1
FRANCISZEK DIONIZY KNIAŹNIN WYBÓR POEZJI (BN) oprac. Wacław Borowy
ś
YCIE KNIAŹNINA
DZIEŁA KNIAŹNINA
Carmina
- pocz. pisał po łacinie i z tych wierszy zasłynął w kolegium jezuickim, drukiem ogłosił je dopiero
w 1781 r. (jako Carmina)
dwie księgi elegii:
kilka przekładów z gr., z pol. (Muza Kochanowskiego, oda Do ojczyzny Naruszewicza),
z fr. (urywek powiastki prozą Świątynia w Knidos Monteskiusza)
12 ód
łac. przekład Trenów Kochanowskiego
- tematyka wierszy:
wspomnienia młodości, uczucia rodzinne, przyjacielskie
cześć dla znakomitych ludzi współczesnych
(St. Konarskiego, Fr. Bohomolca, A. Naruszewicza,
Józefa Andrzeja Załuskiego, hetm. Wacława Rzewuskiego, Fr. Karpińskiego, Adama Kazimierza
Czartoryskiego)
, troski obywatelskie
sztuka poetycka, rozmyślania nad losami duszy
- tematyka jest różnorodna, ale wyrażona w sposób konwencjonalny, są to gł. parafrazy
Tłumaczenia Horacego
- w Horacjusza pieśniach wszystkich przekładania różnych (1773) pod red. Naruszewicza
ponad 50 ód
kilka epod
- sposób tłumaczenia:
wzorował się na dawnych tłumaczach (gł. Naruszewiczu)
próbował różnych stylów przekładu: staropolskiego, unowocześniającego, sentymentalnego
- tłumaczenia były dość dobre, choć nie za wiernie oddawały ducha horacjańskiego
Bajki (1776)
- pierwsza osobno wydana książeczka Kniaźnina (21 bajek)
- znów są to gł. parafrazy
czerpie z La Fontaine’a
są to jednak parafrazy nie byle jakie
(Góra w połogu była omyłkowo przypisywana Trembeckiemu, Lis
i kozieł oraz śaby o króla proszące podobały się Mickiewiczowi)
słabo mu wyszła bajka oryginalna, o I rozbiorze - Orzeł Biały i trzy Orły Czarne
Erotyki (1779)
- zbiór 10 ksiąg, gł. anakreontyki
(Anakreon – VI w. p.n.e., beztroskie i wykwintne pieśni sławiące miłość i
wino)
, opiewające gł. miłość
(dedykacja do Wenery)
- różnorodność zbioru:
o radościach i niepokojach, triumfach i spustoszeniach, o wszechwładztwie miłości, o jej
wewn. sprzecznościach i dziwactwach
liryczne wyznania, retoryczne apele do zdroju, kaskady, echa, konwalii, tulipana, mirtu itp.,
monologi sceniczne
(w różnych formach powracają te same wątki, ale nie jest to nużące)
poeta: tkliwy kochanek, entuzjasta, złośliwiec, gł. marzyciel i humorysta, a pod koniec
zbioru: „filozof z biedy”, żyjący w samotności i melancholii, pominięty przez miłość
2
- barokowe, XVII-wieczne środki stylistyczne
obrazowanie: płomień, strzała, pociski, blizny, pęta, katusze, trucizny, słodycze
mitologia: Wenus, Kupidyn, nimfy
koncepty: poeta żyje bez serca, bo ono zbiegło do Rozyny, pasterka opatruje Kupidyna, a on
każe jej się przejrzeć w sadzawce i dziewczyna zakochuje się we własnej piękności, kwiaty
są białe i szkarłatne od rąk i ust Hyelli, która je zerwała i pocałowała, cierń ukłuł Kupidyna,
co jest karą za to, że ludzie są bezsilni wobec miłości
koncepty dot. motywu sprzeczności kochania: I znam i nie znam miłą Eufrozynę; znam
postać lica, ale nie znam serca, miłość jest słodka i gorzka zarazem, gdyby nie przemiany
łez i ognia wewn., poeta albo by utonął, albo by się spalił
- bardziej się podobały starszym poetom niż młodemu pokoleniu
Wiersze (1783)
- w 3 księgach: Krotofile i miłostki
(podobne do erotyków, erotyk Myśl z Safony pod nowym tytułem – Sielanka,
później drukowany jako Krosienka; z nowych wierszy znany jest Do dziecięcia, później jako Matka obywatelka)
- w czwartej i ost. księdze: śale Orfeusza (wiersze żałobne po śm. żony Fr. Zabłockiego)
parafrazy Trenów Kochanowskiego
zimne i bezbarwne, bo próbował pisać prościej (jak mu radził Karpiński)
Liryki (1787-8)
