1

Joanna Radoszewska

Pracownia Psychologii Klinicznej Dziecka

Wydział Psychologii

Uniwersytet Warszawski

Otyłość w psychologii klinicznej.

1

W artykule przedstawiono sposób rozumienia problemu

otyłości w psychologii klinicznej oraz psychiczne uwarunkowania

powstawania i utrzymywania się otyłości prostej. Zwrócono

uwagę na specyficzne właściwości poczucia tożsamości osób

otyłych.

Otyłość nie ma w psychologii klinicznej wyodrębnionych, ogólnie przyjętych

kryteriów diagnostycznych.

W psychiatrycznej klasyfikacji zaburzeń DSM-IV otyłość nie jest wymieniana,

chociaż niektórzy badacze postulują uwzględnianie tego zaburzenia (ze względu na częstość

jego występowania oraz obiektywne i subiektywne przesłanki do leczenia. (Kreitler,

Chemeriński, 1990).

Otyłość, najczęściej jest traktowana jako choroba somatyczna, której objawem jest

tusza – nadmiar ciała osoby. Uwarunkowania psychiczne stanowią jedną z determinant

powstawania i utrzymywania się zaburzenia (Haggerty, 1999; Ford-Martin,2001). Niezależnie

od kontrowersji panującej wśród lekarzy i psychologów, dotyczącej klasyfikacji otyłości –

wielu ludzi otyłych doświadcza jej jako problemu. Nie jest to udziałem wszystkich otyłych,

jednak niektórzy poszukują pomocy specjalistycznej. Przyjmując perspektywę pacjenta

1

Praca finansowana z funduszu BST 773/11 Wydziału Psychologii UW.

2

otyłego, celem leczenia jest utrata wagi, usunięcie doświadczanego problemu. Osoba, która

nie traktuje własnej otyłości jako problemu, nie poszukuje specjalistycznych form usunięcia

jej.

W praktyce klinicznej najczęściej spotykamy pacjentów z tzw. otyłością prostą

(pierwotną). U ponad 90% dzieci i młodzieży otyłej rozpoznaje się tę postać zaburzenia.

(Woynarowska, Wrocławska, 1995, Campbell,2000).

Wśród przyczyn powstawania otyłości prostej wymienia się predyspozycje

genetyczne, czynniki środowiskowe oraz właściwości psychiczne dziecka. (Jonides,2002).

Wyklucza się udział czynników organicznych, chorobowych, które leżą u podłoża otyłości

wtórnej.

Uwarunkowania otyłości – wybrane zagadnienia.

W psychologii klinicznej otyłość jest traktowana jako zaburzenie, z uwagi na problem

jaki stanowi ona dla osoby. Mówiąc inaczej, otyłość staje się problemem klinicznym gdy

wpływa negatywnie na jakość funkcjonowania psychicznego, interpersonalnego lub

somatycznego osoby.

Użycie terminu – zaburzenie wynika także z istnienia określonych, obiektywnych

nieprawidłowości. W przypadku otyłości, mamy do czynienia z nieprawidłowym

(nadmiernym) jedzeniem oraz nieprawidłową (nadmierną) wagą ciała osoby.

Przyjmując perspektywę zewnętrzną (zachowanie osoby), można powiedzieć, że

otyłość jest efektem nadmiernego jedzenia. Nadmierne jedzenie powoduje zwiększenie ilości

tkanki tłuszczowej – nadwagę.

Danych dotyczących udziału nadmiernego jedzenia w powstawaniu i utrzymywaniu

się otyłości dostarczają badania eksperymentalne (Haggerty,1999). Nadmierne jedzenie przez

osoby otyłe jest wyrazem trudności w rozpoznawaniu doznań płynących z ciała,

3

warunkujących poczucie sytości lub głodu. Można powiedzieć, że nadmierne jedzenie jest

przejawem specyficznych trudności w doświadczaniu siebie przez osobę otyłą.

