Znaczenie religijnoSci w życiu człowieka chorego 197
Znaczenie reIigijnoSci w życiu człowieka chorego
JUSTYNA JANISZEWSKA, MONIKA LICHODZIEJEWSKA-NIEMIERKO
Akademia Medyczna w Gdańsku, Zakład Medycyny Paliatywnej, kierownik: dr hab. med. M. Lichodziejewska-Niemierko
Znaczenie religijnoSci w życiu człowieka chorego The meaning of religiosity in the patient s life
Janiszewska J., Lichodziejewska-Niemierko M. Janiszewska J., Lichodziejewska-Niemierko M.
Akademia Medyczna w Gdańsku, Zakład Medycyny Paliatywnej, Medical University of Gdańsk, Poland, Department of Palliative
e-mail: jjaniszewska@amg.gda.pl Medicine, e-mail: jjaniszewska@amg.gda.pl
Praca stanowi przegląd stanowisk dotyczących zależnoSci pomię- The paper is a review of positions of relating dependences between
dzy poziomem religijnoSci a postawą wobec choroby. Tematyka ar- level of religiosity and attitude in the face of disease. The subject of
tykułu dotyczy zagadnień związanych z definicją pojęcia religijno- article concerns the questions related from defining conception of
Sci, jej roli w radzeniu sobie ze stresem choroby, przykrymi emocja- religiosity, this role in coping with stress of disease, unpleasant emo-
mi oraz oddziaływaniem na jakoSć życia pacjentów. Omówiony zo- tions and influence on quality of the patients life. The impact of reli-
stał także wpływ przekonań religijnych na kształtowanie relacji mię- gious convictions was talked over on formation between patients
dzy pacjentami, ich lekarzami i zdrowiem. Autorzy badający zwią- report also, their doctors and health. The authors exploring the con-
zek pomiędzy leczeniem ciała a życiem religijnym wskazują na ko- nection between the healing of the body and religious consciousness
niecznoSć wszechstronnej opieki nad pacjentami. indicate necessity of comprehensive treating to the patients.
Słowa kIuczowe: religijnoSć, choroba, sposoby radzenia sobie, lęk, Key words: religiosity, disease, coping, anxiety, quality of life
jakoSć życia
Pol. Merk. Lek., 2006, XXI, 122, 197 Pol. Merk. Lek., 2006, XXI, 122, 197
ReIigijnoSć próba definicji pojęcia dojrzałe formy. Kształtuje się poprzez wychowanie oparte na
zasadach przyjętych przez dane Srodowisko. Jest ona rów-
ReligijnoSć nie jest pojęciem jednoznacznym. Z tego powodu nież uwarunkowana indywidualnymi doSwiadczeniami [20].
istnieje duża trudnoSć w jej zdefiniowaniu. Pojęcie to pochodzi Współczesne badania wskazują, że jakoSć religijnoSci jest
niewątpliwie od rzeczownika religia , wywodzącego się od ła- ukształtowana poprzez takie czynniki, jak: tradycje kulturowe,
cińskiego terminu religio, utworzonego z kolei od czasownika historia rodziny, status socjoekonomiczny, a także płeć [30].
relegere pilne przestrzeganie tego, co ma związek z czcią O sile oraz zakresie wpływu religii na jednostkę stanowi
Bożą, bądx religare połączenie i związanie z Bogiem [23]. miejsce, jakie zajmuje ona w życiu człowieka. Miejsce to może
Zjawisko religijnoSci stanowi przedmiot badań wielu dys- być centralne lub peryferyjne; poznawcze lub pozapoznaw-
cyplin naukowych, które nadają mu różne znaczenia. cze itp.
W teologii, religijnoSć rozumiana jest jako odpowiedx czło- We współczesnej psychologii religii funkcjonują różne pró-
wieka na Bożą obecnoSć i udzielanie się mu w Jezusie Chry- by typologizacji religijnoSci.
