09 Zakladanie i prowadzenie sad Nieznany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Dariusz Kutkowski

Zakładanie i prowadzenie sadu
321[03].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Ewa Marciniak-Kulka
mgr inż. Alicja Kurlus

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Dariusz Kutkowski

Konsultacja:

mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].Z1.03
„Zakładanie i prowadzenie sadu”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Wybór terenu oraz gleby pod zakładanie i prowadzenie sadu

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2. Rozplanowanie i sadzenie sadu

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3. Sposoby utrzymywania gleby w sadzie

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4. Nawożenie i nawadnianie roślin sadowniczych

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5. Zasady i techniki cięcia oraz formowania drzew owocowych

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6. Ochrona roślin sadowniczych i integrowana produkcja owoców

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

4.7. Zasady prowadzenia sadu jabłoniowego i gruszowego w różnych okresach

produkcyjnych

4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

wiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

4.8. Wymagania, rejonizacja i uprawa drzew pestkowych

4.8.1.

Materiał nauczania

4.8.2.

Pytania sprawdzające

4.8.3.

wiczenia

4.8.4.

Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zakładanie i prowadzenie plantacji roślin jagodowych

4.9.1.

Materiał nauczania

4.9.2.

Pytania sprawdzające

4.9.3.

wiczenia

4.9.4.

Sprawdzian postępów

4.10.

Zbiór i przechowywanie owoców

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wyborze miejsca pod sad lub

jagodnik, jego zakładaniu i prowadzeniu. Zamieszczono w nim informacje dotyczące zbioru
i przechowywania owoców oraz ich przygotowania do sprzedaży.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

cele kształcenia,

−

materiał nauczania,

−

pytania sprawdzające,

−

wiczenia, które umożliwią ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, który umożliwi Ci systematyczną kontrolę efektów Twojej nauki,

−

test końcowy, który określi stopień opanowania przez Ciebie wiedzy i umiejętności
z zakresu całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, która pomoże rozszerzyć wiedzę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Schemat układu jednostek modułowych

321[03].Z1

Produkcja sadownicza

321[03].Z1.01

Uprawa roślin sadowniczych

321[03].Z1.02

Zakładanie i prowadzenie szkółki

321[03].Z1.03

Zakładanie i prowadzenie sadu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się komputerem,

−

wyjaśniać pojęcia odkrywka glebowa, profil glebowy, żyzność, wymagania pokarmowe,
potrzeby nawozowe, skład mechaniczny gleby,

−

wymieniać i opisywać podstawowe gatunki roślin sadowniczych,

−

określać znaczenie gospodarcze i budowę morfologiczną roślin sadowniczych,

−

charakteryzować podstawowe odmiany roślin sadowniczych,

−

wymieniać najczęściej stosowane nawozy i podać ich skład procentowy,

−

przeliczać najczęściej używane jednostki masy, długości, powierzchni i objętości,

−

definiować pojęcia karencji i prewencji oraz cieczy stężonej,

−

wymieniać i scharakteryzować podkładki drzew owocowych,

−

wymieniać narzędzia do uprawy roli i określić ich zastosowanie,

−

posługiwać się linijką i taśmą mierniczą,

−

stosować przepisy BHP podczas wykonywanych prac,

−

wykonywać działania matematyczne w zakresie czterech podstawowych działań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

ocenić przydatność terenu i gleby pod uprawę sadu,

−

dobrać gatunki i odmiany drzew i krzewów do sadu oraz jagodnika,

−

określić terminy sadzenia drzew i krzewów owocowych,

−

posadzić drzewka i krzewy owocowe oraz zastosować odpowiednie zabiegi
po posadzeniu,

−

zaprojektować i wykonać konstrukcję nośną dla drzew,

−

scharakteryzować systemy utrzymania gleby,

−

dobrać i zastosować herbicydy na podstawie zaleceń zawartych w programie ochrony
sadów i jagodników,

−

scharakteryzować objawy wywoływane niedoborem lub nadmiarem określonych
składników pokarmowych,

−

obliczyć dawkę nawozów na podstawie wyników analizy chemicznej gleby i liści,

−

zastosować nawożenie indywidualne oraz na całą powierzchnię uprawy,

−

dobrać i wykonać zabiegi wpływające na regularne i obfite owocowanie,

−

scharakteryzować różne formy korony drzew,

−

wykonać cięcie i formowanie drzew oraz krzewów owocowych,

−

dobrać sposoby zabezpieczania drzew przed mrozem i przymrozkami,

−

scharakteryzować uszkodzenia mrozowe drzew oraz określić sposoby leczenia drzew
przemarzniętych,

−

zastosować różne metody regulowania owocowania,

−

dobrać sprzęt do zbioru i transportu owoców,

−

dobrać warunki przechowywania owoców, warzyw i kwiatów,

−

wykonać prace związane z przechowywaniem owoców zgodnie z harmonogramem,

−

dokonać zbioru oraz przygotować owoce do zbytu z zastosowaniem maszyn i urządzeń
do standaryzacji,

−

scharakteryzować oraz zastosować integrowaną ochronę sadów i jagodników,

−

zaplanować nadzorowaną ochronę upraw sadowniczych,

−

określić cele i korzyści wynikające z prowadzenia integrowanej produkcji owoców (IPO),

−

zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa zdrowotnego żywności,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska dotyczące
produkcji sadowniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wybór terenu oraz gleby pod zakładanie i prowadzenie sadu

4.1.1. Materiał nauczania

Wybierając teren pod sad należy uwzględnić klasę bonitacyjną gleby, budowę profilu

glebowego ze szczególnym uwzględnieniem poziomu wody gruntowej i ukształtowaniem
terenu. Niewłaściwy wybór miejsca na założenie sadu może spowodować zniszczenie całej
uprawy lub jej nieopłacalność. Aby sprawdzić jakość gleby należy wykopać odkrywkę
glebową. Jeżeli teren jest jednolity wystarczy jedna, ale jeżeli nie, to kilka w miejscach
typowych dla przyszłego sadu. Odkrywki są kopane na głębokość około 2 m. Analizując profil
glebowy należy zwrócić uwagę na poziom glejowy (sino-niebieski). Jego występowanie
określa najwyższy poziom wody gruntowej. Jeżeli nie występuje lub znajduje się on na
głębokości poniżej 1,5 m to gleba nadaje się pod sad, poniżej 1 m można uprawiać głównie
drzewka na podkładkach karłowych, a gdy jest mniej niż 1 m to gleba nie nadaje się pod sad.
Dobre gleby pod sad to gleby lessowe, gliniaste należące do II i III klasy, które magazynują
duże ilości wody. W Polsce sady uprawiane często są na piaskach gliniastych i słabo
gliniastych należących do IV klasy, które występują na terenie centralnej Polski. Gleby
piaszczyste należące do V klasy nie nadają się pod uprawy sadownicze, jeżeli na ich profilu
do głębokości 1,5 m nie występują pasemka gliny. Badając skład mechaniczny gleby należy
sprawdzić czy piasek z warstwy podornej po ściśnięciu w dłoni tworzy bryłę, czy się
rozsypuje. Piaski gliniaste lub słabo gliniaste, które mogą być wykorzystane pod założenie
sadu pozostają zbrylone, podczas gdy piaski luźne rozsypują się. Gleby o grubości miąższu
poniżej 0,5 m nie powinny być wykorzystywane pod uprawę drzew owocowych.

Sad najlepiej założyć w miejscach wyżej położonych lub na stokach. Na płaskiej

powierzchni zimne powietrze zalega równą warstwą i drzewa są narażone na uszkodzenia.
Miejsca niżej położone, gdzie spływa zimne powietrze z miejsc wyższych są nazywane
zastoiskami mrozowymi. Sadzenie w nich drzew lub krzewów jest ryzykowne, gdyż częściej
dochodzi tam do przemarzania kwiatów, zawiązków i całych drzew. Przygotowanie gleby pod
sad polega na zwalczeniu chwastów trwałych, określeniu i uzupełnieniu do optymalnych
wartości składników pokarmowych w glebie, wzbogaceniu gleby w związki organiczne,
usunięciu efektu zmęczenia gleby.

Zasobność gleby określa się na podstawie reprezentatywnych próbek glebowych

pobranych z głębokości 0

−

20 cm i 21

−

40 cm (warstwa orna i podorna). Pobierając próbki

z warstwy ornej (0

−

20 cm) należy wziąć około 20 prób, a następnie pobrać 10 prób z podornej

(21

−

40 cm) w miejscach gdzie wcześniej pobierano próbki. Do wykonania tego zadania służy

laska Egnera. Jest ona szczególnie użyteczna przy pobieraniu próbek z podglebia. Należy
zwrócić uwagę na to, aby nie mieszać warstwy ornej i podornej. Postępowanie z próbkami
z obu warstw jest identyczne, po ich wymieszaniu należy je zapakować do woreczków po
około 0,5 kg gleby i zaetykietować. Jeżeli pole jest jednorodne to wystarczy po jednej próbie
zbiorczej z warstwy ornej i podornej, a kilka w przypadku dużego zróżnicowania. Próbki
wysyła się do stacji chemiczno-rolniczej, która określa odczyn gleby i zawartości
poszczególnych składników pokarmowych. Sadownik otrzymuje wyniki analizy i zalecenia do
nawożenia. Najlepszym odczynem gleby dla większości upraw sadowniczych jest lekko-
-kwaśny o pH 5,6

−

6,8. Na glebach bardziej kwaśnych utrudnione jest pobieranie m.in. potasu,

a przy pH powyżej 6,8 nie jest pobierane żelazo. Gleby kwaśne należy zwapnować przed
założeniem sadu. Pobieranie prób z gleby może być zmechanizowane. Przykładem mogą być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

urządzenia montowane na pojazdach lub przyczepach zamieszczone na zdjęciach poniżej.
Mogą one pobierać pojedyncze próbki gleby w ciągu 3

−

5 sekund.

Rys. 1. Laska Egnera [http://www.piorin.gov.pl/akt/ipwisni2005].

Rys. 1. MULTIPROB 120 na
pojeździe terenowym. Pobiera
próbki gleby na głębokość do
120cm.

[http://agrogps.webd.pl/

index.php?op=20].

Rys. 2. Aparat wiertniczy
N 2000 w trakcie pobierania

prób.

[

http://agrogps.webd.

pl/index.php?op=20].

Rys. 3. NH 90. Służy do
pobierania próbek na zawartość
azotu. [http://agrogps.webd.pl/
index. php?op=20].

Tabela 1 przedstawia liczby graniczne zasobności fosforu, potasu i magnezu dla trzech

rodzajów gleb. Niska zawartość fosforu wymaga około 200 kg P

/ha. Najprościej uzupełnić

niedobór stosując 1000 kg superfosfatu (18

−

19% P

) lub około 400 kg superfosfatu

potrójnego granulowanego (46% P

). Zawartość średnia wymaga połowę dawki, a przy

wysokiej nie stosuje się nawożenia fosforem. Wysoka zawartość fosforu nie jest
niebezpieczna dla roślin i stosowane bywa nawożenie „na zapas”.

Zbyt wysoka ilość potasu może powodować zahamowanie pobierania przez rośliny

z gleby magnezu i boru, dlatego nie należy stosować go „na zapas”. Niska zawartość potasu
wymaga nawożenia w wysokości 100 kg K

O na glebach lekkich, 15 kg na średnich i 200 kg

na ciężkich. Stosując 50% siarczan potasu otrzymujemy dawki odpowiednio: 200, 300,
400 kg. Przy średniej zawartości dawki zmniejszamy o połowę, a przy wysokiej nie nawozimy
potasem.

Nawożenie magnezem jest najczęściej wykonywane razem z wapnowaniem poprzez

wapno magnezowe. Gdy odczyn przekracza 6,5, to można nawozić kizerytem w ilościach
takich jak siarczanem potasu. Wapnowanie podnosi pH gleby. Zalecane dawki to 1

−

2 tony

wapna magnezowego na hektar.

Ważnym elementem w przygotowaniu gleby pod sad jest zniszczenie chwastów trwałych.

Groźnymi chwastami szczególnie w jagodnikach są perz, skrzyp, powój, ostrożeń, a na polach
po sadach zdarza się jeżyna i bez czarny. W celu ich zniszczenia uprawia się na terenie
przeznaczonym pod sad okopowe lub rzepak. Gdy jednak pozostały chwasty wieloletnie
wykonujemy zabiegi chemicznego ich zwalczania. Zmęczenie gleby występuje w przypadku
sadzenia roślin sadowniczych po sobie. Powstaje na skutek wysokiej zawartości w glebie
niektórych składników pokarmowych i niedoborze innych, występowania substancji
powstałych z rozkładających się starych korzeni, dużej ilości nicieni, grzybów i bakterii

Ø 2 0

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chorobotwórczych. Najlepszym sposobem ominięcia problemu zmęczenia jest posadzenie
sadu w innym miejscu. Gdy konieczne jest sadzenie roślin sadowniczych po sobie to należy
wykonać nawożenie organiczne, które wnosi do gleby materię organiczną. Najlepszym
nawozem jest obornik, ale przy jego braku są stosowane nawozy zielone na przyoranie
(gorczyca lub motylkowe).

Tabela 1. Liczby graniczne zasobności dla trzech typów gleb [6, s. 137]

Zawartość w mg składnika na 100g gleby

Wyszczególnienie

niska

rednia

wysoka

Fosfor (P) dla wszystkich rodzajów gleby
Warstwa orna
Warstwa podorna

1,5

−

1,5

−

4
3

Potas (K)
Warstwa orna

gleby lekkie
gleby średnie
gleby ciężkie

Warstwa podorna

gleby lekkie
gleby średnie
gleby ciężkie

5
8

3
5
8

−

13
21

Magnez (Mg) dla obydwu warstw:

gleby lekkie
gleby średnie i ciężkie

2,5

−

4
6

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki wpływają na lokalizację sadu?
2. Dlaczego sady są chętnie zakładane na stokach?
3. Które chwasty należy zniszczyć przed założeniem sadu?
4. Jakie przedplony warto uprawiać przed założeniem sadu?
5. Co to jest zmęczenie gleby?
6. W jakim celu wapnujemy teren przed założeniem sadu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj odkrywkę glebową. Określ przydatność gleby pod założenie sadu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) wybrać miejsce do wykonania odkrywki,
3) wykonać odkrywkę glebową na głębokość 1,8

−

2 m,

4) stwierdzić, czy występuje w profilu poziom glejowy, jeżeli tak, to na jakiej głębokości,
5) określić występowanie warstw nieprzepuszczalnych np. gliny,
6) skontrolować czy występują luźne piaski,
7) określić typ gleby,
8) przeanalizować otrzymane wyniki, określając przydatność gleby pod sad.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

łopata,

−−−−

taśma miernicza,

−−−−

tablice lub gabloty z profilami glebowymi

Ćwiczenie 2

Zaplanuj nawożenie przed założeniem sadu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zapoznać się z wynikami analizy gleby pod sad,
3) określić, zawartość których składników pokarmowych w glebie jest niska, a których

rednia,

4) dobrać dawki składników pokarmowych na podstawie tabel zasobności gleby,
5) zaproponować, które nawozy należy zastosować,
6) obliczyć niezbędną ilość nawozów,
7) zaprezentować wyniki i uzasadnić otrzymane rozwiązanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

wyniki analizy gleby ze stacji chemiczno-rolniczej,

−−−−

tabele liczby graniczne zasobności gleb,

−−−−

podręczniki lub tabele zawierające nazwy nawozów i ich skład procentowy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie zadanie spełniają rośliny uprawiane przed założeniem

sadu?

2) pobrać próby gleby przed założeniem sadu lub jagodnika?

3) określić, dlaczego sadu nie należy zakładać w obniżeniach terenu?

4) określić występowanie elementów w profilu glebowym, które

eliminują glebę jako miejsce pod sad?

5) wyróżnić typy gleb najlepsze pod sad?

6) określić, jakie są przyczyny zmęczenia gleby?

7) wykonać i przeanalizować odkrywkę glebową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Rozplanowanie i sadzenie sadu

4.2.1. Materiał nauczania

Rozplanowanie sadu

Drzewa sadzone są w kwaterach o długości najczęściej 100

−

300 m i szerokości zależnej

od potrzeb sadownika. Kwatery powinny być założone z jednego gatunku. Odmiany na
kwaterze powinny dobrze wzajemnie się zapylać. U niektórych gatunków występują odmiany
samopylne. Dla ułatwienia pracy można sadzić je na kwaterach jednorodnych odmianowo.
Przykładem odmiany samopylnej może być Łutówka (odmiana wiśni) i brzoskwinie. Rzędy
drzew w kwaterach powinny być równoległe, dlatego też zachodzi konieczność wyznaczenia
kątów prostych. Do tego celu wykorzystuje się węgielnice lub twierdzenie Pitagorasa, tworząc
trójkąt prostokątny o długościach boków w stosunku 3/4/5. Cały sad powinien być ogrodzony
ze względu m.in. na sarny i zające. Ogrodzenie najczęściej stanowi siatka ocynkowana
o średnicy drutu 2,5

−

3mm, wielkości oczek 4 x 4 cm i wysokości 1,5 m. Najczęściej jest

mocowana do słupków żelbetowych lub metalowych. W celu ograniczenia kosztów nie
stosuje się pod nią podmurówki ani krawężników. Słupki są wkopywane co 3 m. W celu
uszczelnienia ogrodzenia niektórzy sadownicy wykonują podsypywanie siatki przy pomocy
pługa. Aby ułatwić prace w sadzie na końcach kwater powinno pozostać miejsce około 7 m na
uwrocia. Główne drogi powinny być utwardzone, aby transportowane owoce nie zostały
uszkodzone na wyboistym terenie. Ułatwiony jest też dojazd do kwater w różnych warunkach
pogodowych. Sady często wymagają osłony od wiatru. Posadzenie gęstego szpaleru szybko
rosnących drzew lub krzewów w zupełności wystarczy. Celem jej nie jest zatrzymanie wiatru,
ale osłabienie jego siły. Drzewa w miejscach całkowicie osłoniętych od wiatru częściej są
porażane przez choroby grzybowe.

Gęstość sadzenia drzew nie jest stała i zależy od: gatunku, odmiany, systemu sadzenia,

sposobu formowania koron, siły wzrostu odmiany i podkładki, żyzności gleby, szerokości
ciągnika i współpracujących z nim maszyn, zmęczenia gleby i planowanego czasu
eksploatacji sadu. Zasada jest następująca: im więcej drzew będzie posadzonych na danej
powierzchni, tym większy może być plon, pod warunkiem zapewnienia drzewom właściwych
warunków do wzrostu i owocowania. Dla przykładu w Polsce na początku XX wieku sadzono
jabłonie w rozstawie 10 x 10 m, pod drzewami uprawiano zboża lub inne rośliny. Wraz
z pojawieniem się podkładek karłowych i półkarłowych można było zagęścić uprawę kosztem
uprawy roślin współrzędnych, w zamian otrzymując wcześniejsze wchodzenie w okres
owocowania i lepszą jakość owoców. Konieczność karczowania sadów, które przemarzały
w wyniku srogich zim, wchodzenie nowych odmian na polski rynek oraz wzrost wiedzy
sadowników przyśpieszyły ten proces. Obecnie jabłonie na podkładkach karłowych można
sadzić na żyznych glebach bardzo gęsto, na przykład w rozstawie 3,5 x 1 m, a na
półkarłowych 4 x 2 m. Należy pamiętać, że średnica korony nie formowanej jabłoni
na podkładce silnie rosnącej wynosi około 8 m, półkarłowej 5 m, a karłowej 3 m. Sadzenie
roślin w mniejszej rozstawie powoduje konieczność silnego cięcia.
Systemy sadzenia drzew

W Polsce drzewa są sadzone w systemach rzędowym lub pasowym. W obu przypadkach

odległości w rzędach są takie same. W systemie rzędowym wszystkie międzyrzędzia są
równe. Zaletami systemu rzędowego jest łatwy dojazd do każdego drzewa i możliwość
bardziej dokładnego wykonania zabiegów chemicznej ochrony roślin oraz łatwiejszy zbiór.
Drzewa są sadzone w rzędy o odległości nie mniejszej niż 3,5

−

4 m. Dla jabłoni odległości

w rzędach zależą od wyżej wymienionych czynników i najczęściej wynoszą 1

−

2 m dla drzew

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na podkładkach karłowych, 2

−

3 m półkarłowych i 4

−

5 m silnie rosnących. System pasowy

jest stosowany, gdy co 2

−

5 rzędów są większe odległości na przejazd sprzętu, a pozostałe

międzyrzędzia mają mniejszą szerokość. Systemem pasowym sadzone są drzewka na
podkładkach karłowych i półkarłowych, które wymagają często silniejszego cięcia. W Polsce
przeważają sady sadzone systemem rzędowym. System pasowy stosowany jest najczęściej
w formie dwurzędowej, gdzie po dwóch rzędach sadzonych w niewielkich odległościach
występuje szersze międzyrzędzie. Możliwość przejazdu ciągnika między rzędami, wymusza
rozstawę nie mniejszą niż 3,5

−

4 m. Stosując system pasowy można sadzić dwa do pięciu

rzędów co około 1 m. Większość odmian drzew owocowych wymaga zapylaczy, dlatego na
kwaterach są sadzone drzewa dwóch trzech odmian, kwitnących w tym samym czasie
i zapylających się wzajemnie. Odmiany triploidalne (o potrójnej liczbie chromosomów) nie
zapylają innych odmian, dlatego obok nich należy posadzić dwie odmiany diploidalne. Jeden
zapylacz powinien być sadzony nie rzadziej niż co osiem drzew.

