Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

LEKCJA 12

N

ADZÓR KORPORACYJNY

Do domu: Gruszecki, część IV, rozd. 2
Williamson,

część XII.

We współczesnej gospodarce dominują wielkie firmy. Tradycyjna firma była
przedsiębiorstwem jednozakładowym. W takiej firmie jeden lub kilku
właścicieli prowadziło sklep, fabrykę, usługi transportowe itd. i mieli tylko
pojedyncze biuro. Zwykle przedsiębiorstwo prowadziło tylko jeden rodzaj
działalności i operowało na określonym, ograniczonym obszarze
geograficznym. Miało konkretnego przedsiębiorcę, który zwykle zarządzał
firmą, a sama firma była całkowicie poddana rynkowej koordynacji przez ceny.

Wielka firma ma następujące specyficzne cechy:

• zwykle zawiera szereg samodzielnych jednostek operacyjnych

(zakładów). Każdy zakład wewnątrz firmy ma własną administrację,
biuro, księgowość. A więc teoretycznie, każdy zakład mógłby działać
samodzielnie na rynku jako oddzielna firma.

• jest zarządzana przez hierarchicznie zorganizowane płatne kierownictwo.

Stworzyli oni całą klasę społeczną, która do czasów I Wojny Światowej
nie istniała (właściciel-przedsiębiorca decydował o wszystkim, a
pozostałe stanowiska kierownicze spełniali rolę nadzorcy)

• operuje na rożnych rynkach geograficznych.

• jest wieloproduktowa

⇓

Takie właśnie firmy dominują we współczesnym świecie. Zinternalizowały one

cały szereg transakcji, dawniej koordynowanych przez rynek (co pozwala

zachować pełną kontrolę nad tymi transakcjami)

Rynek jest nadal generatorem popytu, ale nowoczesne przedsiębiorstwo przejęło
funkcję koordynacji przepływu strumienia towarów i pieniędzy w firmie przez
procesy i procedury produkcji i dystrybucji, które przedtem koordynował rynek.
Stąd powstało pojęcie kapitalizm menedżerski.

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

W jaki sposób powstały wielkie firmy?

1. Wewnętrzna koordynacja organizacyjna wyzwoliła większą produktywność,
dała mniejsze koszty i wyższy zysk niż koordynacja rynkowa.

Przykład: Przy produkcji bardzo złożonych urządzeń poszczególne
operacje muszą być wykonane w ściśle określonej kolejności i czasie.
Optymalizacja tych operacji jest możliwa przy całkowitej kontroli nad
wszystkimi zasobami i operacjami. koordynacja przez rynek może być
zawodna (np. przestój spowodowany niewykonaniem umowy przez
kontrahenta), a to może pociągać znaczne straty.

2. Przewaga wewnętrznej koordynacji w firmie stała się możliwa dopiero po
stworzeniu hierarchicznej struktury zarządzania w firmie.

We współczesnej firmie koordynację działania dokonuje średni szczebel
zarządzania (najwyższy szczebel ustala wytyczne i przesądza o alokacji
zasobów w przyszłej produkcji), natomiast w przeszłości dokonywał tego
rynek.

3. Administracyjna koordynacja wewnątrz firmy okazała się efektywniejsza niż
koordynacja przez rynek.

Dotyczy to przede wszystkim sektorów o zaawansowanej technologii.
Natomiast w drobnym handlu czy usługach ten typ się nie rozwinął i
ciągle dominują tam tradycyjne firmy.

4. System nowoczesnego zarządzania z oddzieleniem własności i kontroli stał
się zjawiskiem nieodwracalnym.

Tradycyjna firma miała zwykle krótki okres życia, gdyż rozpadało się
wraz ze śmiercią właściciela lub wyjściem wspólnika ze spółki. We
współczesnej firmie ludzie się wymieniają, a hierarchiczna struktura i
firma pozostaje.

5. Utworzyła się profesjonalna klasa menedżerów. Konkurencja powoduje, że
muszą oni mieć coraz wyższe kwalifikacje, co sprzyja efektywności firm.

Często specjalista od zarządzania może kierować zarówno
przedsiębiorstwem handlowym, szpitalem czy uniwersytetem.

Powstanie firmy, w której istnieje wielu właścicieli, a personalna struktura
własno

ści jest płynna, stało się możliwe dzięki wprowadzeniu spółki akcyjnej

(co nastąpiło w Europie i USA w drugiej połowie XIX wieku). Obecnie
dominują

spółki z rozproszoną

własnością, czyli brak wyraźnie

zidentyfikowanego właściciela.

⇓

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

Przedsiębiorcami są obecnie menedżerowie (a nie właściciele), czyli osoby które
decydują o tym

(1) co produkować

(2)

ile

produkować

(3)

dla

kogo

produkować

podczas gdy akcjonariusze zainteresowani są tylko zyskiem od kapitału.
Efektywna kontrola akcjonariuszy nad menadżerami stała się utrudniona


Menadżerowie mają na ogół większe płace w większych firmach (nawet jeśli
mniejsze firmy przynoszą więcej zysku od kapitału).

