ZASADY
Prawa obywateli do sądu.
Państwo musi zapewnić każdej jednostce możliwość dochodzenia jej prawa w postępowaniu
cywilnym.
Wywodzi się z art. 2 konstytucji: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,
urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.
art. 45 ust. 1 konstytucji: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”.
art.6 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności: to samo co w art. 45
konstytucji oraz „w rozsądnym terminie”
Ograniczać tą zasadę mogą wysokie koszty sądowe. Sąd ma obowiązek osobę biedniejszą, której
koszty uniemożliwiałyby dostęp do sądu zwolnić z nich w całości lub części, a nawet ustanowić dla
niej adwokata lub pełnomocnika z urzędu.
Zasada prawdy.
- wydane przez sąd orzeczenie w konkretnej sprawie musi być zgodne ze stanem faktycznym art. 3
kpc.
Na czym powinno polegać dochodzenie przez sąd prawdy?
1. sąd przeprowadza dowody zawnioskowane przez strony – oznacza to arbitralność sądu, a nie
jego nadopiekuńczość czyli gromadzenie dowodów z urzędu
2. art.5 kpc: Sąd powinien udzielać stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie
bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz
pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań.
3. art. 232 zdanie 2: „ ewentualnie sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę jeżeli wie
o nim z akt sprawy lub oświadczenia stron.
Przepisy w których się przejawia: 217&2, 233&2, 232 kpc.
Istotne znaczenie dla wykrycia prawdy ma zasada swobodnej oceny dowodów z art. 233&1 kpc:
„sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”.
Zasada równości stron.
- strony mają w procesie równe prawa procesowe czyli mogą korzystać z takich samych środków
ochrony swoich interesów.
art. 32 ust 1 Konstytucji: „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego
traktowania przez władze publiczne”.
Przejaw w kpc art.210&1 i 3 audiatur et altera pars(konieczność wysłuchania przez sąd obu stron).
Pozbawienie strony możności działania w procesie jest naruszeniem zasady równości i powoduje
nieważność postępowania. Sąd II instancji i kasacyjny biorą to pod uwagę z urzędu – art.379 pkt 5,
378&1 kpc.
Równouprawnienie w procesie ma dwa aspekty:
1. sąd wysłuchuje obu stron
2. strony mogą korzystać z takich samych środków obrony swoich praw
Zasada ta polega na zagwarantowaniu obydwu uprawnień w procesie.
Zasada rozporządzalności (dyspozytywności)
Składają się na nią dwie zasady:
1. sąd wszczyna postępowanie nie z urzędu, a tylko na wniosek strony; wyjątek art. 570 – sąd
opiekuńczy z urzędu
2. sąd rozpoznaje tylko żądania zgłoszone przez strony; wyjątek art.321&2 (roszczenia
alimentacyjne, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym)
Odróżniać dyspozytywność materialną – strona może rozporządzać swoimi uprawnieniami i
roszczeniami materialno- prawnymi(tym co jest przedmiotem procesu) od formalnej –
rozporządzanie czynnościami procesowymi i tokiem procesu.
Zasadą jest swoboda dysponowania przez strony prawami. Są dwa wyjątki:
1. art.203§4 – sąd może nie pozwolić na cofnięcie pozwu gdy jest to sprzeczne z prawem lub
zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście prawa
2. art.184 – sąd może uznać ugodę za niedopuszczalną gdy jest niezgodna z prawem, zasadami
współżycia społecznego lub rażąco narusza usprawiedliwiony interes jednej ze stron.
Przejawy dyspozytywności materialnej:
1. powoda – wystąpienie z powództwem, wycofanie pozwu, zmiana podmiotu i przedmiotu
powództwa
2. pozwanego – uznanie powództwa, powództwo wzajemne, podniesienie zarzutów materialno-
prawnych.
Obustronny akt dyspozycyjny – ugoda.
Przejaw dyspozytywności formalnej, np. wniosek o wyłączenie sędziego.

Zasada kontradyktoryjności.
- sąd rozstrzyga sprawę tylko na podstawie dowodów zawnioskowanych przez strony, sam nie
przejawia inicjatywy w ich gromadzeniu.
Zasada ta zakłada istnienie dwóch przeciwstawnych stron toczących spór.
art.232 zdanie drugie: sąd może dopuścić dowód nie wnioskowany gdy wie o nim z akt sprawy lub
oświadczeń stron. Sąd powinien opierać się na notoriach powszechnych i notoriach urzędowych –
art. 228&1 i 2 (Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych
sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien zwrócić na rozprawie na nie uwagę stron)
Działania sądu jest tylko subsydiarne (pomocnicze), zaś trzon materiału dowodowego
stanowić powinny:
1. art.3 – strony i uczestnicy obowiązani są dawać wyjaśnienia
2. art.232 – strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą
skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę i art. 126&1 – każde pismo
procesowe powinno zawierać m.in. dowody na poparcie przytoczonych okoliczności
3. art.210&2 – każda ze stron zobowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony
przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.
Zasada jawności.
- wymiar sprawiedliwości odbywa się na oczach społeczeństwa czyli pod jego kontrolą.
art. 45 ust 1 i 2 Konstytucji: Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i
porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes
prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.
Art. 9 kpc – istota jawności wewnętrznej czyli wobec stron i uczestników: Rozpoznawanie spraw
odbywa się jawnie, chyb że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania
mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy lub wyciągi z tych akt.
Jawność zewnętrzna – w stosunku do osób trzecich.
Ograniczenia:
1. art.152 – Na posiedzenie jawne wstęp na salę sądową mają poza stronami i osobami wezwanymi
– tylko osoby pełnoletnie. Na posiedzenia niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane.
2. art.153 – jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności
albo gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub
służbową(obligatoryjnie). Na wniosek strony, jeżeli podane przyczyny są uzasadnione lub gdy
roztrząsane mają być szczegóły życia rodzinnego(fakultatywnie)
3. art.427 – postępowanie w sprawach małżeńskich
4. art.324 – narada sędziów
Skutki naruszenia zasady jawności:
1. wewnętrznej – w szczególności nie wezwanie strony na posiedzenie, czyli uniemożliwienie
obrony jej praw decyduje o nieważności postępowania(art.379 pkt 5)i może być podstawą
wznowienia postępowania.
2. zewnętrznej – bezpodstawne niedopuszczenie publiczności stanowi uchybienie, które może być
podstawą apelacji.
Zasada bezpośredniości.
- art. 323 – wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa
poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku, tzn. nie muszą być ci sami sędziowie przez cały czas
trwania postępowania
art.235 – dowody powinny mieć miejsce przed sądem, który będzie orzekał.
Wyjątki:
1. sprzeciwia się temu charakter dowodu
2. wzgląd na poważne niedogodności
3. niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu.
W przypadku 1-3 sąd orzekający zleca przeprowadzenie dowodu sędziemu wyznaczonemu czyli
któremukolwiek ze składu orzekającego byle nie ławnikowi albo wezwie do pomocy sąd wezwany
(każdy inny sąd rejonowy)
1. sąd II instancji rozstrzyga sprawę na podstawie materiału dowodowego zebranego w I instancji,
ponadto może przeprowadzić częściowe postępowanie dowodowe
2. postępowanie przed SN – zasadą jest(art. 393 z indeksem 13 – 393 z indeksem 15) możliwość
orzeczenia przez SN co do istoty. SN wydając takie orzeczenie jest związany stanem faktycznym
będącym podstawą zaskarżonego wyroku
Sąd w miarę możliwości powinien opierać się na dowodach bezpośrednich.
W postępowaniu nieprocesowym zasada ta jest ograniczona bo sąd może orzekać bez rozprawy na
podstawie akt sprawy czyli bez bezpośredniego kontaktu z uczestnikami.
Zasada ustności.
- ustne zapoznanie się przez sąd z dowodami i ze stanem faktycznym

art. 210 – strony zgłaszają ustnie żądania, wnioski, przedstawiają twierdzenia i dowody.
Zasada ta dotyczy tylko rozprawy, a nie całego postępowania. Nie podważa ona znaczenia pism
procesowych składanych poza rozprawą.
Wszelkie czynności dokonywane poza rozprawą powinny mieć w zasadzie formę pisemną. Wyjątek
art. 466(Pracownik lub ubezpieczony działający bez adwokata może zgłosić w sądzie ustnie do
protokołu powództwo oraz treść środków odwoławczych i innych pism procesowych, a także
poprawki i uzupełnienia tych pism).
Obligatoryjna forma pisemna:
1. co do strony – pozew, odpowiedź na pozew, oskarżenie wzajemne, przypozwanie, apelacja,
kasacja itd.
2. co do sądu – wyrok, uzasadnienie wyroku
Zasada koncentracji materiału procesowego.
- art. 6 Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby
rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla
wyjaśnienia sprawy – byle szybkość nie prowadziła do niesprawiedliwości
W kpc dominuje tzw. dyskrecjonalna władza sędziego ale występuje też prekluzja.
Prekluzje – czynności ograniczone terminem. Jeżeli zostaną wykonane po terminie to nie wywołują
skutków prawnych.
Dyskrecjonalna władza sędziego – to sędzia decyduje czy daną czynność można jeszcze
dokonać.
Zasada formalizmu procesowego.
- zarówno całe postępowanie jak i poszczególne czynności muszą być dokonywane w sposób
określony przepisami.
Jej przeciwieństwo to zasada dowolności trybu postępowania(art. 705 postępowanie przed sądem
polubownym).
Aby czynność procesowa wywołała skutki prawne musi być dokonana w oznaczonej formie, miejscu
i czasie.
W formie – istnieje możliwość usunięcia braków formalnych.
W miejscu – zasadą jest, że w siedzibie sądu. Wyjątek art. 165&2 – pismo można nadać w polskim
urzędzie pocztowym.
W czasie – istnieje możliwość przywracania uchybionych terminów.
Zasadą jest, że strony mogą odwoływać swoje czynności. Nie mogą tego zrobić gdy ta czynność
wywołała skutek w postaci wydania orzeczenia przez sąd.
Sąd nie może odwoływać swoich czynności, co najwyżej mogą one być uchylone czy zmienione w
postępowaniu odwoławczym.

