„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jadwiga Rudecka

Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych
743[02].O1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
inż. Stanisław Pietryka



Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Jadwiga Rudecka


Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo








Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[02].O1.05
„Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych”, zawartego w programie
nauczania dla zawodu kuśnierz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych naturalnych

i chemicznych

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

14

4.1.3. Ćwiczenia

14

4.1.4. Sprawdzian postępów

15

4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych

16

4.2.1. Materiał nauczania

16

4.2.2. Pytania sprawdzające

24

4.2.3. Ćwiczenia

25

4.2.4. Sprawdzian postępów

27

4.3.Inne materiały pomocnicze

28

4.3.1. Materiał nauczania

28

4.3.2. Pytania sprawdzające

33

4.3.3. Ćwiczenia

34

4.3.4. Sprawdzian postępów

35

5. Sprawdzian osiągnięć

36

6. Literatura

40

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o materiałach pomocniczych

i dodatkach stosowanych w kuśnierstwie.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

743[02].O1.03

Charakteryzowanie maszyn

i urządzeń stosowanych

w kuśnierstwie

743[02].O1

Podstawy zawodu

743[02].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

743[02].O1.02

Sporządzanie rysunku technicznego

i odzieżowego

743[02].O1.04

Określanie właściwości skór

futerkowych

743[02].O1.05

Charakteryzowanie dodatków

i materiałów pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

stosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,

−

nazywać podstawowe związki chemiczne nieorganiczne kwasy, zasady,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować podstawowe surowce włókiennicze pochodzenia naturalnego,

–

scharakteryzować surowce włókiennicze sztuczne i syntetyczne,

–

wyjaśnić pojęcia: tkanina i dzianina,

–

scharakteryzować sploty tkackie,

–

rozpoznać sploty tkackie zasadnicze i pochodne,

–

określić wpływ splotu na wygląd powierzchni i właściwości tkanin,

–

scharakteryzować właściwości użytkowe dzianin,

–

scharakteryzować wyroby plecione i wskazać ich przeznaczenie w kuśnierstwie,

–

scharakteryzować włókniny i określić ich przeznaczenie w kuśnierstwie,

–

określić właściwości i zastosowanie laminatów,

–

scharakteryzować wyroby włókiennicze futropodobne

−

futra sztuczne,

–

rozpoznać skóry odzieżowe naturalne miękkie

−

licowe, welurowe, nubukowe,

–

rozpoznać rodzaje podszewek,

–

scharakteryzować właściwości nici konfekcyjnych,

–

scharakteryzować pasmanterie tkane

−

tasiemki krawieckie, taśmy gumowe, gurty,

–

scharakteryzować pasmanterie plecione

−

sznurki, galony, taśmy ozdobne,

–

określić wady i uszkodzenia wyrobów włókienniczych,

–

określić rodzaje zapięć i ich zastosowanie,

–

dobrać zapięcia do wyrobów futrzarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych

naturalnych i chemicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały włókiennicze produkowane są z włókien różniących się pochodzeniem,

właściwościami oraz sposobem ich otrzymywania.
Według pochodzenia włókna dzielimy na naturalne, chemiczne. Włókna naturalne są
otrzymywane z roślin (bawełna, len, konopie) i ze zwierząt (owce, wielbłądy, króliki).
Włókna chemiczne są otrzymywane drogą przemysłowego przetwarzania różnych surowców
naturalnych (włókna sztuczne) i na drodze syntezy chemicznej (włókna syntetyczne).

Rys. 1. Klasyfikacja surowców włókienniczych [1, s. 20, 60]

Włókna roślinne

Włókna roślinne dostarczane są w postaci włókien nasiennych lub włókien pochodzących

z łodyg albo łupin owoców.
Do najbardziej znanych i najpowszechniej stosowanych włókien roślinnych należą bawełna,
len i konopie.
Bawełna

Włókien bawełny dostarcza roślina o nazwie bawełnica. Bawełnica należy do rodziny

roślin ślazowatych. Bawełnica jest rośliną jedno

−

lub dwuletnią o wysokości od 1do 3m.

Liście ma trój

−

lub pięciopalczaste, kwiaty osadzone są na długich szypułkach.

Po przekwitnięciu powstaje torebka owocowa wielkości orzecha włoskiego. Wewnątrz
torebki znajdują się nasiona pokryte delikatnymi włosami, tj. włóknami bawełnianymi.
Gdy torebka dojrzeje, pęka, a włókna podobne do pęczków waty wydostają się na zewnątrz.

Chemiczne

Naturalne

Surowce włókiennicze

K

onop

ie

Roślinne

Zwierzęce

Sztuczne

Syntetyczne

B

a

we

łna

L

en

C

e

lu

lozo

we

B

ia

łko

we

P

o

li

a

m

ido

we

P

o

li

ak

ry

lo

n

it

ry

lo

we

P

o

li

es

tr

o

we

Jedwabne

We

łna

o

w

cza

We

łna

z

w

ie

lb

łą

d

ów

M

o

rw

o

wy

D

ębo

wy

Uwłosienie ssaków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

a)

b)

Rys. 2. Bawełnica: a) gałązka kwitnąca, b) pęknięta torebka [4 , s. 10]

Zebraną bawełnę poddaje się sortowaniu, suszeniu, odziarnianiu, polegającym

na usunięciu nasion i oczyszczeniu. Po tych operacjach pozostają na nasionach bardzo krótkie
włókienka (tzw. podwłosie) nie nadające się do przędzenia, które po usunięciu nasion bywają
używane do wyrobu pewnych gatunków włókien sztucznych. Z zebranej bawełny otrzymuje
się, po jej odziarnieniu i oczyszczeniu, od 30 do 40 % włókna nadającego się do przędzenia.
Włókno bawełny oglądane pod mikroskopem ma kształt spiralnie skręconej wstążki. Wolny
koniec włókna jest zaostrzony i zamknięty, drugi oderwany od ziarna jest otwarty. Przekrój
poprzeczny włókna jest podobny do kształtu fasoli.

a)

b)

Rys. 3. Włókna bawełny pod mikroskopem: a) kształt podłużny włókna, b) przekroje poprzeczne włókna

[1, s. 26]

W stanie surowym włókno bawełny jest delikatne, cienkie oraz wytrzymałe

na rozciąganie i zginanie. Wytrzymałość bawełny w stanie mokrym jest większa niż w stanie
suchym. Włókna i wyroby bawełniane są miękkie, miłe w dotyku, o puszystej powierzchni.
Charakteryzują się ponadto dobrymi właściwościami higienicznymi, dobrze wchłaniają
wilgoć, nie sprawiając przy tym wrażenia mokrych. Największą ilość bawełny przerabia się
na tkaniny odzieżowe, bieliźniane, pościelowe. Z przędzy bawełnianej wyrabia się także
dzianiny, zwłaszcza bieliźniane, nici do szycia i haftu, tasiemki, koronki itp., jak również
materiały techniczne i opatrunkowe, np. watę i gazę lekarską. Bawełnę przerabia się również
z dodatkiem włókien chemicznych. Wyroby te noszą nazwę bawełnopodobnych.
Len

Roślina dostarczająca włókien lnianych nosi nazwę lnu pospolitego. Len włóknisty jest

rośliną jednoroczną, dochodzącą do 1,5 m wysokości, o drobnych liściach i drobnych
kwiatach, przeważnie barwy niebieskiej. W czasie wzrostu łodyga lnu zmienia swoją barwę
od zielonej poprzez żółtozieloną do żółtej lub brunatnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

a)

b)

Rys. 4. Uprawa lnu: a) kwitnący len, b) dojrzały len [4, s. 14]

W łodydze lnu wyróżnia się trzy warstwy komórek: korę, drewno i rdzeń.