Przyjmując perspektywę wewnętrzną ( psychiki), można powiedzieć że otyłość jest

somatycznym przejawem niepowodzenia w funkcjonowaniu mechanizmów psychicznych

człowieka. Mówiąc inaczej, doświadczanie siebie na poziomie somatycznym przez osobę

otyłą, nie ulega przetworzeniu na doświadczenie psychiczne. Rezultatem tego niepowodzenia

jest nadmierne jedzenie doprowadzające do powstawanie nadmiaru ciała – tuszy osoby.

Biorąc pod uwagę poglądy psychologów reprezentujących teorię relacji z obiektem

można przypuszczać, że proces rozwoju człowieka, jego poczucia tożsamości to jednoczesne

integrowanie doświadczeń o charakterze cielesnym i psychicznym oraz przetwarzanie tych

doświadczeń na poziomie psychicznym np. przetwarzanie doświadczeń somatycznych na

doświadczenia emocjonalne.(Mahler, 1983; Stern, 1985)

Rozwój poczucia tożsamości dziecka odbywa się w toku relacji z matką. Charakter

relacji interpersonalnej z matką może sprzyjać lub utrudniać reorganizację doświadczenia

somatycznego na doświadczenie o charakterze psychicznym. Mówiąc inaczej, specyfika

relacji z matką determinuje czy i na ile doznania cielesne zostaną przetworzone na

doświadczenia psychiczne. Na przykład: doznawanie przez dziecko głodu na potrzebę

kontaktu emocjonalnego z osobą bliską (matką).

Być może otyłość, jest wyrazem trudności w reorganizacji doświadczeń człowieka.

Treść doświadczania siebie przez osobę nie jest przetworzona na poziomie psychicznym. Być

może, otyły to osoba, która nie jest w stanie wyposażać siebie w osobowe, psychiczne treści i

zamiast tego, wyposaża siebie w tkankę tłuszczową

H. Bruch w swojej pracy na temat otyłości zwraca uwagę na specyfikę relacji zachodzących

w rodzinie dziecka otyłego. Otyłość nie tyle jest przejawem zaburzeń rozwoju dziecka,

4

uwarunkowanych konstytucjonalnie, co rezultatem relacji rodzic-rodzic i rodzice-dziecko

(Bruch, 1941,1950).

H.Bruch podkreśla rolę aspektu emocjonalnego w powstawaniu zaburzenia. Relacja

pomiędzy matką a dzieckiem ma charakter ambiwalentny. Ambiwalencja przejawia się

najczęściej w postawie dominującej matki. Charakter relacji matka-dziecko, postawa matki

może być rezultatem nie satysfakcjonującej relacji pomiędzy małżonkami. W efekcie dziecko

nie doświadcza gratyfikacji potrzeb miłości i akceptacji.

Według H.B. Andrews i S.Jones otyłość jest efektem nieadekwatnego interpretowania

przez rodziców płaczu dziecka. Rodzice uznają płacz dziecka, będący rezultatem

przeżywanych emocji, za płacz z głodu (Andrews, Jones, 1990). W konsekwencji dziecko

znajdujące się w sytuacji dyskomfortu emocjonalnego poszukuje jedzenia, jako gratyfikatora

swoich potrzeb. Dziecko nie uczy się nadawania adekwatnego znaczenia swoim potrzebom.

Nie jest w stanie różnicować doznań emocjonalnych od stanu łaknienia.

Mówiąc inaczej, otyłość jest wyrazem, problemu psychicznego: określone treści

doświadczania siebie nie są ustrukturowane na poziomie psychicznym, nie są dostępne

autorefleksji.

Biorąc pod uwagę dane z klinicznej praktyki psychologicznej, nadmierne jedzenie

pełni określone funkcje w życiu psychicznym osoby otyłej. Umożliwia redukcję napięcia

emocjonalnego, poczucia winy, stanowi substytut doświadczanych przykrości i braków,

kompensuje doświadczane porażki ( Radoszewska,2000).

Można powiedzieć, że nadmierne jedzenie jest wyrazem specyficznych trudności w

emocjonalnym doświadczaniu siebie przez osobę otyłą. Wydaje się, że niektóre treści

emocjonalnego doświadczania siebie, nie ulegają przetworzeniu na poziomie psychicznym.

Efektem tego niepowodzenia są określone zachowania doprowadzające do powstania

somatycznego symptomu – otyłości.

