MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ
DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOżÿCI
BEZPIECZEżÿSTWO
W RUCHU DROGOWYM
WYBRANE ZAGADNIENIA
Materiażÿ profilaktyczno-edukacyjny
Materiał o charakterze
do prowadzenia zajżÿżÿ z żÿożÿnierzami
profilaktyczno-edukacyjnym
Warszawa 2009
WARSZAWA 2006
1
PLAN  KONSPEKT
do przeprowadzenia zajżÿżÿ profilaktyczno-edukacyjnych
z problematyki bezpieczeżÿstwa w ruchu drogowym
TEMAT:
BEZPIECZEżÿSTWO W RUCHU DROGOWYM.
WYBRANE ZAGADNIENIA.
CELE:
1. Przedstawienie wybranych elementów ruchu drogowego.
2. Zapoznanie z zagrożÿeniami w ruchu drogowym.
3. Omówienie wybranych zachoważÿ ludzi stwarzajżÿcych zagrożÿenia dla
użÿytkowników dróg.
CZAS:
2 x 45
METODY:
Wykżÿad, prezentacja graficzna, dyskusja, test.
MATERIAżÿY I żÿRODKI DYDAKTYCZNE:
Foliogramy, rzutnik żÿwiatżÿa dziennego lub projektor multimedialny.
MIEJSCE: żÿwietlica, sala wykżÿadowa.
ZAGADNIENIA:
1. Analiza ukżÿadu: Czżÿowiek - Pojazd - Droga.
2. Proces decyzyjny kierujżÿcego pojazdem.
3. Cechy osobowe kierowcy a sposób prowadzenia pojazdu.
4. Kierujżÿcy pojazdem a inni użÿytkownicy dróg.
5. Przestżÿpstwa i wykroczenia drogowe  przesżÿanki zdarzeżÿ
i konsekwencje.
6. żÿrodki psychoaktywne a sprawnożÿżÿ psychomotoryczna użÿytkowników dróg.
7. Samoocena użÿytkownika dróg  żÿwiczenie.
8. Zakożÿczenie.
3 3
WYKORZYSTANA LITERATURA:
1.  Ustawa   Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 1997 Nr 98 poz. 608) .
Ustawa   Prawo o ruchu drogowym .
2. Tadeusz Rotter   Kierowca i jego praca w: Metodyka psychologicznych badażÿ
kierowców, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2003 r.
3. Violetta Ozminkowski, Paweżÿ Szaniawski, Paweżÿ Kapelażÿski   Wżÿciekli na
drodze w: Newsweek, nr 48, 28.11.2004 r.
4. Jan Unarski   Agresja w ruchu drogowym  niepublikowane materiażÿy
szkoleniowe, UJ, Kraków 2005 r.
5. Józef Gawlik   Bezpieczeżÿstwo w ruchu lżÿdowym  niepublikowane materiażÿy
szkoleniowe, UJ, Kraków 2005 r.
6.  Bezpieczna droga  wydanie specjalne  Instytut Transportu Samochodowego,
Warszawa, czerwiec 2006 r.
7. Stowarzyszenie Psychologów Transportu  materiażÿy informacyjno-szkoleniowe.
8. Jadwiga Bżÿk   Cechy psychologiczne kierowców jako pierwotne przyczyny
wypadków drogowych , Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa.
9.  Alkohol i kierowca  Pażÿstwowa Agencja Rozwiżÿzywania Problemów
Alkoholowych, Warszawa 2004 r.
10.  Alkohol  świadome ryzyko  Departament Wychowania i Promocji Obronności
 Alkohol  żÿwiadome ryzyko  Departament Wychowania i Promocji Obronnożÿci
MON, Warszawa 2006 r.
MON, Warszawa 2007 r.
4 4
PRZEBIEG ZAJżÿżÿ:
CZAS WSKAZÓWKI,
Lp. TREżÿżÿ ZAGADNIENIA
( min.) PRZYKżÿADOWE PYTANIA
Przedstawienie tematu i celu zajżÿżÿ. 5 min.
CZżÿżÿżÿ ZASADNICZA
1.
ZAGADNIENIE 1 (patrz szerzej str. 15)
10 min. FOLIA 1
(schemat ukżÿadu)
ANALIZA UKżÿADU: CZżÿOWIEK  POJAZD  DROGA.
Pytania o ewentualne
Czżÿowiek  użÿytkownik pojazdu i drogi  prognoza
przykżÿady z żÿycia:
zachowania kierowcy bardzo trudna, czasami niemożÿliwa
1. Na podstawie czego
 wpżÿyw na reakcje i zachowanie wielu czynników
możÿna prognozoważÿ
niezależÿnych od instruktorów i przeżÿożÿonych.
zachowanie kierowcy?
Pojazd  narzżÿdzie w rżÿku czżÿowieka, za pomocżÿ
2. Jakie czynniki wpżÿywajżÿ
odpowiedniej konstrukcji cażÿkowicie podporzżÿdkowane
na zachowanie kierowcy?
czżÿowiekowi i jego zamiarom, żÿwiadomym
i nieżÿwiadomym.
Droga  element otaczajżÿcego żÿwiata, naturalny lub
stworzony przez czżÿowieka, w różÿnym stopniu sżÿużÿżÿcy
swżÿ jakożÿciżÿ czżÿowiekowi.
Najważÿniejsze kanażÿy informacyjne dla kierowcy:
WZROK  nieprzerwane kontrolowanie:
a) przestrzeni przed pojazdem,
b) otoczenia pojazdu,
c) przestrzeni za pojazdem,
d) wnżÿtrza pojazdu.
Co jest naturalne a co możÿe
zakżÿócażÿ pracżÿ kierowcy?
SżÿUCH  drugi ważÿny kanażÿ informacyjny:
a) dżÿwiżÿki z otoczenia zewnżÿtrznego i wewnżÿtrznego
 lokalizacja przestrzenna,
b) dżÿwiżÿki z zewnżÿtrz i wewnżÿtrz kabiny,
c) sżÿowa w kabinie  radio, pasażÿer, telefon.
Na czym polega to
sprzżÿżÿenie zwrotne?
Każÿdy element ukżÿadu Czżÿowiek  Pojazd  Droga
wpżÿywa bez przerwy na pozostażÿe elementy.
2.
ZAGADNIENIE 2 (patrz szerzej str. 17)
5 min.
PROCES DECYZYJNY KIERUJżÿCEGO POJAZDEM.
FOLIA 1
Cechy procesu decyzyjnego kierowcy:
żÿ deficyt czasu  podejmowanie decyzji w ograniczo-
Podaj przykżÿad decyzji
nym czasie, skracanym wraz ze wzrostem prżÿdkożÿci,
ryzykownych  kiedy możÿna
a kiedy trzeba je
żÿ zżÿożÿonożÿżÿ decyzji  jednoczesne podejmowanie
podejmoważÿ?
wielu kolejnych decyzji czżÿstkowych aby wykonażÿ tżÿ
wżÿażÿciwżÿ,
żÿ nieodwożÿalnożÿżÿ decyzji  czżÿsto ze wzglżÿdu na
deficyt czasu i sytuacjżÿ decyzji nie możÿna zmieniżÿ.
5 5
Czżÿżÿżÿ decyzji kierujżÿcego wyzwala emocje, bo wiżÿżÿe siżÿ
z podejmowaniem ryzyka.
Czynniki wpżÿywajżÿce negatywnie na procesy decyzyjne
kierowcy:
wiek, zmżÿczenie, zżÿy stan emocjonalny, zżÿy stan zdrowia,
podpowiedzi wspóżÿpasażÿerów, pogoda, hażÿas, żÿrodki
lecznicze lub psychoaktywne...
Problemy w podejmowaniu decyzji:
żÿ koordynacja wzrokowo-ruchowa  wzrokowe,
automatyczne kontrolowanie wykonywanych
czynnożÿci,
żÿ rytmika i pżÿynnożÿżÿ ruchów  wżÿażÿciwa wspóżÿpraca
z urzżÿdzeniami samochodu,
żÿ deficyt czasu  narzucanie kierowcy żÿcisżÿego reżÿimu
postżÿpowania.
Sprawnożÿżÿ kierowcy jest wypadkowżÿ wielu czynników.
Co to oznacza -
Najważÿniejsze to:
 byżÿ sprawnym,
żÿ sprawnożÿżÿ psychofizyczna  zależÿna min. od
 byżÿ dożÿwiadczonym
wieku, najwyżÿsza jest w mżÿodym wieku, potem
kierowcżÿ?
stopniowo spada,
żÿ dożÿwiadczenie w prowadzeniu pojazdów, najmniejsze
jest w mżÿodym wieku, potem stopniowo wzrasta.
3. ZAGADNIENIE 3 (patrz szerzej str. 18)
15 min.
CECHY OSOBOWE KIEROWCY A SPOSÓB PROWADZENIA
POJAZDU.
Kierujżÿcy pojazdem a:
 sprawnożÿżÿ intelektualna,
 cechy osobowożÿci.
Sprawnożÿżÿ intelektualna pozwala:
żÿ analizoważÿ ciżÿgle zmieniajżÿce siżÿ sytuacje,
Jak do tych cech możÿna
żÿ wnioskoważÿ o sytuacjach, możÿliwych reakcjach
odnieżÿżÿ tzw.
innych i nastżÿpstwach,
 jazdżÿ na pamiżÿżÿ?
żÿ szybko odczytyważÿ, analizoważÿ i wykonyważÿ
polecenia znaków drogowych, informacji itp.
Uwaga kierujżÿcego pojazdem:
FOLIA 2
żÿ koncentracja  zdolnożÿżÿ do żÿwiadomego skupienia
siżÿ na wykonywanym, nawet dżÿugo, zadaniu,
Jak rozumiesz pojżÿcia:
na prowadzeniu pojazdu,
1. koncentracja uwagi?,
żÿ podzielnożÿżÿ  umiejżÿtnożÿżÿ widzenia i dostrzegania
2. podzielnożÿżÿ uwagi?,
różÿnych informacji oraz zdolnożÿżÿ do jednoczesnego
3. przerzutnożÿżÿ uwagi?.
wykonywania kilku czynnożÿci wymagajżÿcych uwagi,
żÿ przerzutnożÿżÿ  zdolnożÿżÿ do szybkiego przenoszenia
uwagi z jednego obiektu na inny i rejestrowania
Co możÿe osżÿabiżÿ
istotnych dla jazdy informacji.
wymienione cechy uwagi?
Cechy osobowożÿci to indywidualny i niepowtarzalny portret
wewnżÿtrzny każÿdego czżÿowieka.
6 6
Kierujżÿcy pojazdem winien charakteryzoważÿ siżÿ:
żÿ stabilnożÿciżÿ emocjonalnżÿ  zrównoważÿonym
reagowaniem na różÿne, nawet trudne sytuacje,
żÿ odpornożÿciżÿ emocjonalnżÿ  kontroloważÿ sytuacjżÿ
i wżÿasnżÿ ekspresjżÿ,
żÿ optymalnżÿ szybkożÿciżÿ reagowania na bodżÿce
żÿwietlne, dżÿwiżÿkowe, sytuacyjne,
Każÿdy sam możÿe
żÿ umiejżÿtnożÿciżÿ podejmowania trafnych decyzji,
odpowiedzieżÿ sobie na
żÿ umiarkowanym poziomem lżÿku przed innymi
pytanie  co mnie
kierowcami i pojazdami, przed prżÿdkożÿciżÿ.
wyprowadziżÿo z równowagi
na drodze?
