MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ
DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOÅšCI
BEZPIECZEC
STWO
W RUCHU DROGOWYM
WYBRANE ZAGADNIENIA
Materiał profilaktyczno-edukacyjny
do prowadzenia zajęć z żołnierzami
WARSZAWA 2006
1
2
PLAN  KONSPEKT
do przeprowadzenia zajęć profilaktyczno-edukacyjnych
z problematyki bezpieczeństwa w ruchu drogowym
TEMAT:
BEZPIECZEC
STWO W RUCHU DROGOWYM.
WYBRANE ZAGADNIENIA.
CELE:
1. Przedstawienie wybranych elementów ruchu drogowego.
2. Zapoznanie z zagrożeniami w ruchu drogowym.
3. Omówienie wybranych zachowań ludzi stwarzających zagrożenia dla
użytkowników dróg.
CZAS:
2 x 45
METODY:
Wykład, prezentacja graficzna, dyskusja, test.
MATERIAA
Y I ÅšRODKI DYDAKTYCZNE:
Foliogramy, rzutnik światła dziennego lub projektor multimedialny.
MIEJSCE: Świetlica, sala wykładowa.
ZAGADNIENIA:
1. Analiza układu: Człowiek - Pojazd - Droga.
2. Proces decyzyjny kierujÄ…cego pojazdem.
3. Cechy osobowe kierowcy a sposób prowadzenia pojazdu.
4. Kierujący pojazdem a inni użytkownicy dróg.
5. Przestępstwa i wykroczenia drogowe  przesłanki zdarzeń
i konsekwencje.
6. Środki psychoaktywne a sprawność psychomotoryczna użytkowników dróg.
7. Samoocena użytkownika dróg  ćwiczenie.
8. Zakończenie.
3
WYKORZYSTANA LITERATURA:
1. Ustawa   Prawo o ruchu drogowym .
2. Tadeusz Rotter   Kierowca i jego praca w: Metodyka psychologicznych badań
kierowców, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2003 r.
3. Violetta Ozminkowski, Paweł Szaniawski, Paweł Kapelański   Wściekli na
drodze w: Newsweek, nr 48, 28.11.2004 r.
4. Jan Unarski   Agresja w ruchu drogowym  niepublikowane materiały
szkoleniowe, UJ, Kraków 2005 r.
5. Józef Gawlik   Bezpieczeństwo w ruchu lądowym  niepublikowane materiały
szkoleniowe, UJ, Kraków 2005 r.
6.  Bezpieczna droga  wydanie specjalne  Instytut Transportu Samochodowego,
Warszawa, czerwiec 2006 r.
7. Stowarzyszenie Psychologów Transportu  materiały informacyjno-szkoleniowe.
8. Jadwiga Bąk   Cechy psychologiczne kierowców jako pierwotne przyczyny
wypadków drogowych , Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa.
9.  Alkohol i kierowca  Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych, Warszawa 2004 r.
10.  Alkohol  Świadome ryzyko  Departament Wychowania i Promocji Obronności
MON, Warszawa 2006 r.
4
PRZEBIEG ZAJ
Ć:
CZAS WSKAZÓWKI,
Lp. TREŚĆ ZAGADNIENIA
( min.) PRZYKA
ADOWE PYTANIA
Przedstawienie tematu i celu zajęć. 5 min.
CZ
ŚĆ ZASADNICZA
1.
ZAGADNIENIE 1 (patrz szerzej str. 15)
10 min. FOLIA 1
(schemat układu)
ANALIZA UKA
ADU: CZA
OWIEK  POJAZD  DROGA.
Pytania o ewentualne
Człowiek  użytkownik pojazdu i drogi  prognoza
przykłady z życia:
zachowania kierowcy bardzo trudna, czasami niemożliwa
1. Na podstawie czego
 wpływ na reakcje i zachowanie wielu czynników
można prognozować
niezależnych od instruktorów i przełożonych.
zachowanie kierowcy?
Pojazd  narzędzie w ręku człowieka, za pomocą
2. Jakie czynniki wpływają
odpowiedniej konstrukcji całkowicie podporządkowane
na zachowanie kierowcy?
człowiekowi i jego zamiarom, świadomym
i nieświadomym.
Droga  element otaczającego świata, naturalny lub
stworzony przez człowieka, w różnym stopniu służący
swą jakością człowiekowi.
Najważniejsze kanały informacyjne dla kierowcy:
WZROK  nieprzerwane kontrolowanie:
a) przestrzeni przed pojazdem,
b) otoczenia pojazdu,
c) przestrzeni za pojazdem,
d) wnętrza pojazdu.
Co jest naturalne a co może
zakłócać pracę kierowcy?
SA
UCH  drugi ważny kanał informacyjny:
a) dz
więki z otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego
 lokalizacja przestrzenna,
b) dz
więki z zewnątrz i wewnątrz kabiny,
c) słowa w kabinie  radio, pasażer, telefon.
Na czym polega to
sprzężenie zwrotne?
Każdy element układu Człowiek  Pojazd  Droga
wpływa bez przerwy na pozostałe elementy.
2.
ZAGADNIENIE 2 (patrz szerzej str. 17)
5 min.
PROCES DECYZYJNY KIERUJ
CEGO POJAZDEM.
FOLIA 1
Cechy procesu decyzyjnego kierowcy:
Ò! deficyt czasu  podejmowanie decyzji w ograniczo-
Podaj przykład decyzji
nym czasie, skracanym wraz ze wzrostem prędkości,
ryzykownych  kiedy można
a kiedy trzeba je
Ò! zÅ‚ożoność decyzji  jednoczesne podejmowanie
podejmować?
wielu kolejnych decyzji cząstkowych aby wykonać tą
właściwą,
Ò! nieodwoÅ‚alność decyzji  czÄ™sto ze wzglÄ™du na
deficyt czasu i sytuację decyzji nie można zmienić.
5
Część decyzji kierującego wyzwala emocje, bo wiąże się
z podejmowaniem ryzyka.
Czynniki wpływające negatywnie na procesy decyzyjne
kierowcy:
wiek, zmęczenie, zły stan emocjonalny, zły stan zdrowia,
podpowiedzi współpasażerów, pogoda, hałas, środki
lecznicze lub psychoaktywne...
Problemy w podejmowaniu decyzji:
koordynacja wzrokowo-ruchowa  wzrokowe,
automatyczne kontrolowanie wykonywanych
czynności,
rytmika i płynność ruchów  właściwa współpraca
z urzÄ…dzeniami samochodu,
deficyt czasu  narzucanie kierowcy ścisłego reżimu
postępowania.
Sprawność kierowcy jest wypadkową wielu czynników.
Co to oznacza -
Najważniejsze to:
 być sprawnym,
sprawność psychofizyczna  zależna min. od
 być doświadczonym
wieku, najwyższa jest w młodym wieku, potem
kierowcÄ…?
stopniowo spada,
doświadczenie w prowadzeniu pojazdów, najmniejsze
jest w młodym wieku, potem stopniowo wzrasta.
3. ZAGADNIENIE 3 (patrz szerzej str. 18)
15 min.
CECHY OSOBOWE KIEROWCY A SPOSÓB PROWADZENIA
POJAZDU.
KierujÄ…cy pojazdem a:
 sprawność intelektualna,
 cechy osobowości.
Sprawność intelektualna pozwala:
analizować ciągle zmieniające się sytuacje,
Jak do tych cech można
wnioskować o sytuacjach, możliwych reakcjach
odnieść tzw.
innych i następstwach,
 jazdę na pamięć?
szybko odczytywać, analizować i wykonywać
polecenia znaków drogowych, informacji itp.