stusie [19, 33]. Jest to postawa głębokiej, należnej Bogu czci, R. Jaworski wprowadza rozgraniczenie pomiędzy religij-
która przejawia się w różnego rodzaju aktach kultu [25, 36]. noScią personalną i apersonalną Według tego autora pod po-
W naukach filozoficznych o religijnoSci mówi się jako o jęciem religijnoSci personalnej rozumiemy wewnętrzną wiarę
fakcie religijnym , który jest pojmowany jako jakikolwiek akt, w Boga, która objawia się między innymi odbywaniem praktyk
stan, czy objaw tego stanu, w którym wyraża się i konstytu- religijnych, rozwojem życia duchowego, przynależnoScią do
uje osobowy stosunek człowieka do rzeczywistoSci transcen- KoScioła, kierowaniem się w swoim postępowaniu przekona-
dentnej, a zwłaszcza do osobowo rozumianego Boga [37]. niami religijnymi. PrzeciwnoScią takiej postawy jest religijnoSć
Pojęcie religijnoSci jest także przedmiotem zainteresowa- apersonalna, czyli zewnętrzna, sprowadzająca wiarę do tra-
nia psychologów, którzy okreSlają ją bardzo podobnie, cho- dycji, ceremoniałów i powierzchownych form pobożnoSci [15].
ciaż posługują się różną terminologią. H. Koenig twierdzi, że religia stanowi zorganizowany sys-
Na przykład W. Clark definiuje ją jako wewnętrzne doSwiad- tem przekonań i symboli, ułatwiających przybliżenie się do
czenie człowieka w kontakcie z Transcendentnym . DoSwiad- Siły Wyższej oraz obejmuje pojęcie relacji z tą Siłą i obo-
czenie to znajduje swoje odzwierciedlenie w zachowaniu jed- wiązki w stosunku do innych ludzi. Według tego autora, reli-
nostki, która stara się zharmonizować z Nim swoje życie [4]. gijnoSć obejmuje trzy najważniejsze wymiary:
Z. Chlewiński ujmuje religijnoSć jako religijny aspekt oso- 1) zorganizowaną działalnoSć religijną (ORA),
bowoSci, który dotyczy sfery postaw i działalnoSci jednostki 2) niezorganizowaną działalnoSć religijną (NORA),
[5]. Możemy więc przyjąć, iż religijnoSć stanowi względnie 3) podmiotową lub wewnętrzną religijnoSć (IR).
stałą, charakterystyczną właSciwoSć człowieka, która wpły- Zorganizowana działalnoSć religijna obejmuje takie zacho-
wa na jego zachowania i postawy. Zdaniem Z. Chlewińskie- wania, jak: uczęszczanie do koScioła lub synagogi, uczestni-
go: podobnie, jak mówi się o osobowoSci społecznej , moż- czenie w modlitwie, grupowe studiowanie Biblii oraz inne
na też mówić o osobowoSci religijnej . Autor pisze: Zakła- ukierunkowane wymiary religijnoSci.
dam tutaj, że religijnoSć - podobnie, jak uspołecznienie- na- Niezorganizowana działalnoSć religijna składa się z bar-
leży do właSciwoSci konstytuujących osobę ludzką, tj. każdy dzo prywatnych i osobistych zachowań religijnych. Należą
człowiek jest w szerokim sensie religijny , czyli ma jakiS sto- do nich: modlitwa, medytacja, czytanie Biblii lub innej litera-
sunek do wartoSci transcendentnych, choć różnie może je tury religijnej, słuchanie stacji radiowych i oglądanie progra-
rozumieć [5]. mów telewizyjnych o charakterze religijnym. Są to działania
ReligijnoSć może wiązać się z różnymi doSwiadczeniami i o charakterze indywidualnym i nie pociągają za sobą relacji
przeżyciami człowieka oraz przyjmować mniej lub bardziej do innych ludzi.
198 J. Janiszewska, M. Lichodziejewska-Niemierko
ReligijnoSć podmiotowa lub wewnętrzna odzwierciedla Jednostka spostrzega siebie, jako osobę potrafiącą sa-
stopień, w jakim stanowi ona czynnik motywujący życie czło- modzielnie kierować swoim życiem, podejmować decy-
wieka, kieruje jego zachowaniem i wpływa na podejmowane zje [28].
