. Na brzegach liści,
wokół nerwu głównego lub między nerwami bocznymi pojawiają się brunatne plamki.
Z rozwojem choroby plamki rozszerzają się i opanowują cały liść, który przybiera
zabarwienie czerwonobrunatne u jabłoni i prawie czarne u gruszy. Porażone liście zwijają się
i podobnie jak kwiaty mogą utrzymywać się na roślinie przez cały okres wegetacji. Młode
zielone pędy więdną od wierzchołka zakrzywiają się na kształt pastorału. Podobnie jak liście
brunatnieją i zasychają. Silnie porażona roślina wygląda jakby była opalona ogniem.
W miejscu porażenia początkowo kora jest gładka, lekko nabrzmiała i uwodniona, później
ciemnieje, zapada się i przysycha. Objawy zarazy ogniowej mogą być mylone z innymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chorobami np. rakiem bakteryjnym, rakiem drzew owocowych oraz innymi chorobami
pochodzenia grzybowego, a także uszkodzeniami mrozowymi. Zwalczanie: niszczenie źródła
infekcji (porażone rośliny), poprzez wyrywanie ich i spalenie. Narzędzia do cięcia powinny
być każdorazowo dezynfekowane. W miarę możliwości, w sąsiedztwie sadów jabłoniowych
i gruszowych w odległości co najmniej 500 m, należy usuwać dziko rosnące rośliny
ż

ywicielskie. Nie wolno pozyskiwać zrazów i sadzonek z chorych rośli.

Rys. 11. Pęd i zawiązki gruszy porażone przez zarazę ogniową [14]

Srebrzystość liści

−

choroba grzybowa występująca na wielu gatunkach drzew i krzewów.

Poraża głównie śliwy, brzoskwinie, wiśnie i jabłonie. Objawy: srebrzystoszare zabarwienie
liści w okresie późnej wiosny i lata, na skutek oddzielenia skórki liścia od miękiszu.
Dostające się powietrze daje wrażenie srebrzenia liści. Kora na drzewach porażonych łuszczy
się podłużnymi płatami. Choroba rozprzestrzenia się najczęściej podczas cięcia na
narzędziach, a nawet na skutek zrastających się korzeni drzewa chorego i zdrowego. Wyraźne
nasilenie objawów chorobowych następuje po mroźnych zimach. Zwalczanie: przestrzeganie
higieny (piły i sekatory dezynfekować), usuwać drzewa z objawami srebrzystości
i niezwłocznie je spalić.

Dziurkowatość liści drzew pestkowych

−

choroba grzybowa występująca na: śliwach,

brzoskwiniach, morelach, czereśniach i wiśniach. Objawy: na liściach pojawiają się małe,
jasnobrunatne plamki z czerwoną obwódką, które później czernieją wykruszają się, tworząc
małe okrągłe dziurki. Przy dużym nasileniu choroby liście przedwcześnie opadają. Na pędach
i owocach brunatne plamy są wklęsłe i posiadają czerwoną obwódkę. Na pędach plamy
tworzą wycieki gumy, i mogą tam występować liczne narośla. Zwalczanie według aktualnych
zaleceń.

Rak bakteryjny drzew owocowych choroba bakteryjna. Objawy: kwiaty i krótkopędy
zamierają. Na pędach wokół pąków pojawiają się nekrotyczne plamy. Kora drzew pęka,
powstają zgrubiałe rany z wyciekami, pędy obumierają. Zwalczanie: porażone pędy
wycinamy poniżej miejsca zakażenia. Powstałe rany należy zabezpieczyć preparatem
Funaben. Zagrożone drzewa opryskujemy preparatami według aktualnych zaleceń okresie
nabrzmiewania pąków, kwitnienia i opadania liści.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Rak bakteryjny drzew owocowych [12]

Drobna plamistość liści drzew pestkowych

−

choroba grzybowa występująca przede

wszystkim na liściach czereśni i wiśni. Objawy: w końcu maja i na początku czerwca
pojawiają się na liściach bardzo drobne brunatno-czerwone plamki. Silnie porażone liście
ż

ółkną i przedwcześnie opadają, co jest szczególnie groźne w szkółkach. Zwalczanie:

opryskiwanie środkami według aktualnych zaleceń. W szkółkach należy wykonać 5–6
zabiegów. Opryskiwania należy powtarzać co 14 dni.

Parch gruszy i parch jabłoni – grzyby atakujące wszystkie części roślin, ich
rozprzestrzenianiu się sprzyja wilgoć. Mogą zimować na zainfekowanych liściach i pędach.
Objawy: na liściach, owocach i młodej korze gruszy powstają brązowo

−

czarne plamy, na

jabłoniach plamy barwy oliwkowej. Zwalczanie: usuwanie porażonych części roślin (opadłe
i nie zgrabione liście mogą być przyczyną zakażenia w przyszłym sezonie). W fazie pękania
pąków opryskiwać preparatami według aktualnych zaleceń. Może zaistnieć konieczność
wykarczowania silnie porażonych drzew.

Mączniak rzekomy – grzyby, których zarodniki roznoszone są przez wiatr i krople deszczu.
Objawy: grzyb zimuje w pąkach liściowych dlatego też pierwsze objawy w postaci białego
mączystego nalotu pojawiają się na młodych liściach i przyrostach. Młode przyrosty są
zdeformowane i zahamowane w rozwoju. Zdeformowane liście przedwcześnie zasychają
i opadają. Zwalczanie: zaleca się wycinanie porażonych pędów w czasie zimowego cięcia
w sezonie wegetacyjnym oraz opryski preparatami według aktualnych zaleceń.

Szara pleśń truskawki – choroba grzybowa, której sprzyja wilgotna i ciepła pogoda
w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców. Objawy: szary pylący nalot na wszystkich
częściach roślin. Pąki kwiatowe i kwiaty brązowieją i opadają, na niedojrzałych owocach
występują brązowo-brunatne plamy, a owoce dojrzałe pokrywają się gnijącymi plamami.
Zwalczanie: opryskiwać plantację 3 razy podczas kwitnienia, zaczynając od momentu, gdy
10% kwiatów jest w fazie białego pąka, następnie za 7 dni i powtórzyć, gdy z 10% kwiatów
opadną płatki korony środkami zalecanymi przez terminarz ochrony roślin. Metodą
agrotechniczną zapobiega się zbytniemu zagęszczeniu i zachwaszczeniu plantacji.

Biała plamistość liści truskawki – choroba grzybowa. Objawy: na liściach truskawki
i poziomki tworzą się brunatne plamy, które na środku szarzeją, liście brązowieją i zamierają.
W czasie wilgotnej pogody na dolnej stronie liścia w miejscu plam pojawia się szary nalot.
Porażone mogą być również ogonki liściowe i zielone części kwiatostanów. Zwalczanie:
metoda agrotechniczna, to koszenie i niszczenie porażonych liści, zakładanie plantacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ze zdrowego materiału. W zwalczaniu choroby można stosować także metodę chemiczną
stosując aktualnie zalecane środki.

Mozaika jabłoni – wirus przenoszony podczas szczepienia i okulizacji. Objawy: na liściach
powstają żółte, mozaikowate plamy, z czasem tkanka w miejscu plam zamiera i liście
opadają. Zwalczanie: wysadzanie tylko zdrowego materiału szkółkarskiego, wolnego od
wirusów.

