66
W Atlancie  24%, w Sydney  37%, w Atenach  70%
ogólnego dorobku medalowego polskiej reprezentacji było
udziałem kobiet. Wszystkie medale zdobyły przedstawicielki
sportów indywidualnych. Od lat nie spełniają się nadzieje
na sukces olimpijski w grach zespołowych.
Na podstawie badań i wypowiedzi utytułowanych sportsmenek
z wieloletnim stażem sądzimy, że jednym z podstawowych
warunków szansy na zwycięstwo są udane relacje między
trenerem a zawodniczkami.
Jadwiga Kłodecka-Różalska, Irena Kownacka
Trener  przywódcą:
kulisy owocnego partnerstwa
w sporcie kobiet
 Każdy zawodnik wychodząc na start powinien mieć
wsparcie nie tylko od swojego zespołu, przede wszystkim
musi mieć wsparcie od trenerów, od ludzi, którzy siedzą
na ławce, widzą przebieg wydarzeń i powinni z mniejszy-
mi emocjami reagować na to, co się dzieje na boisku... .
(z wypowiedzi reprezentantki Polski
w grach zespołowych)
Z Zakładu Psychologii Instytutu Sportu w Warszawie.
 Sport Wyczynowy 2004, nr 11-12/479-480
Trener  przywódcą: kulisy owocnego partnerstwa w sporcie kobiet 67
Autorki artykułu przytoczyły opisywany w literaturze model skutecznego przywódz-
twa w sporcie. Podjęły także próbę zidentyfikowania u najwybitniejszych polskich
trenerów tych cech, dzięki którym doprowadzili swoich zawodników na wyżyny
światowego sportu. Ponadto przedstawiły wyniki badań opartych o międzynaro-
dową ankietę, charakteryzującą dobrego trenera, wypełnioną przez zawodniczki
z olimpijskiej reprezentacji Polski oraz współpracujących z nimi szkoleniowców.
Badane osoby przypisywały odpowiednią rangę każdej z osiemnastu proponowa-
nych charakterystyk, przy czym na pozycjach 1-3 umieszczały te opisy, które
zdaniem danej respondentki/respondenta odpowiadają najważniejszym właściwo-
ściom dobrego trenera.
SA
OWA KLUCZOWE: trener  sport kobiet  skuteczne przywództwo
wnętrzną, utrzymywana odpowiednio
Wielowymiarowy model
długo dla realizacji celu;
skutecznego przywództwa
" giętkość  przekonanie, że tradycje
Skuteczne przywództwo stało się w są także po to, aby je zmieniać (jeśli
obecnych czasach niezbędną koniecz- robi się coś w dany sposób tylko dla-
nością we wszystkich sferach życia tego, że tak było robione zawsze, moż-
społecznego. Coraz bogatsza literatu- na stracić szansę na zrobienie tego
ra potwierdza, że trudno jest wyodręb- lepiej);
nić jakąś jedną, pojedynczą, właści- lojalność  promowanie i wzmacnia-
"
wość, zapewniającą sukces liderowi. nie pracy zespołowej;
Decydują o tym zarówno jego cechy zaufanie  stwarzanie możliwości i
"
osobiste, jak też przyjęty styl kierowa- wspieranie zespołu we wspólnym po-
nia i różne czynniki sytuacyjne, a po- dejmowaniu decyzji;
nadto charakterystyka poszczególnych odpowiedzialność  utożsamianie się
"
członków oraz całego zespołu. lidera z celami grupy, umożliwiające
W opinii znanego amerykańskiego dobrą organizację pracy i sprzyjające
trener piłki nożnej, Billa Parcellsa,1 kształtowaniu współodpowiedzialności
 kluczem do skutecznego wypełniania jej członków;
roli przywódcy zespołu sportowego oraz otwartość  realizowanie przez lidera
"
sięgania po wielkie sukcesy są następu- tego, czego oczekują w danej chwili
jące zasady: odbiorcy;
" integralność  spójna, logiczna filozo- przygotowanie  rozważanie wszel-
"
fia kierowania zespołem, odnosząca kich możliwych ewentualności z wy-
się do wartości akceptowanych przez przedzeniem, także takich rozwiązań,
członków grupy, odporna na presję ze- których liderzy nie chcą i nie lubią;
" zaradność  umiejętność radzenia so-
bie w trudnych sytuacjach, niewycofy-
1
Parcells B., Coplon J.: Finding a way to win:
wanie się nawet wówczas, gdy jest
The principles of leadership, teamwork, and
wiele przeciwności;
motivation. New York 1995. DDPG.