PRZESŁANKI
Bezwzględne:
- decydują o ważności procesu, ich zaistnienie lub brak powoduje bezwzględną niedopuszczalność
zarówno wszczęcia procesu jak i rozpoznania sprawy co do istoty, okoliczności te nie mogą być
zmienione przez czynność prawną ani sądu ani stron, ich wspólną cechę stanowi, że sąd je bierze
pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.
Bezwzględne pozytywne:

1. dopuszczalność drogi sądowej(379 pkt 1)
2. jurysdykcja krajowa(1099)
3. zdolność sądowa strony(379 pkt 2
4. zdolność procesowa strony(pkt2), jeżeli strona jej nie posiada musi mieć przedstawiciela

ustawowego w procesie, jeżeli strona jest osobą prawną musi działać jej organ

5. gdy strona działa przez pełnomocnika musi być należycie umocowany (pkt2)

Bezwzględne negatywne:

1. zawisłość sprawy(379 pkt 3)
2. res iudicata(pkt 3)
3. skład sądu sprzeczny z prawem(pkt 4)
4. gdy Sąd Rejonowy orzekł w sprawie należącej do właściwości Sądu Okręgowego.(pkt 6)

Względne:
- decydują o prawidłowości procesu, ich zaistnienie lub brak powodują wprawdzie
niedopuszczalność rozstrzygnięcia sprawy co do istoty ale nie stoją na przeszkodzie wszczęciu
postępowania, mogą być konwalidowane w toku postępowania
Względne pozytywne:

1. właściwy tryb postępowania – 200, 201
2. właściwość sądu – z wyjątkiem art.376 pkt 6

Względne negatywne:

1. zapis na sąd polubowny(199&1 pkt 4)

2. immunitet dyplomatyczny pozwanego
3. nie wniesienie przez powoda – cudzoziemca – kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu

(art.1119)

WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA
Kodeks przyjął jako zasadę właściwość rzeczową sądów rejonowych dla wszystkich spraw, a
właściwość sądów okręgowych jako wyjątek od tej zasady.
Do właściwości sądów okręgowych w procesie należy 6 kategorii spraw:
1. o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe, oprócz spraw o
ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz rozwiązanie
przysposobienia.
2. o ochronę praw autorskich
3. o roszczenia wynikające z prawa prasowego
4. o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 30.000 zł
5. o orzeczenie przepadku świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie to zostało
spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym
6. o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.
W postępowaniu nieprocesowym generalnie Sąd Rejonowy. Są dwa wyjątki:

1. ubezwłasnowolnienia
2. spory wewnątrz przedsiębiorstwa państwowego(rada pracownicza, dyrektor, organy)

WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA
Ogólna – dla osób fizycznych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego. W przypadku
niemożności ustalenia – miejsce pobytu pozwanego w Polsce. Jeżeli miejsce nie jest znane,
powództwo należy wytoczyć według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce. Jeżeli
nie można ustalić Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym wyznaczy sąd przed którym –
powództwo.
Przemienna – możliwość wyboru przez powoda między sądem ogólnie właściwym dla pozwanego,
a sądem szczególnym dla pewnych kategorii spraw Kodeks ustanawia kilka tego rodzaju sądów
przemiennych, najczęściej zastosowanie mają:
- sąd dla powództw o roszczenia alimentacyjne oraz ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia
- sąd, w którego okręgu znajduje się jednostka organizacyjna pozwanego lub jej zakład mający za
zadanie prowadzenie działalności gospodarczej, jest sądem przemiennym dla powództw o
roszczenia majątkowe, które pozostaje w związku z działalnością tej jednostki lub zakładu
- sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, jest sądem przemiennym dla
powództw o roszczenia z czynu niedozwolonego
Wyłączna – wyłącza właściwość miejscową ogólną i przemienną oraz poddanie sprawy w drodze
umowy o właściwość innemu sądowi.
Kodeks ustala ją w następujących sprawach:
- powództwo o własność i inne prawa rzeczowe na nieruchomości – wyłącznie przed sądem miejsca
jej położenia
- z tytułu dziedziczenia, zachowku itp. przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy
- ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia – wg miejsca ich siedziby
- ze stosunku małżeństwa – przed sąd w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnio wspólne
zamieszkanie.
- ze stosunku między rodzicami a dziećmi – przed sąd zamieszkania powoda, jeżeli brak podstaw
do wytoczenia powództwa wg przepisów o właściwości ogólnej.

Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania,
choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy. Sąd nie może uznać, że jest niewłaściwy
jeżeli w toku postępowania stał się właściwy.

WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA
Rozdzielenie czynności między Sądy I a II instancji.
Sądy Rejonowe:
1. w zasadzie pierwszej instancji
2. udzielają pomocy sądowej
3. przyjmują środki odwoławcze na własne orzeczenia
4. przeprowadzają postępowanie pojednawcze
Sąd Okręgowy:
1. może być I instancji
2. z reguły jest II instancji
3. udzielają pomocy sądowej w sprawach międzynarodowych
4. jeżeli Sąd Rejonowy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy – wyznacza inny sąd

Apelacyjny:
1. jest sądem II instancji dla orzeczeń Sądu Okręgowego
Sąd Najwyższy:
1. udziela odpowiedzi na pytania prawne
2. dokonuje wykładni prawa
3. kasacja

WŁAŚCIOWOŚĆ UMOWNA – art. 46 KPC
Strony umówiły się w granicach dozwolonych przez KPC, zawarły umowę prorogacyjną. Dotyczy
tylko właściwości miejscowej. Z umowy tej wynika obowiązek wytoczenia pozwu przed sądem
wskazanym w tej umowie. Jeżeli strona tego nie zrobi to druga może podnieść zarzut
niewłaściwości miejscowej i sąd przekaże sprawę sądowi właściwemu z umowy.

SKŁAD SĄDU – art. 47 KPC
§ 1. W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch
ławników rozpoznaje sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz sprawy ze
stosunków rodzinnych, z wyjątkiem spraw o alimenty. § 2. Postanowienia poza rozprawą oraz
zarządzenia wydaje przewodniczący. § 3. Sprawy inne niż określone w § 1 sąd w pierwszej
instancji rozpoznaje w składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. §
4. Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli
uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO
Z mocy ustawy:
1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że
wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;
2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do
czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze
stron;
5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako
też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego
rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator.
Na wniosek:
Niezależnie od przyczyn wymienionych w artykule poprzedzającym, sąd wyłącza sędziego na jego
żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem
zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności
sędziego.

PROKURATOR
Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w
każdym toczącym się postępowaniu, jeżeli wg jego oceny wymaga tego ochrona praworządności,
praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego
prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie(może wytaczać w
efekcie co do wszystkich oprócz rozwodów). Co do wystąpienia nie jest niczym ograniczony.
Wytaczając powództwo na rzecz oznaczonej osoby, powinien ją wskazać w pozwie, jest wtedy
powodem w znaczeniu formalnym, a ta osoba w znaczeniu materialnym. Osoba ta może wstąpić do
sprawy w każdym jej stanie, prokurator staje się wtedy współuczestnikiem jednolitym.
Jeżeli wytaczając powództwo, nie działa na rzecz oznaczonej osoby, wnosi pozew przeciwko
wszystkim osobą będącym stronami stosunku prawnego. Ma wtedy samodzielne stanowisko i może
rozporządzać przedmiotem sporu.
Wyrok zapadły w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy
stroną, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną(nie dotyczy roszczeń
majątkowych, jeżeli strona nie brała udziału w sporze).

ORGANIZACJE SPOŁECZNE
art. 8 – Organizacje społeczne, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności
gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w ustawie dla ochrony praw obywateli
spowodować wszczęcie postępowania, jak również brać udział w toczącym się postępowaniu.
art.61 – W sprawach o roszczenia alimentacyjne oraz w sprawach o ochronę konsumentów
organizacje społeczne, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej mogą
wytaczać powództwa na rzecz obywateli. Mogą wstępować do spraw wymienionych wyżej w
każdym ich stadium.

Organizacje społeczne, do których zadań statutowych należy ochrona środowiska, konsumentów
albo praw z tytułu wynalazczości, mogą w sprawach z tego zakresu wstąpić, za zgodą powoda do
postępowania w każdym jego stadium.
Do organizacji społecznych wnoszących powództwa na rzecz obywateli stosuje się przepisy o
prokuratorze.
Organizacje społeczne w/w nie uczestniczące w sprawie, mogą przedstawiać sądowi istotny dla
sprawy pogląd wyrażony w uchwale lub oświadczeniu ich należycie umocowanych organów.

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY
W sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na
rzecz obywateli, a także wstępować za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym
stadium.
Stosuje się przepisy o prokuratorze.

LEGITYMACJA PROCESOWA
Uprawnienie z prawa materialnego do szukania ochrony przed sądem. Jest to przesłanka
materialna – jej brak powoduje oddalenie pozwu. Może być indywidualna, grupowa i łączna.
Indywidualna – przysługuje tylko jednej, ściśle określonej osobie, a więc osobie, której prawo
zostało naruszone lub zagrożone.
Grupowa – przysługuje kilku osobom, czy to dokładnie oznaczonym w ustawie, czy to nawet
każdemu(w wypadku tzw. skargi popularnej).
Od wypadków legitymacji grupowej należy odróżnić takie, w których legitymacja procesowa w
danej sprawie przysługuje kilku osobom, tak że one tylko łącznie mogą stanowić stronę
legitymowaną w procesie. Prowadzi to na terenie procesu do tzw. współuczestnictwa koniecznego.
Brak legitymacji procesowej po stronie powoda prowadzi do oddalenia powództwa, brak po stronie
pozwanego również prowadzi do oddalenia powództwa.

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA
Jest to zdolność do samodzielnego występowania w procesie. Jest to zdolność do podejmowania
czynności procesowych w postępowaniu cywilnym.
Zdolność posiadają: osoby fizyczne posiadające zdolność do czynności prawnych, osoby prawne
oraz organizacje posiadające według kodeksu zdolność sądową mimo braku osobowości prawnej.
Brak zdolności procesowej w zasadzie zawsze da się uzupełnić, a wobec tego sąd powinien dążyć
najpierw do usunięcia tego braku.
W przypadku braku(powoda) sąd najpierw wyznaczy termin do usunięcia tego braku i dopiero
wówczas odrzuci pozew, gdy brak ten nie będzie uzupełniony.
Również w przypadku pozwanego sąd wyznaczy termin do uzupełnienia braku zdolności
procesowej. W wypadkach, w których ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić
z urzędu, sąd zwraca się o to do właściwego sądu opiekuńczego.
Dla strony nie mającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak
również dla strony nie mającej organu powołanego do reprezentowania, sąd na wniosek strony
przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynność
procesową nie cierpiącą zwłoki.
Skutki braku zdolności procesowej:
1. pierwotny – nie usunięty w terminie:
- u powoda 70§1, potem odrzucenie pozwu,
- u pozwanego – zwrot pozwu (70§1, potem 69, potem 130§1 i 2).
2. następczy (w trakcie procesu) – zawieszenie postępowania (174§1pkt1).
3. jeżeli pojawia się po zakończeniu sprawy – podstawa do wznowienia.

