W ostatnich latach lawinowo roz-

przestrzenia siê niezwykle niebez-
pieczne zjawisko fa³szowania pro-
duktów leczniczych, które jest zagro-
¿eniem zdrowia i ¿ycia dla nieœwia-
domych niebezpieczeñstwa pacjen-
tów. Skala fa³szerstw jest olbrzymia:
wed³ug aktualnych szacunków sfa³-
szowane preparaty lecznicze stano-
wi¹ ok. 10% ca³ego rynku leków,
a ich wartoϾ dochodzi do 50 miliar-
dów dolarów. Przewy¿sza to zagro-
¿enia zwi¹zane ze zjawiskiem narko-
manii, gdy¿ dotyczy znacznie wiêk-
szej populacji.

Zafa³szowanie produktów leczni-

czych mo¿e polegaæ na:

braku w sprzedawanym produk-

cie substancji czynnej. Forma
tabletek, opakowanie i instruk-
cja stosowania s¹ takie same
jak w przypadku legalnego leku,
jednak w sk³ad tabletek wcho-
dz¹ jedynie substancje farma-
kologicznie nieaktywne, jak ce-
luloza, laktoza itp.,

wystêpowaniu w preparacie

substancji czynnej, ale bardzo
niskiej jakoœci, np. substancji
nieoczyszczonej, zawieraj¹cej
szkodliwe, toksyczne domieszki
powstaj¹ce w toku syntezy che-
micznej,

wystêpowaniu w preparacie

substancji czynnej, innej ni¿ de-
klarowana,

dodawaniu do preparatu, dekla-

rowanego jako wy³¹cznie roœlin-
ny lek lub substytut diety, silnie
dzia³aj¹cych substancji synte-
tycznych,

wystêpowaniu innej (mniejszej

lub wiêkszej) ni¿ zadeklarowana
iloœci substancji farmakologicz-
nie czynnej. Jeœli jej iloœæ jest
mniejsza, preparat dzia³a s³a-
biej lub nie dzia³a wcale, jeœli
jest wiêksza – mo¿e wywo³aæ
groŸne dla ¿ycia objawy niepo-
¿¹dane,

nielegalnej produkcji dok³adnej

kopii leku, co zmniejsza zyski
legalnych producentów.

Nie istnieje uniwersalna, po-

wszechnie akceptowana definicja le-
ku sfa³szowanego. Najczêœciej sto-
sowana jest jednak definicja Œwiato-
wej Organizacji Zdrowia (WHO), we-
dle której „Lek sfa³szowany to lek roz-
myœlnie i w celu wprowadzenia
w b³¹d niew³aœciwie oznakowany pod
wzglêdem sk³adu i/lub Ÿród³a pocho-
dzenia. Taki lek mo¿e zawieraæ w³a-
œciwe substancje aktywne, niew³aœci-
we substancje, nieprawid³ow¹ iloœæ
substancji aktywnych, znaczn¹ iloœæ
zanieczyszczeñ, ewentualnie sfa³-

szowane opakowanie bezpoœrednie
lub zewnêtrzne”. Na rynku obecne s¹
równie¿ tzw. leki substandardowe,
czyli produkty oryginalne niespe³nia-
j¹ce wszystkich wymagañ jakoœcio-
wych, niezgodne ze specyfikacj¹ lub
wymaganiami farmakopealnymi [12].

Do najwiêkszych producentów za-

fa³szowanych preparatów leczni-
czych nale¿¹ Chiny, Indie, kraje Azji
Po³udniowo-Wschodniej, Nigeria,
Rosja, Meksyk, Brazylia i kraje Ame-
ryki £aciñskiej. Najczêœciej fa³szowa-
ne s¹ antybiotyki, insulina, leki obni-
¿aj¹ce poziom cholesterolu, dostêp-
ne bez recepty leki przeciwbólowe
i przeciwgrypowe, leki nasercowe,
przeciwnowotworowe i antyhistami-
nowe oraz leki zwiêkszaj¹ce komfort
¿ycia (np. viagra, oksykodon i inne)
[20, 26].

Za¿ywanie zafa³szowanych œrod-

ków leczniczych wi¹¿e siê z ryzykiem
powa¿nych komplikacji zdrowotnych,
np. wyst¹pieniem groŸnych dla ¿ycia
objawów ubocznych, reakcji alergicz-
nych czy, jak w przypadku stosowa-
nia preparatu zawieraj¹cego aktywny
sk³adnik w iloœci mniejszej ni¿ zade-
klarowana lub niezawieraj¹cego go
wcale, pogorszeniem stanu zdrowia.
Warto sobie uœwiadomiæ, ¿e pomy-
s³owoœæ przestêpców, albo raczej
zbrodnicza lekkomyœlnoœæ fa³szerzy,
jest olbrzymia. Przyk³adem mo¿e byæ

13

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

Bogdan Szukalski
Dariusz B³achut
Agnieszka Siwiñska-Zió³kowska
Marta Bykas-Strêkowska

Fa³szowanie
œrodków leczniczych:
sibutramina

fa³szerstwo Epoetyny alfa (Procrit
amerykañskiej firmu Ortho), leku sto-
sowanego m.in. przy niedokrwistoœci
w chorobach nowotworowych, AIDS
czy przewlek³ych chorobach zapal-
nych. Lek zosta³ rozcieñczony dwu-
dziestokrotnie wod¹ wodoci¹gow¹,
zatem jego skutecznoœæ by³a dwu-
dziestokrotnie s³absza, czyli niemal
¿adna. Niesterylna woda u¿yta do
rozcieñczenia mog³a byæ ponadto
Ÿród³em infekcji, na jak¹ zostali nara-
¿eni os³abieni chorob¹ pacjenci.

Brytyjska agencja MHRA (Medici-

nes and Healthcare Products Regu-
latory Agency) od dawna prowadzi
akcjê informacyjn¹ nt. niebezpie-
czeñstw zwi¹zanych ze stosowaniem
tzw. tradycyjnych chiñskich leków
(TCMs – Traditional Chinese Medici-
nes). Jednym z elementów kampanii
by³a wymiana potwierdzonych bada-
niami naukowymi informacji dotycz¹-
cych zagro¿eñ, jakie wynikaj¹ ze
spo¿ywania konkretnych preparatów:

preparat Shubao Slimming Cap-

sules: zawiera nitrozofenflura-
minê; wywo³uje nieodwracalne
uszkodzenie w¹troby. Osoby,
które przez d³u¿szy czas przyj-
mowa³y ten lek, kwalifikowa³y
siê do jej przeszczepu,

preparat Muhayogaraj Guggulu:

sprowadzany z Indii i Cejlonu ja-
ko œrodek lecz¹cy reumatoidal-
ne zapalenie stawów; w jego
sk³ad wchodz¹ trzy pierwiastki
odznaczaj¹ce siê wyj¹tkowo
wysok¹ toksycznoœci¹ – rtêæ,
o³ów i arsen,

preparat Fufang luhuijiaonang:

zawiera 11,7% rtêci,

chiñskie „zio³owe” kremy do

skóry: w ich sk³adzie s¹ kortyko-
steroidy; „zio³owe” tabletki o na-
zwie Hua Fo zawieraj¹ cytrynian
sildenafilu (czyli czynn¹ sub-
stancjê viagry), a sk³adnikiem
zio³owych kapsu³ek Xiaoke/Xia-
oke-wan jest glibenklamid, czyli
pochodna sulfonylomocznika
drugiej generacji dzia³aj¹ca hi-
poglikemizuj¹co ok. 150 razy
silniej ni¿ tolbutamid.

