Zobowiązania
1. Pojęcie zobowiązania
= stosunek prawny, w którym jedna osoba wobec drugiej jest zobowiązana do
świadczenia.
Strony zobowiązania: wierzyciel (strona uprawniona) i dłu\
nik (strona zobowiązana)
Wierzytelność
prawo do zaspokojenia oznaczonego interesu wierzyciela przez odpowiednie
zachowanie dłu\
nika (świadczenie)
Elementy prawa podmiotowego:
i. Podmiot prawa podmiotowego: wierzyciel
ii. Przedmiot prawa podmiotowego: świadczenie
iii. Treść prawa podmiotowego: uprawnienia, które słu\
ą wierzycielowi
wobec dłu\
nika.
Długiem
Obowiązek odpowiedniego zachowania (świadczenia) celem zaspokojenia
oznaczonego interesu wierzyciela
1
Elementy obowiązku podmiotowego:
iv. Podmiot obowiązku podmiotowego: dłu\
nik
v. Przedmiot obowiązku podmiotowego: świadczenie
vi. Treść obowiązku podmiotowego: obowiązki, które ma dłu\
nik wobec
wierzyciela.
Związek zobowiązań i praw rzeczowych: zobowiązania mogą doprowadzić do nabycia
praw rzeczowych (za zwyczaj do nabycia praw rzeczowych dochodzi przy pomocy
stosunku obligacyjnego).
2
2. y
ródła zobowiązań
i. czynności prawne
ii. inne zdarzenia
i. czyny (w tym zaniechania): dozwolone lub niedozwolone
ii. zdarzenia, nie będące działaniami ludzkimi
3. Uprawnienia wierzyciela
pokrywają się z obowiązkami dłu\
nika
mają charakter roszczeń (prawo \
ądania od konkretnej osoby konkretnego
zachowania)
od jednego zobowiązania mogą wynikać w zale\
ności od okoliczności ró\
ne
roszczenia
a. Prawo wymuszenia świadczenia
b. Prawo \
ądania naprawy szkody wyrządzonej niewykonaniem lub nienale\
ytym
wykonaniem zobowiązania (zamiast świadczenia albo obok niego).
3
Kiedy obowiązek świadczenia przemienia się na obowiązek naprawienia szkody?
i. gdy nie mo\
na zmusić dłu\
nika do działania
ii. gdy świadczenie stało się niemo\
liwym
iii. gdy wierzyciel ma prawo odmówić przyjęcia świadczenia spóz
nionego
Obowiązek naprawienia szkody dołącza się do obowiązku świadczenia, gdy nastąpiło
spóz
nione wykonanie a wierzyciel nie mo\
e lub nie chce odmówić przyjęcia
spóz
nionego świadczenia.
Obowiązek odszkodowawczy nie powstaje po stronie dłu\
nika wtedy kiedy udowodni,
\
e szkoda powstała z przyczyn za które nie odpowiada (chodzi o działanie
niezawinione oraz dłu\
nik doło\
ył nale\
ytej staranności, chyba, \
e umowa lub ustawa
nakłada na dłu\
nika odpowiedzialność za przypadek).
Uprawnienia pomocnicze wierzyciela
słu\
ą do zabezpieczenia (zapewnienia zrealizowania) jego uprawnień zasadniczych:
zabezpieczenie (ustawowe)
prawo zaskar\
enia czynności prawnych, które uszczuplają majątek dłu\
nika, który
więc nie pokrywa wierzytelność (skarga pauliańska).
4
4. Dług i odpowiedzialność
a. Odpowiedzialność majątkowa dłu\
nika = określa fakt, i\
dłu\
nik gwarantuje
spełnienie zobowiązania swoim majątkiem.
i. Wierzyciel mo\
e sobie wybrać z których dóbr dłu\
nika chce się zaspokoić.
ii. W przypadku wielości wierzycieli, ka\
dy jest zaspokojony proporcjonalnie,
chyba, \
e ktoś z nich ma pierwszeństwo
b. Odpowiedzialność ograniczona
i. dłu\
nik odpowiada do pewnej cyfrowej wysokości (np. odpowiedzialność
dziedzica za długi spadkobiercy tylko do wysokości spadku)
ii. dłu\
nik odpowiada tylko niektórymi przedmiotami ze swego majątku
c. Skarga pauliańska (actio Pauliana) - prawo wierzyciela do zaskar\
enia
czynności prawnych, którymi dłu\
nik zmienia swój stan majątkowy na
niekorzyść wierzycieli.
5
5. Zobowiązanie niezupełne (naturalne)
" nie mo\
na \
ądać przymusowego spełnienia świadczenia
" je\
eli dłu\
nik dobrowolnie spełnił przyrzeczone świadczenie, nie mo\
e \
ądać
zwrotu wierzytelności przedawnione
" wierzytelności, którym ustawa odmawia prawa sądowego dochodzenia
(świadczenia z gry lub zakładu)
6
6. Rodzaje świadczeń
danie
nieczynienie (z reguły zobowiązanie dodatkowe)
zaprzestanie
znoszenie
jednorazowe
okresowe
ciągłe
7
a. Świadczenia pienię\
ne
i. dłu\
nik jest zobowiązany dać wierzycielowi pewną ilość pieniędzy.
ii. Zasada walutowości
iii. Zasada nominalizmu. Odstępstwo: waloryzacja: umowna lub sądowa
b. Odsetki i renty
Odsetki: świadczenie polegające na daniu, uboczne i okresowym, najczęściej u
zobowiązań pienię\
nych stanowią wynagrodzenie za u\
ycie cudzego kapitału.
Tytuł: ustawa lub umowa
Renta: dłu\
nik daje periodycznie określoną ilość pieniędzy lub innych rzeczy
zamiennych (świadczenie okresowe, ale nie jest świadczeniem ubocznym).