Możÿliwe reakcje kierowcy w sytuacjach trudnych:
żÿ zadaniowe  analizuje i rozwiżÿzuje sytuacje
w deficycie czasu skutecznie i poprawnie, zna
możÿliwożÿci swoje i swojego pojazdu,
żÿ emocjonalne  możÿe pogżÿżÿbiżÿ niekorzystnżÿ lub
Jak ja reagujżÿ na sytuacje
grożÿnżÿ sytuacjżÿ, nie wybiera optymalnego
trudne na drodze?
rozwiżÿzania, nie wierzy we wżÿasne siżÿy, sprawnożÿżÿ,
umiejżÿtnożÿci, reaguje nieadekwatnie do sytuacji,
żÿ unikowe  prawie niemożÿliwe na drodze  kierowca
musi podjżÿżÿ dziażÿanie, zareagoważÿ na zagrożÿenie,
bo brak reakcji (manewru) grozi wypadkiem.
Pożÿżÿdane cechy jazdy:
 spokojna, równomierna, zdecydowana.
Niepożÿżÿdane cechy jazdy:
 ostra, agresywna, ryzykowna,
Jakie cechy jazdy mogżÿ
 zachowawcza, hiperostrożÿna, niezdecydowana,
przypisażÿ sobie?
bardzo wolna.
 CZżÿOWIEK PROWADZI SAMOCHÓD
TAK  JAK żÿYJE
FOLIA 3
Agresja na drodze ma różÿne przyczyny i podżÿożÿe.
Dotyczy wszystkich zawodów, osób w różÿnym wieku, kobiet
i mżÿżÿczyzn.
Skżÿonnożÿżÿ do agresywnej jazdy:
 osoby impulsywne,
 mżÿodzi kierowcy,
 przeżÿwiadczenie o dużÿej sprawnożÿci
w prowadzeniu pojazdu,
 czżÿżÿciej mżÿżÿczyżÿni.
Codzienne cechy agresji na drodze:
żÿ dużÿa prżÿdkożÿżÿ,
żÿ trżÿbienie i miganie żÿwiatżÿami,
żÿ nieprzyzwoite gesty,
żÿ zajeżÿdżÿanie drogi,
Cechy agresywnej jazdy
żÿ czżÿste zmiany pasów ruchu,
zapisażÿ na tablicy.
żÿ nagżÿe hamowanie,
żÿ ruszanie z piskiem opon,
żÿ straszenie innych kierowców,
Pytanie bez odpowiedzi 
żÿ wymuszanie zmian pasa ruchu,
Czy JA kiedykolwiek
żÿ nierespektowanie znaku  stop,
zachoważÿem siżÿ wżÿażÿnie
żÿ przyżÿpieszanie na żÿóżÿtym żÿwietle....
tak na drodze?
7 7
47% polskich kierowców uważÿa, żÿe byżÿo obiektem
47% polskich kierowców uważÿa, żÿe byżÿo obiektem
47% polskich kierowców uważÿa, żÿe byżÿo obiektem
agresywnego zachowania.
agresywnego zachowania.
agresywnego zachowania.
47% polskich kierowców uważÿa, żÿe byżÿo obiektem
72% kierowców uważÿa, żÿżÿ w ostatnich latach agresywnożÿżÿ
agresywnego zachowania.
72% kierowców uważÿa, żÿżÿ w ostatnich latach agresywnożÿżÿ
72% kierowców uważÿa, żÿżÿ w ostatnich latach agresywnożÿżÿ
wżÿród kierowców stale wzrasta.
wżÿród kierowców stale wzrasta.
wżÿród kierowców stale wzrasta.
72% kierowców uważÿa, żÿżÿ w ostatnich latach agresywnożÿżÿ
Wymienione cechy agresji to nie wszystkie przejawy takiego
wżÿród kierowców stale wzrasta.
Wymienione cechy agresji to nie wszystkie przejawy takiego
Wymienione cechy agresji to nie wszystkie przejawy takiego
zachowania.
zachowania.
zachowania.
Wymienione cechy agresji to nie wszystkie przejawy takiego
Jazda samochodem jest agresywna, jeżÿeli jest
zachowania.
Jazda samochodem jest agresywna, jeżÿeli jest
Jazda samochodem jest agresywna, jeżÿeli jest
żÿwiadoma, zwiżÿksza ryzyko wypadku,
żÿwiadoma, zwiżÿksza ryzyko wypadku,
żÿwiadoma, zwiżÿksza ryzyko wypadku,
jest motywowana zniecierpliwieniem, zżÿożÿciżÿ,
Jazda samochodem jest agresywna, jeżÿeli jest
jest motywowana zniecierpliwieniem, zżÿożÿciżÿ,
jest motywowana zniecierpliwieniem, zżÿożÿciżÿ,
wrogożÿciżÿ, chżÿciżÿ oszczżÿdzenia czasu.
żÿwiadoma, zwiżÿksza ryzyko wypadku,
wrogożÿciżÿ, chżÿciżÿ oszczżÿdzenia czasu.
wrogożÿciżÿ, chżÿciżÿ oszczżÿdzenia czasu.
jest motywowana zniecierpliwieniem, zżÿożÿciżÿ,
Motywy jazdy agresywnej, zagrażÿajżÿcej innym: FOLIA 4
wrogożÿciżÿ, chżÿciżÿ oszczżÿdzenia czasu.
Motywy jazdy agresywnej, zagrażÿajżÿcej innym: FOLIA 4
Motywy jazdy agresywnej, zagrażÿajżÿcej innym: FOLIA 4
 wzrost samooceny,
 wzrost samooceny,
 wzrost samooceny,
 uznanie rówieżÿników,
Motywy jazdy agresywnej, zagrażÿajżÿcej innym: FOLIA 4
 uznanie rówieżÿników,
 uznanie rówieżÿników,
  dowód sprawnożÿci,
wzrost samooceny,
 dowód sprawnożÿci,
 dowód sprawnożÿci,
  potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
uznanie rówieżÿników,
 potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
 potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
 nawet b. szybkim,
dowód sprawnożÿci,
nawet b. szybkim,
nawet b. szybkim,
  odreagowanie innej stresujżÿcej, trudnej sytuacji.
potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
 odreagowanie innej stresujżÿcej, trudnej sytuacji.
 odreagowanie innej stresujżÿcej, trudnej sytuacji.
 pośpiech.
 pośpiech.
nawet b. szybkim,
Agresja na drodze:
 odreagowanie innej stresujżÿcej, trudnej sytuacji.
Agresja na drodze:
Agresja na drodze:
 anonimowożÿżÿ, możÿliwożÿżÿ ucieczki,
 anonimowożÿżÿ, możÿliwożÿżÿ ucieczki,
 anonimowożÿżÿ, możÿliwożÿżÿ ucieczki,
 chżÿżÿ sprawdzenia siżÿ, na co mnie stażÿ, kolejne
Agresja na drodze:
 chżÿżÿ sprawdzenia siżÿ, na co mnie stażÿ, kolejne
 chżÿżÿ sprawdzenia siżÿ, na co mnie stażÿ, kolejne
 wyzwanie (wobec kolegów),
anonimowożÿżÿ, możÿliwożÿżÿ ucieczki,
wyzwanie (wobec kolegów),
wyzwanie (wobec kolegów),
  widok innych agresywnych kierowców,
chżÿżÿ sprawdzenia siżÿ, na co mnie stażÿ, kolejne
 widok innych agresywnych kierowców,
 widok innych agresywnych kierowców,
 brak spożÿecznego potżÿpienia,
wyzwanie (wobec kolegów),
 brak spożÿecznego potżÿpienia,
 brak spożÿecznego potżÿpienia,
  sżÿaba kontrola wżÿasnych emocji, niska tolerancja
widok innych agresywnych kierowców,
 sżÿaba kontrola wżÿasnych emocji, niska tolerancja
 sżÿaba kontrola wżÿasnych emocji, niska tolerancja
 na stres, żÿrodki psychoaktywne.
brak spożÿecznego potżÿpienia,
na stres, żÿrodki psychoaktywne.
na stres, żÿrodki psychoaktywne.
Dlaczego kierowcy na
 sżÿaba kontrola wżÿasnych emocji, niska tolerancja
Dlaczego kierowcy na
Wg badażÿ sondażÿowych, kierowcy uważÿajżÿ, żÿe:
Wg badażÿ sondażÿowych, kierowcy uważÿajżÿ, żÿe:
Dlaczego kierowcy na
drodze sżÿ wobec innych
na stres, żÿrodki psychoaktywne.
drodze sżÿ wobec innych
Wg badażÿ sondażÿowych, kierowcy uważÿajżÿ, żÿe:
 85% innych kierowców jeżÿdzi agresywnie lub
 85% innych kierowców jeżÿdzi agresywnie lub
drodze sżÿ wobec innych
kierowców agresywni?
Dlaczego kierowcy na
kierowców agresywni?
 85% innych kierowców jeżÿdzi agresywnie lub
ryzykownie,
Wg badażÿ sondażÿowych, kierowcy uważÿajżÿ, żÿe:
ryzykownie,
kierowców agresywni?
drodze sżÿ wobec innych
ryzykownie,
  50% stwierdza, żÿe zdarzyżÿo im siżÿ jechażÿ
85% innych kierowców jeżÿdzi agresywnie lub
 50% stwierdza, żÿe zdarzyżÿo im siżÿ jechażÿ
kierowców agresywni?
 50% stwierdza, żÿe zdarzyżÿo im siżÿ jechażÿ
agresywnie.
ryzykownie,
agresywnie.
agresywnie.
 50% stwierdza, żÿe zdarzyżÿo im siżÿ jechażÿ
agresywnie.
4.
ZAGADNIENIE 4 (patrz szerzej str. 19)
4.
ZAGADNIENIE 4 (patrz szerzej str. 19)
10 min.
10 min.
4.
ZAGADNIENIE 4 (patrz szerzej str. 19)
10 min.
KIERUJżÿCY POJAZDEM A INNI UżÿYTKOWNICY DRÓG
KIERUJżÿCY POJAZDEM A INNI UżÿYTKOWNICY DRÓG
4.
ZAGADNIENIE 4 (patrz szerzej str. 19)
10 min.
KIERUJżÿCY POJAZDEM A INNI UżÿYTKOWNICY DRÓG
FOLIA 5
FOLIA 5
Użÿytkownicy dróg:
KIERUJżÿCY POJAZDEM A INNI UżÿYTKOWNICY DRÓG
Użÿytkownicy dróg: FOLIA 5
Użÿytkownicy dróg:
 kierujżÿcy pojazdami samochodowymi,
 kierujżÿcy pojazdami samochodowymi,
FOLIA 5
 kierujżÿcy pojazdami samochodowymi,
 kierujżÿcy motocyklami,
Użÿytkownicy dróg:
 kierujżÿcy motocyklami,
 kierujżÿcy motocyklami,
  kierujżÿcy rowerami
kierujżÿcy pojazdami samochodowymi,
 kierujżÿcy rowerami
 kierujżÿcy rowerami
  piesi.
kierujżÿcy motocyklami,
 piesi.
 piesi.
 kierujżÿcy rowerami
Wedżÿug Kodeksu drogowego, wszyscy użÿytkownicy majżÿ
 piesi.
Wedżÿug Kodeksu drogowego, wszyscy użÿytkownicy majżÿ
Wedżÿug Kodeksu drogowego, wszyscy ich
użÿytkownicy majżÿ
równe prawa, precyzyjnie okreżÿlone, co do zachoważÿ
równe prawa, precyzyjnie okreżÿlone, co ich do zachoważÿ
równe prawa, precyzyjnie okreżÿlone, co ich do zachoważÿ
w czasie korzystania z drogi.
Wedżÿug Kodeksu drogowego, wszyscy użÿytkownicy majżÿ
w czasie korzystania z drogi.
w czasie korzystania z drogi. okreżÿlone, co ich do zachoważÿ
równe prawa, precyzyjnie
Wszyscy użÿytkownicy dróg majżÿ te same prawa bez
w czasie korzystania z drogi.