ZDOLNOŚĆ SĄDOWA
Zdolność sądowa jest kwalifikacją prawną podmiotu prawnego, polegającą na tym, że może on być
stroną lub uczestnikiem postępowania sądowego w sprawach cywilnych.
Zdolność sądowa przysługuje: każdej osobie fizycznej od urodzenia do śmierci(nasciturus jeżeli
urodzi się żywy), osobie prawnej, organizacji społecznej, stowarzyszeniom, samorządom
mieszkańców wsi, organizacją studenckim, organom spółki z o.o. i akcyjnej, zarządowi spółdzielni.
Nie przysługuje partiom politycznym.
Art.: 1117 i 1118 – zdolność sądowa cudzoziemców.
Zdolność sądowa jest bezwzględną przesłanką procesową, skutkuje nieważnością
postępowania.
Sąd odrzuci pozew jeżeli sprawa jest jeszcze w toku. Jeżeli się zakończyła będzie podstawą do
wznowienia.
Jeżeli brak w zakresie zdolności sądowej da się uzupełnić, sąd wyznaczy odpowiedni termin. Sąd
może także dopuścić tymczasowo do czynności stronę nie mającą zdolności sądowej, z

zaznaczeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu brak ten będzie uzupełniony, a czynności
zatwierdzone przez powołaną do tego osobę.
Jeżeli braku nie da się uzupełnić albo nie został on uzupełniony w odpowiednim terminie, sąd
zniesie postępowanie w zakresie, w jakim on jest dotknięty brakiem, i miarę potrzeby wyda
odpowiednie postanowienie.

WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE – art. 72 i 73 KPC
Kumulacja podmiotowa polega na tym że po jednej lub po obu stronach występuje więcej niż jeden
podmiot.
Współuczestnictwo materialne
Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot
sporu stanowią: prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i
prawnej.
Tutaj chodzi o podobieństwo ( a nie tożsamość ) , bo skutki mogą być dla każdego inne mimo
jednakowej podstawy prawnej.
Współuczestnictwo formalne
roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i
prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z
osobna, jako też dla wszystkich wspólnie.
Współuczestnictwo jednolite
Każdy współuczestnik działa w imieniu własnym.
W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że
wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite),
czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie działających. Do
zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody
wszystkich współuczestników.

INTERWENCJA UBOCZNA - art. 76 KPC
Osoba trzecia przystępuje do procesu:
1.do jednej ze stron
2. pomaga tej stronie w obronie jej praw
3. nie dochodzi praw własnych – wyjątek art. 81:jeżeli wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść
bezpośredni skutek w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której
interwenient przystąpił, do interwenienta stosuje się przepisy o współuczestnictwie jednolitym
4. w terminie – do zamknięcia rozprawy w II instancji
5. musi mieć interes prawny
Ze względu na interes prawny wyróżniamy:
- interwencję zwykłą (niesamoistną) – wystarczy, że wyrok będzie pośrednio oddziaływał na
sferę prawną interwenienta np. poręczyciel
- interwencję kwalifikowaną (samoistną) – art. 81 – bezpośrednio – np. jeżeli jeden ze
współwłaścicieli nieruchomości wytoczyłby pozew o eksmisję dzierżawcy to wyrok odniesie
bezpośredni skutek do wszystkich współwłaścicieli
Czynności niesamoistnego nie mogą pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami
strony, do której przystąpił.
Samoistny może działać niezależnie od strony, do której przystąpił. Działanie jego może być nawet
sprzeczne z działaniami strony do której przystąpił, a wówczas oceny dokona sąd. Nie może on
dokonywać czynności dyspozytywnych, gdyż nie jest stroną w procesie.
Skutki pozaprocesowe interwencji ubocznej polegają na tym, że interwenient nie może w stosunku
do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa rozstrzygnięta została błędnie albo że
strona ta prowadziła proces wadliwie, chyb że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta
uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie
skorzystała ze środków, które nie były znane interwenientowi.

PRZYPOZWANIE – art. 84 i 85 KPC
Interwencja uboczna dochodzi normalnie do skutku z inicjatywy interwenienta, który dołącza się,
ale wyjątkowo może dojść z inicjatywy strony, która czyni to właśnie przez przypozwanie czyli
zawiadamia osobę trzecią o procesie i wzywa do wzięcia udziału
Skutek gdy osoba przypozwana nie wejdzie do procesu: art. 85 w zw. z 82: tak jak skutki
interwencji ubocznej.
Termin przystąpienia – jak w art. 76: do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji.

PEŁNOMOCNICTWO – art. 87 KPC
Za strony w procesie może działać ich przedstawiciel ustawowy. Może też działać pełnomocnik, czyli
osoba która działa też w imieniu, na rzecz strony i ze skutkiem bezpośrednio dla strony ale musi
być upoważniona przez stronę i działać w granicach tego upoważnienia.
Można mieć dowolną ilość pełnomocników ale każdemu trzeba udzielić osobnego pełnomocnictwa.
Szczególna forma pełnomocnictwa – art. 118: Ustanowienie adwokata dla strony zwolnionej od
kosztów sądowych jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.
Braki co do pełnomocnictwa – art. 379 pkt 2 – nieważność postępowania.
Wygaśnięcie pełnomocnictwa: śmierć strony, utrata zdolności sądowej przez stronę,
wypowiedzenie, śmierć pełnomocnika osiągnięcie celu.
Pełnomocnictwo nie gaśnie z chwilą zakończenia sprawy.

ZWOLNIENIE OD KOSZTÓW SĄDOWYCH – art. 111§ 1 KPC
Nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych:
- strona dochodząca ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych;
- strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych;
- prokurator;
- kurator, wyznaczony przez sąd orzekający lub przez sąd opiekuńczy dla danej sprawy;
- strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd;
- strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone.

BRAKI PISM – URZĘDOWE FORMULARZE - art. 130, 130

1

KPC

Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków
formalnych, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia lub
uzupełnienia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste
niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie
właściwym.
Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie
wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.
Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia.
Zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu doręcza się tylko powodowi.
Stosuje się odpowiednio do pism, które powinny być wniesione na elektronicznych nośnikach
informatycznych.
Jeżeli powód będący usługodawcą lub sprzedawcą dochodzi roszczeń wynikających z
umów o:
1) świadczenie usług pocztowych i telekomunikacyjnych,
2) przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej,
3) dostarczanie energii elektrycznej, gazu i oleju opałowego,
4) dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków,
5) wywóz nieczystości,
6) dostarczanie energii cieplnej
- jest obowiązany wnieść pozew na urzędowym formularzu

POSIEDZENIE PRZY DRZWIACH ZAMKNIĘTYCH – 153 i 154 KPC
Sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach
zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub
moralności albo gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową.
Sąd może zarządzić odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych również na wniosek
strony, jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za uzasadnione lub jeżeli roztrząsane być mają
szczegóły życia rodzinnego. Postępowanie dotyczące tego wniosku odbywa się przy drzwiach
zamkniętych. Postanowienie w tym przedmiocie sąd ogłasza publicznie.

Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być obecni na
sali: strony, interwenienci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz
osoby zaufania po dwie z każdej strony.
Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odbywa się publicznie.

TERMINY
Cztery rodzaje:
1. ustawowe – nikt, nawet sąd nie może ich zmieniać
- ad quem – czynność musi być dokonana przed ich upływem
- post quem – czynność może być dokonana dopiero po ich upływie
2. sądowe (164, 166)
3. umowne – tylko jeden – 181 pkt 2

4. instrukcyjne – bez sankcji prawnej.

PRZYWRÓCENIE TERMINU
Warunki przywrócenia:
- na wniosek strony
- równoczesne dokonanie czynności, której terminowi uchybiono
- jest dopuszczalne tylko wtedy jeżeli uchybienie pociąga dla strony ujemne skutki
- uchybienie nastąpiło bez winy strony – np. udzielenie błędnej informacji przez pracownika sądu,
nieprawidłowe doręczenie pisma. Winę pełnomocnika traktuje się jak winę strony w imieniu, której
działa.
Na posiedzeniu niejawnym można wydać tylko postanowienie o przywróceniu terminu.
Postanowienie o oddaleniu wniosku można wydać tylko po przeprowadzeniu rozprawy.
Ponieważ kończy ono postępowanie w sprawie, można je zaskarżyć zażaleniem.
Spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuci na
posiedzeniu niejawnym.
W sprawach pracownika o roszczenia pracownicze wniosek może być wniesiony ustnie.
Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od wyroku orzekającego
rozwód jeżeli jedna ze stron zawarła nowy związek małżeński. Zgłoszenie wniosku nie wstrzymuje
postępowania w sprawie ani wykonania orzeczenia. Sąd jednak może wstrzymać postępowanie lub
wykonanie orzeczenia (względna suspensywność – 172).

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA
Postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek
siły wyższej.

Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:
1. w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności

procesowej,

utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru

takiego

przedstawiciela;
2. jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki

uniemożliwiające

jej działanie;
3. jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek
nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;
4. jeżeli ogłoszono upadłość strony, a spór dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy

upadłości.

Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:
1. jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;
2. jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;
3. jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji państwowej;
4. jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć

wpływ

na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;
5. w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie
niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a

pozwany

nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;
6. jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w
wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie
można nadać sprawie dalszego biegu.

Sąd może również zawiesić postępowanie na zgodny wniosek stron.

Sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w
szczególności:
1. w razie śmierci strony - z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego

albo z

chwilą ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku;
2. w razie utraty zdolności sądowej - z chwilą ustalenia ogólnego następcy prawnego;
3. w razie braku przedstawiciela ustawowego - z chwilą jego ustanowienia;
4. gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania - z chwilą uprawomocnienia

się

orzeczenia kończącego to postępowanie; sąd może jednak i przedtem, stosownie do okoliczności,
podjąć dalsze postępowanie.

Sąd postanowi podjąć postępowanie na wniosek którejkolwiek ze stron:
1. gdy postępowanie zostało zawieszone na wniosek spadkobiercy - po złożeniu oświadczenia o
przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo po upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia;
2. w wypadku zawieszenia na wniosek obu stron albo wskutek niestawiennictwa - nie wcześniej niż

po

upływie trzech miesięcy od zawieszenia, jeżeli strony we wniosku o zawieszenie nie oznaczyły
dłuższego terminu.

POZEW
Każde pismo procesowe powinno zawierać:
1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich

przedstawicieli

ustawowych i pełnomocników;
2. oznaczenie rodzaju pisma;
3. osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5. wymienienie załączników.

SKUTKI DORĘCZENIA POZWU – art. 192 KPC
Z chwilą doręczenia pozwu:
1. nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to
samo roszczenie;
2. pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;
3. zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy;
nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

SKUTKI WNIESIENIA POZWU
Procesowe:
- określenie właściwości sądu, gdyż sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż
do końca postępowania, chociażby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy,
- określenie jurysdykcji krajowej, gdyż jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia
postępowania trwa nadal, choćby podstawy jej odpadły w toku sprawy.

Materialne:
- przerwanie biegu przedawnienia,
- możliwość żądania odsetek od zaległych odsetek,
- możliwość przejścia roszczenia o zadośćuczynienie na spadkobierców,
- możliwość unieważnienia małżeństwa także po śmierci drugiego małżonka jeżeli jeden z
małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa którego mogą dochodzić jego
zstępni.