G G G G G G G G G G G G

J J J J J J J J J J J J

G G G G G G G G G G G G

J G J J G J J G J J G J

E E E E E E E E E E E E

J J J J J J J J J J J J

E E E E E E E E E E E E

J J J J J J J J J J J J

S S S S S S S S S S S S

J G J J G J J G J J G J

S S S S S S S S S S S S

J J J J J J J J J J J J

Rys. 2. Rzędowe rozmieszczenie zapylaczy w sadzie

−

Gloster, E

−

Elstar, S

−

Szampion) [6, s. 130,]

Rys. 3. Punktowe rozmieszczenie zapylaczy

w sadzie (G

−

Gloster, J

−

Jonagold)

[6, s. 130]

Wyznaczając kwatery należy uwzględnić wytrzymałość gatunków i odmian na mróz.

W miejscach wzniesionych, najmniej narażonych na przemarznięcie sadzi się czereśnie,
grusze i brzoskwinie. Względnie najbardziej wytrzymałe są jabłonie i śliwy. Dużą rolę
odgrywają tu różnice odmianowe. Dla przykładu Alwa i Ligol są bardziej odporne na mróz,
podczas gdy Szampion, Elstar, Jonagold, Elise, Idared należy sadzić wyżej ze względu na ich
wrażliwość.
Sadzenie drzew

Drzewa są sadzone w sadach małych najczęściej ręcznie. Natomiast w dużych

wykorzystuje się świdry ze względu na usprawnienie i ułatwienie pracy. Ciągnik porusza się
wzdłuż sznurka rozciągniętego na powierzchni pola. Należy wykopać dołki o szerokości do
50 cm i głębokości do 40 cm. Zaprawianie dołków nawozami organicznymi nie jest zalecane,
ponieważ wszystkie składniki pokarmowe należy wnieść przed założeniem sadu. Przed
sadzeniem drzew należy wcześniej umieścić wszystkie podpory na swoich miejscach, aby nie
uszkadzać korzeni niedawno posadzonych drzew. Drzewka sadzi się tak, aby miejsce
okulizacji było kilka centymetrów nad powierzchnia ziemi. Sadzenie wykonują najczęściej
dwie osoby. Jedna obsypuje korzenie, a druga trzyma drzewko i nieznacznie nim potrząsa,
a następnie ugniatają ziemię wokół pnia tworząc zagłębienie ułatwiające zbieranie się tam
wody.
Konstrukcje nośne

Sadząc drzewa na podkładkach półkarłowych przez około pięć lat korzystnie jest

prowadzić je przy podporach. Drzewa karłowe wymagają podpór przez cały okres uprawy.
Jedną z możliwości są podpory indywidualne. Najczęściej stosowane są sosnowe paliki
o długości co najmniej 2,5 m i średnicy 6

−

10 cm. Zabezpieczenie przed gniciem wykonuje się

przez impregnację olejem krezotolowym, siarczanem miedzi lub malowanie domowymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sposobami (farbą, smołą, lepikiem) albo opalanie. Paliki wbijane są od strony, z której
najczęściej wieją wiatry (najczęściej zachodniej), w odległości 10

−

15 cm od drzewka na

głębokość około 0,5 m. Do podwiązywania drzewek do palików często jest wykorzystywany
sznurek od wiązałki, jednak ze względu na kaleczenie młodej kory nie jest on zalecany, lepsze
są np. poliwinylowe. Zaletą sadzenia drzewek przy palikach jest dobry dostęp, jednak w razie
złamania palika drzewo często krzywi się lub łamie.

Innym sposobem jest prowadzenie drzew przy drutach (o średnicy 3

−

4 mm)

rozciągniętych wzdłuż rzędów. Do tego celu potrzebne będą paliki o długości dla jabłoni
2,8 m, a dla karłowych grusz, czereśni i śliw mogą być krótsze (1,5 m) i nieco grubsze niż
gdyby stały jako pojedyncze podpory (około 8

−

10 cm średnicy). Często są to słupki

elbetowe, w których jest otwór na wysokości około 20

−

30 cm od góry do naciągania drutu.

Wykopywanie dołków pod słupki ułatwia świder wodny. Drzewa przywiązywane są do listew
drewnianych, bambusów lub rurek z tworzyw sztucznych przymocowanych do drutu. Za
pomocą zapinek z drutu o średnicy 3

−

4 mm w kształcie litery „C” lub „L”. Pierwszy i ostatni

słupek ustawiany jest zawsze skośnie między pierwszym i ostatnim drzewem w rzędzie. Ze
względu na siły na nie działające konieczne jest wykonanie odciągów. Ponieważ ostatnie
słupki w każdym rzędzie są najbardziej narażone na przewrócenie lub złamanie, dlatego są
wkopywane skośnie i dodatkowo stabilizowane odciągami na zewnątrz.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie odmiany jabłoni sadzi się w miejscach najwyżej położonych?
2. Od czego zależy liczba odmian sadzonych na jednej kwaterze?
3. Jak wykonać rusztowanie w sadzie karłowym?
4. Od czego zależy liczba drzewek wysadzanych na hektar?
5. W jakiej rozstawie sadzi się karłowe jabłonie systemem rzędowym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj konstrukcję nośną dla kwatery drzew karłowych jabłoni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić narzędzia i materiały do wykonania konstrukcji nośnej,
3) określić liczbę i długość rzędów,
4) obliczyć liczbę drzew,
5) wykonać szkic konstrukcji nośnej,
6) obliczyć zapotrzebowanie na materiały do wykonania konstrukcji,
7) omówić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

kalkulator,

−−−−

artykuły piśmiennicze,

−−−−

materiały instruktarzowe ośrodków doradztwa rolniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj projekt kwatery jabłoniowej o powierzchni 2 ha dla trzech odmian sadzonych

systemem pasowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pray,
2) zaproponować glebę o określonych właściwościach oraz wymiary kwatery,
3) określić liczbę rzędów w pasie,
4) ustalić rozstawę,
5) obliczyć ilość rzędów i liczbę drzew w każdym z nich,
6) określić rozmieszczenie każdej z odmian,
7) podać ilości drzew każdej z odmian,
8) wynik uzasadnić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy odmian,

−

artykuły piśmiennicze,

−

kalkulator.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, kiedy na kwaterze zachodzi konieczność sadzenia dwóch

odmian?

2) wyjaśnić, jak rozmieścić gatunki w sadzie zlokalizowanym na stoku?

3) określić, które odmiany jabłoni należy posadzić w miejscach najmniej

narażonych na niskie temperatury?

4) uzasadnić, kiedy stosujemy podpory w sadzie?

5) określić, dlaczego drogi między kwaterami w sadzie powinny być

wyrównane i utwardzone?

6) określić, w jaki sposób można wyznaczyć kąt prosty w terenie?

7) rozplanować rozmieszczenie drzew w sadzie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sposoby utrzymania gleby w sadzie

4.3.1. Materiał nauczania

W sadach i na plantacjach roślin jagodowych mogą być zastosowane różne systemy

uprawy roli zarówno w rzędach jak i w międzyrzędziach.
Czarny ugór herbicydowy jest to metoda polegająca na utrzymaniu powierzchni gleby
wolnej od chwastów przy pomocy herbicydów. Jest stosowany najczęściej w rzędach
i sporadycznie w międzyrzędziach. Zaletami tej metody jest łatwość jej zastosowania,
stosunkowo niewielki koszt (mimo wzrastających ciągle cen). Wadami zaś stopniowe
uodparnianie się chwastów na środki chemiczne i ewentualne skażenie wód gruntowych.
Utrzymywanie w tym systemie międzyrzędzi może spowodować utrudniony przejazd wiosną
po roztopach lub po długotrwałych opadach deszczu. Brak roślin okrywowych zwiększa
głębokość przemarzania gleby nawet kilkakrotnie. Ugór herbicydowy wymaga zastosowania
ś

rodków chwastobójczych o różnym działaniu. Herbicydy doglebowe np. Azotop 50 WP, czy

dolistny i doglebowy Goltix 70 WG (triazynowe) stosowane najczęściej są wczesną wiosną
w celu zniszczenia kiełkujących chwastów. Są środkami szkodliwymi dla środowiska, gdyż
długo zalegają w glebie. Do niszczenia chwastów bardziej zaawansowanych w rozwoju służą
ś

rodki chwastobójcze o działaniu dolistnym kontaktowym np. Basta150 SL lub układowym

np. Roundup 360 SL czy Glifocyd 360 SL (substancja aktywna jest przenoszona z sokami po
całej roślinie). Herbicydy na bazie glifosatu takie jak Roundup i jego pochodne są bezpieczne
dla środowiska, gdyż po zetknięciu z ziemią ulegają szybkiej biodegradacji. Ze względu na
zanieczyszczenie środowiska ugór herbicydowy powinien być zastępowany lub uzupełniany
innymi sposobami utrzymania gleby.
Czarny ugór mechaniczny wymaga stosowania częstych zabiegów agrotechnicznych
niszczących chwasty. Metoda ta nie powoduje zatruwania środowiska, lecz częste
spulchnianie powierzchni gleby utrudnia wjazd do sadu wczesną wiosną, przejazdy ciągnika
zwłaszcza po deszczach zostawiają koleiny utrudniające prace w sadzie. Uprawa mechaniczna
może uszkadzać system korzeniowy lub korę młodych drzew. Stosowanie narzędzi aktywnych
i liczne zabiegi mogą zniszczyć strukturę gruzełkowatą gleby. Natomiast koszenie chwastów
jest tanim i częstym sposobem utrzymywania gleby, zwłaszcza w międzyrzędziach.
Murawa w sadzie może być zakładana w międzyrzędziach. Zakładana bywa w sposób
naturalny przed założeniem sadu poprzez wielokrotne koszenie chwastów lub przez wysiew
różnych mieszanek traw. Przykłady mieszanek traw stosowanych w sadach (w nawiasach
podano normy siewu w kg/ha):

−

ycica trwała (20), wiechlina łąkowa (9), kostrzewa czerwona (11);

−

wiechlina różowa (10), życica trwała lub tymotka łąkowa (15), wiechlina łąkowa (5),
kostrzewa łąkowa (10);

−

kostrzewa czerwona (20) i tymotka łąkowa (10).
Ze względów ekologicznych i zmniejszenia zużycia herbicydów należy planować

szerokie pasy murawy w międzyrzędziach nawet do 3 m. Trawę w czasie sezonu
wegetacyjnego należy 6

−

10 razy kosić zmniejszając transpirację i tym samym ubytek wody

z gleby. Skoszona trawa powinna pozostać w sadzie. Murawa zwiększa zawartość próchnicy
w glebie i utrzymuje jej dobrą strukturę, umożliwia wjazd do sadu wczesną wiosną, zmniejsza
przemarzanie gleby, zatrzymuje wodę podczas wiosennych roztopów. Po kilku latach skład
roślin tworzących murawę zmienia się przystosowując do lokalnych warunków środowiska.
Ze względu na konkurencję trawy z drzewami o wodę i składniki pokarmowe zaleca się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zadarniać powierzchnię dopiero w 3 roku po założeniu sadu. W celu ochrony pszczół nie
należy dopuszczać do zakwitania chwastów poprzez częste koszenie murawy.
Czarny ugór z roślinami okrywowymi to sposób, w którym gleba do lipca jest utrzymywana
w czarnym ugorze, a następnie wysiewane są poplony lub pozwala się na swobodny wzrost
chwastów. Rośliny okrywowe przyoruje się jesienią lub wiosną. Zimą w roślinach
okrywowych gromadzi się śnieg, który wolniej topi się wiosną, przez co jest lepsze
wykorzystanie zapasów wody.
Ściółkowanie bywa stosowane w rzędach drzew lub krzewów tam, gdzie pozyskanie ściółki
w dużych ilościach jest tanie. Aby ściółka spełniała swoje zadanie powinna być rozkładana
warstwą około 25 cm. Najczęściej wykorzystywanymi materiałami do ściółkowania są
materiały organiczne takie jak: obornik, kompost i rozdrobniona kora sosnowa, słoma zbóż
i rzepaku. Ściółki te wymagają wcześniejszego kompostowania przez co najmniej rok. Ściółki
nieorganiczne stosowane w sadach to najczęściej czarna włóknina i folia. Stosowanie ściółek
posiada też wady. Drzewa w korzystnych warunkach płycej korzenią się, co może
doprowadzić do zwiększonego ryzyka przemarzania. Zaletami tego systemu utrzymania gleby
w sadzie jest zmniejszenie strat wody i ograniczenie występowania chwastów i poprawa
struktury gleby.

W młodych sadach nie powinno być upraw współrzędnych w międzyrzędziach, ponieważ

opóźniają wejście w okres owocowania sadu lub plantacji.

Bardzo dobre wyniki osiągane są przez jednoczesne zastosowanie kilku metod uprawy

gleby np. zastosowanie ściółki w rzędach drzew i murawy lub ugoru herbicydowego
w międzyrzędziach.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są systemy utrzymywania gleby w sadzie?
2. Jakie trawy zaleca się do mieszanek stosowanych w sadach?
3. Jakie są zalety murawy w sadzie?
4. Które systemy uprawy gleby w sadzie nie powodują jej nadmiernego osuszania?
5. Jaka jest różnica między czarnym ugorem i ugorem herbicydowym?
6. Jak długo należy kompostować korę drzew iglastych stosowaną jako ściółkę w sadzie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj założenie murawy we wskazanym sadzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) obliczyć powierzchnię, na której będą wysiane trawy w sadzie,
3) wybrać mieszankę traw,
4) obliczyć dawkę wysiewu poszczególnych traw,
5) zaproponować maszyny i narzędzia do wysiewu traw,
6) zaplanować zabiegi po wysiewie trawy,
7) zaprezentować wykonany projekt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały reklamowe firm nasiennych,

−

ulotki ośrodków doradztwa rolniczego.

Ćwiczenie 2

Oblicz zapotrzebowanie na obornik do ściółkowania w pierwszym roku prowadzenia

sadu, jeżeli na jedno drzewko zastosuje się 20kg obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zmierzyć powierzchnię kwatery i rozstawę drzew,
3) obliczyć liczbę drzew rosnących na hektarze sadu,
4) obliczyć ich ilość na kwaterze,
5) obliczyć ilość obornika do ściółkowania sadu,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan sadu,

−

taśma miernicza,

−

kalkulator.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie zalety ma utrzymywanie murawy w międzyrzędziach?

2) wyjaśnić, które systemy uprawy gleby w sadzie są szkodliwe dla

rodowiska?

3) określić, jakie wady ma ugór mechaniczny?

4) wyjaśnić, które gatunki traw są wykorzystywane na murawę

w sadzie?

5) wyjaśnić, jakie wady ma ściółkowanie kompostem?

6) wyjaśnić, dlaczego łączy się kilka metod uprawy gleby w sadzie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Nawożenie i nawadnianie roślin sadowniczych

4.4.1. Materiał nauczania

Nawożenie roślin sadowniczych

Drzewa i krzewy dla swojego wzrostu i rozwoju oprócz wody potrzebują składników

pokarmowych. Ilość niezbędna do prawidłowego wzrostu i wydania określonego plonu
nazywana jest wymaganiami pokarmowymi. Ilość nawozów niezbędna do zaspokojenia
wymagań pokarmowych i pokrywająca straty nawozów nazywa się potrzebami nawozowymi.
Nawożenie roślin sadowniczych odbywa się już przed założeniem sadu lub plantacji. Dla
określenia jego konieczności przeprowadza się analizę chemiczną gleby. Nawożenie przed
założeniem sadu opisano w rozdziale 4.1.1.

W czasie uprawy drzew i krzewów stosowane jest nawożenie doglebowe lub dolistne.

Na konieczność wykonania tego zabiegu wskazuje analiza chemiczna gleby, materiału
roślinnego lub ocena wizualna (wzrokowa). Próby do analizy gleby pobierane są co 2

−

5 lat

z warstwy ornej i podornej. Najkorzystniejszym terminem do wykonania tej czynności jest
przełom lipca i sierpnia. Często stosowaną metodą wyznaczania miejsc ich pobrania jest
przechodzenie po przekątnej sadu lub kwatery i pozyskiwanie próbek w równych
odległościach z obu głębokości (0

−

20 jak i 21

−

40 cm). Zawartości składników pokarmowych

w rzędach i międzyrzędziach mogą być inne, dlatego należy oddzielnie pobierać próby.
Należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby je pobierać w miejscach typowych, nie mieszając
prób z obu głębokości ze sobą. Po pobraniu kilkunastu prób (np. do wiadra) należy je
wymieszać. Sporządzając próbki reprezentatywne należy mieszaninę wysuszyć i pobrać po
0,5 kg gleby do woreczków i zaetykietować. Na etykiecie powinny się znaleźć następujące
informacje: adres właściciela, data pobrania, miejsce, powierzchnia, głębokość, gatunek
i odmiana uprawiana, wiek drzew lub krzewów, charakterystyka gleby, zastosowane
poprzednio nawożenie, informacje o wzroście drzew i ich owocowaniu, występowanie chorób
lub szkodników i inne uwagi. Jeżeli jest duże zróżnicowanie terenu to należy podzielić sad
lub kwatery na kilka części i każdą z nich badać oddzielnie. Otrzymane próby należy
dostarczyć do stacji chemiczno-rolniczej. Na podstawie jej zaleceń zastosować odpowiednie
nawożenie

Stan odżywienia roślin sadowniczych dość dobrze oddaje analiza materiału roślinnego.

W tym celu pobierane są najczęściej liście. Zrywa się je na przełomie lipca i sierpnia po około
dziesięć z kilkunastu drzew, z zewnętrznej części ich korony, z połowy jej wysokości, ze
ś

rodkowej części długopędów. Po zebraniu i wysuszeniu należy je szybko wysłać do stacji

chemiczno-rolniczej.

Ocena wizualna drzew lub krzewów polega na ocenie ich wyglądu i owocowania.

Występowanie objawów niedoboru na roślinach może być sygnałem do rozpoczęcia
nawożenia lub dokładniejszego określenia przyczyn powstania tych objawów.

Niedobór azotu powoduje małe przyrosty pędów, jasnozieloną do żółtej barwę liści, które

są drobniejsze. Drzewa obficie kwitną, tworząc drobne, dobrze wybarwione owoce. Nadmiar
azotu powoduje, że liście są duże i ciemnozielone, pędy mają długie przyrosty. Długotrwały
wzrost nawet do września sprawia, że często przemarzają.

Niedobór magnezu objawia się na dolnych liściach długopędu. Początkowo blaszka

między nerwami żółknie, a następnie brązowieje i zasycha.

Wapń poprawia właściwości fizyczne gleby, zmienia jej odczyn oraz jest ważnym

składnikiem pokarmowym. Owoce z mniejszą zawartością wapnia, częściej ulegają chorobom

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fizjologicznym takim jak: gorzka plamistość podskórna, rozpad wewnętrzny, zbrunatnienie
przygniezdne, czy oparzelizna powierzchniowa.

Niedobór fosforu w sadzie występuje bardzo rzadko, gdyż drzewa wykorzystują jego

związki niedostępne dla innych roślin, oraz magazynują je w swoich tkankach. Niedobór
można stwierdzić głównie poprzez analizę liści.

Niedobór potasu powoduje, że przyrosty są krótkie i cienkie, a liście drobne z tzw.

chlorozą brzeżną liści. Również owoce drobnieją i są gorzkie. Nadmiar potasu powoduje
niedobór magnezu.

Niedobór żelaza występuje na glebach bogatych w wapń o odczynie obojętnym

lub zasadowym. Widocznym objawem jest chloroza wapniowa polegająca na żółknięciu
wierzchołkowych liści. Zahamowany wzrost i niskie plony także świadczą o braku żelaza lub
jego nieprzyswajalności.

Niedobór boru może występować w sadach i na plantacjach często przenawożonych

potasem. Liście wierzchołkowe żółkną i zamierają (zamieranie liścia sercowego), na owocach
skórka żółknie i zapada się, często także pęka.

Dla pełnej oceny zawartości składników pokarmowych w sadzie należy wykorzystywać

wszystkie sposoby oceny przedstawione powyżej. Nawozy organiczne są stosowane na ogół
przed założeniem sadu.

Nawożenie doglebowe stosuje się przez pierwsze 3

−

4 lata wokół drzew na szerokość

1,5 korony, a w latach następnych siewnikiem po całą powierzchnię sadu. Najczęściej
stosowane nawozy azotowe to: mocznik, saletra amonowa, saletrzak, salmag. Zbyt wysokie
dawki azotu lub nierównomierne rozsypanie nawozu mogą spowodować zasychanie liści. Ze
względu na to, że przedłuża on wzrost pędów i opóźnia ich drewnienie stosuje się go
najczęściej wiosną.

Nawożenie potasem można zastosować o dowolnej porze roku. Spośród nawozów

potasowych, które najczęściej są stosowane to: siarczan potasu, sól potasowa, kainity.

Fosfor dostarczany jest przed założeniem sadu. Można jego niedobór uzupełnić w glebie

stosując superfosfaty np. potrójny granulowany borowany, potrójny granulowany, pylisty
pojedynczy.

Nawożenie magnezem można połączyć z wapnowaniem przed założeniem sadu stosując

wapno magnezowe. Uzupełnienie niedoboru w czasie wzrostu roślin odbywa się przez
zastosowanie siarczanu magnezu lub innych nawozów zawierających duże ilości tego
składnika.

Wapnowanie gleby wykonuje się przed założeniem sadu i w miarę potrzeb co kilka lat.

Najczęściej jest łączone z uzupełnieniem magnezu. W sprzedaży znajduje się kilka nawozów
wapniowych np.: wapno palone tlenkowe, wapno węglanowe, defekacyjne i inne. Gdy jest
niedobór kilku składników można zastosować nawozy wieloskładnikowe (fosforan amonu,
polifoska, azofoska i inne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawożenie pozakorzeniowe zwane dolistnym jest stosowane dla szybkiego osiągnięcia

efektu i chwilowego usunięcia niedoboru składników. Najczęściej usuwane są objawy
niedoboru: azotu, magnezu, potasu, żelaza i boru. Do nawożenia dolistnego stosowane są
najczęściej siarczany. Azot podawany jest najczęściej w postaci mocznika. Magnez, potas
i żelazo w postaci ich siarczanów, natomiast bor w Bortracu i inne. Jabłonie i grusze można
zasilać dolistnie wapniem od końca czerwca do dwóch tygodni przed zbiorem w celu
zabezpieczenia owoców przed chorobami fizjologicznymi. Można wykonać w tym czasie
3

−

6 oprysków łącząc nawożenie z zastosowaniem pestycydów. Nawozy do zasilania

dolistnego wapniem to najczęściej stosowane. dwuchlorek wapnia, azotan wapniowy.
Nawadnianie sadu

Woda dla roślin sadowniczych pochodzi przede wszystkim z opadów atmosferycznych.

