Asertywność w życiu człowieka
Z asertywnością spotykamy się często, nawet o tym nie wiedząc. To styl zachowania, dzięki
któremu jesteśmy fair wobec siebie i innych. Dlatego nie powinno to być zachowanie
nieświadome, ale celowe. Dzięki niemu bowiem możemy uniknąć wielu sytuacji, niekorzystnych
lub nieprzyjemnych dla nas, jak np. krytyka.
Asertywność to pewne specyficzne umiejętności zachowania się w określonych sytuacjach.
Zachowanie asertywne to bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie wobec drugiej osoby
swoich uczuć, opinii i postaw, przy jednoczesnym respektowaniu jej praw. Opiera się na
założeniu, że każdy człowiek ma swoje prawa i trzeba je szanować. Każdy z nas jest inny i nie
wolno zmuszać partnera do zmiany poglądów czy celów tylko dlatego, że nam się one nie
podobają lub kolidują z naszymi. Zachowania asertywne pokazują naszą odrębność, ale nie
atakują, nie obrażają drugiej osoby. Mogą zostać podsumowane następującym sformułowaniem:
Ja jestem w porządku i mam prawo być sobą. Ty jesteś w porządku i masz prawo być sobą.
Zachowanie asertywne można umieścić pomiędzy agresją a uległością. Zachowując się
asertywnie, respektujemy prawa zarówno swoje, jak i innych. Zachowując się agresywnie
respektujemy prawa własne, lekceważąc cudze. Gdy jesteśmy ulegli, lekceważymy swoje prawa
a respektujemy innych. Na tym polega istotna różnica pomiędzy tymi trzema typami zachowań.
W zachowaniach asertywnych ważne jest nie tylko to, co mówimy, ale jak to robimy. Ton głosu
powinien być spokojny, ale stanowczy, spojrzenie skierowane na osobę, z którą rozmawiamy.
Zachowań asertywnych nie stosuje się przy każdej rozbieżności zdań. Nie ma takiej potrzeby.
Warto je stosować wtedy, gdy szczególnie zależy nam na konstruktywnym rozwiązaniu sytuacji
potencjalnie konfliktowej. Wtedy, gdy chcemy zachować poczucie własnej godności. Przydają
się także, gdy z jakichś powodów nie chcemy spełnić czyjejś prośby lub żądania, jednocześnie
nie chcąc obrazić drugiej strony.
Słysząc stwierdzenia wysyłane pod naszym adresem typu:  Jesteś... ,  Ty nigdy... ,  Ty
zawsze... ,  Byłeś, jesteś i pozostaniesz.... . Ich zakończenia mogą być różne  jesteś: leniwy,
bałaganiarzem, egoistą, głupi, skąpy, fałszywy; - ty nigdy: nie kończysz tego, co zacząłeś; nie
zrobiłeś nic tak, jak trzeba; nic nie osiągniesz; lub taki (straszliwy) werdykt:  Byłeś, jesteś i
pozostaniesz życiowym nieudacznikiem .
Są to oceny. Gdy jesteśmy w ten sposób oceniani często czujemy się fatalnie, reagujemy ulegle,
często agresywnie, zamykamy się w sobie, przeczymy faktom, zaczynamy się usprawiedliwiać ,
uciekamy.
Krytyka zawarta w tych ocenach najczęściej nas dotyka i rani, bywa też jednak, że krytyczne
uwagi niosą cenne informacje. Odcinając się od krytyki i ocen odcinamy się od możliwości
dowiedzenia się, co przeszkadza innym w naszym zachowaniu.
Oceny bywają zazwyczaj krytyczne, ale są też oczywiście oceny o charakterze komplementów.
Możemy jedne oceny uważać za zasłużone, inne uważać za niezasłużone i nieuzasadnione. By
nauczyć się asertywnego przyjmowania ocen odwołajmy się do praw, które według Herberta
Fenterheima są prawami każdego człowieka:
� Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć  tak długo, do póki nie ranisz
innych.
� Masz prawo do wyrażania siebie  nawet, jeśli rani to kogoś innego  dopóki twoje intencje nie
są agresywne (są asertywne).
� Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb  dopóki uznajesz, że oni mają prawo
odmówić.
� Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz
prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą.
� Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Te pięć stwierdzeń stanowi podstawę trenowania umiejętności asertywnych. Zawierają one
ważne treści dotyczące praw każdego z nas. Zdarzają się także sytuacje, gdy znamy swoje prawa
i korzystamy z nich. Wielu ludzi, uznając swoje prawa, nie potrafi jednak w praktyce z nich
korzystać, co stwarza sytuację jakby w rzeczywistości ich nie posiadali. Jeszcze więcej osób
rezygnuje z własnych praw, z wymienionych już, lub innych własnych powodów, bądz
wręcz nie
przyznaje się do swoich praw. Często w tym układzie uznajemy czyjeś wartości za
najważniejsze, bo nie mamy lub nie uznajemy swoich. Taki układ to postawa uległości i
wszelkich zachowań z tym związanych.
Gdy dochodzi do wyrażenia opinii na różne tematy często nagle stajemy przed faktem, że mamy
odmienne, niż partner zdanie.
Zdarza się, że ludzie obawiają się ujawnić swoją opinię, przewidują, że zaistniała rozbieżność
doprowadzi do starcia, konfliktu, rozstania, katastrofy.
Asertywność to umiejętność wyrażania własnych opinii przy poszanowaniu opinii innych. Tak
naprawdę nie stanie się nic strasznego, gdy ujawni się rozbieżność zdań. Nie trzeba uzgadniać
wspólnej opinii. Jesteśmy różni, a bogactwo naszych przeżyć, doznań i poglądów wzbogaca
świat. Wymiana opinii, nawet bardzo odmiennych, to wartość sama w sobie. Pozwala nam
spojrzeć na świat oczami innych ludzi i może nasze widzenie wzbogacić. Mamy przecież prawo
się różnić.
Ludzie próbują czasem narzucić nam swoje zdanie, przedstawiając własne poglądy jako fakty.
Możemy dążyć do wymiany opinii poprzez wyraz
ne oddzielenie faktów od poglądów. Opinie i
poglądy można wymieniać, jednak fakty pozostają faktami. Możemy ujawnić rozbieżność zdań i,
- nie naciskając innych na zmianę przekonań, - zaprezentować swój pogląd.
Gdy nie są dla nas jasne jakieś szczegóły, zawsze możemy wypytać rozmówcę o to, dlaczego tak
uważa. Możemy wyrazić swoje sądy z zastrzeżeniem, że nie chcemy, by on je oceniał. Warto też
zastanowić się, czy proponując wymianę opinii, jesteśmy gotowi przyjąć tolerancyjnie czyjeś
poglądy.
U ludzi, różnego rodzaju sytuacje, w których są stawiani przez innych, wywołują na przykład
uczucie zakłopotania, napięcia, skrępowania. To częste zjawisko. Są to dla tych osób sytuacje
trudne. Na takie właśnie sytuacje reagujemy w zróżnicowany sposób. Wyodrębnione zostały też
trzy typy zachowań:
� Agresywne
� Uległe
� Asertywne
AGRESYWNOŚĆ  bywa często mylona z asertywnością. W przypadku zachowań agresywnych
sytuacje są spostrzegane jako pole walki, a calem staje się wygrana własna i przegrana,
pokonanie innych.
W zachowaniach agresywnych respektujemy własne prawa lekceważąc jednocześnie prawa
innych. Nie liczymy się z innymi, nie słuchamy ich, podejmujemy decyzje bez uwzględnienia
praw innych. Zdarza się, że dominujemy nad innymi upokarzając ich.
Agresywne zachowanie często prowadzi do starcia, wywołuje agresywną odpowiedz
.
Zachowując się agresywnie narażamy się, że:
- popadniemy w konflikt,
- stracimy szacunek dla siebie,
- stracimy szacunek dla innych,
- będziemy nie lubiani,
- osiągniemy rezultaty odwrotne do zamierzonych.
Czemu bywamy agresywni? Jest wiele powodów: boimy się, że nie dostaniemy tego, o co się
staramy, niewierzymy w siebie, chcemy wyładować złość, chcemy manipulować innymi.
ULEGA
OŚĆ  polega na respektowaniu praw innych przy jednoczesnym lekceważeniu własnych
praw. Zachowania uległe charakteryzują się tym, że interesy innych osób stawiamy ponad
własnymi, częstokroć rezygnując z własnych celów, pragnień i potrzeb.