decyzje. Pargament twierdzi, że współpracujący i pasywny spo-
Niezorganizowana działalnoSć religijna, a także religijnoSć sób radzenia sobie sprzyja wysokiemu poziomowi psycholo-
wewnętrzna stanowią osobiste wymiary religijnoSci, co spra- gicznego dobrostanu. Stwierdzenie to jest sprzeczne z wyni-
wia, iż są najbardziej zależne od stanu zdrowia oraz w cho- kami badań Holland, która preferuje aktywny sposób radze-
robie są bardziej preferowane niż zorganizowana działalnoSć nia sobie. Autorka ze współpracownikami przeprowadziła ba-
religijna [18]. dania wSród chorych na czerniaka złoSliwego, które wykaza-
ło zależnoSci pomiędzy poziomem religijnoSci a poziomem
ReIigijnoSć w naukach medycznych stresu i efektywnoScią mechanizmów adaptacyjnych. Pacjen-
ci, którzy uzyskiwali wysokie wyniki na skali religijnoSci czę-
Jednym z aspektów związanych z zagadnieniem religijnoSci Sciej wykorzystywali aktywno-poznawcze sposoby radzenia
jest jej znaczenie w życiu człowieka chorego. sobie. Pod pojęciem aktywno-poznawczych strategii radze-
Dyskusja na temat wpływu religijnoSci na życie pacjenta nia sobie z chorobą należy rozumieć indywidualny sposób
w odniesieniu do badań medycznych jest rzeczą trudną, gdyż akceptacji własnej choroby, polegający na tym, że pacjenci
wymaga przeformułowania ludzkiej duchowoSci na protoko- usiłują dostrzec pozytywne strony swojej sytuacji. Zdaniem
ły badawcze. Holland istnieje związek pomiędzy wiarą religijną a aktywną
Puchalski opisuje religijnoSć, jako nienamacalną tajemni- formą poznawczego radzenie sobie, a przekonania religijne
cę życia i jakoSć naszych relacji z samym sobą, innymi ludx- mogą być pomocne w nadawaniu znaczenia doSwiadczeniom
mi i Bogiem. Zdaniem tego autora wiara religijna daje czło- choroby [13].
wiekowi sens i cel życia . Wiele badań pokazuje, że przynależnoSć religijna może
W 1571 roku F. David stwierdził, iż ważną funkcją religij- pomagać radzić sobie w terminalnej fazie choroby. Szcze-
noSci jest sumienie, xródło wszelkiej duchowej radoSci i szczę- gólnie w przypadku zdiagnozowania nowotworu, pacjenci
Scia. stawiają czoła kryzysom natury biologicznej i egzystencjal-
W 1971 roku Departament Białego Domu, zajmujący się nej. Pacjenci ze Swiatopoglądem religijnym mogą często
problemami osób w wieku podeszłym, zdefiniował problemy odwoływać się do wartoSci moralnych i takiego modelu za-
duchowe, jako potrzebę ludzką do radzenia sobie z socjo- chowania, który umożliwi im nadanie głębszego znaczenia
kulturową deprywacją, społecznym wyobcowaniem, lękami i swojemu życiu i realizowanie wyższych wartoSci [13, 28, 35].
obawami przed Smiercią oraz umieraniem, integrującą oso- Religia może pomagać pacjentom w radzeniu sobie po-
bowoSć, wpływającą na samoocenę, poczucie godnoSci oso- przez dostarczenie aktywnej struktury do stawiania czoła kry-
bistej i filozofię życiową. zysom.
Badacze zagadnienia stawiają często pytanie: co mają Badania empiryczne potwierdzają fakt, że religijne radze-
wspólnego religia i medycyna? Zdaniem Barnesa wspólną nie sobie ze stresem stanowi specyficzną strategię, inną niż
płaszczyzną dla duchowoSci i religijnoSci oraz medycyny jest strategie zorientowane zadaniowo, czy emocjonalnie [3, 27].
cierpienie. Podobnego zdania jest antropolog C. Geertz. Zda- Tak więc w sytuacjach silnego stresu, obok poznawczej
niem tego autora rolą ponad kulturową religii jest czynienie oceny sytuacji i oceny osobistych możliwoSci, wyróżnionych
cierpienia bardziej znoSnym [30]. przez Lazarusa [21] można zaobserwować sposób radzenia
sobie ze stresem polegający na nadawaniu trudnej sytuacji
ReIigijnoSć a choroba znaczenia lub odkrywaniu jej sensu [28, 35].
Na obecnym etapie badań trudno jest jednoznacznie okre- ReIigijnoSć a wsparcie społeczne
Slić powiązania choroby z religijnoScią. Badacze zagadnie-
nia wciąż poszukują odpowiedzi na pytania o wpływ religij- Religia może stanowić mechanizm radzenia sobie, który po-
noSci na przebieg choroby oraz o znaczenie choroby dla maga jednostkom przezwyciężyć izolację społeczną.
poziomu religijnoSci. Ludzie lepiej znoszą swoje cierpienie, gdy ktoS je z nimi
Istnienie zależnoSci pomiędzy religijnoScią a chorobą po- dzieli. Najbardziej cierpią pacjenci, którzy umierają w samot-
twierdza większoSć badań. noSci lub czują się osamotnieni. Religia może pomóc jed-
Na przykład wyniki uzyskane przez Reed a wskazują, że nostkom poczuć się kochanymi oraz doSwiadczać troski in-
chorzy terminalnie posiadają wyższą religijnoSć niż osoby nie nych ludzi, nawet wtedy, gdy są sami.
terminalnie chore [30]. ReligijnoSć włączając wierzącego w grupę, sprzyja jego
identyfikacji ze wspólnotą. Ponadto religia poprzez odniesie-
ReIigijnoSć a sposób radzenia sobie z chorobą nie do transcendencji, zwłaszcza przez obrzędy, pozwala czło-
wiekowi doSwiadczyć specyficznej więzi międzyludzkiej [7, 35].