Najlepszy jest deszcz długotrwały o małej intensywności. Ulewy, podczas których w krótkim
czasie spada dużo wody spływają po powierzchni gleby lub szybko (jako woda grawitacyjna)
przepływają do wód gruntowych i w niewielkim stopniu są wykorzystywane przez rośliny.
Zapotrzebowanie roślin na wodę zależy od ich gatunku, odmiany, wielkości systemu
korzeniowego, transpiracji. Transpiracja zależy od budowy skórki, powierzchni liści,
wilgotności powietrza, temperatury i ruchu powietrza. Ewaporacja (parowanie wody
z powierzchni gleby) nie jest stała i zależy od czynników pogodowych, składu mechanicznego
gleby, jej barwy, pokrycia ściółką lub roślinami. wpływa w znaczący sposób na wysychanie
gleby w sadzie. Jej intensywność w czasie godziny bywa wyrażana w gramach na decymetr
kwadratowy. Najczęściej wynosi od 0,1

−

3 g/dm

/h. Parowanie wody z gleby i transpiracja jej

przez rośliny nazywana jest ewapotranspiracją. Niedobory wilgotności w glebie można
uzupełnić za pomocą nawadniania. Stosowane w Polsce systemy nawadniania to
deszczowanie, minizraszanie i nawadnianie kropelkowe. Stosowane jest też nawadnianie
zalewowe i bruzdowe.

Deszczownie za pomocą zraszaczy nawadniają stosunkowo duże powierzchnie. Jest to

sposób na stosunkowo szybkie nawadnianie większych powierzchni, mało wrażliwy na
zanieczyszczenia. Woda jest rozprowadzana najczęściej na powierzchnię zbliżoną do koła,
z tego względu należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby jak najmniej było miejsc
podwójnie nawadnianych. Wadami tego systemu jest większa podatność roślin na choroby
grzybowe, utrudnienie podlewania w czasie wiatru oraz erozja gleb położonych na stokach.
Dla zabezpieczenia przed zabrudzeniem owoców przez glebę należy plantację ściółkować.
Deszczownie są stosowane w matecznikach, szkółkach oraz jagodnikach. Ich minimalna
wydajność na hektar nie powinna być mniejsza niż 35 m

/h.

Minizraszanie polega na zamontowaniu przy każdej roślinie na przewodzie lub oddzielnej

stopce minizraszacza. System ten jest przeznaczony do nawadniania drzew owocowych. Dla
wyrównania wydatku wody przez zraszacze mimo spadku ciśnienia w przewodzie są
stosowane minizraszacze kompensacyjne. Przy bardzo małym ciśnieniu można zastosować
minizraszacze pulsacyjne. System ten jest w średnim stopniu wrażliwy na zanieczyszczenia
wody. Zanieczyszczenia chemiczne i mechaniczne zmuszają do zastosowania filtrów.
Minizraszacze są umieszczane podkoronowo lub nadkoronowo. Umieszczenie nad koronami
drzew minizraszaczy jest możliwe, jeżeli przeprowadzimy górą przewody rozprowadzające
lub połączymy je długimi kilkumetrowymi wężykami. Minizraszacze mogą być też stosowane
do ochrony sadu przed przymrozkami. Wadami tego systemu jest łatwość uszkodzenia
podczas zbioru owoców, cięcia lub wykonywania zabiegów uprawowych pod koronami
drzew.

Nawadnianie kropelkowe wymaga czystej wody pozbawionej zanieczyszczeń

mechanicznych, chemicznych i biologicznych. W tym celu stosowane są filtry. Woda
wypływa z kroplowników powoli tworząc krople. System ten powoduje zwiększenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wilgotności gleby nie tylko pod kroplownikami, ale także nawodnienie pasa o szerokości
15

−

60 cm. W Polsce mają zastosowanie kroplowniki liniowe montowane na złączeniach

przewodów, guzikowe

−

montowane na przewodach (oba mają zastosowania w sadach) oraz

linie kroplujące (wewnątrz przewodu) dla roślin rosnących w większym zagęszczeniu.
Nawadnianie kropelkowe powoduje to, że w czasie nawadniania liście są suche, a wydatek
wody i energii jest stosunkowo mały.

Połączenie nawadniania z nawożeniem nazywamy fertygacją. Właściwie dobrane dawki

nawożenia powodują, że sadownik może nawozić zgodnie z wymaganiami pokarmowymi
roślin, a nie na zapas. Zbyt duże stężenie lub dawka nawozów może spowodować
zmniejszenie wzrostu drzew i spadek plonu. Duże dawki wody powodują wypłukiwanie w
głąb profilu azotu i potasu.

Konieczność nawadniania określa się na podstawie siły ssącej gleby lub pomiaru jej

wilgotności. Na wysokość dawki mają wpływ skład mechaniczny gleby, jej chwilowa
wilgotność i głębokość zalegania głównej masy korzeniowej oraz efektywność deszczowania.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są wymagania pokarmowe?
2. Jak często zaleca się wykonywać analizę gleby w sadzie?
3. Jakie informacje powinna zawierać etykieta dołączona do próbki glebowej?
4. Jakie są objawy niedoboru azotu i boru?
5. Jakie są skutki przenawożenia drzew potasem?
6. Jakie nawozy potasowe stosowane są w sadownictwie?
7. Jakie korzyści daje nawadnianie sadu?
8. Co to jest ewaporacja?
9. Czym się różni transpiracja od ewaporacji?
10. Jakie systemy nawadniania stosowane są w

sadach i jagodnikach?

Rys. 7. Linie kroplujące [www.dropplant.com.pl].

Rys. 8. Minizraszacz [www.dropplant.com.pl].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj nawożenie kwatery grusz na podstawie wyników analizy gleby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić rodzaj uprawy, jej wiek, rozstawę roślin,
3) zapoznać się z wynikami analizy,
4) określić niedobory poszczególnych składników pokarmowych,
5) wybrać nawozy i określić ich skład procentowy,
6) obliczyć powierzchnię nawożoną,
7) zaplanować ilości nawozów, które należy wysiać na powierzchnię sadu lub kwatery,
8) zaprezentować własny plan uzasadniając wybór nawozów i ich dawek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wyniki analizy chemicznej gleby,

−

tabele z normami nawożenia wybranych roślin sadowniczych,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy niedoboru składników pokarmowych na pędach, liściach i owocach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) rozpoznać, do jakiego gatunku należą wskazane pędy i owoce,
3) określić objawy występujących na nich zaburzeń,
4) porównać je z opisami niedoborów,
5) rozpoznać występujące niedobory składników pokarmowych,
6) zaproponować sposoby dalszego postępowania w celu ich usunięcia,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rośliny sadownicze, ich pędy i owoce z niedoborami różnych składników pokarmowych,

−

zdjęcia lub slajdy roślin wymagających nawożenia.

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj instalację do nawadnianie określonej kwatery sadu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zapoznać się z opisem kwatery sadu,
3) określić liczbę i długość rzędów drzew,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wybrać sposób rozmieszczenia minizraszaczy,
5) naszkicować schemat nawadniania,
6) obliczyć łączną długość przewodów polietylenowych, na których są umieszczone

minizraszacze oraz linii zasilających,

7) określić ilość zraszaczy,
8) określić, jakie dodatkowe elementy należy zastosować przy montażu instalacji

nawadniającej,

9) przedstawić swój projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

foldery reklamowe firm produkujących instalacje nawadniające,

−

artykuły piśmiennicze,

−

elementy instalacji nawadniającej (filtr, minizraszacze, fragmenty przewodów i linii
zasilających).

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe?

2) określić, jak powinna być pobrana reprezentatywna próbka glebowa?

3) wymienić, jakie znasz nawozy azotowe?

4) określić, jakie mogą być konsekwencje przenawożenia potasem?

5) określić, w jaki sposób pobieramy próbę materiału roślinnego?

6) zaplanować, jak powinny być rozmieszczone minizraszacze

w sadzie?

7) scharakteryzować systemy nawadniania stosowane w sadzie?

8) określić, jakie są wady deszczowania?

9) określić, jakie są zalety nawadniania kropelkowego?

10) zaplanować instalację do nawadniania?

11) rozpoznać objawy niedoboru składników?

12) zaplanować nawożenie określonej kwatery w sadzie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Zasady i techniki cięcia oraz formowania drzew owocowych

4.5.1. Materiał nauczania

Cięcie roślin sadowniczych wykonywane jest w celu: nadania roślinie określonego

kształtu i pośrednio wielkości oraz jej odmłodzenia, otrzymania większych, lepiej
wybarwionych owoców, corocznego owocowania drzew, poprawy zdrowotności roślin. Cięcie
polega na skracaniu lub całkowitym usuwaniu pędów, gałęzi i konarów, w wyniku czego są
formowane korony drzew w zależności od gatunku, odmiany, siły wzrostu, jakości gleby,
gęstości nasadzenia, sposobu zbioru, gabarytów maszyn pracujących na plantacjach i wielu
innych czynników. Cięcie może być wykonywane przez cały rok w zależności od tego jaki
efekt chcemy nim uzyskać. Cięcie jest wykonywane na tzw. obrączkę w miejscu zakończenia
przynasadowego zgrubienia konaru lub na czop tj. z pozostawieniem odcinka pędu. Po
przejściu największych mrozów, niektóre gospodarstwa sadownicze rozpoczynają cięcie
jabłoni. Jest to zabieg pracochłonny i niekiedy wymagający kilku tygodni na wykonanie. Po
zimach, kiedy mogło dojść do przemarznięcia gałęzi, opóźniamy cięcie w celu stwierdzenia,
które pędy są przemarznięte, aby je usunąć. W czasie cięcia letniego usuwana lub skracana
jest część pędów jednorocznych (tzw. wilków) dla lepszego wybarwienia owoców,
zwiększenia ich rozmiarów oraz poprawy ich zdrowotności. Pędy są wycinane lub wyrywane.
Ten drugi sposób bardzo zmniejsza pracochłonność tego zabiegu. Po zbiorach są cięte wiśnie,
czereśnie i wczesne śliwy. Ten termin jest korzystny ze względu na szybkość gojenia się ran
i mniejsze zakażenia chorobami kory. Najczęściej wykorzystywane do cięcia są sekatory
jednoręczne i dwuręczne, piły lisie ogony. Piły z pałąkiem są wykorzystywane do cięcia
grubszych konarów. Pozostawienie czopu na drzewie może być stosowane w celu
odmłodzenia drzew.
Korona wrzecionowa podobna jest do stożka lub choinki. U dołu na krótkim pniu osadzone
są poziomo gałęzie. Korony te mają szerokość do 3 m zwężając się u góry do 0,5 m. Dla
ułatwienia zbioru wysokość tych drzew ogranicza się do 2

−

2,5 m. Jabłonie półkarłowe

formowane na korony wrzecionowe powinny być sadzone w rozstawie 4 x 2

−

3 m. Grusze

szczepione na pigwie sadzi się w rozstawie 1

−

2 x 3,5 m. Stosowana jest przede wszystkim

dla drzew półkarłowych i karłowych. Podobną koroną jest wysmukła wrzecionowa stosowana
w sadach o dużym zagęszczeniu drzew karłowych i półkarłowych. Na dole pozostawione jest
jedno piętro gałęzi o szerokości 1

−

2 m, a wyżej od przewodnika odchodzą pędy owoconośne.

Optymalna rozstawa drzew szczepionych na M-9 lub P-22 dla tego typu koron wynosi
3,5 x 1

−

1,5 m.

Formowanie korony wrzecionowej zaczynamy od wybrania pędu, który będzie

przewodnikiem. Jeżeli na drzewku są pędy, z których można uformować pierwsze piętro
konarów wtedy tylko usuwamy zbędne zbyt silnie rosnące pędy i przycinamy przewodnik
około 40 cm nad górnym konarem. Gdy nie ma pędów, z których mogłyby powstać konary, to
musimy wykonać cięcie na koronkę na wysokości około 70 cm. W pierwszych latach
konieczne jest rozchylanie (np. klamerkami do bielizny) młodych pędów, aby tworzyły jak
najszerszy kąt z przewodnikiem. Podobnym zabiegiem jest przyginanie pędów za pomocą
obciążników. Służą do tego betonowe ciężarki o wadze 200

−

300 g. Przyginanie pędów można

też wykonywać używając, sznurków luźno związanych na pędach przytwierdzanych do gleby
lub pnia oraz różnego typu gumki i spinacze. W następnych latach formowane są następne
piętra konarów na drzewie poprzez cięcie przewodnika ok. 40 cm nad najwyższym konarem.
Jednocześnie należy zachowywać stożkowy pokrój drzewa i usuwać niezbyt wiele gałęzi, aby
nie opóźniać wejścia w okres owocowania i nie zmniejszać plonu w pierwszych latach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formowane korony wrzecionowej przy zastosowaniu odpowiedniego cięcia oraz przyginania
wyrastających pędów trwa 3

−

4 lata. Korona superwrzecionowa ma przewodnik o wysokości

około 2 m i bardzo krótkie gałązki owoconośne wokół niego długości do 0,5 m. Zaletą tego
typu korony jest szybkie wchodzenie drzew w okres owocowania i krótki okres oczekiwania
na pełny plon. Jednak drzewa te nie rosną w sadach dłużej niż 10–12 lat, ustępując miejsca
kolejnym bardziej wartościowym odmianom. Wąskie wrzeciono stosowane jest dla drzew na
podkładkach karłowych.
Korona osiowa nadaje drzewom kształt walcowaty. Jest ona mniej korzystna dla drzew, ale
mniej pracochłonna przy prowadzeniu od koron wrzecionowych. W pierwszych latach
wycinane są tylko pędy konkurujące z przewodnikiem. Przewodnik jest prowadzony do
wysokości ok. 2,5 m. Od trzeciego, czwartego roku wycinane są pędy wyrastające pod ostrym
kątem. Gałązki, które przestają owocować (3

−

4 letnie) są wycinane z pozostawieniem

krótkiego czopu, z którego w następnych latach wyrastają nowe pędy. Dla stworzenia
odpowiednich warunków agrotechnicznych gałązki 2

−

3 letnie mogą być skracane w celu

zmniejszenia wielkości korony.
Korona szpalerowa jest najczęściej stosowana przy uprawie brzoskwiń, moreli, grusz i śliw.
Drzewa posiadają krótki pień i przewodnik, z którego wychodzi poziomo wzdłuż rzędów
około 10 konarów. Zaletą tej korony jest łatwy dostęp z obu stron. Optymalna wysokość
drzewa wynosi ok. 2,5 m. Obecnie sadzenie drzew na podkładkach karłowych i formowanie
ich w korony koliste daje lepsze rezultaty. Szpalery mogą mieć zastosowanie dla drzewek na
podkładkach półkarłowych i silnie rosnących.
Szpaler swobodny najłatwiej uformować za pomocą rusztowania z drutu rozciągniętego
poziomo co 50

−

70 cm. Po wsadzeniu do gruntu, okulanty przycinane są na wysokości około

80 cm. Wyrastające pędy boczne są rozchylane i kierowane wzdłuż rzędów. Przyginanie
pędów odbywa się przez wiązanie ich do drutów biegnących wzdłuż rzędów. Należy zwrócić
uwagę, aby wiązane pętle były luźne. Pędy, które nie zostały skierowane wzdłuż rzędów są
wycinane. Co roku skracany jest przewodnik około 0,5 m nad uformowanym piętrem do
wysokości 2,5

−

3 m. Silne pędy, które wyrastają w poprzek rzędów lub pionowo są wycinane,

a rosnące wzdłuż skracane. Cięcie powinno doprowadzić do stanu, aby gałęzie się nie
krzyżowały ani nie leżały na sobie. Po pięciu – sześciu latach redukuje się liczbę konarów
do 6

−

Korona prawie naturalna stosowana jest u drzew półkarłowych i silnie rosnących. Drzewa
prowadzi się na jeden przewodnik. Po posadzeniu skraca się pędy boczne i wykonywane jest
cięcie na koronkę. Wyrastające pędy rozchylamy na boki pozostawiając jeden pionowy pęd
tworzący przewodnik. Przez pierwsze lata ogranicza się cięcie w celu otrzymania większego
owocowania w pierwszych latach. Konary rozchyla się do kąta zbliżonego do prostego.
Korony zbyt zagęszczone rozrzedza się. Skraca się pędy o zbyt dużych przyrostach. Na
przewodniku wyprowadza się zwykle 10

−

15 konarów. Po kilku latach pozostawia się 8

−

10,

a docelowo powinno być 6

−

Korona kotłowa (pucharowa) nie ma przewodnika, a z pnia wyrasta pięć konarów.
Stosowana jest w uprawie brzoskwiń, moreli, śliw i migdałów. Po przycięciu okulanta
pozostawia się wyrastających z pnia pięć pędów, z których powstaną konary, a pozostałe
usuwa się. Te pędy przycina się skracając 1/3 długości. Skrócone gałązki wytwarzają nowe
pędy. Pozostawia się młode pędy na zewnątrz korony wycinając rosnące do środka. Podobnie
postępuje się przez 3

−

4 lata. Silne cięcie opóźnia wejście drzew w okres owocowania, dlatego

w Polsce nie jest stosowane w sadach jabłoniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drzewa, które zostały wstępnie uformowane w wyniku cięcia formującego i weszły

w okres owocowania powinny być w dalszym ciągu cięte. Wyróżnia się następujące systemy
cięcia: prześwietlające, odnawiające, na krótkopędy i odmładzające.
Cięcie prześwietlające wykonywane jest w celu poprawienia dostępu światła do korony,
w tym celu rozrzedza się ją. Wycina się chore lub martwe gałęzie, usuwa się część pędów,
a jeszcze często skraca się pędy zmniejszając szerokość korony lub obniża się ją.
Cięcie odnawiające polega na wymienianiu starszych pędów przez młodsze. Odbywa się to
zwykle podczas cięcia wiosennego. U grusz, wiśni i czereśni pozostawia się pędy 1

−

3 letnie,

w sadach brzoskwiniowych jednoroczne, a w morelowych 1

−

2 letnie. Ten system cięcia

ułatwia wywołanie corocznego owocowania.
Cięcie na krótkopędy polega na pozostawianiu krótkopędów i skracaniu długopędów. Jest
bardzo pracochłonne i opóźnia wejście w okres owocowania.
Cięcie odmładzające polega na silnym skróceniu części konarów. Wykonuje się cięcie
kolejnych konarów przez 2–3 lata. Z wyrastających młodych pędów buduje się na nowo
koronę, a nadmiar pędów usuwa. Początkowo plon z drzewa jest niższy, jednak po 2

−

3 latach

osiągana jest zwyżka plonu.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wykonywane jest cięcie letnie?
2. Jak się wykonuje cięcie na obrączkę?
3. Dla jakich gatunków ma zastosowanie korona kotłowa?
4. Jak uformować koronę superwrzecionową?
5. Jakie są zalety cięcia po zbiorze owoców?
6. Na czym polega cięcie odmładzające?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj cięcie zimowe jabłoni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić wiek drzewa i typ korony,
3) określić system cięcia,
4) dobrać niezbędne narzędzia,
5) ustalić, jakie cechy konarów lub gałęzi spowodują konieczność ich wycięcia,
6) wyznaczyć gałęzie i konary do usunięcia,
7) wykonać cięcie,
8) zabezpieczyć rany,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

jabłonie do cięcia,

−

sekator ręczny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sekator dwuręczny,

−

piłka lisi ogon,

−

piła spalinowa lub z kabłąkiem,

−

Funaben 03 PA lub inny środek do zabezpieczenia ran,

−

pędzel,

−

drabina wg potrzeb.

Ćwiczenie 2

Wykonaj cięcie formujące wskazanych drzew jabłoni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku,
2) określić gatunek i wiek drzewa,
3) ustalić typ formowanej korony,
4) dobrać narzędzia do cięcia formującego drzew,
5) wytypować pędy do usunięcia,
6) ustalić miejsca skracania pędów,
7) wykonać cięcie,
8) zabezpieczyć rany,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

drzewa do cięcia,

−

sekator ręczny, sekator dwuręczny,

−

piłka lisi ogon,

−

Funaben 03m PA lub inny środek do zabezpieczenia ran,

−

pędzel.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie cięcie formujące?

2) wyjaśnić, jakie zadania powinno spełniać cięcie zimowe?

3) wyjaśnić, które gatunki drzew owocowych mogą być cięte po zbiorze

owoców?

4) wyjaśnić, jak uformować koronę kotłową?

5) wyjaśnić, kiedy jest stosowane cięcie odnawiające i na czym ono

polega?

6) wyjaśnić, jakie są wady zbyt silnego cięcia?

7) wykonać cięcie drzew?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Ochrona roślin sadowniczych i integrowana produkcja
owoców

4.6.1. Materiał nauczania

Dla właściwego zapobiegania i zwalczania chorób i szkodników istotne jest ich właściwe

rozpoznanie. W tym celu należy określić, jaki gatunek roślin jest uprawiany w sadzie i jakie
szkodniki i choroby mogą zaatakować te rośliny. Chcąc zaplanować ochronę drzew należy
przeprowadzić lustrację, czyli przegląd sadu. Obserwując zmiany na roślinach, spowodowane
chorobami, należy zwrócić uwagę na:

−

barwę liści, powstające ewentualnie zmiany odcienia, kształtu lub barwy oraz ich
zwijanie się, zasychanie,

−

zmiany w tworzeniu się pędów, ich giętkości, powstawaniu na nich ran,

−

powstawanie plam na owocach, ich zniekształcenie,

−

pokrycie liści, pędów lub owoców nalotem,

−

występowanie widocznych zarodni grzybów na liściach lub owocach.
W celu rozpoznania choroby porównuje się zmiany na roślinach z rysunkami,

fotografiami i opisem w Atlasie Chorób i Szkodników zwracając uwagę na miejsce ich
wystąpienia. Niektóre choroby są zwalczane zanim wystąpią objawy np. parch jabłoni jest
zwalczany chemicznie, zanim dojdzie do infekcji, gdy liście są wilgotne przez określony czas
w danej temperaturze.