Uwaga kierujÄ…cego pojazdem:
FOLIA 2
koncentracja  zdolność do świadomego skupienia
się na wykonywanym, nawet długo, zadaniu,
Jak rozumiesz pojęcia:
na prowadzeniu pojazdu,
1. koncentracja uwagi?,
podzielność  umiejętność widzenia i dostrzegania
2. podzielność uwagi?,
różnych informacji oraz zdolność do jednoczesnego
3. przerzutność uwagi?.
wykonywania kilku czynności wymagających uwagi,
przerzutność  zdolność do szybkiego przenoszenia
uwagi z jednego obiektu na inny i rejestrowania
Co może osłabić
istotnych dla jazdy informacji.
wymienione cechy uwagi?
Cechy osobowości to indywidualny i niepowtarzalny portret
wewnętrzny każdego człowieka.
6
Kierujący pojazdem winien charakteryzować się:
stabilnością emocjonalną  zrównoważonym
reagowaniem na różne, nawet trudne sytuacje,
odpornością emocjonalną  kontrolować sytuację
i własną ekspresję,
optymalną szybkością reagowania na bodz
ce
świetlne, dz
więkowe, sytuacyjne,
Każdy sam może
umiejętnością podejmowania trafnych decyzji,
odpowiedzieć sobie na
umiarkowanym poziomem lęku przed innymi
pytanie  co mnie
kierowcami i pojazdami, przed prędkością.
wyprowadziło z równowagi
na drodze?
Możliwe reakcje kierowcy w sytuacjach trudnych:
Ò! zadaniowe  analizuje i rozwiÄ…zuje sytuacje
w deficycie czasu skutecznie i poprawnie, zna
możliwości swoje i swojego pojazdu,
Ò! emocjonalne  może pogÅ‚Ä™bić niekorzystnÄ… lub
Jak ja reagujÄ™ na sytuacje
groz
nÄ… sytuacjÄ™, nie wybiera optymalnego
trudne na drodze?
rozwiązania, nie wierzy we własne siły, sprawność,
umiejętności, reaguje nieadekwatnie do sytuacji,
Ò! unikowe  prawie niemożliwe na drodze  kierowca
musi podjąć działanie, zareagować na zagrożenie,
bo brak reakcji (manewru) grozi wypadkiem.
Pożądane cechy jazdy:
 spokojna, równomierna, zdecydowana.
Niepożądane cechy jazdy:
 ostra, agresywna, ryzykowna,
Jakie cechy jazdy mogÄ™
 zachowawcza, hiperostrożna, niezdecydowana,
przypisać sobie?
bardzo wolna.
 CZA
OWIEK PROWADZI SAMOCHÓD
TAK  JAK ŻYJE
FOLIA 3
Agresja na drodze ma różne przyczyny i podłoże.
Dotyczy wszystkich zawodów, osób w różnym wieku, kobiet
i mężczyzn.
Skłonność do agresywnej jazdy:
 osoby impulsywne,
 młodzi kierowcy,
 przeświadczenie o dużej sprawności
w prowadzeniu pojazdu,
 częściej mężczyz
ni.
Codzienne cechy agresji na drodze:
duża prędkość,
trąbienie i miganie światłami,
nieprzyzwoite gesty,
zajeżdżanie drogi,
Cechy agresywnej jazdy
częste zmiany pasów ruchu,
zapisać na tablicy.
nagłe hamowanie,
ruszanie z piskiem opon,
straszenie innych kierowców,
Pytanie bez odpowiedzi 
wymuszanie zmian pasa ruchu,
Czy JA kiedykolwiek
nierespektowanie znaku  stop,
zachowałem się właśnie
przyśpieszanie na żółtym świetle....
tak na drodze?
7
47% polskich kierowców uważa, że było obiektem
agresywnego zachowania.
72% kierowców uważa, żę w ostatnich latach agresywność
wśród kierowców stale wzrasta.
Wymienione cechy agresji to nie wszystkie przejawy takiego
zachowania.
Jazda samochodem jest agresywna, jeżeli jest
świadoma, zwiększa ryzyko wypadku,
jest motywowana zniecierpliwieniem, złością,
wrogością, chęcią oszczędzenia czasu.
Motywy jazdy agresywnej, zagrażającej innym: FOLIA 4
 wzrost samooceny,
 uznanie rówieśników,
 dowód sprawności,
 potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
nawet b. szybkim,
 odreagowanie innej stresujÄ…cej, trudnej sytuacji.
Agresja na drodze:
 anonimowość, możliwość ucieczki,
 chęć sprawdzenia się, na co mnie stać, kolejne
wyzwanie (wobec kolegów),
 widok innych agresywnych kierowców,
 brak społecznego potępienia,
 słaba kontrola własnych emocji, niska tolerancja
na stres, środki psychoaktywne.
Dlaczego kierowcy na
Wg badań sondażowych, kierowcy uważają, że:
drodze sÄ… wobec innych
 85% innych kierowców jez
dzi agresywnie lub
kierowców agresywni?
ryzykownie,
 50% stwierdza, że zdarzyło im się jechać
agresywnie.
4.
ZAGADNIENIE 4 (patrz szerzej str. 19)
10 min.
KIERUJ
CY POJAZDEM A INNI UŻYTKOWNICY DRÓG
FOLIA 5
Użytkownicy dróg:
 kierujÄ…cy pojazdami samochodowymi,
 kierujÄ…cy motocyklami,
 kierujÄ…cy rowerami
 piesi.
Według Kodeksu drogowego, wszyscy użytkownicy mają
równe prawa, precyzyjnie określone, co ich do zachowań
w czasie korzystania z drogi.
Wszyscy użytkownicy dróg mają te same prawa bez
względu na:
wielkość pojazdu,
markÄ™ pojazdu,
cenÄ™ pojazdu.
8
Najczęściej spotykane nieprawidłowości:
 kierujący pojazdem uważają się za najważniejszych
na drodze,
 kierujący motocyklem uważają się za
najsprawniejszych na drodze,
 rowerzyści uważają, że mają specjalne prawa ich
chroniące, inni powinni uważać na nich,
 piesi lekceważą ruch pojazdów, są bez wyobraz
ni
dotyczącej ograniczeń możliwości pojazdu
i kierujÄ…cego.
EUROPA  22% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyści.
POLSKA  43% ofiar wypadków drogowych to piesi
i rowerzyści.
Błędy lub celowe działania użytkowników dróg.
PIESZY:
 porusza siÄ™ niezgodnie z przepisami ruchu
drogowego,
 jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujÄ…cych
SÅ‚uchacze mogÄ… sami
pojazdami,
wymieniać błędy
 wchodzi na jezdnię bez upewnienia się czy może to
użytkowników dróg,
zrobić,
uzupełniając podaną listę.
 porusza się drogą po niewłaściwej stronie,
 na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów,
nawet ostre.
ROWERZYSTA:
 lawirowanie między pojazdami,
 jazda po chodniku między pieszymi,
 lekceważenie przepisów szczególnie na zakrętach
i rondach oraz przejściach,
 nagłe manewry na jezdni,
 przejeżdżanie przez przejścia dla pieszych,
 brak oświetlenia roweru.
MOTOCYKLISTA:
 przekraczanie prędkości,
 lawirowanie między pojazdami,
 wymuszanie pierwszeństwa na przejściach dla
pieszych,
 ściganie się,
 straszenie pieszych ostrÄ… jazdÄ…,
 wykonywanie niebezpiecznych manewrów
(np. jazda na jednym kole, b. ostre starty).
