Główne elementy systemu

przeciwdziałania poważnym

awariom

Włodzimierz URBANIAK
Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej UTP, Bydgoszcz
Wydział Chemii UAM, Poznań

2

Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii

przemysłowej

Art. 249.

Każdy, kto zamierza prowadzić lub prowadzi zakład o zwiększonym

ryzyku lub o dużym ryzyku, jest obowiązany do zapewnienia, aby zakład ten był
zaprojektowany, wykonany, prowadzony i likwidowany w sposób zapobiegający
awariom przemysłowym i ograniczający ich skutki dla ludzi oraz środowiska.

Art. 250.

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany
do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej.

Treść zgłoszenia określa art. 250 ust. 2

4. Prowadzący zakład jest obowiązany do dokonania zgłoszenia, o którym

mowa w ust. 1, co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego

zakładu lub jego części albo w terminie 3 miesięcy od dnia zaliczenia

istniejącego zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub do zakładu o dużym
ryzyku.

każda zmiana wymaga zgłoszenia

3

Zgłoszenie zakładu

Treść zgłoszenia określa art. 250 ust. 2

2. Zgłoszenie, o którym mowa w ust. 1, powinno zawierać następujące

dane:

1)oznaczenie prowadzącego zakład oraz kierującego zakładem, ich adresy

zamieszkania lub siedziby; przez kierującego zakładem rozumie się osobę
zarządzającą zakładem w imieniu prowadzącego zakład;

2) adres zakładu;

3) informację o tytule prawnym;

4) charakter prowadzonej lub planowanej działalności;

5) rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń;

6) rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i

toksyczną substancji niebezpiecznej;

7) charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze

szczególnym uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do
zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.

4

Zgłoszenie zakładu

5.Każda istotna zmiana ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej

albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej,
zmiana technologii lub profilu produkcji oraz zmiana, która
mogłaby mieć poważne skutki związane z ryzykiem awarii, w
stosunku do danych zawartych w zgłoszeniu..., powinna zostać
zgłoszona ...14 dni przed dniem jej wprowadzenia.

7. Istotną zmianę rodzaju substancji lub jej charakterystyki

fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej stanowi zmiana, która
wiąże się z zaliczeniem do innej kategorii substancji
niebezpiecznych w stosunku do danych przedstawionych w
zgłoszeniu.

5

Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii

przemysłowej

Art. 251

1.Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku

sporządza program zapobiegania poważnym awariom
przemysłowym, zwany dalej „programem zapobiegania
awariom”, w którym przedstawia system bezpieczeństwa
gwarantujący ochronę ludzi i środowiska, stanowiący element

ogólnego systemu zarządzania zakładem.

Zawartość programu określa art..251 ust. 2

6

Program zapobiegania awariom przemysłowym

Jest elementem ogólnego systemu zarządzania zakładem.

Zawartość programu określa art.251 ust. 2

Art. 251 ust. 2.

Program zapobiegania awariom powinien zawierać w szczególności:

1) określenie prawdopodobieństwa zagrożenia awarią przemysłową;

2) zasady zapobiegania oraz zwalczania skutków awarii

przemysłowej przewidywane do wprowadzenia;

3) określenie sposobów ograniczenia skutków awarii przemysłowej

dla ludzi i środowiska w przypadku jej zaistnienia;

4) określenie częstotliwości przeprowadzania analiz programu

zapobiegania awariom w celu oceny jego aktualności i
skuteczności.

7

Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii

przemysłowej

Art. 252.

1. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania i wdrożenia

systemu bezpieczeństwa gwarantującego ochronę ludzi i środowiska,
stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania zakładem.

Art. 253.

1. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania raportu o

bezpieczeństwie

Zawartość raportu określa rozporządzenie

Art. 255.

Rozpoczęcie ruchu zakładu o dużym ryzyku może nastąpić po zatwierdzeniu raportu o

bezpieczeństwie.

