PRAWO

FINANSOWE

Prof. Mariola Lemmonier

Strona | 2

ZAGADNIENIA:

1.

Teoria prawa finansowego

-

źródła prawa finansowego

-

interpretacja

2.

Prawo inwestycyjne

-

system finansowy

-

instrumenty finansowe

-

dyrektywy (MIFID)

3.

Prawo budżetowe polskie

-

dług publiczny

-

ustawa o obligacjach, rozporządzenie ministra...

4.

Prawo walutowe (dewizowe)

5.

Prawo banku centralnego (NBP)

-

funkcjonowanie banku centralnego

-

europejskie banki centralne

6.

Prawo rachunkowe

-

ustawa o rachunkowości

7.

Prawo podatkowe

-

zasady podatkowe

-

rodzaje podatków

-

prawo podatkowe materialne

8.

Prawo funduszy europejskich i budżet europejski

9.

Prawo banków

EGZAMIN – ZAGADNIENIA:

1.

regulacja prawna finansów publicznych (źródła, pojęcia, wydatki, dochody)

2.

Budżet, ustawa budżetowa, dług publiczny, długi jst, dług państwowy

3.

Źródła finansowania deficytu budżetowego budżetu centralnego

4.

Klasyfikacja wydatków i dochodów

5.

Prawo podatkowe (zagadnienia ogólne podatków – pojecie, elementy konstrukcji,
zasady tworzenie prawa pod, interpretacja), poszczególne podatki

6.

Prawo bankowe – ustawa o NBP, nadzór nad bankami, system bankowy w Polsce,
zasady funkcjonowania banków w Polsce, czynności bankowe, niezależność NBP,
nadzór finansowy, nadzór bankowy

7.

prawo dewizowe

8.

Ustawa o rachunkowości

9.

rynek finansowy, Komisja Nadzoru Finansowego

ROZDZIAŁY Z PODRĘCZNIKA:
III – Prawo finansowe jako dział prawa
VII – System pieniężny, dewizowy i walutowy
IX – System budżetowy w państwie (bez j.s.t., ale zasady budżetu j.s.t. - tak)
XI – System dochodów publicznych (od podatków przychodowych do podatków
majątkowych)
XIV - System rachunkowości

Strona | 3

Finanse publiczne – zjawiska związane z gromadzeniem, wydatkowaniem, planowaniem,
ewidencjonowaniem, sprawozdawczością i kontrolowaniem środków pieniężnych, dotyczące
podmiotów publiczno – prawnych, czyli podmiotów z sektora publicznego (państwo,
samorząd terytorialny, przedsiębiorstwa państwowe) albo podmiotów posiadających status
podmiotów prawa publicznego.

Finanse publiczne obejmują:

-

finanse państwa (ZUS, KRUZ)

-

finanse jednostek samorządów terytorialnych

-

finanse zakładów publicznych

-

transakcje banku centralnego

-

finansowanie przez środki europejskie

Finanse niepubliczne obejmują:

-

finanse osób fizycznych

-

finanse przedsiębiorstw i banków

-

finanse stowarzyszeń, fundacji, kościołów

Cechy finansów publicznych:

-

przymusowość wydatków na zadania publiczne

-

finanse publiczne mają na celu zaspokajanie potrzeb publicznych

-

zawierają konieczność zapewnienia globalnej równowagi finansowej

-

koncentrują istotne fundusze w niewielkiej liczbie podmiotów (

centralizacja

decyzji, standaryzacja procedur, konieczna koordynacja działalności)

-

konieczna jest jawność, planowanie, ewidencja, sprawozdawczość, kontrolowanie i
silne reguły odpowiedzialności

Funkcje finansów publicznych:

-

fiskalna – ściąganie dochodów

-

rozdzielcza – ile środków? Dla kogo? Na co?

-

Interwencjonistyczna – kto ma władzę pobierania dochodów od innych ten może
kształtować jego zachowanie

Instrumentalne traktowanie przepisów prawa finansowego.
Prawo finansowe jest używane do osiągania doraźnych celów, a nie jest wartością samą w
sobie.

Prawo finansowe nie ma części ogólnej. Nie ma kodeksu prawa finansowego publicznego. W
prawie finansowym mamy tendencję do innego definiowania pojęć niż w innych gałęziach
prawa. Posługuje się wartościami liczbowymi. Zmienność prawa finansowego spowodowana
jest integracją europejską. Tworzone jest przez różne ośrodki władzy, dlatego ważne są
zasady i istota procesów legislacyjnych.

Zakres prawa finansowego publicznego:

1.

organizacja finansowa państwa (ustawach o finansach publicznych)

2.

budżet państwa (ustawa budżetowa dotyczące gromadzenia dochodów i przychodów)

3.

pobieranie dochodów publicznych (ustawy podatkowe)

4.

prawo zamówień publicznych (ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych)

5.

organizacja i transakcje Skarbu Państwa – konsolidacja kapitałów przez państwo

6.

operacje finansowe jednostek samorządu terytorialnego i ubezpieczeń społecznych

7.

działalność banku centralnego (ustawa o NBP)

Strona | 4

8.

wydatki publiczne (ustawa o finansach publicznych, ustawa dotycząca finansowania
aktów powszechnie obowiązujących)

9.

prawo dewizowe (walutowe)

10.

prawo gospodarki pieniężnej państwa – rada polityki pieniężnej

11.

bezpieczeństwo walutowe (bankowy fundusz gwarancyjny)

12.

zarządzanie mieniem publicznym

13.

nadzór państwa nad bankami

14.

nadzór nad rynkiem regulowanym i gospodarką finansową (ustawa o nadzorze
finansowym)

15.

rozliczanie z budżetem UE i fundusze unii

Zakres prawa finansowego prywatnego:

1.

prawo bankowe

2.

prawo ubezpieczeń majątkowych

3.

ustawa o instrumentach finansowych

4.

ustawa o funduszach inwestycyjnych

5.

usługi finansowe – regulacje

6.

ustawy i regulacje dotyczące instytucji finansowych

Kierunek rozwoju prawa finansowego prywatnego:

I Księga:

-

prawo dewizowe

-

pieniądz wirtualny

-

czeki (weksle nie)

-

bank centralny jako regulator ilości pieniądza

-

rozliczenia finansowe z podmiotami zagranicznymi

II Księga - produkty finansowe:

-

instrumenty finansowe

-

akcje

-

obligacje i tytuły zbiorowego inwestowania

-

produkty oszczędnościowe

III Księga – usługi finansowe (inwestycyjne):

-

depozyty

-

usługi kredytowe

-

usługi gwarancyjne

IV Księga – rynki finansowe:

-

rynek giełdowy

-

rynek regulowany

-

rynki europejskie i zagraniczne (porozumienia)

-

zawieranie transakcji na rynkach finansowych

-

izby kompensacyjne (rozliczeniowe)

-

ochrona inwestorów

Strona | 5

V Księga

-

inwestycje bankowe i finansowe

Źródła prawa finansowego:

Artykuły rozdziału X Konstytucji RP- zawierają różne przepisy dotyczące finansów
publicznych. Artykuły 219-226 ustanawiają tryb uchwalania ustawy budżetowej. Artykuł 227
umieszcza w strukturach państwowych instytucje Narodowego Banku Polskiego oraz Rady
Polityki Pieniężnej, które odpowiadają za realizację polityki pieniężnej państwa.

Ustawa o finansach publicznych (1999r, 2005 r):

POJĘCIA ZAWARTE W USTAWIE:

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż

wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz

innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu

terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez
nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne

świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek
samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora
finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa, zwanych
dalej „odrębnymi ustawami”;

2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom

samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora

finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w

szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów

publicznych;

Strona | 6

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych

poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozu-

mieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b;

9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w

odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.

Do środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej zalicza się:

1) środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych;

2) środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności;

3) środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych „Sekcja Gwarancji”;

4) inne środki

Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek

samorządu terytorialnego.

Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przy-

chody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego;

5) pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem

środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „prefinanso-
waniem”;

6) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla
okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora

finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów pub-
licznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego
sektora.

Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki
finansowe niezbędne do:

1) sfinansowania deficytu budżetu państwa;

2) spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań;

3) sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek;

Strona | 7

4) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.