Najczęściej spotykane uszkodzenia roślin sadowniczych spowodowane występowaniem

szkodników obejmują:

−

wygryzanie fragmentów blaszki liściowej,

−

wysysanie soków głównie z liści i tworzenie spadzi na nich,

−

wygryzanie korytarzy we wnętrzu pędów,

−

uszkadzanie kwiatów lub zawiązków,

−

obgryzanie kory z pni młodych drzew,

−

uszkadzanie korzeni.
Nie wszystkie owady i inne organizmy w sadzie są szkodnikami. W celu identyfikacji

szkodnika najlepiej jest korzystać z opisów w Atlasie Chorób i Szkodników. Szkodniki
wysysające soki powodują powstawanie spadzi występującej m.in. na liściach, gąsienice
zjadające liście tworzą gołożery, a inne owady wgryzają się w pędy niektórych krzewów.
Szkodniki minujące liście wgryzają się między blaszki liściowe drążąc korytarze w miękiszu.
Ich obecność można zaobserwować poprzez widoczne na liściach charakterystyczne wzory
kanałów powstałe po zaschnięciu liścia w miejscu żerowania gąsienicy minującej dany liść.
Groźnymi szkodnikami w młodym sadzie mogą być zające, których obecność może
spowodować w ciągu kilku dni zniszczenie całej kwatery drzew. Inne gryzonie w sadzie
uszkadzają korzenie drzew ograniczając plon.

Istotna jest znajomość terminu występowania określonych szkodników w sadach i na

plantacjach. Na podstawie wieloletnich doświadczeń można prognozować występowanie
szkodnika lub choroby. Prognozy dzieli się na długoterminowe zapowiadające ewentualne
występowanie agrofagów w trakcie sezonu wegetacyjnego oraz krótkoterminowe podające
z wyprzedzeniem kilkudniowym. Dla kilku chorób i szkodników stosowana jest sygnalizacja
okresów, kiedy należy je zwalczać. Należą do nich parch jabłoni, owocnica jabłkowa,
owocówki śliwkóweczka i jabłkóweczka oraz nasionnica trześniówka. Informacje są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zamieszczane w Internecie, przekazywane telefonicznie, za pomocą plakatów lub ogłoszeń
w lokalnym radiu.

Dla określenia pestycydów lub innych środków do zwalczania lub zapobiegania

występowaniu chorób i szkodników sadownicy korzystają z porad zawartych w Programach
Ochrony Roślin Sadowniczych. Jest on drukowany co dwa lata i zawiera między innymi
programy ochrony poszczególnych gatunków roślin sadowniczych. W programach są zawarte
nazwy chorób i szkodników, nazwy środków dopuszczonych do stosowania i zalecane dawki
oraz inne uwagi dotyczące specyfiki i terminów wykonania zabiegów. Często znajdują się tam
też opisy lub fotografie szkodników i objawów występowania agrofagów. Program Ochrony
Roślin Sadowniczych zawiera też wiadomości o karencji i prewencji pestycydów i ich klasie
toksyczności. Zawiera tabele mieszania pestycydów. Podaje też informacje o herbicydach
zalecanych do zwalczania poszczególnych grup chwastów, opisuje ich skuteczność, podaje
dawki oraz zawiera fotografie najczęściej występujących chwastów. Dla pomocy przy
ustaleniu konieczności zabiegu zwalczania szkodników podaje progi zagrożeń dla
ważniejszych z nich.

W sadownictwie wykorzystywane są różne metody do ochrony sadów przed chorobami

i szkodnikami. Skuteczną i często stosowaną jest metoda chemiczna, która niesie ze sobą
liczne zagrożenia zarówno dla ludzi, jak i środowiska naturalnego. Zatrucie osoby
wykonującej zabiegi, pozostałości pestycydów w owocach, niszczenie organizmów
pożytecznych, skażenie gleby i wód gruntowych, powstawanie organizmów odpornych na
daną grupę środków – to tylko niektóre możliwe zagrożenia. Środki chemiczne stosowane w
uprawach roślin nazywamy pestycydami. Ze względu na zakres działania dzielą się one na
wiele grup. Najczęściej stosowanymi grupami środków są: insektycydy (zwalczające owady),
akarycydy (roztocza), fungicydy (grzyby), herbicydy (chwasty). Pestycydy dzielą się na cztery
klasy toksyczności (w zależności od stopnia szkodliwości dla człowieka). Stosowanie
ś

rodków I i II klasy jest dozwolone tylko przez mężczyzn po ukończeniu odpowiedniego

szkolenia. Ze względu na szkodliwość kobiety nie mogą wykonywać oprysków. Zastosowanie
pestycydów wiąże się z ich wnikaniem do części jadalnych rośliny. Najkrótszy okres między
zastosowaniem środka i zbiorem nazywany jest karencją, w czasie, której zawartość pestycydu
i jego metabolitów w częściach jadalnych rośliny spada poniżej normy. Natomiast prewencja
ma za zadanie chronić pszczoły i jest to najkrótszy okres od zabiegu do ich oblotu drzew.
Zastosowanie środków chemicznych wiąże się często z zagrożeniem dla zdrowia osoby
wykonującej zabieg, dlatego istotną czynnością przed jego wykonaniem jest zapoznanie się
z etykietą na opakowaniu pestycydu i bezwzględne zastosowanie się do jej zaleceń. Przed
zabiegiem nie należy spożywać alkoholu i narkotyków. W czasie zabiegu nie wolno jeść, pić
i palić. Przed przystąpieniem do prac należy sprawdzić stan techniczny opryskiwaczy.
W czasie sporządzania cieczy roboczej należy zastosować te same środki ostrożności, co
w czasie zabiegu. Ważne jest używanie ubrań roboczych i środków ochrony osobistej
zgodnych z wymaganiami zawartymi w etykiecie. Opryski najlepiej wykonywać wieczorem
lub rano (z reguły mniejsza jest siła wiatru), przy bezwietrznej pogodzie (dopuszczalny wiatr
do 4 m/s), na suche rośliny. Istotnym czynnikiem wpływającym na działanie środka jest
temperatura. Konieczny jest dobór środka do panujących warunków termicznych. Najlepiej
wykonywać zabieg jadąc pod wiatr. Nie należy zwiększać dawek i stężeń pestycydów. Trzeba
zwrócić uwagę, aby drzewa były równomiernie pokryte cieczą roboczą. Kończąc prace należy
do końca wypryskać ciecz ze zbiornika, a następnie trzykrotnie umyć opryskiwacz, uprać
własne ubranie robocze, umyć się najlepiej pod bieżącą wodą. Informacje o sposobie
postępowania z pustymi opakowaniami po pestycydach zawarta jest na etykiecie. Dla
uniknięcia zjawiska uodparniania się szkodników i patogenów na pestycydy zaleca się
rotowanie ich (przemienne stosowanie). Aby ograniczyć szkodliwość tej metody zalecane jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stosowanie w miarę możliwości środków selektywnych, oraz mniej toksycznych. Szczególnie
istotne jest określenie zasadności zastosowania zabiegów. W tym celu określa się, które
szkodniki występują w sadzie lub plantacji (należy je zidentyfikować), następnie określić
liczebność w miejscach występowania. Mając te informacje należy określić, czy populacja
szkodników przekroczyła próg zagrożenia dla danej uprawy. Jeżeli liczebność szkodników
będzie wyższa od progu, wtedy należy zastosować co najmniej jedną metodę ochrony roślin.
Metoda mechaniczna polega na mechanicznym niszczeniu szkodników, ognisk chorób,
chwastów. Usuwane są porażone przez mączniaka gałęzie lub ich części. Stosowane są
różnego typu pułapki na szkodniki. Usuwane są pędy lub wierzchołki pędów porażone przez
przeziernika malinowca i porzeczkowca, krzywika porzeczkowiaczka, wielkopąkowca
porzeczkowego, amerykańskiego mączniaka agrestu i inne. Można niszczyć w pobliżu
plantacji rośliny, na których żerują szkodniki dwudomne np. głogi w okolicy sadów
jabłoniowych, na których może się rozwijać zaraza ogniowa.
Metoda fizyczna polega na odkażaniu materiału szkółkarskiego za pomocą podwyższonej
temperatury Najczęściej traktuje się ciepłą wodą sadzonki porzeczki i truskawek
przeznaczonych dla szkółek. Do nasadzeń szkółkarskich drzewek lub krzewów często
wykorzystywany jest materiał roślinny przetrzymywany przez kilka tygodni w temperaturze
37

−

Metoda hodowlana jest metodą zapobiegawczą ochrony sadów. Rośliny całkowicie odporne
nie wymagają zastosowania innej metody ochrony, natomiast częściowo odporne redukują
nakłady na inne sposoby ochrony. W sadownictwie część odmian jest odporna na parcha
jabłoni np. Topaz, Pinova, Witos, Novamac. Niektóre odmiany wykazują częściową
odporność na mączniaka jabłoni, należą do nich Novamac i Liberty. Odmiany odporne na
choroby często mają bardzo ładny wygląd, ale ustępują właściwościami smakowymi innym
odmianom. Niewiele jest odmian odpornych na szkodniki. Nawet częściowa odporność na
choroby i szkodniki może znacznie ograniczyć koszty ochrony roślin.
Metoda kwarantannowa polega na nie dopuszczaniu do rozprzestrzeniania się szczególnie
groźnych chorób i szkodników ujętych na listach chorób i szkodników kwarantannowych.
Wyróżnia się: kwarantannę zewnętrzną i wewnętrzną.
Kwarantanna zewnętrzna polega na nie wpuszczaniu na teren kraju chorych lub porażonych
roślin lub ich części. Jest ona realizowaną przez służby graniczne.
Kwarantanna wewnętrzna polega na obowiązkowym zgłaszaniu do terenowego inspektoratu
Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, podejrzenia występowania na terenie
własnego gospodarstwa szkodnika lub choroby kwarantannowej. Po stwierdzeniu jego
występowania należy obowiązkowo zastosować się do zaleceń inspekcji.
Metody biologiczne do zwalczania szkodników i chorób wykorzystują żywe organizmy, takie
jak: chorobotwórcze bakterie, drapieżne i pasożytnicze owady, roztocza, grzyby, a nawet ptaki
i ssaki. Najbardziej rozpowszechnione w sadach jest niszczenie szkodliwych owadów
i roztoczy przez inne owady drapieżne. Zastosowanie tej metody może obejmować:

−

wprowadzenie do sadów organizmów pożytecznych (np.: osiec korówkowy, dobroczynek
gruszowy),

−

wprowadzenie do sadów opanowanych przez szkodniki kolonizacji okresowej (preparaty
Bactospeine, Thuridan), pożytecznych organizmów m.in. przez ich introdukcję,

−

stosowanie selektywnych pestycydów oraz zmianę środowiska w sadzie, aby mogły tam
ż

erować jako naturalni wrogowie szkodników.

Przykładami zmian mogą być stosy kamieni na obrzeżach sadu, jako schronienie dla łasic,
wysokie 4

−

5 m tyczki z poprzeczkami dla ptaków drapieżnych.

Metoda nadzorowana. Dla lepszego wykorzystania pestycydów i ograniczenia ich zużycia
jest stosowana metoda nadzorowana, polegająca na chemicznym zwalczaniu chorób

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i szkodników, ale tylko wtedy, gdy jest to niezbędne. Przyjmuje się dwa pojęcia. Próg
gospodarczej szkodliwości, który oznacza najmniejszą liczebność szkodnika, przy której
powstają straty gospodarcze przez daną chorobę lub szkodnika. Drugim pojęciem jest próg
zagrożenia, którym określa się takie nasilenie występowania choroby lub szkodnika, przy
którym konieczne jest wykonanie zabiegu, aby nie dopuścić do osiągnięcia progu
gospodarczej szkodliwości.
Integrowana metoda zwalczania szkodników i chorób polega na zastosowaniu kilku metod
w celu ograniczania liczebności szkodnika lub stopnia porażenia przez choroby. W metodzie
tej zalecane jest stosowanie pestycydów selektywnych lub mało toksycznych dla środowiska.

Na podstawie wieloletnich doświadczeń można przewidywać termin występowania

szkodnika lub choroby. Prognozy dzieli się na długoterminowe zapowiadające ewentualne
występowanie agrofagów w trakcie sezonu wegetacyjnego oraz krótkoterminowe podające
prognozy na kilka dni. Stacje sygnalizacyjne podają okresy, kiedy nastąpi zagrożenie infekcji
grzybami lub kiedy należy wykonać oprysk na szkodnika. Należą do nich parch jabłoni,
owocnica jabłkowa, owocówka śliwkóweczka i jabłkóweczka oraz nasionnica trześniówka.
Informacje są przekazywane telefonicznie, za pomocą plakatów, ogłoszeń w lokalnym radiu
lub przez Internet. Gospodarstwa stosujące integrowaną metodę produkcji owoców muszą
mieć szczególnie dokładne dane dotyczące niebezpieczeństwa porażenia przez patogeny
i szkodniki, dlatego też same wyznaczają właściwe terminy lub korzystają z pomocy
specjalistów. W trosce o konsumentów producenci podnoszą jakość swoich produktów. Po
wejściu do Unii Europejskiej część z nich rozpoczęło wdrażanie w swoich gospodarstwach
systemu HACCP. Polega na jak najwcześniejszym zdiagnozowaniu zagrożeń dla jakości
owoców. System ten jest skuteczniejszy od stosowanej do tej pory wyrywkowej kontroli
owoców w końcowej fazie produkcji i ewentualnego wycofania partii owoców ze sprzedaży,
gdyż monitoruje cały czas produkcję, a nie tylko sprawdza efekt końcowy.
Integrowana produkcja owoców (IPO) jest to system gospodarowania, powstały
z rozwinięcia integrowanej metody ochrony roślin, w którym w sposób harmonijny
wykorzystuje się postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i ochronie sadu.
Integrowana produkcja owoców uwzględnia także cele ekologiczne: ochronę otaczającego
ś

rodowiska, ochronę rolniczego krajobrazu. Dba o bezpieczeństwo i zdrowie zarówno

producentów, jak i konsumentów. Celem tego sposobu gospodarowania jest produkcja
owoców wysokiej jakości zdrowotnej i dietetycznej, a także spełniających wymagania
nałożone według określonego systemu oraz wymagań nakładanych przez rynki
międzynarodowe. Jest to metoda wymagająca od producenta dużej wiedzy, doświadczenia
i przestrzegania ustalonych zasad oraz procedur w danej uprawie. W Polsce Integrowaną
Produkcję Owoców zapoczątkował prof. Edmund Niemczyk twierdził on, że „IPO jest
opłacalną produkcją wysokiej jakości owoców, dającą pierwszeństwo bezpieczniejszym
metodom ekologicznym, minimalizującą niepożądane efekty uboczne stosowania
agrochemikaliów, w której pierwszą uwagę przywiązuje się do ochrony środowiska i zdrowia
ludzi. Innymi słowy jest to konieczny kompromis między ekologią, a ekonomią” [6].

W Polsce IPO produkowane są następujące rośliny sadownicze: jabłonie, grusze, śliwy,

wiśnie, brzoskwinie, morele, porzeczki (czarna i czerwona), maliny, agrest, borówki wysokie,
truskawki.

Sadownicy, którzy chcą prowadzić IPO powinni:

−

ukończyć odpowiednie szkolenie w Instytucie Sadownictwa lub w innej upoważnionej
instytucji,

−

pisemnie zadeklarować chęć wprowadzenia w sadzie IPO,

−

współpracować z ośrodkami doradztwa rolniczego w zakresie prowadzenia sadu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przestrzegać wymogów IPO w zakresie systemów sadzenia, pielęgnacji gleby, nawożenia,
ochrony roślin ze szczególnym uwzględnieniem monitoringu chorób i szkodników oraz
progów ekonomicznego zagrożenia,

−

ciągle obserwować swój sad, a wyniki zapisywać w zeszycie obserwacji,

−

wyrazić zgodę na lustrację sadu przez Komisję Kwalifikacyjną IPO,

−

przez rok przygotować sad lub kwatery do wymagań IPO.

−

umożliwić pobieranie prób (wody, gleby oraz materiału roślinnego) do analizy przez
Komisję Kwalifikacyjną IPO w celu określenia stężenia azotanów, metali ciężkich
i pestycydów
Do załączonego wniosku producent dołącza:

−

oświadczenie producenta roślin, że uprawa była prowadzona zgodnie z zasadami
integrowanej produkcji,

−

informację o gatunkach i odmianach roślin uprawianych metodami integrowanymi, ich
powierzchni oraz zebranej ilości produktu,

−

zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie integrowanej produkcji.
Po pozytywnej opinii komisji, sadownik otrzymuje Certyfikat IPO na okres jednego roku,

po tym okresie należy wystąpić o jego przedłużenie.

W gospodarstwach sadowniczych uprawiających drzewa i krzewy metodą integrowanej

produkcji owoców szczególnie zalecane są zadrzewienia śródpolne i właściwe
zagospodarowanie sadu, które obejmuje systemy sadzenia drzew, pielęgnacji gleby, elementy
dodatkowe ułatwiające żerowanie i penetrację gatunków pożytecznych. Sadzenie drzew
powinno być rzędowe. W pielęgnacji gleby dopuszczone są do stosowania herbicydy dolistne
oraz triazynowe (w ilości do 3 kg substancji czynnej/ha rocznie). Dozwolone jest stosowanie
folii i włókniny. Zaleca się ściółkowanie obornikiem, torfem i korą. W międzyrzędziach
stosuje się murawę. Elementami dodatkowymi są stosy kamieni układane na obrzeżach sadu,
jako siedlisko kun, łasic i gronostajów, skrzynki lęgowe dla ptaków owadożernych, żerdzie
obserwacyjne dla ptaków drapieżnych, wiązki słomy trzciny lub klocki z twardego drewna na
siedlisko dla owadów drapieżnych. śeby ten system produkcji mógł funkcjonować producent
musi monitorować szkodniki, a zabiegi wykonywać preparatami selektywnymi na podstawie
sygnalizacji.
Ochrona sadów przed niską temperaturą

Rośliny sadownicze mają zróżnicowaną odporność na mróz, zależną od gatunku

i odmiany. Najbardziej mrozoodporna jest jabłoń, a po niej kolejno wiśnia, grusza, śliwa,
czereśnia, orzech włoski, brzoskwinia i morela. Większość krzewów jest w wystarczającym
stopniu mrozoodporna. Najbardziej wrażliwe krzewy to malina, porzeczka czarna i borówka
wysoka. Wczesny termin kwitnienia powoduje zwiększenie możliwości przemarzania
kwiatów i zawiązków. Najczęściej uszkadzane są: leszczyna, morela, następnie brzoskwinia,
czereśnia, wiśnia i grusze, a stosunkowo najrzadziej jabłonie i grusze. Drzewa i krzewy przed
zimą gromadzą substancje zapasowe. Od jesieni, gdy temperatura zaczyna spadać drzewa
i krzewy hartują się przed nadchodzącą zimą. W końcu roku kalendarzowego i na początku
następnego drzewa znajdują się w spoczynku bezwzględnym, w czasie, którego nie mogą się
rozwijać, natomiast później w drugiej połowie stycznia przechodzą we względny stan
spoczynku, czyli są gotowe w sprzyjających warunkach rozpocząć swój rozwój. Szczególnie
niekorzystne są zimowe nagłe spadki temperatury po dłuższych okresach ocieplenia,
ponieważ drzewa nie zdążą się ponownie zahartować. Najbardziej wrażliwymi częściami
drzew są korzenie, które wytrzymują temperaturę tylko -8 -12ºC. Jednak gleba, śnieg, ściółka,
murawa lub rośliny okrywowe najczęściej skutecznie je zabezpieczają. Przemarzanie drzew
i krzewów może być spowodowane zbyt późnym nawożeniem azotowym. Rośliny wówczas
nie zdążą zdrewnieć i nie są zahartowane przed nastaniem mrozów. Drzewa rosnące na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podkładkach karłowych (np.: pigwa lub M-9) mają słaby system korzeniowy, płytko
rozmieszczony pod powierzchnią gleby, który łatwo może przemarznąć, dlatego w tych
kwaterach, gdzie drzewa były szczepione na wyżej wymienionych podkładkach zalecane jest
ś

ciółkowanie kompostem, obornikiem lub torfem.

W czasie zimy i wczesnej wiosny może dojść do różnych uszkodzeń mrozowych drzew

i krzewów. W młodych sadach często dochodzi do przemarzania końcówek pędów. Aby
zapewnić dalszy wzrost i właściwe warunki fitosanitarne, należy przyciąć je w czasie cięcia
wiosennego. Gdy drzewka przemarzną do wysokości śniegu należy przyciąć je na wysokości
5

−

30 cm i z nowego oczka wypuścić przyszły pień. Na drzewach czasem pęka kora pionowo

wzdłuż pnia na długość około 20 cm i zwija się. Dla ratowania drzewek należy wówczas
wczesną wiosną przybić gwoździkami odstającą korę do pnia i miejsce pęknięcia
zabezpieczyć emulsją do zabliźniania ran (np.: Funaben 0,3 PA lub inną dostępną na rynku).
U odmian wrażliwych na mróz po zimie mogą powstawać rany zgorzelinowe. Od strony
słonecznej kora brązowieje, zapada się, wysycha, a następnie się łuszczy. W miejscu ran
dochodzi do infekcji grzybami niszczącymi drewno. Rany zgorzelinowe można leczyć.
Szczególnie dobre efekty osiąga się u ziarnkowych. Obumarłe tkanki w ranach należy wyciąć
do zdrowego drewna i zasmarować emulsją. Przy bardzo rozległych ranach można zastosować
szczepienie mostowe. Po szczególnie mroźnych zimach, gdy nie można od razu rozpoznać
przemarzniętych gałęzi należy opóźnić cięcie zimowe nawet do końca kwietnia, aby były
widoczne uszkodzenia mrozowe. W przypadku, gdy zachodzi podejrzenie częściowego
przemrożenia systemu korzeniowego drzew karłowych silne cięcie części nadziemnej
zmniejszy utratę wody.