5

Można sformułować przypuszczenie, że otyłość stanowi specyficzny ekwiwalent

wyposażenia psychicznego osoby. Doświadczenia osoby, które nie zostały przetworzone na

poziomie psychicznym, nie stanowią treści wewnętrznego (psychicznego) wyposażenia osoby

, budują ciało – tkankę tłuszczową.

Wydaje się, że specyficzne doświadczanie siebie na poziomie psychicznym pozostaje

w związku z powstawaniem i utrzymywaniem się somatycznego objawu – otyłości.

Strukturą regulującą i integrującą doświadczanie siebie przez człowieka jest struktura

psychiczna. Właściwości struktury psychicznej pozostają w związku z zachowaniem osoby

oraz jej sposobem doświadczania siebie. Swoiste właściwości struktury psychicznej

odpowiadają za zdrowie lub patologię osoby (Freud, 1957).

Można sądzić, że specyficzne właściwości struktury psychicznej osoby otyłej

pozostają w związku z utrzymywanym symptomem – tuszą. Wydaje się, że tusza jest

wyrazem specyficznych właściwości doświadczania siebie przez osobę. Wydaje się, że warto

sformułować pytania: Kto to jest osoba otyła? Jakie specyficzne treści doświadczania siebie

konstytuują poczucie tożsamości osoby otyłej?

Badania nad tożsamością osób otyłych.

Badania nad tożsamością osób otyłych, najczęściej swoim zakresem obejmują

dorosłych oraz adolescentów. Problematyka prowadzonych badań koncentruje się wokół

takich zagadnień jak „obraz ciała” oraz „samoocena” osób otyłych. Badania dotyczące dzieci

otyłych są najmniej licznie reprezentowane.

Termin „obraz ciała” (body image) definiowany jest najczęściej jako wyobrażenie

jakie ma osoba o swojej fizycznej powierzchowności i/albo postawa, jaką w stosunku do niej

przejawia. Wskazuje się na dwa elementy obrazu ciała: percepcję ciała (body percept) oraz

pojęcie ciała (body concept). (Slade, Dewey, Newton, Brodie, Kliiemle, 1990).

6

Osoby otyłe mają często trudności w ocenie wielkości (rozmiaru) własnego ciała.

Przejawiają się one na poziomie specyficznego niedoceniania wielkości określonych partii

ciała (Kreitler, Chemerinski, 1990). W odniesieniu do całego ciała, osoby otyłe, podobnie jak

pacjentki z anorexia nervosa, mają skłonność do przeceniania jego wielkości (rozmiaru)

(Gardener, 1989; Thompson, Corwin, Sargent, 1996). Można powiedzieć, że w niektórych

przypadkach osoby otyłe mogą nie być w stanie adekwatnie ocenić własnego ciała.

Spostrzegają je specyficznie: przeceniając lub niedoceniając jego wielkości. Najbardziej

znaczące zaburzenia spostrzegania ciała stwierdzono u osób, które były otyłe we wczesnym

dzieciństwie oraz w okresie adolescencji ( Rolland; Farnill; Griffiths; 1997). Przecenianie lub

niedocenianie jego wielkości , może być przejawem trudności w doświadczaniu siebie na

wymiarze cielesnym.

Warto zauważyć, że wczesne dzieciństwo oraz adolescencja, to najważniejsze w życiu

człowieka okresy, z perspektywy rozwoju jego poczucia tożsamości (Mahler, 1983; Erikson

1950).

Wydaje się, że utrzymanie się otyłości w okresach rozwojowo związanych z

formowaniem się poczucia tożsamości osoby, może mieć znaczący wpływ na sposób

doświadczania własnego ciała.

Powstałe zniekształcenia w spostrzeganiu własnego ciała mają często charakter trwały.

Utrzymują się u osoby, pomimo utraty wagi. (Bruch, 1950; Rosen, 1996).

Drugi element obrazu ciała, pojęcie ciała (body concept) jest rozumiane przez

psychologów, jako stosunek osoby do własnego ciała (Slade, Dewey, Newton, Brodie,

Kliemle, 1990).