Rys. 5. Wycinek powiększonego przekroju poprzecznego łodygi lnu [1, s. 29]

Warstwa kory składa się z nabłonka, który chroni roślinę przed szkodliwym działaniem

czynników zewnętrznych oraz z komórek wzmacniających łodygę. W warstwie kory
położonej bliżej środka łodygi występuje tkanka łykowa, którą stanowią pęczki komórek,
przebiegające wzdłuż całej łodygi. Komórki włókniste i niewłókniste, występujące
w łodydze, są spojone substancją kleista, zwaną pektyną.

Warstwa drewna w łodydze składa się ze zdrewniałych komórek. Środek łodygi stanowią

komórki, które tworzą rdzeń. W miarę dojrzewania łodygi, komórki tej warstwy wysychają
i na ich miejscu tworzy się wolna przestrzeń wypełniona powietrzem.
Pojedyncze włókno lniane wydobyte z łodygi, stanowi włókno techniczne. Włókno
techniczne składa się z wielu pęczków krótkich i cienkich włókien elementarnych. Włókna
elementarne są ze sobą spojone pektyną i stanowią pęczki włókna. Na ich powierzchni
znajdują się widoczne pod mikroskopem rysy i zgrubienia. Przekrój poprzeczny pęczka
włókien ma kształt zbliżony do wieloboku.

Rys. 6. Włókna lnu pod mikroskopem: a) włókna elementarne, b) pęczek włókien elementarnych, c) przekrój

poprzeczny pęczków włókien elementarnych [1, s. 31]

Włókna lniane odznaczają się dużą wytrzymałością na rozciąganie i połyskiem oraz wysoką
higroskopijnością, ale małą izolacyjnością cieplną, Są sztywniejsze i twardsze w dotyku
od bawełny. Z lnu wyrabia się tkaniny pościelowe, obrusowe, ścierkowe, odzieżowe
oraz dekoracyjne. W celu zwiększenia sprężystości tkanin lnianych stosuje się mieszanki
z włóknami syntetycznymi. Z lnu wyrabia się także nici, sznurki, sieci rybackie, tkaniny
techniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Konopie

Konopie są rośliną jednoroczną włóknodajną, należącą do rodziny pokrzywowatych, są

rośliną jednoroczną. Włókno techniczne konopi ma budowę podobną do włókna lnu. Ma ono
długość 1,5–2,0 m, jest grubsze, twardsze, mocniejsze i sztywniejsze od włókna lnu. Nitek
konopnych używa się do wyrobu grubych i mocnych tkanin, jak: płótna na żagle, namioty,
worki, plandeki, a przede wszystkim w powroźnictwie do wyrobu sznurków i lin okrętowych.
Włókna zwierzęce

Włókna zwierzęce pochodzą z uwłosienia zwierząt lub z wydzielin gąsienic owadów.

Największe znaczenie spośród włókien pochodzących z uwłosienia zwierząt ma wełna.
Wełna

Wełna jest włóknem pochodzącym z różnych ras owiec, wielbłądów, królików.

W zależności od sposobu otrzymywania, rozróżnia się wełnę żywą (strzyżoną), martwą.
Wełnę żywą otrzymuje się poprzez strzyżenie owiec za pomocą nożyc ręcznych lub
maszynek elektrycznych. Strzyżenia dokonuje się raz w roku, w wyjątkowych przypadkach
dwa razy. Całkowita okrywa włosowa owcy po zestrzyżeniu nie rozpada się, ponieważ jest
sklejona wydzielinami skóry i stanowi zwarte runo owcze.

Rys. 7. Runo owcze [1, s. 41]

U owiec o włosach jednolitych cienkich np. merynosów, runo składa się z wyrównanych
włosów skupionych w formie słupków. Runo owiec o uwłosieniu mieszanym jest zbudowane
z nierównych licznych kosmyków.

a)

b)

Rys. 8. Zestrzyżone runo owcze: a) słupki wełny, b) kosmyki [3, s. 276]

Jakość wełny w runie nie jest jednolita. Najlepsza wełna pochodzi z łopatek i boków,

gorsze gatunki uzyskuje się z kończyn i podbrzusza. W związku z tym wełnę sortuje się
w zależności od miejsca, z którego została zestrzyżona. Wełna w runie jest zanieczyszczona
słomą, źdźbłami roślin, piaskiem oraz zawiera naturalne wydzieliny skóry, tzw. tłuszczopot.
Im cieńsza jest wełna, tym zawiera więcej tłuszczopotu. W celu usunięcia tłuszczopotu,
surową wełnę pierze się w ciepłej wodzie z mydłem.

Zanieczyszczenia roślinne wełny usuwa się mechanicznie, np. przez wytrząsanie.

W przypadku trudnych do usunięcia zanieczyszczeń stosuje się oczyszczanie chemiczne, tzw.
karbonizację. Karbonizacja polega na działaniu na wypraną, mokrą wełnę roztworem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

rozcieńczonego kwasu siarkowego, który powoduje osłabienie celulozy. Zanieczyszczenia
roślinne ulegają pokruszeniu i dają się łatwo usunąć. Po karbonizacji wełna musi być
wypłukana.

Włókno wełny, zwane włosem, jest zbudowane z trzech warstw: naskórka, warstwy

korowej oraz rdzenia, a w przekroju poprzecznym ma kształt zbliżony do koła. Naskórek
składa się z łusek ułożonych dachówkowato na powierzchni włókien. Ilość łusek, ich kształt
i układ zależą od rasy owcy, z której wełna pochodzi. Pod warstwą naskórka występuje
warstwa korowa, składająca się z komórek, od których zależy wytrzymałość włókna. Rdzeń
włosa zawiera substancje pigmentowe nadające wełnie naturalne zabarwienie. Rozróżnia się
włosy bezrdzeniowe, włosy przejściowe, które mają rdzeń przerwany albo jego ślady,
oraz włosy rdzeniowe, które mają wyraźny rdzeń, ciągnący się wzdłuż całego włókna.