8
7. Rodzaje zobowiązań
a. zobowiązania podzielne i niepodzielne
(w przypadku zobowiązania niepodzielnego współdłu\
nicy odpowiadają jak
dłu\
nicy solidarni)
b. zobowiązania solidarne: wynikają z umowy lub z ustawy
i. solidarność dłu\
ników (ka\
dy z dłu\
ników odpowiada za całość długu, a
wierzyciel mo\
e dochodzić w całości lub w części długu od wszystkich
dłu\
ników łącznie, od kilku lub ka\
dego osobno + prawo regresu: prawo
\
ądania od współdłu\
ników zwrotu w częściach jakie przypadają na innych
dłu\
ników
ii. solidarność wierzycieli (ka\
dy z nich mo\
e \
ądać od dłu\
nika zapłaty całej
wierzytelności i zaspokojenie jednego wierzyciela umarza dług wobec
wszystkich.
c. zobowiązanie przemienne
9
8. y
ródła zobowiązań
a. Czynności prawne dwustronne  umowy
i. Pojęcie umowy
Umową = zgodne oświadczenie woli dwóch stron w celu wywołania skutków
prawnych
Zgodność oświadczeń woli
Jedna strona zobowiązuje się do świadczenia, druga go przyjmuje.
10
ii. Rodzaje umów
" jednostronne i dwustronne: ile stron jest zobowiązanych do świadczenia
" wzajemne: ka\
da strona zobowiązuje się do świadczenia oraz uznaje świadczenie
drugiej strony za odpowiednik swojego świadczenia.
" przysparzające i bezpłatne: czy czynność prawna wią\
e się z przysporzeniem
majątkowym.
" przyczynowe (kauzalne) i oderwane (abstrakcyjne): przyczyna zobowiązania
wynika z treści czynności prawnej. Brak kauzy: papiery wartościowe, czeki, weksle.
" losowe: przysporzenie korzyści majątkowej uzale\
nione jest od szczęścia (spełnienie
się zdarzenia przyszłego niepewnego).
" nazwane, nienazwane i mieszane: nazwane są te, które są unormowane przepisami
K.C. Mo\
liwość zawieranie umów nienazwanych wynika z zasady wolności umów.
11
iii. Treść umów
Zasada wolności umów:
art. 3531 KC strony zawierające umowę, mogą uło\
yć stosunek prawny według
swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiał się właściwości (naturze)
stosunku, ustawie ani zasadom współ\
ycia społecznego.
Treść umowy musi być mo\
liwa do wykonania (niemo\
liwość pierwotną, istniejącą w
trakcie zawarcia umowy jest niewa\
na (bezwzględnie).
12
iv. Zawarcie umowy
Oferta i akceptacja
Rokowania
Przetarg
Specjalny przypadek umowy: umowa przedwstępna (pactum de contrahendo)
13
v. Dodatkowe zastrze\
enia umowne
1. Zadatek = suma pienię\
na lub rzecz, którą jedna strona daje drugiej
przy zawarciu umowy, nie wykonując jeszcze w całości swojego
świadczenia.
2. Umowne prawo odstąpienia  zastrze\
enie prawa do odstąpienia od
umowy w samej umowie: umowa uwa\
a się za niebyłą, tak, jak gdyby
wcale nie była zawarta. Strony są zobowiązane do zwrotu otrzymanych
świadczeń
Umowa o odstępne w której strona zastrzega sobie prawo do
odstąpienia od umowy za zapłatą pewnej sumy pienię\
nej tytułem
odszkodowania na rzecz drugiej strony.
3. Odszkodowanie umowne (kara umowna): strony ustalają z góry
wysokość odszkodowania na przypadek nie wykonania lub
nienale\
ytego wykonania zobowiązania.
14
vi. Umowy o świadczenie przez osobę trzecią lub na rzecz osoby trzeciej
1. Umowy o świadczenie przez osobę trzecią przyrzekający zobowiązuje
się poczynić starania, aby trzeci zobowiązał się lub spełnił świadczenie
jednak bez odpowiedzialności za skutek, albo bierze na siebie
gwarancję, i\
trzeci zobowią\
e się lub spełni świadczenie.
2. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem
tertii): przyrzekający zobowiązuje się wobec zastrzegającego, \
e spełni
na rzecz osoby trzeciej
15
b. Czynności prawne jednostronne
i. Przyrzeczenie publiczne  ktoś ogłasza publicznie (plakaty, ogłoszenia), \
e
wypłaci nagrodę temu, kto spełni pewną czynność albo kto najlepiej spełni
pewną czynność.
ii. Zapis długu na okaziciela  dokument, w którym wystawca zobowiązuje się
spełnić świadczenie na \
ądanie okaziciela (np. papiery wartościowe na
okaziciela).
iii. Inne czynności prawne jednostronne rodzące zobowiązania
16
c. Inne zdarzenia
i. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio)
1. wykonywanie pewnej czynności faktycznej za drugiego
2. spełnia się czynność prawną dla drugiego w jego imieniu, lub w swoim
imieniu, z tym jednak, \
e prawa nabyte przez tę czynność mają być
póz
niej przeniesione na drugiego
ii. Poniesienie szkody w cudzym lub wspólnym z innymi interesie
iii. Bezpodstawne wzbogacenie
= ktoś uzyskał jakąkolwiek korzyść majątkową z majątku drugiej osoby
bez prawnego uzasadnienia tj. bez podstawy
po stronie osoby, która odniosła korzyść obowiązek wydania uzyskanej
korzyści w naturze (w tym po\
ytki) lub, je\
eli to nie jest mo\
liwe zwrot
wartości w pieniądzach
zwrot nakładów koniecznych nale\
y się tylko w przypadku zwrotu w
naturze..
17
1. Nienale\
ne świadczenie
= danie, czynienie lub zaniechanie, dokonane w celu umorzenia
zobowiązania, którego w rzeczywistości nie było.
szczególny rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia.
w razie zmiany posiadania rzeczy nie przechodzi automatycznie
własność, podstawowym roszczeniem jest roszczenie o zwrot.
2. Rodzaje nienale\
nego świadczenia
- nie było podstawy prawnej w momencie świadczenie
i. spełniający świadczenie nie był zobowiązany
ii. zobowiązanie było w chwili świadczenia niewa\
ne
- podstawa prawna istniała w chwili spełnienia świadczenia, ale
póz
niej odpadła
- podstawa prawna miała zaistnieć po spełnieniu świadczenia i nie
została urzeczywistniona.