Przez potrzeby pożyczkowe budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się
zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do:

1) sfinansowania deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

2) spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań;

3) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem jednostki

samorządu terytorialnego;

4) sfinansowania udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego pożyczek;

5) prefinansowania zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu

Unii Europejskiej;

6) przeprowadzenia postępowania ostrożnościowego lub naprawczego, realizowanych
na podstawie odrębnych
przepisów.

Przez państwowy dług publiczny rozumie się wartość nominalną zadłużenia jednostek

sektora finansów

publicznych ustaloną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami

tego sektora. Przez dług

Skarbu Państwa rozumie się wartość nominalną zadłużenia Skarbu Państwa.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych

z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności

pieniężne;

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;

3) przyjętych depozytów;

4) wymagalnych zobowiązań:

a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub

ostatecznych decyzji administracyjnych,

b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicz-

nych, będącą dłużnikiem.

ZASADY ZAWARTE W USTAWIE:

* Zasada dotycząca sposobu zapewnienia jawności i przejrzystości finansów
publicznych:

Gospodarka środkami publicznymi jest jawna.

Przepisu ust. 1 nie stosuje się do środków publicznych, których pochodzenie lub prze-

znaczenie zostało uznane za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub
jeżeli wynika to z umów międzynarodowych.

Zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi jest realizowana przez:

Strona | 8

1) jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach

stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;

2) jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat

nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) podawanie do publicznej wiadomości:

a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu

terytorialnego,

b) kwot dotacji udzielanych przez państwowe i samorządowe fundusze celowe,

c) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

d) informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

4) podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych

informacji dotyczących:

a) zakresu zadań lub usług, wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz

wysokości środków publicznych, przekazanych na ich realizację,

b) zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

c) zasad odpłatności za świadczone usługi;

5) zapewnianie radnym dostępu do:

a) dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych - z zachowaniem

przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

b) informacji o wynikach kontroli finansowej, będących w dyspozycji jednostki

samorządu terytorialnego, której są radnymi;

6) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i

kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia zdrowotne, z
którymi ten Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym tych umów oraz o
sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;

7) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów

spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została
udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, albo umorzona
należność wobec jednostki sektora finansów publicznych;

8) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jed-

nostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych;

9) podejmowanie, w głosowaniu jawnym, uchwał dotyczących gospodarowania

środkami publicznymi.

* Zasady gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych

ustawy dotyczące dochodów publicznych:

-

ustawa Ordynacja Podatkowa (2005 r)

-

ustawa o dochodach jednostek st (2003 r)

-

ustawy o samorządzie

-

ustawa o podatku od towarów i usług

-

ustawa o podatku akcyzowym (2004 r)

-

podatek od czynności cywilnoprawnej (2005 r)

-

podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) (2000 r)

-

podatek od osób prawnych (2000 r)

-

ustawa o podatkach i opłatach lokalnych

Strona | 9

-

ustawa o podatku rolnym (1993 r)

-

ustawa o podatku leśnym (2002 r)

-

ustawa o podatku od spadków i darowizn (2004 r)

-

ustawa o zryczałtowanym podatku od osób fizycznych (1998 r)

-

ustawa o grach i zakładach wzajemnych (1992 r)

prawo dewizowe

ustawa o NBP (2005 r)

ustawa Prawo Bankowe (2002 r)

Akty kierownictwa wewnętrznego:

-

akty polityki finansowej (np. założenia polityki pieniężnej, strategia zarządzania
długiem państwa, budżet) Na ogół nie są to akty normatywne. Nie tworzą uprawnień
ani obowiązków. Stwarzają warunki do wypełniania obowiązków i uprawnień.

-

akty planowania (np. bilans finansów publicznych, bilans zobowiązań i należności
skarbu państwa, bilans płatniczy, skonsolidowany bilans systemu bankowego). Nie są
aktami normatywnymi. Mają ekonomiczny wpływ na państwo.

-

akty kierownictwa wew. sensu stricte (np. zarządzenia). Są aktami normatywnymi,
ale wiążą tylko podmioty podporządkowane.

INTERPRETACJA PRAWA FINANSOWEGO:

Kryteria interpretacji (rodzaj wykładni):

-

podmiot

-

moc obowiązywania

-

cel (wykładnia teleologiczna)

-

sposób rozumienia (zwężająca, rozszerzająca, dosłowna)

-

narzędzie interpretacji (literalna, pozajęzykowa)

-

zmienność/niezmienność znaczenia normy (statyczna, dynamiczna)

-

faza procesu powstawania norm (porządkująca, rekonstrukcyjna, percepcyjna)

Wykładnia ekonomiczna – specyficzny rodzaj wykładni. Doktryna służąca zwalczaniu
unikania opodatkowania. Nie jest to tylko doktryna. Jest to także metoda i zasada
orzecznictwa.

Założenia wykładni ekonomicznej:

-

podatnik działa jak przedsiębiorca (racjonalnie i neutralnie wobec systemu
podatkowego)

-

wszyscy podatnicy powinni podlegać adekwatnemu obciążeniu podatkiem

Rodzaje wykładni ekonomicznej:

-

przekwalifikowanie faktu (np. darowiznę uznajemy za sprzedaż)

-

do faktów nie mieszczących się w prawno-podatkowym stanie faktycznym stosuje się
przepisy w drodze analogii (np. darowizna pozostaje darowizną, ale stosujemy do niej
opodatkowanie takie jak w stosunku do sprzedaży)

Wykładnia legalna:

Strona | 10

-

SN – wyjątkowo, rzadko

-

Minister Finansów

-

Trybunał Konstytucyjny – rzadko

-

Organy odwoławcze

-

NSA – wydaje uchwały wyjaśniające i dotyczące rozbieżności w orzecznictwie

INTERPRETACJA PRAWA PODATKOWEGO W SPRAWACH INDYWIDUALNYCH:

1 I 2003 – 31 XII 2004:

-

zmiana ordynacji podatkowej

-

zastosowanie się podatnika do interpretacji prawa podatkowego wydanej przez
ministra finansów lub informacji albo do wykładni o zakresie stosowania prawa
podatkowego w sprawach indywidualnych nie mogło szkodzić podatnikowi, jednakże
nie zwalniało z obowiązku zapłaty podatku. Jeśli interpretacja okazała się nietrafna,
nie wszczynano postępowania w sprawach o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe
(postępowanie wszczynane były umarzane), ale tez nie naliczano odsetek za zwłokę.

1 I 2003:

-

zmiana ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dotycząca zakresu unormowań
interpretacji ogólnych, wydawanych przez ministra finansów jak i interpretacji
dotyczących indywidualnych spraw podatników, wydawanych przez organy
finansowe

1 I 2005 – 1 I 2007:

-

Konsekwencje zmian: uwolnienie podatnika od konieczności zapłaty podatku, jeżeli z
interpretacji Ministra Finansów lub pisemnej interpretacji udzielonej przez organ
podatkowy w indywidualnej sprawie będzie wynikało, że na podatniku obowiązek
zapłaty nie ciąży, nawet jeśli interpretacje okazały się nietrafne.

-

Wady tych rozwiązań:

•

kwestia czy akt indywidualny jest właściwą formą rozwiązania problemu

•

wątpliwość dotycząca zakresu podmiotów mogących wystąpić z wnioskiem o
udzielenie interpretacji

•

problem czy organy podatkowe mogą udzielać interpretacji co do zdarzeń
planowanych w przyszłości

•

problem określenia momentu oceny spełnienia warunku, od którego
uzależniono udzielenie interpretacji

•

rozstrzygnięcie czy organ, który nie zgadza się ze stanowiskiem wnioskodawcy
musi przedstawić własny pogląd w sprawie, czy wystarczy uznać stanowisko
wnioskodawcy za nieprawidłowe

•

czy decyzja wydana w następstwie wniesienia zażalenia jest decyzją organu I
instancji i w związku z tym jaki dalszy środek zaskarżenia decyzji przysługuje

•

nierówny zakres ochrony podatnika, wobec którego dopuszczono się tzw.
milczącej interpretacji

Art. 14b § 3. ordynacji podatkowej: W przypadku niewydania przez organ postanowienia w
terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, o którym mowa w art. 14a § 1, uznaje się, że
organ ten jest związany stanowiskiem podatnika, płatnika lub inkasenta zawartym we

Strona | 11

wniosku. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio

•

weryfikacja postanowień wydawanych z urzędu w trybie nadzoru i
wprowadzenia gradacji stopnia wadliwości jako uzasadniającego eliminację z
obrotu prawnego

•

ustalenie czy sądy, które kontrolują legalność wydawanych interpretacji mogą
badać je merytorycznie, czy winny ograniczyć się do oceny formalno-prawnej i
prawidłowości postępowania, które poprzedziło wydanie decyzji.