KIEROWCA POJAZDU:
 wymuszanie pierwszeństwa na jezdni wobec
motocyklistów i rowerzystów,
 zajeżdżanie drogi, głównie przed światłami,
 lekceważenie ruchu rowerowego
i pieszego, spychanie go na pobocza,
 wymuszanie przejazdu wobec pieszych na jezdni,
również na pasach,
 straszenie pieszych ostrymi manewrami,
klaksonem.
9
5. ZAGADNIENIE 5 (patrz szerzej str. 20)
15 min.
PRZEST
PSTWA, WYKROCZENIA, WYPADKI DROGOWE 
PRZESA
ANKI ZDARZEC
I KONSEKWENCJE.
ROCZNIE W POLSCE POLICJA ODNOTOWUJE:
 wypadków drogowych  ponad 50 000,
 zabitych  ponad 5 800,
 rannych  ponad 64 000,
 straty  ok. 12 mld. zł
Przyczynami wypadków są, przede wszystkim :
" niedostosowanie prędkości do warunków jazdy 
ok. 25% ogółu zdarzeń,
" nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu 
ok. 19%,
" nieprawidłowe wykonywanie manewrów  omijania,
wymijania, wyprzedzania (tzw. na trzeciego)  ok. 9%.
Liczba zabitych na 100 wypadków:
 Austria - 2,
 Niemcy - 2,
 Szwecja - 3,
 Czechy - 5,
 Francja - 7,
 POLSKA - 11
Wiek ofiar śmiertelnych 
największy procent w populacji 18 - 24 lata.
Największe zagrożenia w weekendy, najwięcej
młodych ofiar w niedzielę.
Wypadki z udziałem pieszych:
" ponad 30% ogółu zdarzeń,
" ok. 30% ofiar śmiertelnych,
" ok. 23% rannych.
Wypadki z udziałem rowerzystów:
" ok. 6% ogółu zdarzeń,
" ok.0,5% ofiar śmiertelnych (w tym dzieci ok. 100
ofiar śmiertelnych i ok. 2000 rannych).
Na prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu decyduje
się ponad 27% kierowców.
Przyczyny wypadków  po wódce, piwie, trawce :
FOLIA 6
 brawura,
 brak orientacji przestrzennej,
 popisywanie siÄ™,
 wiara we własną sprawność,
  mnie nie złapią ,
 fałszywa norma kulturowa   jedno piwko nie
zaszkodzi ,
10
 brak potępienia społecznego oraz brak
wyobraz
ni rodziny i kolegów,
 namowa kolegów itd.
Nietrzez
wi kierowcy powodujÄ…:
 ok. 14 % wypadków,
 ok. 15% ofiar śmiertelnych.
Nowa, niebezpieczna jakość na drogach 
telefon komórkowy:
" 92% badanych czuje się zagrożonych kiedy kierowca
trzyma w ręku telefon,
" czterokrotnie wzrasta zagrożenie gdy kierowca w czasie
jazdy rozmawia przez telefon,
" wpływ rozmowy telefonicznej na jazdę:
 rozkojarzenie do 5 minut po zakończeniu rozmowy,
 rozproszenie fizyczne  zajęta ręka,
 rozproszenie poznawcze  patrzy i nie widzi
" 1 na 9 kierowców zwalnia,
" wydłuża się czas reakcji bo uwaga jest skierowana
w dużej części na treść rozmowy lub wyobrażenie
rozmówcy.
W ostatnich latach stale wzrasta liczba pojazdów służbowych.
Stwarza to również pewne zagrożenia ponieważ:
 wiele jest z
le wyposażonych i niesprawnych,
 kierowcy jeżdżą wiele godzin bez przerw bo taki
jest wymóg szefa,
 jeżdżą, bo boją się utraty pracy,
 brak zmienników na długich trasach.
Za wypadek odpowiada kierowca, bardzo rzadko udaje
się udowodnić winę właściciela lub szefa, który jest
podżegaczem przestępstwa czy wykroczenia drogowego.
6.
ZAGADNIENIE 6 (patrz szerzej str. 21)
10 min.
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE A SPRAWNOŚĆ
PSYCHOMOTORYCZNA UŻYTKOWNIKÓW DRÓG.
Do środków psychoaktywnych wpływających
FOLIA 7
negatywnie na sprawność psychomotoryczną kierowcy
należą:
 alkohol,
 narkotyki,
 niektóre lekarstwa.
Efekt spożycia alkoholu lub innych środków podobnie
działających  narkotyków, leków:
 ograniczone widzenie przestrzenne,
 widzenie tzw. tunelowe - środkowe,
 obniżona spostrzegawczość,
 wydłużony czas reakcji,
11
 rozproszona uwaga - brak koncentracji
i podzielności uwagi,
 podwyższona pewność siebie,
 zwiększona podatność na olśnienie,
 kłopoty z rozpoznawaniem spadków i wzniesień
oraz elementów pobocza,
 spowolniona adaptacja wzroku do ciemności,
 błędna ocena odległości i prędkości.
Alkohol: FOLIA 8
 dopuszczalny stan spożycia w Polsce  do 0,20
 stan po użyciu alkoholu - do 0,50 ,
 stan nietrzez
wości - ponad 0,50 ,
Sprawność widzenia trzez
wego kierowcy:
 w dzień - 100%
 w nocy - 66%
Sprawność widzenia przy stężeniu 1,10 :
 w dzień - 45%,
 w nocy - 30%
7. ZAGADNIENIE 7 (patrz szerzej str. 21)
15 min.
FOLIA 9
SAMOOCENA UŻYTKOWNIKA DRÓG  ĆWICZENIE.
(test)
Uczestnikom rozdajemy
kartki formatu A-6
MAD MAX  TEST
(pół kartki zeszytowej)
Na zakończenie przeprowadzimy prosty test dotyczący
z informacjÄ… aby ich nie
zachowań na drodze.
podpisywali.
Test będzie anonimowy.
Test anonimowy
gwarantuje większą
Na ekranie przedstawione są  pytania. Na każde z nich
szczerość.
odpowiadamy wybierajÄ…c odpowiedniÄ… cyfrÄ™ od 1 do 5.
Kartki może zbierać jeden
Odpowiedzi:
ze słuchaczy.
1  zdecydowanie nie
2  raczej nie
3  trudno powiedzieć
4  raczej tak
5  zdecydowanie tak
Na kartkach piszemy tylko numer pytania i odpowiedz

wybranÄ… cyfrÄ™.
Po zakończeniu zliczamy punkty.
Interpretacja, do wyboru:
1. Czytamy poniższą interpretację z własnym
komentarzem dotyczącym agresywnych zachowań
na drodze. Uczestnicy mogą podawać swoje wyniki,
jest to dobrowolne.
2. Zbieramy kartki (nie podpisane) i na tablicy robimy
błyskawiczne zestawienie dzieląc wyniki na cztery
grupy, po czym komentujemy wyniki.
12
Ocena:
Ò! do 20 pkt.  nie podlega interpretacji, ponieważ
uczestnicy mogą dostosowywać odpowiedzi do
oczekiwań prowadzącego,
Dobrze !
Ò! 21 - 30 pkt.  dobre przystosowanie, niski poziom
agresji,
Dobrze !
Ò! 31 - 40 pkt.  w niektórych sytuacjach konfliktowych
agresja może się uwidocznić,
Warto przemyśleć swoje zachowanie !