W preparatach zio³owych produk-

cji chiñskiej zalecanych przez specja-
listów medycyny „naturalnej” i maj¹-

cych przynosiæ ulgê w bólach pocho-
dzenia reumatycznego ujawniono
obecnoϾ typowych substancji prze-
ciwbólowych, np. paracetamolu [21],
a tak¿e sterydowych (prednison,
prednisolon) [15] i niesterydowych
œrodków przeciwzapalnych, np. diklo-
fenaku, kwasu mefenowego, fenylbu-
tazonu, indometacinu. Stwierdzono,
¿e pigu³ki zio³owe zawieraj¹ce ami-
nopirynê (23–43 mg) oraz fenylobu-
tazon (17–37 mg) u czterech osób
w USA (1974–1975 r.) oraz kilku
w Australii (1977 r.) [25] by³y przyczy-
n¹ wyst¹pienia agranulocytozy.

Jako alternatywê dla syntetycz-

nych œrodków uspokajaj¹cych ofero-
wano preparat w postaci pigu³ek
o nazwie handlowej Sleeping Budda
(1998 r.). W leku wytwarzanym przez
firmê Treasure Box Products, Inc.
(Products of China) zidentyfikowano
estazolam [25]. Inne zwi¹zki z grupy
benzodiazepin, diazepam i chlorodia-
zepoksyd odkryto zaœ w preparatach
o potocznej nazwie „czarna per³a”,
pochodz¹cych z Chin i Tajwanu [6,
13].

Wiele gatunków roœlin sprowadza-

nych z Chin i rozprowadzanych niele-
galnie jako œrodki lecznicze (Aristolo-
chia, Clematis, Stephania, Akebia
i in.) zawiera kwas aristolochowy
(kwas 8-metoksy-3,4-metylenodio-
ksy-10-nitrofenantreno-1-karboksy-
lowy). Jest to substancja niezwykle
toksyczna wywo³uj¹ca nieodwracal-
ne uszkodzenie nerek oraz rozwój
nowotworów. W Belgii wœród osób,
które przyjmowa³y preparaty zawiera-
j¹ce ten kwas, udokumentowano 110
przypadków trwa³ego uszkodzenia
nerek oraz 18 przypadków rozwoju
raka [3].

Jako sk³adniki preparatu pod na-

zw¹ Nu Bao wymienione s¹: ³o¿ysko
ludzkie, róg jelenia i skóra os³a. Źró-
d³o tych sk³adników i sposób produk-
cji preparatu nie s¹ znane, ale nie
ulega w¹tpliwoœci, ¿e specyfik ten
mo¿e byæ Ÿród³em ciê¿kich infekcji
bakteryjnych i wirusowych.

Czêsto do „zio³owych” preparatów

dodawane s¹ równie¿ zwi¹zki
o strukturze sterydowej odznaczaj¹-
ce siê, jak wiadomo, bardzo silnym
i niebezpiecznym dzia³aniem biolo-

gicznym i

wymagaj¹ce bardzo

ostro¿nego dawkowania pod kontrol¹
lekarza. Fa³szerze szczególnie czê-
sto stosuj¹ np. androstendion – ste-
ryd, który w organizmie mo¿e ulegaæ
przemianie (redukcji grupy ketonowej
przy wêglu 17) w najsilniejszy hor-
mon androgenny – testosteron.

Do fa³szerskich praktyk, jako do-

datki do egzotycznych preparatów
„zio³owych” albo jako ich g³ówne
sk³adniki (np. sibutramina), wykorzy-
stywane s¹ czêsto znane leki reno-
mowanych koncernów farmaceutycz-
nych. Próby zaanga¿owania ich w
walkê ze zjawiskiem fa³szowania le-
ków nie przynios³y jednak efektów –
prawdopodobnie dlatego, ¿e ujawnie-
nie informacji o fa³szerstwie mog³oby
wywo³aæ spadek sprzeda¿y oryginal-
nego leku.

Z uwagi na ogólnoœwiatowy cha-

rakter zagro¿eñ zwi¹zanych z fa³szo-
waniem œrodków leczniczych Œwiato-
wa Organizacja Zdrowia (WHO) zor-
ganizowa³a w Madrycie w dniach
13–14 lutego 2004 r., przy okazji od-
bywaj¹cego siê tam spotkania 11 IC-
DRA (11

th

International Conference

of Drug Regulatory Authorities), sate-
litarn¹ konferencjê poœwiêcon¹ tej
problematyce. W konferencji uczest-
niczyli przedstawiciele ponad 60 kra-
jów, którzy opracowali strategiê miê-
dzynarodowej wspó³pracy w zakresie
przeciwdzia³ania zjawisku fa³szowa-
nia produktów farmaceutycznych.
Wysunêli oni pod adresem WHO po-
stulat, aby jeszcze przed kolejnym
spotkaniem ICDRA zorganizowaæ
miêdzynarodow¹ konferencjê. Jej ce-
lem by³oby opracowanie dokumentu
reguluj¹cego walkê z fa³szowaniem
leków w skali miêdzynarodowej. Re-
alizuj¹c postulat wysuniêty na spo-
tkaniu w Madrycie, WHO zorganizo-
wa³a w Rzymie w dniach 16–18 lute-
go 2006 r. Miêdzynarodow¹ Konfe-
rencjê „Combating Counterfeit
Drugs”, której uczestnicy sformu³o-
wali nastêpuj¹ce oœwiadczenie, na-
zwane Deklaracj¹ Rzymsk¹ [10, 20].

1. Fa³szowanie produktów leczni-

czych na ka¿dym etapie – od ich wy-
twarzania do podawania pacjentom –
jest powa¿nym przestêpstwem kry-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

14

minalnym, które zagra¿a ludzkiemu
¿yciu i powoduje zachwianie wiary-
godnoœci systemu ochrony zdrowia.

2. Z powodu bezpoœredniego

wp³ywu na zdrowie fa³szowanie pro-
duktów leczniczych powinno byæ
zwalczane i odpowiednio karane.

3. Zwalczanie sfa³szowanych pro-

duktów leczniczych wymaga skoor-
dynowanego wysi³ku wszystkich pu-
blicznych i prywatnych s³u¿b oraz
osób, które mog¹ zetkn¹æ siê z tym
problemem b¹dŸ s¹ w³aœciwe i kom-
petentne do rozpatrywania jego ró¿-
nych aspektów.

4. Fa³szowanie produktów leczni-

czych jest szeroko rozpowszechnio-
ne i eskaluje do takiego zasiêgu, ¿e
niezbêdna jest efektywna koordyna-
cja i wspó³praca na poziomie miêdzy-
narodowym, aby wspomóc efektyw-
noϾ strategii regionalnych i narodo-
wych.