•

Duża liczba organów, udzielających interpretacji

odmienne interpretacje w

tych samych stanach faktycznych

1 I 2007

-

Ministerstwu Finansów przyznano kompetencje interpretacji w sprawach ogólnych i
indywidualnych

-

Interpretacje ogólne, z uwzględnieniem orzecznictwa sadów, Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości, publikowane są w urzędowym dzienniku Ministra
Finansów, a także w biuletynie informacji publicznej

-

Nowy przepisy wprowadzają także zcentralizowanie interpretacji indywidualnych,
które zostały przeniesione z organów I instancji (naczelników urzędów skarbowych)
na ministra właściwego ds. finansów publicznych

-

Interpretacja zcentralizowana w stosunku do podatków lokalnych nie jest możliwa. W
związku z tym interpretacji indywidualnej w tym zakresie udzielają stosownie do
właściwości: wójt, burmistrz, starosta, marszałek województwa.

-

Udzielanie interpretacji następuje w ramach szczególnej procedury, odrębnej od
postępowania podatkowego

-

Rozszerzono krąg podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem o udzielenie
interpretacji

-

Interpretacja może dotyczyć zdarzeń przyszłych

W procedurze udzielenia interpretacji znajdują zastosowanie następujące zasady:

-

praworządności (art.120 OP: Organy podatkowe działają na podstawie przepisów
prawa.)

-

prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych

-

szybkości i prostoty postępowania

-

jawności

-

wyłączenia pracownika organu (art. 130 OP)

Art. 130. § 1. Pracownik urzędu skarbowego, urzędu gminy (miasta), starostwa, urzędu
marszałkowskiego, izby skarbowej, funkcjonariusz celny lub pracownik urzędu celnego, izby
celnej, urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz
członek samorządowego kolegium odwoławczego podlegają wyłączeniu od udziału w
postępowaniu w sprawach dotyczących zobowiązań podatkowych oraz innych spraw
normowanych przepisami prawa podatkowego, w których:
1) są stroną;
2) pozostają ze stroną w takim stosunku prawnym, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć
wpływ na ich prawa lub obowiązki;
3) stroną jest ich małżonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty pierwszego
stopnia;
4) stronami są osoby związane z nimi z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

Strona | 12

5) byli świadkami lub biegłymi, byli lub są przedstawicielami podatnika albo
przedstawicielem podatnika jest jedna z osób wymienionych w pkt 3 i 4;
6) brali udział w wydaniu zaskarżonej decyzji;
7) zaistniały okoliczności, w związku z którymi wszczęto przeciw nim postępowanie
służbowe, dyscyplinarne lub karne;
8) stroną jest osoba pozostająca wobec nich w stosunku nadrzędności służbowej.

-

Przepisy dotyczące pełnomocników

-

Przepisy dotyczące obowiązku informowania o nieudzieleniu interpretacji w terminie

-

Przepisy dotyczące upoważnienia pracownika, odmowy wszczęcia postępowania

-

Przepisy dotyczące wezwań do uzupełnienia braków formalnych

-

Przepis dotyczący braku właściwości w sprawie

-

Przepisy dotyczące podania we wniosku wielu spraw (art. 171 OP)

Art. 171 § 1. Jeżeli podanie dotyczy kilku spraw podlegających załatwieniu przez różne
organy, organ podatkowy, do którego wniesiono podanie, rozpatruje sprawę należącą do
jego właściwości. Równocześnie organ podatkowy zawiadamia wnoszącego podanie, że w
sprawach innych powinien wnieść odrębne podanie do właściwego organu, informując go o
treści § 2.
§ 2. Jeżeli organ podatkowy otrzyma podanie złożone zgodnie z zawiadomieniem, o którym
mowa w § 1, w terminie 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, podanie uważa się za
złożone w dniu wniesienia pierwszego podania, z tym że nie wywołuje ono skutków w
postaci skrócenia terminów określonych w art. 139 § 1 i 3.
§ 2a. Jeżeli podanie dotyczy kilku spraw, w tym spraw niepodlegających załatwieniu przez
organy podatkowe, organ podatkowy, do którego wniesiono podanie, zawiadamia
wnoszącego, że w tych sprawach powinien wnieść odrębne podanie do właściwego organu,
informując go o treści art. 66 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego.
§ 3. Jeżeli podanie wniesiono do organu niewłaściwego, a organu właściwego nie można
ustalić na podstawie danych zawartych w podaniu, albo gdy z podania wynika, że
właściwym w sprawie jest sąd, organ podatkowy zwraca podanie osobie, która je wniosła, z
odpowiednim pouczeniem. Zwrot podania następuje w formie postanowienia, na które służy
zażalenie.
§ 4. Organ podatkowy nie może zwrócić podania z tej przyczyny, że właściwy jest sąd
powszechny, jeżeli w tej sprawie sąd uznał się za niewłaściwy.

-

Przepisy o doręczeniach i wezwaniach, udostępnieniach akt i kosztach.

Wymogi wniosku o udzielenie interpretacji:

1.

wyczerpujące opisanie stanu faktycznego albo przyszłej sytuacji

2.

przedstawienie własnego stanowiska w prawie oceny prawnej sytuacji faktycznej
lub zdarzenia przyszłego

3.

opłata 75,- zł w terminie 7 dni od złożenia wniosku (nieopłacony wniosek organ
pozostawnia bez rozpatrzenia)

INTERPRETACJA PRAWA FINANSOWEGO WE FRANCJI:

-

podlega tym samym zasadom co w Polsce

Strona | 13

-

Incatris cesta interpretario (to co jasne nie wymaga interpretacji). Jeśli fakt nie jest
dwuznaczny, wystarczy zastosowanie wykładni dosłownej, bez szukania treści poza
przepisem

-

Interpretację stosujemy gdy tekst jasny zmienia sens w zastosowaniu do konkretnych
przypadków lub gdy interpretacja dosłowna prowadzi do braku spójności tekstu czy
sprzecznych rozstrzygnięć

-

interpretacja podatkowa powinna być ścieśniająca, wynika to z zasady uregulowania
podatków wyłącznie w ustawie. Niewłaściwym byłoby pozostawienie sędziom
rozszerzania materii podatkowej. Ponadto ulgi i zwolnienia powinny jednoznacznie
wynikać z ustawy, a nie interpretacji przepisu.

-

Praktyka stosuje wykładnię rozszerzającą w 2 sytuacjach:

•

gdy będzie korzystna dla płatnika lub podatnika

•

gdy ustawodawca nie widzi możliwości wyjątków od zasady prawa
podatkowego

-

Rada Stanu opracowała zespół zasad dotyczących interpretacji prawa podatkowego i
samego prawa:

•

teoria bilansu

•

teoria błędów księgowych

-

Prawo podatkowe – walor prawny instrukcji i noty – komunikaty są ważne dla
adresata, do którego są skierowane, ale mają charakter wyłącznie zaleceń.
Nieznajomość dyrektyw interpretacyjnych w nich zawartych nie jest niezgodna z
prawem (nie jest przestępstwem, wykroczeniem).

-

Reguły tworzenia prawa podatkowego:

•

zabronione jest ujęcie w rozporządzeniu elementów podstawy opodatkowania,
których nie ma wymienionych w ustawie

•

rozporządzenie nie może zmniejszyć zastosowania przepisu korzystnego dla
podatnika z zastosowaniem do ustawy

•

rozporządzenie wykonawcze do ustawy nie może wprowadzać innego czasu
przedawnienia niż to zawarte w ustawie

•

częściej stosuje się przepisy rozporządzeń korzystniejsze dla podatnika niż te,
które wynikają z ustawy.