Rys. 9. Włosy wełny owczej pod mikroskopem: a) włos bezrdzeniowy, b) włos przejściowy, c) włos rdzeniowy,

d) przekroje poprzeczne włosów wełny,

1 – widok zewnętrzny włókna, 2 – przekrój wzdłużny włókna [1, s. 43]

Włosy bezrdzeniowe, zwane puchem, są to przeważnie włókna cienkie, miękkie i sprężyste.
Włókna te są najbardziej wartościowym surowcem. Włosy rdzeniowe są grubsze, sztywne,
mało sprężyste. Włókna wełny nie są proste, lecz wygięte wzdłuż łuków. Właściwość ta nosi
nazwę karbikowatości.

Rys. 10. Kształt karbików wełny [1, s. 44]

Im włókno jest cieńsze, tym więcej karbików przypada na 1 cm długości. Karbikowatość
włókien wełny przyczynia się do zwiększenia objętości powietrza we włóknie, co sprawia,
że wyroby wełniane charakteryzują się bardzo dobrą izolacyjnością cieplną.
Włókna wełny odznaczają się elastycznością, giętkością i ciągliwością. Cechy te sprawiają,
że materiały wełniane są mało gniotliwe i miękkie. Wyroby z wełny trudno się zwilżają wodą.
Natomiast przesycone gorącą parą wodną stają się podatne na formowanie. Wełna jest
włóknem o najwyższej higroskopijności i może wchłonąć do 50% pary wodnej nie sprawiając
wrażenia mokrej. Rozpuszcza się dość dobrze w zasadach, natomiast jest odporna
na działanie kwasów. Włókna wełny pod wpływem tarcia, podwyższonej temperatury,
wilgoci oraz środków alkalicznych spilśniają się, tzn. tworzą zbita masę, co jest
spowodowane łuskowatą powierzchnią włókien oraz ich karbikowatością.
Tkaniny wełniane stosowane są w wyrobach krytych, a także w wyrobach łączonych,
w których część elementów odzieży jest wykonana z materiału wełnianego, a część ze skór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Tkaniny i dzianiny wykonane z żywej wełny, spełniające wymagania jakościowe określone
przez Międzynarodowy Sekretariat Wełny w Londynie, oznacza się znakiem „Woolmark”.

Rys. 11. Znak „Woolmark” [1, s. 42]

Jedwab naturalny

Jedwab naturalny jest włóknem pochodzącym z oprzędu gąsienicy motyla nocnego

z rodziny prządek, zwanego jedwabnikiem morwowym. Samica motyla jedwabnika składa
400÷500 jajeczek. Jajeczka te przechowuje się w pomieszczeniu o temp. 2÷4°C. Z chwilą
ukazania się liści na morwie, ożywia się je, podgrzewając w temp. 17÷18°C, następnie
do temp. 27°C. Wylęgnięte w tych warunkach gąsienice żywią się intensywnie liśćmi morwy.

a)

b)

Rys. 12. Jedwabnik morwowy: a) gąsienica na liściu morwowym, b) kokon z poczwarką wewnątrz [4, s. 10]

Pod koniec okresu swojego życia, który trwa 30÷36 dni, gąsienica rozpoczyna snucie

oprzędu. Na zewnątrz gąsienica wydziela jedną nić, która składa się wewnątrz z dwóch
włókien elementarnych spojonych ze sobą substancją kleistą, tzw. serycyną. Po wytworzeniu
oprzędu, gąsienica przeobraża się w poczwarkę. Oprzęd z zawartą w nim poczwarką nosi
nazwę kokonu. Zebrane kokony poddaje się zaparzaniu gorącą parą lub gorącym powietrzem,
a następnie kokony rozwija się. Całkowita długość włókna w kokonie wynosi około 3000 m,
natomiast długość włókna, która daje się odwinąć z kokonu wynosi 1000m. Rozwinięte nitki
z kilku kokonów łączy się razem i nawija na motowidłach w motki. Otrzymany jedwab nosi
nazwę jedwabiu surowego, czyli greży. Na skutek obecności serycyny jedwab surowy jest
sztywny i bez połysku. W celu usunięcia kleistych substancji, poddaje się go częściowemu
lub całkowitemu odklejeniu przez gotowanie w roztworze mydła. Po procesie tym jedwab
staje się miękki, lśniący i podatny na barwienie. Przekrój poprzeczny włókna ma kształt
zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi wierzchołkami.

Jedwab naturalny odznacza się dużą higroskopijnością, wysokim połyskiem i dużą

wytrzymałością. Jedwab jest najcieńszym włóknem spośród wszystkich włókien naturalnych.
Jedwab naturalny jest używany do wyrobu tkanin sukienkowych, bluzkowych, krawatowych,
apaszek, nici odzieżowych i specjalnych chirurgicznych. Z jedwabiu naturalnego wyrabia się
tkaniny na czasze balonów, spadochronów oraz niektóre tkaniny techniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Włókna sztuczne

Włókna sztuczne są to włókna produkowane z polimerów naturalnych, tzn.

występujących w przyrodzie, np. celulozy, białka.
Włókna wiskozowe

Do najbardziej rozpowszechnionych włókien sztucznych
należą włókna wiskozowe. Surowcami wyjściowymi
do produkcji

włókien

wiskozowych

są:

celuloza

drzewna, ług sodowy i dwusiarczek węgla. Arkusze
celulozy zanurza się w roztworze ługu sodowego,
a następnie dwusiarczku węgla, w wyniku czego,
otrzymuje

się

ksantogenian

celulozy,

który

po

rozpuszczeniu w NaOH staje się gęstą, lepką cieczą
i otrzymuje się tzw. wiskozę. Wiskozę wprowadza się do
maszyn przędzalniczych, gdzie pod zwiększonym
ciśnieniem jest przeciskana przez dysze przędzalnicze,
zanurzone w kwaśnej kąpieli. W dnie dyszy znajdują się
otworki o średnicy stanowiącej setne części milimetra

i jest ich od 15 do 15000, zależnie od żądanej grubości
nitki. Zespół nitek wytryskujący z jednej dyszy zostaje
nawinięty na szpulę, czyli cewkę.

Rys. 13. Przędzenie na mokro [4, s. 29]

Włókna celulozowe są higroskopijne, o dużym połysku, odporne na brudzenie. Wyroby
z tych włókien są mało odporne na gniecenie i podwyższone temperatury, a w stanie
wilgotnym mają małą wytrzymałość. Włókna celulozowe używa się do wyrobu tkanin
i dzianin wykonywanych całkowicie z tego tworzywa lub jako domieszki do włókien
naturalnych i syntetycznych. Wyrabia się z nich także tkaniny ubraniowe, płaszczowe,
podszewkowe, a także pasmanterię oraz nici.