Kiedy pojawia się choroba fizyczna religia staje się ważnym Wyniki badań przeprowadzonych przez A. Kinney i wsp.
sposobem radzenia sobie z nią [2, 9, 18, 22, 26]. wSród pacjentów z nowotworem okrężnicy pokazały, że Swia-
Pargament wskazuje na trzy sposoby religijnego radze- domoSć przynależnoSci religijnej prognozuje lepsze przeży-
nia sobie z chorobą: cie, natomiast słabsze wsparcie emocjonalne przyspiesza
a) współpracujący sposób radzenia sobie , który pacjenci postęp choroby [17]. Do takich samych wniosków doszedł
odbierają, jako aktywny kontakt z Bogiem religia jest McCullough, przy czym zależnoSci okazały się silniejsze w
traktowana, jako częSć któregoS z elementów procesów badaniach, w których większoSć uczestników stanowiły ko-
radzenia sobie ze stresem (np. osoba interpretuje sytu- biety [30].
ację stresową w kategoriach kary, próby, zadania, albo Przyczyny wpływu religijnoSci zorganizowanej na stan
łaski), zdrowia pacjentów nie są do końca poznane. Badacze wska-
b) pasywny sposób radzenia sobie religia wpływa na cały zują na kilka aspektów tego zagadnienia.
proces radzenia sobie. Strategia ta polega na zaakcepto- Istnieją dowody na to, że wsparcie społeczne ma silny
waniu choroby i uznaniu jej za swój los. Konsekwencją pozytywny wpływ na zdrowie, a ludzie zaangażowani religij-
takiego sposobu mySlenia może być np. odwlekanie wy- nie posiadają wiele powiązań z innymi ludxmi [11].
borów i decyzji dotyczących leczenia, Osoby o wyższej religijnoSci prawdopodobnie są bardziej
c) aktywny sposób radzenia sobie religia stanowi sku- skłonne do zachowań prozdrowotnych tj. niepalenie, absty-
tek procesu, w tym sensie, że dochodzi do jakiegoS istot- nencja alkoholowa itp. [11, 17]. Zaangażowanie religijne wy-
nego przewartoSciowania w zakresie postaw religijnych. musza ochronę zdrowia, a tym samym stymuluje do uczest-
Znaczenie religijnoSci w życiu człowieka chorego 199
nictwa w badaniach okresowych. Wsparcie ze strony grupy Srodki duchowego postępu. Przeżywanie choroby, proble-
religijnej pomaga radzić sobie z problemami dnia codzienne- mów, konfliktów staje się okazją do stawania się bardziej cier-
go, redukuje lęk i depresję, zwiększa poczucie dobrostanu pliwym, rozmodlonym i zjednoczonym z Bogiem. Identyfiko-
psychicznego [17]. wanie się z wolą Bożą przynosi poczucie pokoju, wytchnie-
Normy religijne mogą redukować xródła stresu w rodzi- nia i bezpieczeństwa [32].
nie, związkach międzyludzkich. Religia może także wzmac-
niać jakoSć małżeństwa, więx międzypokoleniową oraz w inny ReIigia a jakoSć życia i satysfakcja z opieki medycznej
sposób wspierać jednoSć rodziny. Instytucje religijne często
zapewniają formalną opiekę w postaci pomocy duchowej, a Religia może ukazywać człowiekowi sens życia. Poprzez fi-
także finansowej. lozofię życia, system wartoSci, przekonań, praktyk, poczucie
stabilnoSci, religijnoSć staje się bodxcem do pokonywania
ReIigijnoSć a Ięk i depresja problemów dnia codziennego [35].