INTERPRETACJA PRAWA FINANSOWEGO:

Kryteria interpretacji (rodzaj wykładni):

-

podmiot

-

moc obowiązywania

-

cel (wykładnia teleologiczna)

-

sposób rozumienia (zwężająca, rozszerzająca, dosłowna)

-

narzędzie interpretacji (literalna, pozajęzykowa)

-

zmienność/niezmienność znaczenia normy (statyczna, dynamiczna)

-

faza procesu powstawania norm (porządkująca, rekonstrukcyjna, percepcyjna)

Wykładnia ekonomiczna – specyficzny rodzaj wykładni. Doktryna służąca zwalczaniu
unikania opodatkowania. Nie jest to tylko doktryna. Jest to także metoda i zasada
orzecznictwa.

Strona | 14

Założenia wykładni ekonomicznej:

-

podatnik działa jak przedsiębiorca (racjonalnie i neutralnie wobec systemu
podatkowego)

-

wszyscy podatnicy powinni podlegać adekwatnemu obciążeniu podatkiem

Rodzaje wykładni ekonomicznej:

-

przekwalifikowanie faktu (np. darowiznę uznajemy za sprzedaż)

-

do faktów nie mieszczących się w prawno-podatkowym stanie faktycznym stosuje się
przepisy w drodze analogii (np. darowizna pozostaje darowizną, ale stosujemy do niej
opodatkowanie takie jak w stosunku do sprzedaży)

Wykładnia legalna:

-

SN – wyjątkowo, rzadko

-

Minister Finansów

-

Trybunał Konstytucyjny – rzadko

-

Organy odwoławcze

-

NSA – wydaje uchwały wyjaśniające i dotyczące rozbieżności w orzecznictwie

DŁUG PUBLICZNY A PODATEK:

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków
(inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu
budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów
wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a
w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na
gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (

interwencjonizm państwowy

). Przekroczenie jego

"bezpiecznej" granicy (5%

produktu narodowego brutto

) może wywołać poważne

zaburzenia w gospodarce (

inflacja

).

Budżety większości państw

świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko

powyżej 5%). Zgodnie z

kryteriami konwergencji

, deficyt budżetowy państw ubiegających się

o wejście do strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. W Polsce w 2003 r. deficyt
budżetowy wyniósł 4,1%

PKB

, według planów rządu ma być stopniowo obniżany, do 1,5%

PKB w 2007 r.

Źródła deficytu:

-

nadmierne wydatki

-

zbyt niskie podatki?

-

Niskie dochody publiczne

-

Prowadzona polityka inwestycyjna, przekraczająca normalny, bieżący napływ
przychodów

-

Powstanie wielu grup roszczeniowych

-

Zmiana ustroju finansowego państwa.

Deficyt budżetowy pokrywamy długiem publicznym.

Strona | 15

Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki
publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych.
Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub
długoterminowy (powyżej 15 lat).

Przyczyny powstania długu publicznego:

-

deficyt budżetowy

-

wzmożone wydatki publiczne

-

interwencjonizm państwowy (interwencjonizm

≠

pomoc)

-

utrzymywanie wydatków publicznych nie znajdujących pokrycia w dochodach

-

pułapka zadłużenia

Rodzaje deficytu budżetowego:

•

Deficyt budżetowy rzeczywisty - różnica pomiędzy dochodami a wydatkami państwa

•

Deficyt budżetowy strukturalny - (deficyt przy pełnym zatrudnieniu) wystąpiłby on
wtedy gdy nie ma bezrobocia

•

Deficyt budżetowy cykliczny - różnica pomiędzy deficytem rzeczywistym a
strukturalnym

Źródła prawa dotyczące limitów deficytu budżetowego:

-

TWE

-

Konstytucja RP – art.220

-

Ustawa o finansach publicznych

procedury ostrożnościowe

-

Ustawa budżetowa

ustala deficyt i źródła jego pokrycia

DŁUG PUBLICZNY

PODATEK

charakter dobrowolny, umowny

charakter jednostronny, przymusowy

kosztowny, bo wiąże się ze spłatą i
odsetkami

mniej kosztowny od pożyczki, bo
kosztuje tyle, ile wynoszą koszty poboru

nie prowadzi do bezpośredniego
zubożenia podatników

zuboża

podatnika,

jest

daniną

niewzajemną

państwo aby spłacić dług publiczny
musi często podnosić podatki, ponieważ
pożyczka nie powinna być dochodem, lecz
czasowym wpływem, który należy oddać

pożyczka to dług przerzucany na
przyszłe pokolenia

może uruchomić środki czasowo
(okresowo) nieczynne do sfinansowania
środków publicznych

pożyczka, która jest związana z emisją
krótkoterminowych

papierów

wartościowych

powiększa

dług

państwowy, ponieważ nie jest pokryta
rzeczywistymi

oszczędnościami

inwestorów, tylko z rezerw płynności
Płynność – możliwość zamiany danego
instrumentu na inny instrument lub na
gotówkę po cenie rynkowej.

Strona | 16

Stopa procentowa, wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą
płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana
na okres roku. Jest to cena pieniądza w czasie.
RYNEK PIENIĄDZA

RYNEK KAPITAŁOWY

•

okres krótki

•

ustala się którtkookresową stopę
procentową

•

instrumenty wymagalne do 1 roku

•

popyt na płynność

•

kształtuje się wartość pieniądza

•

bieżące potrzeby finansowe

Jeżeli środki są przeznaczone na konkretny
cel, nie można ich inwestować np. w
papiery wartościowe!

•

okres długi

•

cena kapitału inwestycyjnego

•

finansowanie inwestycji

•

wydatki na rozwój, a nie na
potrzeby bieżące

Przesłanki powodzenia pożyczki (emisji instrumentów finansowych):

-

potrzebne są oszczędności (niezbędne są większe dochody, niższe podatki,
utrzymanie inflacji w ryzach)

-

konsumpcja (jej poziom)

-

przesłanki społeczne (akceptacja pozbycia się pieniędzy przez inwestora oraz
stosowania przymusu)

-

zasadność pożyczki – będzie uzasadniona gdy korzyści pokryja koszty obsługi
pożyczki

-

ścisłe powiązanie pożyczkobiorców z władzą (element lojalności wobec władzy)

-

pożyczka musi być konieczna (wskazanie celu pożyczki)

-

pożyczka musi być sposobem finansowania inwestycji (obciążenie przyszłości
wydatkami bieżącymi mija się z celem)

Pożyczka wpływa korzystnie na koniunkturę i przeciwdziała inflacji. Można kierować ją do
osób fizycznych, a nie koniecznie do banków, które mogłyby na tej podstawie udzielać
kredytów i kreować pieniądz.
Niektóre podatki wyraźnie nie sprzyjają oszczędnością. Są to podatki o charakterze
majątkowym.
Zmniejszenie konsumpcji ( = zwiększenie oszczędności):

-

poprzez wysoka stopę procentowa

-

bezpieczeństwo i rentowność decyzji (na rentowność ma wpływ także
opodatkowanie)

-

przesłanki polityczne i gospodarcze. (stabilność polityczna to pewność, że państwo
będzie w stanie wywiązać się z zaciągniętych zobowiązań)

Forma pożyczki:

-

przetarg (przy bonach skarbowych)

-

oferta publiczna (za pośrednictwem pośredników obowiązkowych w stosunku do
detalistów lub hurtowników. Wskazuje ona wyraźnie warunki nabycia instrumentów.
Adresowana jest do więcej niż 100 osób lub do nieokreślonego adresata)

Instrumenty obsługi długu publicznego !!!!!

OBLIGACJE

Strona | 17

Obligacje skarbowe to dłużne

papiery wartościowe

emitowane przez

Skarb Państwa

,

reprezentowany przez

Ministra Finansów

. Skarb Państwa - emitent obligacji -

pożycza

od

nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić

obligacje

)

- w określonym czasie wraz z należnymi

odsetkami

.

Innymi słowy, obligacje skarbowe to forma oprocentowanej pożyczki pieniężnej zaciąganej
przez

Skarb Państwa

u osób zakupujących obligacje. Środki uzyskane z obligacji finansują

istotne cele przewidziane w budżecie państwa oraz są przeznaczane na spłatę wcześniej
zaciągniętych długów. Obligacje skarbowe służą obsłudze długu publicznego.


Obligacja jako instrument dłużny musi zawierać:

-

powołanie się na podstawę prawną emisji

-

nazwę i siedzibę emitenta

-

nazwę obligacji i cel, o ile jest oznaczony (obligacje przeznaczone na inwestycje –
pieniędzy nie można przeznaczyć na inny cel!)