Rdza gruszy

−

choroba grzybowa. Objawy: na liściach pojawiają się jaskrawoczerwone

plamy, w tych miejscach liście grubieją i sztywnieją. Na wierzchniej stronie przebarwień
widoczne są czarne wzniesienia. W okresie letnim na dolnej stronie liści formują się żółte
skupienia zarodników grzyba. Zwalczanie: pośrednim żywicielem patogenu jest jałowiec
sabiński, dlatego też warto zadbać aby w pobliżu szkółki sadu nie występował ten gatunek.
Do oprysków stosujemy aktualnie zalecane środki.

Rdza śliwy

−

grzyby, których zarodniki rozprzestrzeniają się z deszczami i wiatrami, mogą

zimować w szczątkach roślinnych. Objawy: liście żółkną i przedwcześnie opadają, na
spodniej stronie liści są widoczne skupiska zarodników. Latem przybierające barwę rdzawą,
a jesienią czarną. Zwalczanie: drugim żywicielem patogenu jest zawilec żółty, dlatego też
należy usuwać z sąsiedztwa śliw porażone zawilce. W momencie wystąpienia pierwszych
objawów opryskiwać stosując aktualnie zalecane środki.

Szarka śliw

−−−−

wirus przenoszony w czasie okulizacji i szczepienia, a także przez mszyce.

Objawy: żółte przebarwienia na liściach, w kształcie pierścieni i smug, zielone owoce pokryte
ciemnofioletowymi plamami W miarę dojrzewania owoców plamy ciemnieją i pojawiają się
bruzdy. Miąższ w okolicach plam jest czerwony i kwaśny. Zwalczanie: wycinać porażone,
dziko rosnące śliwy, zwalczać żerujące mszyce. Zrazy do uszlachetniania drzew pobierać
tylko z kwalifikowanych mateczników.

Zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia

−

patogen rozwijający się w glebie, mogący

wyrządzać także znaczne szkody w uprawie truskawek Do zakażeń dochodzi najczęściej
przez zranienia kory miejscu szczepienia lub okulizacji. Objawy: u podstawy pnia powstają
rozległe rany, które w miarę rozwoju choroby obejmują cały jego obwód prowadząc do
szybkiego obumierania drzewa. Na korze widoczne brunatno-fioletowe, zapadające się
plamy. Kora pęka i odpada. Zwalczanie: w okresie kwitnienia podstawę pnia i glebę wokół
pnia opryskiwać aktualnie zalecanymi środkami. W rejonach większego nasilenia choroby
należy zwracać uwagę na sadzenie drzewek na podkładkach mało na nią wrażliwych.

Bawełnica korówka

−

mały, szaro-czarny

pluskwiak wysysający sok z kory. Jego kolonie
pokryte są woskowatymi nićmi. Objawy: wiosną
na korze pojawia się puszysty, kłaczkowaty
biały nalot, poczynając od starszych gałęzi
wokół starych blizn po cięciu i spękań kory, aż
po młodsze przyrosty. Zwalczanie: kolonie
bawełnicy niszczyć ręcznie, powstałe rany na
korze pokrywać balsamem sadowniczym.

Rys. 13. Bawełnica korówka [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Namiotnik jabłoniowy

−

gąsienice namiotnika jabłoniowego wychodzą na żer od wiosny.

Od lipca pojawiają się motyle, które mają śnieżnobiałe skrzydła z czarnymi kropkami. Samice
składają jaja w złożach po kilkanaście sztuk. Jesienią wylęgają się gąsienice i zimują pod
tarczkami z osłonek jajowych aby kolejnej wiosny ponownie wyjść na żer. Objawy: końce
pędów z liśćmi drzewek, a nawet całe gałęzie, są otoczone gęstym oprzędem, w którym
poruszają się liczne gąsienice, które zjadają górną skórkę i miękisz liści, a nie naruszają
skórki dolnej. Zwalczanie: należy wykonać na początku różowego pąka jabłoni, czyli wtedy,
gdy małe gąsienice opuściły tarczki jajowe i rozpoczęły wędrówkę w poszukiwaniu młodych
listków. Pędy i młode liście należy dokładnie opryskać aktualnie zalecanymi środkami.

Opuchlaki

−

drobne ryjkowce, z których najgroźniejszym jest opuchlak truskawkowiec.

erujące larwy opuchlaka niszczą korzenie różnych roślin, a dorosłe chrząszcze ogryzają

liście, pączki, kwiaty, a nawet korę na cienkich gałązkach malin i truskawek, co prowadzi do
ich usychania. Podobne szkody powoduje opuchlak rudonóg. Objawy: grupowo,
w ”gniazdach” truskawki więdną, a następnie zasychają; liście, ogonki liściowe i kora.
Zwalczanie: w razie masowego pojawienia się chrząszczy opryski wykonujemy dopiero po
zbiorze owoców, należy dokładnie opryskać rośliny i powierzchnię gleby pod nimi
zalecanymi środkami.

Piędzik przedzimek

−

jasnozielone gąsienice motyla piędzika przedzimka, który pojawia się

późną jesienią, raz na kilka lat. Owady te występują masowo i mogą ogołocić drzewa z liści.
Objawy: wiosną pojawiają się dziury w liściach, pogryzione pąki kwiatowe, zniszczone
zawiązki owoców. Zwalczanie: jesienią samice szkodnika odbywają wędrówkę w górę pni
drzew aby w ich koronach złożyć jaja. Wykorzystując tę właściwość i zwalczając szkodnika
w tym okresie, możemy uniknąć konieczności stosowania oprysków. Na przełomie września
i października na pniach montujemy pułapki lepowe w postaci papierowego lub foliowego
lejka pokrytego od spodu substancją klejącą, opasającego pień drzewa. Pułapki te zatrzymają
wędrujące w górę pnia samice. Jeżeli w wyniku zaniechania tego zabiegu w okresie
wiosennym gąsienice piędzika przedzimka wystąpią masowo, konieczne może okazać się
wykonanie oprysków. Opryski wykonujemy w okresie tuż przed kwitnieniem, gdy wylęgną
się już wszystkie gąsienice aktualnie zalecanymi środkami.

Wielkopąkowiec porzeczkowy

−

mikroskopijne roztocza żerujące w pąkach. Objawy: pąki

nienaturalnie powiększone, nie rozwijają się. Zwalczanie: systematycznie usuwać i niszczyć
porażone pąki lub pędy z pąkami. Na początku kwitnienia zwalczać według aktualnych
zaleceń.

Przędziorek

chmielowiec

−

roztocz.

Objawy: na liściach ukazują się drobne,
jaśniejsze plamki, potem liście przybierają
barwę szaro-zieloną, brunatnieją i zamierają.
Na dolnej stronie liścia dostrzec można
delikatną pajęczynkę. Zwalczanie: w celu
równoczesnego

zwalczania

wszystkich

stadiów rozwojowych przędziorka należy
stosować aktualnie zalecane środki.

Rys. 14. Przędziorek chmielowiec [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mszyca wiśniowo-przytuliowa

−

atakuje wiśnię i czereśnię. Objawy żerowania: skupiska

mszyc i ich larw, czyli tzw. kolonie powodują marszczenie liści i skręcanie się młodych
pędów. Dorosłe mszyce mają zabarwienie czarne lub czarno-brunatne. Zwalczanie: drzewa
czereśni i wiśni opryskiwać aktualnie zalecanymi preparatami.