Osoby otyłe często uruchamiają w stosunku do własnego ciała negatywne emocje

(Chemeriński, Kreitler, 1990). Są znacznie bardziej niezadowolone z własnego ciała, aniżeli

7

osoby szczupłe (Boyd, 1989). Zdaniem niektórych badaczy, negatywna ocena ciała jest

internalizacją krytycyzmu ze strony otoczenia.

Warto tutaj nadmienić, że rezultaty wielu badań psychologicznych jednoznacznie

wskazują, że spostrzeganie społeczne osób otyłych przez innych ma charakter negatywny

(Harris, Smith 1983; Rothblum, Miller, Garbutt, 1988 i in.) Wygląd zewnętrzny osoby otyłej

jest oceniany jako nieatrakcyjny.

Na marginesie prezentowanych wyników badań psychologicznych warto sformułować

pewną refleksję. W opinii społecznej nie są obce przekonania: „otyły to miły i sympatyczny”;

„otyły to zdrowy” oraz „otyły to zamożny”. Być może, niektóre z nich dotyczą tylko naszej,

polskiej tradycji – a większość cytowanych prac stanowią zagraniczne publikacje. Wydaje się

jednak, że przekonanie o pozytywnych właściwościach emocjonalnych osób otyłych nie ma

charakteru kulturowego. Należy zauważyć, że niezależnie od panujących przekonać, nie ma

badań psychologicznych dotyczących tego co ludzie spostrzegają jako atrakcyjne u osób

otyłych.

Drugi nurt badań nad tożsamością osób otyłych, dotyczy problematyki samooceny.

Koncentrowano się wokół zagadnień oceny własnej atrakcyjności fizycznej i oceny własnego

funkcjonowania społecznego.

Dzieci otyłe w wieku szkolnym mogą mieć poczucie małej atrakcyjności fizycznej i

negatywnie oceniają własny wygląd. Czują się nie lubiane przez innych (Allison, Basile,

Yuker, 1991; Sands, Tricker, Sherman, Armatas, Maschetle, 1997).

Ukazuje się tu tożsamość, w której „jestem samotny”, „jestem nieakceptowany”

stanowią element dominujący.

Z kolei otyli dorośli uważają, że są od innych gorsi, mają niską samoocenę, często

przeżywają depresję, a w sytuacjach społecznych negatywne emocje (smutek, żal,

8

osamotnienie) (Allon, 1982). Przeżycia te znajdują odzwierciedlenie w ich zachowaniu,

powodują brak wiary we własne możliwości, pasywność (Nir, Neumann, 1991).

Innymi słowy: „Jestem mało warty, nie uda mi się, nie podejmuję działań”, ogólna

dewaluacja własnej osoby, negatywne nastawienie do własnego wyglądu, możliwości i

działań wydają się charakteryzować tożsamość badanych otyłych osób dorosłych.

Wyżej przedstawione dane wydają się prowadzić do następujących konkluzji:

poczucie tożsamości badanych osób otyłych zbudowane jest z negatywnych sądów o sobie.

Odnoszą się one zarówno do zewnętrznego (wyglądu) jak i wewnętrznego wyposażenia

(właściwości psychicznych).

Warto dodać, że osoby otyłe spostrzegają siebie zgodnie z tym jak są spostrzegane

przez innych. Atrybutem wyróżniającym człowieka otyłego jest jego tusza. W percepcji

społecznej jest ona oceniana jako nieatrakcyjna. Doświadczanie braku atrakcyjności dla

innych, sprzyja niskiej samoocenie i poczuciu samotności. Podsumowując, osoby otyłe mogą

czuć się samotne i gorsze, bo są spostrzegane jako nieatrakcyjne.

Biorąc pod uwagę rezultaty przedstawionych powyżej badań psychologicznych, otyły

to osoba doświadczająca poczucia braku własnej atrakcyjności psychicznej, fizycznej i

społecznej. Mówiąc inaczej to człowiek doświadczający poczucia braku własnej atrakcyjności

w relacji z samym sobą oraz w relacji z innymi osobami. ( Radoszewska, 1994).

Dziecko otyłe.

