1

FRANCISZEK DIONIZY KNIAŹNIN WYBÓR POEZJI (BN) oprac. Wacław Borowy

ś

YCIE KNIAŹNINA

DZIEŁA KNIAŹNINA

Carmina

- pocz. pisał po łacinie i z tych wierszy zasłynął w kolegium jezuickim, drukiem ogłosił je dopiero
w 1781 r. (jako Carmina)

dwie księgi elegii:

kilka przekładów z gr., z pol. (Muza Kochanowskiego, oda Do ojczyzny Naruszewicza),

z fr. (urywek powiastki prozą Świątynia w Knidos Monteskiusza)

12 ód

łac. przekład Trenów Kochanowskiego

- tematyka wierszy:

wspomnienia młodości, uczucia rodzinne, przyjacielskie

cześć dla znakomitych ludzi współczesnych

(St. Konarskiego, Fr. Bohomolca, A. Naruszewicza,

Józefa Andrzeja Załuskiego, hetm. Wacława Rzewuskiego, Fr. Karpińskiego, Adama Kazimierza
Czartoryskiego)

, troski obywatelskie

sztuka poetycka, rozmyślania nad losami duszy

- tematyka jest różnorodna, ale wyrażona w sposób konwencjonalny, są to gł. parafrazy

Tłumaczenia Horacego

- w Horacjusza pieśniach wszystkich przekładania różnych (1773) pod red. Naruszewicza

ponad 50 ód

kilka epod

- sposób tłumaczenia:

wzorował się na dawnych tłumaczach (gł. Naruszewiczu)

próbował różnych stylów przekładu: staropolskiego, unowocześniającego, sentymentalnego

- tłumaczenia były dość dobre, choć nie za wiernie oddawały ducha horacjańskiego

Bajki (1776)

- pierwsza osobno wydana książeczka Kniaźnina (21 bajek)
- znów są to gł. parafrazy

czerpie z La Fontaine’a

są to jednak parafrazy nie byle jakie

(Góra w połogu była omyłkowo przypisywana Trembeckiemu, Lis

i kozieł oraz śaby o króla proszące podobały się Mickiewiczowi)

słabo mu wyszła bajka oryginalna, o I rozbiorze - Orzeł Biały i trzy Orły Czarne

Erotyki (1779)

- zbiór 10 ksiąg, gł. anakreontyki

(Anakreon – VI w. p.n.e., beztroskie i wykwintne pieśni sławiące miłość i

wino)

, opiewające gł. miłość

(dedykacja do Wenery)

- różnorodność zbioru:

o radościach i niepokojach, triumfach i spustoszeniach, o wszechwładztwie miłości, o jej

wewn. sprzecznościach i dziwactwach

liryczne wyznania, retoryczne apele do zdroju, kaskady, echa, konwalii, tulipana, mirtu itp.,

monologi sceniczne

(w różnych formach powracają te same wątki, ale nie jest to nużące)

poeta: tkliwy kochanek, entuzjasta, złośliwiec, gł. marzyciel i humorysta, a pod koniec

zbioru: „filozof z biedy”, żyjący w samotności i melancholii, pominięty przez miłość

2

- barokowe, XVII-wieczne środki stylistyczne

obrazowanie: płomień, strzała, pociski, blizny, pęta, katusze, trucizny, słodycze

mitologia: Wenus, Kupidyn, nimfy

koncepty: poeta żyje bez serca, bo ono zbiegło do Rozyny, pasterka opatruje Kupidyna, a on

każe jej się przejrzeć w sadzawce i dziewczyna zakochuje się we własnej piękności, kwiaty
są białe i szkarłatne od rąk i ust Hyelli, która je zerwała i pocałowała, cierń ukłuł Kupidyna,
co jest karą za to, że ludzie są bezsilni wobec miłości

koncepty dot. motywu sprzeczności kochania: I znam i nie znam miłą Eufrozynę; znam

postać lica, ale nie znam serca, miłość jest słodka i gorzka zarazem, gdyby nie przemiany
łez i ognia wewn., poeta albo by utonął, albo by się spalił

- bardziej się podobały starszym poetom niż młodemu pokoleniu

Wiersze (1783)

- w 3 księgach: Krotofile i miłostki

(podobne do erotyków, erotyk Myśl z Safony pod nowym tytułem – Sielanka,

później drukowany jako Krosienka; z nowych wierszy znany jest Do dziecięcia, później jako Matka obywatelka)

- w czwartej i ost. księdze: śale Orfeusza (wiersze żałobne po śm. żony Fr. Zabłockiego)

parafrazy Trenów Kochanowskiego

zimne i bezbarwne, bo próbował pisać prościej (jak mu radził Karpiński)