18
3. Wyłączenie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia albo
nienale\
nego świadczenia
- zobowiązania naturalnego z tytułu przedawnionego roszczenia
- je\
eli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współ\
ycia
społecznego
- świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stałą się
wymagalna
- je\
eli świadczenie zostało świadomie spełnione w zamian za
dokonanie czynu zabronionego przez ustawę (np. przestępstwa)
lub w celu niegodziwym, sąd mo\
e orzec przepadek świadczenia
lub jego wartości.
- w przypadku spełnienia zobowiązania naturalnego z tytułu gry lub
zakładu prowadzonego bez zezwolenia, chyba \
e gra lub zakład
były zakazane lub nierzetelne
19
iv. Wyrządzenie szkody = czyny niedozwolone (delikty)
1. Podstawy obowiązku odszkodowawczego
a. Pojęcie szkody: straty na majątku lub niedoszłe korzyści
b. Związek przyczynowy: szkoda powstała z przyczyny, za którą prawo czyni za
szkodę kogoś odpowiedzialnym.
Dwa rodzaje przyczyn (ogólnie):
" przez niewykonanie zobowiązania (zobowiązania pierwotnego)
" poza stosunkiem zobowiązaniowym (tzw. szkoda deliktowa tj. czyny
niedozwolone) - wyrządzenie szkody jest samoistnym z
ródłem zobowiązania
20
c. Czy do odpowiedzialności osób wystarczy sam fakt wyrządzenia szkody czy
potrzeba te\
dalszych momentów stanu faktycznego zale\
y od tego, na jakiej
zasadzie opiera się odpowiedzialność tych osób:
na zasadzie winy
na zasadzie ryzyka
na zasadzie słuszności
na zasadzie gwarancyjno-reparacyjnej
21
Zasada winy
Wina - pojęcie
w znaczeniu obiektywnym: ka\
de zachowanie się niewłaściwe, mo\
na przypisać
komukolwiek
w znaczeniu subiektywnym: zły zamiar (rozmyślne wyrządzenie szkody) lub
niedbalstwo, mo\
na przypisać komukolwiek, winę w subiektywnym znaczeniu tylko
tym, którzy mają dostateczne rozeznanie
Odpowiedzialność na zasadzie winy: cię\
ar dowodu ma poszkodowany (z reguły) w
pojedynczych (przez prawo przewidzianych) przypadkach mo\
e zostać przerzucony
cię\
ar dowodu na sprawcę, który w celu pozbycia się odpowiedzialności musi
udowodnić, \
e winy nie ponosi.
22
Zasada ryzyka
osoby, których działalność wią\
e się ze szczególnym ryzykiem dla innych:
" osoby prowadzące na swój rachunek przedsiębiorstwa i zakłady wprawiane w
ruch siłami przyrody
" osoby u\
ywające dla swoich celów mechanicznych środków komunikacji
poruszanych siłami przyrody
Odpowiedzialności z tytułu ryzyka nie mo\
na z góry wyłączyć!
23
Zasada słuszności
przy braku winy oraz szczególnego tytułu do ponoszenia ryzyka, prawo nakłada
odpowiedzialność, gdy\
wymaga tego słuszność
24
Związek przyczynowy
między czynem niedozwolonym i szkodą
ścisły związek przyczynowy: sprawca odpowiada tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
odpowiedzialnymi za szkodę mogą być jak osoby fizyczne tak i osoby prawne
1. Odpowiedzialność za własne czyny - klauzula generalna art. 415 K.C.
Miernik staranności: staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju
(nale\
yta staranność).
Niemo\
liwość przypisania winy nie wyklucza to poddania sprawcy odpowiedzialności
na innej zasadzie
obrona konieczna: brak odpowiedzialności za szkodę spowodowaną
napastnikowi. Warunki: zamach jest bezprawny, bezpośredni, obrona była
konieczna;
inny stan konieczności: brak odpowiedzialności za szkodę spowodowaną a
rzeczach lub zwierzętach nale\
ących do osoby trzeciej w celu odwrócenia
gro\
ącego bezpośrednio niebezpieczeństwa
Samopomoc z reguły jest ona zakazana, dozwolona tylko wyjątkowo
25
Wyrządzenie szkody przez kilku sprawców
osoby te odpowiadają solidarnie (wzajemnie rozliczają się wg tego w jakim
stopniu przyczynili się do powstania szkody)
na równi ze sprawcami odpowiadają osoby, który do wyrządzenia szkody
sprawcę nakłonił (pod\
egacz) lub był mu pomocny (pomocnik) jak i ten, kto
świadomie z wyrządzonej szkody skorzystał
26
2. Odpowiedzialność za cudze czyny
a. Odpowiedzialność za czyny osób, którym winy przypisać nie mo\
na
przerzucenie cię\
aru dowodu, dowód zwolnienia się z odpowiedzialności: nie
ponosi winy w nadzorze
b. Odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono wykonanie czynności
przerzucenie cię\
aru dowodu, zwolnienie z odpowiedzialności: brak winy w
wyborze. Odpowiedzialności powstaję bez względu na to, czy sprawcy mo\
na
przypisać winę. Osoba powierzająca czynności oraz sprawca mogą
odpowiadać obok siebie
27
3. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy
a. zwierzęta: właściciel zwierzęta lub ktokolwiek kto się zwierzęciem posługuje
(nawet nieuprawniony), odpowiada na zasadzie winy (culpa in custodientdo)
za niezastosowanie potrzebnych środków
b. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub
spadnięciem czegoś z pomieszczenia: odpowiedzialność z tytułu ryzyka,
prawo nie przewiduje mo\
liwość pozbycia się winy poprzez wykazania, i\

zastosował wszystkie potrzebne środki ostro\
ności, odpowiada osoba, która
zajmuje pomieszczenie z jakiegokolwiek tytułu (właściciel, u\
ytkownik,
najemca).