- 3 tomy: Poezje. Edycja zupełna, dedykowane ks. gen. ziem podolskich (jak Bajki)
12 erotyków
15 utworów z Wierszy
reszta skazana została na niepamięć, wydawcy, stosując się do woli Kniaźnina, drukowali
wiersze, które zawarł tej edycji zupełnej
liryki, śale Orfeusza nad Eurydyką, bajki
(przerobione w duchu większej zwięzłości)
- tom 1: Liryki w 4 księgach
stare i nowe
wśród nowych są też miłosne, ale pełne niedomówień, bez dawnego humoru, mówiące
obrazami
przeważają wiersze okolicznościowe, gł. do przyjaciół i do wybitnych osobistości
współczesnych
(tematy drobne lub związane z doniosłymi wydarzeniami życia narodu)
poetyckie medytacje nad zagadnieniami moralnymi, jak prawdomówność stosunek czynów
do haseł, wartość nadziei
wiersze religijne
(żarliwa i korna wiara, kilka parafraz psalmów biblijnych, hymn Do Boga jest na czele
liryków)
Poematy dworskie, opery, sielanki sceniczne
(wszystkie również w edycji zupełnej)
- dwa poematy: Balon, Rozmaryn
- dwie opery: Cyganie, Matka Spartanka
Cyganie: motyw dzieci zgubionych i po latach odnalezionych
doskonale zobrazowane środowisko cygańskie
wspomnienia czasów I rozbioru
(wtedy to dzieci chłopskie zostały zabrane przez cygankę Jawnutę)
Matka Spartanka: inscenizacja starożytnego podania o bohaterskiej matce
przepełniona nastrojem obywatelskim i patriotycznym
- jedna z sielanek, pisanych dla teatru dworskiego w Puławach: Troiste wesele
(późniejszy tytuł: Trzy gody)
wątek dram.: miłość 3 par wieśniaków i wieśniaczek i przeszkody w ich pobieraniu się,
które usuwa na koniec łaskawa dobroć państwa
cała akcja jest tylko pretekstem do wprowadzenia muzyki i pieśni
motywy ludowe: pieśni stylizowane na ludowe, ukazywał cierpienia ludu
3
Późniejsze przekłady
- przekładał na nowo utwory raz już przełożone
3 pieśni Horacego
Pieśni Anakreona
(sztuka Anakreon na imieniny ks. Izabeli Czartoryskiej – nikła akcja była zbiorem
pretekstów do śpiewania i recytowania pieśni)
sielanka Teokryta
sielanki: Gresseta (Francuz), Gessnera (Niemiec) , Metastiasa (Włoch)
opera-tragedia Temistokles Metastiasa
Pieśni Ossjana z fr.
(rzekomy zabytek celtycki, w rzeczywistości – falsyfikat stworzony przez szkockiego
pisarza Macphersona w l. 1760-65)
wiersz biały, które Kniaźnin był propagatorem
Ody pośmiertnie zebrane
- pod koniec życia przygotowywał zbiorowe wydanie utworów (starych i nowych) w 12 księgach
- takie wydanie zebrane przygotował i wydał potem Dmochowski, ale cenzura nie puściła kilku ód,
kilka zaś Dmochowski przeoczył
Ody
(czyli nowe wiersze)
zebrane były w tomie 7 Dzieł Kniaźnina
- Ody wydane pośm. a Liryki:
kilka utworów z Krotofil ze zmianiami
kilka wierszy w starym stylu
(np. Do Amarylli, która zdenerwowała się z proszenia o drugi pocałunek, bo
gdy już raz pozwoliła, to znaczy, że zgadza się na kolejne sto tysięcy)
– nieliczne
miłość jest tu przeważnie tęskna, smutna (nawet bardziej niż w Lirykach), wylewna
mało wierszy dworskich
mnóstwo liryki obywatelskiej i patriotycznej
(uczuciowy dziennik życia ogólnonarodowego,
nawoływał do zgody, pisał na cześć Konstytucji, powstania kościuszkowskiego)
publicystyka wiersz.
najwięcej jest wierszy religijnych
(hymny, parafrazy psalmów, których treść dawała się odnieść do
Polski)
żarliwość religijna + patriotyczna
- poezja patriotyczna:
widząc okropności współczesne i czarne chmury nad przyszłością, nie uległ rozpaczy
wszystkie utwory kończą się tonami nadziei
był przeświadczony o siłach narodu i jego zdolności do odrodzenia
wierzył w sprawiedliwość Bożą
choć rozpacz złamała go w życiu osobistym
** E.Z.**