Mszyca śliwowo-trzcinowa, mszyca śliwowo-ostowa, mszyca śliwowo-kocankowa
i mszyca śliwowo-chmielowa

−

szkodniki te są podobne do tych żerujących na wiśni

i czereśni, szkodliwość jest jednak znacznie większa, gdyż przenoszą one groźną chorobę
wirusową śliwy

−

szarkę. Zwalczanie: w momencie pojawienia się szkodnika stosować

zalecane aktualnie środki.

Rys. 15. Mszyca śliwowo-chmielowa [11]

Zwójka koróweczka

−

motyl, którego larwa występuje na moreli, śliwie, czereśni i wiśni

oraz jabłoni. Objawy żerowania: w pniach drzew widoczne są otwory z których wydobywają
się odchody larw spojone przędzą. Pod korą widoczne są liczne chodniki, krzyżujące się ze
sobą. Uszkodzenia spowodowane przez zwójkę koróweczkę mogą prowadzić do zasychania
konarów lub całych drzew. Zwalczanie: dokładnie opryskać pnie i konary aktualnie
zalecanymi preparatami. Zabieg powtórzyć 2 razy co 14 dni.

Rys. 16. Zwójka – motyl [12]

Czasem możemy zaobserwować na powierzchni liści różnych roślin „ścieżki” w postaci

nieregularnych, pokręconych, podłużnych plam. Te ślady, zwane minami na liściach,
powstają w wyniku żerowania na liściu gąsienic, larw lub poczwarek szkodników, które
możemy nazwać szkodnikami minującymi liście. Miny z reguły wypełnione są odchodami,
wyraźnie różnią się barwą (są rdzawe, brunatne, jasnożółte lub bezbarwne) od zdrowej tkanki
blaszki liściowej. Oto niektóre szkodniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Toczyk gruszowiaczek

−

gatunek często występujący na jabłoniach i gruszach. Jest to

maleńki motyl (o rozpiętości skrzydeł około 1 cm). Po przezimowaniu w postaci poczwarki
pod korą drzew lub w ściółce pod drzewami motyl ten wylatuje w okresie zielonego pąka
kwiatowego jabłoni i po kilku dniach składa drobniutkie (niewidoczne gołym okiem) jaja.
Z jaj wylęgają się gąsienice, które podczas żerowania tworzą na liściu niewielkie, stopniowo
powiększające się ciemnobrązowe okrągłe plamy. Wiosną szkodnik ten nie występuje bardzo
licznie. Dużą liczbę min na liściach można natomiast zaobserwować latem, gdy rozwinie się
drugie pokolenie tego szkodnika. Zwalczanie: według aktualnych zaleceń.

Rys. 17. Toczyk gruszowiaczek [12]

Wystrój wężowiaczek

−

niewielki motyl o dł. nie przekraczającej 5 mm, jest sprawcą

powstawania długich (nawet do 15 cm) min obecnych na liściach drzew owocowych. Często
miny otaczają nawet całą blaszkę liścia, możemy je obserwować przez całe lato.

Z reguły szkodniki minujące liście nie występują bardzo licznie i nie jest konieczne ich

zwalczanie. W sadzie zagrożenie mogą stanowić toczyk gruszowiaczek i szrotówek
białaczek, dlatego należy systematycznie usuwać liście opanowane przez te szkodniki.
Usuwanie liści jest konieczne szczególnie w maju i sierpniu. Ze względu na fakt, iż termin
zwalczania chemicznego szkodników minujących liście jest trudny do ustalenia (pojawiają się
od wiosny przez całe lato) a szkodliwość tych owadów nie jest duża, nie zaleca się
stosowania oprysków przeciw tym szkodnikom.

Rys. 18. Miny na liściach wiśni [12]

Obecnie, zwraca się uwagę na prowadzenie produkcji integrowanej w sadach, co nie jest

bez znaczenia dla produkcji szkółkarskiej, dlatego też ochrona integrowana szkółek będzie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

analizowana pod kątem: ekologicznym, ekonomicznym i toksykologicznym. Znaczenie
ekologiczne przejawia się w stosowaniu w ochronie takich środków, które wykazują działania
selektywne. Na uwagę zasługują tu środki biologiczne, wyciągi i wywary roślinne, a także
wprowadzanie naturalnych wrogów szkodników roślin do szkółki (introdukcja). Znaczenie
ekonomiczne to połączenie wszystkich dostępnych metod ochrony roślin w celu podniesienia
efektywności ochrony. Znaczenie toksykologiczne przejawia się w zmniejszeniu ilości
oprysków szkółki i wykonywaniu zabiegów wtedy, kiedy jest to ekonomicznie uzasadnione
przy nasileniu choroby lub szkodnika.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie choroby drzew owocowych wywołują plamy na liściach?

Jakie są objawy i zwalczanie dziurkowatości liści drzew pestkowych?

Jakie znasz sposoby zwalczania raka bakteryjnego drzew owocowych?

Na czym polega szkodliwość opuchlaków?

Jakie znasz najważniejsze choroby grzybowe truskawek?

Jakie znasz objawy żerowania i zwalczanie bawełnicy korówki?

Jakimi preparatami zwalcza się rdzę śliwy?

Jakie choroby przenosi się w czasie okulizacji i szczepienia?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby na wskazanych przez nauczyciela roślinach i przedstaw sposoby ich

zwalczania.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp i ergonomii pracy,

przeczytać materiał nauczania,

dokładnie obejrzeć zmiany na organach roślin,

rozpoznać objawy uszkodzeń,

przygotować tabelę według wzoru,

Występowanie

choroby

Objawy

Czynnik

chorobotwórczy

Zalecane środki Termin ochrony

uzupełnić tabelę,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

organy roślin z objawami chorobowymi,

–

przybory do pisania i kreślenia,

–

wzór tabeli,

–

atlas chorób i szkodników roślin sadowniczych,

–

Program Ochrony Roślin Sadowniczych.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj ochronę szkółki drzew jabłoni przed określonymi chorobami posługując się

Programem Ochrony Roślin Sadowniczych i symulowanymi komunikatami.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp i ergonomii pracy,

dokładnie obejrzeć zmiany na częściach uszkodzonych roślin,

rozpoznać objawy uszkodzeń,

rozpoznać chorobę,

określić metody jej zwalczania,

wybrać najkorzystniejsze metody,

określić termin ich zastosowania,

określić dawki pestycydów w przypadku zastosowania metody chemicznej,

10)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

części uszkodzonych roślin,

–

przybory do pisania i kreślenia,

–

Program Ochrony Roślin Sadowniczych,

–

atlasy chorób i szkodników roślin sadowniczych,

–

symulowane komunikaty.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować choroby i szkodniki występujące w szkółce?

scharakteryzować choroby i szkodniki kwarantannowe?

scharakteryzować sposób zwalczania srebrzystości liści drzew
owocowych?

scharakteryzować objawy choroby jaką jest zaraza ogniowa?

scharakteryzować najgroźniejsze szkodniki truskawek?

scharakteryzować sposoby zwalczania parcha jabłoni i gruszy?

scharakteryzować szkodniki minujące liście?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Rola COBORU i organizacji szkółkarskich. Dokumentacja
szkółkarska, kwalifikacja szkółek

4.4.1.