Ò! pow. 41 pkt.  bardzo wysoki poziom agresji.
Zachowanie na drodze wymaga zmiany 
radykalnej i natychmiastowej !
Powyżej 31 punktów 
warto i trzeba zastanowić się nad własną
postawÄ… w ruchu drogowym.
8. Odpowiedzi na pytania i podsumowanie zajęć. 5 min.
13
14
SKRYPT DO KONSPEKTU
BEZPIECZEC
STWO W RUCHU DROGOWYM
do przeprowadzenia zajęć z żołnierzami
Wybrane zagadnienia
Temat bezpieczeństwa w ruchu drogowym jest tak obszerny, że nie ma możliwości, aby wszystkie
problemy zostały omówione i przedyskutowane w czasie jednych zajęć. Dlatego też dokonano wyboru
najważniejszych zagadnień, tak by w ramach profilaktyki z zachowania w ruchu drogowym,
zasygnalizować je i przypomnieć, ponieważ tak jak są one powszechnie znane, tak równie powszechnie
są lekceważone. Często opierają się na stereotypach i uogólnieniach, a ze znanych, nawet tragicznych
faktów, niewielu wyciąga wnioski.
W trakcie zajęć będzie można operować przykładami, opisami przypadków i zdarzeń, zachowań
ludzi będących w różnych sytuacjach drogowych, odnosząc się przy tym do prezentowanego materiału.
Zajęcia można przeprowadzić w trzech wersjach, w zależności od zapotrzebowania i możliwości
czasowych.
Wersja 1  temat realizowany jest według konspektu. Wymaga to ścisłego przestrzegania
podanych norm czasu na każde zagadnienie. Celem jest przypomnienie ogólnych zasad zachowania na
drodze oraz prawnych i moralnych konsekwencji ponoszonych za naruszanie tych norm.
Wersja 2  prowadzący wybiera dwa zagadnienia, najbardziej pożądane w danej grupie czy
pododdziale. Na realizację każdego zagadnienia przeznacza jedną godzinę, dając tym samym dużo
czasu na dyskusję dotyczącą poszczególnych elementów. Pozostałe zagadnienia można realizować na
kolejnych zajęciach.
Wersja 3  prowadzący wybiera jedno zagadnienie, które jest najbardziej pożądane do realizacji.
Omawia szczegółowo jego elementy, nacisk kładąc przede wszystkim na pracę grupy  wypowiedzi,
porównania, analizy przeżytych zdarzeń drogowych. Zajęcia takie mogą mieć charakter dyskusji
sterowanej, mają oddziaływać przede wszystkim na emocje słuchaczy. Każda sekwencja powinna
kończyć się wnioskami formułowanymi przez samych uczestników zajęć.
ZAGADNIENIE I
ANALIZA UKA
ADU  CZA
OWIEK - POJAZD - DROGA
W analizie układu Człowiek - Pojazd - Droga, każdy element należy rozpatrywać w powiązaniu
z pozostałymi, ponieważ w relacjach ruchu drogowego zawsze występują razem, mimo, że są samoistne.
Pojazd  narzędzie w ręku człowieka, które ma mu ułatwić życie, udzielić pomocy, dać wygodę itd.
Dlatego, aby spełniało swoje zadanie, musi być sprawne konstrukcyjnie i w całościpodporządkowane
człowiekowi. Te ostatnie elementy są zależne od człowieka.
Droga  ten element Układu może mieć bardzo szeroki wymiar. Droga może mieć ściśle określoną
strukturę  szlak kolejowy czy autostrada, może też być tworem umownym, np. szlak morski dla statków
czy tzw. korytarz powietrzny dla samolotów. Tam też są oznaczone punkty orientacyjne, obowiązują
określone przepisy, ale pokonywanie tych tras, to często długa i wyjątkowo monotonna podróż.
15
LÄ…dowe szlaki komunikacyjne przeprowadzone sÄ… zgodnie z wymogami rzez
by terenu, często
atrakcyjnej, czasami monotonnej, nie omijają miast, wsi, osiedli. Sama sieć dróg miejskich to prawdziwe
wyzwanie inżynierskie, które jest lepiej lub gorzej rozwiązane. Doświadczamy tego codziennie. Tak
prowadzone szlaki drogowe, z jednej strony mogą komplikować jazdę, z drugiej jednak, stymulują
kierujących do wzmożonej uwagi i koncentracji, nie pozwalają na nudę i monotonię. Droga jako element
Układu powinna być  partnerem kierowcy. Winna więc spełniać pewne wymogi formalne  być
przejezdna (szeroka, gładka, z poboczem itd.) oraz zawierać informacje przydatne kierującemu  znaki
drogowe.
Człowiek  jest najważniejszym elementem Układu  najważniejszym i najbardziej zawodnym. Sam
człowiek porusza się z prędkością 5 - 10 km/godz. tymczasem pojazd umożliwia osiągnięcie prędkości
wielokrotnie większej.
Ponieważ nie można przewidzieć zachowań człowieka, który jest istotą bardzo złożoną i skompli-
kowaną, to danie mu do dyspozycji pojazdu, z jednej strony ułatwia mu życia, ale z drugiej stwarza wiele
zagrożeń dla innych ludzi.
Prognoza zachowania człowieka w sytuacjach nowych i trudnych jest czasami wręcz niemożliwa,
dlatego wraz z rozwojem motoryzacji, tzn. wraz z pojawianiem się coraz szybszych pojazdów,
wprowadzono wiele przepisów regulujących ruch na drogach  kodeks drogowy.
Człowiek prowadzący pojazd  kierujący  ma dwa podstawowe, bardzo ważne kanały informacyjne
 wzrok i słuch.
Odbiór informacji za pomocą wzroku musi być realizowany w każdych warunkach. Kierowca musi
reagować skutecznie zarówno w dzień jak i w nocy. Musi pokonywać i ostro świecące słońce w dzień
i światła innych samochodów w nocy. Musi też adoptować wzrok do zmierzchu i ciemności. W każdych
warunkach musi oceniać odległości od innych samochodów i przeszkód terenowych. Musi również
prawidłowo oceniać prędkości innych pojazdów, ludzi, zwierząt w stosunku do prędkości i możliwości
własnego pojazdu i własnych umiejętności. Słowo MUSI jest mocno podkreślane, ponieważ człowiek
decydujÄ…c siÄ™ na prowadzenie pojazdu przyjmuje na siebie wszystkie wynikajÄ…ce z tego faktu
konsekwencje  nakazy, zakazy i obowiązki, dla dobra swojego i innych użytkowników dróg.
Kierujący pojazdem musi wzrokowo kontrolować jednocześnie kilka elementów:
wnętrze pojazdu  kontrola obejmuje całą kabinę z przyrządami, wskaz
nikami i instrumentami
oraz pasażerów,
przestrzeń przed pojazdem  tę najbliższą, aż do najdalszej odległości jaką może objąć
wzrokiem, Å‚Ä…cznie z oznakowaniem drogowym,
otoczenie pojazdu  to co się dzieje z lewej i prawej strony, a więc i to, co robią inni
użytkownicy dróg, w tym piesi i rowerzyści,
przestrzeń za pojazdem  za pomocą lusterek i przez tylną szybę, aby widzieć czy nikt mu nie
zagraża np. w czasie planowanego manewru wyprzedzania, wymijania, zmiany pasa ruchu.