Rys. 9. Uszkodzenia pnia

na kilkuletniej czereśni

[http://www.ho.haslo.pl/].

Rys. 10. Silne uszkodzenie

mrozowe na pniu 3-
letniej gruszy

[http://www.ho.haslo.pl/]

Rys. 11. Silnie uszkodzenie

mrozowe na pniu
brzoskwini

[http://www.ho.haslo.pl/]

Rys. 12. Pień gruszy

uszkodzony na całym
obwodzie

[http://www.ho.haslo.pl/]

Przemarznięcie pąków, kwiatów lub zawiązków może spowodować częściową lub

całkowitą utratę plonów, dlatego należy zabezpieczać sady przed przymrozkami wiosennymi.
Stosowane bywają różne metody: ogrzewanie sadu, mieszanie powietrza, zamgławianie.
Ogrzewanie sadu bywa stosowane przez spalanie specjalnych brykietów lub gazu. W Unii
Europejskiej ten sposób jest stosowany bardzo rzadko ze względu na ochronę środowiska
niezezwalającą na palenie ognisk i zadymianie sadów oraz wysoką cenę paliwa. Mieszanie
powietrza jest stosowane najczęściej w USA w sadach uprawianych w dolinach. Przy dużej
inwersji powietrza już na wysokości ok. 10 m zalega cieplejsze powietrze. Poprzez mieszanie
powietrza podnoszona jest temperatura w sadzie. W Polsce ten sposób nie jest stosowany ze
względu na mniejszą inwersję i tym samym małą skuteczność tego zabiegu. Zraszanie sadu
jest stosowane dzięki zraszaczom. Woda cieplejsza od powietrza nieznacznie je ogrzewa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powodując podniesienie temperatury powyżej 0

C. Wykorzystywane są zraszacze

nadkoronowe. Dla zabezpieczenia roślin na 1 ha sadu potrzeba nawet do 1000 m

wody.

W USA wiosną drzewa są zamgławiane w celu opóźnienia kwitnienia nawet o 2 tygodnie, co
w znacznym stopniu zwiększa bezpieczeństwo kwiatów i zawiązków. Badane są obecnie
substancje chemiczne chroniące rośliny przed przymrozkami np. Help, jednak jeszcze nie są
powszechnie stosowane.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakie są metody ochrony roślin?
2. Które szkodniki są zwalczane na podstawie komunikatów stacji sygnalizacyjnych?
3. Jakie środki ostrożności należy podjąć przed wykonaniem zabiegów chemicznej ochrony

roślin?

4. Na czym polega metoda hodowlana?
5. Co to jest próg gospodarczej szkodliwości?
6. W jakim celu jest stosowana rotacja pestycydów?
7. Jakie gatunki drzew najczęściej przemarzają w Polsce?
8. Od czego zależy wrażliwość roślin sadowniczych na przymrozki?
9. Jakie są skutki przemarzania drzew?
10. Jakie są metody ograniczania strat spowodowanych przez przymrozki?
11. Jakie cele stawia sobie IPO?
12. Jakie powinny być właściwości pestycydów stosowanych w integrowanej produkcji

owoców?

13. Na jaki okres wydawany jest certyfikat IPO?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na postawie programu ochrony roślin zaplanuj zwalczanie parcha jabłoni w młodym

sadzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku,
2) określić datę rozpoczęcia wegetacji,
3) zaproponować schemat zabiegów,
4) wskazać, na jakiej podstawie będą podejmowane ostateczne decyzje o wykonaniu

zabiegu,

5) dobrać środki do wybranych uprzednio terminów,
6) zaproponować dawki lub stężenia środków,
7) na podstawie etykiet fungicydów dobrać środki ochrony indywidualnej,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Program Ochrony Roślin Sadowniczych,

−

schematy cyklu rozwojowego parcha jabłoni,

−

atlasy chorób i szkodników,

−

fotografie z objawami chorobowymi roślin sadowniczych,

−

etykiety lub opakowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaproponuj zabiegi w sadzie przywracające równowagę biologiczną w jego środowisku.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) przeprowadzić lustrację sadu określając występujące choroby i szkodniki,
3) określić naturalnych wrogów dla występujących szkodników,
4) wskazać, jakie zmiany można wprowadzić w celu przywrócenia równowagi biologicznej,
5) zaproponować materiały do ich przeprowadzenia,
6) określić, jakie efekty mają przynieść proponowane zmiany,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlasy chorób i szkodników,

−

materiały instruktażowe ośrodków doradztwa rolniczego.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj zabiegi pielęgnacyjne w sadzie uszkodzonym przez mróz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić, jakie szkody może spowodować mróz w sadzie,
3) wskazać objawy ich występowania w sadzie,
4) określić, jakie powstały zmiany pod wpływem niskiej temperatury,
5) ustalić, które pędy są uszkodzone i skontrolować, czy są uszkodzenia na pniu,
6) określić, w jaki sposób z nimi należy postępować,
7) dobrać narzędzia do wykonania tych zabiegów,
8) określić środki do zabezpieczenia ran,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

drzewa owocowe z uszkodzeniami spowodowanymi przez mróz ich fotografie,

−

noże ogrodnicze (do usuwania martwych tkanek),

−

sekator ręczny, sekator dwuręczny,

−

piłka lisi ogon,

−

Funaben 03 PA lub inny środek do zabezpieczenia ran,

−

pędzel.

Ćwiczenie 4

Sporządź instrukcję integrowanej produkcji owoców dla sadu jabłoniowego.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku,
2) określić, jakie elementy powinna zawierać instrukcja IPO,
3) na podstawie zdobytej wiedzy i literatury napisać taką instrukcję,
4) zaprezentuj wyniki swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe,

−

Program Ochrony Roślin Sadowniczych,

−

przykładowe instrukcje dla innych roślin sadowniczych.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz::

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie - próg zagrożenia?

2) określić, jakie środki ostrożności należy zachować przed i w czasie

zabiegu chemicznymi środkami ochrony roślin?

3) zdefiniować karencję i prewencję środka ochrony roślin?

4) określić, na czym polega metoda fizyczna?

5) porównać metodę integrowaną i nadzorowaną?

6) określić, jakie korzyści niesie ze sobą stosowanie metody hodowlanej

ochrony roślin?

7) wymienić

gatunki

roślin

sadowniczych

mało

wrażliwe

przemarzanie?

8) określić, jakie są zasady postępowania z przemarzniętymi drzewami?

9) wymienić metody ochrony sadu przed przymrozkami?

10) określić, dlaczego zadymianie sadu nie jest zalecane?

11) określić, na czym polega ochrona przed przymrozkami przez

zraszanie sadu?

12) wyjaśnić określić, dlaczego korzenie drzew zimą rzadko przemarzają?

13) określić zadania IPO?

14) określić elementy instrukcji IPO?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.

Zasady prowadzenia sadu jabłoniowego i gruszowego
w różnych okresach produkcyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

Cały okres produkcji można podzielić na następujące części: przygotowanie miejsca pod

sad, sadzenie drzew, oczekiwanie na owocowanie, wejście w okres owocowania, pełnia
owocowania.

Po wyznaczeniu miejsca pod sad następuje jego przygotowanie. Obejmuje ono przede

wszystkim określenie zawartości składników pokarmowych w glebie, uzupełnienie ich
niedoborów, zniszczenie chwastów trwałych i uciążliwych, wprowadzenie do gleby substancji
organicznej, poprawy struktury gleby. Zabiegi te zostały omówione we wcześniejszych
rozdziałach (4.1, 4.2, 4.4). Mając do dyspozycji przygotowaną glebę można przystąpić do
sadzenia drzew.

Najlepiej sadzić jabłonie pierwszego wyboru. Rozstawa sadzenia jabłoni w sadzie zależy

od kilku czynników: gleby, siły wzrostu i formy drzewka, szerokości ciągnika i innych
maszyn. W najmniejszej rozstawie sadzi się drzewka na podkładkach karłowych M-9
i P-22 i prowadzi przy palikach lub rusztowaniach. Sugerowana jest rozstawa 3,5 x 1

−

2 m,

a na podkładkach półkarłowych 4 x 2 m. Jeżeli drzewa mają rosnąć przy palikach lub
rusztowaniach (na podkładkach karłowych cały czas lub ewentualnie półkarłowych przez
pierwsze 5 lat), to należy je umieścić w sadzie przed sadzeniem drzew. Po posadzeniu
jabłonie należy formować na określony rodzaj korony. Drzewa najczęściej są prowadzone na
koronę wrzecionową, nieco rzadziej na szpalerową lub osiową. Koronę szpalerową zaleca się
dla odmian mających długie przyrosty, uprawianych na podkładkach półkarłowych. Korona
osiowa zalecana jest głównie dla jabłoni na podkładkach półkarłowych owocujących na
1

−

2 letnich pędach np. Szampion, Gala, Idared.

Po posadzeniu najczęściej utrzymuje się w sadzie czarny ugór, a w następnych w rzędach

utrzymuje się ugór herbicydowy, a w międzyrzędziach sieje się trawę lub poprzez ciągłe
koszenie otrzymuje się murawę naturalną. Jeżeli gospodarstwo posiada możliwość dostępu do
dużej ilości materiału do ściółkowania np.: korę, obornik, kompost, trociny powinno to
wykorzystać do ściółkowania w rzędach drzew. Jabłonie należy chronić przed chorobami
i szkodnikami. W ich uprawie najgroźniejsze choroby to parch jabłoni i mączniak. Stosowanie
fungicydów (chemiczne środki zwalczające choroby grzybowe) zgodnie z sygnalizacją oraz
wykorzystywanie także innych metod ochrony powoduje, że owoce pozostają zdrowe.
Najczęściej występujące szkodniki to przędziorki i mszyce, inne to np.: podrdzewiacz
jabłoniowy, kwieciak jabłkowiec, piędzik przedzimek, zwójki, owocnica jabłkowa,
owocówka jabłkóweczka.

Zwalczanie szkodników powinno odbywać się w oparciu o sygnalizację lub lustrację sadu

z wykorzystaniem tabel progów zagrożenia przez szkodniki. Wskazane jest uzupełnienie
metody chemicznej przez zastosowanie innych metod np. biologicznej. Innym zabiegiem
mającym duży wpływ na plonowanie jest nawadnianie. Na glebach lekkich jest ono
konieczne, szczególnie, jeżeli drzewa są szczepione na podkładkach karłowych.
Po uformowaniu korony drzewa i wejścia drzew w okres owocowania zmienia się sposób
cięcia drzew. Wczesną wiosną sadownik w zależności od potrzeb wykonuje cięcie
prześwietlające lub odnawiające, a raz na kilka lat odmładzające. Jeżeli gleba pod sad jest
właściwie przygotowana, to przez pierwsze 3

−

4 lata w sadzie nawożenie ogranicza się do

stosowania na wiosnę nawozów azotowych w dawce około 50 kg azotu na hektar,
a w starszym 80 kg, inne składniki mineralne nie muszą być wnoszone. Po tym terminie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

należy systematycznie przeprowadzać analizę gleby i liści oraz kontrolować oznaki niedoboru
składników pokarmowych na liściach. W owocującym sadzie korzystne wyniki daje cięcie
letnie drzew wykonywane od lipca do połowy września. Usunięte zostają zbędne pędy
zagęszczające koronę, owoce zostają odsłonięte i otrzymują lepszy dostęp do światła.
Wycinane są ponadto przyrosty porażone przez mączniaka. Szczególnie dobre efekty uzyskuje
się u odmian Elstar, Gloster, Melrose. Dla zabezpieczenia owoców przed gorzką plamistością
podskórną należy opryskać owoce Wuxalem, a następnie chlorkiem wapnia. Szczególnie
wrażliwe odmiany (Cortland, Szampion) nawet 4

−

7 razy zaczynając od połowy czerwca

i kończąc 2 tygodnie przed zbiorem. Część odmian jabłoni ma tendencję do przemiennego
owocowania. Dla otrzymania corocznie plonu, przy jednoczesnej wysokiej jakości owoców
należy przerzedzać owoce. U jabłoni najczęściej stosuje się chemiczne przerzedzanie
zawiązków. W tym celu najlepiej zastosować środki zgodne z aktualnym programem ochrony
roślin sadowniczych (np.: Agrostym 480 SL, Paturyl 100SL, Pomonit Super 050SL lub
Pomonit Ekstra 110 SL), ze względu na nierównomierne działanie tych środków wskazane
jest (po opadaniu zawiązków) dodatkowo przeprowadzić przerywanie ręczne.

Grusze w odróżnieniu od jabłoni wymagają cieplejszego stanowiska, dlatego sadzimy je

w miejscach wyżej położonych, na glebach bardziej gliniastych, żyźniejszych. Ze względu na
to, że najbardziej dochodowa jest uprawa intensywna zaleca się sadzenie grusz szczepionych
na pigwie S1. Zalecana rozstawa przy sadzeniu rzędowym to 3,5 x 1

−

2 m, a dla szczepionych

na gruszy kaukaskiej 4 x 2

−

3 m. Przy sadzeniu grusz na podkładkach karłowych możliwe jest

sadzenie systemem pasowym 2

−

3x1+3,5x1,5m (2

−

3 rzędy co 1m, a następny w odległości

3,5 m, w rzędach drzewa co 1,5 m). Grusze szczepione na pigwie wymagają podpór.
Najczęściej stosowane są paliki wystające na wysokość około 1,5 m ponad ziemię. Dla
utrzymania ugoru nie stosuje się herbicydów triazynowych (doglebowych np.: Azotop), lecz
dolistne, ponieważ grusze są wrażliwe na triazyny.

Po posadzeniu drzewek przycina się przewodnik 40 cm nad najwyższym pędem bocznym

i skraca w miarę potrzeb pędy boczne, jeżeli nie ma pędów bocznych skracamy przewodnik
70 cm nad ziemią. Najczęściej jest formowana korona wrzecionowa i szpalerowa. Ze względu
na to, że grusze tworzą długie pędy wyrastające pionowo lub pod ostrym kątem bardzo
ważnymi zabiegami jest ich rozchylanie i przyginanie. W następnych latach po uformowaniu
koron stosowane jest cięcie prześwietlające. Grusze są bardzo wrażliwe na niedobór wody,
dlatego wymagają nawadniania lub ściółkowania np. obornikiem (1 m wokół drzew na
grubość około 15 cm). Nawożenie w pierwszych latach ogranicza się do azotowego w dawce
około 30 kg azotu na hektar, a w latach następnych około 60 kg.

Nawożenie pozostałymi składnikami należy rozpocząć po 4 latach w dawce zależnej od

wyników analizy gleby. Najgroźniejsze choroby to: parch gruszy, zgorzele kory i zaraza
ogniowa a szkodniki to: miodówka gruszowa plamista, kwieciak gruszowy i podskórnik
gruszowy. Dla osiągnięcia corocznego owocowania, większych owoców lepszej jakości
stosuje się chemiczne przerzedzanie zawiązków do 2 tygodni po kwitnieniu stosując środki
proponowane w programie ochrony roślin sadowniczych (np.: Pomonit R10, Pomonit 110SL),
a ponad to w połowie czerwca przerywa się ręcznie owoce (przy wysokich wymaganiach
w stosunku do gruszek pozostawia się owoce co 20 cm na pędzie, a gdy wymagania są
mniejsze usuwane są owoce zniekształcone i niedorozwinięte).

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym różnią się gleby wskazane pod sad jabłoniowy i gruszowy?
2. Jakie zabiegi są wykonywane dla poprawienia kątów między przewodnikiem i konarami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Kiedy rozpoczynamy nawożenie potasem w młodym sadzie?
4. W jaki sposób należy przerzedzać zawiązki drzew ziarnkowych?
5. Jakie choroby najczęściej atakują jabłonie?
6. Dlaczego u jabłoni wykonujemy opryski chlorkiem wapnia?
7. W jakich rozstawach sadzimy grusze?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj i opisz zabiegi wpływające na regulowanie owocowania jabłoni i grusz

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić cel przerzedzania zawiązków,
3) wybrać pestycyd do chemicznego przerzedzania zawiązków,
4) określić termin jego zastosowania,
5) dobrać właściwe stężenie i ilość cieczy,
6) określić optymalne warunki pogodowe podczas zabiegu,
7) określić przeznaczenie owoców,
8) określić termin ręcznego przerzedzania zawiązków/przerywania owoców,
9) określić, które zawiązki będą pozostawiane w wyniku przerywania ręcznego,
10) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sad w okresie kwitnienia,

−

opakowania lub etykiety bioregulatorów,

−

Program Ochrony Roślin Sadowniczych.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj założenie kwatery jabłoniowej. Wykonaj sadzenie drzew jabłoni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić powierzchnię kwatery,
3) zapoznać się z wynikami analizy gleby,
4) zaplanować nawożenie,
5) określić charakterystykę projektowanych odmian,
6) określić cechy podkładki, na której zaszczepione są drzewka,
7) zaplanować przyszłą koronę drzew,
8) określić sprzęt jakim dysponuje gospodarstwo,
9) ustalić system sadzenia,
10) ustalić rozstawę drzew,
11) obliczyć liczbę drzew na projektowanej kwaterze,
12) zaprojektować technikę sadzenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13) zaprojektować konstrukcję nośną dla drzew,
14) zaprezentować projekt,
15) wyznaczyć miejsca sadzenia drzew,
16) zasadzić kilka drzew.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis terenu,

−

sadzonki drzew,

−

narzędzia do sadzenie drzew,

−

wyniki analizy gleby,

−

charakterystyka odmian jabłoni,

−

charakterystyka podkładek.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze szkodniki jabłoni i grusz?

2) określić, jak nawozi się jabłonie?

3) wymienić i opisać typy koron w sadach jabłoniowych?

4) określić, w jakich rozstawach zaleca się sadzić jabłonie?

5) wymienić i opisać systemy uprawy gleby w sadzie jabłoniowym,

6) określić, w jakim celu przerzedza się zawiązki owocowe?

7) wykonać sadzenie drzew?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Wymagania, rejonizacja i uprawa drzew pestkowych

4.8.1. Materiał nauczania

Drzewa pestkowe należą do rodziny różowatych. Największe znaczenie gospodarcze

mają wiśnie, śliwy, czereśnie, brzoskwinie i morele. Pestkowe tworzą owoce prawdziwe,
ponieważ tworzone są z zalążni. Egzokarp stanowi skórkę owocu nagą, pokrytą nalotem
woskowym lub kutnerem. Jest ona bardzo delikatna i może ulec uszkodzeniu np. podczas
długotrwałego deszczu. Z tego powodu owoce te bardzo źle znoszą transport. Mezokarp
tworzy miąższ owocu. Endokarp stanowi twardą okrywę pestki. Wewnątrz znajduje się
nasienie. U brzoskwini mogą znajdować się dwa nasiona. Kwiat pestkowych składa się
z jednego wolnego słupka powstałego z 1 owocolistka, 20

−

30 pręcików, 5 działek kielicha

i 5 płatków korony
Wiśnie podobnie jak jabłonie są odporne na mróz i mogą być uprawiane na obszarze całego
kraju, kwitną wcześnie około 1 maja i dlatego są bardziej od nich narażone na przymrozki.
Najbardziej zalecane jest zakładanie sadów na terenach wzniesionych, gdzie jest mniejsze
zagrożenie przymrozkami. Ze względu na choroby kory i drewna drzewa uprawiane są
w sadach najczęściej 10

−

15 lat. Najlepsze miejsca do ich uprawy to Wyżyna Opatowsko-

-Sandomierska, urodzajne gleby Wielkopolski i Wysoczyzny Rawskiej, luźne gleby
w okolicach Kalisza. Wiśnie najlepiej rosną na głębokich glebach gliniastych lub pyłowych,
ale tolerują gleby z piasków gliniastych i słabo gliniastych. Drzewka sadzi się w rozstawie od
4,5 x 2,5 m dla odmian o małej sile wzrostu (Łutówka, North Star) i na słabszych glebach, do
5 x 3 m dla odmian o większej sile wzrostu (Nefris, Kelleris) i żyznych glebach. Drzewa
niecięte nie tworzą przewodnika a ich konary często łamią się pod ciężarem plonu Wiśnie
należy formować tak, aby powstał przewodnik i konary. W tym celu usuwa się pędy do 40 cm
od ziemi i pędy grube, konkurujące z przewodnikiem. Pozostałe skraca się o 1/3 do 2/3
długości. Pozostawione pędy są przyginane w celu zwiększenia kata rozwidlenia. Latem
usuwane są pędy nieodpowiednie dla konstrukcji korony.

Drzewa sadzone w rozstawie 4 x 2,5 m trzeba formować na korony wrzecionowe tak jak

drzewa jabłoni na podkładkach półkarłowych. Przy gęstym sadzeniu przewodnik nie jest
w ogóle cięty, a pędy boczne są silnie przycinane. Przez pierwsze dwa lata można wyrywać
lub uszczykiwać pędy boczne przy wierzchołku przewodnika. Po 3

−

4 latach należy

zastosować cięcie odnawiające, polegające na wymianie konarów 2

−

3 letnich na młode.