Włókna syntetyczne

Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków

chemicznych pochodzących m.in. z ropy naftowej, gazu ziemnego.
Włókna poliamidowe

Podstawowymi

surowcami

do

produkcji

włókien

poliamidowych są: ropa naftowa i smoła pogazowa,
otrzymywana przy suchej destylacji węgla. Z surowców tych
uzyskuje

się

tzw.

kaprolaktam,

będący

produktem

wyjściowym do otrzymywania włókien poliamidowych, który
po stopieniu i wymieszaniu z wodą przetwarza się
w poliamid, a następnie formuje się w taśmę i zestala.
Włókna są formowane metodą przędzenia na mokro.

Włókna poliamidowe wyróżniają się bardzo wysoką
wytrzymałością na rozciąganie i ścieranie, niewielką
higroskopijnością, małą wrażliwością na wodę, temperaturę
i związki chemiczne.

Rys. 14. Przędzenie metodą stopu [4, s. 29]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Włókna poliamidowe są niepalne, przy temperaturze 215°C ulegają zmiękczaniu, a przy

wyższych temperaturach topią się. Włókna poliamidowe odznaczają się wyjątkową
sprężystością. Stosowane są do produkcji wielu wyrobów, m.in. pończoch damskich, tkanin
sukienkowych, wstążek, tasiemek, koronek, dzianin bluzkowych i bieliźnianych. Włókna
poliamidowe stosowane są również do produkcji wyrobów technicznych: np. kordy
samochodowe, samolotowe, tkaniny spadochronowe, materiały filtracyjne, taśmy
dekoracyjne, sieci rybackie.
Nazwy handlowe polskich włókien poliamidowych to: Stilon ( włókna ciągłe) i Polana
(włókna odcinkowe).
Włókna poliestrowe

Surowcami wyjściowymi do produkcji włókien poliestrowych jest kwas tereftalowy,

otrzymywany z ropy naftowej oraz glikol etylenowy otrzymywany z etylenu. Pierwszą
czynnością jest otrzymywanie na drodze estryfiakcji związku wielkocząsteczkowego
poliestru. Płynny polimer po przejściu przez dysze szczelinowe tężeje, tworząc cienką taśmę.
Taśmę tnie się na małe płatki, które są bezpośrednim surowcem do formowania włókien.
Proces snucia i wykończania włókien poliestrowych jest podobny do procesów stosowanych
przy wywarzaniu włókien poliamidowych.
Włókna poliestrowe charakteryzują się:

−

wysoką wytrzymałością na rozciąganie,

−

wysoką odpornością na tarcie,

−

bardzo wysoką sprężystością,

−

niską higroskopijnością,

−

wysoką zdolnością do stabilizacji termicznej, tj. zachowania trwałych kształtów
nadanych im na gorąco,

−

podatnością na elektryzowanie się,

−

dużą odpornością na działanie zasad.

Włókna poliestrowe stosuje się samoistnie, jak i w mieszankach z wełną, bawełną, lnem
i sztucznymi włóknami celulozowymi. Z włókien tych wytwarza się tkaniny i dzianiny
sukienkowe, ubraniowe, płaszczowe i bluzkowe, firanki, krawaty itp. oraz w coraz większym
stopniu tkaniny techniczne.
Włókna poliestrowe produkowane są w Polsce pod nazwa handlową Elana (włókna
odcinkowe) i Torlen (włókna ciągłe).
Włókna poliakrylonitrylowe

Surowcem wyjściowym do produkcji włókien poliakrylonitrylowych jest akrylonitryl.

Ogólna zasada otrzymywania tych włókien jest podobna do produkcji poprzednio
omówionych włókien poliestrowych i poliamidowych. Produkuje się je tylko jako włókna
cięte. Polskie włókno to Anilana.

Odznaczają się one dużą odpornością na działanie czynników atmosferycznych, dużą

wytrzymałością na zrywanie i gniecenie. Są ponadto odporne na działanie kwasów i zasad.

Włókna te mogą być stosowane samodzielnie lub w mieszankach, najczęściej z wełną.

Włókna poliakrylonitrylowe są szeroko stosowane do wytwarzania wyrobów dzianych,
których struktura i przeznaczenie wymagają dużej puszystości, miękkości i izolacyjności
cieplnej, jak: swetry, szale itp. Stosowane są również do wyrobu tkanin sukienkowych
i dekoracyjnych, drapanych tkanin kocowych, dywanów oraz sztucznych futer.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak klasyfikujemy surowce włókiennicze?
2. Jak klasyfikujemy włókna naturalne i chemiczne?
3. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna pochodzenia naturalnego: bawełna, len,

konopie, wełna, jedwab?

4. Jak produkuje się włókna wiskozowe, poliamidowe, poliestrowe, poliakrylonitrylowe?
5. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna wiskozowe, poliestrowe, poliamidowe,

poliakrylonitrylowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozróżnij włókna wełny, bawełny i poliestrowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko zgodnie z wymaganiami ergonomii i bezpieczeństwa pracy,
2) zapoznać się z obsługą mikroskopu,
3) z pęczków włókien wełny, bawełny i poliestrowych, pobrać za pomocą pincety

pojedyncze włókna,

4) pojedyncze włókna umieścić na szkiełkach przedmiotowych i przykryć je szkiełkiem

nakrywkowym,

5) umieszczać kolejno przygotowane preparaty na stoliku mikroskopu i przeprowadzić

obserwacje przy różnych powiększeniach,

6) na podstawie przeprowadzonej obserwacji narysować obrazy oglądanych podłużnych

widoków włókien i porównać je ze zdjęciami zamieszczanymi w poradniku dla ucznia,

7) nazwać poszczególne włókna i podać ich charakterystyczne cechy budowy,
8) wyniki zapisać w zeszycie ćwiczeń,
9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

pęczki włókien wełny, bawełny, poliestrowych,

–

mikroskop z oprzyrządowaniem,

–

pinceta,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Porównaj właściwości włókien wełny i włókien poliestrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypełnić tabelkę wg wzoru, używając określeń: duża, mała,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rodzaj włókna

Właściwość

wełna

poliestrowe

Wytrzymałość na
rozciąganie

Sprężystość

Podatność na spilśnianie

Podatność na elektryzowanie

Higroskopijność

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Porównaj wytrzymałość na rozciąganie nitki bawełnianej suchej i mokrej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozerwać ręcznie suchą, a następnie mokrą nitkę bawełnianą,
2) porównać wytrzymałość nitki w stanie suchym i mokrym,
3) wyniki zapisać w zeszycie ćwiczeń,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki nitek bawełnianych,

–

zlewka z wodą,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować surowce włókiennicze?





2) sklasyfikować włókna naturalne i chemiczne?





3) określić zastosowanie włókien: bawełny, lnu, konopi, wełny,

jedwabiu naturalnego?