Drugim ważnym kanałem informacyjnym jest kanał słuchowy. Obejmuje on dz
więki dochodzące
zarówno z wnętrza kabiny jak i z zewnątrz. Dotyczy to samego pojazdu  stuki, szmery, klekotanie,
hałas urządzeń, co świadczy o niesprawności jakiegoś elementu, jak i otoczenia zewnętrznego 
klaksony, syreny, silne hałasy, co pozwala lokalizować zagrożenie albo obowiązek wykonania
określonego manewru. Kanał słuchowy może być zakłócony przez samego kierowcę np. bardzo
głośnym ustawieniem radia czy odtwarzacza, co obniża wrażliwość na działanie bodz
ców akustycznych
ważnych dla prowadzącego.
16
ZAGADNIENIE II
PROCES DECYZYJNY KIERUJ
CEGO POJAZDEM
Procesy decyzyjne kierujących pojazdami nie są ani proste ani łatwe. Każda decyzja niesie ze sobą
pewien ładunek ryzyka i niepewności. Muszą być jednak podejmowane prawidłowo, tak w sensie
jakości, jak i czasu. U większości kierowców decyzje podejmowane są rutynowo, stąd czasami wrażenie
prostoty i łatwości. Jest tu jednak duże doświadczenie i automatyzm czynności oraz dobra znajomość
pojazdu. Zawsze jednak decyzje muszą być podejmowane adekwatnie do istniejącej sytuacji drogowej
i możliwości kierowcy. Do charakterystycznych cech procesu decyzyjnego należą:
a) deficyt czasu  kierujący musi podejmować decyzje w ograniczonym czasie, który maleje wraz
ze wzrostem prędkości pojazdu. Kierujący, znając swoje umiejętności i sprawność, biorąc pod
uwagę ciężar pojazdu i warunki drogowe, powinien o tym pamiętać.
b) nieodwołalność decyzji  cecha, która występuje w bardzo wielu sytuacjach drogowych
i może mieć tragiczne skutki. Podjęcie decyzji wyprzedzania, wymijania, niehamowania przed
przeszkodą, przyśpieszania np. na skrzyżowaniach, bez pełnego rozpoznania lub przeanalizo-
wania sytuacji drogowej, może być nieodwołalna i prowadzić do katastrofy, mimo prób naprawy
sytuacji. Tutaj duże znaczenie ma poziom inteligencji kierowcy  zdolność rozumowania,
analizowania i wnioskowania oraz jego cech osobowości, a także wyszkolenia i doświadczenia.
Jednym z większych błędów jest przekonanie o własnej doskonałości jako kierującego
i możliwościach pojazdu. Część procesów decyzyjnych związana z podejmowaniem ryzyka,
wyzwalać może duże emocje, które z kolei ułatwiają lub utrudniają wykonywanie zadania.
Wypadkową oceny tego, co się dzieje na drodze, możliwości pojazdu i sprawności kierowcy
jest subiektywizm człowieka w ocenianiu sytuacji i własnych możliwości, jego umiejętność
przewidywania, wyobraz
nia. Jeśli brakuje tych elementów albo są one zaburzone, to na drodze
dochodzi do wypadków, katastrof, w najlepszym wypadku stłuczek.
c) złożoność decyzji  praktycznie każda decyzja kierującego składa się z kilku decyzji
cząstkowych, które muszą być wykonane w określonej kolejności, warunkującej powodzenie
danego manewru. Kierujący winien zdawać sobie sprawę, że od zamiaru poprzez podjęcie
decyzji aż do jej wykonania, mija określony czas, w którym sytuacja na drodze może się
zmienić niezgodnie z przewidywaniami, dlatego musi być pewny tego, co robi i pozytywnego
zakończenia.
Przykładowo: decyzja o wyprzedzeniu pojazdu to sprawdzenie drogi przed wyprzedzanym
pojazdem, sprawdzenie drogi (lewego pasa) za własnym pojazdem, włączenie
kierunkowskazu, przyśpieszenie, (operowanie pedałami i skrzynią biegów), zjechanie na
lewy pas, kierunkowskaz, zjechanie na prawy pas.
Z analizy tylko tych trzech elementów decyzyjnych wynika jednoznacznie, że kierujący pojazdem
musi posiadać dobrą koordynację wzrokowo-ruchową oraz sprawność w postaci rytmiki i płynności
ruchów. Wiele czynności kierowcy wykonywanych jest automatycznie, nawykowo, a sprawność
urządzeń pojazdu kontrolowana jest odruchowo.
Są jednak czynniki, które skutecznie zakłócają sprawność decyzyjną kierującego. Należą do nich
min.:
wiek  sprawność psychomotoryczna najwyższa w jest w młodym wieku, potem, wraz z upływem
lat wolniej lub szybciej, ale spada. Wraz z wiekiem wzrasta jednak sprawność i doświadczenie,
które są najmniejsze u młodych kierowców. Te dwa przeciwstawne, naturalne biologicznie trendy
są powszechnie znane, ale wielu kierowców nie chce się przyznać, że to ich dotyczy.
zmęczenie  fizyczne i psychiczne. Sprawność kierującego spada wraz ze wzrostem zmęczenia
np. długą jazdą, kierowanie pojazdem po długiej i wyczerpującej pracy, długotrwałej pracy przy
komputerze (zmęczenie oczu), pracy w nocy (zakłócony rytm biologiczny organizmu),
zły stan emocjonalny  depresja albo pobudzenie emocjonalne, silne zdenerwowanie sytuacyjne
(w pracy lub w domu), przeżyta tragedia bliskiej osoby, wypadek, utrata pracy, powodują, że
17
kierujÄ…cy jest w pojez
dzie, a myślami daleko od drogi, jedzie automatycznie, nie widzi, nie słyszy,
nie analizuje  jedzie na pamięć,
zły stan zdrowia  choroba, niesprawność narządów ruchu lub bóle mięśni, organów
wewnętrznych, nie pozwalają skupić uwagi kierującego na prowadzeniu pojazdu,
środki psychoaktywne, niektóre leki  zaburzają ostrość widzenia, słyszenia i sprawność
reagowania, a więc podejmowania optymalnych jakościowo i czasowo decyzji,
współpasażerowie  mogą wpływać na decyzyjność kierującego swoim zachowaniem 
podpowiadanie jak jechać, prowokowanie do szybszej jazdy, głośne zachowanie odwracające
uwagÄ™,
hałasy zewnętrzne  nagłe i niespodziewane odgłosy z zewnątrz pojazdu (z jezdni lub z okolicy) 
huki, syreny, hałasy mogą wpłynąć dezorganizująco na kierującego i spowodować niekontrolo-
wane reakcje lękowe.
ZAGADNIENIE III
CECHY OSOBOWE KIEROWCY A SPOSÓB PROWADZENIA POJAZDU
Każdy człowiek charakteryzuje się własnym, indywidualnym poziomem intelektualnym, czyli
poziomem zdolności i niepowtarzalnym zestawem cech osobowościowych.
Sprawność intelektualna pozwala na uczenie się, a potem na wykorzystywanie zdobytej wiedzy w
praktyce  zbieranie danych, przetwarzanie ich, wnioskowanie, podejmowanie decyzji. KierujÄ…cy
pojazdem wymienione elementy musi stosować nieprzerwanie, bowiem w czasie jazdy docierają do
niego bezustannie nowe informacje, które musi uwzględniać w swoim działaniu. Dlatego kierowca musi
prezentować pewien poziom sprawności intelektualnej, myślenia, przewidywania, wyobraz
ni.