Liryki (1787-8)

- 3 tomy: Poezje. Edycja zupełna, dedykowane ks. gen. ziem podolskich (jak Bajki)

12 erotyków

15 utworów z Wierszy

reszta skazana została na niepamięć, wydawcy, stosując się do woli Kniaźnina, drukowali

wiersze, które zawarł tej edycji zupełnej

liryki, śale Orfeusza nad Eurydyką, bajki

(przerobione w duchu większej zwięzłości)

- tom 1: Liryki w 4 księgach

stare i nowe

wśród nowych są też miłosne, ale pełne niedomówień, bez dawnego humoru, mówiące

obrazami

przeważają wiersze okolicznościowe, gł. do przyjaciół i do wybitnych osobistości

współczesnych

(tematy drobne lub związane z doniosłymi wydarzeniami życia narodu)

poetyckie medytacje nad zagadnieniami moralnymi, jak prawdomówność stosunek czynów

do haseł, wartość nadziei

wiersze religijne

(żarliwa i korna wiara, kilka parafraz psalmów biblijnych, hymn Do Boga jest na czele

liryków)

Poematy dworskie, opery, sielanki sceniczne

(wszystkie również w edycji zupełnej)

- dwa poematy: Balon, Rozmaryn
- dwie opery: Cyganie, Matka Spartanka

Cyganie: motyw dzieci zgubionych i po latach odnalezionych

doskonale zobrazowane środowisko cygańskie

wspomnienia czasów I rozbioru

(wtedy to dzieci chłopskie zostały zabrane przez cygankę Jawnutę)

Matka Spartanka: inscenizacja starożytnego podania o bohaterskiej matce

przepełniona nastrojem obywatelskim i patriotycznym

- jedna z sielanek, pisanych dla teatru dworskiego w Puławach: Troiste wesele

(późniejszy tytuł: Trzy gody)

wątek dram.: miłość 3 par wieśniaków i wieśniaczek i przeszkody w ich pobieraniu się,

które usuwa na koniec łaskawa dobroć państwa

cała akcja jest tylko pretekstem do wprowadzenia muzyki i pieśni

motywy ludowe: pieśni stylizowane na ludowe, ukazywał cierpienia ludu

3

Późniejsze przekłady

- przekładał na nowo utwory raz już przełożone

3 pieśni Horacego

Pieśni Anakreona

(sztuka Anakreon na imieniny ks. Izabeli Czartoryskiej – nikła akcja była zbiorem

pretekstów do śpiewania i recytowania pieśni)

sielanka Teokryta

sielanki: Gresseta (Francuz), Gessnera (Niemiec) , Metastiasa (Włoch)

opera-tragedia Temistokles Metastiasa

Pieśni Ossjana z fr.

(rzekomy zabytek celtycki, w rzeczywistości – falsyfikat stworzony przez szkockiego

pisarza Macphersona w l. 1760-65)

 wiersz biały, które Kniaźnin był propagatorem

Ody pośmiertnie zebrane

- pod koniec życia przygotowywał zbiorowe wydanie utworów (starych i nowych) w 12 księgach
- takie wydanie zebrane przygotował i wydał potem Dmochowski, ale cenzura nie puściła kilku ód,
kilka zaś Dmochowski przeoczył

 Ody

(czyli nowe wiersze)

zebrane były w tomie 7 Dzieł Kniaźnina

- Ody wydane pośm. a Liryki:

kilka utworów z Krotofil ze zmianiami

kilka wierszy w starym stylu

(np. Do Amarylli, która zdenerwowała się z proszenia o drugi pocałunek, bo

gdy już raz pozwoliła, to znaczy, że zgadza się na kolejne sto tysięcy)

– nieliczne

miłość jest tu przeważnie tęskna, smutna (nawet bardziej niż w Lirykach), wylewna

mało wierszy dworskich

mnóstwo liryki obywatelskiej i patriotycznej

(uczuciowy dziennik życia ogólnonarodowego,

nawoływał do zgody, pisał na cześć Konstytucji, powstania kościuszkowskiego)

 publicystyka wiersz.

najwięcej jest wierszy religijnych

(hymny, parafrazy psalmów, których treść dawała się odnieść do

Polski)

 żarliwość religijna + patriotyczna

- poezja patriotyczna:

widząc okropności współczesne i czarne chmury nad przyszłością, nie uległ rozpaczy

wszystkie utwory kończą się tonami nadziei

był przeświadczony o siłach narodu i jego zdolności do odrodzenia

wierzył w sprawiedliwość Bożą

choć rozpacz złamała go w życiu osobistym

** E.Z.**