4) omówić sposoby produkcji włókien: wiskozowych, poliamidowych,

poliestrowych, poliakrylonitrylowych?





5) omówić zastosowanie włókien: wiskozowych, poliamidowych,

poliestrowych, poliakrylonitrylowych?





6) rozróżnić włókna pod mikroskopem?





7) porównać właściwości włókien?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały włókiennicze są wyrobami, które powstają w wyniku różnorodnych procesów

produkcyjnych.

Podstawowe materiały włókiennicze są wyrabiane z nitek. W przeważającej ilości są to

wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku do długości i szerokości.
Zależnie od systemu splatania nitek rozróżnia się następujące rodzaje tych wyrobów:
–

tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym,

–

dzianiny, w których nitki tworzą oczka wzajemnie się przeplatające,

–

wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów,

–

przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w tkaninę.

a)

b)

c)

d)

Rys. 3. Wyroby z nitek: a) tkanina, b) dzianina, c) plecionka d) przędzina [1, s. 113]

Obok materiałów z nitek w kuśnierstwie stosowane są materiały wytwarzane

bezpośrednio z włókien. Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy
materiałów: filce i włókniny.

Filce są to wyroby włókiennicze otrzymywane przez spilśnienie włókien wełny oraz ich

mieszanek z innymi włóknami.

Włókniny to wyroby włókiennicze otrzymywane z odpowiednio uformowanej luźnej

masy różnych włókien połączonych przeszywaniem, igłowaniem lub sklejaniem.

W kuśnierstwie stosowane są również inne materiały włókiennicze, np.: materiały

powlekane, laminaty, futra sztuczne.

Tkaniny

Tkaniną jest nazywany płaski wyrób utworzony z dwóch układów nitek osnowy i wątku.

Osnowa przebiega wzdłuż tkaniny, a wątek prostopadle do niej. Obrzeża tkaniny nazywają się
krajkami.

Rys. 4. Ogólny schemat tkaniny [6, s. 85]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Osnowa i wątek przeplatają się ze sobą według określonego porządku, który nazywamy

splotem. Najmniejszą liczbę nitek wątku i osnowy, po której porządek przeplatania obu
układów nitek w tkaninie powtarza się, nazywamy raportem splotu. Każda nitka osnowy
tworząc splot przechodzi na przemian nad i pod określoną liczbą nitek wątku. Jeżeli nitka
osnowy przechodzi górą, to odcinek ten tworzy pokrycie osnowowe. Jeżeli natomiast
na pewnym odcinku wątek pokrywa osnowę, to odcinek ten tworzy pokrycie wątkowe.

a) b)

Rys. 5. Pokrycia: a) osnowowe, b) wątkowe [6, s. 94]

Na rysunku splotu zakreskowane pole papieru

kratkowanego

oznacza

pokrycie

osnowowe,

a nie zakreskowane pokrycie wątkowe.
W lewym dolnym rogu rysuje się raport splotu,
oznaczając pokrycie osnowowe barwą czarną.
Do oznaczania splotu stosuje się też cyfrowy
wyróżnik raportu splotu, wyrażony w postaci
ułamka, w którym nad kreską podaje się liczby
pokryć osnowowych, a pod kreską liczby pokryć
wątkowych w raporcie splotu. Rozróżnia się raport
osnowowy (R

o

) i raport wątkowy (R

w

).

Rys. 6. Rysunek splotu płóciennego [6, s. 96]

Sploty tkanin dzieli się na następujące grupy:

−

sploty zasadnicze,

−

sploty pochodne: od splotów zasadniczych i kombinowane.

Tabela 1. Podział splotów [2, s. 12]

Sploty zasadnicze

Sploty pochodne od zasadniczych

płócienny

rypsowy
panama

skośny osnowowy i wątkowy

skośny wzmocniony
skośny łamany tzw. „jodełka”
skośny wielorządkowy

atłasowy i satynowy

atłasowy wzmocniony
atłasowy nieregularny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Sploty zasadnicze

Rys. 7. Splot płócienny

R

o

= R

w

= 2 [1, s. 120]

Splot płócienny
W splocie tym nitka wątku przebiega kolejno pod jedną
i nad jedną nitką osnowy. Splot płócienny nadaje
tkaninie gładką powierzchnię i pewną sztywność.
Wygląd lewej i prawej strony tkaniny jest jednakowy.
Splot ten stosuje się do wyrobu tkanin, których
wytrzymałość na wyciąganie i wyszarpywanie nitek
powinna być duża, np. przeznaczonych na bieliznę,
odzież sportową. Jest to splot najczęściej stosowany
w tkactwie.

Rys. 8. Splot skośny

R

o

= R

w

= 3 [1, s. 120]

Splot skośny (rządkowy)
Na powierzchni tkanin o splotach skośnych powstają
skośne rządki. Nachylenie ich zależy od gęstości
ułożenia nitek wątku i osnowy. Do oznaczania kierunku
rządków przyjmuje się litery S i Z. Jeżeli rządki po
prawej stronie tkaniny biegną w górę ku prawemu
brzegowi, to po stronie lewej biegną w górę ku lewemu
brzegowi tkaniny, a zatem prawa strona ma inny wygląd
niż lewa strona. Tkaniny o splocie skośnym są bardziej
miękkie i porowate niż tkaniny o splocie płóciennym
wykonane z tych samych nitek. Splot ten i jego odmiany
stosuje

się

często

do

tkanin

wełnianych

i wełnopodobnych.

Rys. 9. Splot atłasowy

R

o

= R

w

= 5 [1, s. 121]

Splot atłasowy
W splotach atłasowych, podobnie jak w skośnych, wątek
przebiega nad lub pod większa liczbą nitek osnowy.
Liczba nitek w raporcie wynosi co najmniej 5. Punkty
przeplotu nitek nie tworzą ciągłych skośnych linii lecz są
rozproszone w określonym porządku i wobec tego mało
widoczne, przez co powierzchnia tkaniny jest gładka
i zależnie od połysku nitek mniej lub bardziej lśniąca.

Rys. 10. Splot satynowy

R

o

= R

w

= 5 [1, s. 121]

Splot satynowy
Jeżeli w miejscach przeplotu osnowa pokrywa wątek,
a pozostała powierzchnia splotu jest pokryta luźno
leżącymi nitkami wątku, to splot taki nazywa się
satynowym. Przy splocie satynowym po lewej stronie
tkaniny

występuje

odpowiedni

splot

atłasowy

i odwrotnie.
Sploty satynowe i atłasowe stosuje się przede wszystkim
w tkaninach z nitek lśniących z jedwabiu naturalnego,
ciągłych

włókien

chemicznych

lub

bawełny

merceryzowanej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Sploty pochodne od splotu płóciennego

Rys. 11. Splot rypsowy

R

o

= 2, R

w

= 4 [1, s. 122]

Splot rypsowy
Odznacza

się

delikatnymi

prążkami

(żeberkami)

poprzecznymi

lub

rzadziej

podłużnymi.