Jedną z najważniejszych cech kierującego pojazdem jest uwaga i jej cechy: koncentracja,
podzielność i przerzutność.
Uwaga może być skutecznie zakłócona przez różne czynniki. Sprawność uwagi na pewno obniżają
środki psychoaktywne  alkohol i narkotyki, ale także pasażerowie przeszkadzający kierowcy,
dolegliwości chorobowe, zaburzenia emocjonalne... Świadomość obniżonej własnej uwagi u kierującego,
to bardzo istotny wniosek, który zmusi go do przerwania lub niepodejmowania jazdy. Brak koncentracji
na zadaniu, jakim jest kierowanie pojazdem, to bezpośrednia przesłanka do wypadku.
Każdy kierujący pojazdem winien charakteryzować się też odpornością i stabilnością emocjonalną.
Jest wszak narażony nieprzerwanie na działanie różnych bodz
ców, często negatywnych. W czasie
jazdy, w każdej chwili może znalez
ć się w sytuacji trudnej albo, co najmniej nowej, nieznanej.
Na decyzję jak rozwiązać sytuację, jak zareagować, ma zazwyczaj tylko kilka sekund. Muszą to być
decyzje i optymalne i bezpieczne. Dlatego oprócz doświadczenia i wyszkolenia, ważne są takie
cechy osobowości, które nie zdezorganizują działania, nie spowodują działań panicznych,
a w konsekwencji serii błędów prowadzących do wypadku. Zachowaniu kierowcy w czasie jazdy nie
sprzyja wysoki poziom lęku, który może wynikać ze świadomości własnych braków i niedoświadczenia,
strachu przed innymi użytkownikami dróg, strachu przed prędkością. Taki lęk może paraliżować
działanie albo usztywniać reakcje, które nie będą adekwatne do szybko zmieniających się sytuacji.
Niepożądana jest też zbytnia pewność siebie, wiara we własne umiejętności i sprawność,
w możliwości własnego samochodu. To z kolei rodzi jazdę ryzykowną, wręcz agresywną. Żadne
skrajności na drodze nie są pożądane  ani superostrożna i wolna jazda, ani zbyt szybka i ostra. Można
podejrzewać, że w obu przypadkach kierujący mają niską odporność na sytuacje trudne, na stres. Jedni
zwalniają i nawet blokują tym samym ruch, inni, pobudzeni emocjonalnie, przyśpieszają, jeżdżą ostro,
ryzykownie, agresywnie.
Pożądana jest tymczasem jazda zdecydowana, ale spokojna i zrównoważona.
18
Na drogach obserwuje się coraz więcej agresji. Już w 1949 roku sformułowano hasło, że  człowiek
prowadzi samochód tak, jak żyje . A więc zgodnie z własnymi cechami osobowości. Jak więc
wytłumaczyć fakt, że agresja na drodze jest również udziałem ludzi spokojnych, cichych, bardzo
inteligentnych, dobrze wykształconych, na poważnych stanowiskach? Badania ostatnich dziesięcioleci
dowiodły, że agresja drogowa dotyka wszystkich zawodów i osób w różnym wieku. Nie ma jednej
uniwersalnej przyczyny tego zjawiska, chociaż częściej ulegają jej ludzie młodzi, osoby impulsywne,
żyjące w dużym pośpiechu, częściej mężczyz
ni.
Z cechami agresywnej jazdy spotykamy się praktycznie codziennie. Jeśli odpowiemy podobnym
zachowaniem, to spirala złości i niekontrolowanych zachowań emocjonalnych nakręca się, prowadząc
czasami do tragicznych skutków. Dyshonorem jest np. w takiej sytuacji ustąpić, dać pierwszeństwo, jeśli
uważam, że mam rację.
Z analizy motywów agresywnej i ryzykownej jazdy wynika, że często jest to wynik odreagowania
innych sytuacji stresowych w domu lub zakładzie pracy  konfliktów, kłótni, niepowodzeń, porażek
i dlatego może dotknąć każdego, kto w porę nie zorientuje się, że jest bardzo pobudzony emocjonalnie.
Są ludzie, którzy  za kółkiem wręcz szukają uspokojenia, muszą się przejechać, aby się rozładować 
jak mówią  jazda ich uspokaja. Jeśli jednak trafią na sytuacje trudne, to reagują emocjonalnie, ostro,
agresywnie, adekwatnie do własnego stanu pobudzenia psychicznego.
Niestety, dużo częściej agresywna jazda to celowe działanie wynikające z charakteru kierowcy bądz

modelu jazdy w jego grupie środowiskowej. Sprzyja temu wiele czynników, min. Anonimowość
i możliwość szybkiej ucieczki z miejsca naruszenia kodeksu drogowego, chęć popisania się autem lub
własnymi możliwościami, słaba kontrola własnych emocji w sytuacjach trudnych lub długie wyczekiwania
w zatorach drogowych czy też zbyt wolne manewry innych kierowców a także, pobudzenie po zażyciu
środków psychoaktywnych  alkoholu, narkotyków.
Według samych kierowców, ponad 85% innych kierowców jez
dzi agresywnie lub ryzykownie. Prawie
połowa przyznaje, że też zdarzyło im się tak zachować na jezdni. Wynika z tego, że na naszych drogach
jest naprawdę niebezpiecznie i to nie tylko za sprawą jakości dróg.
Amerykańscy specjaliści zajmujący się bezpieczeństwem zmotoryzowanych, ryzykowne czy wręcz
agresywne zachowania na drodze nazwali road rage  wściekłość drogowa. Przyczyn takiego
zachowana jest wiele, ale z tych najważniejszych wymienia się tłok na drogach i powszechne prawie,
poczucie frustracji panujÄ…ce we wszystkich grupach wiekowych i zawodowych. W 1990 roku po polskich
drogach jez
dziło ok. 5 mln samochodów, teraz ponad 15 mln. Badania OBOP z kolei informują, że
w 1997 roku 70% Polaków deklarowało, odczuwane na co dzień, napięcia i niepokoje, w 1999  80%,
obecnie prawie 90% mówi, że odczuwa te nieznośne stany psychiczne. Jeśli tak, to prawie każdy
kierowca jest potencjalnym agresorem w sytuacji trudnej, wystarczy błahostka, aby  eksplodował , aby
swoją nagromadzoną złość, frustrację, niezadowolenie wyrzucił z siebie przy okazji konfliktu interesów
na drodze. Poziom adrenaliny, a więc poziom pobudzenia emocjonalnego w czasie konfliktu drogowego,
wzrasta do tego stopnia, że zakłóca logikę myślenia, działania i uczuciowość wyższą. Taki kierowca,
dotychczas spokojny i opanowany pracownik, mąż i ojciec, jest zdolny skrzywdzić drugą osobę nie
biorąc pod uwagę konsekwencji. Do podobnych zachowań kierowców dochodzi na całym świecie. Różne
zachowania agresywne deklaruje 60% kierowców francuskich, 59% austriackich, 54% szwedzkich
i angielskich.
ZAGADNIENIE IV
KIERUJ
CY POJAZDEM A INNI UŻYTKOWNICY DRÓG
Zgodnie z Kodeksem drogowym (art. 2, ust. 17) uczestnikiem ruchu jest pieszy, kierujący, a także
inne osoby przebywajÄ…ce w pojez
dzie lub na pojez
dzie znajdujÄ…cym siÄ™ na drodze. Uprawnienia
użytkowników dróg są jasno określone w Kodeksie drogowym, a na drogach i chodnikach oznaczone
znakami informacyjnymi oraz zakazu i nakazu, tak, aby wszystkim zapewnić bezpieczeństwo. Wszyscy
użytkownicy winni więc stosować się do obowiązujących na danej drodze przepisów.