ZMIANA POWÓDZTWA – art. 193 KPC
Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu - art. 193. § 1
§ 2. Jeżeli w myśl przepisu poprzedzającego zmiana nie jest dopuszczalna, a powód zmienia
powództwo w ten sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje
nowe roszczenie jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w
przeciwnym zaś razie przekazuje sprawę sądowi właściwemu.
- poszerzenie pozwu (gdy prowadzi do kumulacji to ma zastosowanie art. 191)
- jeśli poszerza a zmiana jest niedopuszczalna to jest to nowa, samodzielna sprawa (nowa
sygnatura)

Gdy jednak zmiana taka następuje w sądzie rejonowym, należy przekazać całe zmienione
powództwo sądowi okręgowemu, który dla zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo
właściwy.
- jeśli zmiana narusza właściwość / tryb (z rejonu do okręgu) => wyjątek od art. 15 !!!

§ 3. Jeżeli powód występuje z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia pierwotnego,
skutki przewidziane w artykule poprzedzającym rozpoczynają się z chwilą, w której roszczenie to
powód zgłosił na rozprawie w obecności pozwanego, w innych zaś wypadkach - z chwilą doręczenia
pozwanemu pisma zawierającego zmianę i odpowiadającego wymaganiom pozwu.
– wcześniej trzeba było cofnąć to wcześniejsze

Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania,
choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy - art. 15. § 1.
§ 2. Sąd nie może uznać, że jest niewłaściwy, jeżeli w toku postępowania stał się właściwy.

Zmiana powództwa jest możliwa w całości albo w części – na żądanie albo uzasadnienie albo oba.
Zmiana powództwa możliwa jest jeśli nie wpływa na właściwość – nie może zmienić żadnej
właściwości
OSN: zmiana nie może powodować zmiany trybu (proces ↔ nieproces).

Zmiany są możliwe do zamknięcia rozprawy (zob. art. 217).
Jeżeli nowe fakty po zamknięciu rozprawy, ale przed wyrokiem – to jest dopuszczalne otworzenie
rozprawy i uzupełnienie.

ODRZUCENIE POZWU – art. 199 KPC
Sąd odrzuci pozew:
1. jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;
2. jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już
prawomocnie osądzona;
3. jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a

nie

działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej
będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;
4. jeżeli rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego.

Odrzucenie na początku
– te przyczyny muszą istnieć już w chwili wniesienia pozwu.
Przyczyny:
- art. 199 pkt. 1,2,3,
- brak jurysdykcji krajowej (art. 1099),
- art. 202 zd.2.
Odrzucenie w toku
– gdy sąd nie wyłapał wcześniej tej przyczyny.
Przyczyny:
- art. 199 pkt. 1,2,3 – ujawniły się w toku sprawy ale są od początku,
- art. 199 pkt. 4 – zapis na sąd polubowny – na wniosek (tzw. „zarzut”) – nie można odrzucić z
urzędu nawet jeśli przyczyna była od początku,
- brak jurysdykcji krajowej (art. 1099),
- art. 1119 – kaucja aktoryczna – składana przez cudzoziemca na żądanie pozwanego w celu
zabezpieczenia kosztów procesu,
- art. 1124 §3 – przyczyna braku kaucji (ale też gdy wniosek).

Postanowienie o odrzuceniu pozwu:
- postanowienie końcowe – przysługuje zażalenie,
- nie zamyka drogi procesowej na przyszłość.

Gdy nie było przyczyn odrzucenia od początku => art. 199 pkt. 1,2,3 i 1099, ale powstały w
toku procesu to zastosowanie ma art. 355 § 1 – wydanie wyroku jest wtedy niedopuszczalne.
=> postanowienie o umorzeniu postępowania.

Badanie z urzędu czy sprawa została skierowana do właściwego sądu – art. 200 KPC
§ 1. Sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość, przekaże sprawę sądowi właściwemu. Postanowienie
sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym.
§ 2. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu
sprawy. Nie dotyczy to wypadku przekazania sprawy sądowi wyższego rzędu. Sąd ten w razie
stwierdzenia swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, który uzna za właściwy, nie
wyłączając sądu przekazującego.
§ 3. Czynności dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy.

Badanie z urzędu właściwego trybu – art. 201 KPC
§ 1. Przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega
rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia. W
wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie niejawne w celu
wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

§ 2. Jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie
właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie. W wypadku
przekazania stosuje się odpowiednio przepisy § 2 i 3 artykułu poprzedzającego. Każda jednak
strona może żądać powtórzenia czynności sądu dokonanych bez jej udziału.

Badanie przyczyn – art. 202 KPC
Zapis na sąd polubowny oraz niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd
bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem
się w spór co do istoty sprawy.
Inne okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu, jak również niewłaściwy tryb postępowania,
brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego
przedstawiciela ustawowego sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

Cofnięcie pozwu – art. 203 KPC
§ 1. Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z
cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku.
§ 2. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa.
Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o
obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.
§ 3. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o
cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek
o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie
przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody.
§ 4. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie
roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z
prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Powództwo wzajemne – art. 204 KPC
§ 1. Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z
roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w
odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w
sprzeciwie od wyroku zaocznego.
§ 2. Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega
rozpoznaniu przez sąd wojewódzki, a sprawa wszczęta była w sądzie powiatowym, sąd ten
przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego.
§ 3. Przepisy dotyczące pozwu stosuje się odpowiednio do pozwu wzajemnego.

Niedopuszczalne jest powództwo wzajemne przy:
- rozwodzie,
- ochronie posiadania,
- nakazie zapłaty.

POSTĘPOWANIE DOWODOWE

DOKUMENTY
Rodzaje dokumentów:
1. dokument urzędowy
Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy
państwowe w ich zakresie działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo
zaświadczone.
Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych
sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje
społeczne w zakresie poruczonych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji państwowej.
II domniemania:
- prawdziwości (pochodzenia od właściwego organu),
- zgodności z prawdą.
Strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim
oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna
okoliczności te udowodnić.
Jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzi, że zawarte w nim
oświadczenie osoby, która je podpisała, od niej nie pochodzi, obowiązana jest okoliczności te
udowodnić. Jeżeli jednak spór dotyczy dokumentu prywatnego pochodzącego od innej osoby niż
strona zaprzeczająca, prawdziwość dokumentu powinna udowodnić strona, która chce z niego
skorzystać.

 obalenie domniemań

Za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu przez osobę trzecią sąd, po wysłuchaniu jej
oraz stron co do zasadności odmowy, skaże osobę trzecią na grzywnę. Osoba trzecia ma prawo
żądać zwrotu wydatków połączonych z przedstawieniem dokumentu.

 kara grzywny

2. dokument prywatny
Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie
zawarte w dokumencie.
I domniemanie:
- prawdziwości – że dokument został sporządzony przez osobę, która go podpisała.

Dokument ma pierwszeństwo – zasada pierwszeństwa dokumentu
WYJĄTKI !!! (art. 246 i 247 + postępowanie odrębne z zakresu prawa pracy).
1. Jeżeli ustawa lub umowa stron wymaga dla czynności prawnej zachowania formy pisemnej,
dowód ze świadków lub z przesłuchania stron w sprawie między uczestnikami tej czynności na fakt
jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy dokument obejmujący czynność został zagubiony,
zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią, a jeżeli forma pisemna była zastrzeżona tylko dla celów
dowodowych, także w wypadkach określonych w kodeksie cywilnym.
- strony czynności prawnej = strony w procesie,
- dowód na fakt dokonania czynności prawnej,
- dla formy pisemnej „ ad solemnitatem” i „ad eventum”,
- zagubiony, zniszczony, zabrany przez os. 3 => dopuszczalny.
(zob. art. 76 kc – ad probationem).
2. Dowód ze świadków lub z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu
obejmującego czynność prawną może być dopuszczony między uczestnikami tej czynności tylko w
wypadkach, gdy nie doprowadzi to do obejścia przepisów o formie zastrzeżonej pod rygorem
nieważności i gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy sąd uzna to za konieczne.
- dowód przeciw osnowie, ponad osnowę dokumentu,
- strony czynności prawnej = strony w procesie.
3. Prawo pracy – nie stosuje się ograniczeń dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron, gdy
jest dokument

ZEZNANIA ŚWIADKÓW
Świadkami nie mogą być:
1. osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
2. wojskowi i urzędnicy nie zwolnieni od zachowania tajemnicy służbowej, jeżeli ich zeznanie

miałoby

być połączone z jej naruszeniem;
3. przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony

jako

organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;
4. współuczestnicy jednolici.

Odmowa zeznań:
Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem:
- małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub
stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy
zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa
zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.
Odmowa odpowiedzi na pytanie:
Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego
lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę
lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z
pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów
powierzonych mu na spowiedzi.

DOWÓD Z PRZESŁUCHANIA STRON
Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały nie wyjaśnione fakty istotne
dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów zarządzi dowód z przesłuchania stron.

 Wyjątkowy charakter tego dowodu

Za osobę prawną sąd przesłuchuje osoby wchodzące w skład organu uprawnionego do jej
reprezentowania, przy czym sąd decyduje, czy przesłuchać wszystkie te osoby, czy też tylko
niektóre z nich.

Za Skarb Państwa sąd może przesłuchać w charakterze strony osoby powołane do reprezentowania
państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub
osoby przez nie wskazane.

Jeżeli powództwo jest wytoczone przez prokuratora lub organizację społeczną na rzecz oznaczonej
osoby, przesłuchuje się w charakterze strony powodowej tę osobę, chociażby nie przystąpiła ona do
sprawy.

Gdy z przyczyn natury faktycznej lub prawnej przesłuchać można co do okoliczności spornych
jedną tylko stronę, sąd oceni, czy mimo to należy przesłuchać tę stronę, czy też dowód ten
pominąć w zupełności. Sąd postąpi tak samo, gdy druga strona lub niektórzy ze współuczestników
nie stawili się na przesłuchanie stron lub odmówili zeznań.
W sprawach osób znajdujących się pod władzą rodzicielską, opieką lub kuratelą od uznania sądu
zależy przesłuchanie bądź samej strony, bądź jej przedstawiciela ustawowego, bądź też obojga.

Sąd przesłucha najpierw strony bez odbierania przyrzeczenia. Jeżeli przesłuchanie to nie wyświetli
dostatecznie faktów, sąd może przesłuchać według swego wyboru jedną ze stron ponownie, po
uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia. Przesłuchanie jednej ze stron co do pewnego faktu z
odebraniem od niej przyrzeczenia nie wyłącza takiego przesłuchania drugiej strony co do innego
faktu.