Wszyscy użÿytkownicy dróg majżÿ te same prawa bez
Wszyscy użÿytkownicy dróg majżÿ te same prawa bez
wzglżÿdu na:
wzglżÿdu na:
wzglżÿdu na:
żÿ wielkożÿżÿ pojazdu,
Wszyscy użÿytkownicy dróg majżÿ te same prawa bez
żÿ wielkożÿżÿ pojazdu,
żÿ wielkożÿżÿ pojazdu,
żÿ markżÿ pojazdu,
wzglżÿdu na:
żÿ markżÿ pojazdu,
żÿ markżÿ pojazdu,
żÿ cenżÿ pojazdu.
żÿ wielkożÿżÿ pojazdu,
żÿ cenżÿ pojazdu.
żÿ cenżÿ pojazdu.
żÿ markżÿ pojazdu,
żÿ cenżÿ pojazdu.
8
8
8 8
8
Najczżÿżÿciej spotykane nieprawidżÿowożÿci:
Najczżÿżÿciej spotykane nieprawidżÿowożÿci:
 kierujżÿcy pojazdem uważÿajżÿ siżÿ za najważÿniejszych
Najczżÿżÿciej spotykane nieprawidżÿowożÿci:
 kierujżÿcy pojazdem uważÿajżÿ siżÿ za najważÿniejszych
na drodze,
 kierujżÿcy pojazdem uważÿajżÿ siżÿ za najważÿniejszych
na drodze,
 kierujżÿcy motocyklem uważÿajżÿ siżÿ za
na drodze,
 kierujżÿcy motocyklem uważÿajżÿ siżÿ za
najsprawniejszych na drodze,
 kierujżÿcy motocyklem uważÿajżÿ siżÿ za
najsprawniejszych na drodze,
 rowerzyżÿci uważÿajżÿ, żÿe majżÿ specjalne prawa ich
najsprawniejszych na drodze,
 rowerzyżÿci uważÿajżÿ, żÿe majżÿ specjalne prawa ich
chroniżÿce, inni powinni uważÿażÿ na nich,
 rowerzyżÿci uważÿajżÿ, żÿe majżÿ specjalne prawa ich
chroniżÿce, inni powinni uważÿażÿ na nich,
 piesi lekceważÿżÿ ruch pojazdów, sżÿ bez wyobrażÿni
chroniżÿce, inni powinni uważÿażÿ na nich,
 piesi lekceważÿżÿ ruch pojazdów, sżÿ bez wyobrażÿni
dotyczżÿcej ograniczeżÿ możÿliwożÿci pojazdu
 piesi lekceważÿżÿ ruch pojazdów, sżÿ bez wyobrażÿni
dotyczżÿcej ograniczeżÿ możÿliwożÿci pojazdu
i kierujżÿcego.
dotyczżÿcej ograniczeżÿ możÿliwożÿci pojazdu
i kierujżÿcego.
i kierujżÿcego.
EUROPA  22% ofiar wypadków drogowych to piesi
EUROPA  22% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyżÿci.
EUROPA  22% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyżÿci.
POLSKA  43% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyżÿci.
POLSKA  43% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyżÿci.
POLSKA  43% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyżÿci.
i rowerzyżÿci.
Bżÿżÿdy lub celowe dziażÿania użÿytkowników dróg.
Bżÿżÿdy lub celowe dziażÿania użÿytkowników dróg.
PIESZY:
Bżÿżÿdy lub celowe dziażÿania użÿytkowników dróg.
PIESZY:
 porusza siżÿ niezgodnie z przepisami ruchu
PIESZY:
 porusza siżÿ niezgodnie z przepisami ruchu
drogowego,
 porusza siżÿ niezgodnie z przepisami ruchu
drogowego,
 jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujżÿcych
drogowego,
Sżÿuchacze mogżÿ sami
 jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujżÿcych
pojazdami,
Sżÿuchacze mogżÿ sami
 jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujżÿcych
wymieniażÿ bżÿżÿdy
pojazdami,
 wchodzi na jezdniżÿ bez upewnienia siżÿ czy możÿe to
Sżÿuchacze mogżÿ sami
wymieniażÿ bżÿżÿdy
pojazdami,
użÿytkowników dróg,
 wchodzi na jezdniżÿ bez upewnienia siżÿ czy możÿe to
zrobiżÿ,
wymieniażÿ bżÿżÿdy
użÿytkowników dróg,
 wchodzi na jezdniżÿ bez upewnienia siżÿ czy możÿe to
uzupeżÿniajżÿc podanżÿ listżÿ.
zrobiżÿ,
 porusza siżÿ drogżÿ po niewżÿażÿciwej stronie,
użÿytkowników dróg,
uzupeżÿniajżÿc podanżÿ listżÿ.
zrobiżÿ,
 porusza siżÿ drogżÿ po niewżÿażÿciwej stronie,
 na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów,
uzupeżÿniajżÿc podanżÿ listżÿ.
 porusza siżÿ drogżÿ po niewżÿażÿciwej stronie,
 na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów,
nawet ostre.
 na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów,
nawet ostre.
ROWERZYSTA:
nawet ostre.
ROWERZYSTA:
 lawirowanie miżÿdzy pojazdami,
ROWERZYSTA:
 lawirowanie miżÿdzy pojazdami,
 jazda po chodniku miżÿdzy pieszymi,
 lawirowanie miżÿdzy pojazdami,
 jazda po chodniku miżÿdzy pieszymi,
 lekceważÿenie przepisów szczególnie na zakrżÿtach
 jazda po chodniku miżÿdzy pieszymi,
 lekceważÿenie przepisów szczególnie na zakrżÿtach
i rondach oraz przejżÿciach,
 lekceważÿenie przepisów szczególnie na zakrżÿtach
i rondach oraz przejżÿciach,
 nagżÿe manewry na jezdni,
i rondach oraz przejżÿciach,
 nagżÿe manewry na jezdni,
 przejeżÿdżÿanie przez przejżÿcia dla pieszych,
 nagżÿe manewry na jezdni,
 przejeżÿdżÿanie przez przejżÿcia dla pieszych,
 brak ożÿwietlenia roweru.
 przejeżÿdżÿanie przez przejżÿcia dla pieszych,
 brak ożÿwietlenia roweru.
MOTOCYKLISTA:
 brak ożÿwietlenia roweru.
MOTOCYKLISTA:
 przekraczanie prżÿdkożÿci,
MOTOCYKLISTA:
 przekraczanie prżÿdkożÿci,
 lawirowanie miżÿdzy pojazdami,
 przekraczanie prżÿdkożÿci,
 lawirowanie miżÿdzy pojazdami,
 wymuszanie pierwszeżÿstwa na przejżÿciach dla
 lawirowanie miżÿdzy pojazdami,
 wymuszanie pierwszeżÿstwa na przejżÿciach dla
pieszych,
 wymuszanie pierwszeżÿstwa na przejżÿciach dla
pieszych,
 żÿciganie siżÿ,
pieszych,
 żÿciganie siżÿ,
 straszenie pieszych ostrżÿ jazdżÿ,
 żÿciganie siżÿ,
 straszenie pieszych ostrżÿ jazdżÿ,
 wykonywanie niebezpiecznych manewrów
 straszenie pieszych ostrżÿ jazdżÿ,
 wykonywanie niebezpiecznych manewrów
(np. jazda na jednym kole, b. ostre starty).
 wykonywanie niebezpiecznych manewrów
(np. jazda na jednym kole, b. ostre starty).
KIEROWCA POJAZDU:
(np. jazda na jednym kole, b. ostre starty).
KIEROWCA POJAZDU:
 wymuszanie pierwszeżÿstwa na jezdni wobec
KIEROWCA POJAZDU:
 wymuszanie pierwszeżÿstwa na jezdni wobec
motocyklistów i rowerzystów,
 wymuszanie pierwszeżÿstwa na jezdni wobec
motocyklistów i rowerzystów,
 zajeżÿdżÿanie drogi, gżÿównie przed żÿwiatżÿami,
motocyklistów i rowerzystów,
 zajeżÿdżÿanie drogi, gżÿównie przed żÿwiatżÿami,
 lekceważÿenie ruchu rowerowego
 zajeżÿdżÿanie drogi, gżÿównie przed żÿwiatżÿami,
 lekceważÿenie ruchu rowerowego
i pieszego, spychanie go na pobocza,
 lekceważÿenie ruchu rowerowego
i pieszego, spychanie go na pobocza,
 wymuszanie przejazdu wobec pieszych na jezdni,
i pieszego, spychanie go na pobocza,
 wymuszanie przejazdu wobec pieszych na jezdni,
równieżÿ na pasach,
 wymuszanie przejazdu wobec pieszych na jezdni,
równieżÿ na pasach,
 straszenie pieszych ostrymi manewrami,
równieżÿ na pasach,
 straszenie pieszych ostrymi manewrami,
klaksonem.
 straszenie pieszych ostrymi manewrami,
klaksonem.
klaksonem.
panujÄ…cych na drodze.
panujÄ…cych na drodze.
9
9
9 9
5. ZAGADNIENIE 5 (patrz szerzej str. 20)
15 min.
PRZESTżÿPSTWA, WYKROCZENIA, WYPADKI DROGOWE 
PRZESżÿANKI ZDARZEżÿ I KONSEKWENCJE.
ROCZNIE W POLSCE POLICJA ODNOTOWUJE:
 wypadków drogowych  ponad 50 000,
 zabitych  ponad 5 800,
 rannych  ponad 64 000,
 straty  ok. 12 mld. zżÿ
Przyczynami wypadków sżÿ, przede wszystkim :
żÿ niedostosowanie prżÿdkożÿci do warunków jazdy 
ok. 25% ogóżÿu zdarzeżÿ,
żÿ nieprzestrzeganie pierwszeżÿstwa przejazdu 
ok. 19%,
żÿ nieprawidżÿowe wykonywanie manewrów  omijania,
wymijania, wyprzedzania (tzw. na trzeciego)  ok. 9%.
Liczba zabitych na 100 wypadków:
 Austria - 2,
 Niemcy - 2,
 Szwecja - 3,
 Czechy - 5,
 Francja - 7,
 POLSKA - 11
Wiek ofiar żÿmiertelnych 
najwiżÿkszy procent w populacji 18 - 24 lata.
Najwiżÿksze zagrożÿenia w weekendy, najwiżÿcej
mżÿodych ofiar w niedzielżÿ.
Wypadki z udziażÿem pieszych:
żÿ ponad 30% ogóżÿu zdarzeżÿ,
żÿ ok. 30% ofiar żÿmiertelnych,
żÿ ok. 23% rannych.
Wypadki z udziażÿem rowerzystów:
żÿ ok. 6% ogóżÿu zdarzeżÿ,
żÿ ok.0,5% ofiar żÿmiertelnych (w tym dzieci ok. 100
ofiar żÿmiertelnych i ok. 2000 rannych).
Na prowadzenie pojazdu po spożÿyciu alkoholu decyduje
siżÿ ponad 27% kierowców.
Przyczyny wypadków  po wódce, piwie, trawce :
FOLIA 6
 brawura,
 brak orientacji przestrzennej,
 popisywanie siżÿ,
 wiara we wżÿasnżÿ sprawnożÿżÿ,
  mnie nie zżÿapiżÿ ,
 fażÿszywa norma kulturowa   jedno piwko nie
zaszkodzi ,
10 10
 brak potżÿpienia spożÿecznego oraz brak
wyobrażÿni rodziny i kolegów,
 namowa kolegów itd.
Nietrzeżÿwi kierowcy powodujżÿ:
 ok. 14 % wypadków,
 ok. 15% ofiar żÿmiertelnych.