Mo\
na pozbyć się odpowiedzialności je\
eli udowodni:
- wypadek nastąpił skutkiem siły wy\
szej
- wyłącznie z winy poszkodowanego
- wyłącznie z winy osoby trzeciej za która osoba nie ponosi
odpowiedzialności
c. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budynku lub oderwanie
się części budynku lub innego urządzenia: odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
28
4. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z u\
yciem sił przyrody oraz
pojazdu mechanicznego
a. za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstw i zakładów wprawianych w
ruch za pomocą sił przyrody albo wytwarzających materiały wybuchowe lub
posługujące się nimi.
Uchylenie się od odpowiedzialności:
- wyłączna wina poszkodowanego
- szkoda powstałą wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi
odpowiedzialności
- szkoda powstałą z siły wy\
szej
29
b. za szkody wyrządzone ruchem środków komunikacji.
" Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka osoby mającej władzę
rozporządzania środkiem komunikacji.
" Szkoda musi być spowodowana ruchem środka komunikacji.
Warunki zwolnienia się od odpowiedzialności:
- wyłączna wina osoby trzeciej
- wyłączna wina poszkodowanego
- siła wy\
sza
Zderzenie się dwóch pojazdów mechanicznych  wobec osoby trzeciej kierowcy
odpowiadają solidarnie.
Wobec siebie kierowcy odpowiadają na zasadzie winy (w razie niemo\
ności
wykazania winy drugiego ka\
dy niesie własną szkodę).
Odpowiedzialność kierowcy wobec osób przewo\
onych
- za wynagrodzeniem lub z obowiązku słu\
bowego: odpowiedzialność
tak jak wobec osób trzecich znajdujących się poza środkiem
komunikacyjnym.
- z grzeczności: na zasadach ogólnych, tj. muszą kierowcy udowodnić
30
5. Odpowiedzialność Skarbu Państwa przez jego funkcjonariuszy przy wykonywaniu
funkcji publicznych. K.C. przewiduje odpowiedzialność państwa za szkody
wyrządzone przy wykonywaniu
a. czynności władczych (aktów władzy)
b. czynności gospodarczych
odrębny rodzaj odpowiedzialności.
odnosi się tylko do szczególnego rodzaju podmiotów: Skarbu Państwa oraz
państwowych osób prawnych.
6. Specjalny przypadek: wyrządzenie szkody poprzez wytwarzanie produktu
niebezpiecznego
31
7. Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody
Wysokość odszkodowania mo\
e ulec zmniejszeniu
32
8. Odszkodowanie
a. Szkoda materialna (straty na majątku i utracone korzyści)
b. Cierpienie fizyczne lub moralne (krzywda) doznane na skutek wyrządzonej
szkody, w przypadku krzywdy zadośćuczynienie
c. Związek przyczynowy pomiędzy szkodą i czynem
d. Ustalanie szkody wg ogólnych zasad prawa procesowego
e. Wysokość odszkodowania:
f. Powinna się pokrywać z wysokością szkody wykazanej przez
poszkodowanego, w przypadkach, gdy udowodnienie szkody jest niemo\
liwe
(krzywda) sąd ustala wysokość wg swojej oceny w uwzględnieniem
wszelkich zachodzących okoliczności, w szczególności, czy poszkodowany
przyczynił się do powstania odszkodowania.
33
g. Sposób odszkodowania
- w pieniądzach
- poprzez przywrócenie w poprzedni stan
h. Szkody na majątku i szkody na osobie
Szkody na majątku:
utrata zarobku przez czas choroby, pozbawienie wolności, utrata kredytu na
skutek rozsiewania poni\
ających wiadomości.
Szkody a osobie:
uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, śmierć, pozbawienie wolności, obraza czci
jako takie a tak\
e wynikające z ich następstwa, które mogą mieć charakter
materialny jak i moralny.
34
Odszkodowanie za uszkodzenie ciała obejmuje:
- szkody na majątku
- powstałe z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia koszty
- renta za utracone w całości lub części zdolności do zarobkowania
albo z powodu zwiększenia się potrzeb albo zmniejszenia się
widoków powodzenia w przyszłości. Renta nale\
y się tylko w
przypadkach trwałych następstw uszkodzenia. Zamiast renty sąd
mo\
e z wa\
nych powodów przyznać jednorazowe odszkodowanie.
- zadośćuczynienie za cierpienie fizyczne i krzywdę moralną
- je\
eli na skutek uszkodzenia wynikła śmierć, odszkodowanie
obejmuje:
nale\
ności zmarłego z tytułu uszkodzenia (nale\
ą do masy
spadkowej) z wyjątkiem renty, która ustaje z momentem
śmierci.
koszty leczenia i pogrzebu
renta za utratę utrzymania, jaką wskutek śmierci
poszkodowanego poniosły osoby trzecie, w ustawie wymienione
zadośćuczynienie za krzywdę moralną
35
9. Zadośćuczynienie
Zadośćuczynienie za krzywdę moralną jest przewidziane w następujących
przypadkach:
- uszkodzenie ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (cierpienia
fizyczne i krzywdę moralna np. oszpecenie)
- w razie pozbawienia \
ycia
- w razie pozbawienia wolności
- w razie obrazy czci
36
9. Przejście praw i obowiązków wynikających z zobowiązań
1. Zmiana wierzyciela
a. Przelew
i. umowa między dotychczasowym wierzycielem i osobą
trzecią, na którą wierzyciel przenosi swoją wierzycielność
ii. dla celów dowodowych pisemna forma.
iii. skutek przelewu: zmiana wierzyciela.
iv. zgodna dłu\
nika nie jest potrzebna, musi tylko zostać
powiadomiony.
37
b. Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela
i. zobowiązanie wykonała zamiast dłu\
nika osoba trzecia
ii. zgoda dłu\
nika nie jest potrzebna
iii. nie jest mo\
liwe u świadczeń osobistych.
iv. mo\
e wynikać albo z umowy albo z ustawy.
v.