Wyniki badań wskazują również, iż religijnoSć wpływa na
Religia redukuje strach i niepokój, zwłaszcza obawę przed poziom satysfakcji z życia. Osoby o silnych przekonaniach
Smiercią. Ludzie wierzący czerpią z religijnoSci swoistą pew- religijnych ujawniają wyższy stopień zadowolenia z życia,
noSć, że nie ma się czego obawiać, ponieważ ich życiem większe poczucie szczęScia i mniej psychospołecznych ne-
kieruje Siła Wyższa [35]. gatywnych konsekwencji traumatycznych wydarzeń życio-
Zagadnieniu lęku przed Smiercią poSwięcono stosunko- wych [35, 28].
wo dużo prac badawczych. Z przeprowadzonych badań wy- Ważna okazuje się również rola wiary religijnej w podej-
nika, że osoby przejawiające niski poziom lęku przed Smier- mowaniu decyzji dotyczących sposobów leczenia.
cią mają silnie sprecyzowane przekonania na temat wiary w McMillmuray i wsp. próbowali ocenić psychospołeczne i
życie pozagrobowe, ważnym dla nich aspektem religii jest duchowe potrzeby pacjentów nowotworowych. WiększoSć
możliwoSć życia po Smierci [1, 31, 32]. Poza tym okazuje się, badanej grupy stanowiły osoby o niskim statusie społecz-
że osoby o silnej religijnoSci nie boją się spotkania ze Stwór- nym oraz niskim poziomie wykształcenia. 83% spoSród ba-
cą, a Smierć nie kojarzy im się z końcem egzystencji. Z kolei danych zdeklarowało się, jako osoby wierzące. Pacjenci ci
niski poziom religijnoSci prowadzi do pojawienia się wątpli- byli mniej ufni w stosunku do profesjonalistów, mieli mniej-
woSci odnoSnie losów człowieka po Smierci. Jak się okazuje szą potrzebę informacji, przykładali mniejszą wagę do za-
w słabej religijnoSci zamazany jest sens celu życia i nie ma chowania niezależnoSci oraz zgłaszali mniejszą potrzebę
SwiadomoSci dynamicznej i miłującej obecnoSci Boga, co pomocy w radzeniu sobie z poczuciem winy niż osoby nie-
nasila lęk przed nieznanym [24]. wierzące [30]. Badania te wskazują na fakt, że w przypadku
Ponadto badania wykazały, że silna wiara religijna powo- osób słabo wykształconych, nie rozumiejących zagadnień
duje obniżenie poziomu lęku nie tylko w przypadku pacjen- związanych z procesem leczenia, religijnoSć jest elemen-
tów znajdujących się w zaawansowanym stadium choroby i tem pozwalającym na wypełnienie braków w systemie po-
umierających, ale także w trakcie leczenia, w diagnostycznej znawczym.
fazie choroby, bądx u osób obawiających się zachorowania Badania Silvestri pokazały, że wysoki poziom religijno-
z uwagi na uwarunkowania genetyczne [26]. Sci koreluje z niskim poziomem wiedzy dotyczącej zagad-
Peteet, Stomper i in., którzy prowadzili wywiady z pacjen- nień medycznych. Okazuje się, że w przypadku pacjentów
tami onkologicznymi poddanymi badaniu tomokomputerowe- nie rozumiejących medycznych aspektów związanych z me-
mu stwierdzili, że metody relaksacyjne, tj. medytacja, wizu- todami leczenia, wiara religijna staje się mechanizmem po-
alizacja, modlitwa stosowane w trakcie badania, znacznie zwalającym na zachowanie poczucia kontroli nad zdarze-
obniżały poziom niepokoju, występującego w początkowej niami [30].
fazie badania [29]. Na podstawie najnowszych badań włączono zagadnienia
Dudokde, Tibben i in. oceniali poziom lęku u osób obcią- związane z religijnoScią do bio-psycho-socjalnego modelu ja-
żonych dziedzicznie m.in. chorobą nowotworową piersi i jaj- koSci życia. Fakt ten spowodował, iż wiele osób wierzących
ników. Stwierdzili oni, iż osoby bardziej religijne cechował zaczęło rozmawiać otwarcie o problemach duchowych ze
niższy poziom niepokoju [6]. swymi lekarzami.