Art. 256.

1. Raport o bezpieczeństwie podlega, co najmniej raz na 5 lat, analizie i

uzasadnionym zmianom, dokonywanym przez prowadzącego zakład o dużym
ryzyku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

8

Raport o bezpieczeństwie

Art. 253 Prawa ochrony środowiska.

Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania raportu o
bezpieczeństwie.

2. Raport o bezpieczeństwie powinien wykazać, że:

prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu
zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych;

zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa;

zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i

podjęto środki konieczne do zapobieżenia im;

rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja

niebezpieczna, jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają

bezpieczeństwo;

zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz

dostarczono informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-
ratowniczych.

9

Raport o bezpieczeństwie

Warunki jakim powinien odpowiadać raport zostały określone
w rozporządzeniu

MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI
SPOŁECZNEJ z dnia 29 maja 2003 r.

w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać
raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku

(Dz. U. z 2003 r, nr 104 poz. 970)

10

Raport o bezpieczeństwie

W raporcie o bezpieczeństwie zamieszcza się:

1) informacje o zakładzie, jego działalności, systemie zarządzania oraz organizacji, istotne

dla zapobiegania awariom,

które powinny dotyczyć:

ogólnego opisu zakładu, z uwzględnieniem jego położenia geograficznego i

dominujących warunków atmosferycznych, geologicznych i wodnych, zewnętrznych
źródeł zagrożenia awarią, działalności zakładu i przyjętych w nim zasad zarządzania
bezpieczeństwem;

opisu instalacji zakładu, z uwzględnieniem ich usytuowania przestrzennego,

odległości od sąsiednich instalacji, terenów zamieszkałych, szlaków komunikacyjnych,
stref zagrożeń, dróg dojazdu, dróg pożarowych i ewakuacyjnych;

opisu procesów technologicznych, z uwzględnieniem prowadzonych operacji i

procesów fizykochemicznych, magazynowania, gospodarki odpadami;

opisu niebezpiecznych substancji chemicznych, z uwzględnieniem ich maksymalnych

ilości, parametrów fizykochemicznych w warunkach normalnych i przewidywanych
warunkach awaryjnych oraz powołania się na posiadane przez zakład karty
charakterystyki niebezpiecznych substancji chemicznych.

11

Raport o bezpieczeństwie

2) analizę możliwości wystąpienia awarii i informacje o środkach koniecznych

do zapobieżenia im;

która powinna dotyczyć:

identyfikacji instalacji zakładu oraz rodzajów działalności w zakładzie,

które mogą stwarzać zagrożenie poważną awarią;

opisu możliwych scenariuszy awarii oraz prawdopodobieństwa ich

wystąpienia i warunków, w których mogą wystąpić, z uwzględnieniem oceny
ich zasięgu i skutków;

opisu technicznych, organizacyjnych i proceduralnych środków

zapobiegania awariom i minimalizacji ich skutków, z uwzględnieniem oceny
skuteczności tych środków;

organizacji systemu alarmowania i działań ratowniczych.

12

Raport o bezpieczeństwie

3) informacje, że prowadzący zakład opracował program zapobiegania

awariom i jest przygotowany do jego stosowania;

który dotyczą:

powołania się na opracowany przez prowadzącego zakład program

zapobiegania awariom;

sposobów wdrażania zasad określonych w programie zapobiegania awariom

określenia częstotliwości oceny aktualności i skuteczności programu

zapobiegania awariom.