⇓

wielkie firmy dążą do maksymalizacji sprzedaży, czyli dochodu, a nie zysku

(W. Baumol 1959). Założeniem jest tutaj zysk minimalny akceptowany przez

akcjonariuszy, który muszą brać pod uwagę menedżerowie.

Inną teorię stworzył J. Hicks uważając że menedżerowie dążą do
maksymalizacji swojej użyteczności: „najlepszą rzeczą w zysku nadzwyczajnym
jest spokojne życie”, czyli szukamy optymalnego wyboru pomiędzy zyskiem a
wygodnym życiem.

Z kolei O. Williamson (1963) stworzył teori

ę maksymalizacji przez

menedżerów tych kosztów produkcji które zalezą tylko od nich (np. w dużych
projektach inwestycyjnych, programach badawczych nad nowym produktem
itd.). Menedżerowie maksymalizują swoje korzyści nie tyle poprzez
wynagrodzenie i dodatkowe korzyści, co poprzez tendencję do powiększania
budżetu i zwiększania dyspozycyjnej władzy w wydatkach.

A więc menedżerowie nie mają jedynego celu lecz różne, w zależności od
poziomu i zakresu odpowiedzialności ich stanowiska:

- cele

produkcyjne

- poziom

zapasów

- poziom

sprzedaży

- udział w rynku
- poziom

zysku

Równoczesna maksymalizacja wszystkich tych celów nie jest możliwa.

⇒ W

firmie działają ludzie o różnych celach.

⇒ Ludzie ci tworzą koalicję ze

względu na swoje interesy.

⇒ Kompromisy i rożne cele zakładają przyjęcia

wiązki celów.

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

Podsumowanie:

Powstanie firm wielozakładowych spowodowało podniesienie barier wejścia na
rynek.

Współczesna firma nie zastąpiła rynku w ustalaniu popytu i dostosowaniu
podaży. Spowodowała, że cały szereg transakcji dawniej koordynowanych przez
rynek, został wyjęty z rynku i stał się przedmiotem wewnętrznej koordynacji w
firmie.

↓

To wszystko spowodowało zmianę struktury wielu rynków (np. rozwinęły się
oligopole) i ich charakter. Współczesna firmajest instytucjonalną odpowiedzią
na radykalną zmianę szybkości rozwoju techniki i technologii, innowacji i
rozwoju rynków.

Korporacje (spółki akcyjne) wprowadziły zamieszanie w teorii firmy i zmusiły
ekonomistów do rewizji tych teorii i stworzenia nowych:

• właściciel kapitału w trwały sposób oddzielony jest od zarządzania firmą

(wcześniej separacja taka była jedynie dopuszczalna, teraz staje się
regułą). Chociaż wynagradzanie „kluczowych” menedżerów akcjami firm
aby związać ich z celami i losem firmy powoduje ze zanika „czysty”
rozdział kontroli i własności.

• zarząd spółki często ma monopol informacji o wewnętrznym stanie firmy

w stosunku do właścicieli

• prawdziwymi przedsiębiorcami są obecnie menadżerowie, podczas gdy

akcjonariusze zainteresowani są tylko zyskiem od kapitału

• firmy realizują nie jeden cel (maksymalizacja zysku) lecz wiązkę celów (

maksymalizacja sprzedaży, wzrost, zwiększenie podwładnych, luksusowe
warunki pracy, umacnianie pozycji w firmie itd.)

• samo istnienie wielkich firm zakłada niekonkurencyjną strukturę rynkową

Uniwersytet Warszawski

Teoria przedsiębiorstwa

dr Olga Kiuila

P.S.

W dłuższym okresie firma musi nie tylko przetrwać, ale także rozwijać się.
Firma rozwijająca się, natrafiwszy na sprzyjające warunki będzie dużo
inwestować w stosunku do innych firm.

Cykle życia firmy:
1. Okres inkubacji pomysłu i koncepcji firmy
2. Narodziny firmy, czyli wejście na rynek
3. Mobilizacja kapitału w celu szybkiego rozwoju
4. Bariery w wyniku wzrostu (tworzenie nowej struktury, zmiana strategii)
5. Dojrzałość, stabilizacja, koncentracja na marce produktu i na udziale w

rynku

6. Ewentualny okres drugiego rozwoju
7. Dążenie do wyjątkowej pozycji, konkurencja niecenowa
8. Stagnacja, kłopoty z przystosowaniem się do zmian otoczenia
9. powrót do punktu 3.

Ekonomia klasyczna nie zastanawia się kiedy firma została założona, lecz
zakłada że firma już istnieje i analizuje jej konkurencyjność.