Przyjmując perspektywę dziecka, otyłość nie musi i często nie jest doświadczana jako

problem. Otyłość dziecka, może pełnić istotne funkcje w jego życiu psychicznym. W relacji z

innymi osobami, otyłość może umożliwiać zaistnienie w tej relacji np. w rodzinie. Pozwala na

doświadczenie własnych granic, na różnicowanie „ja” od „nie-ja” (por. Doherty, Harkway,

1991; Garn,1998; Radoszewska, 2000). W relacji z samym sobą, otyłość może umożliwiać

dziecku doświadczenie siebie, swojego osobowego istnienia.

9

Przyjmując perspektywę rodzica, otyłość dziecka może być przeżywana jako

trudność, choroba - często uniemożliwiająca doświadczenie pełnej satysfakcji i radości z

rodzicielstwa. Ojciec 9-letniej dziewczynki mówił: ”Tak o nią dbaliśmy. Może coś zrobiliśmy

niewłaściwie?” Otyłość może pozostawać w związku z doznawaniem poczucia bezradności,

winy i wstydu. „Nie wiem co z nią zrobić. Może Pani coś poradzi?” Może, w poczuciu

rodzica stanowić „widoczny” symptom zaniedbania i braku zaangażowania w relację z

dzieckiem.

W przypadku dziecka otyłego to nie dziecko, tylko jego rodzice poszukują pomocy

specjalistycznej. Innymi słowy, to rodzice doświadczają otyłości dziecka jako problemu.

Mówiąc inaczej, są to rodzice, którzy niepokoją się i nie radzą sobie z występującą u

dziecka nadwagą.

Z uwagi na funkcje, jakie może pełnić otyłość w życiu psychicznym dziecka, nie dąży

ono do leczenia, nie wyraża gotowości do współpracy ze specjalistami. Utrata wagi może

pozostawać w sprzeczności z problemem doświadczanym przez dziecko. Jeżeli otyłość

umożliwia dziecku zaistnienie w rodzinie, to usunięcie jej wiąże się z utratą doświadczanego

poczucia odrębności i autonomii. W przypadku gdy tusza, stanowi jedyny element

wyposażenia dziecka pozwalający na doświadczanie siebie to utrata wagi jest równoznaczna z

unicestwieniem siebie.

Podsumowując, można przypuszczać, że otyłość dziecka pełni specyficzne funkcje

adaptacyjne: pozwala na doświadczenie poczucia własnego istnienia oraz umożliwia

pozostawanie w relacji z innymi osobami.(Radoszewska, 2000, 2001).

Biorąc pod uwagę rezultaty badań własnych, dotyczących dzieci można powiedzieć,

że dziecko otyłe leczone z powodu otyłości prostej to osoba o specyficznym poczuciu

tożsamości, którego istota polega na: 1.trudności w kontakcie z samym sobą; 2.zewnętrznym

a nie wewnętrznym punkcie odniesienia dla doświadczania siebie; 3.trudności w integrowaniu

10

wewnętrznych doświadczeń dotyczących siebie. 4.trudności w doświadczaniu własnej

ciągłości czasowej i odrębności psychicznej. (Radoszewska, 2000, w druku).

Przejawem trudności w kontakcie z samym sobą jest brak dostępu do treści własnych

przeżyć. Mówiąc inaczej, dziecko nie wie jakie jest, nie jest w stanie określić siebie.

Wyrazem tej trudności jest przypuszczalnie także trudność w identyfikacji własnych przeżyć,

doznań. Być może, stanowi to jeden z przejawów aleksytymii

2

, która bywa udziałem

niektórych dzieci otyłych. (Morosin, Riva,1997) .

Konsekwencją braku kontaktu z sobą jest zewnętrzny punkt odniesienia dla

określenia siebie. Inni ludzie, ich przeżycia, elementy świata zewnętrznego i wyposażenie

somatyczne człowieka (stan zdrowia; wygląd zewnętrzny) mogą umożliwiać doświadczenie

siebie.

Z takim sposobem doświadczania siebie pozostaje w związku fragmentaryzacja treści

przeżyć, która wydaje się utrudniać ukształtowanie zintegrowanej reprezentacji siebie

(Mahler,1983). Brak stałej i tym samym spójnej reprezentacji siebie może utrudniać

doświadczenie jakiegokolwiek poczucia siebie.