Kaczorowski ,sprawdzając teorię, że lęk jest tym niższy, Ponadto pacjenci religijni pokładają ufnoSć w czymS wię-
im wyższa jest religijnoSć personalna, prowadził badania cej, niż tylko w umiejętnoSciach osób ich leczących. Coraz
wSród osób z zaawansowaną chorobą nowotworową. Stwier- częSciej podkreSla się rolę religijnoSci w procesie duchowe-
dził on, iż istnieje dodatnia korelacja pomiędzy wysoką reli- go uzdrawiania . Zjawisko to polega na zastosowaniu modli-
gijnoScią a lękiem stanem, ujawnianym w sytuacji zagro- twy do zredukowania przyczyn negatywnego stanu emo-
żenia oraz lękiem cechą, charakterystycznym dla danej jed- cjonalnego, w powiązaniu z głęboką wiarą. Uzdrowienie du-
nostki [16]. chowe nierzadko znajduje swój zewnętrzny skutek także w
Podobne badania, prowadzone wSród kobiet z nowotwo- stanie somatycznym lub w tym, że pacjent zostaje zainspiro-
rem piersi oczekujących na operację, wykazały, że personal- wany do przezwyciężania dolegliwoSci [8, 12].
ny typ religijnoSci wpływa na obniżenie poziomu lęku stanu, Istnieją również inne psychologiczne czynniki, za poSred-
będącego reakcją na sytuację związaną z leczeniem [14, 34]. nictwem których religia może wpływać na proces zdrowie-
Z kolei Feifel [10] badając osoby nieuleczalnie chore oraz nia. Są to poczucie własnej wartoSci oraz pozytywna samo-
zdrowe nie zauważył żadnego wpływu religijnoSci na lęk przed ocena.
Smiercią zarówno w jego formie Swiadomej, jak i nie uSwia- Głęboka religijnoSć uczy człowieka szacunku dla innych i
domionej. siebie samego, podkreSlając wewnętrzną godnoSć i wartoSć
W literaturze opisywane są przykłady chorych, którzy w człowieka. Jest to pomocne w przezwyciężaniu poczucia
religijnoSci odnajdują xródło siły, dzięki czemu są w stanie osobistej bezwartoSciowoSci, nieadekwatnoSci i niekompe-
przezwyciężać ponadludzkie cierpienia i swoją postawą dają tencji [35]. Osoby silnie zaangażowane religijnie mogą lepiej
przykład innym [35]. radzić sobie ze zmianami w wyglądzie fizycznym, ponieważ
Religia jest również czynnikiem redukującym depresję [21]. ich poczucie własnej wartoSci oraz dobrostanu nie są zwią-
Wyniki badań wskazują na fakt, iż osoby mające SwiadomoSć, zane wyłącznie z warunkami fizycznymi [18].
że w pełni zgadzają się z wolą Boga, rzadziej ulegają przy-
gnębieniu w sytuacjach niesprzyjających. DoSwiadczane w ReIigijnoSć a wiek
życiu lekceważenie, negacja, niesprawiedliwoSć, brak zro-
zumienia ze strony innych nabierają odpowiedniego znacze- ReligijnoSć pomaga również zaakceptować fakt nieuchron-
nia, gdy człowiek interpretuje je jako dopuszczone przez Boga noSci Smierci wynikający z natury ludzkiej egzystencji.
200 J. Janiszewska, M. Lichodziejewska-Niemierko
Interesująco przedstawiają się wyniki badań ankietowych PIRMIENNICTWO
przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych w latach 2000
1. Alvarado K. A., Templer D. L., Bresler C. i wsp.: The relationship of reli-
i 2001. Wynika z nich, że religia była okreSlana jako bardzo
gions variables to death depression and death anxiety. Journal of Clinical
ważna przez 60% Amerykanów w wieku 50-64 lat, 67 % w
Psychology, 1995, 51(2), 202-4
wieku 65-74 lat i przez 75% osób w wieku powyżej 75 lat. Do
2. Beck J.R.: Christian reflections on stress management. Journal Psycho-
koSciołów lub synagog uczęszczało 44% osób w wieku 50- logy and Theology, 1986, 14, 22-28.
3. Bjorck J.P., Cohen L.H.: Coping with threat, losses and challenges. Jour-
64 lat, 50% w wieku 65-74 lata i 60 % osób mających 75 i
nal of Social and Clinical Psychology, 1993, 12, 56-72.
więcej lat.
4. Chlewiński Z.: Psychologia religii. Lublin TN KUL, 1982.
Badania Koeniga i wsp. pokazały, że zachowania religij-
5. Chlewiński Z.: DojrzałoSć: osobowoSć, sumienie, religijnoSć. Poznań, 1991.
ne, postawy i doznania duchowe są powszechne u osób w
6. Dudokde Wit A.C., Tibben A., Duivenvoorden H. J. i wsp.: Predicting ada-
ptation to presymptomatic DNA testing for late onset disorders; who will
wieku podeszłym i mają związek z silniejszym wsparciem
experience distress? Rotterdam Leiden Genetics Workgroup, Journal of
społecznym oraz lepszym zdrowiem psychicznym [18].