Nowa, niebezpieczna jakożÿżÿ na drogach 
telefon komórkowy:
żÿ 92% badanych czuje siżÿ zagrożÿonych kiedy kierowca
trzyma w rżÿku telefon,
żÿ czterokrotnie wzrasta zagrożÿenie gdy kierowca w czasie
jazdy rozmawia przez telefon,
żÿ wpżÿyw rozmowy telefonicznej na jazdżÿ:
 rozkojarzenie do 5 minut po zakożÿczeniu rozmowy,
 rozproszenie fizyczne  zajżÿta rżÿka,
 rozproszenie poznawcze  patrzy i nie widzi
żÿ 1 na 9 kierowców zwalnia,
żÿ wydżÿużÿa siżÿ czas reakcji bo uwaga jest skierowana
w dużÿej czżÿżÿci na treżÿżÿ rozmowy lub wyobrażÿenie
rozmówcy.
W ostatnich latach stale wzrasta liczba pojazdów sżÿużÿbowych.
Stwarza to równieżÿ pewne zagrożÿenia ponieważÿ:
 wiele jest żÿle wyposażÿonych i niesprawnych,
 kierowcy jeżÿdżÿżÿ wiele godzin bez przerw bo taki
jest wymóg szefa,
 jeżÿdżÿżÿ, bo bojżÿ siżÿ utraty pracy,
 brak zmienników na dżÿugich trasach.
Za wypadek odpowiada kierowca, bardzo rzadko udaje
siżÿ udowodniżÿ winżÿ wżÿażÿciciela lub szefa, który jest
podżÿegaczem przestżÿpstwa czy wykroczenia drogowego.
6.
ZAGADNIENIE 6 (patrz szerzej str. 21)
10 min.
żÿRODKI PSYCHOAKTYWNE A SPRAWNOżÿżÿ
PSYCHOMOTORYCZNA UżÿYTKOWNIKÓW DRÓG.
Do żÿrodków psychoaktywnych wpżÿywajżÿcych
FOLIA 7
negatywnie na sprawnożÿżÿ psychomotorycznżÿ kierowcy
należÿżÿ:
 alkohol,
 narkotyki,
 niektóre lekarstwa.
Efekt spożÿycia alkoholu lub innych żÿrodków podobnie
dziażÿajżÿcych  narkotyków, leków:
 ograniczone widzenie przestrzenne,
 widzenie tzw. tunelowe - żÿrodkowe,
 obniżÿona spostrzegawczożÿżÿ,
 wydżÿużÿony czas reakcji,
11 11
 rozproszona uwaga - brak koncentracji
i podzielnożÿci uwagi,
 podwyżÿszona pewnożÿżÿ siebie,
 zwiżÿkszona podatnożÿżÿ na olżÿnienie,
 kżÿopoty z rozpoznawaniem spadków i wzniesieżÿ
oraz elementów pobocza,
 spowolniona adaptacja wzroku do ciemnożÿci,
 bżÿżÿdna ocena odlegżÿożÿci i prżÿdkożÿci.
Alkohol: FOLIA 8
 dopuszczalny stan spożÿycia w Polsce  do 0,20
 stan po użÿyciu alkoholu - do 0,50 ,
 stan nietrzeżÿwożÿci - ponad 0,50 ,
Sprawnożÿżÿ widzenia trzeżÿwego kierowcy:
 w dzieżÿ - 100%
 w nocy - 66%
Sprawnożÿżÿ widzenia przy stżÿżÿeniu 1,10 :
 w dzieżÿ - 45%,
 w nocy - 30%
7. ZAGADNIENIE 7 (patrz szerzej str. 21)
15 min.
FOLIA 9
SAMOOCENA UżÿYTKOWNIKA DRÓG  żÿWICZENIE.
(test)
Uczestnikom rozdajemy
kartki formatu A-6
MAD MAX  TEST
(póżÿ kartki zeszytowej)
Na zakożÿczenie przeprowadzimy prosty test dotyczżÿcy
z informacjżÿ aby ich nie
zachoważÿ na drodze.
podpisywali.
Test bżÿdzie anonimowy.
Test anonimowy
gwarantuje wiżÿkszżÿ
Na ekranie przedstawione sżÿ  pytania. Na każÿde z nich
szczerożÿżÿ.
odpowiadamy wybierajżÿc odpowiedniżÿ cyfrżÿ od 1 do 5.
Kartki możÿe zbierażÿ jeden
Odpowiedzi:
ze sżÿuchaczy.
1  zdecydowanie nie
2  raczej nie
3  trudno powiedzieżÿ
4  raczej tak
5  zdecydowanie tak
Na kartkach piszemy tylko numer pytania i odpowiedżÿ 
wybranżÿ cyfrżÿ.
Po zakożÿczeniu zliczamy punkty.
Interpretacja, do wyboru:
1. Czytamy poniżÿszżÿ interpretacjżÿ z wżÿasnym
komentarzem dotyczżÿcym agresywnych zachoważÿ
na drodze. Uczestnicy mogżÿ podaważÿ swoje wyniki,
jest to dobrowolne.
2. Zbieramy kartki (nie podpisane) i na tablicy robimy
bżÿyskawiczne zestawienie dzielżÿc wyniki na cztery
grupy, po czym komentujemy wyniki.
12 12
Ocena:
żÿ do 20 pkt.  nie podlega interpretacji, ponieważÿ
uczestnicy mogżÿ dostosowyważÿ odpowiedzi do
oczekiważÿ prowadzżÿcego,
Dobrze !
żÿ 21 - 30 pkt.  dobre przystosowanie, niski poziom
agresji,
Dobrze !
żÿ 31 - 40 pkt.  w niektórych sytuacjach konfliktowych
agresja możÿe siżÿ uwidoczniżÿ,
Warto przemyżÿleżÿ swoje zachowanie !
żÿ pow. 41 pkt.  bardzo wysoki poziom agresji.
Zachowanie na drodze wymaga zmiany 
radykalnej i natychmiastowej !
Powyżÿej 31 punktów 
warto i trzeba zastanowiżÿ siżÿ nad wżÿasnżÿ
postawżÿ w ruchu drogowym.
8. Odpowiedzi na pytania i podsumowanie zajżÿżÿ. 5 min.
13 13
14
SKRYPT DO KONSPEKTU
SKRYPT DO KONSPEKTU
BEZPIECZEżÿSTWO W RUCHU DROGOWYM
BEZPIECZEżÿSTWO W RUCHU DROGOWYM
do przeprowadzenia zajżÿżÿ z żÿożÿnierzami
do przeprowadzenia zajżÿżÿ z żÿożÿnierzami
Wybrane zagadnienia
Wybrane zagadnienia
Temat Temat bezpieczeżÿstwa w ruchu drogowym jest tak obszerny, nie ma możÿliwożÿci, aby wszystkie
bezpieczeżÿstwa w ruchu drogowym jest tak obszerny, żÿe żÿe nie ma możÿliwożÿci,aby wszystkie
problemy zostażÿy omówione i przedyskutowane w czasie jednych zajżÿżÿ. Dlatego teżÿ dokonano wyboru
problemy zostażÿy omówione i przedyskutowane w czasie jednych zajżÿżÿ. Dlatego teżÿdokonano wyboru
najważÿniejszych zagadnieżÿ, tak by w w ramach profilaktyki z zachowania ww ruchu drogowym,
najważÿniejszych zagadnieżÿ, tak by ramach profilaktyki z zachowania ruchu drogowym,
zasygnalizoważÿ je i przypomnieżÿ, ponieważÿ tak jak sżÿ sżÿ powszechnie znane, tak równie powszechnie
zasygnalizoważÿ je i przypomnieżÿ, ponieważÿ tak jakoneone powszechnie znane, tak równiepowszechnie
sżÿ lekceważÿone. Czżÿsto opierajżÿ siżÿ siżÿ na stereotypach i uogólnieniach, zeze znanych, nawet tragicznych
sżÿ lekceważÿone. Czżÿsto opierajżÿna stereotypach i uogólnieniach, a a znanych, nawet tragicznych
faktów,faktów, niewielu wyciżÿga wnioski.
niewielu wyciżÿga wnioski.
W trakcie trakcie zajżÿżÿ bżÿdzie możÿna operoważÿ przykżÿadami, opisami przypadkówi i zdarzeżÿ, zachoważÿ
W zajżÿżÿ bżÿdzie możÿna operoważÿ przykżÿadami, opisami przypadków zdarzeżÿ, zachoważÿ
ludzi bżÿdżÿcych w różÿnych sytuacjach drogowych, odnoszżÿc siżÿ przy tym dodo prezentowanegomateriażÿu.
ludzi bżÿdżÿcych w różÿnych sytuacjach drogowych, odnoszżÿc siżÿ przy tym prezentowanego materiażÿu.
ZajżÿciaZajżÿcia przeprowadziżÿ w trzech wersjach, w w zależÿnożÿci zapotrzebowania możÿliwożÿci
możÿnamożÿna przeprowadziżÿ w trzech wersjach, zależÿnożÿci odod zapotrzebowaniai i możÿliwożÿci
czasowych.
czasowych.
Wersja 1  1  realizowany jest jest wedżÿug konspektu. Wymaga żÿcisżÿego przestrzegania
Wersja temat temat realizowany wedżÿug konspektu. Wymaga totożÿcisżÿego przestrzegania
podanych norm norm na każÿde zagadnienie. Celem jestjest przypomnienie ogólnych zasadzachowania na
podanychczasu czasu na każÿde zagadnienie. Celem przypomnienie ogólnych zasad zachowania na
drodze oraz prawnych i moralnych konsekwencji ponoszonych za naruszanie tych norm.
drodze oraz prawnych i moralnych konsekwencji ponoszonych za naruszanie tych norm.
Wersja 2  2  prowadzżÿcy wybiera zagadnienia, najbardziej pożÿżÿdane danej grupie czy
Wersjaprowadzżÿcy wybiera dwa dwa zagadnienia, najbardziej pożÿżÿdanewwdanej grupie czy
pododdziale. Na realizacjżÿ każÿdego zagadnienia przeznacza jednżÿ godzinżÿ, dajżÿc tym samym dużÿo
pododdziale. Na realizacjżÿ każÿdego zagadnienia przeznacza jednżÿ godzinżÿ, dajżÿc tym samym dużÿo
czasu na dyskusjżÿ dotyczżÿcżÿ poszczególnych elementów. Pozostażÿe zagadnienia możÿna realizoważÿ na
czasu na dyskusjżÿ dotyczżÿcżÿ poszczególnych elementów. Pozostażÿe zagadnienia możÿna realizoważÿ na
kolejnych zajżÿciach.
kolejnych zajżÿciach.
Wersja 3  prowadzżÿcy wybiera jedno zagadnienie, które jest najbardziej pożÿżÿdane dorealizacji.
Wersja 3  prowadzżÿcy wybiera jedno zagadnienie, które jest najbardziej pożÿżÿdanedo realizacji.
Omawia szczegóżÿowo jego jego elementy, nacisk kżÿadżÿc przede wszystkim pracżÿ grupy  wypowiedzi,
Omawia szczegóżÿowo elementy, nacisk kżÿadżÿc przede wszystkim nana pracżÿgrupy wypowiedzi,
porównania, analizy przeżÿytych zdarzeżÿ drogowych. Zajżÿcia takie mogżÿ mieżÿ charakter dyskusji
porównania, analizy przeżÿytych zdarzeżÿ drogowych. Zajżÿcia takie mogżÿmieżÿ charakter dyskusji
sterowanej, majżÿ oddziażÿyważÿ przede wszystkim na na emocje sżÿuchaczy. Każÿdasekwencja powinna
sterowanej, majżÿ oddziażÿyważÿ przede wszystkim emocje sżÿuchaczy. Każÿda sekwencja powinna
kożÿczyżÿ siżÿ wnioskami formużÿowanymi przez samych uczestników zajżÿżÿ.
kożÿczyżÿ siżÿ wnioskami formużÿowanymi przez samych uczestników zajżÿżÿ.