Poczucie ciągłości czasowej sprowadza się do doświadczania siebie „tu i teraz”.

Wydaje się, że treści psychiczne pozwalające na przeżywanie poczucia ciągłości czasowej są

dla dziecka niedostępne. (Radoszewska,2000). Trudno rzutować w przyszłość treści,

dotyczące np. ”pustki psychicznej”. Brak różnicowania „ja” od „nie-ja”, będący przejawem

trudności w doświadczeniu odrębności psychicznej jest udziałem dziecka otyłego

(Baughcum,2001). Jego konsekwencją mogą być problemy separacyjne, które mogą wyrażać

się w tendencji do zachowania jedności symbiotycznej.( Radoszewska,2000).

2

Aleksytymia – brak umiejętności słownego wyrażania treści własnych przeżyć oraz trudności w

identyfikowaniu własnych stanów emocjonalnych (por. Morosin, Riva,1997).

11

Uwagi końcowe.

Otyłość jest zaburzeniem o złożonej etiologii psychicznej. Wydaje się powstawać we

wczesnym okresie rozwoju osoby. Jedną z jej przyczyn jest brak doświadczenia wsparcia

emocjonalnego w toku relacji z matką. Otyłość pozostaje w związku ze specyficznym

wyposażeniem psychicznym osoby. Pomoc psychologiczna udzielana osobom otyłym,

powinna umożliwiać doświadczenie psychicznego kontaktu z samym sobą oraz

doświadczenie siebie na wymiarze osobowym.

Bibliografia:

Allison D.B.; Basile V.C.; Yuker H.E. (1991); The measurement of Attitudes Toward and

Beliefs About Obese Persons; International Journal of Eating Disorders, 5,

599-607.

Allon W. (1982); A stigma of overweight in everyday life; zawarte w; B.B. Wolman (red.);

Psychological aspects of obesity; A handbook; New York; Van Nostrand Reinhold;

130-174.

Andrews H.B.; Jones S. (1990); Eating Behaviour in Obese Women; A test of Two

Hypothesies; Australian Psychologist, 3, 351-357.

Baughcum A.(2001); Maternal feeding practices and beliefs and their relationships to

overweight in early childhood, J. Developmental & Behavioral Pediatrics, Dec,[on

line],Uzyskane 15.11.2002. z sieci WWW.

http://www.findarticles.com/cf_0/m0HVD/6_22/81596884/print.jhtml

Boyd M.A. (1989); Living with overweight, Perspectives in Psychiatric Care, 25, 48-52.

Bruch H. (1941); Obesity in childhood and Personality Development; Ops, 11, 467-475.

BruchH.(1950);ThePsychologyofObesity;CJM,31, 273-281.

12

Campbell C.(2000) Childhood obesity. British Medical Journal. [on-line].

Uzyskane 15.11.2002. z sieci WWW.

http://www.findarticles.com/cf_0/m0999/7246_320/62918797/print.jhtml

Doherty W.J.; Harkway J.E. (1990); Obesity and family systems. A family firo approach to

assessment and treatment planning, J. Marital and Family Therapy, 3, 287-298

Erikson E.; (1950); Childhood and Society, London, Imagao Publ.Co.Ltd.

Freud Z. (1957); Wstęp do psychoanalizy; Warszawa: Książka i Wiedza.

Ford-Martin P.(2001) Obesity .Gale Encyclopedia of Alternative Medicine. Gale Group. [on-

line]. Uzyskane 15.11.2002. z sieci WWW.

http://www.findarticles.com/cf_0/g2603/0005/2603000559/print.jhtm

Gardner R.M.; Gallegos V.; Martinez R.; Espinoza T.; (1989) Mirror Feedback and judgments

of body size; Journal of Psychosomatic Research, 5, 607.

Garn S.(1998) Obesity, Gale Encyclopedia of Childhood &Adolescence .Gale Research, [on-

line]. Uzyskane 15.11.2002. z sieci WWW.

http://www.findarticles.com/cf_0/g2602/0004/2602000409/print.jhtml

Haggerty M.(1999) Obesity. Gale Encyclopedia of Medicine. Gale Research. [on-line].