Medicine Genetic, 1998, 35(9), 745-54.
7. Eliade M.: Sacrum, mit, historia, PWN, Warszawa, 1974.
Negatywne sposoby oddziaływana reIigii na zdrowie
8. Faricy R.: Modlitwa o uzdrowienie wewnętrzne. Kraków, 1993.
9. Feher S., Maly R.C.: Coping with breast cancer in later life: the role of
religious faith. Psychooncology, 1999, 8, 5, 395-408.
W ostatnim okresie badacze zajęli się zagadnieniem niewła-
10. Feifel H.: Religious convinction and fear of death among the healthy and
Sciwego oddziaływania religii na zdrowie psychiczne i soma-
the terminally ill. Journal of Study of Religion, 1974, 13, 265-273.
tyczne człowieka. Wskazuje się na przykład na dezaptacyj- 11. Flanelly K.J, Ellison C.G., Strock A.L.: Methodologic Issues in Research on
Religion and Health. Southern Medical Journal, 2004, 97, 12, 1231-1241.
ny wpływ religijnych sposobów radzenia sobie z trudnymi
12. Heron B.M.: Modlitwa o uzdrowienie. Wyzwanie, Kraków,1992.
sytuacjami, tj.:
13 Holland J.C., Passik S., Kash K.M., et al.: The role of religious and spiritual
a) pasywny styl radzenia sobie, w którym jednostki w dużej
belief in coping with malignant melanoma. Psychooncology, 1999, 8, 14-26.
mierze poddają się, rezygnują z walki lub odpowiedzial- 14. Janiszewska J.: Wpływ postawy religijnej na poziom lęku u pacjentek z
guzem sutka w różnych etapach choroby nowotworowej. Advanced Cli-
noSci za problemy,
nical Experimental Medicine, 2001, 10, 2, Suppl. 1, 119-124.
b) poczucie opuszczenia przez Boga,
15. Jaworski R.: Psychologiczne korelaty religijnoSci personalnej. KUL, Lu-
c) wiara, że osobiste problemy są odbiciem Bożego osądu
blin, 1989.
lub kary,
16. Kaczorowski J. M.: Spiritual well-being and anxiety in adults diagnosed
with cancer. Hospital Journal, 1989, 5, (3-4), 105-16.
d) uczucie złoSci do Boga.
17. Kinney A.Y., Bloor L.E., Dudley W.N. i wsp:. Roles of Religious Involve-
Wyniki badań wskazują również na związek pomiędzy
ment and Social Support in the Risk of Colon Cancer among Blacks and
posługiwaniem się tymi negatywnymi sposobami radzenia
Whites. American Journal of Epidemiology, 2003, 158, 11, 1097-1107.
sobie a wynikami testów psychologicznych, niskimi wskaxni- 18. Koenig H.G., George L.K., Titus P.: Religion, Spirituality, and Health in
Medically Ill Hospitalized Older Patients. American Geriatrics Society,
kami poprawy stanu zdrowia oraz podwyższonego ryzyka
2004, 52, 4, 554-562.
Smierci [11].
19. Kopeć E.: Co to jest religia? ZN KUL, 1958, 1, 73-85.
Na stan zdrowia mogą oddziaływać również wątpliwoSci
20. Kuczkowski S.: Psychologia religii. Kraków, WAM, 1993.
natury duchowej. Dzieje się tak z dwóch powodów:
21. Lazarus R.S.: Psychological Stress and the Coping Process. New York, 1966.
22. Lerch J., Schwiersch M., Stepien J. i wsp.: The effect of religious belief
a) ciągłe wątpliwoSci mogą powodować poczucie braku pew-
on coping of cancer. 1998, Abstract C1C2.
nych i przejrzystych ważnych dla człowieka xródeł egzy-
23. Aydka W.: Religia, w: Zuberbier A. (red.) Słownik teologiczny. Katowice,
stencji, a to z kolei prowadzi do wzrostu odczucia bez-
1989, 198.
bronnoSci w stresujących sytuacjach,
24. Makselon J.: Lęk wobec Smierci. Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kra-
ków, 1988.
b) rozterki duchowe mogą wywoływać poczucie winy lub
25. Olejnik S.: Teologia moralna, PWN, Warszawa, 1991, 5; 7.
wstydu i konsekwentnie powstrzymywać jednostkę przed
26. Olivier S.: Book Review: Koenig H,G. Cohen H.J. (eds.): The Link Betwe-
dzieleniem się swoimi problemami z innymi [11].
en Religion and Health: Psychoneuroimmunology and the Faith Factor.