68 Jadwiga Kłodecka-Różalska, Irena Kownacka
" samodyscyplina  poszukiwanie naj-  innych spraw realizacji celu głów-
lepszych sposobów działania w każ- nego; wytrwałość i konsekwencja w
dych warunkach, dokładne przewidy- dążeniu do jego osiągnięcia; wzięcie
wanie, kalkulacja i opracowywanie na siebie odpowiedzialności za wyni-
planów; ki pracy.
" cierpliwość  gdy występują trudno- Czterech wybitnych polskich trene-
ści, ważne jest przeprowadzanie zmian rów, których zawodniczki należą aktu-
w odpowiednim czasie. alnie do grona medalistek igrzysk olim-
Naukowcy wyróżnili ponadto zna- pijskich i mistrzostw świata, potwier-
czące cechy dobrych przywódców: in- dziło w dyskusji okrągłego stołu  Ta-
teligencję, optymizm, motywację we- jemnice sukcesu ,3 że bez porozumienia
wnętrzną, empatię. Ich obecność, jak- i entuzjazmu nie udałoby się zrobić nic
kolwiek pożądana, nie gwarantuje jesz- wielkiego ani nowego. W stosunku do
cze sukcesu. Jest on bowiem  w mniej- swoich zawodniczek wyrażali uznanie
szym lub większym stopniu  zależny i szacunek, a także sympatię i troskę,
od oczekiwań i preferencji członków która odnosiła się nie tylko do realiza-
grupy oraz konkretnej sytuacji. cji celów sportowych. Chodziło o real-
Sięgając do historii polskiego spor- ną gotowość pomagania i angażowania
tu, do nazwisk szkoleniowców, którzy się w sprawy pozasportowe, takie jak
stali się legendą, podjęliśmy próbę zi- nauka i przygotowanie zawodowe, ży-
dentyfikowania umiejętności i przeko- cie osobiste, sponsoring itp. Widoczne
nań, dzięki którym potrafili doprowa- w każdym przypadku partnerskie re-
dzić swoich zawodników na szczytowe lacje, oparte na wzajemnym uznawa-
pozycje światowego sportu.2 Do tych niu kompetencji i zdolności  dogady-
cech i wartości należały przede wszyst- wania się w okolicznościach wymu-
kim: wysokie aspiracje i potrzeba szających ciężką pracę i najwyższy
osiągnięcia  czegoś więcej ; dystans wysiłek, zapewniały zawodniczkom
do tego, co było dotychczas, i twórcze emocjonalne wsparcie. Wypowiedzi
poszukiwanie  nowego ; pasja i umi- trenerów ujawniły ponadto łączące
łowanie swojej dyscypliny; wiedza, współczesnych twórców sukcesu umie-
kompetencje i doświadczenie prak- jętności: indywidualizację procesu szko-
tyczne; solidna praca; jasne kryteria lenia (dobre rozpoznanie predyspozycji),
i klarowny cel; wiara w sukces; umie- stałe doskonalenie i poszukiwanie naj-
jętność współpracy z wieloma ludz
- lepszych rozwiązań; sprawną organiza-
mi; przekonanie zawodników do słusz- cję; otwartość, spokój i radość we współ-
ności i skuteczności wspólnego wysił- pracy z zawodniczkami oraz konsekwen-
ku; podporządkowanie wszystkich cję w dążeniu do celu.
2 3
Kłodecka-Różalska J.: Jak smakuje trener- Konferencja  Sportsmenka  kobietą sukce-
ski chleb...  Kultura Fizyczna 1989, nr 3/4, su . PSSK, Warszawa, 8-9 listopada 2002
29-32. roku.