5. Narodowe, regionalne i miêdzy-

narodowe strategie, ukierunkowane
na zwalczanie sfa³szowanych pro-
duktów leczniczych, powinny opieraæ
siê na:

a. Politycznej woli, odpowiedniej

strukturze prawnej i wprowadza-
niu wspó³miernych do wp³ywu,
jakie tego typu fa³szowanie ma
na zdrowie publiczne, koniecz-
nych narzêdzi dla skoordynowa-
nych i efektywnych dzia³añ wy-
miaru sprawiedliwoœci;

b. Miêdzynarodowej koordynacji

opartej na pisemnych procedu-
rach, wyraŸnie zdefiniowanych
rolach odpowiednich resortów
oraz efektywnych narzêdziach
administracyjnych i operacyj-
nych;

c. Tworzeniu powszechnej œwia-

domoœci powagi sytuacji i d¹¿e-
niu do zapewnienia dostêpu do
informacji o tym problemie oso-
bom pracuj¹cym na wszystkich
poziomach systemu ochrony
zdrowia oraz szerokim krêgom
spo³ecznym;

d. Rozwoju kompetencji i umiejêt-

noœci technicznych we wszyst-
kich wymaganych dziedzinach;

e. Utworzeniu odpowiednich me-

chanizmów dla zapewnienia
czujnoœci i dostêpu dla profesjo-

nalistów ochrony zdrowia oraz
spo³eczeñstwa.

6. WHO powinna d¹¿yæ do usta-

nowienia miêdzynarodowej organiza-
cji powo³anej do walki z fa³szowa-
niem produktów leczniczych [Interna-
tional Medical Products Anti Counter-
feiting Taskforce (IMPACT)], która
zrzesza³aby instytucje rz¹dowe, po-
zarz¹dowe oraz miêdzynarodowe
i stawia³a sobie za cel:

a. Szerzenie œwiadomej wiedzy

wœród organizacji i innych pod-
miotów miêdzynarodowych
w celu polepszenia wspó³pracy
w zwalczaniu leków sfa³szowa-
nych, maj¹c na wzglêdzie glo-
balny wymiar problemu;

b. Szerzenie œwiadomej wiedzy

wœród narodowych w³adz usta-
wodawczych i wykonawczych
z jednoczesnym domaganiem
siê œcigania sfa³szowanych le-
ków z mocy prawa;

c. Wprowadzenie efektywnej wy-

miany informacji i udzielanie po-
mocy w dzia³aniach maj¹cych
na celu zwalczanie sfa³szowa-
nych leków;

d. Rozwój narzêdzi technicznych

i administracyjnych wspieraj¹-
cych ustanawianie i wzmacnia-
nie strategii miêdzynarodo-
wych, regionalnych i narodo-
wych;

e. Wspieranie wszelkich inicjatyw

wspó³pracy miêdzy instytucjami
zwalczaj¹cymi sfa³szowane le-
ki.

IMPACT, w celu wzmocnienia miê-

dzynarodowej akcji przeciwko lekom
sfa³szowanym, bêdzie funkcjonowa³
w oparciu o istniej¹ce struktury/insty-
tucje, a w d³u¿szej perspektywie d¹-
¿y³ do wprowadzenia lepszych roz-
wi¹zañ, w³¹cznie z zawarciem kon-
wencji miêdzynarodowej.

W Polsce podrobione preparaty

mo¿na bez trudu kupiæ na bazarach
lub za poœrednictwem Internetu. Ich
rozpowszechnieniu na naszym rynku
sprzyjaj¹ nastêpuj¹ce czynniki:

podatnoœæ spo³eczeñstwa na

metody samoleczenia z pomi-
niêciem medycyny oficjalnej,

niczym nieskrêpowana popula-

ryzacja i reklama w Internecie

metod samoleczenia oraz le-
ków stosowanych przez „uzdro-
wicieli”,

brak w œrodkach masowego

przekazu informacji i

akcji

uœwiadamiaj¹cych wielkie nie-
bezpieczeñstwo zwi¹zane ze
stosowaniem leków pochodz¹-
cych z niekontrolowanych Ÿró-
de³,

brak przepisów umo¿liwiaj¹cych

zwalczanie tego zjawiska. Na-
wet osoby zatrzymane z powo-
du tego typu przestêpczych
dzia³añ s¹ z regu³y zwalniane
z powodu „ma³ej szkodliwoœci
czynu”.

Niestety nie powo³ano dot¹d ¿ad-

nej instytucji zajmuj¹cej siê wymian¹
informacji i udzielaniem pomocy
w akcjach maj¹cych na celu przeciw-
dzia³anie zjawisku fa³szowania le-
ków. Niezwykle cenna jest wiêc ini-
cjatywa Dyrektora Narodowego In-
stytutu Leków prof. Zbigniewa Fija³-
ka, z jak¹ 3 paŸdziernika 2006 r. wy-
st¹pi³ na seminarium pt. „Wykrywanie
leków sfa³szowanych na przyk³adzie
viagry i preparatów odchudzaj¹cych
– wykorzystanie nowoczesnych me-
tod rentgenowskich”, zak³adaj¹ca po-
wo³anie zespo³u ds. zabezpieczenia
rynku farmaceutycznego przed fa³-
szywymi i podrabianymi produktami
leczniczymi. W sk³ad zespo³u weszli-
by przedstawiciele G³ównego Inspek-
toratu Farmaceutycznego, Urzêdu
Rejestracji Preparatów Leczniczych,
Instytutu Psychiatrii i Neurologii (Za-
k³ad Neurochemii), Agencji Bezpie-
czeñstwa Wewnêtrznego (ZKiChS),
Zak³adu Medycyny S¹dowej (Pra-
cownia Toksykologii), Komendy
G³ównej Policji, Centralnego Biura
Œledczego, G³ównego Urzêdu Ce³
oraz innych instytucji zainteresowa-
nych tym tematem. Zespó³ zbiera³by
i gromadzi³ informacje o tym, jakie
podrabiane leki najczêœciej wystêpu-
j¹ na terenie Polski, doprowadzi³by
do za³o¿enia analitycznej bazy da-
nych pozwalaj¹cej na szybkie wykry-
wanie podróbek i przeprowadzi³by
powszechn¹ akcjê informacyjn¹
uœwiadamiaj¹c¹ spo³eczeñstwu za-
gro¿enia zwi¹zane z kupowaniem le-
ków reklamowanych i dostarczanych

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

15

za poœrednictwem Internetu, a po-
chodz¹cych z nielegalnych Ÿróde³.
Jest to szczególnie wa¿ne, bo dopóki
jest popyt, dopóty jest równie¿ poda¿.

17 kwietnia 2007 r. w Narodowym

Instytucie Leków dr Dariusz B³achut
z Zak³adu Kryminalistyki Agencji Bez-
pieczeñstwa Wewnêtrznego wyg³osi³
wyk³ad pt. „Identyfikacja N-desmety-
losibutraminy w »naturalnych« prepa-
ratach chiñskich wspomagaj¹cych
odchudzanie”, po którym pod prze-
wodnictwem prof. Fija³ka odby³o siê
nieformalne spotkanie przedstawicieli
wymienionych wy¿ej instytucji – po-
tencjalnych cz³onków zespo³u ds. za-
bezpieczenia rynku farmaceutyczne-
go przed fa³szywymi i podrabianymi
produktami leczniczymi.