Lekceważąc własne prawa pozwalamy innym je naruszać. Rezygnujemy z ujawniania własnych
potrzeb, odczuć i poglądów. Kumulujemy w sobie wiele spraw, co powoduje nagromadzenie się
złości i wewnętrznych urazów.
Zachowania uległe stwarzają ryzyko. Uległość często prowadzi do tego, że: - tracimy poczucie
własnej wartości,
- czujemy się skrzywdzeni,
- jesteśmy sfrustrowani,
- zachęcamy innych do dominacji,
- wybuchamy nagle agresywnie na skutek nagromadzenia się przykrych uczuć,
- nie osiągamy tego, co zamierzaliśmy,
- jesteśmy wykorzystywani.
Dlaczego więc postępujemy wobec innych ulegle? Postępujemy w ten sposób, ponieważ: boimy
się utraty aprobaty ze strony innych, boimy się reakcji otoczenia.
ASERTYWNOŚĆ  polega na respektowaniu własnych praw przy jednoczesnym respektowaniu
praw innych osób. Oznacza to obronę własnych praw przy uznaniu praw innych. Zachowując się
asertywnie w naszych stosunkach z innymi osobami cechuje wiara w siebie.
Z asertywnością łączy się niejednokrotnie ryzyko. Gdy postępujemy asertywnie narażamy się na:
- wrogie nastawienie do nas przez niektórych ludzi, przez to, że wyrażamy swoje uczucia,
- otrzymanie etykietki, że należymy do grupy ludzi, którzy przez życie idą przebojem,
- zmianę naszych stosunków i relacji z innymi osobami,
- ciągłą krytykę.
Równocześnie, ryzykując, stwarzamy też możliwość wystąpienia wokół nas pozytywnych zmian
takich jak:
- lepsze poznanie siebie i innych,
- prawdziwe zbliżenie się do innych ludzi,
- zrozumienie zachowań innych ludzi,
- mniej stresów i frustracji,
- wyrazy podziwu, pochwały otoczenia,
- samorealizacja, zadowolenie, radość,
- uzyskanie tego, co chcemy,
- doznawanie sympatii i przyjaz
ni.
Dzięki asertywności wzmacniamy szacunek dla innych i dla samych siebie.
Często w kontaktach z innymi ludz
mi pragniemy, by zmienili swój stosunek i zachowanie wobec
nas. Asertywność to dobre narzędzie do spowodowania takiej zmiany. Mamy szansę, by inni
ujrzeli nas z odmiennej perspektywy  w innym, nowym świetle , gdy aktywnie zaczniemy
wysyłać do nich swoje sygnały, komunikaty lub wzmocnimy (wyciszamy) dotychczasowe
przekazy adresowane do ludzi.
Jest bardzo prawdopodobne, że zauważą zmianę, będą próbowali się do niej odnieść, a w efekcie
zmienią swoje zachowanie wobec nas.
Skąd jednak bierze się brak asertywności? Zespół przyczyn tego zjawiska nosi ogólną nazwę
katastrofizmu. Jest to właśnie powstrzymywanie wszelkich działań po to, by nie ponieść klęski.
Asertywność jest hamowana zarówno wtedy, gdy nie mówimy o co nam chodzi, jak i wtedy, gdy
jesteśmy nieśmiali.
CZA
OWIEK ASERTYWNY  swobodnie ujawnia innym siebie, wyraża otwarcie swoje myśli,
uczucia, pragnienia. Czyni to w sposób uczciwy, bezpośredni, śmiało, bez paraliżującego lęku.
Jest aktywnie nastawiony do życia, nie czeka na cud, akceptuje swoje ograniczenia, niezależnie
od tego, czy w danej sytuacji udało mu się odnieść sukces, czy też nie. Potrafi odpowiedzieć
 NIE , zażądać czegoś, co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia.
Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony. Gdy jest w
centrum zainteresowania, uwagi, potrafi działać bez niszczącego lęku. Akceptuje zmiany w sobie
i innych. Potrafi się  dogadać , potrafi też dochodzić swych praw i egzekwować je.