Drzewa powinny mieć wysokość około 2,5

−

3 m. Pędy rosnące prawie pionowo należy

usuwać. Wiśnie po uformowaniu najlepiej ciąć po zbiorach w sierpniu. Ciecie po zbiorach
obejmuje około 20% gałęzi, zwisających nisko, ze środka korony, krzyżujących się ze sobą
i leżących na sobie. Dla pobudzenia drzewa do tworzenia nowych pędów skraca się je na
obwodzie. Miejsce formacji owoconośnych u wiśni a tym samym sposób ich cięcia zależą od
odmiany. Wiodąca odmiana wiśni to jest Łutówka owocuje na pędach jednorocznych. North
Star owocuje na wieloletnich krótkopędach. Ze względu na wysokie wymagania wodne
w pierwszym roku po posadzeniu zaleca się ściółkowanie gleby wokół drzew lub w rzędach.
W latach następnych należy zwrócić uwagę na zachwaszczenie. Można zastosować niewielkie
dawki herbicydów doglebowych. Zakładanie murawy w sadach wiśniowych powinno się
odbywać nie wcześniej niż 3

−

5 lat po posadzeniu. Nawożenie drzew jest podobne jak

u jabłoni. Dawki azotu wynoszą ok. 40

−

60 kg N/ha, a zapotrzebowanie na pozostałe składniki

pokarmowe wynika z analizy chemicznej gleby. Co 4 lata wskazane jest zastosowanie wapna
magnezowego, o ile nie występują wapienie w skale macierzystej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Śliwy wymagają gleb bardziej zasobnych w wodę niż jabłonie. Dobrze rosną na
czarnoziemach, głębokich rędzinach i niezbyt ciężkich madach. Gleby te należą najczęściej do
II–IV klasy. Śliwy nie tolerują gleb piaszczystych. Najlepiej sadzić je na łagodnych stokach
i unikać kotlin i dolin rzek. Śliwy najczęściej sadzi się w rozstawie 4 x 2 lub 4 x 3 m. Drzewa
te formuje się na koronę wrzecionową lub szpalerową. Latem na przełomie czerwca i lipca
wycina się silne roczne pędy na konarach, a pozostałe skraca się na długość około 20 cm. Tak
skracane pędy tworzą pąki kwiatowe jeszcze w tym samym roku. Koronę szpalerową tworzy
się poprzez wyginanie pędów w stronę rzędów. Co roku przygina się i przywiązuje 2

−

4 pędy.

Korony szpalerowe prowadzi się do wysokości 2

−

3m w zależności od rozstawy. Im większa

tym wyższe drzewa można formować.

liwy mają duże wymagania wodne, dlatego korzystne jest ich nawadnianie lub

ciółkowanie. Śliwy bardzo negatywnie reagują na zastosowanie herbicydów triazynowych,

dlatego korzystniej jest stosować kontaktowe i systemiczne. Należy przerywać zawiązki
owocowe, zwłaszcza u odmian deserowych przeznaczonych do bezpośredniej konsumpcji.
Czereśnie dzielą się na sercówki i chrząstki. Szczepione na siewkach czereśni ptasiej F 12/1
tworzą olbrzymie drzewa. Dla zmniejszenia siły wzrostu stosuje się podkładki karłowe
i półkarłowe Gisela 5, PHL-A, PHL-B. Ze względu na dużą siłę wzrostu czereśnie uprawia
się w rozstawie od 7 x 5 m, do 6 x 4 m. Szczepione na podkładkach karłowych i półkarłowych
mogą być sadzone także w mniejszych rozstawach np.: 5 x 3 m i są formowane na koronę
wrzecionową. Czereśnie sadzi się jesienią lub bardzo wczesną wiosną. Posadzone drzewka
wiosną, przycina się na wysokości około 80

−

100cm oraz usuwa się pędy boczne do

wysokości 60 cm. W maju i czerwcu zakłada się spinacze nad rozwijającymi się pędami dla
utworzenia szerokich kątów w rozwidleniach konarów, a w sierpniu przygina się pędy do
poziomu. W następnym roku czynności powtarza się przycinając przewodnik i pozostawiając
pędy na kolejne piętra konarów, inne usuwając lub je przycinając. Po trzech latach powinna
być uformowana korona z 2 okółkami po 3

−

5 konarów i przewodnikiem na wysokość około

2,5 m. Jeżeli prowadzi się czereśnie w formie szpaleru, to co roku pozostawia się po dwa pędy
idące wzdłuż rzędu w przeciwległe strony. Formowanie szpaleru obejmuje stworzenie trzech
par konarów. W następnych latach wyrosłe z nich pędy przycina się za piątym liściem licząc
od podstawy pędu. Cięcie formujące wykonuje się przez pierwsze 4 lata wiosną (kwiecień)
i uzupełnia się latem. Od piątego roku czereśnie tnie się po zbiorach w lipcu i sierpniu do
początku września. Dla uniknięcia infekcji raka bakteryjnego i srebrzystości liści należy
zabezpieczyć miejsca cięcia preparatami do leczenia ran. Korzystnie wpływa na rośliny
ś

ciółkowanie i nawadnianie sadu. W pierwszym roku można stosować tylko herbicydy

kontaktowe, a w latach następnych także systemiczne. Po trzech latach dalej utrzymuje się
ugór herbicydowy w rzędach, a w międzyrzędziach zakłada się murawę. Nawożenie
w pierwszych latach ogranicza się do azotowego w dawce 30–50 kg N/ha, a w następnych
latach ustala się dawki na podstawie okresowych analiz gleby i liści.
Brzoskwinie wytrzymują mrozy do -25

C. Ze względu na wymarzanie uprawia się

je najczęściej w południowej i zachodniej części kraju (Ziemia Lubuska, Śląska,
Sandomierska, Wielkopolska). Wytwarzają one grube mocne pędy z pąkami osadzonymi
trójkami, większe boczne są kwiatowe, a środkowe mniejsze liściowe. Mniej cenne są cienkie
długie pędy wyłącznie z pąkami liściowymi lub kwiatowymi, ponieważ tworzą drobne owoce.
Krótkopędy tworzą się częściej na starszych drzewach i żyją z reguły dwa lata. W Polsce
brzoskwinie sadzi się w rozstawie 4

−

5 x 2

−

3 m ze względu na krótki okres życia.

Brzoskwinie po posadzeniu przycina sie na wysokość 40 cm nad ziemią wycinając pędy
boczne i tylko najsilniejsze drzewka można ciąć inaczej. Usuwa się u nich 3/4 do 4/5 pędów
bocznych pozostawiając 4 pędy skrócone do 30 cm, przewodnik tnie się na wysokości
70

−

80 cm nad ziemią. Formowanie korony stożkowej rozpoczyna się po pierwszym cięciu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

formującym poprzez przyginanie pędów bocznych skośnie do przewodnika (kąty około
45

−

). Wyrastające pędy po cięciu wiosennym także są rozchylane. Wiosną następnego roku

przycinane są wszystkie pędy. U najcieńszych z nich pozostawia się tylko jedno oczko.
U nieco grubszych 3

−

5 oczek, a u grubszych od ołówka 8

−

12 oczek, zaś przewodnik 12

oczek, aby wytworzone zostały silne pędy boczne. W trzecim roku zabiegi są w dalszym ciągu
powtarzane. Cięta jest górna i środkowa część korony. Po trzech latach korona z reguły jest
uformowana i dalsze cięcie ma na celu zachowanie i utrzymanie stożkowatego kształtu oraz
odmładzanie drzewa. Uformowane brzoskwinie powinny posiadać przewodnik i 6

−

konarów. Pędy pozostałe są systematycznie wymieniane na grube pędy owoconośne.
Powstające w późniejszych latach krótkopędy także podlegają rotacji i najczęściej pozostają
na drzewie 2

−

3 lata. W celu korygowania korony silne pędy wierzchołkowe przycina się na

30 cm nadając drzewu kształt stożka. Przerzedzanie zawiązków jest koniecznym zabiegiem
wykonywanym na przełomie maja i czerwca. Polega na usuwaniu zbędnych, uszkodzonych
lub zniekształconych zawiązków i pozostawieniu pojedynczych w odległości około
15

−

25 cm. Drzewa młode wymagają dobrego zaopatrzenia w wodę w całym okresie

wegetacyjnym, a starsze tylko do zbiorów. Ściółkowanie ogranicza straty wody. Murawę
można zakładać dopiero po 3

−

4 latach i pielęgnować ją tak jak w sadzie jabłoniowym.

Morele są uprawiane amatorsko tylko w najcieplejszych rejonach kraju, a sady towarowe
występują w okolicy Sandomierza. Drzewa dorastają do 4

−

5 m wysokości i tworzą koronę

odwrotnie stożkową lub kulistą o szerokości podobnej do wysokości drzewa. Tworzą
długopędy z pąkami kwiatowymi i liściowymi oraz podobne do cierni krótkopędy obficie
kwitnące i nietworzące pąków liściowych. W jednym pąku jest jeden kwiat. Ich kwiaty mają
podobną budowę do śliw. Morele są samopylne. W Polsce żyją 10

−

15 lat. Morele wytrzymują

mrozy od -20 do -25

C. Pąki liściowe przemarzają w temperaturze -16 do -21

C. Morele

kwitną w drugiej połowie kwietnia i ich kwiaty są bardzo wrażliwe na przymrozki. Morele
wymagają gleby żyznej głębokiej i przepuszczalnej, nie znoszą gleb podmokłych.
Formowanie drzewa po posadzeniu podobne jest do śliw. Przycina się je silnie usuwając pędy
zbyt nisko osadzone i skracając pozostałe. Nowe pędy przygina się do położenia skośnego.
W drugim i trzecim roku usuwane są silne pędy konkurujące z przewodnikiem, a pozostałe
przygina się ograniczając w ten sposób ich wzrost. Otrzymuje sie koronę stożkową
ułatwiającą pielęgnację drzew. Większość odmian ma silny wzrost i konieczne jest skracanie
długopędów wiosną lub latem o 1/3. Prześwietlanie koron najlepiej wykonywać w sierpniu.
Polega ono na usuwaniu pędów chorych, martwych, krzyżujących się, zwisających nisko nad
ziemią, pokrytych nieowocującymi krótkopędami, leżących na sobie. W sumie usuwa sie
około 20% gałęzi. Pielęgnacja gleby podobna jak u śliw. W pierwszym roku stosowane mogą
być tylko herbicydy kontaktowe, a od drugiego roku także systemiczne. Herbicydy doglebowe
mogą być stosowane tylko w najniższych dawkach. Ze względu na odporność na susze od 2
roku można w międzyrzędziach zakładać murawę. Morele przerzedza się ręcznie,
pozostawiając zawiązki co 10 cm.
Uprawiając drzewa pestkowe należy się liczyć z występowaniem chorób i szkodników. Ich
obecność można stwierdzić podczas lustracji, przeglądając określoną liczbę miejsc
potencjalnego żerowania lub porażania. Najczęściej występujące choroby i szkodniki
przedstawia tabela 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Choroby i szkodniki drzew pestkowych. [opracowanie własne].

Lp. Rośliny

Choroby

Szkodniki

liwy

szarka, torbiel śliw, brunatna zgnilizna
drzew pestkowych, dziurkowatość liści
drzew pestkowych

podrdzewiacz śliwkowiec, przędziorek
owocowiec, mszyce, owocnica żółtoroga,
misecznik śliwowiec, owocówka
ś

liwkóweczka, gąsienice zjadające liście

wiśnie
i czereśnie

rak bakteryjny, srebrzystość liści,
dziurkowatość liści drzew pestkowych,
drobna plamistość drzew pestkowych,
parch czereśni

mszyce, nasionnica trześniówka, śluzownica
ciemna, szpaki i inne ptaki

brzoskwinie
i morele

kędzierzawość liści brzoskwini, parch
brzoskwini i moreli, mączniak prawdziwy
brzoskwini, brunatna zgnilizna drzew
pestkowych, rak bakteryjny

przędziorek chmielowiec, mszyce, gąsienice
zjadające liście, skośnik brzoskwiniaczek,
zwójka koróweczka

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jak zbudowany jest owoc pestkowych?
2. Gdzie znajdują się rejony uprawy wiśni?
3. Gdzie znajdują się rejony uprawy śliw?
4. Które gatunki pestkowe są najbardziej wrażliwe na mróz?
5. Jak się formuje i tnie brzoskwinie?
6. U których gatunków drzew pestkowych zaleca się formować koronę kotłową?
7. W jaki sposób wykonuje się cięcie wiśni?
8. Które z gatunków pestkowych są szczególnie wrażliwe na herbicydy triazynowe?
9. Kiedy zaleca się wykonywać cięcie pestkowych?
10. Jakie choroby atakują śliwy?
11. Jakie są najgroźniejsze szkodniki wiśni i czereśni?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ konieczność wykonania zabiegu w sadzie wiśniowym na podstawie

przeprowadzonej lustracji z wykorzystaniem tabel progów zagrożenia szkodnikami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zapoznać się z wynikami lustracji sadu wiśniowego,
3) porównać wyniki lustracji z tabelami progów zagrożenia,
4) określić, czy zostały przekroczone progi zagrożenia,
5) określić gatunki szkodników, które należy zwalczać,
6) zaproponować zabiegi ochrony,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Program Ochrony Roślin Sadowniczych,

−

atlasy chorób i szkodników roślin sadowniczych,

−

fotografie szkodników i objawów ich żerowania,

−

wyniki lustracji sadu wiśniowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj założenie kwatery karłowych śliw.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić powierzchnię kwatery,
3) zapoznać się z wynikami analizy gleby,
4) zaplanować nawożenie,
5) określić cechy podkładki, na której zaszczepione są drzewka,
6) zaplanować odmiany,
7) określić charakterystykę projektowanych odmian,
8) zaplanować przyszłą koronę drzew,
9) określić sprzęt, jakim dysponuje gospodarstwo,
10) ustalić system sadzenia i rozstawę drzew,
11) obliczyć liczbę drzew na projektowanej kwaterze,
12) zaplanować technikę sadzenia,
13) zaprojektować konstrukcję nośną dla drzew,
14) zaprezentować projekt.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

wyniki analizy gleby,

−

charakterystyki odmian śliw,

−

charakterystyki podkładek śliw,

−

materiały instruktażowe ośrodków doradztwa rolniczego na temat zakładania sadu

liwowego.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rejony uprawy wiśni i brzoskwini?

2) scharakteryzować, jakie tereny nadają sie pod uprawę śliw?

3) scharakteryzować najgroźniejsze choroby wiśni?

4) określić najgroźniejsze szkodniki śliw?

5) wyjaśnić, jakie korony zaleca się dla czereśni?

6) określić orientacyjne dawki nawożenia azotowego dla wiśni?

7) wyjaśnić, jak uformować koronę stożkową u brzoskwini?

8) zaprojektować założenie kwatery karłowych śliw?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.

Zakładanie i prowadzenie plantacji jagodowych

4.9.1. Materiał nauczania

Truskawka jest byliną dość wytrzymałą na mróz, a jej kwiaty przemarzają sporadycznie.
Owoc rzekomy powstaje z rozrośniętego dna kwiatowego, a owoce właściwe to orzeszki
znajdujące się na powierzchni owocu. Pod truskawki najlepsze są gleby pszenno

−

buraczane

i żytnio – ziemniaczane. Nieodpowiednie ciężkie, zimne lub piaszczyste. Odczyn gleby
powinien być lekko kwaśny. Poziom wody nie wyższy niż 50 cm. Najważniejszą czynnością
przed założeniem plantacji jest zniszczenie chwastów trwałych, przez płodozmian lub
chemicznie. Nawożenie obornikiem przed założeniem plantacji w wysokości 40

−

60 t/ha.

Nawożenie mineralne w wysokości 100

−

150 kg soli potasowej lub siarczanu potasu na hektar.

Wapnowanie gleb kwaśnych w wysokości 1,5 t/ha, dla gleb ciężkich tlenkiem wapnia, a na
lżejszych marglem lub kredą.

Sadzenie truskawek można prowadzić od wiosny do jesieni. Optymalny termin to sierpień

lub wrzesień, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej jakości sadzonek i wilgotności
podłoża. Zakładając plantację można obsadzić od razu cały obszar lub sadzić w dwóch fazach.
Najpierw zakładając plantację na około 30% powierzchni z sadzonek o jakości oryginału,
a następnie prowadzi się je w pierwszym roku usuwając kwiaty, aby wytworzyły jak najwięcej
rozłogów. Korzystając z wyrosłych z nich sadzonek należy systematycznie obsadzić resztę
pola w optymalnych warunkach agrotechnicznych. Sadzenie odbywa się rzędami co
80

−

90 cm, a w rzędzie co 25 cm. Uprawa pasoworzędowa przewiduje przemienne sadzenie

rzędów truskawek, co 50 i 90cm. Na małych plantacjach sadzi się rośliny ręcznie,
a na większych za pomocą sadzarki. Największym zagrożeniem dla truskawek jest
zachwaszczenie, dlatego w rzędach odchwaszcza się ręcznie, a w międzyrzędziach
mechanicznie. Dla zmniejszenia nakładów można zastosować herbicydy zalecane przez
Program Ochrony Roślin Sadowniczych. W uprawie ekstensywnej stosuje się jedynie
nawożenie azotowe w pierwszym roku w dawce około 30

−

50 kg N/ha. W uprawach

intensywnych zaleca się nawożenie potasem na zapas przed założeniem plantacji.
Ś

ciółkowanie za pomocą słomy lub kory korzystnie wpływa na rośliny. Czarna folia daje

korzystne efekty, jednak może powodować poparzenia roślin, z tego powodu powinna być
przykryta np.: słomą. Dla ochrony młodych roślin przed mrozem oraz przyśpieszenia
owocowania zalecane jest okrywanie roślin na zimę słomą lub obornikiem. Wiosną należy
ś

ciółkę zgrabić i wywieźć z plantacji. Zabieg ten jest szczególnie ważny dla odmian

wrażliwych na mróz.

Sterowanie owocowaniem truskawki można osiągnąć poprzez:

wykorzystanie sadzonek

„frigo”, stosowanie odmian o różnej porze dojrzewania, stosowanie różnych terminów
sadzenia oraz wykorzystywanie osłon. Truskawka jest owadopylna i uprawiana pod osłonami,
wymaga trzmieli lub pszczół do zapylenia. W nieogrzewanych tunelach sadzi się je latem lub
jesienią, okrywając słomą. Wiosną po zdjęciu słomy zakładamy folię na konstrukcję
i uprawiamy tak jak w szklarni. Truskawki uprawia się przez 3

−

4 lata. Dłuższa uprawa ze

względu na drobnienie owocu i możliwe zachwaszczenie jest nieopłacalna. Na zdrowej
plantacji można wykonać zabieg przerzedzania polegający na usuwaniu młodych sadzonek.
Czynność ta powoduje poprawę jakości owoców i częściowo ogranicza ich drobnienie.
W gospodarstwach o dużym areale produkcji należy dążyć do corocznego sadzenia nowych
plantacji i likwidowania starych. Jeżeli po uprawie truskawek przez 2

−

3 lata zastosuje się

odpowiedni płodozmian to ograniczona zostanie ilość szkodników i oczyścimy teren

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z chwastów trwałych, a uprawiając rośliny na oborniku dodatkowo poprawione zostaną
właściwości gleby.
Agrest i porzeczka - częścią trwałą agrestu i porzeczki są korzenie i szyjka korzeniowa,
z której wyrastają pędy. Owocem tych roślin jest nibyjagoda zwana jagodą szupinkową,
powstałą z zalążni i dna kwiatowego. Pod względem koloru owocu porzeczkę dzieli się na:
białą, czerwoną i czarną. Agrest tworzy owoce zielone, u niektórych odmian przechodzące
w żółte lub czerwone aż do fioletowego. Nie należy sadzić porzeczek i agrestu w zastoiskach
mrozowych, na dużych stokach, a także o wysokim poziomie wód gruntowych (powyżej
50

−

60 cm). Tylko bardzo duże gospodarstwa stać jest na zakup kombajnów do zbioru tych

owoców. Przygotowując pole należy zniszczyć chwasty trwałe. Korzystne jest zastosowanie,
jako przedplonu zbóż lub rzepaku, a po ich uprawie dokładne usunięcie pozostałych
chwastów przez zabiegi uprawowe np. kultywatorowanie. Pod plantacje korzystnie jest
zastosować obornik w dawce 40

−

60 t/ha, a w przypadku braku możliwości nawozić potasem

w dawce 100

−

150 kg K

O/ha. Gleby kwaśne należy nawozić wapnem magnezowym.

Plantację zakłada się najlepiej jesienią.

Rośliny sadzi się o 5

−

6 cm głębiej niż rosły wcześniej, w rozstawach zależnych od

mechanizacji zbioru, właściwości gleby i odmiany. Dla zbioru kombajnowego konieczne jest
sadzenie roślin co 50

−

60 cm w rzędzie i 3,5

−

4 m między rzędami, a dla zbioru ręcznego

1,2

−

1,5 m w rzędzie i 3

−

3,5 m między rzędami. Po posadzeniu tnie się krzewy pozostawiając

po 1 oczku nad ziemią. Po roku usuwa się tylko pędy chore, a porzeczki czerwone i białe
przycina się 1/3 długości ich pędów. W następnych latach także usuwamy cienkie, chore lub
leżące na ziemi pędy. Po 4

−

5 latach zwiększa się intensywność cięcia. Porzeczki i agrest na

plantacjach owocujących tnie sie po zbiorze, jesienią lub wczesną wiosną. Porzeczki
kolorowe owocują głównie na krótkopędach i zbyt wczesne ich usuwanie zmniejsza plon. Co
kilka lat zalecane jest nawożenie obornikiem w dawce około 50 t/ha lub kompostem w ilości
około 25 t/ha. Nawożenie mineralne powinno być zastosowane w następującej wysokości
100 kg azotu wiosną przed rozpoczęciem wegetacji, 100 kg K

O/ha jesienią. W latach

stosowania obornika, nawożenie potasowe należy zmniejszyć o połowę lub zaniechać. Na
małych plantacjach bywa stosowane ściółkowanie słomą, trocinami lub korą. Na plantacjach
zalecany jest czarny ugór lub czarny ugór herbicydowy. Dobór środków i dawek powinien
odbywać sie na podstawie programu ochrony roślin sadowniczych. Zastosowanie murawy
w międzyrzędziach wiąże się z utratą wody, z tego powodu można mieć najlepsze wyniki
w plonowaniu na plantacjach nawadnianych. Koszenie murawy do momentu zbioru owoców
powinno być częste, nawet co 7

−

10 dni, by po zbiorze zaniechać go lub wykonywać

sporadycznie.
Malina jest krzewem uprawianym na terenie całego kraju, którego trwałymi częściami są
korzenie i szyjka korzeniowa. W pierwszym roku wytwarza się pęd, a na odchodzących od
niego pędach bocznych kwitnie i owocuje w drugim roku. Starsze pędy zamierają i należy
je wycinać. Maliny powtarzające owocują już w pierwszym roku. Owoce są złożone
z drobnych pestkowców, zrośniętych przy dnie kwiatowym. Zbierane są bez dna kwiatowego.
Najlepsze gleby pod maliny są III i IV klasy o właściwych stosunkach wodno – powietrznych.
Ze względu na wymarzanie należy unikać zastoisk mrozowych i terenów otwartych. Plantacje
towarowe często są zakładane w pobliżu przetwórni stanowiącej duży rynek zbytu. Termin
zakładania jest taki sam, jak porzeczki i agrestu.