Preparaty zmniejszaj¹ce ³aknienie

Grupa leków, które zarówno na

œwiecie, jak i w Polsce s¹ bardzo czê-
sto fa³szowane, to preparaty zmniej-
szaj¹ce ³aknienie, redukuj¹ce nad-
wagê i oty³oœæ.

Oty³oœci¹ nazywa siê nadmiar

tkanki t³uszczowej w organizmie.
Ocenia siê j¹ za pomoc¹ tzw. indek-
su wagi cia³a (BMI – Body Mass In-
dex), wyliczanego z nastêpuj¹cego
wzoru:

masa cia³a w kilogramach

BMI (w kg/m2) =

[wzrost w metrach]2

Za prawid³ow¹ uwa¿a siê wartoœæ

indeksu równ¹ 23, a indeks przekra-
czaj¹cy wartoœæ 30 (np. 83 kg wagi
cia³a przy wzroœcie 170 cm) oznacza
wyraŸn¹ oty³oœæ i kwalifikuje siê do
leczenia.

W skali œwiatowej oty³oœæ ma roz-

miary plagi. Nadwagê ma miliard
osób, a walczy z ni¹ 250 milionów.
W Stanach Zjednoczonych blisko
33% populacji doros³ych ma nadwa-
gê, w tym 14% znacznego stopnia.
Polska nie pozostaje, niestety, w tyle.
Wyniki badania przeprowadzonego
przez Natpol w 2002 roku wykaza³y,
¿e nadwagê (BMI = 25–30 kg/m

2

) ma

29% kobiet i 39% mê¿czyzn, a na
oty³oœæ (BMI > 30 kg/m

2

) cierpi 19%

kobiet i 19% mê¿czyzn. Oty³oœæ

brzuszna stwierdzana na podstawie
obwodu talii (dla kobiet > 88 cm, dla
mê¿czyzn > 102 cm) wystêpuje
w Polsce u 37% kobiet i 20% mê¿-
czyzn [27].

Oty³oœæ jest powa¿nym proble-

mem zdrowotnym, sprzyja bowiem
powstawaniu i utrudnia leczenie wie-
lu groŸnych stanów chorobowych, ta-
kich jak choroba wieñcowa, udar mó-
zgu, nadciœnienie têtnicze, cukrzyca,
dna moczanowa. Œwiadomoœæ nad-
wagi mo¿e byæ wa¿nym elementem
oceny i planowania dzia³añ prewen-
cyjnych oraz w³aœciwego prowadze-
nia interwencji profilaktycznych.

Niefarmakologiczne przeciwdzia-

³anie oty³oœci, czêsto ma³o skutecz-
ne, polega na zachowaniu odpo-
wiedniej diety, zmianie trybu ¿ycia na
bardziej czynny oraz zwiêkszeniu
aktywnoœci fizycznej. Próbowano
równie¿ obni¿aæ ³aknienie za pomo-
c¹ ró¿nych œrodków farmakologicz-
nych, miêdzy innymi amfetaminy
i deksamfetaminy (prawoskrêtny izo-
mer amfetaminy), ale ich stymuluj¹-
ce dzia³anie na oœrodkowy uk³ad
nerwowy oraz wywo³ywany przez nie
silny efekt euforyzuj¹cy, prowadz¹cy
czêsto do uzale¿nienia, wymusi³y re-
zygnacjê z nich jako œrodków prze-
ciw oty³oœci. Wed³ug utartego
w przemyœle farmaceutycznym sche-
matu zaczêto wiêc modyfikowaæ
chemicznie budowê amfetaminy w
celu otrzymania jej analogów struk-
turalnych o bardziej korzystnych w³a-
œciwoœciach farmakologicznych.
W ten sposób otrzymano N-mety-
low¹ pochodn¹ amfetaminy, czyli
metyloamfetaminê (inne nazwy: me-
tamfetamina, dezoksyefedryna), któ-
ra jako preparat Desoxyn zosta³a
w grudniu 1943 r. dopuszczona na
rynek przez Drug Division FDA.
Szybko jednak okaza³o siê, ¿e me-
tamfetamina wywo³uje jeszcze bar-
dziej niebezpieczne objawy uboczne
ni¿ macierzysta amfetamina.

Inne leki na obni¿enie ³aknienia:

benzfetamina (Didrex), fendymetra-
zyna, dietylpropion (Amfepramon),
mazindol i fentermina maj¹ struktu-
rê podobn¹ do struktury amfetami-
ny. W terapeutycznych dawkach,
mimo ¿e powoduj¹ wzrost aktywno-

œci psychoruchowej i polepszaj¹ sa-
mopoczucie, wywo³uj¹ nerwowoœæ,
prowadz¹ do zaburzeñ snu, powo-
duj¹ nadciœnienie têtnicze i tachy-
kardiê. W wiêkszych dawkach mog¹
wywo³aæ delirium, drgawki, œpi¹cz-
kê, niemiarowoœæ serca, wysokie
nadciœnienie, wysok¹ temperaturê,
rabdomiolizê, a tak¿e spowodowaæ
niewydolnoϾ nerek [9].

Leki zwiêkszaj¹ce transmisjê se-

rotoninergiczn¹, jak fenfluramina
i deksfenfluramina (prawoskrêtny
izomer fenfluraminy stymuluj¹cy
oœrodek sytoœci w

podwzgórzu

i zmniejszaj¹cy zapotrzebowanie na
wêglowodany i t³uszcze) oraz fluok-
setyna równie¿ wykazuj¹ zdolnoœæ
zmniejszania apetytu. Deksfenflura-
mina dzia³a równie¿ poprzez hamo-
wanie wychwytu zwrotnego serotoni-
ny i powoduje uwalnianie tego neu-
roprzekaŸnika z komórek nerwo-
wych. Fenfluramina i lek noradrener-
giczny – fentermina – by³y zwykle
stosowane ³¹cznie jako tzw. Fen-
-Phen. Fenfluramina i deksfenflura-
mina, pocz¹tkowo doœæ czêsto wyko-
rzystywane do zwalczania oty³oœci,
zosta³y wycofane, gdy¿ przy d³u¿-
szym stosowaniu powodowa³y dys-
funkcjê zastawek serca. Fluoksety-
na, selektywny inhibitor wychwytu
zwrotnego serotoniny, cenny lek
przeciwdepresyjny, by³a równie¿ sto-
sowana do walki z oty³oœci¹ – sama
lub w kombinacji z fentermin¹, jako
tzw. Pro-Phen. Fluoksetyna podawa-
na w nadmiarze mo¿e jednak wywo-
³aæ tzw. zespó³ serotoninowy (seroto-
nin syndrome), który charakteryzuje
siê stanem silnego pobudzenia, za-
wrotami g³owy, drgawkami, md³o-
œciami, wymiotami, tachykardi¹
i spadkiem ciœnienia krwi. Mog¹ rów-
nie¿ wyst¹piæ: delirium, halucynacje,
stany maniakalne, drgawki, sztyw-
noœæ miêœni, hipotermia i œpi¹czka.