Odmawianie  mówić  NIE , gdy jesteśmy o coś proszeni, jest często ogromnie trudno. Są
sytuacje, w których jedni odmawiają z łatwością, inni zaś pocą się i męczą próbując powiedzieć
 NIE . Niektórzy z nas, w pewnych okolicznościach, mogą to zrobić bez żadnych problemów, w
innych zaś, nie potrafią odmówić, choć naprawdę tego pragną. Często niebagatelne znaczenie ma
fakt, kim jest dla nas osoba czy osoby proszące.
Czasem ważnym czynnikiem jest sposób proszenia, zwykle też to, o co ktoś nas prosi, a także
szereg okoliczności towarzyszących całemu zdarzeniu.
Każdy z nas ma prawo prosić, to prawo mają więc też osoby, które adresują do nas prośby. Jedno
z praw asertywności mówi jednak o ważnym założeniu: - masz prawo prosić  dopóki dajesz
innym prawo do odmowy.
Asertywne działanie jest silnie zakorzenione w poczuciu, że mimo różnych zachowań, - JA
JESTEM W PORZ
DKU WOBEC INNYCH I INNI S
W PORZ
DKU WOBEC MNIE.
Asertywne działanie ma również swój cel. Celem odmowy, powiedzenia  NIE nie jest z
pewnością ukaranie drugiej osoby, poczucie, pouczanie jej, odwet ani zemsta, pokonanie kogoś,
udowodnienie komuś jego słabości, zależności od nas.
Jeżeli dążymy do któregoś z tych skutków  to z pewnością nie jest to asertywna odmowa.
Celem asertywnej odmowy jest zadbanie o siebie. Chodzi o to, by działać zgodnie z własnymi
priorytetami. Podobnie, jak mamy prawo do bycia asertywnym, mamy też w tej kwestii wolny
wybór.
Jeżeli nie decydujemy się na asertywną odmowę z własnych powodów  realizujemy w ten
sposób własne, niepodważalne prawo do tego, by nie być asertywnym. Jeżeli wybieramy
asertywną odmowę  możemy korzystać ze schematu, który ułatwia nam to zadanie. Przede
wszystkim trzeba pamiętać, że odmowa ma być czytelna, stanowcza, jasna i uczciwa. Powinna
być sformułowana jako komunikat typu  JA .
[1] etap pierwszy: POWIEDZ  NIE
[2] etap drugi: POINFORMUJ O TYM, CZEGO BNIE ZROBISZ,
CO ZROBISZ (JAKI MASZ ZAMIAR)
[3] etap trzeci: PODAJ KRÓTKIE WYJAŚNIENIE
W naszych codziennych kontaktach, słysząc prośbę, żądanie, błaganie, staramy się czasem
 uciec od bezpośredniej odmowy. Szukamy w głowie różnych argumentów, wymyślamy
powody, okoliczności, powołujemy się na inne osoby, nierzadko zaczynamy od usprawiedliwień.
Po prostu boimy się, by kogoś nie zranić, urazić, nie chcemy, by ludzie się na nas obrażali
(przeczuwamy, że się obrażą).
Często w ten sposób narażamy się na wtargnięcie na nasze terytorium psychologiczne i tego
różne konsekwencje. Terytorium psychologiczne obejmuje nasze plany, dążenia, marzenia,
potrzeby, motywy, działania, pragnienia, sądy i przekonania. To także nasze uczucia, myśli,
wspomnienia, marzenia.
W obrębie naszego terytorium psychologicznego mieszczą się nasze pieniądze i plany ich
wydania, nasz czas, nasze prywatne terytorium życia  a więc nasze mieszkanie, to także nasze
decyzje, sukcesy i niepowodzenia. Gdy inni ludzie oceniają nas, atakują, narzucają nam swoją
wolę, decydują za nas w naszych sprawach, odmawiają nam praw, wprowadzają znaczące dla nas
zmiany nie licząc się z nimi, dysponują przedmiotami i środkami będącymi naszą własnością bez
naszej zgody, a także planują nasz czas  często dochodzi do ich wtargnięcia w nasze terytorium
psychologiczne. Czujemy się wtedy pod presją, bywamy spięci, sparaliżowani, złościmy się, nie
wiemy jak zareagować.
W odpowiedzi niekiedy ulegamy, poddajemy się zewnętrznej presji, kiedy indziej obrażamy się.
Jest możliwe, że będziemy działać w myśl zasady  Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie i
zdecydujemy się odpłacić tym samym  czyli ruszymy do ataku wkraczając na cudze terytorium.