Splotem

rypsowym wytwarza się tkaniny na suknie, okrycia
damskie, wstążki oraz tkaniny dekoracyjne i meblowe.

Rys. 12. Splot panama

R

o

= R

w

= 4 [1, s. 122]

Splot panama
Powstaje przez przeplatanie się dwóch lub więcej nitek
osnowy z taką samą liczbą nitek wątku, wskutek czego
na powierzchni tworzą się kwadraciki. Tkaniny o takim
splocie są bardziej przewiewne i miękkie od tkanin
o splocie płóciennym. Tkaniny o splocie panama używa
się na koszule letnie, bluzy sportowe.

Sploty pochodne od splotu skośnego

Rys. 13. Splot skośny wzmocniony

R

o

= R

w

= 4 [1, s. 123]

Splot skośny wzmocniony
Powstaje przez powiększenie liczby pokryć osnowy
lub wątku. Stosując ten splot, uzyskuje się tkaninę
o dobrej układalności i dużej wytrzymałości.

Rys. 14. Splot skośny łamany zwany

jodełką

R

o

=6, R

w

= 4 [1, s. 123]

Splot skośny łamany zwany jodełką
W splocie tym skos prawy zmienia się w regularnych
odstępach w lewy. Splot ten często stosowany jest
w tkaninach ubraniowych, płaszczowych i niektórych
bieliźnianych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wpływ splotu na właściwości tkanin

Rodzaj zastosowanego splotu wpływa na:

−

wytrzymałość na rozciąganie – im więcej w splocie punktów przewiązań osnowy
z wątkiem, tym tkanina wykazuje większa wytrzymałość na rozciąganie,

−

odporność na ścieranie – im mniej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje się
bardziej odporna na ścieranie,

−

podatność do układania się – im więcej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje
się sztywniejsza i mniej podatna na układanie się,

−

gładkość powierzchni – im dłuższe pozostają w splocie odcinki nitek nie przewiązanych,
tym powierzchnia tkaniny jest gładsza i z większym połyskiem,

−

izolacyjność cieplna – zastosowanie splotów złożonych ( np. o dwóch warstwach wątku)
można zwiększyć nie tylko wytrzymałość na rozciąganie ale i izolacyjność cieplną.
W kuśnierstwie największe zastosowanie mają tkaniny podszewkowe. Stanowią

estetyczne wykończenie wyrobów futrzarskich, wzmacniają je i ułatwiają ich zakładanie.
Materiały podszewkowe muszą się charakteryzować śliską powierzchnią, wysoką
odpornością na ścieranie i na mięcie, dobrą odpornością barwnika na tarcie, pot.
Bardzo rozpowszechnionym rodzajem podszewek stosowanych w kuśnierstwie są tkaniny
o splocie atłasowym oraz dzianiny osnowowe z ciągłych włókien syntetycznych. Materiały te
charakteryzują się dobrą wytrzymałością na ścieranie, ale gorszymi od podszewek z włókien
wiskozowych,

właściwościami

higienicznymi.

Rodzaj

podszewki

pod

względem

zastosowanego surowca, splotu, koloru, powinien być skoordynowany z materiałem
zasadniczym wyrobu futrzarskiego.
Produkowane są również podszewki o przeznaczeniu specjalnym. Do wykonania kieszeni
wewnętrznych stosuje się tzw. kieszeniówki. Są to tkaniny bawełniane lub poliestrowo–
bawełniane o splocie skośnym łamanym lub skośnym wzmocnionym. Charakteryzują się
wysoką wytrzymałością na ścieranie.

Dzianiny

Dzianiny wytwarzane są w procesie mechanicznym, zwanym dzianiem. Podstawowym

elementem budowy dzianiny są oczka.

Rys. 15. Pętla oczka [7, s. 13] Rys. 16. Układ oczek w rządku i kolumience [7, s. 13]

Układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych jedno nad drugim jest nazywany

kolumienką. Natomiast układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych obok siebie nazywa
się rządkiem. Oczka niezależnie od ich budowy i układu mają stronę prawą i lewą. Prawą
stroną oczka jest ta, na której są widoczne odcinki łączące wierzchołek i podstawę oczka.
Lewą stroną oczka jest ta, na której jest widoczny wierzchołek i łączniki oczka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Podstawowymi cechami charakteryzującymi dzianinę jest liczba rządków i kolumienek

oraz grubość. Im więcej rządków i kolumienek oczek przypada na odcinek określonej
długości, tym dzianina jest bardziej ścisła. Grubość dzianiny zależy od grubości użytej nitki
i rodzaju splotu.

Surowcami dla przemysłu dziewiarskiego są nitki z włókien naturalnych, sztucznych

i syntetycznych. Dzianiny produkuje się na specjalnych maszynach dziewiarskich lub ręcznie
szydełkiem lub na drutach. Na maszynach dziewiarskich produkowane są dzianiny rządkowe
i kolumienkowe. Dzianiny rządkowe przy wyciąganiu nitki dają się łatwo pruć, natomiast
w dzianinach kolumienkowych oczka nie ulegają pruciu.

Rys. 17. Dzianiny rządkowe [4, s. 74]

Rys. 18. Dzianiny kolumienkowe [4, s. 74]

Dzianiny są bardziej miękkie i przyjemniejsze w noszeniu niż tkaniny, gdyż są wykonane

z nitek o małej ilości skrętów oraz przeplatanie nitki w wyrobie dzianym jest znacznie
luźniejsze niż wątku i osnowy w tkaninach. Luźna struktura dzianin zapewnia ich dobre
właściwości higieniczne, niegniotliwość i dużą sprężystość. Może jednak występować
w wyrobach tego typu tendencja do mechacenia i pillingowania. W wyrobach dziewiarskich
z jedwabi modyfikowanych, występuje niekorzystne zjawisko zaciągania oczek, które
znacznie obniża ich jakość. Zależnie od układu oczek oraz różnego rodzaju nitek i ich barwy
otrzymuje się wielką rozmaitość dzianin jedno- i wielobarwnych, gładkich i wzorzystych.

Dzianina odznacza się dużą rozciągliwością i elastycznością, w związku z czym do jej

konfekcjonowania muszą być stosowane takie maszyny, których ściegi charakteryzują się
również odpowiednią elastycznością.

W wyrobach futrzarskich dzianiny wykorzystywane są do ocieplania (watolina) oraz

do konfekcjonowania elementów tzw. wyrobów „łączonych”, np. rękawów, mankietów,
obrzeży kurtek i płaszczy. Na elementy te wykorzystywane są dzianiny wysokiej jakości,
o dużych walorach estetycznych i higienicznych, a ich zastosowanie daje możliwość
zmniejszenia zużycia skór futerkowych.