Trener  przywódcą: kulisy owocnego partnerstwa w sporcie kobiet 69
skuteczny, decyduje kilka czynników.
Style kierowania
Między innymi to, czy trener ma wy-
zespołem sportowym
starczająco dużo informacji o zawodni-
Skuteczność pracy trenera-przywód- kach; jak bardzo złożony jest problem;
cy zespołu sportowego zależy w dużym z jaką siłą oddziałuje trener na swoich
stopniu od tego, czy podejmuje właści- zawodników; jaki stopień akceptacji zy-
we decyzje i czy są one akceptowane skują u nich jego decyzje; jak bardzo
przez wykonawców. W literaturze opisa- zintegrowany i spójny jest zespół; jak
no pięć głównych sposobów podejmo- duże znaczenie ma dla trenera podjęcie
wania decyzji:4 optymalnej decyzji.
1) autokratyczny  trener rozwiązuje Trener stosujący demokratyczny styl
problemy samodzielnie, wykorzystu- prowadzenia zespołu bywa na ogół oso-
jąc posiadane w danym czasie infor- bą współpracującą i skoncentrowaną na
macje; zawodnikach. Trener, którego cechuje
2) autokratyczno-konsultacyjny  tre- typowo autokratyczny styl przywódz-
ner podejmuje decyzje samodzielnie, twa, ukierunkowany jest przede wszyst-
po uzyskaniu niezbędnych informacji kim na zwyciężanie, ścisłą organizację
od zorientowanych w danej sprawie pracy i ma postawę zadaniową.
zawodników; Jednak trener niekoniecznie musi
3) konsultacyjno-indywidualny  tre- stosować styl autokratyczny bądz
demo-
ner odbywa indywidualne konsulta- kratyczny. Może umiejętnie wykorzy-
cje z zawodnikami, a następnie po- stywać oba style i mając pozytywne in-
dejmuje decyzje samodzielnie, przy terakcje ze sportowcami  z powodze-
czym opinie zawodników uwzględ- niem sięgać po najwyższe cele. Różne
nia lub nie; zachowania trenera mogą okazać się
4) konsultacyjno-grupowy  trener, po optymalne w odniesieniu do różnych
odbyciu konsultacji z grupą zawodni- sytuacji.
ków, podejmuje decyzje samodziel-
nie, przy czym uwzględnia lub nie
Charakterystyka członków
wkład zawodników;
i preferencje
5) grupowy  trener dzieli się problemem
zespołu sportowego
z zawodnikami i oni wspólnie podej-
mują decyzję, bez wpływu trenera. Wybór skutecznego stylu kierowa-
O tym, jaki sposób podejmowania nia zależy od szeregu czynników cha-
decyzji jest w danej sytuacji najbardziej rakteryzujących zespół. Są to między
innymi:
4
Chelladurai P., Haggerty T. R.: A normative
Wiek i poziom sportowy. Uważa się,
model of decision styles in coaching.  Athletic
że w miarę wzrostu poziomu sportowe-
Administrator 1978, 13, 6-9; Chelladurai P.:
go zawodnicy coraz bardziej preferują
Leadership in sports: A review.  Internatio-
styl partnerski. Mistrzowie, którzy bar-
nal Journal of Sport Psychology 1990, 21,
dzo serio traktują swój trening, potrze-
328-354.
70 Jadwiga Kłodecka-Różalska, Irena Kownacka
bują kompetentnego, dobrze zorganizo- zują pozytywne informacje zwrotne
wanego szkoleniowca, który dawałby im przy niskim stopniu zachowań autokra-
wsparcie. tycznych.