Umowne wstąpienie mo\
e zostać dokonane:
" wierzyciel przyjmując zapłatę od trzeciego, zgadza się na to, by on
wstąpił na jego miejsce
" dłu\
nik spłaca sam z sumy po\
yczonej od osoby trzeciej, w zamian za
to mo\
e postawić osobę trzecią w prawa wierzyciela
38
Wstąpienie w prawa wierzyciela z mocy ustawy:
" wierzyciel spłaca innego wierzyciela, mającego pierwszeństwo przed nim co do
zaspokojenia (np. wierzyciel hipoteczny)
" ktoś płaci cudzy dług, za który odpowiada osobiście, albo pewnymi
przedmiotami majątkowymi (poręczyciel, zastawca który oddał w zastaw rzecz
za cudzy dług, nabywca nieruchomości obcią\
onej hipoteką)
" w ubezpieczeniach (ubezpieczyciel w miejsce ubezpieczonego w stosunku do
osoby trzeciej, odpowiedzialnej za szkodę)
39
2. Zmiana dłu\
nika
a. Umowa o zwolnienie dłu\
nika pomiędzy dłu\
nikiem i osobą
trzecią
b. Przejęcie długu
c. Przystąpienie do długu w charakterze dłu\
nika solidarnego
i. Z umowy
ii. Z ustawy
40
10. Wygaśnięcie i przedawnienie zobowiązań
Wygaśnięcie zobowiązań (podział)
i. te które łączą się z zaspokojeniem wierzyciela
- wykonanie zobowiązania (spełnienie świadczenia)
- naprawienie szkody wskutek niewykonania
- świadczenie w miejsce wykonania
- zło\
enie do depozytu sądowego
- potrącenia
- odnowienie (wierzyciel otrzymuje za jeden dług inny dług co wyrównuje
ubytek jego majątku)
ii. te które nie łączą się z zaspokojeniem wierzyciela
41
Inny podział
iii. umorzenie następuje z udziałem wierzyciela
" wykonanie zobowiązania, gdy potrzebne jest odebranie świadczenia przez wierzyciela
" świadczenie w miejsce wykonania (art. 453 KC0
" zwolnienie z długu
" odnowienie
" potrącenie umowne
" rozwiązanie umowy za zgodą stron
iv. bez udziału wierzyciela
" wykonanie zobowiązania kiedy nie ma potrzeby odebrania świadczenia (np. zlecenie)
" zło\
enie do depozytu sądowego
" przypadkowa niemo\
liwość świadczenia
" potrącenie ustawowe
" jednostronne rozwiązanie umowy lub rozwiązanie umowy przez sąd
" zjednoczenie
42
Przedawnienie zobowiązania
nie powoduje ustania stosunku pomiędzy dłu\
nikiem i wierzycielem (daje tylko
dłu\
nikowi mo\
liwość uchylić się od świadczenia).
43
11. Ogólne przepisy o sposobie, miejscu i czasie wykonania
Sposób wykonania zobowiązania:
" zgodnie z treścią tylko wówczas dłu\
nik zwalnia się z obowiązku świadczenia.
" odpowiadający wymaganiom dobrej wiary i zwyczajom uczciwego obrotu
44
Miejsce wykonania
a. postanowione w umowie
b. w razie braku postanowień umownych:
- zobowiązania pienię\
ne: siedziba lub miejsce zamieszkania wierzyciela
- zobowiązania niepienię\
ne: siedziba lub miejsce zamieszkania dłu\
nika
45
Znaczenie miejsca wykonania
" zwłoka dłu\
nika/wierzyciela (je\
eli dłu\
nik lub wierzyciel odmawiają świadczenia
lub przyjęcia świadczenia w danym miejscu)
" rozstrzyga o właściwości sądu (ew. o właściwym prawie).
46
Czas wykonania
- je\
eli czas nie jest oznaczony, dłu\
nik zobowiązany jest spełnić świadczenie
niezwłocznie po wezwaniu dłu\
nika do wykonania zobowiązania, je\
eli
inaczej nie wynika z właściwości zobowiązania lub nie jest w inny sposób
oznaczony
- Czas wykonania jest oznaczony w ustawie lub w oświadczeniach woli lub
mo\
e wynikać z natury zobowiązania.
47
12. Prawna istota wykonania, osoby uczestniczące w wykonaniu
Prawna istota wykonania
W zale\
ności od rodzaju świadczenia wykonanie zobowiązania mo\
e polegać na
zawarciu umowy, na dokonaniu czynności prawnej lub na czynności faktycznej. Od
rodzaju zobowiązania zale\
y czy potrzebny jest zamiar wykonania świadczenia.
Osoba spełniająca świadczenie
Świadczenie mo\
e spełnić dłu\
nik lub jego pełnomocnik a tak\
e osoba trzecia, która
za świadczenie odpowiada osobiście (np. poręczyciel) lub rzeczowo (zastawca). W
przypadku świadczeń osobistych, wykonanie zobowiązania uzale\
nione od konkretnej
osoby dłu\
nika.
Zdolność osoby spełniającej świadczenie
Czy osoba musi być zdolna do działania zale\
y od rodzaju świadczenia. Tak\
e osoba
niezdolna do działania mo\
e wykonać świadczenie.
48
Przyjęcie świadczenia
i. Świadczenie mo\
e wa\
nie przyjąć wierzyciel lub osoba umocowana do odbioru
ii. Spełnienie świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej do odbioru
" co do zasady nie zwalnia dłu\
nika.
" Wyjątki: wierzyciel wykonanie potwierdził lub z niego skorzystał, je\
eli dłu\
nik
mógł przypuszczać, \
e ten komu płacił był uprawniony.
49
Przedmiot wykonania
" Świadczenie jest z reguły wykonywane w całości.
" Jednak wierzyciel nie mo\
e odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, nawet
wtedy je\
eli cały dług ju\
jest wymagalny.
" Wyjątek: mo\
e odmówić świadczenia je\
eli to narusza jego uzasadniony interes.
Zarachowanie zapłaty
" w przypadkach, je\
eli ten sam dłu\
nik ma u wierzyciela więcej długów, powstaje
pytanie na poczet jakiego długu dokonana zapłata ma być policzona (np. jeden
dług jest oprocentowany, drugi nie).