-

wartość nominalna

-

nr obligacji

-

oznaczenie obligatoriusza

-

ograniczenia zbywalności co do podmiotów, które nie mogą nabywać tego rodzaju
obligacji

-

data, od której nalicza się oprocentowanie

-

data terminu wypłaty odsetek

-

data wykupu nominału (masturity date)

-

warunki wykupu nominału

-

wysokość I zasady udzielenia gwarancji wykupu

-

zakres i formę zabezpieczenia innego niż gwarancja

-

informację o braku zabezpieczenia

-

miejsce i datę wystawienia dokumentu

-

data nabycia

-

podopisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązania w imieniu emitetnta (mogą
być odtwarzane sposobem mechanicznym)

Cechy obligacji:

-

im wyższe koszty emisji obligacji, tym wyższe koszty obsługi długu publicznego

-

im wyższa cena, tym większy popyt, tym mniejsze koszty

-

wartość rynkowa zależy od:

•

tego czy jest stara czy nowa

•

wysokości bieżącej stopy procentowej

•

tego jakie dochody są zabezpieczeniem obligacji

•

momentu pojawienia się obligacji na rynku

•

warunków wykupu (czy jest klauzula wcześniejszego wykupu)

•

ogólnej sytuacji na rynku instrumentów finansowych

-

im wyższa bieżąca stopa %, tym niższa wartość rynkowa obligacji

-

obligacje krótkoterminowe są niżej oprocentowane niż obligacje krótkoterminowe

RODZAJE OBLIGACJI:

Strona | 18

I. Obligacje mogą być emitowane przez:

•

podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną,

•

gminy, powiaty, województwa, a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne
Warszawa,

•

inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na
podstawie innych ustaw,

•

instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub Narodowy
Bank Polski, lub przynajmniej jedno z państw należących do Organizacji Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD), lub bank centralny takiego państwa lub instytucje, z
którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy regulujące działalność takich
instytucji na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i zawierające stosowne postanowienia
dotyczące emisji obligacji

II. Ze względu na rodzaj i charakter nadawanych ich posiadaczowi przywilejów obligacje
można podzielić na:

1.

obligacje będące poświadczeniem długu, tu wyróżniamy:

o

obligacje o stałym oprocentowaniu charakteryzujące się wartością nominalną,
zapewniające obligatariuszowi stałą wielkość odsetek w odpowiednich
terminach przez cały okres, aż do wykupienia obligacji przez emitenta w ściśle
określonym czasie,

o

obligacje o zmiennej stopie procentowej, których oprocentowanie może być
zmieniane co pewien okres (stopa procentowa może być aktualizowana w
stosunku do przyjętej bazy, np. stopy inflacji),

o

obligacje z kuponami zero, obligacje bezkuponowe, w przypadku których
nabywcom obligacji nie są wypłacane odsetki a ich dochód wynika z różnicy
pomiędzy ceną zakupu obligacji a ceną ich wykupu po upływie terminu na jaki
zostały wyemitowane. Różnica ta może przybrać dwie formy:

o

nabywca płaci za obligację kwotę niższa od wartości nominalnej o wartość
dyskonta. W wysokości dyskonta ukryte jest oprocentowanie obligacji, im
większe jest dyskonto, tym wyższe jest oprocentowanie obligacji, emitent
wykupując obligację, wypłaca obligatariuszowi wartość nominalna obligacji,
tym samym wypłaca skapitalizowane odsetki,

o

nabywca płaci za obligacje kwotę równą wartości nominalnej, emitent
wykupuje obligacje po cenie wyższej od ceny zakupu obligacji,

2.

obligacje zamienne, które na określonych przez emitenta zasadach, warunkach i
terminach mogą zostać zamienione na akcje danej spółki. Emitent obligacji
zamiennych obowiązany jest w warunkach emisji określić m.in. termin, w jakim
możliwa będzie zamiana, sposób przeliczenia obligacji na akcje. W przypadku tych
obligacji ich rynkowa cena, w sposób bezpośredni, zwykle proporcjonalny, zależy od
ceny akcji danego emitenta. Cena obligacji zależy więc od wyników finansowych
spółki, jej kondycji oraz perspektyw rozwoju. Obligacje zamienne nie mogą być
emitowane poniżej wartości nominalnej,

3.

obligacje

z

prawem

pierwszeństwa,

które

uprawniają

obligatariuszy

do

subskrybowania akcji spółki z pierwszeństwem przed jej akcjonariuszami,

4.

obligacje przychodowe, które mogą przyznawać ich posiadaczowi prawo do
zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami
emitenta. Uchwała o emisji obligacji przychodowych powinna określać rodzaj i cel
przedsięwzięcia, sposób obliczenia przychodów, a także wskazywać do jakiej części
przychodów z przedsięwzięcia lub majątku z przedsięwzięcia służy obligatariuszom
prawo pierwszeństwa.

Strona | 19

III. Obligacje skarbowe oferowane w sieci sprzedaży detalicznej dzielą się na dwie grupy:

•

obligacje oszczędnościowe są oferowane wyłącznie osobom fizycznym, rezydentom
i nierezydentom. Mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym
na podstawie umowy sprzedaży lub darowizny. Nie są natomiast notowane na
Giełdzie Papierów Wartościowych. Obligacje oszczędnościowe są emitowane co
miesiąc i sprzedawane zawsze po cenie równej wartości nominalnej, tj. 100zł. Do
obligacji oszczędnościowych zalicza się obligacje dwuletnie, czteroletnie oraz
dziesięcioletnie.

•

obligacje rynkowe są dostępne zarówno dla rezydentów jak i nierezydentów,
będących osobami fizycznymi oraz dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie
posiadających osobowości prawnej, z wyłączeniem podmiotów finansowych, spółek
akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Najważniejszą cechą tych
obligacji jest możliwość obrotu nimi na Giełdzie Papierów Wartościowych - za
pośrednictwem biur maklerskich dla posiadaczy rachunków papierów wartościowych
lub możliwość sprzedaży bezpośrednio z rachunku rejestrowego dla tych, którzy nie
posiadają rachunku inwestycyjnego. Ponadto mogą być przedmiotem obrotu na rynku
wtórnym nieregulowanym na podstawie umów sprzedaży lub darowizny. Obligacje
rynkowe są sprzedawane w trzymiesięcznych emisjach - zawsze po dziennej cenie
sprzedaży odpowiadającej cenie emisyjnej powiększonej o wartość odsetek
przypadających na dany dzień sprzedaży. Do obligacji rynkowych zalicza się obligacje
trzyletnie i pięcioletnie.

IV. Podział obligacji ze względu na okres wykupu:

•

krótkoterminowe - okres ich wykupu jest krótszy niż 5 lat

•

średnioterminowe - obligacje o okresie wykupu od 5 do 10 lat

•

długoterminowe - wykup obligacji następuje w okresie powyżej 10 lat

V. Obligacje skarbowe mogą być sprzedawane w postaci:

•

obligacje hurtowe - oferowane do sprzedaży na rynku pierwotnym w formie
przetargów Narodowego Banku Polskiego podmiotom będącym bezpośrednimi
uczestnikami KDPW. Osoby fizyczne mogą je nabywać na rynku pierwotnym poprzez
banki lub biura maklerskie lub po wprowadzeniu do notowań na GPW. Do obligacji
hurtowych należą:

1.

pięcioletnie obligacje o stałym oprocentowaniu (OS),

2.

dwuletnie obligacje zerokuponowe (OK),

3.

dziesięcioletnie obligacje o oprocentowaniu stałym (DS),

4.

dziesięcioletnie obligacje skarbowe o zmiennym oprocentowaniu (DZ)

•

obligacje detaliczne sprzedawane detalicznie, są dostępne w sieci punktów obsługi
klienta biur maklerskich oraz w Internecie. Obligacje detaliczne to:

1.

dwuletnie

oszczędnościowe

obligacje

skarbowe

o

stałym

oprocentowaniu(DOS),

2.

obligacje trzyletnie o zmiennej stopie procentowej (TZ),

3.

czteroletnie indeksowane oszczędnościowe obligacje skarbowe (COI)

Inne rodzaje obligacji:

o

zamienne - z prawem do zamiany obligacji na inny instrument finansowy, np.
zamiana obligacji spółki na jej akcje

o

opcyjne (z prawem poboru) - dają prawo (opcję) do zakupu w określonym
terminie akcji spółki, która emituje obligacje

o

z opcją wykupu na żądanie emitenta (call) - emitent ma prawo zażądać wykupu
przed ustalonym terminem

o

z opcją sprzedaży na żądanie właściciela (put) - właściciel ma prawo zażądać
wykupu przed ustalonym terminem