Wady i uszkodzenia tkanin i dzianin

Wady tkanin mogą pochodzić z surowca przędzalniczego, z wadliwego przędzenia,

tkania lub wykończenia tkanin. Większość wad występujących w tkaninach stanowią błędy
tkackie. Do ważniejszych błędów naruszających wygląd zewnętrzny tkanin wytwarzanych
z różnych rodzajów surowca, o różnym przeznaczeniu użytkowym zalicza się:
–

zabrudzenia jednonitkowe i wielonitkowe występujące na powierzchni tkaniny na skutek
wrobienia zabrudzonych odcinków przędzy,

–

zgrubienia powstające na skutek wrobienia pojedynczych lub podwójnych nitek przędzy
o zwiększonej średnicy lub na skutek tworzenia się skrętek, nalotów,

–

blizny (brakujące nitki) powstające na skutek miejscowego odcinka braku jednej
lub kilku nitek osnowy lub wątku,

–

nieprawidłowy przeplot polegający na przeplocie nitek niezgodnym z raportem splotu
w skutek nieprawidłowego przewlekania do nicielnic lub nieodszukania wątku,

–

dziury, są to miejscowe wyrwy, przebicia, przecięcia tkaniny lub miejscowe
wielonitkowe nie przeplecenia nitek osnowy z wątkiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

–

rozrzedzenia polegające na miejscowej zmianie gęstości wątku na całej szerokości
tkaniny,

–

nieprawidłowy

druk

polegający

na

przesunięciach,

niedodrukach,

zaciekach

lub załamkach wzoru.

Do błędów wykończalniczych zalicza się: nierównomierność barwy, smugi apreterskie.
Inne błędy to:
–

uszkodzone brzegi na skutek oderwania, rozerwania, rozsunięcia, itp.,

–

uszkodzone krajki przez rozerwanie, postrzępienie,

–

zniekształcone krajki występujące na skutek nieprawidłowego przeplotu lub zaciągnięcia
itp.

Błędy tkaniny wyraźnie widoczne jak np. nitki na powierzchni tkaniny nie związane splotem,
duże plamy i zabrudzenia smarem z maszyn, dziury w tkaninie itp. zaznacza się czerwoną
nitką na krajkach tkaniny.
Szczegółowy opis błędów tkanin oraz ich klasyfikacja znajduje się w normie PN–93/P–06709.

Rys. 19. Błędy tkanin [1, s. 160−161]

Błędy występujące w dzianinie można podzielić na:

−

błędy przędzy,

−

błędy powstałe w wyniku złej pracy maszyny,

−

błędy spowodowane niewłaściwą obsługą maszyn.

Błędy pierwszej grupy można ograniczyć do minimum przeprowadzając staranną kontrolę
przędzy przeznaczonej do dziania. Przędza o zbyt dużej nierównomierności grubości lub
skrętu wywołuje w dzianie zgrubienia lub pocienienia, które uwidaczniają się w dzianinie
w postaci pasów poprzecznych lub podłużnych. Zabrudzenia w przędzy powstałe w wyniku
niewłaściwego jej magazynowania bądź transportu, nieodpowiedniej konserwacji maszyn
występują w dzianinie tworząc na jej powierzchni pasy, które nie zawsze dają się usunąć
w procesie wykończania.
Do błędów dzianin, będących wynikiem złej pracy maszyn, możemy zaliczyć:

−

błędy ścisłości, które przejawiają się w dzianinie o zmiennych wymiarach oczek
w postaci pasów,

−

błędy splotu, uwidaczniają się w postaci spuszczonych oczek, nabierania kilku oczek
na jedną igłę. W splotach wzorzystych może wystąpić zdeformowanie wzoru.

Do błędów wynikających z nieprawidłowej obsługi maszyn można zaliczyć:

−

dziury, które powstają w wyniku niezauważenia złamania igły, zrywów nitek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

−

zrywy nitek, najczęściej powstają z powodu skrzywienia igły lub zbyt dużego napięcia
przędzy.

Obok wymienionych mogą występować błędy wykończenia. Błędy te mają na ogół charakter
analogiczny do błędów wykończenia tkanin.

Włókniny

Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luźnych, odpowiednio

uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.

Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:

–

przygotowanie mieszanki włókien,

–

zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, tzw. runa,

–

łączenie włókien,

–

wykończanie.
Łączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:

–

przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych
w zestaw igieł zasilanych nićmi;

–

igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się
dla włókniny elementem wiążącym,

–

klejenie.

Wykończanie włóknin w zależności od potrzeb prowadzi się poprzez barwienie, drukowanie,
nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.

Surowcami

do

produkcji

włóknin

są

włókna:

bawełniane,

wiskozowe,

poliakrylonitrylowe, poliestrowe.
W wyrobach futrzarskich stosowane są włókniny ocieplające oraz klejone. Włókniny
ocieplające stosowane są zamiast tradycyjnej watoliny, produkowanej z włókien naturalnych.
Pozwala to na znaczne obniżenie ciężaru gotowego wyrobu, przy polepszeniu właściwości
ciepłochronnych.

Włókniny sztywnikowe zwane wkładami klejonymi, przykleja się do dermy skór

futerkowych na specjalnych prasach przy podwyższonej temperaturze i odpowiednim
docisku, względnie przy pomocy żelazka. W tym celu na włókninę nanoszony jest punktowo
łatwo topliwy klej, który w podwyższonej temperaturze topi się i dzięki temu trwale
przymocowuje włókninę do skóry. Przyklejona włóknina nadaje gotowym wyrobom lepszy
wygląd estetyczny oraz utrwala kształt wyrobu.

Laminaty

Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu

włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego np.
poliuretanowa.
Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:
–

laminowanie termiczno – płomieniowe: tkanina i pianka po odwinięciu są kierowane
między wałki kalandrujące. Przesuwająca się obok palnika pianka zostaje
powierzchniowo nadtopiona, tworząc warstwę sklejającą, która pod dociskiem wałków
kalandra łączy tkaninę z pianką. Po przejściu nad urządzeniem chłodzącym, gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające.

–

klejenie – może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie
suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

odparowania rozpuszczalnika. W takim „suchym" stanie następuje połączenie tkaniny
z pianką pod lekkim dociskiem wałków kalandrujących. Wyroby trójwarstwowe
otrzymuje się w metodzie klejenia przez powtórne laminowanie sklejonej z materiałem
pianki.

–

pikowanie (przeszywanie).

Laminaty są materiałami lekkimi, o dobrej odprężności, ciepłymi, o stabilnych wymiarach,
łatwymi w konserwacji, trudnymi do konfekcjonowania. W wyrobach futrzarskich laminaty
stosowane są do ocieplania, jednak mają mniejsze znaczenie niż włókniny i tradycyjne
materiały ocieplające.

