Gaszenie pożarów cieczy polarnych
pianami
kpt. Bernard Król - Zakład Środków Gaśniczych SGSP
Rozwój przemysłu chemicznego związany jest ze zwiększaniem się liczby i ilości cieczy
niebezpiecznych pod względem pożarowym. Szczególne miejsce wśród nich zajmują palne
ciecze intensywnie niszczące pianę gaśniczą, zwane polarnymi. Należą do nich alkohole,
estry, etery, ketony, glikole, amidy, aminy i wiele innych. Stanowią one bazę do produkcji
większości lakierów, farb, rozpuszczalników i rozcieńczalników. Są surowcami, z których
powstają tworzywa sztuczne, szkło organiczne, żywice syntetyczne i poliestrowe. Związki te
wchodzą także w skład paliw samochodowych. Razem z innymi cieczami palnymi (m.in.
węglowodorowymi) i ciałami stałymi topiącymi się pod wpływem wysokich temperatur, w
razie palenia tworzą wydzieloną grupę pożarów klasy B. Najszerzej stosowanym środkiem
gaśniczym w przypadku takich pożarów są piany.
Wspomniane ciecze (zwane również rozpuszczalnikami polarnymi), a także ich mieszaniny i
roztwory, w większym lub mniejszym stopniu powodują niszczenie zwykłych pian
gaśniczych już przy kontakcie z ich powierzchnią, co uniemożliwia ugaszenie ognia lub
pokrycie rozlewisk tych cieczy w celu zabezpieczenia ich przed zapaleniem. Równie
nieskuteczne będą w tym przypadku piany wytworzone ze środków proteinowych,
syntetycznych, jak i AFFF. W związku z tym od wielu lat do gaszenia tych cieczy stosuje; się
piany wytwarzane ze specjalnych środków pianotwórczych, oznaczane zwykle jako AR (z
ang. Alcohol Resistant) lub ATC (z ang. Alcohol Type Concentrate - tylko w przypadku
produktów firmy 3M) oraz AV (z niem. alkohoh/ertraglich)
Ciecze niszczące typowe piany gaśnicze
Polskie przepisy i informatory nie klasyfikują cieczy polarnych pod względem niszczącego
oddziaływania na piany gaśnicze. W wielu krajach istnieje tego typu podział, wraz z
dodatkowymi informacjami i zaleceniami dotyczącymi sposobu i intensywności podawania
środków pianotwórczych. Związków tych jest bardzo dużo i są z reguły podzielone na grupy
w zależności od stopnia destrukcyjnego działania. Podział taki wprowadziła m.in. firma
Angus Fire l -td -jeden z większych producentów środków pianotwórczych (tabela obok).
Środki pianotwórcze alkoholoodporne
Projekt normy KN-1568 Środki gaśnicze. Koncentraty pianotwórcze dzieli pianotwórcze
środki gaśnicze na następujące grupy:
- proteinowe (P),
- fluoroproteinowe (FP),
-syntetyczne (S),
-alkoholoodporne (AR),
- tworzące film wodny (AFFF) - syntetyczne,
- fiuoroproteinowe tworzące film wodny (FFFP).
Z podziału tego wynika, że środki alkoholoodporne (AR) stanowią oddzielną grupę
koncentratów. W rzeczywistości bazują one na wszystkich pozostałych grupach środków
pianotwórczych. I tak w ofertach producentów możemy spotkać środki alkoholoodporne typu
AFFF (najczęściej) lub S oraz pozostałych rodzajów.
Środki pianotwórcze alkoholoodporne są produkowane i dostępne na rynku od wielu lat.
Pierwsze wzmacniały strukturę pian proteinowych za pomocą wytrącającego się z wodnego
roztworu środka pianotwórczego nierozpuszczalnego osadu, nadającego pianie odporność na
destrukcyjne działanie paliw. Piany tego typu bezpośrednio po wytworzeniu są dość płynne,
jednak po upływie kilku lub kilkunastu sekund (zależnie od liczby spienienia) stają się bardzo
sztywne, trudno rozpływające i nabierają podatności na niszczenie w przypadku
nieprawidłowego wytworzenia. Do tych pian zaliczyć możemy: Ali Purpose, Tutogen L
Hochstabil czy Komet Extrakt A.
Ta sytuacja wymusiła niejako rozwój pian zawierających polimery rozpuszczalne w wodzie.
Ich działanie polega na wytwarzaniu na styku piany z powierzchnią paliwa polarnego dość
grubej warstwy zżelowanego polimeru, która oddzielając pianę i paliwo, uniemożliwia jej
ciągłe niszczenie. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele alkoholoodpornych środków
pianotwórczych tego typu.
Ogólną cechą wszystkich środków pianotwórczych typu AR jest to, że mogą być z
powodzeniem stosowane do gaszenia nie tylko tzw. cieczy polarnych, ale także typowych
węglowodorowych. W wyjątkowych okolicznościach można ich używać również do gaszenia
pożarów klasy A, jednak jest to nieuzasadnione ekonomicznie. Zdecydowanie korzystniej jest
wybrać wówczas środki pianotwórcze syntetyczne, o lepszych zdolnościach zwilżających, lub
specjalnie przeznaczone do tego celu środki pianotwórcze klasy A
Dla takich  dwufunkcyjnych" koncentratów zwykle zaleca się różne stężenia dozowania (z
reguły 3 lub 6 proc.). Obecnie są już jednak dostępne produkty, które można stosować w
jednym stężeniu (najczęściej 3 proc.) tak do gaszenia pożarów cieczy węglowodorowych, jak
polarnych.
Sposoby gaszenia cieczy polarnych
W przypadku pożarów wszystkich cieczy palnych najskuteczniejszymi środkami gaśniczymi
są proszki i piany, zwłaszcza podawane jednocześnie. Proszki zapewniają szybkie ugaszenie
płomieni, a piana (poprzez izolowanie i chłodzenie powierzchni paliwa) skutecznie
zabezpiecza przed ponownym zapaleniem. Warunkiem skuteczności jest właściwe
operowanie prądami gaśniczymi, zarówno proszku, jak i piany. Większość pian gaśniczych, a
szczególnie piany alkoholoodporne, wymaga bardzo łagodnego podawania na paliwo.
Bezpośrednie kierowanie strumienia piany na powierzchnię płonącej cieczy zdecydowanie
pogorszy efekty gaśnicze. W przypadku rozlewisk cieczy polarnych trzeba spowodować
wymuszone, lecz delikatne napływanie piany na powierzchnię paliwa, a w przypadku
pożarów w zbiornikach -podawać strumienie piany na ścianki zbiornika, z których będą
mogły swobodnie spływać.
Przy gaszeniu cieczy polarnych proszki fosforanowe typu ABCD (tzw. uniwersalne) mogą
okazać się mało skuteczne, gdyż są słabymi inhibitorami chemicznymi, a większy udział w
procesie gaszenia ma w ich przypadku inhibicja termiczna. Niekorzystnym zjawiskiem jest
także wysoka temperatura płomieni palących się paliw polarnych, wyższa od
charakterystycznej dla paliw węglowodorowych.
Jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP bardzo rzadko dysponują pianotwórczymi środkami
alkoholoodpprnymi, a jeszcze rzadziej mają okazję stosować je w działaniach. Środki takie
mają obecnie najczęściej zakładowe straże pożarne i służby ratownicze zakładów, w których
występują zagrożenia związane z palnymi cieczami polarnymi. Praktyka dowodzi jednak, że
wskazane byłoby, aby część JRG, w których rejonie operowania występują takie zagrożenia,
także je posiadała.