Płeć sportowców. Mężczyz
ni, w więk- Osiągnięcia zespołu. Udowodniono,
szym stopniu niż kobiety, gotowi są iż zespoły, które częściej przegrywają,
aprobować autokratyczny styl kierowa- potrzebują  w celu podtrzymania moty-
nia i szkoleniowo-instruktażowe zacho- wacji więcej wsparcia ze strony swoich
wania trenerów. A zatem nie jest błędem, trenerów, chociaż samo w sobie nie gwa-
jeśli trenerzy prowadzący zespoły mę- rantuje ono im sukcesów.
skie są bardziej dyrektywni, udzielają im Na skuteczność przywództwa trene-
możliwie jak najwięcej instrukcji tech- ra wpływają zarówno jego cechy, zdol-
nicznych, otrzymując informację zwrot- ności i umiejętności, jak i cechy spor-
ną o poprawności wykonania zadań. Za- towców oraz uwarunkowania sytuacyj-
wodniczki, z kolei, wolą demokratyczny ne, wywołujące określone dążenia i za-
styl kierowania. Powinny zatem mieć chowania trenera. Opierając się na wie-
szansę uczestniczenia w decyzjach po- loczynnikowym modelu przywództwa,7
dejmowanych przez trenera, który nie należy oczekiwać, iż najbardziej sa-
tylko zaakceptuje ich współudział, ale tysfakcjonujące i optymalne rezulta-
sam będzie stwarzał możliwości wspól- ty osiąga trener wówczas, gdy jego
nego decydowania. styl kierowania odpowiada członkom
Dyscyplina sportu. Zawodnicy upra- grupy. Wtedy też jego praca uzysku-
wiający sporty zespołowe bardziej po- je w opinii zawodników najwyższe
pierają autokrytyczny styl kierowania oceny.
niż przedstawiciele dyscyplin indywi-
dualnych.
Cechy dobrego trenera
Spójność zespołu. Badania takich
w opiniach zawodniczek
autorów, jak Gardner, Shields, Brede-
oraz ich szkoleniowców
meier i Bostrom5 oraz Pease i Kozub6
dowiodły, że największą spójność uzy- Korzystając z międzynarodowej an-
skują zespoły, których trenerzy posiada- kiety, w której przy pomocy osiemnastu
ją wysokie kompetencje szkoleniowe, różnych stwierdzeń opisano cechy do-
są demokratyczni, wspierający i przeka- brego trenera, poprosiliśmy zespół 14
zawodniczek z olimpijskiej reprezentacji
5
Gardner D. E., Shields D. L., Bredemeier B.
Polski (w wieku od 22 do 34 lat) oraz
J., Bostrom A.: The relationship between per-
współpracujących z nimi 4 szkoleniow-
ceived coaching behaviors and team cohesion
among baseball and softball palyers.  The
7
Sport Psychologist 1996, 10, 367-381. Chelladurai P.: Leadership in sports: A review.
6
Pease D. G., Kozub S.: Perceived coaching  International Journal of Sport Psychology
behaviors and team cohesion in high school 1990, 21, 328-354; Chelladurai P.: Leadership.
girls basketball teams.  Journal of Sport and [w:] Handbook of research on sport psycholo-
Exercise Psychology 1994, NASPSPA Abs- gy. R. Singer, M. Murphey, L. Tennant (eds.).
tracts 16, S93. New York 1993, Macmillan.
Trener  przywódcą: kulisy owocnego partnerstwa w sporcie kobiet 71
ców, ażeby każdej z tych osiemnastu oraz jego umiejętności szkoleniowe i or-
 charakterystyk przypisali odpowiednią ganizatorskie.
rangę (na pozycjach 1-3 należało umie- Jakie trzy cechy dobrego trenera
ścić te stwierdzenia, które zdaniem re- zostały uznane za najważniejsze przez
spondentki/respondenta, opisują naj- samych szkoleniowców? Na pierw-
ważniejsze cechy dobrego trenera). szym miejscu znalazł się opis mówiący,
Na podstawie największej liczby że dobry trener powinien posiadać wy-
wyborów uznanych za najbardziej po- sokie umiejętności planowania i kiero-
żądane stworzyliśmy wizerunek dobre- wania przebiegiem treningów; na dru-
go trenera  zgodnie z oczekiwaniami gim miejscu twierdzenie, że powinien
badanych zawodniczek oraz samych posiadać naturalny autorytet i uznanie,
trenerów. które umożliwią mu realizację własnych
Jakie trzy cechy dobrego trenera idei; na trzecim miejscu zaś wymóg, iż
były najważniejsze w opinii zawodni- powinien umieć stwarzać dobrą atmos-
czek?8 Najwyższą rangę otrzymało ferę i utrzymywać dobre samopoczucie
stwierdzenie: dobry trener powinien wewnątrz zespołu.