Materiał nauczania

Hodowla i ocena odmian w Polsce ma bogatą tradycję, sięgającą I połowy XIX wieku.

Około 1836 roku w Instytucie Rolniczym w Marymoncie, założono pierwsze pole
doświadczalne na ziemiach polskich. Wraz z postępem w hodowli na terenie trzech zaborów
zaczęły powstawać prywatne stacje i pola doświadczalne, które stanowiły zalążek
późniejszego profesjonalnego doświadczalnictwa odmianowego.

Jednym z pionierów polskiego doświadczalnictwa tego okresu był prof. Antoni

Sempołowski, który wraz z botanikiem i chemikiem rolnym, prof. Szczęsnym Kudelką,
w 1876 roku założył pierwszą w Wielkim Księstwie Poznańskim stację oceny i kontroli
nasion w śabikowie.

W drugiej połowie XIX wieku na terenie ziem polskich obok hodowli prywatnych

powstawały także publiczne stacje doświadczalne.

W 1886 roku w Sobieszynie utworzono Stację Doświadczalno-Rolniczą. Placówka oprócz

doświadczalnictwa była ukierunkowana na hodowlę zbóż i roślin pastewnych. Dysponowała
sporymi kwotami pieniężnymi, pozwalającymi na wprowadzenie nowoczesnych metod
badawczych. Wybudowano laboratorium analityczno-chemiczne, a także halę wegetacyjną.
Do wybuchu II wojny światowej na terenie kraju działało 26 Zakładów i 84 Koła
Doświadczalne. W istniejących 114 stacjach hodowli roślin zarejestrowano około 450 odmian
hodowlanych.

W latach 1949–1951 kraj pozbawiony był oceny odmian.
W 1951 roku powołano Wydział Oceny Odmian (WOO), a następnie Departament

Produkcji Roślinnej i Ochrony Roślin) oraz Państwową Komisji Oceny Odmian (PKOO).
Rozporządzeniem z 1961 roku w każdym województwie powołano Wojewódzką Stację
Doświadczalną Oceny Odmian (WSDOO). W powstałej w ten sposób strukturze WSDOO
miały za zadanie koordynowanie i nadzorowanie wszystkich działań, merytorycznych
i organizacyjno-gospodarczych, związanych z badaniami i oceną odmian oraz ich rejonizacją
na terenie województw.

W 1952 roku, zgodnie z uchwałą Prezydium Rządu nr 213/52 z 29 marca tego roku, na

terenie woj. poznańskiego rozpoczęto organizowanie stacji doświadczalnych. Jako pierwszą,
Zarządzeniem Ministra Rolnictwa nr 49 z dn. 24 kwietnia 1952 roku, powołano Stację
Doświadczalną Oceny Odmian w Słupi Wielkiej k. Środy Wlkp.

Przełomowym momentem w historii polskiego doświadczalnictwa było powołanie do

ycia Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych z siedzibą w Słupi Wielkiej

k. Środy Wlkp. Decyzja w tej sprawie zapadła na Kolegium Ministerstwa Rolnictwa w dniu
24 kwietnia 1965 roku.

Zadania statutowe Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych realizuje

w oparciu o następujące akty prawne:

−

Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie,

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2006 r. w sprawie

nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Badania Odmian Roślin Uprawnych.

Do podstawowych zadań statutowych Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin

Uprawnych należy:

−−−−

prowadzenie krajowego rejestru odmian,

−−−−

prowadzenie księgi ochrony wyłącznego prawa do odmian,

−−−−

tworzenie metodyk badania i oceny odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) odmian

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z uwzględnieniem wytycznych Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (CPVO) oraz
Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV),
tworzenie metodyk badania i oceny wartości gospodarczej (WGO),

−−−−

prowadzenie badań w zakresie odrębności, wyrównania i trwałości oraz wartości
gospodarczej odmian w celu ich rejestracji lub przyznawania hodowcom wyłącznego
prawa do odmian,

−−−−

wyrażanie zgody na obrót materiałem siewnym z przeznaczeniem na prowadzenie testów
i doświadczeń polowych odmian przyjętych do badań urzędowych,

−−−−

prowadzenie badań wartości gospodarczej odmian roślin warzywnych i sadowniczych po
ich wpisaniu do krajowego rejestru, w celu sporządzania list opisowych odmian,

−−−−

koordynacja i realizacja porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego,

−−−−

publikowanie Diariusza Centralnego Ośrodka,

−−−−

publikowanie list odmian roślin rolniczych i warzywnych oraz roślin sadowniczych,

−−−−

publikowanie list opisowych odmian oraz wyników porejestrowego doświadczalnictwa
odmianowego,

−−−−

publikowanie list odmian zalecanych do uprawy na terenie województwa we współpracy
z samorządami województw i izbami rolniczymi,

−−−−

współpraca z jednostkami rejestrowymi krajów członkowskich UE oraz ze
Wspólnotowym Urzędem Odmian Roślin (CPVO),

−−−−

współpraca z organami Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin
(UPOV) w zakresie badań OWT odmian oraz w zakresie wdrażania postanowień
Konwencji UPOV na obszarze RP,

−−−−

notyfikacje do Komisji Europejskiej i krajów członkowskich UE danych związanych
z rejestracją odmian,

−−−−

współpraca z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa,

−−−−

współpraca z samorządami województw i samorządem rolniczym w zakresie
porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego,

−−−−

współpraca z organizacjami i instytucjami w zakresie hodowli roślin i nasiennictwa

−−−−

wykonywanie innych zadań wynikających z ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r.
o nasiennictwie (Dz.U. 2003, Nr 137, poz. 1299; Dz.U. 2004, Nr 96, poz. 959; Dz.U.
2004, Nr 173, poz. 1808; Dz.U. 2004, Nr 273, poz. 2703; Dz.U. 2005, Nr 175, poz. 1462;
Dz.U. 2006, Nr 92, poz. 639; Dz.U. 2006, Nr 126, poz. 877) i ustawy z dnia 26 czerwca
2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. 2003, Nr 137, poz. 1300; Dz.U. 2006,
Nr 126, poz. 877).

Badania odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) prowadzone są według metodyk
opracowanych przez COBORU na podstawie wytycznych Międzynarodowego Związku
Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) oraz Wspólnotowego Biura Odmian Roślin
(CPVO). Wytyczne te stanowią podstawę w zakresie prowadzenia obserwacji i oceny
badanych cech oraz tworzenia opisu botanicznego odmiany w ujednoliconej formie. Przyjęcie
ogólnych zasad zakładania i prowadzenia doświadczeń oraz uwzględniania w badaniach cech
uznanych za ważne przy ocenie odrębności i wyrównania, pozwala na uzyskanie
porównywalnych wyników i wzajemne korzystanie z badań w oparciu o umowy).