Dotychczasowe niepowodzenia

w doœwiadczeniach z lekami przeciw
oty³oœci sprzyja³y du¿emu zaintere-
sowaniu, jakie towarzyszy³o pojawie-
niu siê nowego leku z tej grupy, sibu-
traminie, wprowadzonemu do lecz-
nictwa przez Knoll Pharmaceutical
Company.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

16

Sibutramina – lek przeciw oty³oœci
dodawany do fa³szowanych
preparatów „zio³owych”

Sibutramina – chlorowodorek

N-1-[1-(4-chlorofenylo) cyklobutylo]-
-3-metylobutylo)N,N-dimetyloaminy,
Meridia (USA), Reductil (Europa)
(ryc. 1) jest to lek powoduj¹cy os³a-
bienie ³aknienia, stymuluj¹cy oœrodek
sytoœci w podwzgórzu oraz zwiêk-
szaj¹cy wydatkowanie energii [18].

Nale¿y do grupy inhibitorów wy-

chwytu zwrotnego serotoniny i nora-
drenaliny (SNRI – Serotonin and No-
repinephrine Reuptake Inhibitors), jej
dzia³anie polega bowiem na silnym
hamowaniu wychwytu tych dwóch
wa¿nych neuroprzekaŸników ze
szczeliny synaptycznej. Wartoœci
stopnia wychwytu podawane w pi-
œmiennictwie ró¿ni¹ siê znacznie,
jednak mo¿na przyj¹æ, ¿e najsilniej
wychwytywana jest noradrenalina
(ok. 73%), a trochê s³abiej serotonina
(53%). Trzecim neuroprzekaŸnikiem,
na który sibutramina wywiera pewien
wp³yw, jest dopamina, ale jej wy-
chwyt ulega hamowaniu jedynie
przez lek stosowany w dawkach
znacznie przekraczaj¹cych zalecane
dawki terapeutyczne. Receptory se-
rotoninowe dziel¹ siê na siedem ty-
pów (5HT1-5HT7), z których dwa
(5HT1 i 5HT2) zawieraj¹ po kilka
podtypów. W obni¿aj¹cym ³aknienie
dzia³aniu sibutraminy bior¹ prawdo-
podobnie udzia³ trzy podtypy tych re-
ceptorów – 5HT1B, 5HT2A i 5HT2C,
uczestnicz¹ce w procesie regulacji
przyjmowania pokarmów.

Hamowanie wychwytu noradrena-

liny i serotoniny mo¿e siê wi¹zaæ
z podobieñstwem strukturalnym si-
butraminy do fenyloetyloaminy. Dzia-

³anie to niweluje siê czêœciowo lub
ca³kowicie pod wp³ywem antagoni-
stów serotoniny lub noradrenaliny, co
mo¿e wskazywaæ na udzia³ aparatu
receptorowego w zmniejszaj¹cym
³aknienie dzia³aniu sibutraminy. Po-
nadto fluoksetyna, selektywny inhibi-
tor zwrotnego wychwytu serotoniny,
oraz nisoksetyna – inhibitor wychwy-
tu noradrenaliny, podane oddzielnie,
nie zmniejszaj¹ ³aknienia, natomiast
podane ³¹cznie hamuj¹ apetyt. Do-
k³adny mechanizm odchudzaj¹cego
dzia³ania sibutraminy nie jest jednak
dot¹d znany.

Sibutramina dobrze wch³ania siê

z przewodu pokarmowego, lecz
w znacznym stopniu ulega tzw. efek-
towi pierwszego przejœcia, tj. inten-
sywnym przemianom w w¹trobie, do
której dociera z kr¹¿eniem wrotnym.
Przemiany metaboliczne katalizowa-
ne przez izoenzym P450 3A4 polega-
j¹ w pierwszej fazie na N-demetylacji
z utworzeniem dwóch metabolitów:
N-monodesmetylosibutraminy (M1) –
ryc. 2 i N,N-didesmetylosibutraminy
(M2) – ryc. 3 [7, 24]. Wykazuj¹ one
aktywnoœæ biologiczn¹ podobn¹ do
sibutraminy, jednak w odró¿nieniu od
zwi¹zku macierzystego, który hamuje
wychwyt neuroprzekaŸników tylko in

vivo, metabolity te dzia³aj¹ zarówno
in vivo, jak i in vitro. Enancjomery R
metabolitów sibutraminy odznaczaj¹
siê wyraŸnie silniejszym dzia³aniem
ni¿ enancjomery S [14].

Produkty dwustopniowej N-deme-

tylacji sibutraminy – M1 i M2, ulegaj¹
nastêpnie hydroksylacji i sprzêganiu
z utworzeniem nieaktywnych biolo-
gicznie produktów, które oznaczono
M5 i M6. Hakala i wsp. (16) z Uniwer-
sytetu Helsiñskiego we wspó³pracy
z badaczami z Uniwersytetu Karola
w Pradze, stosuj¹c metodê LC-
MS/MS, wykryli w hodowlach hepato-
cytów szczura inkubowanych z sibu-
tramin¹, oprócz znanych wczeœniej
metabolitów M1, M2, M5 i M6, nie-
wielkie iloœci kilkunastu innych meta-
bolitów leku, g³ównie produktów
sprzêgania z kwasem glukurono-
wym.

Pó³okres trwania sibutraminy wy-

nosi 1 godzinê, N-monodesmetylo-
sibutraminy – 14 godzin a N,N-di-
desmetylosibutraminy – 16 godzin.
Oko³o 85% (68–95%) podanej doust-
nie dawki sibutraminy wydala siê
w ci¹gu 15 dni w moczu i kale, ale
z du¿¹ przewag¹ (77%) eliminacji
przez nerki. S¹ to g³ównie metabolity
M5 i M6. Badania z zastosowaniem
znakowanej sibutraminy wykaza³y, ¿e
po podaniu doustnym 57% dawki wy-
stêpuje w moczu jako metabolit M5,
27% jako M6, 12% jako M2, 6% jako
M1, a tylko 3% pozostaje w postaci
niezmetabolizowanego leku macie-
rzystego [11].

Stopieñ wi¹zania sibutraminy, M1

i M2 z bia³kami osocza jest bardzo
wysoki i wynosi odpowiednio: 97%,
94% i 94%.

Wp³yw pokarmów na farmakokine-

tykê sibutraminy i jej farmakologicz-
nie aktywnych metabolitów badali
Abolfathi i wsp. [1], którzy stwierdzili,
¿e podanie pokarmu wywo³uje
znaczny wzrost biodostêpnoœci
zwi¹zku macierzystego i metabolitu
M1, nie wp³ywa natomiast na farma-
kokinetykê metabolitu M2.

Schuh i wsp. [2, 23], na podstawie

badañ przeprowadzonych na ochot-
nikach, a tak¿e ma³pkach rezus, któ-
re otrzymywa³y preparat w specjal-
nym urz¹dzeniu samopodaj¹cym,

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

17

N

Cl

Ryc. 1. Wzór strukturalny sibutraminy
Fig. 1. Chemical structure of sibutramine

NH

Cl

NH

2

Cl

Ryc. 2. Wzór strukturalny N-desmetylosibutra-
miny
Ryc. 2. Chemical structure of N-desmethylsibu-
tramine

Ryc. 3. Wzór strukturalny N,N-didesmetylo-
sibutraminy
Ryc. 3. Chemical structure of N,N-didesmethyl-
sibutramine

oceniali podatnoœæ na uzale¿nienie
od sibutraminy. Wyniki tych badañ
wskazuj¹, ¿e prawdopodobieñstwo
wykorzystywania sibutraminy jako
substytutu obecnych na rynku narko-
tyków jest znikoma.