13

Raport o bezpieczeństwie

4) informacje, że zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu

bezpieczeństwa;

które dotyczą:

1) określenia sposobów wdrażania zasad określonych w systemie

bezpieczeństwa, a w szczególności przedstawienia systemów:

a) szkolenia i określania obowiązków pracowników w zakresie obsługi
instalacji zakładu w czasie rozruchu, normalnej eksploatacji, wyłączenia
oraz w stanach awaryjnych,
b) nadzoru nad poziomem bezpieczeństwa instalacji, z uwzględnieniem
normalnej eksploatacji, konserwacji i czasowych przerw w ruchu, oraz
wprowadzania zmian w procesach technologicznych,
c) prowadzenia systematycznej oceny prawdopodobieństwa wystąpienia i
skutków potencjalnych awarii przemysłowych;

2) określenia częstotliwości oceny aktualności i skuteczności systemu

bezpieczeństwa.

14

Raport o bezpieczeństwie

5) informacje, że zastosowane rozwiązania projektowe, konstrukcja oraz

eksploatacja instalacji zakładu zapewniają wystarczający poziom
bezpieczeństwa;

które dotyczą:
1) potwierdzenia istnienia i określenia zasad wprowadzania zmian w profilu produkcji,

konstrukcji, obsłudze i organizacji;

2) potwierdzenia istnienia i określenia środków przedsięwziętych dla kontroli zgodności z

wymaganiami bezpieczeństwa oraz przepisami bezpieczeństwa pracy, takich jak
regularne przeglądy instalacji pod kątem zapewnienia bezpieczeństwa, włączając w
to:
a) testy systemów ostrzegawczych, generowania alarmów i urządzeń

bezpieczeństwa,

b) awaryjne zaopatrzenie w media istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa,
c) kontrolę ważnych dla bezpieczeństwa parametrów procesowych,
d) środki techniczne dla zapobiegania błędom obsługi,
e) potwierdzenie prowadzenia audytów i przeglądów dla oceny przyjętych zasad

zarządzania bezpieczeństwem oraz kontroli organów nadzoru nad warunkami
pracy.

15

Raport o bezpieczeństwie

6) informacje, że prowadzący zakład opracował wewnętrzny plan operacyjno-

ratowniczy oraz dostarczył informacje do opracowania zewnętrznego planu
operacyjno-ratowniczego;

które dotyczą:

1) powołania się na opracowany przez prowadzącego zakład wewnętrzny

plan operacyjno-ratowniczy;

2) określenia częstotliwości oceny aktualności i skuteczności wewnętrznego

planu operacyjno-ratowniczego;

3) powołania się na dostarczone informacje do opracowania zewnętrznego

planu operacyjno-ratowniczego.

16

Raport o bezpieczeństwie

Raport o bezpieczeństwie powinien obejmować swoim
zakresem instalacje zakładu wraz z terenem, do którego
prowadzący zakład o dużym ryzyku posiada tytuł prawny,
oraz tereny znajdujące się w pobliżu zakładu narażone na
potencjalne oddziaływanie poważnych awarii,
zgodnie z możliwymi scenariuszami.

17

Obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii

przemysłowej

Art. 260.

W celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków awarii
przemysłowej opracowuje się wewnętrzny i zewnętrzny plan
operacyjno-ratowniczy.

Zawartość planów określa rozporządzenie

18

Plany operacyjno-ratownicze

Art. 260.
2. Plany operacyjno-ratownicze zawierają w szczególności:
1) zakładane działania służące ograniczeniu skutków awarii przemysłowej dla

ludzi i środowiska;

2) propozycje metod i środków służących ochronie ludzi i środowiska przed

skutkami awarii przemysłowej;

3) informację o występujących zagrożeniach, podjętych środkach

zapobiegawczych i o działaniach, które będą podjęte w przypadku
wystąpienia awarii przemysłowej, przedstawianą społeczeństwu i
właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej, wojewodzie,
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, staroście, wójtowi,
burmistrzowi lub prezydentowi miasta;

4) wskazanie sposobów usunięcia skutków awarii przemysłowej i

przywrócenia środowiska do stanu poprzedniego, a w przypadku gdy nie
jest to możliwe – określenie zabiegów, których celem jest rekultywacja;

5) wskazanie sposobów zapobiegania transgranicznym skutkom awarii

przemysłowej.