Badania wartości gospodarczej odmian (WGO). Zadowalająca wartość gospodarcza jest
warunkiem wpisania odmiany do krajowego rejestru. Wykazanie zadowalającej wartości
gospodarczej, i wpisanie odmiany do krajowego rejestru, daje możliwość wprowadzenia
materiału siewnego takiej odmiany do obrotu w Polsce, a po wpisaniu do wspólnotowego
katalogu, także w pozostałych krajach Unii Europejskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krajowy rejestr (KR) jest urzędowym wykazem odmian roślin rolniczych, warzywnych
i sadowniczych, których materiał szkółkarski CAC (Conformitas agrgria communitatis) –
oznacza materiał rozmnożeniowy i nasadzeniowy roślin sadowniczych inny niż materiał
siewny kategorii elitarny i kategorii kwalifikowany może być wytwarzany i znajdować się
w obrocie w Polsce, jak i na obszarze Wspólnoty Europejskiej, po ich wpisaniu do
Wspólnotowego Katalogu. Obecnie do krajowego rejestru mogą być wpisywane odmiany 141
gatunków roślin uprawnych, w tym 66 gatunków roślin rolniczych, 47 gatunków roślin
warzywnych i 28 gatunków roślin sadowniczych. Odmiany genetycznie zmodyfikowane nie
są wpisywane do krajowego rejestru.

Wspólnotowy Katalog Komisja Europejska opracowuje, na bazie krajowych rejestrów
państw członkowskich, Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Rolniczych (CCA) oraz
Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Warzywnych (CCV). Odmiany znajdujące się w CCA
/CCV są dopuszczone do obrotu na terytorium Unii Europejskiej. Wspólnotowe katalogi wraz
z suplementami publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Ochrona prawna odmian

Księga ochrony wyłącznego prawa (KO) jest urzędowym wykazem chronionych odmian
i ich hodowców oraz licencjobiorców, którzy otrzymali licencję przymusową. Wyłączne
prawo hodowcy do odmiany, przyznawane przez dyrektora COBORU, obowiązuje tylko na
terytorium Polski. Wyłączne prawo odnosi się do odmian wszystkich rodzajów i gatunków
roślin.

Wspólnotowe Wyłączne Prawo

−−−−

CPVR (ochrona na poziomie unijnym) przyznawane jest

przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO). Odmiana chroniona prawem
wspólnotowym korzysta z pełnego zakresu ochrony prawnej na terytorium całej Unii
Europejskiej. Jeżeli hodowca odmiany chronionej wyłącznym prawem w Polsce uzyska
wspólnotowe wyłączne prawo do odmiany, to ochrona na poziomie krajowym zostanie
zawieszona na okres, przez który będzie on korzystał z ochrony unijnej, nie dłużej jednak niż
na czas trwania wyłącznego prawa w Polsce.

Warunki konieczne dla przyznania wyłącznego prawa

Wyłączne prawo hodowcy do odmiany przyznaje się na wniosek hodowcy albo jego

pełnomocnika, jeżeli odmiana:
a)

jest odrębna, wyrównana i trwała,

odpowiada kryterium nowości,

posiada nazwę odpowiadającą obowiązującym wymogom,

spełnia wymogi formalno-prawne, a hodowca uiścił odpowiednie opłaty,

Wyłącznego prawa nie przyznaje się, jeżeli odmiana została zgłoszona do ochrony albo

jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

Wyłączne prawo obowiązuje od dnia wydania decyzji o jego przyznaniu i trwa: 30 lat

w odniesieniu do odmian winorośli, drzew oraz ziemniaka 25 lat

−

w odniesieniu do odmian

pozostałych gatunków.

Hodowcy posiadającego wyłączne prawo mają prawo do: wytwarzania i rozmnażania,

przygotowania do rozmnażania, oferowania do sprzedaży, sprzedaży lub inne formy
zbywania, eksportu, importu, przechowywania.

Wyłączne prawo obejmuje również:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

materiał ze zbioru lub produkty wytworzone bezpośrednio z tego materiału, jeżeli
hodowca nie miał możliwości wykonywania wyłącznego prawa w odniesieniu do
materiału siewnego odmiany chronionej,

materiał siewny roślin ozdobnych i sadowniczych, jeżeli jest on ponownie używany
w celach zarobkowych jako: materiał rozmnożeniowy do produkcji roślin ozdobnych,
kwiat cięty, materiał siewny drzew, krzewów i bylin,

odmiany: pochodne, odkryte lub wytworzone z chronionej odmiany macierzystej nie
będącej odmianą pochodną, które nie różnią się wyraźnie od odmiany chronionej,
przypadku których wytworzenie materiału siewnego wymaga powtarzalnego używania
odmiany chronionej wyłącznym prawem.

W ramach swej działalności i wykonywania zadań statutowych Centralny Ośrodek

Badania Odmian Roślin Uprawnych współpracuje z wieloma krajowymi i zagranicznymi
instytucjami.

Oto wykazy najważniejszych krajowych, zagranicznych i międzynarodowych organizacji

i instytucji z którymi współpracuje Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych:

Współpraca COBORU na poziomie krajowym:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Urzędy Marszałkowskie,
Izby Rolnicze,
Ośrodki Doradztwa Rolniczego,
Polska Izba Nasienna,
Jednostki Badawczo-Rozwojowe,
Uczelnie Rolnicze,
Związki plantatorów i producentów rolnych.

Współpraca COBORU na poziomie międzynarodowym:
Komisja Europejska,
Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO),
Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV),
Instytucje zajmujące się rejestracją i ochroną prawną odmian krajów UE,
Instytucje zajmujące się rejestracją i ochroną prawną odmian „krajów trzecich”,
Międzynarodowe organizacje nasienne.

W maju 1999 roku z inicjatywy sadowników regionu grójeckiego został powołany do

ycia Związek Sadowników Mazowsza z siedzibą w Grójcu. Związek jest organizacją

apolityczną, dobrowolną, działającą na rzecz i w interesie sadowników.

W styczniu 2002 odbyło się Nadzwyczajne Walne Zebranie Delegatów, na którym

wybrano nowego prezesa Zarządu Głównego i zmieniono nazwę stowarzyszenia na Związek
Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej.

Cele i zadania Związku:

−−−−

reprezentowanie potrzeb i interesów zawodowych sadowników Prowadzenie doradztwa
w zakresie produkcji sadowniczej,

−−−−

kształtowanie opinii i ocen na temat produkcji sadowniczej,

−−−−

opiniowanie i wypowiadanie się w sprawach dotyczących sadowników,

−−−−

organizowanie życia koleżeńskiego i samopomocy koleżeńskiej.
Związek realizuje swoje cele poprzez:

−−−−

współpracę z organami administracji rządowej, terenowej i samorządowej,

−−−−

gromadzenie, utrwalanie i upowszechnianie wiedzy sadowniczej,

−−−−

organizowanie wystaw, odczytów, seminariów, imprez kulturalno – oświatowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

obronę interesów zawodowych sadowników,

−−−−

współpracę z pokrewnymi organizacjami krajowymi i zagranicznymi,

−−−−

organizowanie różnych form samopomocy koleżeńskiej.

Związek Szkółkarzy Polskich jest największą organizacją szkółkarską w Polsce. Istnieje

od 1991 roku i zrzesza najlepszych i największych producentów drzew, krzewów i bylin.
Głównym celem Związku jest:
a)

reprezentowanie problemów szkółkarzy na forum krajowym i zagranicznym,

opiniowanie i konsultowanie prac ustawodawczych,

unowocześnianie technologii produkcji materiału szkółkarskiego,

ułatwianie kontaktów między producentami i odbiorcami roślin,

popularyzacja wiedzy o drzewach i krzewach, ze szczególnym uwzględnieniem ich
funkcji zdrowotnej i ekologicznej w bezpośrednim otoczeniu człowieka,

współpraca z placówkami naukowo-badawczymi.

Dla realizacji tych celów powołana została agenda Związku

−

Agencja Promocji Zieleni

sp. z o.o.