ZAGADNIENIE I
ZAGADNIENIE I
ANALIZA UKżÿADU  CZżÿOWIEK - POJAZD - DROGA
ANALIZA UKżÿADU  CZżÿOWIEK - POJAZD - DROGA
W analizie ukżÿaduukżÿadu Czżÿowiek - Pojazd - Droga, każÿdy element należÿy rozpatryważÿw powiżÿzaniu
W analizie Czżÿowiek - Pojazd - Droga, każÿdy element należÿy rozpatryważÿ w powiżÿzaniu
z pozostażÿymi, ponieważÿ w relacjach ruchu drogowego zawsze wystżÿpujżÿ razem, mimo, żÿe sżÿsamoistne.
z pozostażÿymi, ponieważÿ w relacjach ruchu drogowego zawsze wystżÿpujżÿ razem, mimo, żÿesżÿ samoistne.
PojazdPojazd  narzżÿdzie w rżÿku czżÿowieka, które ma mu użÿatwiżÿ żÿycie, udzieliżÿ pomocy,dażÿ wygodżÿ itd.
 narzżÿdzie w rżÿku czżÿowieka, które ma mu użÿatwiżÿ żÿycie, udzieliżÿ pomocy, dażÿwygodżÿ itd.
Dlatego, aby speżÿniażÿo swojeswoje zadanie, byżÿ byżÿ sprawne konstrukcyjnie w w cażÿożÿcipodporzżÿdkowane
Dlatego, aby speżÿniażÿo zadanie, musimusi sprawne konstrukcyjnie i i cażÿożÿcipodporzżÿdkowane
czżÿowiekowi. Te ostatnie elementy sżÿ zależÿne od od czżÿowieka.
czżÿowiekowi. Te ostatnie elementy sżÿ zależÿneczżÿowieka.
Droga Droga element Ukżÿadu możÿemożÿe bardzo szeroki wymiar. Droga możÿe mieżÿ żÿciżÿleokreżÿlonżÿ
 ten  ten element Ukżÿadu mieżÿmieżÿ bardzo szeroki wymiar. Droga możÿe mieżÿżÿciżÿle okreżÿlonżÿ
strukturżÿ  szlak kolejowy czy autostrada, możÿe teżÿ byżÿ byżÿ tworem umownym, np. szlak morski dla statków
strukturżÿ szlak kolejowy czy autostrada, możÿe teżÿ tworem umownym, np. szlak morski dla statków
czy tzw. korytarz powietrzny dla dla samolotów. teżÿ teżÿ sżÿ oznaczone punkty orientacyjne, obowiżÿzujżÿ
czy tzw. korytarz powietrznysamolotów. TamTam sżÿ oznaczone punkty orientacyjne, obowiżÿzujżÿ
okreżÿlone przepisy, ale pokonywanie tych tras,tras, to czżÿsto dżÿuga i wyjżÿtkowo monotonna podróżÿ.
okreżÿlone przepisy, ale pokonywanie tych to czżÿsto dżÿuga i wyjżÿtkowo monotonna podróżÿ.
15
15 15
Lżÿdowe szlaki komunikacyjne przeprowadzone sżÿ zgodnie z wymogami rzeżÿby terenu, czżÿsto
atrakcyjnej, czasami monotonnej, nie omijajżÿ miast, wsi, osiedli. Sama sieżÿ dróg miejskich to prawdziwe
wyzwanie inżÿynierskie, które jest lepiej lub gorzej rozwiżÿzane. Dożÿwiadczamy tego codziennie. Tak
prowadzone szlaki drogowe, z jednej strony mogżÿ komplikoważÿ jazdżÿ, z drugiej jednak, stymulujżÿ
kierujżÿcych do wzmożÿonej uwagi i koncentracji, nie pozwalajżÿ na nudżÿ i monotoniżÿ. Droga jako element
Ukżÿadu powinna byżÿ  partnerem kierowcy. Winna wiżÿc speżÿniażÿ pewne wymogi formalne  byżÿ
przejezdna (szeroka, gżÿadka, z poboczem itd.) oraz zawierażÿ informacje przydatne kierujżÿcemu  znaki
drogowe.
Czżÿowiek  jest najważÿniejszym elementem Ukżÿadu  najważÿniejszym i najbardziej zawodnym. Sam
czżÿowiek porusza siżÿ z prżÿdkożÿciżÿ 5 - 10 km/godz. tymczasem pojazd umożÿliwia osiżÿgniżÿcie prżÿdkożÿci
wielokrotnie wiżÿkszej.
Ponieważÿ nie możÿna przewidzieżÿ zachoważÿ czżÿowieka, który jest istotżÿ bardzo zżÿożÿonżÿ i skompli-
kowanżÿ, to danie mu do dyspozycji pojazdu, z jednej strony użÿatwia mu żÿycia, ale z drugiej stwarza wiele
zagrożÿeżÿ dla innych ludzi.
Prognoza zachowania czżÿowieka w sytuacjach nowych i trudnych jest czasami wrżÿcz niemożÿliwa,
dlatego wraz z rozwojem motoryzacji, tzn. wraz z pojawianiem siżÿ coraz szybszych pojazdów,
wprowadzono wiele przepisów regulujżÿcych ruch na drogach  kodeks drogowy.
Czżÿowiek prowadzżÿcy pojazd  kierujżÿcy  ma dwa podstawowe, bardzo ważÿne kanażÿy informacyjne
 wzrok i sżÿuch.
Odbiór informacji za pomocżÿ wzroku musi byżÿ realizowany w każÿdych warunkach. Kierowca musi
reagoważÿ skutecznie zarówno w dzieżÿ jak i w nocy. Musi pokonyważÿ i ostro żÿwiecżÿce sżÿożÿce w dzieżÿ
i żÿwiatżÿa innych samochodów w nocy. Musi teżÿ adoptoważÿ wzrok do zmierzchu i ciemnożÿci. W każÿdych
warunkach musi oceniażÿ odlegżÿożÿci od innych samochodów i przeszkód terenowych. Musi równieżÿ
prawidżÿowo oceniażÿ prżÿdkożÿci innych pojazdów, ludzi, zwierzżÿt w stosunku do prżÿdkożÿci i możÿliwożÿci
wżÿasnego pojazdu i wżÿasnych umiejżÿtnożÿci. Sżÿowo MUSI jest mocno podkreżÿlane, ponieważÿ czżÿowiek
decydujżÿc siżÿ na prowadzenie pojazdu przyjmuje na siebie wszystkie wynikajżÿce z tego faktu
konsekwencje  nakazy, zakazy i obowiżÿzki, dla dobra swojego i innych użÿytkowników dróg.
Kierujżÿcy pojazdem musi wzrokowo kontroloważÿ jednoczeżÿnie kilka elementów:
żÿ wnżÿtrze pojazdu  kontrola obejmuje cażÿżÿ kabinżÿ z przyrzżÿdami, wskażÿnikami i instrumentami
oraz pasażÿerów,
żÿ przestrzeżÿ przed pojazdem  tżÿ najbliżÿszżÿ, ażÿ do najdalszej odlegżÿożÿci jakżÿ możÿe objżÿżÿ
wzrokiem, żÿżÿcznie z oznakowaniem drogowym,
żÿ otoczenie pojazdu  to co siżÿ dzieje z lewej i prawej strony, a wiżÿc i to, co robiżÿ inni
użÿytkownicy dróg, w tym piesi i rowerzyżÿci,
żÿ przestrzeżÿ za pojazdem  za pomocżÿ lusterek i przez tylnżÿ szybżÿ, aby widzieżÿ czy nikt mu nie
zagrażÿa np. w czasie planowanego manewru wyprzedzania, wymijania, zmiany pasa ruchu.
Drugim ważÿnym kanażÿem informacyjnym jest kanażÿ sżÿuchowy. Obejmuje on dżÿwiżÿki dochodzżÿce
zarówno z wnżÿtrza kabiny jak i z zewnżÿtrz. Dotyczy to samego pojazdu  stuki, szmery, klekotanie,
hażÿas urzżÿdzeżÿ, co żÿwiadczy o niesprawnożÿci jakiegożÿ elementu, jak i otoczenia zewnżÿtrznego 
klaksony, syreny, silne hażÿasy, co pozwala lokalizoważÿ zagrożÿenie albo obowiżÿzek wykonania
okreżÿlonego manewru. Kanażÿ sżÿuchowy możÿe byżÿ zakżÿócony przez samego kierowcżÿ np. bardzo
gżÿożÿnym ustawieniem radia czy odtwarzacza, co obniżÿa wrażÿliwożÿżÿ na dziażÿanie bodżÿców akustycznych
ważÿnych dla prowadzżÿcego.
16 16
ZAGADNIENIE II
PROCES DECYZYJNY KIERUJżÿCEGO POJAZDEM
Procesy decyzyjne kierujżÿcych pojazdami nie sżÿ ani proste ani żÿatwe. Każÿda decyzja niesie ze sobżÿ
pewien żÿadunek ryzyka i niepewnożÿci. Muszżÿ byżÿ jednak podejmowane prawidżÿowo, tak w sensie
jakożÿci, jak i czasu. U wiżÿkszożÿci kierowców decyzje podejmowane sżÿ rutynowo, stżÿd czasami wrażÿenie
prostoty i żÿatwożÿci. Jest tu jednak dużÿe dożÿwiadczenie i automatyzm czynnożÿci oraz dobra znajomożÿżÿ
pojazdu. Zawsze jednak decyzje muszżÿ byżÿ podejmowane adekwatnie do istniejżÿcej sytuacji drogowej
i możÿliwożÿci kierowcy. Do charakterystycznych cech procesu decyzyjnego należÿżÿ:
a) deficyt czasu  kierujżÿcy musi podejmoważÿ decyzje w ograniczonym czasie, który maleje wraz
ze wzrostem prżÿdkożÿci pojazdu. Kierujżÿcy, znajżÿc swoje umiejżÿtnożÿci i sprawnożÿżÿ, biorżÿc pod
uwagżÿ ciżÿżÿar pojazdu i warunki drogowe, powinien o tym pamiżÿtażÿ.
b) nieodwożÿalnożÿżÿ decyzji  cecha, która wystżÿpuje w bardzo wielu sytuacjach drogowych
i możÿe mieżÿ tragiczne skutki. Podjżÿcie decyzji wyprzedzania, wymijania, niehamowania przed
przeszkodżÿ, przyżÿpieszania np. na skrzyżÿowaniach, bez peżÿnego rozpoznania lub przeanalizo-
wania sytuacji drogowej, możÿe byżÿ nieodwożÿalna i prowadziżÿ do katastrofy, mimo prób naprawy
sytuacji. Tutaj dużÿe znaczenie ma poziom inteligencji kierowcy  zdolnożÿżÿ rozumowania,
analizowania i wnioskowania oraz jego cech osobowożÿci, a takżÿe wyszkolenia i dożÿwiadczenia.
Jednym z wiżÿkszych bżÿżÿdów jest przekonanie o wżÿasnej doskonażÿożÿci jako kierujżÿcego
i możÿliwożÿciach pojazdu. Czżÿżÿżÿ procesów decyzyjnych zwiżÿzana z podejmowaniem ryzyka,
wyzwalażÿ możÿe dużÿe emocje, które z kolei użÿatwiajżÿ lub utrudniajżÿ wykonywanie zadania.
Wypadkowżÿ oceny tego, co siżÿ dzieje na drodze, możÿliwożÿci pojazdu i sprawnożÿci kierowcy
jest subiektywizm czżÿowieka w ocenianiu sytuacji i wżÿasnych możÿliwożÿci, jego umiejżÿtnożÿżÿ
przewidywania, wyobrażÿnia. Jeżÿli brakuje tych elementów albo sżÿ one zaburzone, to na drodze
dochodzi do wypadków, katastrof, w najlepszym wypadku stżÿuczek.
c) zżÿożÿonożÿżÿ decyzji  praktycznie każÿda decyzja kierujżÿcego skżÿada siżÿ z kilku decyzji
czżÿstkowych, które muszżÿ byżÿ wykonane w okreżÿlonej kolejnożÿci, warunkujżÿcej powodzenie
danego manewru. Kierujżÿcy winien zdaważÿ sobie sprawżÿ, żÿe od zamiaru poprzez podjżÿcie
decyzji ażÿ do jej wykonania, mija okreżÿlony czas, w którym sytuacja na drodze możÿe siżÿ
zmieniżÿ niezgodnie z przewidywaniami, dlatego musi byżÿ pewny tego, co robi i pozytywnego
zakożÿczenia.