umieć stwarzać dobrą atmosferę i utrzy- Jak widać, zgodne preferencje za-
mywać dobre samopoczucie wewnątrz wodniczek i trenerów (przyznanie ran-
zespołu. Na miejscu drugim zawodnicz- gi 1-3), odnoszą się do stwierdzenia
ki umieściły charakterystykę mówiącą, mówiącego o naturalnym autorytecie
iż dobry trener powinien posiadać natu- i uznaniu, które umożliwiają trenerowi
ralny autorytet i uznanie, które umożli- realizację własnych idei (trenerzy i za-
wią mu realizację własnych idei. Na wodniczki  ranga nr 2), a także do po-
miejscu trzecim wybrały opis, w którym żądanej umiejętności stwarzania do-
stwierdza się, że dobry trener powinien brej atmosfery i utrzymywania dobrego
być osobą stabilną psychicznie i wierzą- samopoczucia wewnątrz zespołu (za-
cą w siebie. wodniczki  ranga nr 1, trenerzy  ran-
Zatem, wszystkie najwyżej ocenio- ga nr 3).
ne i preferowane przez zawodniczki Wśród cech uznanych zarówno przez
cechy dobrego trenera miały związek zawodniczki, jak i szkoleniowców mniej
z jego silną osobowością i umiejętno- istotne (najniższe pozycje w rankingu)
ścią współpracy z zespołem, opartą na okazały się: duża zdolność współpracy
naturalnym autorytecie. z innymi trenerami, działaczami, rodzi-
Dopiero kolejne pozycje (od 4. do 6.) cami; wynajdywanie, popieranie talen-
zajęły w wyborach sportsmenek takie tów i pomaganie im w rozwoju.
czynniki, jak: wiedza fachowa trenera Największe różnice między opinia-
mi zawodniczek a opiniami szkole-
8
Warto nadmienić, iż w przekroju całej an-
niowców ujawniono w odniesieniu do
kiety wystąpiła wysoka istotna statystycznie
dwóch stwierdzeń: po pierwsze  że
wewnętrzna zgodność między wypowiedzia-
dobry trener powinien być wzorem dla
mi, a zatem i oczekiwaniami, zawodniczek
swoich sportowców w możliwie jak naj-
(W=0,42).
72 Jadwiga Kłodecka-Różalska, Irena Kownacka
szerszym zakresie (wiele zawodniczek szkoleniowców  najbardziej istotne są
uznało te cechy za pożądane, podczas kompetencje szkoleniowe, tj. wysoka
gdy trenerzy umieścili je na pozycjach umiejętność planowania i kierowania
końcowych swojej listy rankingowej); przebiegiem treningów) mogą istotnie
po drugie  że dobry trener powinien wpływać na jakość i satysfakcję ze
posiadać duże umiejętności organizator- wzajemnych relacji, a zatem  przekła-
skie (końcowe miejsce na listach zawod- dać się na wspólne osiągnięcia. Wy-
niczek i wysoka ranga przyznana przez sokie kompetencje szkoleniowe trenera
trenerów). są w odczuciach zawodniczek ważnym
Rozbieżności w opiniach zawodni- czynnikiem motywującym do wysiłku.
czek i trenerów mają czytelny związek O efektach współpracy decydują walo-
z wymogami aktualnie pełnionej roli: ry trenera jako człowieka. Udzielanie
 lidera bądz
 członka zespołu . Jednak, mocnego wsparcia, nagradzanie i de-
ujawnione różnice poglądów (w ocze- mokratyczny styl podejmowania de-
kiwaniach zawodniczek  bardzo ważne cyzji  są na ogół uznawane przez
znaczenie ma stabilność psychiczna tre- sportsmenki za najbardziej satysfak-
nera i jego wiara w siebie; w odczuciach cjonujące.