Maliny sadzi się co 30

−

50 cm, w rzędach i 2,5

−

3 m w międzyrzędziach. Podczas

sadzenia należy zwrócić szczególną uwagę, aby pąki na szyjce korzeniowej sadzonki znalazły
się 1

−

2 cm pod ziemią. Po sadzeniu rośliny przycina się przy samej ziemi. Nawożenie

obornikiem przed założeniem plantacji może mieć uzasadnienie tylko na bardzo lekkich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

glebach. Wiosną stosuje sie nawożenie pogłówne azotem w dawce 30

−

60 kg N/ha. Jesienią,

zaczynając od trzeciego roku uprawy, nawozi się siarczanem potasu (ze względu na
wrażliwość malin na chlor nie stosuje się soli potasowej) w wysokości 100

−

150 kg/ha. Maliny

prowadzi się swobodnie lub w formie szpalerów przy rusztowaniach. Prowadząc maliny
swobodnie zaczyna się ciąć od następnego roku po posadzeniu. Pozostawia się 4

−

6 pędów

wyrastających z szyjki i usuwa ich nadmiar oraz odrosty, aby zapobiec zbędnemu
zagęszczeniu. Ze względu na owocowanie malin na pędach jednorocznych, usuwa sie pędy
starsze, a pozostawia w równej ilości tegoroczne i jedno roczne. Mimo wielu wad: mała
stabilność krzewów, zbyt duże zagęszczenie

−

ten sposób nadaje się dla małych gospodarstw

lub do zbioru mechanicznego w dużych gospodarstwach. Szpalerowa uprawa polega na
uprawie malin między dwoma rozciągniętymi wzdłuż rzędów drutami, lub przywiązywaniu
do jednego drutu. Zaletami tego systemu jest bardzo dobry dostęp do owoców i mniejsze
szkody wyrządzone przez wiatr. Jednak przy systemach szpalerowych nie można zastosować
zbioru mechanicznego lub jest on utrudniony.
Winorośl jest pnączem uprawianym w południowo – zachodniej części kraju, jednak
ze względu na wrażliwość na mróz tworzone są tylko niewielkie winnice lub jest uprawiana
amatorsko. Najlepszymi stanowiskami są zaciszne południowe lub południowozachodnie
stoki. Rośliny sadzi się co 1

−

1,5 m, w rzędach co 2

−

3 m zaprawiając dołki kompostem,

rozłożonym obornikiem lub odkwaszonym torfem. Na dużych plantacjach obsypuje
się korzenie ziemią zebraną z wierzchniej warstwy gleby. Po posadzeniu należy rośliny
przyciąć na dwa oczka, po czym wykonać kopczyk, aby roślina nie wyschła. Gdy wyrosną
nowe pędy należy go rozsypać. Nawożenie plantacji ogranicza sie do utrzymywaniu odczynu
w granicach 6

−

6,5 pH, stosowaniu wiosną nawożenia azotowego w wysokości około 50 kg

N/ha, a także jesienią rozsiewa sie nawozy potasowe w dawce około 100 kg K

O/ha.

Winorośl często uprawiana jest przy rusztowaniach, na których są rozciągnięte druty

na wysokości 0,3 m, 0,8 m, 1,3 m, Wiosną przygina się jeden pęd i przycina się na dwa oczka,
a drugi przywiązuje do pierwszego drutu i tnie przy następnej roślinie, a wyrastające z niego
pędy owocujące przywiązuje się do wyższych drutów. Gdy pędy owocujące wyrosną ponad
trzeci drut, to należy je przyciąć pozostawiając dwa liście nad drutem. Pędy nieowocujące
usuwa się jak najwcześniej. Wyrastające u podstawy pąków pędy zwane pasierbami tnie się
nad pierwszym liściem. Czynność tę powtarza sie wielokrotnie. Jesienią usuwa się część
przywiązaną do drutów pozostawiając dwa pędy wyrosłe na pędzie zastępczym. Dla odmian
mniej wrażliwych na mróz ma zastosowanie forma pienna. Podczas cięcia należy pamiętać,
ż

e owoce tworzą się na pędach owoconośnych wyrosłych z dwuletniej łozy. Pędy starsze

nie tworzą pędów owoconośnych.
Borówka wysoka należy do rodziny wrzosowatych. Owocem jest jagoda. Borówka krzewi się
tak jak porzeczka, z szyjki korzeniowej i dolnych części starszych pędów wyrastają nowe
pędy. Borówka kwitnie i owocuje na końcach pędów jednorocznych. Jej krzewy są wrażliwe
na niską temperaturę poniżej -25

C i wiosenne przymrozki. Wymaga gleb kwaśnych 4

−

5 pH,

o uregulowanych stosunkach wodno

−

powietrznych. Poziom wody nie może być wyższy niż

30 cm. Woda służąca do podlewania powinna być uboga w wapń i magnez. Nawożenie
potasem w dawce 100 kg K

O/ha przed założeniem plantacji korzystnie wpływa na

plonowanie plantacji. Borówki sadzi sie w rozstawie 3 x 1 m. Po posadzeniu silne pędy
przycina się na kilka oczek, a słabsze tnie przy samej ziemi. Nawożenie pogłówne powinno
być stosowane w dawkach 60

−

80 kg N/ha i 50 kg K

O/ha. W przypadku stosowania ściółki

z trocin (w celu ograniczenia zachwaszczenia) należy przez cztery lata podwoić dawkę
nawożenia azotowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najgroźniejsze i najczęściej występujące choroby krzewów owocowych przedstawiono
w tabeli 3.

Tabela 3. Najczęściej występujące choroby i szkodniki na wybranych krzewach owocowych

[opracowanie własne]

Lp.

Krzewy
uprawiane

Choroby

Szkodniki

truskawka

szara pleśń, biała plamistość liści,
mączniak prawdziwy truskawki,
werticylioza, zmiennik lucernowiec

roztocz truskawkowy, przędziorek chmielowiec,
kwieciak malinowiec, opuchlaki, nicienie liściowe

porzeczka
i agrest

opadzina liści porzeczki, biała
plamistość liści, rdza wejmutkowo-
porzeczkowa, amerykański mączniak
agrestu,rewersja porzeczki

wielkopąkowiec porzeczkowy, przeziernik
porzeczkowy, pryszczarki, krzywik
porzeczkowiaczek,owocnica porzeczkowa, mszyce,
przędziorek chmielowiec

malina

zamieranie pędów malin, szara pleśń,
antraknoza maliny, biała plamistość
liści maliny

kistnik malinowiec, kwieciak malinowiec, krzywik
maliniaczek, pryszczarek namalinek łodygowy,
przeziernik malinowiec, mszyce, przędziorki,
pryszczarek malinowiec i galasówka maliniak

winorośl

szara pleśń, mączniak prawdziwy
winorośli, mączniak rzekomy
winorośli

pilśniowiec winoroślowy

borówka
wysokia

karłowatość borówki wysokiej,
mozaika borówki wysokiej,
nekrotyczna pierścieniowa plamistość
borówki, brunatna zgnilizna, szara
pleśń, mączniak prawdziwy borówki

kwieciak borówkowiec, chrząszcz ryjkowiec,
owocówka boróweczka

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakiej gleby wymaga borówka wysoka?
2. Gdzie w Polsce są najlepsze stanowiska do uprawy winorośli?
3. Kiedy i w jaki sposób wykonujemy cięcie porzeczek?
4. Dlaczego uprawa truskawki w jednym miejscu może trwać 3

−

4 lata?

5. Jakie są najgroźniejsze choroby truskawek?
6. W jakiej rozstawie sadzimy porzeczki czarne przeznaczone do zbioru ręcznego?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przeprowadzonej lustracji i tabel progów zagrożenia, zaplanuj zwalczanie

szkodników na plantacji truskawek. Określ konieczność wykonania zabiegu na plantacji
truskawek po przeprowadzonej lustracji z wykorzystaniem tabel progów zagrożenia
szkodnikami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przestrzegać przepisów bezpieczeństwa na stanowisku,
2) określić gatunki szkodników, które mogą wystąpić na plantacji,
3) określić ich wygląd i miejsca występowania,
4) przeprowadzić lustrację i ustalić liczbę występujących szkodników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) określić czy zostały przekroczone progi zagrożenia,
6) zaproponować zabiegi ochrony,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plantacja truskawek w okresie kwitnienia,

−

aktualny program ochrony roślin sadowniczych,

−

atlasy chorób i szkodników roślin sadowniczych,

−

lupa.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj plantację malin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić powierzchnię plantacji,
3) zapoznać się z wynikami analizy gleby,
4) zaplanować nawożenie,
5) określić charakterystykę projektowanych odmian,
6) zaplanować przeznaczenie owoców i stopień mechanizacji zbioru,
7) określić jakim sprzętem dysponuje gospodarstwo,
8) ustalić rozstawę krzewów,
9) obliczyć liczbę niezbędnych sadzonek na projektowanej kwaterze,
10) zaprojektować technikę sadzenia,
11) zaprojektować podpory dla malin,
12) zaprezentować projekt.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

charakterystyki odmian malin,

−

materiały reklamowe ośrodków doradztwa rolniczego,

−

prezentacja multimedialna nt. zakładania plantacji malin.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, dlaczego uprawa borówki wysokiej w ogródkach

przydomowych często kończy się niepowodzeniem lub niskim
plonem?

2) wyjaśnić, jak postępujemy z posadzoną porzeczką czarną?

3) wyjaśnić, w jaki sposób prowadzone są maliny przy rusztowaniach?

4) wyjaśnić różnice w cięciu i owocowaniu porzeczek?

5) wyjaśnić, jaki wpływ ma termin sadzenia truskawek na termin

i wielkość zbioru owoców?

6) wyjaśnić, w jaki sposób tnie się winorośl?

7) określić rozstawy dla truskawek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Zbiór i przechowywanie owoców

4.10.1. Materiał nauczania

Dojrzałość fizjologiczna to stan owocu, gdy w pełni wykształcone w nim nasiona zdolne

są do wykiełkowania. Ten rodzaj dojrzałości nie ma w sadownictwie znaczenia, ponieważ
większość roślin sadowniczych rozmnażana jest wegetatywnie.
Dojrzałość konsumpcyjna oznacza ten okres w życiu owocu, w którym najlepiej wygląda i jest
on najsmaczniejszy.
Dojrzałość zbiorcza to faza rozwoju owocu, w której powinien być zerwany, aby dobrze
zniósł transport i przechowywanie oraz osiągnął w jak największym stopniu wartości
smakowe i estetyczne do momentu konsumpcji.
Określanie stopnia dojrzałości owoców

Termin zbioru owoców zależy od ich dalszego zagospodarowania. Im krótszy jest

przewidywany okres przechowywania, transportu i sprzedaży, tym zbiór powinien być
późniejszy.

W procesie dojrzewania w owocach zachodzą różne przemiany fizyczne i chemiczne.

Zmienia się barwa skórki, powstaje rumieniec, zmniejsza się jędrność owoców, zwiększa się
stężenie etylenu w komorach nasiennych, zmniejsza się zawartość skrobi, powstające olejki
eteryczne nadają owocom aromat. Zmiany te wykorzystano do oceny dojrzałości owoców.
Barwa owoców jest wykorzystywana przy określaniu terminu zbioru owoców renklody, wiśni,
czereśni, brzoskwini, moreli, truskawki, porzeczki czarnej i czerwonej, agrestu, poziomki.
Renklody, czereśnie, brzoskwinie i morele są zbierane na kilka dni przed osiągnięciem
dojrzałości konsumpcyjnej. Zbiór porzeczki czarnej i czerwonej następuje, gdy 97% owoców
jest właściwie wybarwione, a pozostałe mają barwę przejściową (czerwoną lub różową).
Truskawki mogą być zrywane na eksport, gdy 3/4 owocu jest właściwie wybarwione,
przy krótszym okresie transportu i sprzedaży można zbierać owoce bardziej wybarwione.
Agrest, poziomki i żurawinę zbiera się po wybarwieniu.

Przy określaniu dojrzałości zbiorczej m.in. jabłek wykorzystywany jest pomiar jędrności

owoców za pomocą jędrnościomierza (penetrometru). Jabłka, u których wynik testu jest
powyżej 9 kg nie powinny być jeszcze zbierane, 7

−

8 kg przeznaczone do długotrwałego

przechowywania, a 4

−

4,5 kg są bardzo wrażliwe na uszkodzenia i nie nadają się do długiego

przechowywania. Jędrność owoców wraz z dojrzewaniem maleje.

Wraz z dojrzewaniem owoców następuje rozkład skrobi. Testem skrobiowym można

zbadać jej zawartość w owocach. W teście wykorzystana jest właściwość barwienia się skrobi
na kolor niebieski pod wpływem jodu rozpuszczonego w jodku potasu (płyn Lugola). Jest on
wykorzystywany do określania dojrzałości zbiorczej u gruszek i jabłek. Zabarwiony przekrój
poprzeczny owocu porównuje się z 9–10 stopniową skalą dla poszczególnych odmian
owoców. Wraz z dojrzałością owoców wzrasta stężenie etylenu w komorach nasiennych.
Aby wyznaczyć dojrzałość zbiorczą u jabłoni i grusz można wykonać próbę etylenową.
Zawartość etylenu poniżej 1 ppm (ppm to milionowa część) oznacza, że na zbiór jest za
wcześnie, 1

−

5 ppm oznacza, iż należy zbierać owoce, a przy wartościach powyżej 10 ppm

owoce nadają się tylko do krótkotrwałego przechowywania.

Brzoskwinie i morele są zbierane wtedy, kiedy ich szypułki łatwo odchodzą od pędu.
Podczas zbioru należy przestrzegać następujących zasad:

−

zbierać oddzielnie każdą odmianę,

−

nie należy powodować żadnych dodatkowych uszkodzeń podczas zbioru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

owoce powinny być zbierane od razu do opakowania, w którym będą transportowane
i przechowywane,

−

ostrożnie przekładać owoce z pojemników nie powodując ich obicia,

−

o ile to możliwe przeprowadzić wstępne sortowanie owoców w sadzie,

−

dzielić owoce pod względem zdrowotności, wielkości, dojrzałości,

−

zapewnić możliwie najkorzystniejsze warunki transportu owoców do przechowalni lub
chłodni poprzez wyrównanie dróg dojazdowych, resorowanie przyczep itp.
Zbiór wielofazowy (zbiór wielokrotny) ma zastosowanie szczególnie dla owoców, które

nie dojrzewają jednocześnie i nie są zbierane mechanicznie. Duże koszty robocizny są
wyrównywane przez to, że owoce są zebrane w fazie dojrzałości zbiorczej. Zbiór ten ma
zastosowanie do wszystkich odmian wczesnych i średniowczesnych jabłek i gruszek,
brzoskwiń, śliw. Bywa również stosowany dla późnych odmian (zbiór dwukrotny)
przeznaczonych do długotrwałego przechowywania. Wcześniej zbiera się owoce bardziej
dojrzałe, pozostawiając na drzewach mniej wybarwione i mniejsze.

Zbiór może odbywać się jednorazowo, gdy wszystkie owoce są zbierane jednocześnie.

Ten sposób obniża koszty robocizny, ale nie wszystkie owoce są w fazie dojrzałości zbiorczej.
Bywa on stosowany przy zbiorze późnych odmian jabłoni i grusz oraz zbiorze mechanicznym
owoców innych roślin sadowniczych.
Technika i sposób zbioru owoców

W Polsce większość owoców jest zbierana ręcznie, ale niektóre gatunki mogą być

otrząsane mechanicznie. Zbiór mechaniczny jest najbardziej opłacalny na dużych plantacjach
dla owoców przeznaczonych dla przetwórstwa. Zbiór ręczny przeważa w uprawach
sadowniczych, gdy uprawy są na małej powierzchni, owoce są wrażliwe na uszkodzenia
lub dojrzewają nierównomiernie. Częściej się go stosuje przy zbiorze do celów
konsumpcyjnych niż do przetwórstwa. Owoce powinny być zbierane delikatnie, tak aby nie
spowodować ich uciskania palcami. Nieumiejętny zbiór może spowodować bardzo duże straty
podczas przechowywania.

Jabłka i gruszki chwyta się całą dłonią tak, aby palec wskazujący znalazł się na szypułce.

Następnie naciska się na szypułkę nachylając owoc w stronę pędu i pociągając go w tę stronę.
Owoce zbieramy do skrzynek uniwersalnych po około 15kg. Dla usprawnienia pracy owoce
z drzew zrywane są do metalowych zbieraczy lub foliowych pojemników z odpinanym dnem.
Jeżeli planujemy długotrwałe przechowywanie to można przekładać je do skrzyniopalety
o pojemności

250–300 kg. Przy zbiorze owoców z wyższych drzew mogą mieć zastosowanie

drabiny i taczkodrabiny. W sadach coraz częściej są wykorzystywane płaskie wózki do
przewożenia skrzyniopalet ciągnione za ciągnikiem, których koła jadą dokładnie pośladach
ciągnącego go pojazdu.

liwki renklody i węgierki wczesne zbiera się do dużych łubianek lub zbieraczy na 2–4

dni przed osiągnięciem dojrzałości konsumpcyjnej, a następnie przekłada się je do płaskich
skrzynek po 5–10 kg. Późne odmiany węgierek mogą być zrywane później, gdyż są
odporniejsze na uszkodzenia. Po zbiorze są przesypywane do skrzynek po około 15 kg. Przy
zbiorze na przetwory owoce mogą być otrząsane mechanicznie.

Czereśnie zbiera się wielokrotnie i tylko ręcznie. Zbiór odbywa się do zbieraczy lub od

razu do łubianek po 2–5 kg. Mogą też być zbierane do koszy i przekładane do płaskich
skrzynek po około 10 kg.

Wiśnie zbierane do konsumpcji powinny być zrywane z szypułkami do łubianek lub

metalowych zbieraczy, a następnie przekładane do skrzynek po około 10 kg. Zbiór
mechaniczny jest stosowany do przetwórstwa. Brzoskwinie i morele zbiera się wielokrotnie,
gdy tylko zacznie się rozjaśniać kolor skórki. Owoce zbierane są do skrzyneczek najlepiej na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2–3 dni przed osiągnięciem dojrzałości konsumpcyjnej. Układamy owoce tylko w jednej
warstwie lub dwóch w tzw. wytłaczanki.

Zbiór truskawek powinien odbyć się rano, po obeschnięciu rosy. Owoce są zbierane do

łubianek po 2 kg lub kartonowych pojemników po 0,25–05 kg. Zbiór następuje, gdy jest
właściwie wyrośnięty owoc i co najmniej 3/4 jego powierzchni jest właściwie wybarwione.
Przy zbieraniu truskawek mają zastosowanie wózki, z których pracownicy zbierają owoce
w pozycji leżącej lub siedzącej.

Orzechy włoskie i leszczyna są zbierane po opadnięciu lub otrząsane mechanicznie.

Porzeczka jest zbierana, gdy 97% owoców jest właściwie wybarwione, a pozostałe nie są
zielone. Owoce do konsumpcji zbiera się z szypułkami tak, aby ich nie zgniatać. Porzeczki
zebrane za pomocą ręcznych otrząsarek i kombajnów są bez szypułek. Owoce deserowe
często są zbierane do płaskich skrzynek po około 10 kg.

Maliny zbieramy bez dna kwiatowego do tekturowych pojemników po 0,25 kg.

Oddzielnie zbieramy owoce najbardziej dojrzałe (bardziej miękkie). Przy zbieraniu na
przetwory można zbierać maliny do wiader po około 3 kg. Podczas zbioru ręcznego często
wykorzystywane są wózki, na których leżą skrzynki z wytłaczankami.

Rys.13. Samobieżny kombajn do zbioru

wiśni. Widok ogólny
[http://www.ho. haslo.pl/]

Rys. 14. Samobieżny kombajn

do zbioru wiśni. Zespół
potrząsaczy
[http://www.ho. haslo.pl/]

Rys.15. Kombajn samobieżny

„Victor” całorzędowy do
zbioru porzeczek. [www.
firmaweremczuk.com.pl]

W sadownictwie do zbioru owoców ziarnkowych mają zastosowanie metalowe pojemniki

z szelkami i z odpinanym dnem. Mogą również mieć zastosowanie pojemniki foliowe
ze sztywną ramą i z pałąkiem oraz hakiem podobne do wiader mieszczące po około 10 kg
owoców, skrzynki uniwersalne, uniwersalne połówki.
Przygotowanie owoców do przechowywania.

Po zbiorze zaleca się podzielić owoce ze względu na:

−

stopień dojrzałości (oddzielnie bardziej i mniej dojrzałe),

−

wielkość owoców,

−

ich zdrowotność.
Jest to szczególnie ważne, gdy owoce są zróżnicowane. Przechowywanie może być

najdłuższe, jeśli owoce są w jednakowej fazie dojrzałości (dojrzałość zbiorcza), nie są
uszkodzone ani porażone przez choroby i szkodniki. Większe owoce szybciej dojrzewają
i wcześniej powinny być sprzedane. Wysokie koszty przechowywania w chłodniach powodują
konieczność wstępnego sortowania po to, żeby można było zachować najwyższą jakość jak
najdłużej.