Uzyskane 15.11.2002. z sieci WWW.

http://www.findarticles.com/cf_0/g2601/0009/2601000979/print.jhtm

Harris M.B.; Smith S.D. (1983); The relationships of age, sex, ethnicity and weight to

stereotypes of obesity and self - perception. International Journal of Obesity, 7, 361-371.

Jonides L. (2002) Management of child and adolescent obesity: psychological, emotional, and

behavioral assessment. Pediatrics, July[on-line].

Uzyskane 15.11.2002. z sieci WWW.

http://www.findarticles.com/cf_0/m0950/1_110/89576247/print.jhtml

Kreitler, Chemerinski (1990); Body image disturbances in obesity, Int.J.Eating Disorder.

13

Mahler M.S. (1983); On human symbiosis and the vicissitudes of individuation; New York;

International Universities Press Inc

Morosin, A.; Riva, G. (1997); Alexithymia in a Clinical Sample of Obese Women,

Psychological Reports, 80, 387-394.

Nir Z., Neumann N. (1991): Self esteem, Internal External Locus of Control, and their

Relatianship to Weight Reduction; J.Clinical Psychology 4, 568-575.

Radoszewska, J. (1994); Z badań nad tożsamością osób otyłych. Nowiny Psychologiczne,

4,87-91.

Radoszewska, J. (2000); Jestem gruby, więc jestem. Nowiny Psychologiczne, 1, 65-73.

Radoszewska J.(2001) Pomoc psychologiczna dziecku leczonemu z powodu otyłości prostej i

jego rodzinie. W: M. Święcicka (red.) Pomoc psychologiczna dziecku z zaburzeniami w

rozwoju i jego rodzinie. Warszawa, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-

Pedagogicznej, 47-53.

Radoszewska J. (w druku) O poczuciu tożsamości dziecka leczonego z powodu otyłości

prostej.

Psychiczne

uwarunkowania

otyłości

prostej.

Psychiatria

i

Psychologia

Kliniczna Dzieci i Młodzieży.

Rolland, K.; Farnill, D.; Griffiths, R. (1997); Body Figure Perceptions and Eating Attitudes

Among Australian Schoolchildren Aged 8 to 12 Years; Int.J.Eating Disorder. Vol.21, 3, 273-

278.

Rosen, J.C. (1996): Body Image Assessment and Treatment in Controlled Studies of Eating

Disorders, Int.J.Eating Disorder, vol. 20, 4, 331-343.

Rothblum E.D. (1990); Women and Weight; Fad and fiction; Journal of Psychology, 124,

5-24.

Rothblum E.D; Miller C.T.; Garbutt B. (1988); Stereotypes of Obese Female Job Applicants;

International Journal of Eating Disorders, 2, 277-283.

14

Rudin, J. (1996); Perceived Weight of Other Persons; The Journal of Social Psychology, 36,

6, 719-726.

Sands, R.; Tricker, J.; Sherman, Ch.; Armatas, Ch.; Maschetle, W. (1997) Disordered Eating

Patterns, Body Image, Self-Esteem, and Physical Activity in Preadolescent School Children.

Int.J.Eating Disorder. Vol.21, 2, 159-166.

Slade P.D.; Dewey M.E.: Newton T.: Brodie D.; Kiemle G. (1990); Development and

prelimining validation of the Body Satisfaction Scale; Psychology and Health, 4, 213-220.

Stern D.N. (1985); The interpersonal World of the Infant. A view from psychoanalysis and

developmental psychology, New York, Basic Books.

Thomson, S.; Corvin, S.J.; Sargent, R. (1997) Ideal Body Size Beliefs and Weight Concerns

of Fourth – Grade Children, Int.J.Eating Disorders, Vol.20, 4, 2-6.

Woynarowska B.: Wrocławska, M. (1995) Opieka medyczna nad dziećmi i młodzieżą otyłą;

zawarte w: A.Oblecińska, B.Woynarowska (red.) Otyłość. Warszawa, IMiDz; 96-103.