Mimo, iż powstało niewiele prac z tej dziedziny, większoSć
Journal of Hospice and Palliative Nursing, 2003, 5, 2, 76-77.
27. Ong L.M.L., Visser M.R.M., van Zuuren F.J. i wsp.: Cancer patients co-
z nich dowodzi, że znaczne dylematy o charakterze religij-
ping styles and doctor patient communication. Psychooncology, 1999,
nym są powiązane ze stresem psychologicznym i osłabiają
8, 2, 155-166.
fizyczny stan zdrowia.
28. Pargament K.I.: Of means and ends: Religion and the search for significance.
The International Journal for the Psychology of Religion, 1992, 2, 201-229.
29 Peteet R., Stomper C., Ross D.M. i wsp.: Emotional support for patients
with cancer who are undergoing CT: semistructured interviews of patients
PODSUMOWANIE
at a cancer institute. Radiology, 1992, 182(1), 99-102.
30. Ramonetta L.M., Sills D.: Spirituality in gynecological oncology: a review.
Niektóre badania zbyt wąsko definiują zależnoSć pomię- International Journal of Gynecological Cancer, 2004,14, 183-201.
dzy religijnoScią a stanem zdrowia, argumentując, iż in- 31. Rasmussen Ch.H., Johnson M.E.: Spirituality and religiosity: relative re-
lationships to death anxiety. OMEGA, 1994, 29, 4, 313-318.
stytucje religijne promują wybór okreSlonego stylu życia i
32. Thorson J. A., Powell F. C.: Meanings of death and intrinsic religiosity.
dostarczają systemu wsparcia społecznego swoim człon-
Journal of Clinical Psychology, 1990, 46(4) 379-91.
kom. Wpływ religii na zdrowie pacjentów może odzwier- 33. Usowicz A.: Człowiek religijny. Roczniki Filozoficzne, 1949-1950, 2-3, 4.
ciedlać się w zachowaniach prozdrowotnych, epidemiolo- 34. Walden-Gałuszko de K., Majkowicz M., Janiszewska J.: Determinants of
anxiety of the patients with breast lump before surgery w: Materiały z
gii, wzorcach psychospołecznych i przekonaniach. Inni
Międzynarodowej Konferencji Medycyny Psychosomatycznej Krajów
sugerują, iż religijnoSć wpływa na zmniejszenie smutku
Nadbałtyckich, Pilawska H., Siemińska M. (red.), Instytut Psychosoma-
jednostki oraz poprawia umiejętnoSć radzenia sobie. W
tyczny, Warszawa, 1999, 207-210.
35. Wandrasz M.: ReligijnoSć a postawa wobec chorob. RW KUL, Lublin, 1998.
wyniku powyższego wzrasta poczucie sensu i dobrostan
36. Wichrowski J.: Wpływ osobistych doSwiadczeń religijnych na religijnoSć
fizyczny.
młodzieży w wieku 17-20 lat na podstawie badań psychologiczno pasto-
Jest rzeczą oczywistą, że w przypadku tak obszernego
ralnych. prac. magister. WSD, Płock - Warszawa, 1995.
zagadnienia, wiele pytań nadal pozostaje bez odpowiedzi.
37. Zdybicka Z.: Religia. w: Pawlak Z. (red.) Katolicyzm A-Z, Aódx, 1989.
Między innymi nie ma jednoznacznych przesłanek, co do tego,
jaka interwencja i forma opieki duchowej mogłaby złagodzić
Adres: Zakład Medycyny Paliatywnej AMG, 80-211 Gdańsk, ul. Dębinki 2, tel.
(48) 583 49 15 73, fax (48) 583 49 15 76, e-mail: jjaniszewska@amg.gda.pl
przykre doznania związane z końcem życia.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Bakterie i wirusy ich znaczenie w życiu człowieka i przyrodyznaczenie inteligencji emocjonalnej w codziennym zyciu czlowiekaSzkółkarstwo ROŚLINY OZDOBNE CORAZ WAŻNIEJSZE W ŻYCIU CZŁOWIEKAZnaczenie mitu w życiu greków, podaj definicję pojęcia i~516Lęk w życiu człowiekaRola pracy w zyciu czlowieka i spoleczenstwa(1)asertywnosc w zyciu czlowiekawartość pracy w życiu człowieka na przykładzie nad niemnem (4)Etapy w zyciu czlowiekaduchowosc w zyciu czlowieka eiobaMetafory w życiu człowieka Szwaj, Markowskawięcej podobnych podstron