II etapy przesłuchania z stron:
1. bez przyrzeczenia (art. 303) – może już tu zakończyć przesłuchanie,
2. pod przyrzeczeniem (pod rygorem odpowiedzialności karnej),
(art. 303 zd.2)
- co do tego samego faktu to tylko 1 strona.

Przed przystąpieniem do przesłuchania sąd uprzedza strony, że obowiązane są zeznawać prawdę i
że stosownie do okoliczności mogą być przesłuchane ponownie po odebraniu od nich przyrzeczenia.
Przed odebraniem przyrzeczenia sąd uprzedza stronę o odpowiedzialności karnej za złożenie
fałszywych zeznań. Poza tym do przesłuchania stron i składania przyrzeczenia stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące świadków, z wyjątkiem przepisów o środkach przymusowych.

ZASADY ORZEKANIA
Przedmiot orzekania – art. 321 – orzekanie w granicach żądania i ponad żądanie.
Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad
żądanie.
Przepisu paragrafu poprzedzającego nie stosuje się w sprawach o roszczenia alimentacyjne i o
naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. W takich sprawach sąd orzeka o
roszczeniach, jakie wynikają z faktów przytoczonych przez powoda także wówczas, gdy roszczenie
nie było objęte żądaniem lub gdy było w nim zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż
usprawiedliwiony wynikiem postępowania.

WYROKI
Wyrok częściowy - art. 317 § 1
Sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli dostatecznie wyjaśniona do rozstrzygnięcia jest tylko
część żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego.
Na tej samej podstawie sąd może wydać wyrok częściowy, rozstrzygając o całości żądania
powództwa głównego lub wzajemnego.
Cechy:
- samodzielny,
- od wyroku częściowego, jako wyroku samoistnego przysługuje apelacja,
- jeśli w sprawie zapada wyrok częściowy to potem musi być końcowy (jeśli 5 wyroków częściowych
to 6 końcowy),
- nie ma tu orzeczenia o kosztach sądowych.

Wyrok wstępny - art. 318 § 1
Sąd, uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do
samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania - zarządzić bądź dalszą rozprawę, bądź jej
odroczenie.
W razie zarządzenia dalszej rozprawy, wyrok co do wysokości żądania, jak również rozstrzygnięcie
co do kosztów może zapaść dopiero po uprawomocnieniu się wyroku wstępnego.
Cechy:
- musi być spór co do zasadności żądania (tzn. czy powód ma prawo do roszczenia) i wysokości

- potem musi być końcowy
- można od niego apelować
- czy sąd II instancji może wydać wyrok wstępny ?? – NIE !! (choć w praktyce jest to dyskusyjne)
- nie rozstrzyga się tu o kosztach

Jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do
wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić
powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego
na ograniczenie odpowiedzialności.

W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone
świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć
odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o
świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest
niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny,
opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Wyrok końcowy
- musi być jeśli wcześniej był wyrok wstępny lub częściowy
- tu rozstrzyga się o kosztach

Wyrok z uznania
- jeśli pozwany uznaje żądanie pozwu

Wyrok łączny – art. 219 KPC
- gdy sąd zarządził połączenie kilku spraw

Wyrok uzupełniający – art. 351 § 3 KPC
- gdy sąd nie rozstrzygnął „in merito” całości żądania
- gdy orzekł rygoru natychmiastowej wykonalności ( gdy był wniosek, lub przyczyna orzeczenia go
z urzędu – art. 333 §1 )
- gdy nie zamieścił innego wymaganego rozstrzygnięcia np. o kosztach

Strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy doręczenie wyroku
następuje z urzędu - od jego doręczenia, zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli:
- sąd nie orzekł o całości żądania,
- o natychmiastowej wykonalności
- albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien
był zamieścić z urzędu.
Dotyczy to także wypadku, gdy w sprawie, której zakres nie zależy od treści żądania pozwu, sąd -
wbrew wynikom postępowania - nie orzekł o roszczeniu nie zgłoszonym w żądaniu lub przyznał je w
rozmiarze mniejszym niż należało.
Wniosek o uzupełnienie wyroku co do zwrotu kosztów lub natychmiastowej wykonalności sąd może
rozpoznać na posiedzeniu niejawnym.
Orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w postaci wyroku, chyba że uzupełnienie dotyczy wyłącznie
kosztów lub natychmiastowej wykonalności.
Cechy:
- ten 14 dniowy termin nie może być przywrócony przy uzupełnieniu, bo brak jest jednej
przesłanki,
- można tylko wytoczyć nowe powództwo,
- forma uzupełnienia: (koszty, rygor => postanowienie uzupełniające; reszta => wyrok
uzupełniający).

Wyrok zaoczny – art. 339 § 1
Instytucja wyroku zaocznego pozostaje w ścisłym związku ze skutkami bezczynności strony
pozwanej w procesie.
Na podstawie przepisów sąd wyda (z urzędu) wyrok zaoczny:
1. jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo
2. gdy mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie
Wyrok zaoczny może być wydany tylko w razie bezczynności pozwanego, a nie powoda.
Następstwem bezczynności strony powodowej może być tylko zawieszenie postępowania.

Mimo niestawienia się pozwanego na rozprawę sąd nie wyda wyroku zaocznego w
wypadkach:
1. jeżeli pozwany żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności albo składał już w sprawie
wyjaśnienia pisemnie albo ustnie
2. jeżeli doręczenie wezwania pozwanemu na rozprawę okaże się nieprawidłowe albo jeżeli
nieobecność pozwanego jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi
przeszkodą, której nie można było przezwyciężyć
3. jeżeli powód na rozprawie wystąpi z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia
pierwotnego
4. jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby,
których udział w sprawie jest konieczny
5. jeżeli zachodzi współuczestnictwo jednolite po stronie pozwanej i przynajmniej jeden ze
współuczestników działa w sprawie
6. jeżeli zachodzi jedna z okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu lub zachodzi
niewłaściwość sądu nie dająca się usunąć w drodze umowy stron albo niewłaściwy tryb
postępowania.

Wyrok zaoczny może być wydany gdy sąd posiada dowód prawidłowego doręczenia pozwanemu
wezwania na rozprawę.
Sąd wydając wyrok zaoczny może przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach
faktycznych przytoczonych w pozwie lub pismach doręczonych pozwanemu przed rozprawą, jeżeli
nie budzą one uzasadnionych wątpliwości co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy.
Jeżeli twierdzenia powoda budzą wątpliwości sąd powinien z urzędu przeprowadzić postępowanie
dowodowe.

W dwóch kategoriach spraw sąd nie może przyjąć za prawdziwe twierdzeń powoda co do
okoliczności faktycznych i w razie bezczynności pozwanego zawsze będzie musiał przeprowadzić
postępowanie dowodowe celem wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności:
1. w sprawach małżeńskich
2. w sprawach ze stosunku między rodzicami a dziećmi

Wyrok zaoczny sąd uzasadnia gdy powództwo zostało oddalone w całości lub w części, a powód
zażądał uzasadnienia wyroku w ciągu tygodnia od doręczenia mu wyroku, albo gdy powód, który
żądania tego nie zgłosił wniósł apelację w przepisanym terminie.
Wyroki zaoczne zawsze są doręczane z urzędu obu stronom wraz z pouczeniem o przysługujących
środkach zaskarżenia.
Od wyroku zaocznego pozwanemu przysługuje sprzeciw – w ciągu 7 dni, natomiast
powodowi apelacja.

Rozpoznając ponownie sprawę sąd wydaje wyrok, którym wyrok zaoczny:
- w całości lub w części utrzymuje w mocy albo,
- uchyla go i orzeka o żądaniu pozwu bądź też,
- pozew odrzuca lub postępowanie umarza (art. 347).

UMORZENIE POSTĘPOWANIA – art. 355 KPC
Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym
pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.
Postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym, jeżeli powód
cofnął ze skutkiem prawnym pozew w piśmie procesowym.

PRAWOMOCNOŚĆ ORZECZEŃ SĄDOWYCH
Prawomocność formalna – niemożność zmiany rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu
sądowym za pomocą zwykłych środków odwoławczych, czyli niezaskarżalność orzeczenia w toku
instancji.
Prawomocność materialna – dotyczy skutków prawnych rozstrzygnięcia ze względu na jego
treść zawartą w orzeczeniu sądowym.
Orzeczeniu sądu jest prawomocne(formalnie) jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy
lub inny środek zaskarżenia. Prawomocne orzeczenie sądowe, zawierające rozstrzygnięcie
merytoryczne korzysta z powagi rzeczy osądzonej.
Brak środka odwoławczego lub innego środka zaskarżenia może zachodzić z
następujących przyczyn:
1. jeżeli od danego orzeczenia nie przysługuje według przepisów w ogóle żaden środek
zaskarżenia, to orzeczenie staje się prawomocne od razu z chwilą jego wydania

2. jeżeli strona uchybiła terminowi do wniesienia środka zaskarżenia, to orzeczenie staje się
prawomocne z chwilą upływu terminu do wniesienia środka zaskarżenia
3. jeżeli skorzystano ze środka zaskarżenia, ale środek ten nie został uwzględniony, zaskarżone
orzeczenie staje się prawomocne z chwilą wydania rozstrzygnięcia negatywnego odnośnie do
wniesienia środka zaskarżenia.
Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd I instancji na posiedzeniu niejawnym, a
dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie II instancji – ten sąd. Sąd dokonuje tego jednoosobowo.

POWAGA RZECZY OSĄDZONEJ
Polega ona na tym, że prawomocne orzeczenie sądu zawierające rozstrzygnięcie co do istoty
sprawy wiąże sąd i strony czy uczestników oraz w zasadzie wyklucza ponowne postępowanie
sądowe w tej samej sprawie, gdy została ona już prawomocnie rozstrzygnięta co do swej istoty.
Z powagi rzeczy osądzonej korzysta każdy wyrok. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy
osądzonej tylko między tymi samymi stronami. Istnieje jednak rozszerzona prawomocność.
Rozszerzona prawomocność będzie zachodziła w zasadzie w razie współuczestnictwa jednolitego i
interwencji samoistnej.
W rozszerzonej prawomocności lub powadze rzeczy osądzonej mówimy wówczas, gdy wyrok na
podstawie przepisów prawnych korzysta z powagi rzeczy osądzonej jeszcze co do innych osób poza
samymi stronami w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Wypadki rozszerzonej prawomocności są dość częste i można je podzielić na dwie grupy.
Pierwszą stanowią wypadki, gdy wyrok z powodu szczególnego charakteru przedmiotu procesu ma
powagę rzeczy osądzonej dla wszystkich i przeciwko wszystkim(wyroki w sprawach małżeńskich, ze
stosunku między rodzicami a dziećmi).
Do drugiej grupy należą wypadki, w których wyrok ma powagę rzeczy osądzonej wobec osób
trzecich na podstawie szczególnego stosunku tych osób do jednej ze stron procesowych i tylko w
stosunku do niej (wypadki następstwa prawnego).

WYKONALNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ ORZECZEŃ SĄDOWYCH
Prawomocne orzeczenia sądowe podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej, jeżeli ich treść
nadaje się do przymusowego wykonania.
Istota natychmiastowej wykonalności orzeczenia sądowego polega na tym, że orzeczenie sądowe,
aczkolwiek nie jest jeszcze prawomocne, staje się wykonalne i stanowi tytuł egzekucyjny.
Natychmiastowa wykonalność przysługuje pewnym orzeczeniom z mocy ustawy, a innym może być
nadana przez sąd w drodze osobnego postanowienia przy jego wykonaniu.
Natychmiast wykonalne z mocy ustawy są wszystkie postanowienia sądowe zapadające w I
instancji, a podlegające zaskarżeniu w drodze zażalenia.

Sąd z urzędu nada wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności jeżeli:
1. zasądza alimenty – co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed
wniesieniem powództwa – za okres nie dłuższy niż trzy miesiące,
2. zasądza roszczenie uznane przez pozwanego,
3. wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny,
4. zasądza należności pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy – w części nie przekraczającej
pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia,

Sąd może nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli:
1. zasądza należności z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub prywatnego,
którego prawdziwość nie została zaprzeczona
2. uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania

Sąd może na wniosek powoda nadać wyrok natychmiastowej wykonalności, gdyby
opóźnienie uniemożliwiło lub znacznie utrudniło wykonanie wyroku albo narażało powoda na
szkodę. Nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności sąd może uzależnić od złożenia przez
powoda stosownego zabezpieczenia.
Natychmiastowa wykonalność nie może być orzeczona nawet na zabezpieczeniem w
następujących przypadkach:
1. jeżeli wskutek wykonania wyroku mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda
2. w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa

SKUTECZNOŚĆ ORZECZENIA SĄDOWEGO
Postanowienia stają się skuteczne w takim zakresie i w taki sposób, jaki wynika z ich treści z chwilą
ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było – z chwilą podpisania sentencji.

APELACJA
Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. (zob. art. 351 –
wyrok uzupełniający).
Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego
jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny.
Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Postanowienia
dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie
jednego sędziego (prawo pracy – udział ławniczy).

Apelacja służy do zaskarżania merytorycznych orzeczeń sądów pierwszej instancji.
Apelacja przysługuje od wyroku sądu I instancji oraz od postanowień orzekających co do istoty
sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym przez sąd I instancji, a także od postanowienia
sądu okręgowego o uznaniu orzeczenia sądu zagranicznego.
Nauka prawa procesowego przyjmuje niżej wymieniony podział błędów, jakie mogą zajść
w postępowaniu przed sądem I instancji i usprawiedliwić zaskarżenie wydanego przez
ten sąd orzeczenia:
1. błędy zaszłe w samym orzeczeniu – błędne rozumowanie sądu przy orzekaniu
2. błędy zaszłe w postępowaniu – naruszenie przepisów proceduralnych w toku postępowania.

Wśród błędów dotyczących samego orzeczenia można wyróżnić:
1. błędy dotyczące elementu prawnego w orzeczeniu – polegają na naruszeniu przepisów prawa
materialnego lub procesowego w samym orzeczeniu
2. błędy dotyczące elementu faktycznego w orzeczeniu – przyjęcie przez sąd w orzeczeniu błędnych
ustaleń lub mylnych sądów ogólnych

Sąd II instancji bada te sporne kwestie, które skarżący określił jako zarzuty apelacji. Poza tym sąd
z urzędu bada, czy postępowanie przed sądem I instancji nie było dotknięte nieważnością.

Nieważność zachodzi gdy:
1. droga sądowa była niedopuszczalna
2. strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do reprezentowania,
przedstawiciela ustawowego albo gdy pełnomocnik nie był należycie umocowany
3. zawisłość sprawy lub powaga rzeczy osądzonej
4. skład sądu był sprzeczny z przepisami lub brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy
5. storna została pozbawiona możliwości obrony swych praw
6. sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość
przedmiotu sporu
7. zachodzi w sprawie brak jurysdykcji krajowej

Apelacja powinna czynić zadość ogólnym wymaganiom przepisanym przez kodeks dla
pisma procesowego oraz spełniać szczególne warunki przepisane kodeksem dla apelacji,
a mianowicie powinna zawierać:
1. oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem czy jest on zaskarżony w całości
czy w części
2. zwięzłe przedstawienie zarzutów
3. uzasadnienie zarzutów
4. wskazanie, w razie potrzeby, nowych dowodów lub faktów oraz wykazanie, że potrzeba
powołania się na nie wynikła później
5. wniosek o zmianę lub uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia

Apelację należy wnieść w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej
wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażąda doręczenia wyroku z uzasadnieniem w terminie
tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym
upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Po doręczeniu apelacji stronie przeciwnej, strona ta może w ciągu tygodnia wnieść odpowiedź na
apelację wprost do sądu II instancji.
Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Przewodniczący w tym
sądzie przeprowadza postępowanie wstępne, w toku którego bada, czy apelacja nie zawiera jakiś
braków. W przypadku braków nieusuwalnych apelacja zostanie odrzucona postanowieniem sądu.
Jeżeli nie zawiera braków lub zostały usunięte przewodniczący zarządza przedstawienie sprawy
sądowi II instancji.
Postępowanie wstępne zostaje powtórzone przed sądem II instancji, który może na posiedzeniu
niejawnym odrzucić apelację, jeżeli ulegała odrzuceniu przez sąd I instancji. Jeżeli nie zawiera
żadnych braków zostaje wyznaczona rozprawa.

Posiedzenie niejawne – w 2 przypadkach:
- nieważność
- wstępna kontrola formalna ( np. termin

Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. Sąd orzeka na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd II instancji po przeprowadzonej rozprawie wydaje orzeczenie, w którym może:
1. oddalić apelację
2. uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania I instancji
3. zmienić zaskarżone orzeczenie i orzec co do istoty sprawy
4. uchylić zaskarżone orzeczenie i pozew odrzucić
5. uchylić zaskarżone orzeczenie i postępowanie umorzyć.
Wyrok sądu II instancji jest natychmiast wykonalny, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej (np. wyrok w
sprawach małżeńskich).

KASACJA
Kasacja przysługuje od wyroku lub postanowienia o odrzuceniu pozwu lub umorzeniu
postępowania kończących postępowanie w sprawie, wydanych przez sąd drugiej
instancji.
Kasacja jest dopuszczalna od wyroku częściowego, wstępnego, uzupełniającego, łącznego
wydanego przez sąd II instancji albo wydanego przez sąd pierwszej instancji, od którego apelacja
przez sąd drugiej instancji została oddalona.

Kasacja nie przysługuje – w sprawach procesowych:
- w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 10
tys. zł.(sprawy gospodarcze 20 tys.)
- w sprawach o alimenty
- w sprawach o czynsz najmu lub dzierżawy
- w sprawach o naruszenie posiadania
- w sprawach kar porządkowych, świadectw pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub
ich ekwiwalent
- rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym
Kasacja nie przysługuje – w postępowaniu nieprocesowym:
- przepadku rzeczy
- zarządu związanego ze współwłasnością lub użytkowaniem
- zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, wyjawienia przedmiotów spadkowych, zarządu spadku
nie objętego oraz zwolnienia wykonawcy testamentu
- zniesienia współwłasności i działu spadku, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż
pięćdziesiąt tysięcy złotych.

Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie
miesięcznym od dnia doręczenia orzeczenia stronie skarżącej, która złożyła wniosek o doręczenie
w terminie tygodniowym, licząc od ogłoszenia orzeczenia; gdy ogłoszenia orzeczenia nie było – w
terminie tygodniowym od dnia doręczenia z urzędu orzeczenia z uzasadnieniem.

Kasacja powinna zawierać:
1. oznaczenie orzeczenia, z zaznaczeniem czy jest ono zaskarżone w całości, czy w części
2. przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie
3. przedstawienie okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie
4. wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem żądanego uchylenia lub zmiany
Po wniesieniu kasacji do sądu II instancji sąd ten bada czy kasacja została wniesiona w terminie,
czy jest dopuszczalna, czy odpowiada wymogom z art. 393 indeks 3, a także czy została opłacona.
Wszystkie braki formalne kasacji mogą być uzupełnione przez wezwanie pełnomocnika do ich
usunięcia. Kasację, której braków nie usunięto lub niedopuszczalną sąd odrzuci. Jeżeli kasacja nie
zawiera wymagań określonych w art. 393 indeks 3, sąd kasację odrzuci bez wzywania do usunięcia
braków. Żadne z wymagań stawianych kasacji w art.393 in. 3 nie może być uzupełnione. Na
postanowienie sądu o odrzuceniu kasacji przysługuje zażalenie.
Po doręczeniu odpisu kasacji stronie przeciwnej, strona ta może wnieść do sądu II instancji
odpowiedź na kasację w terminie dwutygodniowym.
W SN kasacja podlega takim samym badaniom jak w sądzie II instancji. Jeżeli kasacja nie zawiera
żadnych braków, przewodniczący wyznacza sędziego i kieruje kasację na posiedzenie niejawne w

celu zbadania, czy nie zachodzą podstawy do odmowy przyjęcia kasacji do rozpoznania.
Nazywane jest to przedsądem.

SN może odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania jeżeli:
1. w sprawie nie występują istotne zagadnienia prawne
2. nie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących w orzecznictwie poważne
wątpliwości lub wywołujących rozbieżności
3. kasacja jest oczywiście bezzasadna

SN nie może odmówić przyjęcia kasacji gdy zaskarżone orzeczenie oczywiście narusza prawo
albo gdy zachodzi nieważność postępowania. Jeżeli w wyniku przedsądu nie odmówiono przyjęcia
kasacji, ani jej też nie odrzucono, lub nie zwrócono akt sprawy z kasacją sądowi w celu usunięcia
dostrzeżonych braków, przewodniczący decyduje, czy kasacja może być rozpoznana na posiedzeniu
niejawnym, czy też należy wyznaczyć rozprawę.

Na posiedzeniu niejawnym SN rozpoznaje kasację:
1. od postanowienia sądu II instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania
2. jeżeli zachodzi nieważność postępowania
3. gdy kasacja jest oczywiście bezzasadna

SN rozpoznaje kasację w składzie 3 sędziów.
Na rozprawie lub posiedzeniu strona może działać tylko przez adwokata lub radcę prawnego.
SN rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacji oraz jej podstaw, w granicach zaskarżenia
bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania.
W postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powoływanie nowych faktów i dowodów, a SN
jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.

Kodeks wymienia dwie podstawy kasacyjne:
1. naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie
2. naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy
SN nie może czynić własnych ustaleń faktycznych

Po rozpoznaniu kasacji SN wydaje następujące orzeczenia:
1. oddalające kasację
2. uchylające zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazujące sprawę w uchylonym
zakresie do ponownego rozpoznania
3. zmieniające zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i orzekające co do istoty sprawy w tym
zakresie
4. uchylające zaskarżone orzeczenie i odrzucające pozew lub wniosek
5. uchylające zaskarżone orzeczenie i umarzające postępowanie.