" W zasadzie decyduje wola dłu\
nika wyra\
ona przy zapłacie.
" Je\
eli dłu\
nik nie korzysta z prawa wskazania, który dług chce uiścić, decyduje
wierzyciel (wystawiając pokwitowanie na jeden z długów).
" W braku jakiegokolwiek oświadczenia zapłata jest dokonywana na poczet długu
wymagalnego, je\
eli jest wymagalnych kilka, to na poczet tego który jest
najdawniej wymagalny.
50
Świadczenie w miejsce wykonania
" umowa, w której obie strony zgadzają się na umorzenie dotychczasowego
zobowiązania przez właściwe świadczenie
" poprzez wykonanie świadczenia w miejsce wykonania zobowiązanie wygasa.
Wykonanie umów wzajemnych
i. Zasada równoczesnego wykonania (z ręki do ręki).
ii. Odstępstwa od tej zasady:
" umowa stron (umowy kredytowe)
" natura zobowiązania (np. czynsz najmu powinien być płacony z góry,
wynagrodzenie za prace z dołu).
W następstwie zasady równoczesnego wykonania jest prawo wstrzymania się ze
świadczeniem dopóki druga strona nie spełni swojego świadczenia.
51
Dowód wykonania zobowiązania
Cię\
ar dowodu jest na dłu\
nikowi
Dowody:
pokwitowanie
zwrot dokumentu stwierdzającego wierzytelność
Domniemania:
dobrowolny zwrot dokumentu stwierdzającego świadczenie oznacza, \
e zostało ono
spełnione
pokwitowanie odbioru kapitału uzasadnia domniemanie, \
e wszelkie nale\
ności
uboczne (np. odsetki) zostały spłacone.
Obowiązek wierzyciela wydania dłu\
nikowi na jego \
ądanie pokwitowania.
Obowiązek zwrotu przez wierzyciela dokumentu stwierdzającego zobowiązanie.
52
13. Zwłoka wierzyciela i zło\
enie do depozytu sądowego
Pojęcie
Je\
eli wierzyciel bezprawnie odmawia przyjęcia świadczenia (bez uzasadnionego
powodu uchyla się od przyjęcia świadczenia) albo dłu\
nik nie mo\
e spełnić
świadczenia bez jego udziału (odmawia wykonania czynności), wierzyciel popada w
zwłokę i odpowiada za szkodę, którą dłu\
nikowi w ten sposób wyrządził.
Musi być obecny element woli wierzyciela i to woli nieusprawiedliwionej.
53
Skutki zwłoki wierzyciela
- dłu\
nik ma prawo zwolnić się z zobowiązania poprzez zło\
enie
świadczenia do depozytu sądowego
- wierzyciel odpowiada za szkodę (dla dłu\
nika nie mogą powstać \
adne
niekorzystne następstwa, wierzyciel ma obowiązek zwrócenia dłu\
nikowi
wydatków koniecznych, dłu\
nik nie płaci odsetek za zwłokę)
- niekiedy przy umowie wzajemnej dłu\
nik ma prawo odstąpić od umowy
(np. przy umowie o dzieło).
54
14. Skutki niewykonania zobowiązań
Odszkodowanie za niewykonanie lub nienale\
yte wykonanie zobowiązania
Warunki odpowiedzialności:
- niespełnienie lub nienale\
yte spełnienie zobowiązania, ma miejsce w
przypadku:
- niemo\
liwości świadczenia (najczęściej niemo\
liwość następna a nie
niemo\
liwość pierwotna)
- opóz
nienie dłu\
nika = niewykonanie zobowiązania mo\
liwego we
właściwym czasie (dłu\
nik świadczenia nie ofiarował albo
wierzyciel go z uzasadnionej przyczyny nie przyjął)
- złe świadczenie (w niewłaściwym czasie lub miejscu)
- naruszenie obowiązku zaniechania przez pozytywne działania
dłu\
nika
- dłu\
nik oświadcza, \
e świadczenia nie spełni
- szkoda po stronie wierzyciela (powstałą z zupełnego niewykonania lub ze
złego wykonania)
55
- niewykonanie lub nienale\
yte wykonanie jest następstwem okoliczności za
które dłu\
nik ponosi odpowiedzialność, odpowiedzialność opiera się z reguły
na zasadzie winy bądz
(wyjątkowo) na zasadzie ryzyka (np. wynika to z
umowy)
- związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienale\
ytym
wykonaniem zobowiązania a szkodą
Cię\
ar dowodowy
Wierzyciel ma tylko obowiązek udowodnienia istnienia zobowiązania (dłu\
nik ma
obowiązek udowodnienia, \
e zobowiązanie wykonał). Istnieje jednak domniemanie, \
e
niewykonanie nastąpiło z powodu okoliczności za które dłu\
nik odpowiada (dłu\
nik
musi udowodnić, \
e temu tak nie było).
Wina dłu\
nika
Pojęcie winy pokrywa się z pojęciem ogólnym (obejmuje równie\
ono moment
obiektywny tj. niewłaściwe zachowanie się). Kodeks bli\
ej określa tylko element
subiektywny (zły zamiar lub niedbalstwo). Zły zamiar polega na działaniu rozmyślnym
lub na rozmyślnym zaniechaniu. Niedbalstwo polega na niedoło\
eniu staranności ze
strony dłu\
nika wymaganych w danym stosunku prawnym lub w obrocie.
56
Odpowiedzialność dłu\
nika za inne osoby
Dłu\
nik odpowiada za osoby, którymi się przy wykonywaniu zobowiązania posługuje
(dłu\
nik odpowiada za czynności pomocników tak jak za własne czynności).
Dłu\
nik nie posiadający zdolności do czynności prawnych odpowiada za działania
swojego przedstawiciela ustawowego (jego interes jest chroniony poprzez regres za
wyrządzoną mu szkodę).
Mo\
na umownie wyłączyć odpowiedzialność za inne osoby. Pomocnik lub
przedstawiciel ustawowy nie odpowiadają, gdy\
nie są dłu\
nikami.