Sibutramina, a œciœlej jej metabolit

M2, nasila wychwyt glukozy przez
miêœnie, obni¿a glikemiê i hamuje
glukoneogenezê w w¹trobie [8]. M2
stymuluje równie¿ proces lipolizy
w adipocytach myszy i cz³owieka.
Antagonista

β-receptorów – propra-

nolon, blokuje ten proces, co wskazu-
je, ¿e w hamowaniu lipolizy bior¹
udzia³ adrenoreceptory [22].

Sibutramina i wymienione metabo-

lity wykazuj¹ ma³e powinowactwo
z receptorami noradrenergicznymi
α

1

,

β

1

i

β

3

oraz dopaminergicznymi

D

1

i D

2

. Nie dzia³aj¹ tak¿e na recep-

tory benzodiazepinowe oraz recepto-
ry kwasu N-metylo-D-asparagino-
wego (NMDA).

Sibutramina stosowana w nisko-

kalorycznej diecie pomaga zwalczyæ
oty³oœæ, zmniejszyæ iloœæ przyjmowa-
nego pokarmu, obni¿yæ wagê cia³a
i utrzymaæ j¹ przez d³u¿szy czas na
odpowiednim poziomie. Wywo³uje
spadek wagi cia³a proporcjonalny do
dawki, a tak¿e obni¿a stê¿enia chole-
sterolu i glukozy we krwi.

U pacjentów przyjmuj¹cych sibu-

traminê w dawce 10 mg dziennie
i stosuj¹cych niskokaloryczn¹ dietê
nastêpowa³ w ci¹gu szeœciu miesiêcy
istotny, wynosz¹cy ok. 5 kg, spadek
wagi cia³a, który utrzymywa³ siê
w ci¹gu nastêpnego roku. Przy daw-
ce 15 mg spadek wagi wynosi³ ok.
6,5 kg. Œredni spadek wagi cia³a

osób bêd¹cych tylko na diecie nisko-
kalorycznej wyniós³ w porównywal-
nym okresie 1,5 kg.

Preparaty do leczenia oty³oœci za-

wieraj¹ce sibutraminê s¹ dopuszczo-
ne do legalnego obrotu w prawie 40
krajach [19]. W Polsce zarejestrowa-
no: Meridia (Abbott) i Zelix (Biofarm).
W USA zaliczono sibutraminê do gru-
py V, natomiast w Polsce nie figuruje
ona w wykazie substancji kontrolo-
wanych.

Ostatnio okaza³o siê, ¿e sibutrami-

na – w ró¿nych, najczêœciej niezna-
nych iloœciach – wystêpuje równie¿
w sprowadzanych do Polski z Chin
i innych krajów azjatyckich zio³owych
preparatach zmniejszaj¹cych ³aknie-
nie, które to preparaty mo¿na bez tru-
du kupowaæ przez Internet oraz na
bazarach i targowiskach. Specyfiki s¹

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

18

Ryc. 4. Opakowania preparatu Meizitanc (czerwony)
Fig. 4. Packaging of Meizitanc (red)

Ryc. 5. Kapsu³ki zawieraj¹ce chlorowodorek sibutraminy (preparat Meizitanc)
Fig. 5. Sibutramine hydrochloride containing capsules

Ryc. 6. Opakowania preparatu LiDa
Fig. 6. Packaging of LiDa preparation

Ryc. 7. Logo znajduj¹ce siê na blistrze aluminiowym zawieraj¹cym kapsu³ki
LiDa
Fig. 7. Typical „logo” on the aluminium wrapping containing LiDa capsules

reklamowane jako kompozycje wy-
³¹cznie roœlinne, jednak informacje
dotycz¹ce ich sk³adu, podawane wy-
³¹cznie w jêzyku chiñskim, s¹ niezro-
zumia³e.

W Zak³adzie Kryminalistyki i Che-

mii Specjalnej Agencji Bezpieczeñ-
stwa Wewnêtrznego B³achut i wsp.
[4] przeprowadzili badania sk³adu
trzech preparatów rozprowadzanych
na polskim rynku jako zio³owe œrodki
przeciw oty³oœci: Meizitanc „czerwo-
ny” (ryc. 4–5), LiDa Dai Dai Hua (ryc.
6–7) oraz zawartoœæ kapsu³ek koloru
br¹zowo-pomarañczowego opako-
wanych w blistry aluminiowe (wygl¹d
opakowania zewnêtrznego nieznany)
– ryc. 8–9.

Mimo zapewnieñ, ¿e preparaty

stworzono na bazie zió³, okaza³o
siê, ¿e nie zawiera³y one ¿adnych
substancji pochodzenia roœlinnego,
a ich g³ównym sk³adnikiem by³ syn-
tetyczny lek – chlorowodorek sibu-
traminy. ObecnoϾ sibutraminy po-
twierdzono po izolacji zwi¹zku me-
tod¹ ekstrakcji i

dodatkowym

oczyszczeniu ekstraktu za pomoc¹
preparatywnej chromatografii ko-
lumnowej na ¿elu krzemionkowym.
Izolowany zwi¹zek poddano bada-
niom z zastosowaniem chromato-
grafii gazowej sprzê¿onej ze spek-
trometri¹ mas (GC-MS), spektro-
skopii w podczerwieni (IR) oraz pro-
tonowego (

1

HNMR) i wêglowego

(

13

CNMR) rezonansu magnetycz-

nego. Wyniki porównywano z analo-
gicznymi danymi otrzymanymi dla
wzorca sibutraminy. Dane analitycz-
ne sibutraminy, a tak¿e jednowo-
dzianu chlorowodorku sibutraminy
(tylko dla IR) w postaci widm MS,
NMR i IR przedstawiono na rycinie
10.

Ostatnio w produkowanym w Chi-

nach preparacie przeciw oty³oœci,
o nazwie handlowej LiDa (Dai Dai
Hua Jiao Nang), deklarowanym jako
sibutramina, B³achut i wsp. [5], sto-
suj¹c techniki GC-MS, IR i NMR, wy-
kryli jej farmakologicznie aktywny
metabolit N-desmetylosibutraminê
niewystêpuj¹c¹ dotychczas w chiñ-
skich preparatach przeciw oty³oœci.

Podane na opakowaniu informacje
dotycz¹ce sk³adu preparatu s¹ wiêc
nieprawdziwe, wprowadzaj¹ nabyw-
ców w b³¹d i stanowi¹ zagro¿enie dla
ich zdrowia i ¿ycia. Pod postaci¹ rze-
komo roœlinnego leku sprzedawana
jest substancja syntetyczna niezna-
nego pochodzenia, nieznanej czy-
stoœci i w nieznanej dawce. I w³aœnie
ta nieznana, prawdopodobnie za
ka¿dym razem inna, zawartoœæ sibu-
traminy stanowi w „roœlinnych” pre-
paratach najwiêksze zagro¿enie dla
zdrowia i ¿ycia nabywców. Najwy¿-
sza dopuszczalna dawka sibutrami-
ny firmy Knoll Pharmaceutical Com-
pany wynosi 15 mg (zwykle lek sto-
suje siê w dawkach ni¿szych, 10 mg
na dobê), a w preparacie badanym

w ZKiChS ABW wynosi ona 25 mg,
a wiêc o blisko 70% przekracza naj-
wy¿sz¹ dawkê dopuszczaln¹.
Tymczasem nawet terapeutyczne
dawki leku mog¹ byæ przyczyn¹
groŸnych objawów ubocznych.