19
Jednym z kardynalnych pojęć praktycznych w ruchu drogowym jest pojęcie pierwszeństwa lub
ustąpienie pierwszeństwa. Dotyczy ono zarówno kierujących jak i pieszych. Wynika zarówno z budowy
i oznakowania dróg, skrzyżowań, rond jak i z logiki i wyobraz
ni w danej sytuacji drogowej.
Dodatkowe uprawnienia, z zachowaniem przestrzegania przepisów, mają tylko pojazdy uprzywilejo-
wane, śpieszące innym ludziom na ratunek.
Niestety, zwrot   wymuszenie pierwszeństwa jest często używany jako przyczyna stłuczek,
wypadków, katastrof drogowych. Wymuszenie jest efektem zbyt dużej prędkości, wiary we własną
sprawność, lekceważenia innych użytkowników, braku wyobraz
ni i przewidywania, spożywania alkoholu,
narkotyzowania się itd. To nie pojazd wymusza pierwszeństwo, tylko człowiek, który uważa, że
zdąży, że inni jadą za wolno, że znaki zakazu w tym miejscu są bezsensowne, który osłabił swoją
percepcję alkoholem, który musi popisać się przed kolegami, któremu się śpieszy do domu. To pieszy
wymusza pierwszeństwo, kiedy uważa, że skoro jest oznakowane przejście, to może na nie wejść
w każdej chwili, a kierowcy muszą się zawsze zatrzymać, bez względu na prędkość, z jaką jadą
i odległość od przejścia. To również motocykliści, którzy uważają, że mają tak sprawne i szybkie
maszyny, że zawsze zdążą, wszędzie się zmieszczą, mają dobre przyśpieszenie, są wyjątkowo sprawni.
Wielu użytkowników dróg wielokrotnie popełnia błędy i wykroczenia, które w sytuacjach zbyt dla nich
trudnych prowadzą do wypadków. Niektóre złe zachowania stają się wręcz nawykiem i zdziwienie budzi
fakt, że ktoś nagle czegoś zabrania albo do czegoś zmusza. Lekceważący przepisy użytkownicy dróg
nie tyle wypatrują znaków drogowych, co patroli policyjnych  skoro nie ma policji to znaczy, że wolno.
Ta wolność wyboru często, zbyt często, kończy się tragedią.
Sprawcami wypadków wynikających z lekceważenia innych użytkowników dróg są, zarówno
kierujący pojazdami, motocyklami czy rowerami jak i piesi. W bezpośredniej konfrontacji większe szanse
przeżycia ma zawsze kierujący pojazdem. Model naszych zachowań na drodze odbiega od zachowań
w innych państwach Unii Europejskiej. Zbyt często jeszcze rowerzyści i piesi traktowani są jako
tzw.  zawalidrogi . I odwrotnie, piesi i rowerzyści uważają, że skoro mają prawa, to im wolno 
wymuszać pierwszeństwo, wymuszać zatrzymywanie pojazdów, być nieoświetlonym i niewidocznym po
zmroku.
ZAGADNIENIE V
PRZEST
PSTWA, WYKROCZENIA, WYPADKI DROGOWE  PRZESA
ANKI ZDARZEC

I KONSEKWENCJE
Polska posiada jedne z najwyższych w Europie wskaz
niki wypadkowości i śmiertelności w ruchu
drogowym. Od lat nie mogą tego zmienić żadne akcje profilaktyczne, informacyjne, szkoleniowe czy
represyjne. Na pierwszym miejscu wśród przyczyn wypadków króluje prędkość, a właściwie
niedostosowanie prędkości do warunków jazdy. To, w połączeniu z jakością dróg oraz nie zawsze
dobrym stanem technicznym pojazdów, czy w ogóle jakością pojazdów, powoduje, że na każde 100
wypadków ginie 11 osób. W innych państwach wskaz
niki te sÄ… wyraz
nie mniejsze. Najwięcej ofiar
śmiertelnych jest w przedziale wiekowym 18 - 24 lata, prawie 20%. Prawie zawsze dominuje tu brawura
i brak doświadczenia.
Rocznie na polskich drogach ginie ok. 6.000 osób, a ponad 64 000 zostaje rannych. Straty, jakie
ponosimy wszyscy  materialne, lecznicze i ubezpieczeniowe przekraczają 12 mld. złotych.
Jednak straty jakie ponoszą rodziny są nie do oszacowania, giną przecież lub zostają kalekami na
całe życie, młodzi ludzie, uczący się lub wkraczający dopiero w życie zawodowe i rodzinne.
Wnioski z analiz wypadkowości ostatnich lat nie ulegają zmianom. Nie spada np. liczba wypadków
i ofiar z udziałem pieszych i rowerzystów, tzw. niechronionych uczestników ruchu drogowego. W Polsce
jest ich prawie dwukrotnie więcej niż w Europie Zachodniej.
Wciąż bardzo dużo, bo ponad 14% wypadków, powodują kierujący pod wpływem alkoholu.
Dramatem polskich dróg jest to, że ok. 27% kierowców siada za kierownicą po spożyciu alkoholu  nie
20
jest istotne ile wypili, istotne jest, że przed jazdą świadomie spożywali alkohol, że świadomie narażają
innych i siebie na nieodwracalne tragedie. Kuriozalnym jest fakt, że dla tego typu zachowań nie ma
jeszcze powszechnego społecznego sprzeciwu i potępienia. Pojęcia, że jedno piwko nie zaszkodzi, że
piwo to tylko napój chłodzący, są wciąż popularniejsze niż świadomość zagrożenia, niż wyobraz
nia
i przewidywanie, niż przestrzeganie przepisów prawa.
W ostatnich latach pojawiło się na drogach, nie tylko polskich, nowe, niebezpieczne zjawisko 
rozmowy kierowców przez telefony komórkowe. Badania spostrzegawczości i szybkości reakcji kierowcy
z telefonem w ręku jednoznacznie potwierdziły, że czasy te się wydłużają nawet czterokrotnie. Nawet
do 5 minut po zakończonej rozmowie telefonicznej, w zależności od tematu, kierowcy prezentują
rozproszenie uwagi. Wśród pasażerów i obserwatorów tego zjawiska, aż 92% stwierdza, że czuje
zagrożenie, kiedy widzą kierowcę rozmawiającego przez telefon.
ZAGADNIENIE VI
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE A SPRAWNOŚĆ PSYCHOMOTORYCZNA UŻYTKOWNIKÓW DRÓG
Środki psychoaktywne są powszechnie znane. Należą do nich alkohole, narkotyki i niektóre
lekarstwa. Najgroz
niejszy jest alkohol ze względu na powszechną i legalną dostępność oraz dość
powszechne stosowanie. Kodeks Karny, Kodeks Drogowy i inne przepisy jednoznacznie stanowią, że
kierujący pojazdem i operatorzy sprzętu w czasie prowadzenia pojazdu i wykonywania prac nie mogą
być pod wpływem alkoholu. Słuszności tych zakazów dowodzą nie tylko suche statystyki, ale przede
wszystkim tragedie tysięcy rodzin ofiar i sprawców nieszczęść.
W różnych krajach są różne progi dopuszczalnego spożycia alkoholu przez kierujących pojazdami.