Przykżÿadowo: decyzja o wyprzedzeniu pojazdu to sprawdzenie drogi przed wyprzedzanym
pojazdem, sprawdzenie drogi (lewego pasa) za wżÿasnym pojazdem, wżÿżÿczenie
kierunkowskazu, przyżÿpieszenie, (operowanie pedażÿami i skrzyniżÿ biegów), zjechanie na
lewy pas, kierunkowskaz, zjechanie na prawy pas.
Z analizy tylko tych trzech elementów decyzyjnych wynika jednoznacznie, żÿe kierujżÿcy pojazdem
musi posiadażÿ dobrżÿ koordynacjżÿ wzrokowo-ruchowżÿ oraz sprawnożÿżÿ w postaci rytmiki i pżÿynnożÿci
ruchów. Wiele czynnożÿci kierowcy wykonywanych jest automatycznie, nawykowo, a sprawnożÿżÿ
urzżÿdzeżÿ pojazdu kontrolowana jest odruchowo.
Sżÿ jednak czynniki, które skutecznie zakżÿócajżÿ sprawnożÿżÿ decyzyjnżÿ kierujżÿcego. Należÿżÿ do nich
min.:
żÿ wiek  sprawnożÿżÿ psychomotoryczna najwyżÿsza w jest w mżÿodym wieku, potem, wraz z upżÿywem
lat wolniej lub szybciej, ale spada. Wraz z wiekiem wzrasta jednak sprawnożÿżÿ i dożÿwiadczenie,
które sżÿ najmniejsze u mżÿodych kierowców. Te dwa przeciwstawne, naturalne biologicznie trendy
sżÿ powszechnie znane, ale wielu kierowców nie chce siżÿ przyznażÿ, żÿe to ich dotyczy.
żÿ zmżÿczenie  fizyczne i psychiczne. Sprawnożÿżÿ kierujżÿcego spada wraz ze wzrostem zmżÿczenia
np. dżÿugżÿ jazdżÿ, kierowanie pojazdem po dżÿugiej i wyczerpujżÿcej pracy, dżÿugotrważÿej pracy przy
komputerze (zmżÿczenie oczu), pracy w nocy (zakżÿócony rytm biologiczny organizmu),
żÿ zżÿy stan emocjonalny  depresja albo pobudzenie emocjonalne, silne zdenerwowanie sytuacyjne
(w pracy lub w domu), przeżÿyta tragedia bliskiej osoby, wypadek, utrata pracy, powodujżÿ, żÿe
17 17
kierujżÿcy jest w pojeżÿdzie, a myżÿlami daleko od drogi, jedzie automatycznie, nie widzi, nie sżÿyszy,
nie analizuje  jedzie na pamiżÿżÿ,
żÿ zżÿy stan zdrowia  choroba, niesprawnożÿżÿ narzżÿdów ruchu lub bóle miżÿżÿni, organów
wewnżÿtrznych, nie pozwalajżÿ skupiżÿ uwagi kierujżÿcego na prowadzeniu pojazdu,
żÿ żÿrodki psychoaktywne, niektóre leki  zaburzajżÿ ostrożÿżÿ widzenia, sżÿyszenia i sprawnożÿżÿ
reagowania, a wiżÿc podejmowania optymalnych jakożÿciowo i czasowo decyzji,
żÿ wspóżÿpasażÿerowie  mogżÿ wpżÿyważÿ na decyzyjnożÿżÿ kierujżÿcego swoim zachowaniem 
podpowiadanie jak jechażÿ, prowokowanie do szybszej jazdy, gżÿożÿne zachowanie odwracajżÿce
uwagżÿ,
żÿ hażÿasy zewnżÿtrzne  nagżÿe i niespodziewane odgżÿosy z zewnżÿtrz pojazdu (z jezdni lub z okolicy) 
huki, syreny, hażÿasy mogżÿ wpżÿynżÿżÿ dezorganizujżÿco na kierujżÿcego i spowodoważÿ niekontrolo-
wane reakcje lżÿkowe.
ZAGADNIENIE III
CECHY OSOBOWE KIEROWCY A SPOSÓB PROWADZENIA POJAZDU
Każÿdy czżÿowiek charakteryzuje siżÿ wżÿasnym, indywidualnym poziomem intelektualnym, czyli
poziomem zdolnożÿci i niepowtarzalnym zestawem cech osobowożÿciowych.
Sprawnożÿżÿ intelektualna pozwala na uczenie siżÿ, a potem na wykorzystywanie zdobytej wiedzy w
praktyce  zbieranie danych, przetwarzanie ich, wnioskowanie, podejmowanie decyzji. Kierujżÿcy
pojazdem wymienione elementy musi stosoważÿ nieprzerwanie, bowiem w czasie jazdy docierajżÿ do
niego bezustannie nowe informacje, które musi uwzglżÿdniażÿ w swoim dziażÿaniu. Dlatego kierowca musi
prezentoważÿ pewien poziom sprawnożÿci intelektualnej, myżÿlenia, przewidywania, wyobrażÿni.
Jednżÿ z najważÿniejszych cech kierujżÿcego pojazdem jest uwaga i jej cechy: koncentracja,
podzielnożÿżÿ i przerzutnożÿżÿ.
Uwaga możÿe byżÿ skutecznie zakżÿócona przez różÿne czynniki. Sprawnożÿżÿ uwagi na pewno obniżÿajżÿ
żÿrodki psychoaktywne  alkohol i narkotyki, ale takżÿe pasażÿerowie przeszkadzajżÿcy kierowcy,
dolegliwożÿci chorobowe, zaburzenia emocjonalne... żÿwiadomożÿżÿ obniżÿonej wżÿasnej uwagi u kierujżÿcego,
to bardzo istotny wniosek, który zmusi go do przerwania lub niepodejmowania jazdy. Brak koncentracji
na zadaniu, jakim jest kierowanie pojazdem, to bezpożÿrednia przesżÿanka do wypadku.
Każÿdy kierujżÿcy pojazdem winien charakteryzoważÿ siżÿ teżÿ odpornożÿciżÿ i stabilnożÿciżÿ emocjonalnżÿ.
Jest wszak narażÿony nieprzerwanie na dziażÿanie różÿnych bodżÿców, czżÿsto negatywnych. W czasie
jazdy, w każÿdej chwili możÿe znależÿżÿ siżÿ w sytuacji trudnej albo, co najmniej nowej, nieznanej.
Na decyzjżÿ jak rozwiżÿzażÿ sytuacjżÿ, jak zareagoważÿ, ma zazwyczaj tylko kilka sekund. Muszżÿ to byżÿ
decyzje i optymalne i bezpieczne. Dlatego oprócz dożÿwiadczenia i wyszkolenia, ważÿne sżÿ takie
cechy osobowożÿci, które nie zdezorganizujżÿ dziażÿania, nie spowodujżÿ dziażÿażÿ panicznych,
a w konsekwencji serii bżÿżÿdów prowadzżÿcych do wypadku. Zachowaniu kierowcy w czasie jazdy nie
sprzyja wysoki poziom lżÿku, który możÿe wynikażÿ ze żÿwiadomożÿci wżÿasnych braków i niedożÿwiadczenia,
strachu przed innymi użÿytkownikami dróg, strachu przed prżÿdkożÿciżÿ. Taki lżÿk możÿe paraliżÿoważÿ
dziażÿanie albo usztywniażÿ reakcje, które nie bżÿdżÿ adekwatne do szybko zmieniajżÿcych siżÿ sytuacji.
Niepożÿżÿdana jest teżÿ zbytnia pewnożÿżÿ siebie, wiara we wżÿasne umiejżÿtnożÿci i sprawnożÿżÿ,
w możÿliwożÿci wżÿasnego samochodu. To z kolei rodzi jazdżÿ ryzykownżÿ, wrżÿcz agresywnżÿ. żÿadne
skrajnożÿci na drodze nie sżÿ pożÿżÿdane  ani superostrożÿna i wolna jazda, ani zbyt szybka i ostra. Możÿna
podejrzeważÿ, żÿe w obu przypadkach kierujżÿcy majżÿ niskżÿ odpornożÿżÿ na sytuacje trudne, na stres. Jedni
zwalniajżÿ i nawet blokujżÿ tym samym ruch, inni, pobudzeni emocjonalnie, przyżÿpieszajżÿ, jeżÿdżÿżÿ ostro,
ryzykownie, agresywnie.
Pożÿżÿdana jest tymczasem jazda zdecydowana, ale spokojna i zrównoważÿona.
18 18
Na drogach obserwuje siżÿ coraz wiżÿcej agresji. Jużÿ w 1949 roku sformużÿowano hasżÿo, żÿe  czżÿowiek
prowadzi samochód tak, jak żÿyje . A wiżÿc zgodnie z wżÿasnymi cechami osobowożÿci. Jak wiżÿc
wytżÿumaczyżÿ fakt, żÿe agresja na drodze jest równieżÿ udziażÿem ludzi spokojnych, cichych, bardzo
inteligentnych, dobrze wyksztażÿconych, na poważÿnych stanowiskach? Badania ostatnich dziesiżÿcioleci
dowiodżÿy, żÿe agresja drogowa dotyka wszystkich zawodów i osób w różÿnym wieku. Nie ma jednej
uniwersalnej przyczyny tego zjawiska, chociażÿ czżÿżÿciej ulegajżÿ jej ludzie mżÿodzi, osoby impulsywne,
żÿyjżÿce w dużÿym pożÿpiechu, czżÿżÿciej mżÿżÿczyżÿni.
Z cechami agresywnej jazdy spotykamy siżÿ praktycznie codziennie. Jeżÿli odpowiemy podobnym
zachowaniem, to spirala zżÿożÿci i niekontrolowanych zachoważÿ emocjonalnych nakrżÿca siżÿ, prowadzżÿc
czasami do tragicznych skutków. Dyshonorem jest np. w takiej sytuacji ustżÿpiżÿ, dażÿ pierwszeżÿstwo, jeżÿli
uważÿam, żÿe mam racjżÿ.
Z analizy motywów agresywnej i ryzykownej jazdy wynika, żÿe czżÿsto jest to wynik odreagowania
innych sytuacji stresowych w domu lub zakżÿadzie pracy  konfliktów, kżÿótni, niepowodzeżÿ, porażÿek
i dlatego możÿe dotknżÿżÿ każÿdego, kto w porżÿ nie zorientuje siżÿ, żÿe jest bardzo pobudzony emocjonalnie.
Sżÿ ludzie, którzy  za kóżÿkiem wrżÿcz szukajżÿ uspokojenia, muszżÿ siżÿ przejechażÿ, aby siżÿ rozżÿadoważÿ 
jak mówiżÿ  jazda ich uspokaja. Jeżÿli jednak trafiżÿ na sytuacje trudne, to reagujżÿ emocjonalnie, ostro,
agresywnie, adekwatnie do wżÿasnego stanu pobudzenia psychicznego.
Niestety, dużÿo czżÿżÿciej agresywna jazda to celowe dziażÿanie wynikajżÿce z charakteru kierowcy bżÿdżÿ
modelu jazdy w jego grupie żÿrodowiskowej. Sprzyja temu wiele czynników, min. Anonimowożÿżÿ
i możÿliwożÿżÿ szybkiej ucieczki z miejsca naruszenia kodeksu drogowego, chżÿżÿ popisania siżÿ autem lub
wżÿasnymi możÿliwożÿciami, sżÿaba kontrola wżÿasnych emocji w sytuacjach trudnych lub dżÿugie wyczekiwania
w zatorach drogowych czy teżÿ zbyt wolne manewry innych kierowców a takżÿe, pobudzenie po zażÿyciu
żÿrodków psychoaktywnych  alkoholu, narkotyków.