Związek realizując swoją działalność statutową organizuje z Agencją Promocji Zieleni

coroczną Międzynarodową Wystawę „Zieleń to życie”, poświeconą szkółkarstwu,
wyposażeniu ogrodów, placów zabaw, technice ogrodniczej. W wystawie biorą udział
producenci i goście z całej Europy.

Dokumentacja szkółkarska i kwalifikacje szkółek

Podstawowym dokumentem w każdej szkółce jest książka szkółkarska, w której zapisuje

się wszystkie dane dotyczące produkowanego materiału. W zależności od typu produkcji czy
specjalizacji szkółka powinna posiadać następujące książki szkółkarskie:

−−−−

książka szkółkarska drzew owocowych,

−−−−

książka szkółkarska krzewów owocowych: porzeczki czarnej, kolorowej, agrestu,
winorośli,

−−−−

książka szkółkarska podkładek generatywnych 1-rocznych i 2-letnich oraz podkładek
wegetatywnych 2-letnich.

−−−−

książka mateczników: porzeczki, malin, podkładek wegetatywnych i truskawek,

−−−−

książka szkółkarska zraźników drzew owocowych.

Dla każdego cyklu produkcyjnego zakłada się nowa książkę, wyjątek stanowią książka

mateczników i książka zraźników drzew owocowych, które służą przez kilka lat. Karty
produkcyjne materiału szkółkarskiego służą do wyceny produkcji w toku i oceny stanu
ilościowego materiału roślinnego. Istnieje też obowiązek prowadzenia książki ochrony
szkółek i plantacji matecznych, w której zapisuje się terminy oprysków, użyte preparaty,
zwalczane choroby i szkodniki.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa zobowiązuje producentów roślin sadowniczych do

corocznego zgłaszania materiału szkółkarskiego do kwalifikacji. Kwalifikacja szkółek oparta
jest na ocenie polowej plantacji przeprowadzonej według określonych zasad, a dokonana jest
przez komisję kwalifikacyjną. Ocena polowa polega na sprawdzeniu, czy uprawy
odpowiadają wymaganiom obowiązującym w produkcji materiału szkółkarskiego. Podstawy
prawne oceny polowej zawarte są w ustawie o nasiennictwie z 26 czerwca 2003 roku. Zasady
i wymagania w zakresie jakości i zdrowotności materiału szkółkarskiego ustalane są na
podstawie rozporządzeń Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Obowiązkiem szkółkarzy
zgłaszających materiał roślinny do kwalifikacji jest przygotowanie szkółek i plantacji
matecznych. Należy sporządzić szczegółowy wykaz stanu ilościowego:
a)

skompletować dokumenty szkółkarskie,

oznaczyć kwatery i rzędy roślin trwałymi etykietami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mateczników krzewów jagodowych, matecznych drzew do pozyskiwania zrazów,
materiału szkółkarskiego z podziałem na wybór I i II, podkładek drzewek owocowych
według gatunków, odmian i typów,

usunąć ze szkółki drzewa i krzewy uszkodzone, chore lub z innych względów nie
nadające się do sprzedaży.

Komisję kwalifikacyjną powołuje Okręgowy Inspektorat Inspekcji Nasiennej. W jej skład

wchodzą: przedstawiciel Okręgowej Inspekcji Nasiennej jako przewodniczący, rzeczoznawca
pomolog rekomendowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, oraz przedstawiciel
inspektoratu wojewódzkiego Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin.

Do zadań komisji należy:

ocenienie przydatności gospodarstwa do produkcji szkółkarskiej,

sprawdzenie dokumentacji źródłowej,

ustalenie ilościowego i jakościowego stanu mateczników i materiału szkółkarskiego
we wszystkich fazach produkcji,

lustracja sadów i kwater,

sprawdzenie stanu ilościowego z zapisem w książce szkółkarskiej,

ocena jakości materiału szkółkarskiego – określenie udziału wyboru I i II.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaką rolę pełni COBORU?

Jakie należy spełnić warunki dla przyznania wyłącznego prawa do odmiany?

Jakie instytucje krajowe współpracują z COBORU?

Jaki jest główny cel działalności Związku Szkółkarzy Polskich?

Jakie książki szkółkarskie zobowiązany jest prowadzić właściciel szkółki?

Jakie dane wpisuje się do dokumentacji?

Które książki szkółkarskie zakłada się dla każdego cyklu produkcji?

W jakim celu prowadzi się książki ochrony szkółek i plantacji matecznych?

Kto wchodzi w skład komisji kwalifikacyjnej?

10.

Kto ustala wymagania w zakresie jakości i zdrowotności materiału szkółkarskiego?

4.4.3

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij wniosek do COBORU o rejestrację odmiany rośliny sadowniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy z komputerem,

określić cechy rejestrowanej odmiany,

określić jej właściwości,

wyszukać odpowiedni wniosek na stronie internetowej COBORU,

wypełnić wniosek,

przedstawić pracę,

określić dalszą procedurę postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z podłączeniem do Internetu,

–

opis linii hodowlanej przyszłej odmiany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj prace związane z przygotowaniem szkółki i mateczników do kwalifikacji.

Przygotuj określoną przez nauczyciela szkółkę i mateczniki do kwalifikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

przygotować dokumenty szkółkarskie,

oznaczyć etykietami kwatery i rzędy,

wykonać odchwaszczanie,

z plantacji matecznych usunąć rośliny zamieszane lub o nietypowym wyglądzie,

wyjaśnić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z podłączeniem do Internetu,

–

dokumenty szkółkarskie,

–

etykiety,

–

narzędzia ogrodnicze.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy części składowych dokumentacji szkółkarskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zgromadzić materiały i przybory do wykonania ćwiczenia,

zapisać nazwy składników tworzących poszczególne książki szkółkarskie,

zapisać nazwy dokumentów szkółkarskich,

scharakteryzować poszczególne dokumenty wchodzące w skład dokumentacji
szkółkarskiej,

zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja szkółkarska.

4.4.3.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wypełnić wniosek o wpis odmiany do krajowego rejestru?

wymienić organizacje i instytucje z którymi współpracuje COBORU
na poziomie międzynarodowym?

przygotować szkółkę do kwalifikacji?

wypełnić książkę szkółkarską dla mateczników?

wyjaśnić zadania komisji kwalifikacyjnej?

określić szkodniki, które dyskwalifikują szkółkę?

wymienić i scharakteryzować różne rodzaje książek szkółkarskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Sprzedaż i przechowywanie materiału szkółkarskiego

4.5.1.

Materiał nauczania

Przed wykopaniem drzewek należy wykonać ich defoliację. Jest to pozbawienie roślin

liści, aby w czasie transportu, przechowywania i sprzedaży nie następował zbyt intensywnie
proces parowania wody z rośliny. Defoliację można wykonać ręcznie, uważając aby nie
połamać pędów. Coraz częściej stosuje się defoliację chemiczną polegającą na opryskiwaniu
drzewek mieszanką: chlorku miedziowego − 2% + Humus 334 − 2%.
Przepisem obowiązującym szkółkarzy jest etykietowanie drzewek w szkółce. Głównymi
celami tej decyzji, wydanej przez Stowarzyszenie Producentów Wysokiej Jakości Materiału
Szkółkarskiego jest:
–

likwidacja produkcji z użyciem niewiadomego materiału wyjściowego,

–

zapobieżenie produkcji szkółkarskiej bez zezwolenia Inspekcji Nasiennej,

–

zagwarantowanie sadownikowi oryginalności odmiany i zdrowotności roślin,

–

kontrola ilości produkowanych roślin zgodnej ze świadectwem kwalifikacji,

–

wykluczenie nielegalnego obrotu materiałem szkółkarskim,

–

zbliżenie form obrotu tym materiałem do najlepszych wzorów zagranicznych.
Etykiety dostarczane są przez Inspekcję Nasienną w ilości zamówionej przez szkółkarza.

powinny być zakładane na drzewka bezpośrednio przed wykopaniem lub podczas
przygotowania ich do sprzedaży i zachowana na drzewku podczas odbioru, transportu
i przechowywania przez hurtownika.