Skutki są łatwe do przewidzenia. Wystarcza nam z pewnością wyobraz
ni. By do każdej z tych
możliwości dopisywać kilka możliwych "ciągów dalszych".
Ważne jest, byśmy pamiętali, że mamy absolutnie niezbywalne prawo do tego, by posiadać
własne terytorium i prawo do tego, by go bronić.
Można to osiągnąć poprzez jednoznaczną, uczciwą i szczerą odmowę, która posiada ogromne
walory. Przede wszystkim jesteśmy szczerzy wobec innych, mówimy im uczciwie o sobie,
traktujemy ich poważnie, z szacunkiem, nie próbujemy ich okłamać. Ponadto dbamy o siebie i o
swoje interesy. Zyskujemy własne zadowolenie. Odmawiając zgodnie z zaproponowanym
schematem dajemy innym szansę, by USA
YSZELI naszą odmowę i nie tracili niepotrzebnie
czasu i siły na dalsze próby  by mogli ją PRZYJ
Ć, jako naszą jednoznaczną, stanowczą
decyzję. Stwarza to dobry grunt do dalszego negocjowania, jeżeli chcemy, możemy
zaproponować coś innego.
Stając otwarcie przed druga osobą mamy szansę, że obie strony zakończą rozmowę. Czasem
odmowa sprawia komuś przykrość, lecz mimo to, mamy do niej prawo, jeżeli nasze intencje są
asertywne.
Istnieją również asertywne strategie radzenia sobie z krytyką, a jest to nader często spotykany
sposób uzyskiwania informacji na nasz temat. Niejednokrotnie słyszymy stwierdzenia:
 beznadziejnie to zrobiłeś... ,  z
le to robisz , itp. Bardzo różnie także na nie reagujemy, zależnie
od tego jak jest wyrażona. Jeśli jest ona ogólna (np. dowiadujemy się, że zawsze robimy coś z
le,
beznadziejnie) reagujemy na dwa sposoby. Wycofujemy się, rezygnując ze swoich interesów i
przyjmując opinię drugiej osoby lub atakujemy ją, m.in. krytykując jej zachowanie. Najczęściej
jednak zapominamy, że ocena, którą słyszymy pod naszym adresem jest zbyt ogólna. Aby móc
wyrazić swoją opinię musimy poznać więcej konkretów dotyczących pretensji do nas naszego
rozmówcy. To jest właśnie głównym sensem asertywnych strategii radzenia sobie z krytyką.
Aby jak najlepiej poradzić sobie z krytyką należy przede wszystkim otwarcie skonfrontować się z
zarzutami (także ukrytymi i nie wyrażonymi wprost) i zdobyć niezbędne informacje.
Zdobycie niezbędnych informacji to podstawa, aby przeciwstawić się krytyce lub skorzystać z
niej aby się poprawić. Taki sposób radzenia sobie z krytyką to:
 POSZUKIWANIE KRYTYKI
Poszukiwanie krytyki nie oznacza wcale proszenia innych aby nas krytykowali, a jedynie sposób
aby spełnić oczekiwania wobec nas. Kiedy słyszymy, że np. z
le wykonaliśmy jakąś pracę,
możemy zadać pytanie, co konkretnie jest nam zarzucane lub też, co z
le zrobiliśmy. Zdobywamy
wówczas konkretne informacje oraz wskazówki, które mogą być nam pomocne w wykonaniu
jakiegoś zadania. Nie należy poddawać się ogólnej ocenie, tylko dążyć do możliwości
poprawienia błędów. Dzięki tej strategii możemy reagować nawet w najtrudniejszych sytuacjach.
Tak więc rzadko kiedy rozmówca stawia wprost swoje zarzuty. Często zaś słyszymy krytykę
ukrytą, w formie aluzji lub sugestii. Może być np. nie zwrócona bezpośrednio do nas, ale może
odnosić się do naszego zachowania lub osoby. Aluzja nie musi oznaczać czyjegoś negatywnego
nastawienia do nas. Jednak gdy stanowi z
ródło naszego złego samopoczucia i pojawiania się
nieprzyjemnych uczuć warto
umieć sobie z nią poradzić. sposób ten to:
 DEMASKOWANIE ALUZJI
Jak w przypadku  poszukiwania krytyki podstawą jest zdobycie niezbędnych informacji, a więc
zmuszenie partnera do wyrażenia krytyki wprost. Jeśli krytyka jest skierowana w naszą stronę
możemy wtedy zastosować strategie radzenia sobie z krytyką. Możemy  poszukiwać krytyki lub
wyrazić swoją opinię na dany temat. Nie każda aluzja do danej sytuacji musi być ukrytą krytyką
wobec nas. Więc jeśli odbieramy ją jako żart, nie musimy naturalnie stosować się do
jakiejkolwiek strategii.