Podsumowanie i wnioski

Jak wynika z powy¿szych rozwa-

¿añ, sibutramina jest lekiem skutecz-
nym i doϾ bezpiecznym, ale tylko
wówczas, gdy decyzjê o jej u¿yciu
podejmuje prowadz¹cy pacjenta le-
karz. Istnieje bowiem wiele przeciw-
wskazañ do leczniczego u¿ycia sibu-
traminy [17]:

nadciœnienie têtnicze

nadciœnienie p³ucne

choroba wieñcowa serca, zapa-

lenie wsierdzia, utrwalona aryt-
mia, przebyty zawa³ serca

nieprawid³owoœci w pracy za-

stawek serca

udar mózgu

nadtarczycznoϾ (nadczynnoϾ

tarczycy)

jaskra z zamkniêtym k¹tem

przes¹czania

drgawki

przerost prostaty z zaleganiem

moczu

guz chromoch³onny (pheochro-

mocytoma)

ci¹¿a, okres karmienia

wiek poni¿ej 18 i powy¿ej 65 ro-

ku ¿ycia

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

19

Ryc. 8. Blister aluminiowy zawieraj¹cy kapsu³ki koloru br¹zowo-pomarañ-
czowego z sibutramin¹ (opakowanie zewnêtrzne nieznane)
Fig. 8. Aluminium wrapping containing brown-orange capsules with white
powder identified as sibutramine hydrochloride

Ryc. 9. Kapsu³ki koloru br¹zowo-pomarañczowego zawieraj¹ce chlorowodo-
rek sibutraminy
Fig. 9. Brown-orange capsules containing sibutramine hydrochloride

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

20

Ryc. 10. A – widmo MS (EI = 70 eV) sibutraminy; B – widmo IR chlorowodorku sibutraminy zmierzone w matrycy próbki; C – widmo IR sibutraminy w postaci
zasady; D – widmo 1HNMR sibutraminy w postaci zasady; E – wybrany fragment widma 1HNMR obrazuj¹cy dok³adnie region sygna³ów protonów uk³adu cy-
klobutylowego i izobutylowego; F – widmo 13CNMR sibutraminy w postaci zasady
Fig. 10. A – Mass spectrum (EI=70 eV) of sibutramine; B – IR spectrum of sibutramine hydrochloride measured in the presence of matrix; C – IR spectrum of
sibutramine base; D – 1HNMR spectrum of sibutramine base; E – 1HNMR spectrum of sibutramine base, selected region; F – 13CNMR spectrum of sibutra-
mine base

nadwra¿liwoœæ na lek

bulimia

jad³owstrêt psychiczny (anorek-

sja)

choroba alkoholowa lub predys-

pozycja do niej.

Przyjmowanie sibutraminy przez

osoby cierpi¹ce na wymienione
schorzenia mo¿e spowodowaæ ciê¿-
kie zaburzenie zdrowia, a nawet zej-
œcie œmiertelne. Niebezpieczeñstwo
znacznie wzrasta, gdy pacjent, ku-
puj¹c „zio³owe” preparaty, nie wie,
¿e kupuje sibutraminê.

Trzeba równie¿ pamiêtaæ, ¿e sibu-

tramina, nawet w dawkach terapeu-
tycznych, mo¿e u niektórych wra¿li-
wych osób wywo³ywaæ niepo¿¹dane
objawy uboczne, a zw³aszcza:

reakcje alergiczne (trudnoœci

z oddychaniem, skurcz gard³a,
pokrzywka)

obrzmienie warg, jêzyka, twarzy

wynaczynienia (podskórne,

krew w moczu, kale)

krótki oddech

nieregularna praca serca

podwy¿szone ciœnienie krwi (sil-

ne bóle g³owy, niewyraŸne wi-
dzenie)

bezsennoϾ

suchoϾ w ustach i nieprzyjem-

ny smak

zaparcie

zawroty g³owy

niepokój ruchowy

nerwowoœæ, lêk

bóle w klatce piersiowej

¿ó³taczka.
Objawy te ulegaj¹ nasileniu, gdy

w wyniku zafa³szowania terapeutycz-
ne dawki leku zostan¹ przekroczone.
I tu znowu stosowanie preparatów
o nieznanej zawartoœci sibutraminy,
nabytych na czarnym rynku, mo¿e
wywo³aæ fatalne skutki.

Okazuje siê zatem, ¿e nowy lek –

sibutramina, doœæ skuteczny i jeœli go
prawid³owo dawkowaæ – stosunkowo
bezpieczny, który przynosi nadziejê
pacjentom pragn¹cym pozbyæ siê
szkodliwej dla zdrowia nadwagi, staje
siê œmiertelnym zagro¿eniem. Dzieje
siê tak zawsze, gdy wbrew zdrowe-
mu rozs¹dkowi pacjenci korzystaj¹
z produktów dostarczanych na rynek
przez nieodpowiedzialnych produ-

centów i dilerów kieruj¹cych siê wy-
³¹cznie chêci¹ zysku.

Konieczne jest wiêc wprowadze-

nie skutecznej kontroli rynku (o dzia-
³aniach zmierzaj¹cych do jej ustano-
wienia autorzy pisali na pocz¹tku ar-
tyku³u), trzeba jednak pamiêtaæ
o prawie pacjentów do wyboru œrod-
ków, którymi chc¹ siê leczyæ. Jeœli
wiêc walka z fa³szowaniem œrodków
leczniczych ma byæ skuteczna, pa-
cjenci – dobrze zorientowani w sytu-
acji panuj¹cej na rynku leków i œwia-
domi niebezpieczeñstwa, jakie im
grozi – musz¹ byæ chronieni pra-
wem.

zdj.: autorzy

BIBLIOGRAFIA

1. Abolfathi Z., Couture J., Vallee F.,

LeBel M., Tanguay M., Masson E.: A pi-
lot study to evaluate the pharmacokinetics
of sibutramine in healthy subjects under
fasting and fed conditions, „J. Pharm.
Pharmaceut. Sci.” 2004, nr 7, s. 345.

2. Arfken C.L., Schuster Ch.R., Jo-

hanson Ch.E.: Postmarketing surveillan-
ce of abuse liability of sibutramine, „Drug
and Alcohol Dependence” 2003, nr 69,
s. 169.

3. Barnes J., Teng L., Shaw D.: TCM:

balancing choice and risk? „Pharmaceuti-
cal J.” 2004, nr 273, s. 342.

4. B³achut D., Siwiñska-Zió³kowska

A., Koby³ecka A., Czarnocki Z.: Bada-
nia sk³adu chiñskich „zio³owych” prepara-
tów wspomagaj¹cych odchudzanie, Z Za-
gadnieñ Nauk S¹dowych – w druku.

5. B³achut D., Siwiñska-Zió³kowska A.,

Czarnocki Z., Szukalski B., Koby³ecka

A., Bykas-Strêkowska M.: Identyfikacja
N-desmetylosibutraminy w „naturalnych”
produktach odchudzaj¹cych produkcji
chiñskiej, XXIV Konferencja Toksykolo-
gów S¹dowych, Wis³a, 16–18 maja 2007.