W Polsce próg ten wynosi 0,20 . Wraz ze wzrostem stężenia alkoholu we krwi spada sprawność
psychomotoryczna kierowcy. Podobnie działają narkotyki, nawet popularna  trawka . Obniża się
znacznie sprawność widzenia i skuteczność szybkiego reagowania, zredukowana zostaje koncentracja
i podzielność uwagi, błednie oceniane są prędkości i odległości innych pojazdów......
Skoro to wszystko wiadomo, to dlaczego wciąż tylu kierowców ryzykuje życiem swoim
i innych ?
Pytanie z jednej strony retoryczne, z drugiej ma jednak odpowiedz
. Brak jednoznacznego potępienia
tego typu praktyk, bardzo odległe niskie kary lub wręcz bezkarność  niskie mandaty, niskie grzywny,
wyroki w zawieszeniu. Tymczasem obok nietrzez
wych, na ulicach pojawili się kierowcy pod wpływem
narkotyków. Pochodzą z różnych środowisk, od przestępczych, poprzez dzieci bogatych rodziców, do
młodej klasy biznesowej, gdzie żądza sukcesu dyktuje zabójcze i wyczerpujące tempo życia
wspomagane  dopalaczami . Konfiguracja  drogi i szybki samochód, agresywny kierowca, używki 
tworzy niebezpieczny, wręcz śmiertelny związek, zagrażający wszystkim normalnym użytkownikom
dróg.
ZAGADNIENIE VII
SAMOOCENA UŻYTKOWNIKA DRÓG  ĆWICZENIE
Proponowany test powstał w Stowarzyszeniu Psychologów Transportu. Jest testem samoopisowym,
tzn. każdy z wypełniających go, ocenia sam siebie. Niesie to z sobą pewne konsekwencje. Podstawowa
jest taka, że każdy chce wypaść jak najlepiej, stąd na niektóre pytania odpowiada nie tak, jak się
naprawdę zachowuje, a tak jak mówią normy prawa czy normy społeczne. Aby uniknąć tego typu
przekłamań i wymusić szczerość, a jednocześnie zapewnić uczestnikom pełne bezpieczeństwo,
proponuję, aby test przeprowadzić anonimowo  bez podawania nazwisk i imion.
21
Każdy, na kartce, zaznacza tylko numer pytania i własną odpowiedz
punktowÄ….
Po odpowiedzi na wszystkie pytania, każdy sam sumuje punkty i sumę zapisuje na dole tej samej
kartki.
Prowadzący zajęcia po zebraniu kartek dzieli je na cztery grupy, według ilości punktów: do 20,
21  30, 31  40, powyżej 40. Ilości w poszczególnych grupach zapisuje na tablicy. Każdy z uczestników
wie, w jakiej grupie siÄ™ znajduje.
Prowadzący komentuje wyniki. Odwołując się do wspólnie wypracowanych wniosków, powinien
zaapelować o rozsądek i rozwagę do tych uczestników będących na sali, którzy widzą swoje wyniki
w dwóch najwyższych grupach. Teraz są anonimowi, na drodze też będą anonimowi, ale do czasu,
kiedy nie spowodują wypadku. Wtedy, jeśli będą ofiary, na żal i poprawę może być za póz
no.
ZAKOC
CZENIE
Podsumowując zajęcia trzeba wyeksponować stopień aktywności grupy, ich znajomość tematu
i najważniejszych problemów występujących na polskich drogach. Sama znajomość przepisów i ele-
mentarnej kultury na jezdni nie wystarczy. Muszą być one stosowane w życiu, w codziennej praktyce
kierującego pojazdem. Nie wystarczy krytykować innych, trzeba samemu postępować tak, aby dla
innych być przykładem, wzorem.
22
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ
00-911 WARSZAWA, Aleje Niepodległości 218
www.wojsko-polskie.pl
www.mon.gov.pl
DYREKTOR DEPARTAMENTU WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOÅšCI
tel. [phone], fax [phone]
Dyrektorowi Departamentu Wychowania i Promocji Obronności są podporządkowane następujące
jednostki organizacyjne resortu:
1) Centralna Biblioteka Wojskowa w Warszawie;
2) Dom Wojska Polskiego w Warszawie;
3) Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie;
4) Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego w Warszawie;
5) Wojskowe Biuro Badań Socjologicznych w Warszawie;
6) Wojskowe Biuro Badań Historycznych w Warszawie.
ZAKRES DZIAA
ANIA I ZADANIA ODDZIAA
ÓW DEPARTAMENTU
I. ODDZIAA
SPOA
ECZNYCH PROBLEMÓW SA
UŻBY I PSYCHOPROFILAKTYKI tel. [phone]
Oddział Społecznych Problemów Służby jest komórką wewnętrzną Departamentu, właściwą w sprawach
rozpoznawania społecznych problemów służby, określania kierunków i głównych zadań w dziedzinie profi-
laktyki wychowawczej oraz działalności psychoprofilaktycznej, koordynowania i nadzorowania ich realizacji.
II. ODDZIAA
EDUKACJI OBYWATELSKIEJ tel. [phone]
Oddział Edukacji Obywatelskiej jest komórką wewnętrzną Departamentu, właściwą w zakresie progra-
mowania, koordynowania i realizacji zadań w sferze: edukacji obywatelskiej w wojsku, kształcenia
proobronnego młodzieży, upowszechniania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych, ochrony
dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego oraz upowszechniania i kultywowania tradycji orężnych
w Siłach Zbrojnych RP, nadawania nazw wyróżniających i patronów, opracowywania rodowodów
związków i jednostek, przygotowywania projektów wniosków nadania sztandarów, proporców i innych
symboli wojskowych.
III. ODDZIAA
PROMOCJI OBRONNOÅšCI tel. [phone]
Oddział Promocji Obronności jest komórką wewnętrzną Departamentu, właściwą do programowania,
koordynowania i realizowania zadań wynikających z szeroko rozumianej promocji obronności w kraju
i zagranicą, w tym także prowadzenia zadań patronackich, realizowanych w oparciu o obowiązujące
uregulowania ustawowe oraz odrębne ustalenia resortu obrony narodowej w tej dziedzinie.
IV. ODDZIAA
KULTURY I OÅšWIATY tel. [phone]
Oddział Kultury i Oświaty jest komórką wewnętrzną Departamentu właściwą do określania głównych
celów i zadań działalności kulturalno-oświatowej oraz turystycznej, krajoznawczej i rekreacyjnej w resorcie.
V. ODDZIAA
KOMUNIKACJI SPOA
ECZNEJ tel. [phone]
Oddział Komunikacji Społecznej jest komórką wewnętrzną Departamentu właściwą do współpracy ze
społeczeństwem w zakresie programowania, koordynowania i realizowania zadań komunikacji społecznej,
współdziałania z instytucjami państwowymi, organami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi
(w tym prowadzącymi działalność charytatywną na prawach wolontariatu) w dziedzinie tworzenia obywa-
telskiego zaplecza obronności kraju, prowadzenie wniosków w sprawie nieodpłatnego przekazywania
przez jednostki organizacyjne niewykorzystywanego mienia ruchomego resortu na cele muzealne,
wystawiennicze lub szkoleniowe (według odrębnych przepisów).
VI. ODDZIAA
ANALIZ I CEREMONIAA
U WOJSKOWEGO tel. [phone]
Oddział Analiz i Ceremoniału Wojskowego jest komórką wewnętrzną Departamentu właściwą
w zakresie programowania, koordynowania i realizowania zadań organizowania ceremonii wojskowych
i patriotycznych z udziałem wojska w kraju i poza jego granicami.
23
24