ZAŻALENIE
Zażalenie jest środkiem odwoławczym, za pomocą którego strony, uczestnicy, prokurator lub inna
zainteresowana osoba zwraca się do sądu II instancji(lub SN w wypadku zażalenia np. na
odrzucenie kasacji) o zmianę lub uchylenie postanowienia sądu lub zarządzenia przewodniczącego
wydanego w pierwszej instancji.
Zażalenie stanowi środek odwoławczy w ścisłym tego słowa znaczeniu, gdyż ma w zasadzie
charakter dewolutywny. Środek ten nie przysługuje od orzeczeń co do istoty sprawy, ale od innych
orzeczeń sądu I instancji.
Zażalenie jest dopuszczalne tylko w wypadkach, w których kodeks wyraźnie je przewiduje.

W procesie cywilnym zażalenie przysługuje na:
1. postanowienie sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie
2. na zarządzenia przewodniczącego o zwrocie pozwu(z wyjątkiem zwrotu na podstawie art.130 z
1)
3. na postanowienia sądu wymienione w pkt 1-11 art.394&1

Zażalenie służy tylko na postanowienia sądu I instancji, a na postanowienia sądu II instancji tylko
w przedmiocie odrzucenia kasacji.
Zażaleniem do SN – oprócz postanowień sądu II instancji odrzucających kasację – mogą być
objęte także inne postanowienia, a mianowicie te, które kończą postępowanie w sprawie, ale nie są
postanowieniami dotyczącymi odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania, na które przysługuje
kasacja, a także nie są postanowieniami wydanymi w wyniku rozpoznania zażalenia od

postanowienia sądu I instancji. Zażalenie kierowane do SN powinno być sporządzone przez
adwokata.

Zażalenia musi czynić zadość wymaganiom dla pisma procesowego, a nadto musi
zwierać:
1. wskazanie zaskarżonego postanowienia
2. wniosek o jego zmianę lub uchylenie
3. zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów

Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się go od doręczenia postanowienia, a
gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie
– od ogłoszenia postanowienia.
Wniesienie zażalenia samo przez się nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia. Sąd I
instancji może wstrzymać wykonanie postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia.
Zażalenie wnosi się do sądu I instancji który wydał zaskarżone postanowienie.

Do postępowania wywołanego wniesieniem zażalenia stosuje się przepisy o apelacji z
wyjątkami:
1. sąd I instancji w zasadzie przedstawia akta wraz z zażaleniem sądowi II instancji po doręczeniu
zażalenie stronie przeciwnej, ale w wypadkach, w których zażalenie nie dotyczy praw strony
przeciwnej – niezwłocznie po złożeniu zażalenia bez doręczania go stronie przeciwnej
2. jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, sąd, który
wydał zaskarżone postanowienie może na posiedzeniu niejawnym uchylić zaskarżone
postanowienie i sprawę rozpoznać na nowo (bez przesyłania akt sądowi II instancji)
3. sąd II instancji w zasadzie rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym, biorąc pod uwagę
nowe okoliczności i fakty(może zarządzić odpowiednie dochodzenie)
4. sąd II instancji w postępowaniu zażaleniowym w zasadzie orzeka apelacyjnie, a nie kasacyjnie.
Władnym jest w każdym wypadku rozstrzygać sprawę ostatecznie, nie przekazując jej do
rozpoznania sądowi I instancji
5. rozstrzygnięcie sądu II instancji zawsze zapada w formie postanowienia

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
Instytucja wznowienia postępowania polega na ponownym rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy
zakończonej prawomocnym orzeczeniem co do istoty sprawy, jeżeli zachodzą w ustawie oznaczone
przyczyny wznowienia. Kodeks przyjął wznowienie postępowania z przyczyn nieważności i z
przyczyn restytucyjnych. Według kodeksu można żądać wznowienia postępowania, które zostało
zakończone prawomocnym wyrokiem. Z wyrokiem zrównane są nakazy zapłaty wydane w
postępowaniu nakazowym lub upominawczym.
Nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania w następujących przypadkach:
1. w sprawach, w których zapadł wyrok unieważniający małżeństwo lub orzekający rozwód albo
ustalający nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu
się nowy związek małżeński
2. w sprawach zakończonych prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie
postępowania: dotyczy to także postępowania nieprocesowego

W postępowaniu nieprocesowym skarga o wznowienie postępowania jest dopuszczalna w razie
zakończenia postępowania prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy.
W postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym skarga o wznowienie postępowania nie jest
dopuszczalna.
Skargę o wznowienie może wnieść strona lub prokurator, choćby nie brał on udziału w poprzednim
postępowaniu, w postępowaniu nieprocesowym – każdy uczestnik, a także prokurator.

Przyczyny wznowienia:
1. z przyczyn nieważności:
- jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z
ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia
- jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana
bądź jeśli w skutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możliwości działania
2. z przyczyn restytucyjnych
- oparcie wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym
- oparcie wyroku na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym
- uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa
- późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego

- wykrycie takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na
wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu

Kodeks ustanawia termin trzymiesięczny dla złożenia skargi o wznowienie
postępowania.
Termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia. Poza tym
terminem kodeks przyjął jeszcze pięcioletni okres przedawnienia prawa do wniesienia skargi. Po
upływie tego terminu strona nie może żądać wznowienia z wyjątkiem wypadku, gdy strona
pozbawiona była możności działania lub nie była należycie reprezentowana.

Skarga powinna czynić zadość ogólnym warunkom pozwu, a ponadto powinna zawierać:
1. oznaczenie zaskarżonego wyroku
2. podstawę wznowienia i jej uzasadnienie
3. okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi
4. wniosek o uchylenie lub zmianę zaskarżonego wyroku

Skargę wnosi się do sądu, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Do wznowienia postępowania
z przyczyn nieważności właściwy jest sąd, który wydał zaskarżony wyrok, a jeżeli zaskarżono
wyroki sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej.
Właściwość sądu dla wznowienia postępowania ma charakter właściwości wyłącznej. Sąd bada
najpierw na posiedzeniu niejawnym, czy skarga jest wniesiona w terminie i czy opiera się na
ustawowej podstawie wznowienia. Sąd odrzuci skargę jeżeli stwierdzi, że została wniesiona po
terminie, tudzież brak jednego z ustawowych wymogów wznowienia. Jeżeli nie zachodzą podstawy
do odrzucenia skargi sąd wyznaczy rozprawę. Na rozprawie sąd rozstrzyga przede wszystkim o
dopuszczalności wznowienia i odrzuca skargę jeżeli brak jest ustawowej podstawy wznowienia lub
nie zachowano terminu do wniesienia skargi.
Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach jednak takich, jakie zakreśla podstawa wznowienia.
Sąd stosowanie do okoliczności bądź oddala skargę, bądź uwzględniając ją, zmienia
zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

TRYBY ODRĘBNE – charakter fakultatywny: postępowanie nakazowe.

Postępowanie nakazowe - jedyne odrębne o charakterze fakultatywnym

Postępowanie nakazowe należy do właściwości sądów rejonowych i okręgowych.
Sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym na pisemny wniosek powoda zgłoszony w
pozwie.
Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym.

Sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia
innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione
dołączonym do pozwu:
1. dokumentem urzędowym,
2. zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
3. wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
4. zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z
powodu braku środków na rachunku bankowym.
Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu
lub rewersu należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają
wątpliwości. W razie przejścia na powoda praw z weksla, z czeku, z warrantu lub z rewersu, do
wydania nakazu niezbędne jest przedstawienie dokumentów do uzasadnienia roszczenia, o ile
przejście tych praw na powoda nie wynika bezpośrednio z weksla, z czeku, z warrantu lub z
rewersu.

Sąd może wydać nakaz zapłaty, jeżeli bank dochodzi roszczenia na podstawie wyciągu z ksiąg
bankowych podpisanego przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i
obowiązków majątkowych banku i opatrzonego pieczęcią banku oraz dowodu doręczenia dłużnikowi
pisemnego wezwania do zapłaty.
Dopuszczalne jest dołączenie odpisów dokumentów, o których mowa w § 1, jeżeli ich zgodność z
oryginałem jest poświadczona przez notariusza albo występujących w tej sprawie adwokata lub
radcę prawnego. Jeżeli nie dołączono oryginału weksla lub czeku albo dokumentów określonych w §
3, przewodniczący wzywa powoda do ich złożenia pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art.
130.

W razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę, chyba że
sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym.

Pozew może być wniesiony do sądu właściwości ogólnej albo sądu miejsca wykonania
zobowiązania.
Jeżeli pozwano łącznie kilku zobowiązanych z weksla lub z czeku, nakaz może być wydany przez
sąd miejsca płatności lub właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub
czeku.

Wydając nakaz zapłaty sąd orzeka, że pozwany ma w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia
nakazu zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty.
Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku może być w formie
skróconej umieszczony na ich odpisie.
Nakaz zapłaty doręcza się stronom; pozwanemu wraz z pozwem i załącznikami.

Nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu
klauzuli wykonalności. Kwota zasądzona nakazem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę,
której złożenie przez dłużnika do depozytu sądowego wystarczy do zabezpieczenia. Jeżeli nakaz
zobowiązuje do wydania rzeczy zamiennych, do zabezpieczenia wystarczy złożenie sumy równej
wartości przedmiotu sporu.
Powód wnosząc o dokonanie zabezpieczenia jest obowiązany wskazać sposób zabezpieczenia. Sąd
na wniosek pozwanego może ograniczyć zabezpieczenie według swego uznania. Przepis art. 742
oraz przepisy o ograniczeniu zabezpieczenia przeciwko Skarbowi Państwa stosuje się odpowiednio.

Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku staje się natychmiast
wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. W razie wniesienia zarzutów sąd może
na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu. Przepisy o ograniczeniu wykonalności w
sprawach przeciwko Skarbowi Państwa stosuje się odpowiednio.

Pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. W piśmie pozwany
powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości czy w części, przedstawić zarzuty, które pod
rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, oraz pozostałe zarzuty
przeciwko żądaniu pozwu, a także wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie.
Jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie zarzutów wymaga również
zachowania tej formy.
Do potrącenia mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których
mowa w art. 485.
Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne.

Sąd odrzuca zarzuty wniesione po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalne, jak
również zarzuty, których braków pozwany nie usunął w terminie.
Nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie zarzutów, ma
skutki prawomocnego wyroku.