Wykopywanie drzewek można przeprowadzać ręcznie lub specjalnymi wyorywaczami

ciągnikowymi. Podcięte rośliny wyjmuje się z gleby, następnie sortuje, paczkuje po 10 sztuk
i dołuje w dołowniku w bruzdy uprzednio wyorane pługiem.

Transport małej liczby drzewek możemy zorganizować pakując je po 10 pęczków w tzw.

baloty. W celu utrzymania wilgotności między korzenie drzew wkłada się mokry mech, torf
czy trociny. Między gałązki umieszcza się materiał chroniący przed złamaniem. Balot okłada
się z zewnątrz słomą, trzciną i wiąże.

Jeżeli transportuje się większe partie drzewek, wówczas możemy ich nie pakować

w baloty, a jedynie układać warstwami pamiętając, by dno przyczepy było wyścielane
wilgotną słomą. Co trzecią warstwę ułożonych drzewek przekładamy również wilgotną
słomą. Na wierzch układamy także taką warstwę, co zabezpiecza drzewka przed utratą
wilgoci. Aby transport odbywał się bez uszkodzeń drzewek musi odbywać się w temperaturze
poniżej 0

C. W przypadku wyższej temperatury transport powinien odbywać się

w samochodach

−

chłodniach. W Polsce produkuje się rocznie ponad 11mln drzewek

owocowych oraz prawie 50 mln podkładek wegetatywnych i generatywnych. Materiał ten
wykopywany jest w szkółkach jesienią, następnie przez zimę przechowywany
w dołownikach, piwnicach szkółkarskich, a także coraz częściej w przeznaczonych do tego
celu chłodniach.

Prawidłowo założony dołownik powinien być zlokalizowany w miejscu zacienionym,

najlepiej od północnej strony budynku (unika się wtedy dużych wahań temperatury między
dniem i nocą). Teren nie powinien być zagłębiony, gdyż na takim istnieje zagrożenie
powstania zastoiska mrozowego, poza tym przy okresowych odwilżach korzenie mogą być
zalewane wodą i wtedy szybko przemarzną. Bardzo ważna jest głębokość bruzdy (powinna
ona wynosić 40–50 cm), w której ustawiamy drzewka prawie pionowo, lekko pochylając je
w kierunku południowym. Takie ich ułożenie ogranicza zbyt intensywne nagrzewanie się
części nadziemnych roślin. Drzewka powinny być przykryte ziemią do wysokości ponad
10 cm nad miejsce okulizacji. Ważne jest również odpowiednie rozplanowanie ustawienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drzewek w dołowniku. W zewnętrznych rzędach powinno się umieścić rośliny odmian
bardziej wytrzymałych na mróz, gdyż one w pierwszej kolejności wystawione będą na
oddziaływanie ostrych i mroźnych wiatrów. Należy pamiętać także o zabezpieczeniu
dołownika przed gryzoniami.

Coraz częściej szkółkarze korzystają z chłodni, w których nie tylko przechowują zrazy

i podkładki przeznaczone do szczepienia, ale także drzewka. W nowoczesnych chłodniach
parametry pracy układu chłodniczego sterowane i nadzorowane są komputerowo. Komora do
przechowywania materiału szkółkarskiego wyposażona jest w odśrodkowy nawilżacz
powietrza umożliwiający utrzymanie do 98% wilgotności względnej. Izolacją termiczną ścian
są płyty ułożone warstwowo z rdzeniem styropianowym. Posadzka jest betonowa, pokryta
durbetonem i izolowana styropianem. Taka komora spełnia wszelkie wymagania techniczno-
technologiczne odnośnie utrzymania:

−

stabilnej temperatury,

−

właściwej cyrkulacji powietrza w komorze,

−

wysokiej i stabilnej wilgotności powietrza,

−

wydajności chłodniczej.

Rys. 19. Chłodnia z zainstalowanym nawilżaczem powietrza [11]

Drzewka po wykopaniu ze szkółki, posortowaniu, zaopatrzeniu w etykiety, powiązaniu

w pęczki przewozi się do pakowni. W celu zabezpieczenia przed chorobami korzenie drzewek
należy zamoczyć w roztworze fungicydów. Tak przygotowany materiał układa się w chłodni
na paletach sadowniczych, przykrywając każdą warstwę wilgotnymi trocinami. Większe
drzewka należy układać na spodzie, co zapewnia stabilność pryzmy. W chłodni utrzymuje się
temperaturę około 0

C. Bardzo ważne jest utrzymanie wilgotności względnej na poziomie

co najmniej 95%.

Podkładki przeznaczone do szczepienia wiąże się po przesortowaniu w pęczki,

a następnie zanurza w roztworze, jakiego używa się do zabezpieczania drzewek przed
chorobami. Następnie układa się je poziomo (każdą warstwę przesypując trocinami)
w skrzyniopalecie, wyłożonej perforowaną folią, która zabezpiecza materiał szkółkarski przed
nadmierną transpiracją

(parowanie wody z pędów roślin, głównie liści), a równocześnie

powoduje, że na dnie skrzyniopalety nie gromadzi się woda. Tak przygotowane podkładki
przechowuje się w chłodni w temperaturze 0–0,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Posortowane podkładki ułożone w skrzyniopalecie [11]

Zrazy podbierane na przełomie listopada i grudnia przechowywane są w chłodni

w workach foliowych lub skrzyniopaletach bez bocznych ścian.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytanie sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest defoliacja?

Jakie znasz sposoby defoliacji drzewek?

Jaki cel ma wprowadzenie zasady etykietowania każdego drzewka osobno?

Jakie znasz zasady wykopywania drzewek?

W jaki sposób przechowujemy drzewka przez zimę?