19

Plany operacyjno-ratownicze

Art. 261 Poś.

Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:

1) opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, a w

razie zagrożenia awarią przemysłową lub jej wystąpienia – do
niezwłocznego przystąpienia do jego realizacji;

2) dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży

Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego
planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem
transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

20

Plany operacyjno-ratownicze

Warunki jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-

ratownicze zostały określone w rozporządzeniu

MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI

SPOŁECZNEJ

z dnia 17 lipca 2003 r.

w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany

operacyjno-ratownicze

(Dz. U. z 2003 r; nr 131, poz. 1219)

21

Plany operacyjno-ratownicze

Wymagania obejmują:

1) formę sporządzenia planów;

2) zakres zagadnień, które powinny zostać określone,

ocenione i ustalone;

3) zakres terytorialny planów.

22

Plany operacyjno-ratownicze

Plan wewnętrzny sporządzany przez prowadzącego zakład o

dużym ryzyku obejmuje teren tego zakładu i zawiera:

1) podstawowe informacje dotyczące lokalizacji i działalności

zakładu;

2) określenie występujących zagrożeń i procedur prowadzenia

na terenie zakładu działań ratowniczych służących ochronie
ludzi i środowiska przed skutkami awarii, wraz ze wskazaniem
przewidzianych do tego celu środków i metod;

3) wskazanie sposobu postępowania poawaryjnego;

4) dokumentację graficzną sporządzoną w skali zapewniającej

czytelne przedstawienie wymaganych informacji.

23

Plany operacyjno-ratownicze

Zakres informacji jakie powinny być zawarte w poszczególnych

punktach planu szczegółowo określa rozporządzenie

Na podstawie planu wewnętrznego oraz danych zawartych w

raporcie o bezpieczeństwie, komendant wojewódzki
Państwowej Straży Pożarnej sporządza

plan zewnętrzny.

Prowadzący zakład o dużym ryzyku obowiązany jest do stałej

aktualizacji informacji, odpowiednio do zmiany sytuacji.

24

Podsumowanie

Elementy systemu przeciwdziałania poważnym

awariom

25

Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom

System przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym

określa dwa główne cele.

zmniejszenie ryzyka poważnej awarii przemysłowej

minimalizacja skutków w razie jej zaistnienia.

Najważniejsze zadania w tym zakresie należą do zakładów
stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej, to znaczy:

do zakładów dużego ryzyka poważnej awarii (ZDR)

do zakładów zwiększonego ryzyka poważnej awarii (ZZR)

26

Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom

Głównymi instrumentami systemu, które mają zapewnić
osiągnięcie tych celów, są:

program zapobiegania awariom (PZA)

system zarządzania bezpieczeństwem (SZB)

27

Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom

Polskie przepisy dotyczące przeciwdziałania poważnym awariom ustalają

następujące główne procedury systemu przeciwdziałania poważnym
awariom:

ustanowienie kryteriów kwalifikacyjnych w celu identyfikacji obiektów
niebezpiecznych;

identyfikacja obiektów niebezpiecznych przez prowadzącego zakład -
procedura

zaliczania;

notyfikacja, tzn.

zgłoszenie właściwym władzom (komendantowi

powiatowemu lub wojewódzkiemu PSP oraz WIOŚ) obiektów
zakwalifikowanych do kategorii niebezpiecznych;

opracowanie i wdrożenie w zakładzie

programu zapobiegania awariom

(PZA) oraz przekazanie go właściwym władzom (jak wyżej).

28

Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom

Główne procedury systemu przeciwdziałania poważnym awariom:

dotyczy

ZZR i ZDR

notyfikacja, tzn.

zgłoszenie właściwym władzom (komendantowi

powiatowemu lub wojewódzkiemu PSP oraz WIOŚ) obiektów
zakwalifikowanych do kategorii niebezpiecznych;

opracowanie i wdrożenie w zakładzie

programu zapobiegania

awariom (PZA) oraz przekazanie go właściwym władzom (jak
wyżej).