6. Cairns T., Siegmund E.G., Rader

B.R.: Identification of prescription drugs in
adulterated Chinese herbal medicines,
„Pharm. Research” 1987, nr 4, s. 126.

7. Chen J., Lu W., Zhang Q., Jiang X.:

Determination of the active metabolite of
sibutramine by liquid chromatography-
-electrospray ionization tandem mass
spectrometry, „J. Chromatography B,

Analytical Technologies in the Biomedical
and Life Sciences” 2003, nr 785, s. 197.

8. Coletta D.K., Bates S.H., Jones

R.B., Bailey C.J.: The sibutramine meta-
bolite M2 improves muscle glucose upta-
ke and reduces hepatic glucose output;
preliminary data, „Diab. Vasc. Dis. Res.”
2006, nr 3, s. 186.

9. Colman E.: Anorectics on Trial:

A Half Century of Federal Regulations of
Prescription Appetite Suppressant, „Ann.
Intern. Med.” 2005, nr 143, s. 380.

10. Declaration of Rome, Conclusions

and Recommendations of the WHO Inter-
national Conference on Combating Coun-
terfeit Medicines, 18 Feb. 2006.

11. Fanghanel G., Cortinas J., San-

chez-Reyes L., Berber A.: A clinical trial
of the use of sibutramine for the treatment
of patients suffering essential obesity, „Int.
J. Obes.” 2000, nr 24, s. 150.

12. Fija³ek Z., Maurin J.K.: Problem

leków sfa³szowanych w krajach Unii Euro-
pejskiej oraz metody ich szybkiego wykry-
wania, „Terapia i Leki” 2007, nr 1, s. 12.

13. Fraser D.B., Tomlinson J., Tur-

ner J., Satzger R.D.: Determination of
undeclared prescription drugs in black pe-
arl products, „J. Food Drug Analysis”
1997, nr 5, s. 329.

14. Glick S.D., Haskew R.E., Naisso-

neuve I.M., Carlson J.N.: Enantioselecti-
ve behavioral effects of sibutramine meta-
bolites, „European J. Pharmacol.” 2000,
nr 397, s. 93.

15. Goldman J.A., Myerson G.: Chi-

nese herbal medicine: camouflaged pre-
scription antiinflamatory drugs, cortico-
steroids, and lead, „Art. Rheum.” 1991,
nr 34, s. 1207.

16. Hakala K.S., Link M., Szotakova

B., Skalova L., Kostiainen R., Ketola

R.A.: Metabolism of anti-obesity drug si-
butramine in primary cultures of rat hepa-
tocytes studied by LC-MS/MC, 17th Inter-
national Mass Spectrometry Conference,
Prague, 28 August 2006, Abstract No.
MoP-170.

17. Hazenberg B.P.: Randomized,

double-blind, placebo controlled, multi-
center study of sibutramine in obese hy-
pertensive patients, „Cardiology” 2000, nr
94, s. 152.

18. James W.P., Astrup A., Finer N.,

Hilsted J., Kopelman P., Rossner S.,

Saris W.H., Gall L.F.: Effect of sibutrami-
ne on weight maintenance after weight

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

21

loss: a randomised trial, „Lancet” 2000,
nr 256, s. 2119.

19. Luque C.A., Rey J.A.: The disco-

very and status of sibutramine as an anti-
obesity drug, „European J. Pharmacol.”
2002, nr 440, s. 119.

20. Maurin J. K., Pluciñski F., Mazu-

rek A.P., Fija³ek Z.: The usefulness of
simple X-ray powder diffraction analysis
for counterfeit control – The Viagra exem-
ple, „J. Pharmac. Biomed. Analysis” 2007,
nr 43, s. 1514.

21. Offerhaus L., Duke M.N.G.,

Smits H.M.: „Herbal” medicines and
rheumatoid arthritis, „Brit. Med. J.” 1979,
nr 2, s. 668.

22. Richardson D., Jones R., Bailey

C.J.: The primary amine metabolite of si-
butramine stimulates lipolysis in adipocy-
tes isolated from lean and obese mice
and in isolated human adipocytes, Horm.
Metab. Res., 2006, nr 38, s. 727.

23. Schuh L.M., Schuster C.R., Hop-

per J.A., Mendek C.M.: Abuse liability
assessment of sibutramine, „Psychophar-
macology” 2000, nr 147, s. 339.

24. Thevis M., Sigmund G., Schiffer

A.K.: Schanzer W.: Determination of
N-desmethyl and N-bidesmethyl metabo-
lites of Sibutramine in doping control ana-
lysis using liquid chromatography-tandem

mass-spectrometry, „Eur. J. Mass Spec-
trom” 2006, nr 12, s. 129.

25. Wen K.C.: Chinese Herbal Medici-

nes – Manufacturing Flaws and Misuse,
„Forensic Sci. Rev.” 1998, nr 10, s. 68.

26. World Health Assembly, Counterfe-

it Drugs: Threat to Public Health, vol. 55,
World Health Assembly, Geneva 2002.

27. Zdrojewski T., Babiñski Z., Ban-

dosz P.: Zwi¹zek nadwagi i oty³oœci z pod-
wy¿szonymi wartoœciami ciœnienia têtni-
czego w badaniach reprezentatywnych
grup doros³ych Polaków w 1997 i 2002 ro-
ku (NATPOL II, NATPOL III), „Medycyna
Metaboliczna” 2002, nr 4, s. 33.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

22

Informujemy,

¿e do nabycia s¹ nastêpuj¹ce publikacje

Wydawnictwa CLK KGP

z serii „Zeszyty Metodyczne”

Wybrane tendencje ruchu determinuj¹ce uzewnêtrznianie siê zjawiska powtarzalnoœci

w elementach konstrukcyjnych owali, trzonów oraz niektórych znaków diakrytycznych (ZM 1) . . . . . . . . . . . .18 z³

Czynniki wp³ywaj¹ce na zmiany wymiarowe podeszew (ZM 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 z³

Kszta³towanie siê osobniczych cech pisma (ZM 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 z³

Podstawy fizjologii wêchu, uczenia siê i etologii zwierz¹t (ZM 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³

Deformacje pisma rêcznego (ZM 5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 z³

Analiza nieorganiczna w praktyce CLK KGP (ZM 10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³

Metody maskowania zapisów odrêcznych (ZM 11) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³

Czynniki wp³ywaj¹ce na obraz pisma (ZM 12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³

Aktualne zagadnienia biologii kryminalistycznej (ZM 15) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 z³

Wp³yw czynników wolicjonalnych i pozawolicjonalnych na obraz podpisu (ZM 18) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13,5 z³

Wybrane zagadnienia dotycz¹ce rekonstrukcji wypadków drogowych (ZM 19) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 z³

Œlady ma³¿owiny usznej (ZM 20) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 z³

Wybuch i jego skutki – kryminalistyczne badania materia³ów i urz¹dzeñ wybuchowych (ZM 21) . . . . . . . . . . .37 z³

Analiza DNA w systemie SGM PLUS (ZM 22) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 z³

Portret pamiêciowy – wybrane zagadnienia (ZM 23) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 z³