Strona | 20

o

imienne - wskazują imiennie ich właściciela

o

na okaziciela - właścicielem jest osoba, która je aktualnie posiada

o

euroobligacje - gwarantowane przez międzynarodowe konsorcjum banków i
sprzedawane w innym kraju niż ten, w którego walucie emisja jest
przeprowadzana

o

zagraniczne - gwarantowane przez konsorcjum złożone z banków danego
kraju, sprzedawane w tym kraju, w jego walucie, ale przez podmiot zagraniczn

Wynikające z obligacji wierzytelności mogą być niezabezpieczone lub zabezpieczone.
Obligacje zabezpieczone dają inwestorowi gwarancję zwrotu wartości nominalnej
emitowanych obligacji wraz z suma należnego oprocentowania. Obligacje nie zabezpieczone
charakteryzują się wyższym ryzykiem inwestycyjnym. Zabezpieczenie może przybrać formę:

•

zabezpieczenia całkowitego - polega ono na ustanowieniu zastawu, hipoteki,
udzieleniu gwarancji przez NBP lub Skarb Państwa, udzieleniu gwarancji przez gminę
lub bank zagraniczny,

•

zabezpieczenia częściowego - również i tego zabezpieczenia udzielają podmioty
wskazane powyżej, jednak jego wartość jest niższa od wartości nominalnej obligacji
wraz z należnym oprocentowaniem.

Cena obligacji na rynku jest sumą dwóch składników:

•

ceny czystej, którą jest kurs obligacji, wyrażony w procentach wartości nominalnej

•

odsetek, które narosły od momentu ostatniej płatności

Przy obligacjach mamy do czynienia z:

•

ceną emisyjną obligacji (wartość emisyjna obligacji), tzn. cena jaką musi zapłacić
pierwszy nabywca obligacji (płacona bezpośrednio emitentowi lub reprezentującemu
go pośrednikowi). Cena emisyjna obligacji może być równa cenie nominalnej
(uwzględnianej przy obliczaniu odsetek), może być od niej wyższa lub niższa

•

ceną rynkową obligacji (wartość rynkowa obligacji), tj. ceną jaka występuje w
transakcjach kupna i sprzedaży obligacji na giełdzie lub rynku pozagiełdowym

•

stopą procentową, według której oblicza się oprocentowanie (kupon obligacji),
tj. dochód nabywcy. Stopa procentowa może być stała dla całego okresu ważności
(okresu pożyczki) obligacji lub zmienna (np. jej wysokość może zależeć od oficjalnej
stopy procentowej banku centralnego, wielkości inflacji, średniej rentowności
przedsiębiorstw w danej branży, średniej wysokości oprocentowania dla lokat 24-
miesięcznych itd.)

•

ceną spłaty (wartość obligacji w momencie wykupu) -najczęściej cena spłaty jest
równa wartości (cenie) nominalnej obligacji. W przypadku gdy jest wyższa, różnica
stanowi premię dla nabywcy

•

sposobem i terminem spłaty, który określa warunki na jakich wierzyciel (nabywca
obligacji) może odzyskać zainwestowany kapitał

OBLIGACJE EMITUJĄ:

•

podmioty prowadzące działalność gospodarcza, posiadające osobowość prawna

•

jednostki samorządu terytorialnego

•

inne podmioty posiadające osobowość prawna, na podstawie innych ustaw

•

instytucje finansowe, których członkiem jest RP lub NBP lub przynajmniej jedno z
państw należących do OCDE lub Bank Centralny, z którym RP zawarła odpowiednią
umowę.

Strona | 21

OBLIGACJE KOMUNALNE:

•

Na okaziciela,

•

Niezabezpieczone,

•

Materialne,

•

W ofercie niepublicznej,

•

Krótkoterminowe, średnioterminowe,

•

Oprocentowane w grupie rentowności 52 tygodniowych bonów skarbowych

•

Nabywcy to zwykle podmioty krajowe

•

Cel emisji musi być określony

•

Wyłączenie banku reprezentanta poza obligacjami gwarantowanymi przez Skarb
Państwa

•

Wyższe ryzyko niż obligacje skarbowe – gmina jest małym podmiotem, podlega wielu
naciskom, może popaść w kłopoty.

•

Odsetki podlegają podatkowi dochodowemu od osób fizycznych

OBLIGACJE PRZYCHODOWE:

•

Są wysoce bezpieczne dla inwestorów – jeśli nawet bank zbankrutuje, to konto
powiernicze jest wyłączone z zabezpieczenia. Małe ryzyko.

•

Ryzyko jest ograniczone, ale za to zyski są niewielkie, dlatego w Polsce są
niepopularne

•

Z pierwszeństwem zaspokojenia obligatoriusza

•

Zabezpieczone do określonej sumy na koncie (konto powiernicze) lub do określonego
majątku

•

Szeroki zakres podmiotów uprawnionych (podmioty świadczące usługi publiczne)

•

Powiązanie wpływów z inwestycji z zabezpieczeniem

•

Wyłączenie zabezpieczenia od egzekucji lub upadłości

•

Cel emisji musi być określony

•

Dług nie może przekroczyć 60% dochodów jednostki w danym roku budżetowym

•

Brak środków na koncie powoduje sankcje karne

EGZAMIN

rola ryzyka na rynku finansowym

BONY SKARBOWE:
Są papierami wartościowymi na okaziciela

•

Mają cechy antyinflacyjne, ich ilość jest limitowana

•

Cel: obsługa długu publicznego

•

Są emitowane na okres od 1 tygodnia do 52 tygodni (krótkoterminowe)

•

Wartość nominalna:

o

Określona jest w liście emisyjnym

OBLIGACJE

MIEJSKIE, KOMUNALNE

PRZYCHODOWE

SKARBU PAŃSTWA

BANKOWE

KORPORACYJNE

Strona | 22

o

Wynosi 10000zl dla jednego bonu

o

Łączna wartość nominalna bonu skarbowego wyemitowanych w danym roku nie

może przekroczyć kwot określonych w ustawie budżetowej na dany rok

•

Agentem emisji jest NBP

•

Agent emisji działa na podstawie umowy zawartej z Ministrem Finansów

•

Agent emisji organizauje przetarg, na którym bony skarbowe są sprzedawane i
odkupywane przez Ministra Finansów

•

Agent emisji prowadzi Centralny Rejestr Bonów Skarbowych

•

CjRBS organizuje rejestrację bonów i zmiany na kontach bonów skarbowych

•

Bony są rejestrowane na rachunkach bonów skarbowych i kontach depozytowych
bonów skarbowych, prowadzonych przez CRBS

TRANSAKCJE REPURCHASE ARGEEMENT REPO – TRANSAKCJE BANKOWE NA BONACH
SKARBOWYCH:

•

Podnoszą płynność rynku

•

Sprzedaż pod warunkiem odkupu

•

W takiej umowie są podawane dwie ceny – sprzedaży i odkupu

•

Stopa operacji repo stanowi o dolnej granicy wahań stóp procentowych na rynku

•

Na aukcji bonów skarbowych ustala się stopę dyskonta, czyli dochodowość bonów i
tworzy się referencyjne stopy rentowności bonów skarbowych

REVERSE REPO – jest to transakcja odwrotna. Jest to transakcja kupna pod warunkiem
odsprzedaży.

BONY PIENIĘŻNE:

•

uchwała nr 35/2000 zarządu NBP

•

emitentem jest NBP

•

papier wartościowy na okaziciela

•

wartość nominalna wynosi 10000zł

•

rachunki i konta depozytowe prowadzi NBP – departament politykie pieniężno-
kredytowej NBP

•

rachunki prowadzone dla banków krajowych i oddziałów banków zagranicznych

•

cel antyinflacyjny

•

regulacja płynności sektora bankowego

•

nie ma rynku wtórnego

EGZAMIN

porównać bony skarbowe i bony pieniężne

Strona | 23

RACHUNKOWOŚĆ

Ustawa o rachunkowości z 2002r.

Rachunkowość - system ewidencjonowania zdarzeń gospodarczych, posiadający specyficzne
cele, metody i reguły postępowania.


RACHUNKOWOŚĆ OBEJMUJE:

1.