Odpowiedzialność dłu\
nika za przypadek
- jako następstwo bezprawnego działania dłu\
nika (odpowiada tylko za taki
przypadek, który by nie nastąpił, gdyby zachował się w sposób właściwy):
- w razie zwłoki dłu\
nika
- przyjmujący zlecenie powierzył jego wykonanie osobie trzeciej nie będąc
do tego uprawniony
- przechowawca bezprawnie zmienił miejsce lub sposób przechowania
rzeczy
57
- biorący do u\
ywania u\
ywa rzecz niezgodny z umową lub jej naturą lub
przeznaczeniem
- nało\
ona przez ustawę w razie szczególnej potrzeby ochrony wierzyciela (np.
hotele odpowiadają za rzeczy wniesione, kolej za zaginięcie przesyłki itd.)
Odszkodowanie
Odpowiednie zastosowanie mają przepisy o czynach niedozwolonych
Szczególne przepisy mogą regulują sposób i wysokość odszkodowania przy
opóz
nieniu.
58
Opóz
nienie i zwłoka dłu\
nika
= niespełnienie świadczenie we właściwym czasie (szczególny rodzaj nienale\
ytego
wykonania zobowiązania)
1 Pojęcie opóz
nienia i skutki opóz
nienia
Pojęcie: dłu\
nik nie spełnia świadczenia w terminie oznaczonym w umowie i przy
braku oznaczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela.
Następstwa opóz
nienia bez względu na okoliczności:
- dłu\
nik zobowiązany jest do zapłaty odsetek za opóz
nienie przy
zobowiązaniach pienię\
nych (odsetki umowne, odsetki ustawowe)
- przy poręczeniu opóz
nienie dłu\
nika głównego uprawnia wierzyciela do
\
ądania wykonania świadczenia od poręczyciela
59
2. Zwłoka dłu\
nika i skutki zwłoki
Dłu\
nik nie spełnia świadczenia w terminie oznaczonym w umowie i przy braku
oznaczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela a opóz
nienie to jest skutkiem
okoliczności za które dłu\
nik odpowiada.
Chcąc się uwolnić od skutków zwłoki dłu\
nik musi wykazać, \
e za okoliczności te nie
odpowiada.
60
Następstwa zwłoki dłu\
nika:
- obowiązek naprawienia szkody
- dłu\
nik odpowiada za przypadkową utratę lub uszkodzenie przedmiotu
świadczenia
- w szczególnych przypadkach ustawa przyznaje wierzycielom prawo do
zaspokojenia się w inny sposób:
- je\
eli przedmiotem świadczenia jest wydanie rzeczy określonej co do
gatunku, wierzyciel mo\
e nabyć rzecz tego samego gatunku na koszt
dłu\
nika, albo za\
ądać zapłaty wartości rzeczy zachowując jednocześnie
prawo do odszkodowania. Poza tym mo\
e te\
upierać się na spełnieniu
świadczenia (prawo potrójnego wyboru).
- je\
eli świadczenie polega na czynieniu, wierzyciel ma prawo wykonania
zastępczego
- przy zobowiązaniach wzajemnych prawo wierzyciela do odstąpienia od
umowy i przejście niebezpieczeństwa na wierzyciela, zobowiązanego do
odebrania rzeczy.
61
Skutki niewykonania umów wzajemnych
Potrącenie
Istota potrącenia
Pojęcie potrącenia: zalicza się na poczet długu tego, co wierzyciel winien jest
dłu\
nikowi.
śaden z wierzycieli nic nie dostaje, ale zato ka\
dy zostanie zwolniony ze swojego
zobowiązania.
Je\
eli świadczenia są jednorodzajowe.
Rodzaje potrącenia:
umowne (dwustronne) następuje w drodze umowy pomiędzy wierzycielami.
ustawowe (jednostronne)  poprzez jednostronne oświadczenie dłu\
nika, który ma
wobec wierzyciela wierzytelność.
Dopuszczalne jest z góry zrzeczenie się zarzutu potrącenia.
62
Odnowienie
Dłu\
nik za zgodą wierzyciela zaciąga wobec niego nowe zobowiązanie w miejsce
dawnego. A
ączy się z pewnym rodzajem zaspokojenia wierzyciela.
Wymogi:
- Zaciągnięcie nowego zobowiązania
- dłu\
nik zobowiązał się świadczyć co innego ni\
był zobowiązany lub z
innej podstawy prawnej
- wola stron, aby odtąd tylko nowa umowa była wyłączną podstawą ich
stosunku prawnego
- Zamiar umorzenia zobowiązania dawnego (zamiar wyraz
ny)
Skutki: umorzenie pierwotnego zobowiązania, umorzenie nie nastąpi, je\
eli drugie
zobowiązanie nie powstało.
63
Inne przypadki wygaśnięcia zobowiązań
Dobrowolne zwolnienie z długu
Jest to rodzaj umorzenia zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela. Zwolnienie z
długu następuje w drodze umowy (brak wymogów co do formy). Następuje z chwilą
zło\
enia oświadczenia przez wierzyciela.
Rozwiązanie umowy
Zgodne rozwiązanie (albo z mocą wsteczną albo bez mocy wstecznej) lub poprzez
oświadczenie jednej strony
Z mocą wsteczną:
- umowne prawo odstąpienia
- z powodu niewykonania umowy wzajemnej
- w razie odwołania darowizny
- odstąpienie przez zamawiającego przed zupełnym wykonaniem dziela
- w szczególnych ustawą przewidzianych przypadkach
64
Bez mocy wstecznej:
- wypowiedzenie
- odstąpienie od umowy o charakterze ciągłym z przyczyn w ustawie
oznaczonych
- rozwiązanie umowy przez sąd
-
Z mocy samego prawa (z mocą wsteczną lub bez)
65
Niemo\
liwość świadczenia
Zobowiązanie wygasa, je\
eli świadczenie stało się niemo\
liwe z przyczyn za które
dłu\
nik nie odpowiada. Dłu\
nika nie zwalnia niewypłacalność.