Owoce uszkodzone nadają się tylko do przetwórstwa, oprócz tego bardzo łatwo ulegają

infekcjom chorób grzybowych stając się ogniskami chorób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kalibrowanie to podział owoców ze względu na wielkość na grupy z dokładnością

do 0,5 cm. Sortowanie to podział owoców na wybory ze względu na ich wielkość,
uszkodzenia, porażenie przez choroby lub ze względu na wybarwienie np.: owoce nie
wybarwione, z rumieńcem na części owocu, całkowicie pokryte rumieńcem.
Bezpośrednio po zbiorze, owoce przeznaczone do przechowywania powinny być schłodzone
do temperatury około 5

C, aby spowolnić ich oddychanie i przygotować je do

przechowywania. Jeżeli nie ma innych możliwości często są one zostawiane na noc w sadzie,
ż

eby wykorzystać panujący wtedy chłód.

Obiekty przechowalnicze dzielimy na przechowalnie owoców i chłodnie owoców.

Chłodnie to obiekty izolowane termicznie z urządzeniami do utrzymywania określonej
temperatury. Oprócz obiektów tradycyjnych są także z komorami gazoszczelnymi. Chłodnie
zbudowane są jako budynki wolnostojące, jednopoziomowe. Ze względu na mechaniczną
możliwość załadunku i rozładunku owoców w pomieszczeniach nie powinno być progów,
a posadzka w całym budynku wypoziomowana. Tradycyjne chłodnie nie są gazoszczelne,
dlatego nie można w nich w pełni regulować składu powietrza. Bardziej zaawansowane
technicznie obiekty posiadają gazoszczelne komory. Obiekty chłodnicze, w których istnieje
możliwość kontrolowania składu chemicznego powietrza wewnątrz gazoszczelnych komór
nazywane są chłodniami KA.

Chłodnie składają się z komór, w których składowane są owoce, pakowni, korytarzy,

maszynowni, pomieszczenia socjalnego i biurowego, pomieszczenia dla wózków, na
aparaturę kontrolno-pomiarową oraz z zaplecza magazynowego. W pakowni znajdują się linie
do kalibrowania, sortowania i pakowania owoców. Maszynownia zawiera agregaty
chłodnicze. Pomieszczenia magazynowe służą najczęściej do przechowywania opakowań.
W komorach i w pakowni znajdują się: urządzenia chłodnicze, urządzenia do kontroli
atmosfery, wózki widłowe, linie technologiczne.

Urządzenia chłodnicze utrzymują niską temperaturę w komorach chłodniczych.

W chłodniach KA mają zastosowanie dwie grupy urządzeń: do badania składu chemicznego
atmosfery i do jej regulacji. Urządzenia pomiarowe (termometry, mierniki wilgotności,
analizatory tlenu i dwutlenku węgla), działają one automatycznie, mierząc oddzielnie warunki
w każdej komorze i mogą być połączone z komputerem sterującym. Do zmiany składu
atmosfery służą płuczki dwutlenku węgla, generatory azotu lub worki z wapnem
hydratyzowanym. W dużych chłodniach jedna płuczka może obsługiwać jedną lub kilka
komór. Zawierają one węgiel aktywny, który oczyszcza powietrze z dwutlenku węgla.
W gazoszczelnych komorach zawartość tlenu reguluje się azotem poprzez wpuszczanie do
komór azotu z butli. Zwiększone ciśnienie powoduje wyjście części powietrza przez zawory
bezpieczeństwa. W komorze pozostaje zmniejszona ilość tlenu i dwutlenku węgla,
a zwiększona zawartość azotu. W niektórych chłodniach dodawany azot dodatkowo ochładza
komorę chłodniczą. Stężenie tlenu w nich może wynosić około 3%, podczas gdy przy 15%
człowiek traci świadomość.

Wejście do komory o zmniejszonej zawartości tlenu powoduje natychmiastową

śmierć. Warunkiem wejścia do komory KA jest zastosowanie aparatu tlenowego,
podczas gdy druga osoba stoi w drzwiach i ubezpiecza wchodzącego. Ubezpieczający też
musi mieć aparat tlenowy.

Transport wewnętrzny w chłodniach odbywa się najczęściej przy pomocy wózków

widłowych, które umożliwiają przestawianie skrzyniopalety lub skrzynek ustawionych na
paletach.
Warunki przechowywania poszczególnych gatunków owoców
Jabłka przechowywane w chłodniach wymagają szybkiego schłodzenia. Optymalna
temperatura przechowywania zależna jest od odmiany i wynosi 0–3ºC. Poniżej zera następuje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozkład chłodniczy, powyżej trzech stopni zwiększa się szybkość oddychania i transpiracji.
W zależności od wybranej technologii owoce można przechowywać w różnych stężeniach
tlenu i dwutlenku węgla (np.: 5% CO

, 3% O

lub 2% CO

, 1,5% O

). Wilgotność powietrza

90%, a w KA nawet 96% zabezpieczy owoce przed nadmierną transpiracją. Po upływie
połowy zamierzonego okresu przechowywania należy kontrolować co dwa tygodnie stan
dojrzałości i zdrowotność owoców, sprawdzając szczególnie wygląd miąższu. Przed
wyjęciem owoców z chłodni KA należy otworzyć szeroko drzwi na kilka godzin,
aby zwiększyć zawartość tlenu w pomieszczeniu.

Gruszki powinny być schłodzone w ciągu doby od zbioru do temperatury 3–4ºC.

Optymalna temperatura przechowywania wynosi od -1 do 0ºC. W chłodniach KA 3% tlenu,
2–3% dwutlenku węgla, temperatura -0,5ºC. Po wyjęciu z chłodni przechowywać
w temperaturze 18–21ºC.

liwki przechowuje się w temperaturze 0–2ºC przez 2–5 tygodni, a w kontrolowanej

atmosferze przy 2–4% O

i 5–10% CO

nawet do 10 tygodni.

Czereśnie przechowuje się w temperaturze około 0ºC przez 10 do 14 dni. Po wyjęciu

z chłodni owoce są mokre. Aby tego uniknąć można je przechowywać kilka dni
w temperaturze 6–8ºC Wiśnie po zbiorze powinny być szybko schłodzone do 0ºC. Powinny
być składowane w chłodniach w temperaturze od -1 do 0ºC. Warunki te wystarczą do
przechowywania wiśni przez okres miesiąca. W kontrolowanej atmosferze 1–5% O

i 15–20% CO

ten okres może zostać jeszcze wydłużony.

Brzoskwinie i morele przechowuje się przez okres 2–4 tygodni w temperaturze 0ºC

i wilgotności 90–95%.Wyższa temperatura powoduje szybsze psucie się owoców.
Po zakończeniu okresu przechowywania należy przenieść brzoskwinie do temperatury
18–23ºC, a morele 0–7ºC w celu dojrzewania owoców.
Truskawki przechowywane są w chłodniach przez 3–5 dni, a w KA do tygodnia.
Maliny przechowuje się w wilgotności powietrza 90–95%, schłodzone natychmiast po zbiorze
do temperatury 1–2ºC wytrzymują 1–2 dni.

Porzeczki mogą być przechowywane przez okres do 2 tygodni w temperaturze 0ºC

i w wilgotności powietrza 90–95%.
Czynniki wpływające na jakość owoców w trakcie przechowywania
Temperatura. Aby zatrzymać proces dojrzewania owoców należy szybko je schłodzić
do temperatury około 5ºC. Poszczególne komory chłodnicze powinny być zapełniane
w chłodniach tradycyjnych w ciągu tygodnia, a w KA w 3–4 dni. Dłuższy czas załadunku
może spowodować zbyt szybkie dojrzewanie owoców na skutek wysokiej temperatury. Zbyt
wysoka temperatura może spowodować zwiększenie transpiracji, a co za tym idzie utratę
jędrności owoców. Po wstępnym schłodzeniu należy utrzymywać optymalną temperaturę
przechowywania.
Tlen. Jest niezbędny do oddychania. Im więcej jest tlenu, tym intensywniej owoce oddychają
a tym samym szybciej dojrzewają. Poprzez obniżenie poziomu tlenu można uzyskać
spowolnienie oddychania i dojrzewania owoców.
Dwutlenek węgla. Jego podwyższona zawartość do około 5% przy jednoczesnym obniżeniu
poziomu tlenu do 3% powoduje spowolnienie procesu oddychania. Zbyt wysoka zawartość
dwutlenku węgla może spowodować uszkodzenia owoców. Im niższe jest stężenie tlenu, tym
mniej musi być dwutlenku węgla.
Wilgotność powietrza. Owoce transpirują duże ilości wody. Chcąc ograniczyć ten proces
należy utrzymywać wilgotność powietrza na poziomie 90%, a w chłodniach KA 96%. Jeżeli
wilgotność powietrza jest zbyt niska to posadzki należy zraszać wodą. Dla wyrównania
warunków w całej komorze powinna być wywołana cyrkulacja powietrza. Wewnątrz komory
powinna wynosić około 40–50 wymian na godzinę w czasie schładzania i 20 razy w czasie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przechowywania. Poprzez wymianę rozumie się przemieszczenie powietrza o objętości
komory w ciągu godziny.

W czasie przechowywania owoców obsługujący chłodnię powinien:

−

utrzymywać w komorach odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza,
a w chłodniach KA także tlenu i dwutlenku węgla,

−

sprawdzać stan wentylatorów chłodnic i ich zaszronienie,

−

zapisywać codziennie wyniki pomiarów,

−

okresowo np. (co 10 dni) kontrolować jakość owoców i ich zdrowotność ze szczególnym
uwzględnieniem wczesnych odmian, a w razie konieczności przeznaczyć owoce do
sprzedaży.
Przygotowanie owoców do sprzedaży obejmuje podział owoców na wybory ze względu

na: wielkości owoców, na ich zdrowotność, stopień wybarwienia, pakowanie, ważenie,
etykietowanie opakowań oraz ekspedycję. Etykiety służą do określenia producenta, zawierają
informacje o gatunku i odmianie owoców, wyborze (jakości produktu), jego wadze.
Producenci etykietują opakowania zbiorcze i jednostkowe. Przygotowanie do sprzedaży
owoców może odbywać się całkowicie ręcznie lub też być zmechanizowane. Coraz częściej
stosowane są linie technologiczne o różnej wydajności, które usprawniają tą pracę. Dla
ułatwienia pracy przy sortowaniu coraz częściej są używane kalibrownice mechaniczne
o dużej wydajności.

Rys. 16. Najmniejsza linia do sortowania firmy

MAF RODA [12]

Rys. 17. Maszyna do pakowania owoców w rękaw

siatkowy [12]

Dla zachowania jędrności owoców zalecane jest przechowywanie po wyjęciu ich

z chłodni w wysokiej wilgotności powietrza.

Opakowania do transportu i przechowywania wykonane są najczęściej z następujących

materiałów: drewno, tworzywa sztuczne i tektura. Opakowania drewniane to skrzyniopalety
służące do transportu i przechowywania owoców ziarnkowych. Mieszczą one około 350 kg
owoców. Skrzynki drewniane zbijane najczęściej używane to: uniwersalne o wymiarach
600 x 400 x 221 mm mieszczące 16–20 kg owoców, uniwersalne połówki
(600 x 400 x 131 mm) przeznaczone na owoce pestkowe i jagodowe o wadze około 10–12 kg.
Niektóre skrzynki drewniane są spinane drutem oraz mogą być także zbrojone drutem.
Do zbioru, transportu i sprzedaży mogą służyć łubianki o pojemnościach 2, 5, 10 kg. Pudła
tekturowe służą najczęściej do eksportu owoców, gdyż dość dobrze chronią owoce przed
uszkodzeniami i są estetyczne. Skrzynki z tworzyw sztucznych są ażurowe i mają różną
wielkość w zależności od producenta oraz kraju pochodzenia. Często mają pojemność około
20 kg i wymiary 600 x 400 x 240 mm lub 600 x 400 x 220 mm. Do transportu i sprzedaży
pojemników z malinami, owoców pestkowych i jagodowych bywają wykorzystywane niższe
skrzynki o wymiarach 600 x 400 x 140 mm lub 600 x 400 x 116 mm mieszczące ponad 10 kg
owoców. Występują także łubianki z tworzyw sztucznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Refraktometr służy do pomiaru

w % zawartości cukru. [www.euroflora.pl]

Rys. 19. Penetrometr -

służy do pomiaru

jędrności owoców. [www.euroflora.pl].

Rys. 20. Higrometr. [www.euroflora.pl].

Rys. 21. Miernik CO

. [ www.euroflora.pl].

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakie są sposoby określania terminu zbioru różnych gatunków owoców?
2. Jakie wskaźniki określają termin zbioru porzeczek?
3. W jaki sposób zbieramy jabłka?
4. Jakie są najkorzystniejsze warunki przechowywania gruszek?
5. Do czego służą linie technologiczne?
6. Które owoce mogą być długo przechowywane?
7. Jakie czynności wykonuje się przed sprzedażą owoców?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj harmonogram czynności wykonywanych przy przechowywaniu owoców

w chłodni KA.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić przechowywane gatunki i odmiany
3) wskazać terminy i czas zapełnienia komór,
4) określić przewidywany okres przechowywania,
5) określić czynności kontrolujące warunki przechowywania owoców i ich częstotliwość

wykonania,

6) określić terminy i sposób kontroli jakości owoców,
7) wskazać przyczyny wymuszające wcześniejsze opróżnienie komory,
8) zaprezentować wykonany harmonogram.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film lub prezentacja multimedialna na temat przechowywania owoców,

−

penetrometr (jędrnościomierz),

−

mierniki tlenu i dwutlenku węgla,

−

higrometr.

Ćwiczenie 2

Obsługa linii technologicznej przygotowującej owoce do sprzedaży.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi linii,
3) określić ilość osób niezbędnych do pracy przy tej konkretnej linii
4) rozpoznać odmiany owoców,
5) zająć wskazane przez instruktora (nauczyciela) miejsce pracy,
6) wykonywać zlecone przez niego prace,
7) określić, jakie zadania wykonywała ta linia,
8) obliczyć jej wydajność,
9) omówić wykonanie pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linia technologiczna,

−

jej instrukcja obsługi,

−

skrzynki na owoce lub skrzyniopalety,

−

owoce przeznaczone do sprzedaży,

−

opakowania jednostkowe.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić termin zbioru gruszek?

2) zdefiniować pojęcia dojrzałości zbiorczej i konsumpcyjnej?

3) określić, jakie cechy określają dojrzałość zbiorczą poszczególnych

gatunków owoców?

4) wymienić, jakie czynności mogą być wykonywane po zbiorze przed

przechowywaniem owoców?

5) określić, jakie prace należy wykonać w celu przygotowania owoców

do sprzedaży?

6) określić, w jakich opakowaniach przechowywane są owoce?

7) określić, którego wyboru jabłek przechowywanie jest ekonomicznie

uzasadnione?

8) określić jakie czynności kontrolne wykonuje pracownik w chłodni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; zaznacz
ją znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz
za poprawną.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie

odpowiedzi.

11. Na rozwiązanie testu masz 35min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wybierając teren pod sad dla jabłoni na podkładkach karłowych poziom wody gruntowej

nie powinien być niższy niż
a)

0,5 m.

1,0 m.

1,5 m.

2,0 m.

2. Kwatery jabłoni odmian Idared i Szampion, należy usytuować

w kotlinach.

na dole wzniesienia.

wyżej na stoku.

na terenie płaskim.

3. Najlepszym okresem na założenia plantacji porzeczki czarnej jest

przedwiośnie.

wiosna.

sierpień.

jesień.

4. Zakładając jesienią sad, na dobrze przygotowanej glebie, najlepiej dołki wykopać

bezpośrednio przed sadzeniem, aby ziemia nie obeschła.

bezpośrednio przed sadzeniem i zaprawić dodatkowo dużą ilością obornika.

kilkanaście dni wcześniej, aby gleba w nich była wilgotna.

kilkanaście dni wcześniej i zaprawione dużą ilością obornika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Konstrukcja nośna dla jabłoni powinna mieć wysokość

1 m.

1,5 m.

2,3 m.

3 m.

6. W sadzie jabłoniowym można zastosować murawę

w międzyrzędziach.

w rzędach drzew.

na całej powierzchni.

nie stosuje się.

7. W sadzie gruszowym można zastosować pestycydy

Captan, Roundup.

Captan, Azotop.

Goltix, Merpan.

Basudin, Goltix.

8. Niedobór magnezu powoduje między innymi

chlorozę brzeżną liści.

chlorozę całych liści.

chlorozę blaszki liścia między nerwami.

nie powoduje objawów na liściach.

9. Przed założeniem sadu, przy średniej zawartości potasu w glebie stosuje się nawożenie

w ilości
a)

¼ zalecanej dawki nawozów.

½ zalecanej dawki.

pełnej dawki.

nie stosuje się nawożenia.

10. Zaleca się, aby analizę gleby wykonywać w sadzie

zawsze co 2 lata.

co cztery lata, a w przypadku dużych niedoborów poprzednio, co dwa.

zawsze co cztery lata.

tylko wówczas, gdy wizualnie stwierdzimy objawy niedoboru składników
pokarmowych na drzewach.

11. Pomonit Ekstra 110 SL służy do

przerzedzania zawiązków.

zwalczania chwastów.

zwalczania gryzoni w sadzie.

zwalczania gąsienic zjadających liście.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Korona kotłowa jest to forma drzewa

bez przewodnika.

z przewodnikiem i kilkoma konarami skierowanymi wzdłuż rzędów.

z przewodnikiem i konarami jednakowej długości wychodzącymi we wszystkie
strony.

z przewodnikiem i konarami u góry krótszymi i niżej dłuższymi.

13. Nie jest celem cięcia porzeczki czarnej na plantacji po zbiorach

usuwanie pędów leżących.

usuwanie pędów najstarszych ze środka krzewu.

usuwanie pędów chorych.

przycinanie pędów , aby w drugim roku przyniosły wyższy plon.

14. Najlepszym zabezpieczeniem sadu przed mrozem jest

zraszanie drzew wodą.

spalanie gałęzi w sadzie.

malowanie w kwietniu wapnem pni drzew.

właściwy wybór terenu oraz gatunków i odmian.

15. Rany zgorzelinowe powstają na skutek

infekcji choroby wirusowej.

infekcji choroby bakteryjnej.

infekcji choroby grzybowej.

uszkodzeń mrozowych.

16. Ręczne przerywanie owoców jest stosowane u grusz

na początku maja.

w drugiej połowie maja.

po połowie czerwca.

na początku lipca.

17. Zapełnienie komory KA powinno się odbyć możliwie szybko nie dłużej niż w ciągu

jednego dnia.

trzech dni.

tygodnia.

dwóch tygodni.

18. Temperatura przechowywania większości odmian jabłek w chłodni tradycyjnej powinna

wynosić około
a)

-2

+10

19. W komorach KA kontrolowane są

stężenie tlenu i temperatura.

stężenie dwutlenku węgla i temperatura.

stężenie tlenu, dwutlenku węgla i temperatura.

stężenie tlenu i dwutlenku węgla.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Urządzenia do sortowania, kalibrowania, pakowania to

kombajny przechowalnicze.

linie technologiczne.

kalibrownice.

sortownice.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Zakładanie i prowadzenie sadu

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Danek J.: Uprawa maliny i jeżyny. Hortpress, Warszawa, 2004
2. Gładych J.: Sadownictwo i szkółkarstwo – ćwiczenia. HortpressSp z o.o., Warszawa 1999
3. Jakubowski T.: Uprawa brzoskwini i nektaryny. Hortpress, Warszawa 2000
4. Jakubowski T.: Uprawa moreli. Hortpress, Warszawa 2004
5. Klimek G.: Sadownictwo. WSiP, Warszawa 2002
6. Mika A. (red.): Sadownictwo. Hortpress, Warszawa 2002
7. Pieniążek S. A.: Sadownictwo. PWRiL, Warszawa 1995
8. Program Ochrony Roślin Sadowniczych Hortpress, Warszawa 2007.
9. Olszak R. (red.): Metodyka Integrowanej produkcji wiśni. Główny Inspektorat

Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Warszawa 2005.

10. Sitarka M.: Uprawa czereśni karłowych. Plantpress, Kraków 2004
11. Smolarz K.: Uprawa borówki i żurawiny. Hortpress, Warszawa 2003
12. Szczygieł A., Pierzga K.: Uprawa truskawki. Hortpress, Warszawa 2004

Czasopisma specjalistyczne
13. Hasło ogrodnicze. Plantpress, Kraków.
14. Owoce warzywa kwiaty. Hortpress, Warszawa.
15. Sad. Plantpress, Kraków.
16. Sad nowoczesny. Hortpress, Warszawa.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
07 Zakladanie i prowadzenie sad Nieznany
08 Zakladanie i prowadzenie szk Nieznany
09 Formowanie i prowadzenie roz Nieznany (3)
09 Formowanie i prowadzenie roz Nieznany (2)
06 Zakladanie i prowadzenie szk Nieznany
08 Zakladanie i prowadzenie szk Nieznany
09 Zakładanie i prowadzenie sadu
09 Prowadzenie korespondencji h Nieznany (2)
12 Zakladanie pasiekiid 13664 Nieznany (2)
IS wyklad 14 15 01 09 MDW id 22 Nieznany
ei 2005 09 s004 id 154186 Nieznany
09 Dobieranie materialow odziez Nieznany (2)
PIF2 2007 Wykl 09 Dzienne id 35 Nieznany
09 rany i krwawieniaid 7993 Nieznany (2)
09 pfsc sas gido3vwa6mgy2a3eiib Nieznany (2)
09 Rozroznianie stylow muzyczny Nieznany (2)
cennik 09 2013 id 109720 Nieznany

więcej podobnych podstron