Jest jeszcze inny sposób wyrażania krytyki, zbliżony w pewien sposób do aluzji. Wydaje się
wtedy, że rozmówca wyraża się wprost, ale tak naprawdę  krąży wokół konkretnego tematu.
Niejednokrotnie od razu da się wyczuć, że nasz partner ma do nas pretensję o inną rzecz. W
takich przypadkach najlepiej jest zastosować strategię
 ZAMGLANIA
doprowadzi ona do tego, że nasz rozmówca albo zniechęci się i rozmowa zostanie przerwana,
albo wyrazi swój zarzut wprost. Istotą tej strategii jest dopuszczenie możliwości, że w stawianej
krytyce jest trochę prawdy. Najlepiej jest więc używać zwrotów  Być może.. ,  Chyba
rzeczywiście... itp.
Często jednak wiemy, że popełniliśmy błąd i spodziewamy się krytyki. Możemy wtedy, aby
załagodzić czyjś gniew lub pretensje
 UPRZEDZIĆ KRYTYK

Strategia ta polega na przyznaniu się do popełnionego błędu i przeproszenia za niego zanim
nastąpi  atak rozmówcy. Uprzedzenie krytyki to rodzaj żartobliwej manipulacji, nie
odpowiedniej raczej do poważnych sytuacji. Trzeba więc tą strategię stosować sporadycznie, bo
nadużywana nie daje swojego efektu.
Wiadomo, że jako osoby asertywne mamy prawo popełniać błędy. Jednak nie zawsze krytyka
naszej osoby jest uzasadniona. Ktoś może nas skrytykować za rzeczy, których nie uważamy za
godne potępienia lub których nie popełniliśmy. Wtedy najlepszym sposobem jest także zdobycie
informacji o konkretnych zarzutach rozmówcy i wyrażenie swojej opinii.
Tak więc głównym sensem asertywnego reagowania na krytykę jest umiejętne przejście od
ogólników (często raniących) do konkretów. Zdobycie niezbędnych informacji, które pozwolą
nam wyrazić swoją opinię.
Aby zaś asertywnie odebrać krytykę trzeba:
- uznać istnienie faktów,
- wykorzystać krytyczne informacje do poprawy swojego postępowania,
- potraktować ocenę jako opinię na swój temat, a nie jako odzwierciedlenie tzw. prawdy
obiektywnej.
Czasami to my musimy lub chcemy wyrazić swoją krytykę czy opinię na temat drugiej osoby.
Ważne jest wtedy, aby konkretnie wyrazić swoje zarzuty, korzystając z komunikatów typu JA i
TY.
Komunikat typu JA to informacja na mój temat (o moich uczuciach, myślach zamiarach...). JA
jestem podmiotem.
Komunikaty typu TY to informacja na twój temat. Mówi o tym, co JA sądzę o TOBIE. Należy
więc zwracać się bezpośrednio do osoby i mówić o niej nie używając ogólników.
Niektórzy ludzie zachowują się agresywnie. Istnieją następujące etapy obrony przed agresją:
1. informacja o agresji  należy poinformować agresora, że jest zbyt agresywny
2. wyrażanie gniewu, związanego z tą sytuacją, naleganie na zmianę zachowania
3. przywołane zaplecza  powiedzenie, co zrobisz jeżeli druga osoba nie zmieni swojego
zachowania
4. skorzystanie z zaplecza  należy zrobić to, co się wcześniej zapowiedziało jeśli zachowanie tej
osoby nadal się nie zmieni.
Podsumowując wszystkie zawarte wcześniej informacje, asertywność jest to stanowczość, która
nie rani. Tego stylu zachowania możemy użyć w każdej, mniej lub bardziej poważnej sytuacji
konfliktowej. Asertywność to najlepsza droga do sukcesu w komunikacji międzyludzkiej.