Przyjęte zasady rachunkowości

2.

Prowadzenie ksiąg rachunkowych w porządku chronologicznym i systematycznym

3.

Okresowe inwentaryzacje aktywów i pasywów

4.

Wycena aktywów i pasywów i ustalenie wyniku finansowego

5.

Sporządzanie sprawozdań finansowych

6.

Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych i innych dokumentów

7.

Badanie i ogłoszenie sprawozdań finansowych

ZAKRES PODMIOTOWY
Podmioty, które prowadzą księgowość pełna, a nie uproszczone zasady ewidencjonowania
operacji finansowych:
Osoby prawne lub podmioty, które wypełnia dwa z trzech poniższych warunków:

1.

Średnioroczne zatrudnienie min. 50 osób

2.

suma aktywów i pasywów w bilansie na koniec roku obrotowego stanowi
równowartość 2,5mln Euro

3.

Przychód netto ze sprzedaży towarów i z operacji finansowych za dany rok obrotowy
stanowi równowartość 5mln Euro

1. ZASADY RACHUNKOWOŚCI:

•

Określenie roku obrotowego

•

Określenie okresu sprawozdawczego

•

Określenie metody wyceny aktywów i pasywów

•

Określenie planu kont

•

Określenie metody ustalania wyniku finansowego

•

Zasada podwójnego księgowania – przedstawienie zdarzenia gospodarczego w

dwojaki sposób:

1.

Cel działalności (aktywa). Aktywa to pozycje, które powinny przynosić
zysk w podmiotach nastawionych na osiąganie zysku.

2.

Źródło finansowania (pasywa). Pasywna to pozycje, które generują
koszty.

•

Zasada memoriału – zdarzenia gospodarcze są ujmowane na kontach bez względu
na to czy towarzyszył im obrót pieniężny czy nie.

2. PROWADZENIE KSIĄG RACHUNKOWYCH polega na ujęciu danych liczbowych zdarzeń
gospodarczych w jednostce i ewidencjonowanie ich w porządku chronologicznym. Odbywa
się ono przez rejestrację i agregację zdarzeń na kontach.

Strona | 24

RODZAJE KONT:

I.

ze względu na ekonomiczna treść zapisu:

•

Bilansowe

•

Procesów Gospodarczych

II.

ze względu na różny stopień szczegółowości zdarzeń gospodarczych

•

Konta syntetyczne

•

Analityczne

RODZAJE ZAPISÓW KSIĘGOWYCH:

•

Dziennik do zapisów chronologicznych

•

Księga główna – ewidencja syntetyczna

•

Księgi pomocnicze – ewidencja analityczna

•

Zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej i sald kont pomocniczych

•

Inwentarz, czyli wykaz składników aktywów i pasywów jednostki

ZDARZENIA GOSPODARCZE – to takie, które prowadzą do zmiany wartości i struktury
majątku i kapitału jednostki, a także zmian przebiegu procesów gospodarczych w okresach
sprawozdawczych.

OKRES SPRAWOZDAWCZY w księgach wyznacza maksymalne granice czasowe łączenia w
zbiory operacji gospodarczych w celu ich zbiorowego zaksięgowania.

KSIĘGI RACHUNKOWE otwieramy na dzień rozpoczęcia działalności i na dzień
rozpoczynający każdy rok obrotowy. Zamyka się księgi na dzień zakończenia działalności i na
koniec każdego roku obrotowego. Zamknięcie ksiąg może nastąpić w sytuacji zmiany formy
prawnej prowadzenia działalności.

OTWARCIE KSIĄG RACHUNKOWYCH – wpisane kompletnych danych o stanie majątkowym
i finansowym jednostki, a przypadku kontynuacji działalności polega na przejęciu danych z
bilansu zamknięcia.

ZAMKNIĘCIE KSIĄG RACHUNKOWYCH – obliczenie sald poszczególnych kont
rachunkowych, co powoduje nieodwracalne możliwości dokonania na nich zapisów
księgowych.

3. OKRESOWE INWENTARYZACJE AKTYWÓW I PASYWÓW:

INWENTARYZACJA – stan składników majątkowych i długów jednostki na oznaczony dzień
w celu zweryfikowania danych ze stanem w księgach rachunkowych.

Inwentaryzację nazywa się również „spisem z natury”.
Podmioty, które prowadzą pełną rachunkowość mają obowiązek w trakcie inwentaryzacji
zapewnić obecność biegłego rewidenta. Jeżeli obecność nie została zapewniona, najlepiej
zawrzeć umowę z firmą audytorską, dotyczącą obecności lub nieobecności rewidenta przy
inwentaryzacji (umowę należy zawrzeć przed inwentaryzacją wniosków pokontrolnych).

Strona | 25

BŁĘDY W INWENTARYZACJI:

•

Nieuporządkowanie stanu zapasów przed inwentaryzacją

•

brak obecności biegłego

•

niewystarczająca liczba spisujących (zasada podwójnego liczenia – przez dwa
niezależne zespoły)

•

podwójne liczenie tych samych zapasów

•

brak rozróżnienia pomiędzy zapasami własnymi jednostki a zapasami własnymi

•

brak wyodrębnienia zapasów o obniżonej przydatności gospodarczej

•

brak właściwego dla rodzaju zapasów sposobu pomiarów

4. WYCENA AKTYWÓW I PASYWÓW

Wycena prowadzi do informacji o sytuacji majątkowej i finansowej jednostki.

Celem wyceny aktywów jest sprawdzenie czy składniki majątkowe i finansowe mają
wartość odpowiadającą wartości rynkowej.

•

Jeśli wycena rynkowa jest większa niż wartość księgowa (ewidencyjna), to wartość
przedmiotu (majątku) jest zaniżona.

•

Gdy wycena rynkowa jest niższa, oznacza to zawyżenie wartości przedmiotu
ewidencji. Wartość tą należy skorygować.

5. SPRAWOZDANIE FINANSOWE.

SPRAWOZDANIE SKŁADA SIĘ Z:

•

bilansu

•

rachunku zysku i strat

•

informacji dodatkowych

•

rachunek przepływów pieniężnych

•

zestawienie zmian w kapitale własnym

•

sprawozdanie z działalności jednostki

BILANS – dwustronne, wartościowe zestawienie aktywów i pasywów jednostki. Obejmuje
majątek podmiotu i źródła finansowania majątku.

Aktywa są ujmowane wg zwiększającej się płynności aktywów. Pasywa ułożone są wg
zmniejszającej się płynności.

Bilans obejmuje aktywa trwałe i aktywa obrotowe.

Aktywa trwałe to środki wykorzystywane w okresie co najmniej 1 roku obrotowego. Dzielą
się na:

•

wartości niematerialne

•

wartości prawne

•

rzeczowe aktywa trwałe

•

należności długoterminowe

•

inwestycje długoterminowe

Strona | 26

•

długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Aktywa obrotowe są odnawialne w ciągu roku obrotowego więcej niż jeden raz. Składają się
na nie:

•

zapasy

•

należności krótkoterminowe

•

inwestycję krótkoterminowe

•

krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Pasywa:

•

kapitał obcy – wszystko to, czego nie zakwalifikowano jako kapitał własny

•

kapitał własny- zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT – wyszczególnienie przychodów, jakie uzyskuje jednostka, a
także kosztów jakie ponosi jednostka, aby owe dochody osiągnąć. Jest to zestawienie zysków
i strat, a także obciążenie wyniku finansowego za rok poprzednich.

DWA WARIANTY

•

wariant porównawczy – ujęcie zysków i strat tzw. rodzajowych, tj.
wynikających z podziału kosztów działalności operacyjnej na: amortyzację,
zużycie materiału, zużycie energii, usługi obce, podatki i opłaty,
wynagrodzenia, ubezpieczenie społeczne i inne koszty rodzajowe. Zyski
dzielimy na wartość sprzedanych towarów i materiałów

•

wariant kalkulacyjny – podział kosztów ze względu na ich powiązanie z
produkcją czy usługami, uwzględniając ich związek bezpośredni albo pośredni
z ową produkcją czy usługami.

Wariant porównawczy jest lepszy do obliczenia rachunku zysków i strat, gdyż tym sposobem
można dokonać bardziej wyrazistego wtórnego podziału kosztów na koszty stałe i koszty
zmienne, co skutkuje lepszą możliwością obliczenia wyniku finansowego, czyli rentowonosci
naszej działalności.