Wedżÿug samych kierowców, ponad 85% innych kierowców jeżÿdzi agresywnie lub ryzykownie. Prawie
pożÿowa przyznaje, żÿe teżÿ zdarzyżÿo im siżÿ tak zachoważÿ na jezdni. Wynika z tego, żÿe na naszych drogach
jest naprawdżÿ niebezpiecznie i to nie tylko za sprawżÿ jakożÿci dróg.
Amerykażÿscy specjaliżÿci zajmujżÿcy siżÿ bezpieczeżÿstwem zmotoryzowanych, ryzykowne czy wrżÿcz
agresywne zachowania na drodze nazwali road rage  wżÿciekżÿożÿżÿ drogowa. Przyczyn takiego
zachowana jest wiele, ale z tych najważÿniejszych wymienia siżÿ tżÿok na drogach i powszechne prawie,
poczucie frustracji panujżÿce we wszystkich grupach wiekowych i zawodowych. W 1990 roku po polskich
drogach jeżÿdziżÿo ok. 5 mln samochodów, teraz ponad 15 mln. Badania OBOP z kolei informujżÿ, żÿe
w 1997 roku 70% Polaków deklaroważÿo, odczuwane na co dzieżÿ, napiżÿcia i niepokoje, w 1999  80%,
obecnie prawie 90% mówi, żÿe odczuwa te nieznożÿne stany psychiczne. Jeżÿli tak, to prawie każÿdy
kierowca jest potencjalnym agresorem w sytuacji trudnej, wystarczy bżÿahostka, aby  eksplodoważÿ , aby
swojżÿ nagromadzonżÿ zżÿożÿżÿ, frustracjżÿ, niezadowolenie wyrzuciżÿ z siebie przy okazji konfliktu interesów
na drodze. Poziom adrenaliny, a wiżÿc poziom pobudzenia emocjonalnego w czasie konfliktu drogowego,
wzrasta do tego stopnia, żÿe zakżÿóca logikżÿ myżÿlenia, dziażÿania i uczuciowożÿżÿ wyżÿszżÿ. Taki kierowca,
dotychczas spokojny i opanowany pracownik, mżÿżÿ i ojciec, jest zdolny skrzywdziżÿ drugżÿ osobżÿ nie
biorżÿc pod uwagżÿ konsekwencji. Do podobnych zachoważÿ kierowców dochodzi na cażÿym żÿwiecie. Różÿne
zachowania agresywne deklaruje 60% kierowców francuskich, 59% austriackich, 54% szwedzkich
i angielskich.
ZAGADNIENIE IV
KIERUJżÿCY POJAZDEM A INNI UżÿYTKOWNICY DRÓG
Zgodnie z Kodeksem drogowym (art. 2, ust. 17) uczestnikiem ruchu jest pieszy, kierujżÿcy, a takżÿe
inne osoby przebywajżÿce w pojeżÿdzie lub na pojeżÿdzie znajdujżÿcym siżÿ na drodze. Uprawnienia
użÿytkowników dróg sżÿ jasno okreżÿlone w Kodeksie drogowym, a na drogach i chodnikach oznaczone
znakami informacyjnymi oraz zakazu i nakazu, tak, aby wszystkim zapewniżÿ bezpieczeżÿstwo. Wszyscy
użÿytkownicy winni wiżÿc stosoważÿ siżÿ do obowiżÿzujżÿcych na danej drodze przepisów.
19 19
Jednym z kardynalnych pojżÿżÿ praktycznych w ruchu drogowym jest pojżÿcie pierwszeżÿstwa lub
ustżÿpienie pierwszeżÿstwa. Dotyczy ono zarówno kierujżÿcych jak i pieszych. Wynika zarówno z budowy
i oznakowania dróg, skrzyżÿoważÿ, rond jak i z logiki i wyobrażÿni w danej sytuacji drogowej.
Dodatkowe uprawnienia, z zachowaniem przestrzegania przepisów, majżÿ tylko pojazdy uprzywilejo-
wane, żÿpieszżÿce innym ludziom na ratunek.
Niestety, zwrot   wymuszenie pierwszeżÿstwa jest czżÿsto użÿywany jako przyczyna stżÿuczek,
wypadków, katastrof drogowych. Wymuszenie jest efektem zbyt dużÿej prżÿdkożÿci, wiary we wżÿasnżÿ
sprawnożÿżÿ, lekceważÿenia innych użÿytkowników, braku wyobrażÿni i przewidywania, spożÿywania alkoholu,
narkotyzowania siżÿ itd. To nie pojazd wymusza pierwszeżÿstwo, tylko czżÿowiek, który uważÿa, żÿe
zdżÿżÿy, żÿe inni jadżÿ za wolno, żÿe znaki zakazu w tym miejscu sżÿ bezsensowne, który osżÿabiżÿ swojżÿ
percepcjżÿ alkoholem, który musi popisażÿ siżÿ przed kolegami, któremu siżÿ żÿpieszy do domu. To pieszy
wymusza pierwszeżÿstwo, kiedy uważÿa, żÿe skoro jest oznakowane przejżÿcie, to możÿe na nie wejżÿżÿ
w każÿdej chwili, a kierowcy muszżÿ siżÿ zawsze zatrzymażÿ, bez wzglżÿdu na prżÿdkożÿżÿ, z jakżÿ jadżÿ
i odlegżÿożÿżÿ od przejżÿcia. To równieżÿ motocykliżÿci, którzy uważÿajżÿ, żÿe majżÿ tak sprawne i szybkie
maszyny, żÿe zawsze zdżÿżÿżÿ, wszżÿdzie siżÿ zmieszczżÿ, majżÿ dobre przyżÿpieszenie, sżÿ wyjżÿtkowo sprawni.
Wielu użÿytkowników dróg wielokrotnie popeżÿnia bżÿżÿdy i wykroczenia, które w sytuacjach zbyt dla nich
trudnych prowadzżÿ do wypadków. Niektóre zżÿe zachowania stajżÿ siżÿ wrżÿcz nawykiem i zdziwienie budzi
fakt, żÿe ktożÿ nagle czegożÿ zabrania albo do czegożÿ zmusza. Lekceważÿżÿcy przepisy użÿytkownicy dróg
nie tyle wypatrujżÿ znaków drogowych, co patroli policyjnych  skoro nie ma policji to znaczy, żÿe wolno.
Ta wolnożÿżÿ wyboru czżÿsto, zbyt czżÿsto, kożÿczy siżÿ tragediżÿ.
Sprawcami wypadków wynikajżÿcych z lekceważÿenia innych użÿytkowników dróg sżÿ, zarówno
kierujżÿcy pojazdami, motocyklami czy rowerami jak i piesi. W bezpożÿredniej konfrontacji wiżÿksze szanse
przeżÿycia ma zawsze kierujżÿcy pojazdem. Model naszych zachoważÿ na drodze odbiega od zachoważÿ
w innych pażÿstwach Unii Europejskiej. Zbyt czżÿsto jeszcze rowerzyżÿci i piesi traktowani sżÿ jako
tzw.  zawalidrogi . I odwrotnie, piesi i rowerzyżÿci uważÿajżÿ, żÿe skoro majżÿ prawa, to im wolno 
wymuszażÿ pierwszeżÿstwo, wymuszażÿ zatrzymywanie pojazdów, byżÿ nieożÿwietlonym i niewidocznym po
zmroku.
ZAGADNIENIE V
PRZESTżÿPSTWA, WYKROCZENIA, WYPADKI DROGOWE  PRZESżÿANKI ZDARZEżÿ
I KONSEKWENCJE
Polska posiada jedne z najwyżÿszych w Europie wskażÿniki wypadkowożÿci i żÿmiertelnożÿci w ruchu
drogowym. Od lat nie mogżÿ tego zmieniżÿ żÿadne akcje profilaktyczne, informacyjne, szkoleniowe czy
represyjne. Na pierwszym miejscu wżÿród przyczyn wypadków króluje prżÿdkożÿżÿ, a wżÿażÿciwie
niedostosowanie prżÿdkożÿci do warunków jazdy. To, w pożÿżÿczeniu z jakożÿciżÿ dróg oraz nie zawsze
dobrym stanem technicznym pojazdów, czy w ogóle jakożÿciżÿ pojazdów, powoduje, żÿe na każÿde 100
wypadków ginie 11 osób. W innych pażÿstwach wskażÿniki te sżÿ wyrażÿnie mniejsze. Najwiżÿcej ofiar
żÿmiertelnych jest w przedziale wiekowym 18 - 24 lata, prawie 20%. Prawie zawsze dominuje tu brawura
i brak dożÿwiadczenia.
Rocznie na polskich drogach ginie ok. 6.000 osób, a ponad 64 000 zostaje rannych. Straty, jakie
ponosimy wszyscy  materialne, lecznicze i ubezpieczeniowe przekraczajżÿ 12 mld. zżÿotych.
Jednak straty jakie ponoszżÿ rodziny sżÿ nie do oszacowania, ginżÿ przecieżÿ lub zostajżÿ kalekami na
cażÿe żÿycie, mżÿodzi ludzie, uczżÿcy siżÿ lub wkraczajżÿcy dopiero w żÿycie zawodowe i rodzinne.
Wnioski z analiz wypadkowożÿci ostatnich lat nie ulegajżÿ zmianom. Nie spada np. liczba wypadków
i ofiar z udziażÿem pieszych i rowerzystów, tzw. niechronionych uczestników ruchu drogowego. W Polsce
jest ich prawie dwukrotnie wiżÿcej niżÿ w Europie Zachodniej.
Wciżÿżÿ bardzo dużÿo, bo ponad 14% wypadków, powodujżÿ kierujżÿcy pod wpżÿywem alkoholu.
Dramatem polskich dróg jest to, żÿe ok. 27% kierowców siada za kierownicżÿ po spożÿyciu alkoholu  nie
20 20
jest istotne ile wypili, istotne jest, żÿe przed jazdżÿ żÿwiadomie spożÿywali alkohol, żÿe żÿwiadomie narażÿajżÿ
innych i siebie na nieodwracalne tragedie. Kuriozalnym jest fakt, żÿe dla tego typu zachoważÿ nie ma
jeszcze powszechnego spożÿecznego sprzeciwu i potżÿpienia. Pojżÿcia, żÿe jedno piwko nie zaszkodzi, żÿe
piwo to tylko napój chżÿodzżÿcy, sżÿ wciżÿżÿ popularniejsze niżÿ żÿwiadomożÿżÿ zagrożÿenia, niżÿ wyobrażÿnia
i przewidywanie, niżÿ przestrzeganie przepisów prawa.
W ostatnich latach pojawiżÿo siżÿ na drogach, nie tylko polskich, nowe, niebezpieczne zjawisko 
rozmowy kierowców przez telefony komórkowe. Badania spostrzegawczożÿci i szybkożÿci reakcji kierowcy
z telefonem w rżÿku jednoznacznie potwierdziżÿy, żÿe czasy te siżÿ wydżÿużÿajżÿ nawet czterokrotnie. Nawet
do 5 minut po zakożÿczonej rozmowie telefonicznej, w zależÿnożÿci od tematu, kierowcy prezentujżÿ
rozproszenie uwagi. Wżÿród pasażÿerów i obserwatorów tego zjawiska, ażÿ 92% stwierdza, żÿe czuje
zagrożÿenie, kiedy widzżÿ kierowcżÿ rozmawiajżÿcego przez telefon.