29

Elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom

Kolejne procedury systemu dotyczą

tylko zakładów o dużym

ryzyku awarii

(ZDR):

opracowanie i wdrożenie w zakładzie

systemu zarządzania

bezpieczeństwem (SZB);

opracowanie przez zarząd obiektu niebezpiecznego

raportu o

bezpieczeństwie (RoB) i przekazanie go właściwym władzom
(komendant wojewódzki PSP oraz WIOŚ);

30

Procedury systemu dla ZDR

zatwierdzenie raportu o bezpieczeństwie przez komendanta
wojewódzkiego PSP (po uzyskaniu opinii WIOŚ) lub podjęcie
stosownych decyzji (dodatkowe informacje, zakaz
eksploatacji lub uruchomienia niebezpiecznego obiektu);

opracowanie przez zarząd obiektu niebezpiecznego
wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego;

przekazanie przez zarząd obiektu

komendantowi

wojewódzkiemu PSP,

odpowiedzialnemu za opracowanie

zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, informacji i
danych niezbędnych do opracowania tego planu;

31

Procedury systemu dla ZDR

opracowanie

zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego

przez komendanta wojewódzkiego PSP;

wprowadzenie tych planów w życie w razie awarii, a także w sytuacji
bezpośredniego zagrożenia awarią;

powiadamianie właściwych władz o awariach lub sytuacjach
bezpośredniego zagrożenia awarią, ogłaszanie alarmu,
informowanie władz o rozwoju sytuacji;

zgłoszenie poważnej awarii do GIOŚ, badanie przebiegu awarii
(także incydentów, działań awaryjnych, ocena skutków, raport
poawaryjny;

informowanie społeczeństwa oraz jego udział w niektórych
procedurach.

32

Zadania kompetentnych władz

Podobnie jak w Dyrektywie Seveso II, również w przepisach
polskich zostały określone wymagania i procedury dotyczące
zadań różnych kompetentnych władz.

Do najbardziej istotnych należą:

wykonywanie inspekcji i kontroli obiektów niebezpiecznych
przez właściwe władze;

realizacja odpowiedniej polityki zagospodarowania terenów z
uwzględnieniem zagrożeń poważnymi awariami;

realizacja określonych procedur dotyczących poważnych
awarii, które mogą spowodować skutki transgraniczne.

33

Procedura zaliczania

Zasady prawidłowego zaliczania zakładów do kategorii
zwiększonego oraz dużego ryzyka wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej

Obowiązek wykonania procedury zaliczenia zakładu do kategorii
zwiększonego (ZZR) oraz dużego (ZDR) ryzyka wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej przez prowadzącego wynika
z postanowień art. 249 oraz art. 250 ustawy Prawo ochrony
ś

rodowiska

Podstawą do realizacji tej procedury stanowią kryteria kwalifikacyjne,
to jest

wykaz rodzajów oraz ilości substancji niebezpiecznych

wraz z tzw. wartościami progowymi, ustanowione w rozporządzeniu
ministra gospodarki (MG) z dnia 9 kwietnia 2002 r.

34

Bazy danych

Wykonanie procedury identyfikacji instalacji i zaliczenia zakładu do kategorii
ZZR lub ZDR nie jest tak proste, jak się wydaje i wiele kwestii budzi pewne
wątpliwości.

Opracowania pomocnicze

Baza danych o substancjach niebezpiecznych i program komputerowy do
wykonywania procedury zaliczania zakładów

Baza zawiera ponad 2600 substancji i preparatów, w tym także substancje
wybuchowe zaklasyfikowane do tej kategorii na mocy przepisów ADR

Gajek A., Michalik J.S., Biernacki A., Piętka M.:

Baza substancji „sevesowskich” BASUS oraz program służący do
wykonywania procedury zaliczania.

CIOP, Warszawa 2002.