Jak transportujemy małe partie drzewek, a jak większą ilość?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podziel według aktualnych norm szkółkarskich jednoroczne okulanty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić liczbę korzeni,

określić długość korzeni,

określić grubość szyjki korzeniowej,

określić wysokość okulanta,

zakwalifikować okulanty na podstawie obowiązujących przepisów,

związać okulanty w wiązki po 10 sztuk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

okulanty,

–

sznurek,

–

nóż,

–

normy materiału szkółkarskiego,

–

miara centymetrowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj projekt realizacji prac związanych z wykopywaniem drzewek ze szkółki

w kwaterze jabłoniowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zaplanować tok postępowania,

dobrać narzędzia, materiały i odpowiednie środki chemiczne,

zaplanować sposób defoliacji,

wybrać sposób wykopywania drzewek,

umieścić na drzewkach etykiety,

omówić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rodki chemiczne do defoliacji,

–

etykiety.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj i wykonaj prace związane z sortowaniem i ekspedycją materiału szkółkarskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bezpiecznej pracy,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zaplanować tok postępowania,

przygotować materiał chroniący drzewka przed złamaniem i utratą wilgotności,

przygotować baloty,

wyjąć drzewka z dołownika,

zapakować drzewka chroniąc je przed złamaniem i utratą wilgotności,

obłożyć balot trzciną lub słomą i obwiązać drutem,

opakować balot zgodnie z przepisami transportowymi,

10)

załadować baloty na samochód,

11)

zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

drzewka,

–

słoma, mokry mech, torf lub trociny; trzcina,

–

sznurek, drut,

–

nóż,

–

nożyce do cięcia drutu,

–

papier lub worki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wykonać defoliację?

wykopać drzewka?

zadołować drzewka?

posortować drzewka?

przygotować materiał szkółkarski do zimowania?

przygotować większą partię drzewek do transportu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Brusznica to

drzewo owocowe.

krzew owocowy.

pnącze.

krzewinka.

Najwłaściwszym okresem okulizacji dla czereśni jest
a)

druga dekada maja.

wrzesień.

trzecia dekada lipca.

pierwsza dekada czerwca.

Sadzonki zdrewniałe uzyskuje się tnąc
a) dolną część pod kątem 45

, a górną nad oczkiem pod kątem 90

b) dolną część pod kątem 90

, a górną nad oczkiem pod kątem 45

c) dolną część pod kątem 45

, a górną nad oczkiem pod kątem 45

dolną część pod kątem 90

, a górną nad oczkiem pod kątem 90

Kultury in vitro rozmnaża się

pod

szkłem.

b) w inspektach.
c) w szklarniach.
d) w tunelach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rysunku przedstawiono

szczepienie w szparę boczną.

szczepienie w klin.

okulizację na przystawkę.

okulizację w literę T.

Podkładką wegetatywną dla gruszy jest
a)

pigwa.

grusza kaukaska.

antypka.

ałycza.

Krajowy rejestr odmian prowadzi
a)

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

COBORU.

Izba Rolnicza.

Polska Izba Nasienna.

Karłową podkładką dla jabłoni jest
a)

M 9.

MM 106.

M 7.

P 2.

Szkodnikiem kwarantannowym roślin sadowniczych jest
a)

mszyca śliwowo-chmielowa.

opuchlak.

tarcznik niszczyciel.

bawełnica korówka.

10.

Krioprezerwacja to
a)

rozmnażanie roślin z nasion.

pozbawienie roślin liści.

zamrażanie i przechowywanie materiału bez utraty jego właściwości.

proces odkażania.

11.

Izolacja przestrzenna matecznika truskawek powinna wynosić
a)

5 m.

50 m.

100 m.

500 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Rysunek przedstawia

zwójka koróweczka.

toczyk gruszowiaczek

przędziorek chmielowiec.

mszycę śliwowo-chmielową.

13.

Przez kilka lat prowadzi się
a)

książkę szkółkarską drzew owocowych.

książkę szkółkarską mateczników.

książkę szkółkarską podkładek generatywnych.

książkę szkółkarską krzewów owocowych.

14.

Wilgotność względna w chłodni do przechowywania materiału szkólkarskiego powinna
wynosić
a)

90%.

85%.

95%.

70%.

Autoklaw to
a)

regulator wzrostu.

sole mineralne.

sterylizator.

nóż do okulizacji.

16.

Maliny rozmnaża się z
a)

sadzonek zdrewniałych.

odrostów korzeniowych.

odkładów poziomych.

odkładów pionowych.

17.

Pienną formę agrestu otrzymuje się w wyniku szczepienia odmian uprawnych na
a)

porzeczce czerwonej.

pigwie.

porzeczce czarnej.

porzeczce złotej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Stratyfikacja to
a)

choroba drzew owocowych.

przesypywanie nasion warstwą wilgotnego piasku lub torfu.

rodzaj szczepienia.

niszczenie chwastów.

19.

Podkładka Common Mussel dobrze rozmnaża się z
a)

odkładów poziomych.

sadzonek zielnych.

odkładów pionowych.

sadzonek zdrewniałych.

20.

Wstawka skarlająca powinna wynosić
a)

25–30 cm.

50–100 cm.

40–50 cm.

5–10 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Zakładanie i prowadzenie szkółki

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Choroby roślin w uprawach ogrodniczych. SGGW, Warszawa 2003

Gensler A., Łukasiewicz G.,Świderska M.: Produkcja ogrodnicza. FORMAT-AB,
Warszawa 1999

Gładych J.: Sadownictwo i szkółkarstwo – ćwiczenia. Hortpress, Warszawa 1999

Klimek G.: Sadownictwo. WSiP, Warszawa,1997

McHoy P.: Praktyczna encyklopedia ogrodnictwa. DELTA W-Z, Warszawa 2002

Miki A. (red.): Sadownictwo. Hortpress, Warszawa 1997

Ogród. Encyklopedyczny poradnik na cały rok. Firma Księgarska J. Olesiejuk, 2004

Pesty J.P.: Cięcie roślin ogrodniczych. Wiedza i śycie, Warszawa 2002

Rejman A., Ścibisz K, Czarnecki B.: Szkółkarstwo roślin sadowniczych. PWRiL,
Warszawa 2002

10.

www.rgabrysz.konin.lm.pl

11.

www.szkolkarstwo.pl

12.

www.ogrody.cvd.pl

13.

www.sadownictwo.net

14.

www.ho.haslo.pl

15.

www.wikipedia.pl

16.

www.szkolki.com

17.

www.drzewa.net

Czasopisma:
– Szkółkarstwo,
– Dom i ogród,
– Ogrody,
– Działkowiec

Ustawy i rozporządzenia:

−

Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie

−

Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 stycznia 2007 r. w sprawie
szczegółowego sposobu oraz zakresu etykietowania i plombowania materiału, rodzajów
opakowań materiału siewnego oraz sposobów ich zabezpieczania

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2006 r. w sprawie
nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Badania Odmian Roślin Uprawnych

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie
terminów składania wniosków o wpis odmiany do krajowego rejestru, wzoru wniosku
o wpis odmiany do krajowego rejestru oraz wzoru kwestionariusza technicznego

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
06 Zakladanie i prowadzenie szk Nieznany
07 Zakladanie i prowadzenie sad Nieznany
09 Zakladanie i prowadzenie sad Nieznany
08 Zakładanie i prowadzenie szkółki
Analiza ekon 08 w2 id 60028 Nieznany
12 Zakladanie pasiekiid 13664 Nieznany (2)
ei 2005 07 08 s085 id 154185 Nieznany
08 Zastosowanie programow kompu Nieznany (2)
09 08 Rozdzielnice budowlane RB Nieznany (2)
08 wprowadzenie do programowani Nieznany
ei 2005 07 08 s033 id 154176 Nieznany
2006 08 25 Ustawa o biokomponen Nieznany (2)
2 Zakladanie dzialalnosci gospo Nieznany
08 mleko i nabialid 7454 Nieznany (2)
08 Sporzadzanie ciasta mieszane Nieznany (3)
K 08 SLUP id 229567 Nieznany
08 Stosowanie narzedzi marketin Nieznany (2)
IS wyklad 03 16 10 08 MDW id 22 Nieznany

więcej podobnych podstron