ZAGADNIENIE VI
żÿRODKI PSYCHOAKTYWNE A SPRAWNOżÿżÿ PSYCHOMOTORYCZNA UżÿYTKOWNIKÓW DRÓG
żÿrodki psychoaktywne sżÿ powszechnie znane. Należÿżÿ do nich alkohole, narkotyki i niektóre
lekarstwa. Najgrożÿniejszy jest alkohol ze wzglżÿdu na powszechnżÿ i legalnżÿ dostżÿpnożÿżÿ oraz dożÿżÿ
powszechne stosowanie. Kodeks Karny, Kodeks Drogowy i inne przepisy jednoznacznie stanowiżÿ, żÿe
kierujżÿcy pojazdem i operatorzy sprzżÿtu w czasie prowadzenia pojazdu i wykonywania prac nie mogżÿ
byżÿ pod wpżÿywem alkoholu. Sżÿusznożÿci tych zakazów dowodzżÿ nie tylko suche statystyki, ale przede
wszystkim tragedie tysiżÿcy rodzin ofiar i sprawców nieszczżÿżÿżÿ.
W różÿnych krajach sżÿ różÿne progi dopuszczalnego spożÿycia alkoholu przez kierujżÿcych pojazdami.
W Polsce próg ten wynosi 0,20 . Wraz ze wzrostem stżÿżÿenia alkoholu we krwi spada sprawnożÿżÿ
psychomotoryczna kierowcy. Podobnie dziażÿajżÿ narkotyki, nawet popularna  trawka . Obniżÿa siżÿ
znacznie sprawnożÿżÿ widzenia i skutecznożÿżÿ szybkiego reagowania, zredukowana zostaje koncentracja
i podzielnożÿżÿ uwagi, bżÿednie oceniane sżÿ prżÿdkożÿci i odlegżÿożÿci innych pojazdów......
Skoro to wszystko wiadomo, to dlaczego wciżÿżÿ tylu kierowców ryzykuje żÿyciem swoim
i innych ?
Pytanie z jednej strony retoryczne, z drugiej ma jednak odpowiedżÿ. Brak jednoznacznego potżÿpienia
tego typu praktyk, bardzo odlegżÿe niskie kary lub wrżÿcz bezkarnożÿżÿ  niskie mandaty, niskie grzywny,
wyroki w zawieszeniu. Tymczasem obok nietrzeżÿwych, na ulicach pojawili siżÿ kierowcy pod wpżÿywem
narkotyków. Pochodzżÿ z różÿnych żÿrodowisk, od przestżÿpczych, poprzez dzieci bogatych rodziców, do
mżÿodej klasy biznesowej, gdzie żÿżÿdza sukcesu dyktuje zabójcze i wyczerpujżÿce tempo żÿycia
wspomagane  dopalaczami . Konfiguracja  drogi i szybki samochód, agresywny kierowca, użÿywki 
tworzy niebezpieczny, wrżÿcz żÿmiertelny zwiżÿzek, zagrażÿajżÿcy wszystkim normalnym użÿytkownikom
dróg.
ZAGADNIENIE VII
SAMOOCENA UżÿYTKOWNIKA DRÓG  żÿWICZENIE
Proponowany test powstażÿ w Stowarzyszeniu Psychologów Transportu. Jest testem samoopisowym,
tzn. każÿdy z wypeżÿniajżÿcych go, ocenia sam siebie. Niesie to z sobżÿ pewne konsekwencje. Podstawowa
jest taka, żÿe każÿdy chce wypażÿżÿ jak najlepiej, stżÿd na niektóre pytania odpowiada nie tak, jak siżÿ
naprawdżÿ zachowuje, a tak jak mówiżÿ normy prawa czy normy spożÿeczne. Aby uniknżÿżÿ tego typu
przekżÿamażÿ i wymusiżÿ szczerożÿżÿ, a jednoczeżÿnie zapewniżÿ uczestnikom peżÿne bezpieczeżÿstwo,
proponujżÿ, aby test przeprowadziżÿ anonimowo  bez podawania nazwisk i imion.
21 21
Każÿdy, na kartce, zaznacza tylko numer pytania i wżÿasnżÿ odpowiedżÿ punktowżÿ.
Po odpowiedzi na wszystkie pytania, każÿdy sam sumuje punkty i sumżÿ zapisuje na dole tej samej
kartki.
Prowadzżÿcy zajżÿcia po zebraniu kartek dzieli je na cztery grupy, wedżÿug ilożÿci punktów: do 20,
21  30, 31  40, powyżÿej 40. Ilożÿci w poszczególnych grupach zapisuje na tablicy. Każÿdy z uczestników
wie, w jakiej grupie siżÿ znajduje.
Prowadzżÿcy komentuje wyniki. Odwożÿujżÿc siżÿ do wspólnie wypracowanych wniosków, powinien
zaapeloważÿ o rozsżÿdek i rozwagżÿ do tych uczestników bżÿdżÿcych na sali, którzy widzżÿ swoje wyniki
w dwóch najwyżÿszych grupach. Teraz sżÿ anonimowi, na drodze teżÿ bżÿdżÿ anonimowi, ale do czasu,
kiedy nie spowodujżÿ wypadku. Wtedy, jeżÿli bżÿdżÿ ofiary, na żÿal i poprawżÿ możÿe byżÿ za póżÿno.
ZAKOżÿCZENIE
Podsumowujżÿc zajżÿcia trzeba wyeksponoważÿ stopieżÿ aktywnożÿci grupy, ich znajomożÿżÿ tematu
i najważÿniejszych problemów wystżÿpujżÿcych na polskich drogach. Sama znajomożÿżÿ przepisów i ele-
mentarnej kultury na jezdni nie wystarczy. Muszżÿ byżÿ one stosowane w żÿyciu, w codziennej praktyce
kierujżÿcego pojazdem. Nie wystarczy krytykoważÿ innych, trzeba samemu postżÿpoważÿ tak, aby dla
innych byżÿ przykżÿadem, wzorem.
22 22
DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOÅšCI MON
00-911 Warszawa, al. Niepodległości 218
www.wp.mil.p
www.wp.mil.pl
www.wojsko-polskie.pl
www.wojsko-polskie.pl
Departament Wychowania i Promocji Obronności jest komórką organizacyjną Ministerstwa Obrony Narodowej wykonującą
w resorcie zadania wychowawcze, dyscypliny wojskowej, profilaktyki wychowawczej i psychoprofilaktyki, edukacji obywatelskiej,
działalności kulturalno-oświatowej, promocji obronności (krajowej i zagranicznej), ceremoniału wojskowego i komunikacji społecznej
w resorcie, funkcjonowania państwowych instytucji kultury, których organizatorem jest Minister Obrony Narodowej, współdziałania
z organami ochrony porządku prawnego, państwowymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi w dziedzinie tworzenia oby-
watelskiego zaplecza systemu obronności, a także wspierania i promowania organów przedstawicielskich kadry zawodowej oraz
innych wojskowych instytucji społecznych.
Oddział Społecznych Problemów Służby
Monitorowanie zjawisk i tendencji w życiu społecznym wojska z punktu widzenia prognozowania zagrożeń; przygotowywanie
okresowych analiz, ocen, prognoz, a także wypracowywanie celów, kierunków i propozycji działań w sferze kształtowania stosunków
społecznych i przeciwdziałania patologiom w Siłach Zbrojnych RP. Określanie kierunków i głównych zadań w dziedzinie profilaktyki
wychowawczej i psychologicznej.
Oddział Edukacji Obywatelskiej i Ceremoniału Wojskowego
Programowanie, koordynowanie i realizacja zadań w sferze: edukacji obywatelskiej w wojsku, kształcenia proobronnego mło-
dzieży, upowszechniania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych, ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego,
upowszechniania i kultywowania tradycji orężnych w Siłach Zbrojnych RP, nadawania nazw wyróżniających i patronów, opracowy-
wania rodowodów związków i jednostek wojskowych, przygotowywania projektów wniosków nadania sztandarów, proporców i innych
symboli wojskowych, organizowania ceremonii wojskowych i patriotycznych z udziałem wojska w kraju i poza jego granicami.
Oddział Promocji Obronności
Programowanie, koordynowanie i wykonywanie zadań wynikających z szeroko rozumianej promocji obronności w kraju i zagra-
nicą, w tym także prowadzenia zadań patronackich, realizowanych w oparciu o obowiązujące uregulowania ustawowe oraz odrębne
ustalenia resortu obrony narodowej w tej dziedzinie. Współdziałanie z instytucjami państwowymi, zajmującymi się problematyką
promocji Polski w kraju i za granicą, organami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi, mediami oraz komórkami organi-
zacyjnymi resortu, dowództwami rodzajów Sił Zbrojnych RP w celu tworzenia warunków do działalności promocyjnej w wojsku.
Opracowywanie, produkowanie i dystrybucja materiałów promocyjnych o Siłach Zbrojnych RP.
Oddział Kultury i Oświaty
Określanie celów i kierunków pracy w zakresie działalności kulturalno-oświatowej, krajoznawczej i rekreacyjnej w resorcie oraz
opracowywanie projektów dokumentów normatywnych w tej dziedzinie. Współdziałanie z centralnymi organami władzy państwowej,
zajmującymi się problematyką kultury, oświaty, turystyki, kultury fizycznej, organami samorządowymi, stowarzyszeniami i środowiskami
twórczymi w tworzeniu warunków do działalności kulturalno-oświatowej, rekreacyjnej i proobronnej w resorcie.
Oddział Komunikacji Społecznej
Programowanie, koordynowanie i realizowanie współpracy resortu z organizacjami pozarządowymi, instytucjami państwowymi i
organami samorządowymi w dziedzinie tworzenia obywatelskiego zaplecza systemu obronności państwa oraz budowania społecznej
akceptacji dla polityki obronnej państwa. Zadania oddziału obejmują między innymi: zlecanie zadań publicznych w dziedzinie obron-
ności; rozpatrywanie wniosków o podpisanie porozumień o współpracy z Ministrem Obrony Narodowej oraz sprawowanie ogólnego
nadzoru nad ich realizacją; nieodpłatne przekazywanie mienia ruchomego Skarbu Państwa będącego w użytkowaniu jednostek
podporzÄ…dkowanych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych; sprawowanie nadzoru nad fundacjami, dla
których Minister Obrony Narodowej jest ministrem właściwym ze względu na cele fundacji.
Oddział Dyscypliny Wojskowej
Programowanie i koordynowanie działalności dotyczącej kształtowania dyscypliny wojskowej i właściwego reagowania na jej
naruszenia. Przygotowywanie projektów aktów prawnych i innych dokumentów normatywnych oraz decyzyjnych w zakresie dyscy-
pliny wojskowej, w tym dotyczących orzecznictwa dyscyplinarnego Ministra Obrony Narodowej i Podsekretarza Stanu właściwego
w sprawach społecznych. Dokonywanie analiz i ocen warunków do kształtowania dyscypliny wojskowej, jej tendencji i stanu w
resorcie obrony narodowej. Kierowanie systemem sprawozdawczości w zakresie dyscypliny wojskowej oraz prowadzenie bazy da-
nych dotyczących dyscypliny żołnierzy. Planowanie i realizowanie zadań związanych z upowszechnianiem wojskowych przepisów
dyscyplinarnych, procesem kształcenia i szkolenia oraz działalnością informacyjno-wydawniczą, dotyczącą dyscypliny wojskowej.
Zaopatrywanie jednostek resortu w odznaki i legitymacje oraz białą broń, służącą wyróżnianiu żołnierzy.
Oddział Nadzoru i Analiz
Określanie kierunków i głównych zadań w dziedzinie funkcjonowania struktur oraz korpusu oficerów wychowawczych, nadzoru
nad państwowymi instytucjami kultury, których organizatorem jest Minister Obrony Narodowej, konstruowania centralnych planów rze-
czowych w zakresie sprzętu, materiałów i wyposażenia kulturalno-oświatowego, zaopatrywania w prasę i dzienniki urzędowe komórek i
jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej, organizacyjno-technicznego zabezpieczenia działalności komórek wewnętrznych
Departamentu.
23