W umowach wzajemnych co do zasady powoduje wygaśnięcie zobowiązania drugiej
strony.
66
Wygaśnięcie lub zmiana zobowiązań ze względu na nadzwyczajne wypadki
Clausula rebus sic stantibus  warunki:
- zobowiązanie jest umowne, ale niekoniecznie wzajemne
- zmiana stosunków ma charakter nadzwyczajny (klęska \
ywiołowa)
- w następstwie tej zmiany powstają nadmierne trudności świadczenia, które
gro\
ą jednej ze stron nadmierną stratą
- strony nie mogły zmian przewidzieć
Wybór co do rodzaju tych zmian nale\
y do sądu. Mo\
na zastosować następujące
środki:
- zmienić odmiennie ni\
w umowie sposób wykonania
- oznaczyć wysokość świadczenia. Specjalnym rodzajem jest waloryzacja.
- rozwiązać umowę
67
Wygaśnięcie z przyczyn tkwiących w istocie zobowiązań
Zjednoczenie (np. pomiędzy wierzycielem i jednym z dłu\
ników solidarnych) 
złączenie się dłu\
nika i wierzyciela w jednej osobie
Spełnienie się warunku rozwiązującego
Upływ czasu a jaki była umowa zawarta
Osiągnięcie celu
Śmierć dłu\
nika lub wierzyciela w przypadku zobowiązań o charakterze ściśle
osobistym (zadośćuczynienie za cierpienia fizyczne lub krzywdę moralną, ustaje
obowiązek płacenia renty do\
ywotniej itd.)
68
Przedawnienie zobowiązań
Uzasadnienie przedawnienia: ograniczenie niepewności co do trwania zobowiązania
Istota przedawnienia: dłu\
nik się mo\
e uchylić od świadczenia powołując się na upływ
czasu
Z przedawnieniem wierzytelności głównej przedawniają się związane z nim prawa
zawisłe (odsetki, odszkodowanie umowne, zabezpieczenia np. poręczenie).
Początek biegu przedawnienia od dnia wykonalności zobowiązania
Okoliczności wstrzymujące rozpoczęcie biegu przedawnienia.
Przerwanie biegu przedawnienia: wniesienie pozwu oraz inne czynności ze strony
wierzyciela zmierzające w kierunku dochodzenia wierzytelności.
Terminy przedawnienia: patrz przedawnienie roszczeń
69
Ochrona wierzyciela
Zaskar\
anie czynności dłu\
nika wykonanych ze szkodą dla wierzycieli
Istota: wierzyciel \
ąda, aby sąd uznał wykonanie pewnych czynności dłu\
nika za
bezskuteczne wobec zaskar\
ającego. W rezultacie tego wierzyciel, który zaskar\
ył
czynności dłu\
nika będzie mógł zaspokoić się na tym, co skutkiem zaskar\
onej
czynności wyszło z majątku dłu\
nika lub do niego nie weszło.
Skutki: na mocy orzeczenia sądu powstaje zobowiązanie osoby trzeciej do dozwolenia
wierzycielowi zaspokojenia się z jej majątku w tych granicach, w jakich ten majątek
powiększył się na skutek czynności dłu\
nika.
70
Przesłanki:
nie jest konieczne, aby wierzytelność istniała w chwili dokonania czynności przez
dłu\
nika a więc nie jest tak\
e konieczne, aby ona była wymagana lub aby
wierzyciel miał tytuł egzekucyjny
dłu\
nik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela
a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu nale\
ytej staranności mogła
się dowiedzieć.
Domniemania:
Domniemuje się, \
e dłu\
nik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli a
osoba trzecia o tym wiedziała, je\
eli czynnością dłu\
nika uzyskała korzyść
majątkową osoba bliska.
Podobnie domniemuje się, \
e osoba, która odniosła korzyść jest przedsiębiorca z
którym dłu\
nik pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych wiedziała o tym, \
e
dłu\
nik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
W razie dokonania przez dłu\
nika czynności bezpłatnej wierzyciel mo\
e \
ądać
uznania czynności za bezskuteczna chocia\
by osoba ta nie wiedziała i nawet przy
zachowaniu nale\
ytej staranności nie mogła się dowiedzieć, \
e dłu\
nik działał ze
świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (tzw. czynność pod tytułem darmym).
71
 Je\
eli na skutek dokonania darowizny dłu\
nik stał się niewypłacalnym lub był
niewypłacalny ju\
przez nią domniemuje się, \
e działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli.
Przeciwnikiem zaskar\
enia będzie więc osoba trzecia, która skutkiem zaskar\
onej
czynności nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku.
Przedmiot zaskar\
enia: czynności prawne dłu\
nika, wskutek których coś z majątku
dłu\
nika wyszło lub do niego nie weszło. Przedmiotem zaskar\
enia mogą być tylko
czynności prawne a nie działania prawne innego rodzaju (np. przerobienie rzeczy).
Konieczne jest, aby czynność dłu\
nika wyrządzała wierzycielowi szkodę.
72
Skutki prawne zaskar\
enia:
Bezskuteczność czynności prawnej tylko w stosunku do wierzyciela, który ją
zaskar\
ył (ma więc charakter względny).
Mo\
liwość zaspokokojenia się wierzyciela w drodze egzekucji z tego, co wyszło z
majątku dłu\
nika lub do niego nie weszło.
Je\
eli trzeci zniszczył lub pogorszył rzecz nabytą skutkiem zaskar\
anej czynności
prawnej albo w ogóle zaspokojenia wierzyciela staje się niemo\
liwe, trzeci, który
wiedział lub mógł wiedzieć o świadomości pokrzywdzenia wierzycieli jest
traktowany jako posiadacz w złej wierze.
Je\
eli osoba trzecia dalej rozporządziła majątkiem wierzyciel mo\
e wystąpić
bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, je\
eli
osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłu\
nika
za bezskuteczne, albo rozporządzenie czynności było nieodpłatne.
Przedawnienie:
Uznania bezskuteczności czynności prawnej mo\
na \
ądać w ciągu pięciu lat od jej
dokonania.
73