INFORMACJE DODATKOWE – mają wskazywać, są to dane nieobjęte bilansem oraz
rachunkiem zysków i strat. Są to wyjaśnienia dotyczące sytuacji majątkowej i finansowanej
podmiotu. Mogą też dotyczyć rentowności czy wyniku finansowego.

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH - uwzględnia wpływy i wydatki z działalności
inwestycyjnej czy finansowej, bez wpływów ze sprzedaży środków pieniężnych. Służy
wykazaniu które rodzaje działalności przyniosły lub pochłonęły najwięcej środków
pieniężnych. Nie jest on obowiązkowym dokumentem.

ZESTAWIENIE ZMIAN W KAPITALE WŁASNYM obejmuje zmiany poszczególnych
składników kapitału własnego w trakcie roku obrotowego.

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI JEDNOSTKI – sporządzają je spółki kapitałowe,
spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe i inne podmioty przewidziane w ustawie.

Strona | 27

Sprawozdanie finansowe dostarcza informacji o efektach prowadzonej działalności i
zmianach w sytuacji finansowej podmiotu.

Sprawozdania finansowe są wystandaryzowane (MSR – Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości) – przyjęte od 2002r, od 2005r zobowiązujące część podmiotów).
Doszło do uniformizacji sprawozdań finansowych. Jest to przydatne dla porównywania
działalności podmiotów pochodzących z różnych krajów.
Nie wszystkie podmioty zobowiązane są do stosowania standaryzacji MSR (zobowiązane są
podmioty funkcjonujące na giełdzie papierów wartościowych).

Polska ustawa o rachunkowości jest dostosowana do MSR. Istnieją pewne różnice. Gdy polska
ustawa nie reguluje jakiejś kwestii, należy odnieść się do MSR jako do źródła prawa.

Drugim rodzajem standardów, funkcjonujących obok MSR są GAAP – amerykańskie
standardy rachunkowości. Dąży się do ujednolicenia standardów, chociaż na razie zbliżenie
przepisów MSR do GAAP jest jeszcze odległe.

Obecnie spółki europejskie, które chcą wejść na giełdę nowojorską, muszą prowadzić
rachunkowość w obu standardach (MSR i GAAP), co ponosi za sobą wysokie koszty.

Sprawozdanie finansowe służy także porównaniu z poprzednimi okresami, a także
identyfikacji trendu w spółce.

RÓŻNICE MIĘDZY RACHUNKIEM ZYSKÓW I STAR i BILANSIE

•

wynik finansowy netto w bilansie w porównaniu do rachunku jest inny.

•

W bilansie na ogół księguje się czy otrzymano i wystawiono fakturę, natomiast
w rachunku mamy kwestie płatności lub jej braku za daną fakturę

•

Jeśli zapisowi memoriałowemu (bilansowemu) nie towarzyszy płatność, a
podmiot wykazuje tzw. wyniki papierowe, to jednostka nie będzie dysponować
środkami finansowymi, które by tę dobrą sytuację potwierdzały

ANALIZA WYNIKÓW FINANSOWYCH.
Wyniki finansowe na podstawie sprawozdania finansowego są analizowane. Cele analizy:

•

ocena standingu (pozycji finansowej)

•

ocena obszarów działania, które przyniosły zyski i straty

RODZAJE:

•

pionowa – ma na celu uchwycenie wewnętrznej struktury 2 dokumentów
(bilans i rachunek zysków i strat), przez to określa się która z głównych pozycji
aktywów trwałych ma największy udział w majątku ogólnym. Stąd można
wnioskować jaki jest lub mógłby być wpływ pozycji aktywów na działalność
podmiotu

•

pozioma – dostarcza informacji co do tempa zmian w pozycjach bilansu,
rachunku zysków i strat, a także rachunku przepływów pieniężnych.
Przeprowadzenie analizy poziomej ma na celu określenie pozycji, których
wartość wzrosła czy zmalała i co mogło być przyczyną tych zmian
wzrostowych bądź spadkowych.

Strona | 28

•

Wskaźnikowa:

- wskaźnik płynności
- wskaźnik zyskowności (rentowności)
- sprawność zarządzania majątkiem
- wskaźnik zadłużenia
- wskaźnik prestiżu spółki na rynku kapitałowym

Dla każdego z tych wskaźników istnieje tzw. wskaźnik standardowy dla każdej branży.
Pozwala to odnieść dany podmiot w stosunku do innych funkcjonujących na rynku.

6. GROMADZENIE I PRZECHOWYWANIE DOWODÓW KSIĘGOWYCH

Roczne zatwierdzone sprawozdania podlegają trwałemu przechowaniu. Inne dokumenty
podlegają przechowaniu przez 5 lat.

7.BADANIE I OGŁOSZENIE

Wynika ze statusu jednostki i rozmiaru działalności.

Sporządzenie sprawozdania nie później niż na 3 dzień bilansowy. Zatwierdzenie
dokonywane jest przez walne zgromadzenia.

Roczne sprawozdanie finansowe, a także opinia rewidenta o tym sprawozdaniu, odpis
uchwały organu zatwierdzającego sprawozdanie są składane we właściwym rejestrze w
ciągu 15 dni od zatwierdzenia.

Obowiązek ogłoszenia – w „Monitorze Polskim B”, a w przypadku spółdzielni w „Monitorze
Polskim Spółdzielczym”

Sprawozdanie finansowe składane jest do Urzędu Skarbowego, niezależnie od tego czy
podlega ono badaniu biegłego rewidenta, czy nie.


Prawidłowo prowadzona rachunkowość leży w gestii odpowiedzialności kierownika
jednostki. Kierownik podpisuje sprawozdanie wraz z osobą, której powierzono prowadzenie
ksiąg.

Kierownikiem jednostki są: w spółkach handlowych, spółdzielniach – zarząd, bez
pełnomocników; w spółkach osobowych – wspólnicy prowadzący sprawy spółki; w spółkach
podlegających likwidacji – likwidator, syndyk.

ZASADY RACHUNKOWOŚCI:

Jednostki powinny w sposób rzetelny przedstawiać sytuację finansową, majątkową i wynik
finansowy. Zasady rachunkowości są umieszczone w ustawie o rachunkowości.

ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI – art.3 - wartość poszczególnych składników aktywów i
pasywów i związanych z nimi kosztów, zysków i strat nadzwyczajnych są ustalane
oddzielnie. Zabrania się kompensowania aktywów z pasywami, przychodów z kosztami,
zysków ze stratami.

Strona | 29

ZASADA CIĄGŁOŚCI – art.5 - nie można zmieniać metod stosowanych w prowadzeniu
operacji w kolejnych latach obrotowych. Bilans otwarcia co do pozycji i metod wyceny
powinien zgadzać się z bilansem zamknięcia. Należy identycznie traktować (księgować) takie
same stany faktyczne.

ZASADA ISTOTNOŚCI – art.8 – wyodrębnia się przede wszystkim istotne operacje ze
względu na ocenę sytuacji majątkowej, finansowej, wyniku finansowego. Oznacza to pewną
możliwość uproszczeń przy transakcjach mniej znaczących.

ZASADA KONTYNUACJI DZIAŁALNOŚCI – art.5 – zakłada się, że jednostka będzie
kontynuować działalność w niezmienionym zakresie, ponieważ jednostka kontynuując swoją
działalność wycenia składniki majątkowe wg cen nabycia i kosztów wytworzenia. Podmiot
kończący swoją działalność (np. spółki celowe – np. spółki powołane do budowy dróg)
wycenia swoje operacje wg ceny sprzedaży netto.

ZASADA MEMORIAŁU – oznacza , że w księgach należy ująć wszystkie koszty , w danym
roku obrotowym, niezależnie od terminu zapłaty

ZASADA WSPÓŁMIERNOŚCI – oznacza ujęcie w wyniku finansowym wszystkich kosztów,
które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniły się do powstania przychodów w
danym okresie. Koszty odnoszą się do kosztów poniesionych i tych, które zostaną poniesione
w następnych okresach, jeżeli dotyczą danego okresu obrotowego.

ZASADA OSTROŻNOŚCI – nakazuje wycenę aktywów nie w sposób zawyżony, a pasywów
nie zaniżony. Celem tej zasady jest rzetelne odzwierciedlenie kosztów i ryzyka
gospodarczego.


METODY RACHUNKOWOŚCI!