Skutki niesienia zarzutów:
W razie prawidłowego wniesienia zarzutów przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza
doręczenie ich powodowi.
W toku postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok
dotychczasowych. Jednakże w razie zmiany okoliczności powód może żądać zamiast pierwotnego
przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające
się może nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.
Okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe niezgłoszone w pozwie albo w piśmie
zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty mogą być rozpoznawane jedynie wtedy, gdy strona
wykaże, że nie mogła z nich skorzystać wcześniej lub gdy potrzeba ich powołania wynikła później.
Powód może powołać nowe fakty i dowody w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu pisma
pozwanego zawierającego zarzuty.

Po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub w części
utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też postanowieniem pozew
odrzuca lub postępowanie umarza.

W razie cofnięcia zarzutów sąd, jeżeli nie uznaje cofnięcia za niedopuszczalne, orzeka
postanowieniem, że nakaz pozostaje w mocy.

Postępowanie upominawcze
Postępowanie upominawcze należy do właściwości sądów rejonowych i okręgowych.
Sąd rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego, a w innych sprawach,
jeżeli przepis szczególny tak stanowi.
W razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę, chyba że
sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym.

Nakaz zapłaty nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu:
1. roszczenie jest oczywiście bezzasadne;
2. przytoczone okoliczności budzą wątpliwość co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy;
3. zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego;
4. miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić
w kraju.

Wydając nakaz zapłaty, sąd orzeka, że pozwany w ciągu dwóch tygodni od doręczenia tego nakazu
powinien zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie sprzeciw do
sądu.
Pozwanemu doręcza się nakaz zapłaty wraz z pozwem i pouczeniem o sposobie wniesienia
sprzeciwu oraz o skutkach niezaskarżenia nakazu.

Jeżeli doręczenie nakazu zapłaty nie może nastąpić z przyczyn wskazanych w art. 499 pkt 4, sąd z
urzędu uchyla nakaz zapłaty, a przewodniczący wyznacza rozprawę.
Jeżeli po wydaniu nakazu zapłaty okaże się, że pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał
zdolności sądowej, zdolności procesowej albo organu powołanego do jego reprezentowania, a braki
te nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie zgodnie z przepisami kodeksu, sąd z urzędu
uchyla nakaz zapłaty i wydaje odpowiednie postanowienie.

Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. W piśmie pozwany
powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości czy w części, przedstawić zarzuty, które pod
rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, a także pozostałe zarzuty przeciwko
żądaniu pozwu oraz wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie.
Jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie sprzeciwu wymaga również
zachowania tej formy.

Sąd odrzuca sprzeciw wniesiony po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalny albo
którego braków pozwany nie usunął w terminie.
Nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma
skutki prawomocnego wyroku.

W razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a przewodniczący wyznacza
rozprawę i zarządza doręczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozprawę.
Nakaz zapłaty traci moc w części zaskarżonej sprzeciwem. Sprzeciw jednego tylko ze
współpozwanych o to samo roszczenie oraz co do jednego lub niektórych uwzględnionych roszczeń
powoduje utratę mocy nakazu jedynie co do nich.

Postępowanie uproszczone
Przepisy niniejszego działu stosuje się w następujących sprawach należących do
właściwości sądów rejonowych:
- roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza pięciu tysięcy
złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające z rękojmi lub gwarancji jakości, jeżeli wartość
przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty,
- zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu
korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej bez względu na wartość przedmiotu
sporu.

Pozew, odpowiedź na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pismo zawierające wnioski
dowodowe wnoszone w postępowaniu uproszczonym powinny być sporządzone na urzędowych
formularzach.

Jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia.
Jeżeli powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu
przewidzianym w niniejszym rozdziale tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla

całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda. W przeciwnym wypadku
sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów niniejszego rozdziału.

Zmiana powództwa jest niedopuszczalna.
Powództwo wzajemne oraz zarzut potrącenia są dopuszczalne, jeżeli roszczenia nadają się do
rozpoznania w postępowaniu uproszczonym.

Okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe nie zgłoszone w pozwie, odpowiedzi na pozew,
na pierwszym posiedzeniu przeznaczonym na rozprawę lub w sprzeciwie od wyroku zaocznego
mogą być rozpoznawane tylko wtedy, gdy strona wykaże, że nie mogła ich powołać wcześniej lub
gdy potrzeba ich powołania wynikła później.
Powód może przytoczyć nowe okoliczności faktyczne i wnioski dowodowe nie później niż w terminie
tygodnia od dnia doręczenia mu pism pozwanego wymienionych w paragrafie poprzedzającym.

Sąd może dokonywać wezwań stosując odpowiednio przepis art. 472.
Jeżeli sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione,
może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich
okoliczności sprawy.

Jeżeli sąd uzna, że sprawa jest szczególnie zawiła lub jej rozstrzygnięcie wymaga wiadomości
specjalnych, w dalszym ciągu rozpoznaje ją z pominięciem przepisów niniejszego działu.

Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku strona może zgłosić również do protokołu
bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku.
Dla strony, która zrzekła się doręczenia uzasadnienia wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie
od dnia ogłoszenia wyroku.
Strona obecna na posiedzeniu, na którym ogłoszono wyrok, może po jego ogłoszeniu w
oświadczeniu złożonym do protokołu zrzec się prawa do wniesienia apelacji. W razie zrzeczenia się
prawa do wniesienia apelacji przez wszystkich uprawnionych wyrok staje się prawomocny.

Apelację można oprzeć wyłącznie na zarzutach:
- nieważności postępowania,
- rażącego naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe
zastosowanie,
- rażącego naruszenia istotnych przepisów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na
wynik sprawy.
Po upływie terminu do wniesienia apelacji przytaczanie dalszych zarzutów jest
niedopuszczalne.
Sąd rozpoznaje apelację w składzie jednego sędziego.
Sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, chyba że strona w apelacji lub w
odpowiedzi na apelację zażądała przeprowadzenia rozprawy.
Sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym także wtedy, gdy podniesione w apelacji
zarzuty są oczywiście bezzasadne.

Sąd drugiej instancji nie przeprowadza postępowania dowodowego z wyjątkiem dowodu z
dokumentu.
Przepisu paragrafu poprzedzającego nie stosuje się, jeżeli apelację oparto na późniejszym wykryciu
okoliczności faktycznych lub środkach dowodowych, z których strona nie mogła skorzystać przed
sądem pierwszej instancji.

Jeżeli sąd drugiej instancji stwierdzi, że zachodzi rażące naruszenie prawa materialnego, a
zgromadzone dowody nie dają wystarczających podstaw do zmiany wyroku, uchyla zaskarżony
wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.
Uchylając zaskarżony wyrok sąd drugiej instancji może przekazać sprawę do rozpoznania z
wyłączeniem przepisów o postępowaniu uproszczonym także wówczas, gdy sprawa stosownie do
art. 505

1

podlega rozpoznaniu w tym postępowaniu.

Sąd drugiej instancji uzasadnia z urzędu jedynie wyrok uchylający zaskarżony wyrok i
przekazujący sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie wyroku
sporządza się także na wniosek strony zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia jego
ogłoszenia lub doręczenia wyroku stronie, jeżeli nie był ogłoszony.
§ 2. Jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku
powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek
odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE
Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów powiatowych i działających przy tych sądach
komorników.

Sąd występuje w 2 rolach:
- jako organ orzekający,
- jako organ egzekucyjny.

Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny
zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Tytułami egzekucyjnymi są:
1. orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda
zawarta przed sądem;
2. wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem;
3. inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji
sądowej;
4. akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy
pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zamiennych, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też
obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania

jest

w akcie wskazany.
5. akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy
pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli
waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko
dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do
którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

Pkt. 4 i 5 to dobrowolne poddanie się egzekucji!

Na wniosek: tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu nadaje klauzulę wykonalności sąd
pierwszej instancji, w którym sprawa się toczy. Sąd drugiej instancji nadaje klauzulę, dopóki
akta sprawy w sądzie tym się znajdują; nie dotyczy to jednak Sądu Najwyższego.

Klauzula ma formę postanowienia.
Na postanowienie sądu nakładającego klauzulę wykonalności przysługuje zażalenie.
Nie można apelować w egzekucji, nie ma wyroku.

Na postanowienie sądu drugiej instancji, wydane po rozpoznaniu zażalenia, kasacja nie
przysługuje.
Wyjątek: przepis nie ma zastosowania do postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie
przybicia i przysądzenia własności nieruchomości nabytej w drodze licytacji oraz w przedmiocie
planu podziału między wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji.

Inne środki zaskarżenia:
1. skarga na czynności komornika – art. 767 KPC,
Na czynności komornika przysługuje skarga do sądu rejonowego. Dotyczy to także zaniechania
przez komornika dokonania czynności.
Skargę wnosi się do sądu w terminie tygodniowym od daty czynności, gdy strona była przy niej
obecna lub była o jej terminie zawiadomiona, w innych wypadkach - od daty zawiadomienia strony
o dokonaniu czynności, w braku zawiadomienia - od daty dowiedzenia się o niej, a w wypadku
zaniechania - od daty, w której czynność powinna być dokonana.
Zażalenie na postanowienie sądu przysługuje w wypadkach w ustawie wskazanych
2. zarzuty przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej w drodze egzekucji – art 1027
KPC.
O sporządzeniu planu podziału zawiadamia się dłużnika i osoby uczestniczące w podziale.
Zarzuty przeciwko planowi podziału można wnosić w ciągu dwóch tygodni od daty
zawiadomienia do organu egzekucyjnego, który go sporządził.
O zarzutach wniesionych do komornika rozstrzyga sąd.
Jeżeli zarzutów nie wniesiono w terminie przepisanym, organ egzekucyjny przystąpi do wykonania
planu. Wniesienie zarzutów wstrzymuje wykonanie planu tylko w części, której zarzuty dotyczą.

Na skutek wniesienia zarzutów sąd po wysłuchaniu osób zainteresowanych zatwierdzi albo
odpowiednio zmieni plan. W postępowaniu tym sąd nie rozpoznaje sporu co do istnienia prawa
objętego planem podziału.
Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Wykonanie planu w części dotkniętej zarzutami nastąpi po uprawomocnieniu się postanowienia
sądu, chyba że zostało wstrzymane przez zabezpieczenie powództwa w sporze o ustalenie
nieistnienia prawa.

Powództwo przeciwegzekucyjne:
1. opozycyjne – art. 840 KPC:
Dłużnik może w drodze procesu żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości
lub części albo ograniczenia:
1. jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności;
2. jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie

wygasło albo

nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć

także na

zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy;
3. jeżeli małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787,

wykaże, że

egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują

zarzuty nie

tylko z własnego prawa, lecz i te, z którymi mógł wystąpić jego współmałżonek.
Jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracji państwowej, do
stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od
którego tytuł pochodzi.
2. ekscydentalne – art. 841 KPC
Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli
skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Jeżeli dłużnik zaprzecza prawu powoda, należy oprócz wierzyciela pozwać również dłużnika.