Futra sztuczne

Futrem sztucznym nazywamy wyroby włókiennicze futropodobne, które swoim

wyglądem zewnętrznym imitują różne rodzaje skór naturalnych.
W zależności od sposobu produkcji rozróżnia się futra sztuczne: tkane, dziane i klejone.
Najszersze zastosowanie ma metoda otrzymywania futer dzianych, gdyż pozwala
na wykorzystanie mieszanek różnych włókien, co daje możliwość uzyskiwania różnych
imitacji przypominających futra naturalne.

Surowcami do wytwarzania futer sztucznych są włókna wełniane, wiskozowe,
poliakrylonitrylowe, poliamidowe. Dodatek włókien syntetycznych zapobiega m.in.
spilśnianiu się wełny i splątaniu runa.
Futra sztuczne powinny:
–

mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie powinny wypadać, w tym celu lewą
stronę wyrobu pokrywa się klejem lateksowym,

–

mieć runo odporne na ścieranie,

–

być barwione barwnikami o dużej trwałości na światło, wodę i tarcie.

Futra sztuczne wykorzystywane są w produkcji odzieży
damskiej, męskiej, dziecięcej (futer, kurtek, czapek,
kołnierzy). Szeroko są stosowane do produkcji
podpinek ocieplających do płaszczy, kurtek oraz
na odzież sportową.
Przy rozkroju sztucznych futer podobnie jak przy
futrach naturalnych musi być uwzględniony kierunek
włosa. Skrojone elementy szyje się na maszynach
kuśnierskich, zabezpieczając brzegi futra cienką
podklejoną taśmą.

Rys. 20. Furo sztuczne imitujące lisy [11]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak zbudowana jest tkanina, dzianina, włóknina?
2. Co nazywamy splotem tkackim?
3. Jakie są zasadnicze sploty tkackie?
4. Jak rodzaj splotu wpływa na właściwości tkaniny?
5. Jak rozpoznaje się dzianinę rządkową, a jak kolumienkową?
6. W jaki sposób wytwarza się dzianiny,
7. W jaki sposób wytwarza się laminaty?
8. Jakie są rodzaje futer sztucznych?
9. Jakie błędy i wady mogą występować w tkaninach i dzianinach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj budowę tkaniny i dzianiny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć otrzymane próbki tkaniny, dzianiny, wykorzystując lupę,
2) wypruć nitkę z każdego materiału i zaobserwować sposób przeplatania nitek,
3) nazwać poszczególne materiały,
4) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki ocenianych materiałów, a następnie opisać i porównać

ich budowę,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki tkaniny, dzianiny,

–

lupa,

–

igła preparacyjna,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj splotu tkackiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać z kolekcji tkanin próbki o splotach zasadniczych: płóciennym, skośnym,

atłasowym i satynowym, wykorzystując lupę,

2) wkleić próbki tkanin do zeszytu ćwiczeń wg poniższego wzoru,
3) wykonać schemat rysunku splotu dla poszczególnych tkanin,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Nazwa splotu

Próbka tkaniny

Schemat splotu

Oznaczenie splotu

płócienny

skośny

atłasowy

satynowy

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kolekcja tkanin odzieżowych o różnych splotach,

–

plansze lub foliogramy z rysunkami splotów: płóciennego, skośnego, atłasowego,
satynowego,

–

lupa,

–

igła preparacyjna,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Rozróżnij futro sztuczne wykonane na krosnach i na maszynach dziewiarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie w katalogach próbki futer sztucznych,
2) wybrać z kolekcji futer sztucznych próbki wykonane na krosnach i na maszynach

dziewiarskich,

3) wyjaśnić czym kierowałeś się dokonując wyboru poszczególnych rodzajów próbek,
4) wkleić próbki wybranych materiałów do zeszytu ćwiczeń, opisać je,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi futer sztucznych,

–

kolekcja futer sztucznych,

–

lupa,

–

przybory do pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Sporządź katalog materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić próbki materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie,
2) posegregować próbki na tkaniny, dzianiny, włókniny, laminaty, futra sztuczne

i porównać z katalogiem materiałów włókienniczych,

3) wykonać katalog i opisać poszczególne próbki,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zebrane przez ucznia próbki materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie,

–

katalog próbek materiałów włókienniczych,

–

lupa,

–

nożyczki,

–

karton A-4,

–

skoroszyt lub segregator,

–

przybory do pisania,

–

klej,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Ćwiczenie 5

Rozpoznaj błędy tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć otrzymane od nauczyciela próbki tkanin z błędami,
2) zidentyfikować rodzaj błędu w każdej próbce, wykorzystując katalog błędów oraz normę,
3) nazwać zauważone błędy,
4) wkleić próbki tkanin z błędami do zeszytu ćwiczeń, opisać je i podać przyczyny ich

powstawania,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin z błędami,

−

katalog tkanin z błędami wraz z opisem,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

nożyczki,

−

klej lub taśma klejąca,

−

przybory do pisania,

−

norma PN–93/P–6709 Tkaniny. Błędy,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić budowę tkaniny, dzianiny, wyrobu plecionego?





2) scharakteryzować i rozróżnić sploty tkackie: zasadnicze i pochodne?





3) określić wpływ rodzaju splotu na właściwości tkaniny?





4) wyjaśnić sposób wytwarzania dzianin?





5) scharakteryzować

włókniny

i

wskazać

ich

zastosowanie

w kuśnierstwie?





6) określić zastosowanie włóknin w kuśnierstwie?





7) rozróżnić futra sztuczne wykonane różnymi technikami?





8) określić właściwości i zastosowanie laminatów w kuśnierstwie?





9) rozróżnić błędy i wady tkanin i dzianin?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.3. Inne materiały pomocnicze

4.3.1. Materiał nauczania

Skóry naturalne

Przy konfekcjonowaniu niektórych skór futerkowych dość często wykorzystuje się skóry

bez włosa, takie jak skóry podszewkowe, welurowe, licowe i inne. Skóry te najczęściej
stosowane są w celu zmniejszenia zużycia cennych rodzajów skór futerkowych
lub do produkcji wyrobów tzw. „łączonych”, gdzie skóry futerkowe łączone są ze skórami
bez włosa dla uzyskania ciekawych efektów i poprawy wyglądu estetycznego.

W przypadku skór długowłosych o gęstej okrywie włosowej, jak np. lisów polarnych

i pospolitych, dzięki zastosowaniu do galonowania skór podszewkowych lub welurowych
uzyskuje się bardziej „płaskie” futro, co znakomicie rozszerza asortyment produkowanej
konfekcji i pozwala zaoszczędzić duże ilości cennych skór.

Do najważniejszych skór odzieżowych wykorzystywanych w futrzarstwie należą: skóry

podszewkowe, anilinowe oraz welurowe.
Skóry podszewkowe

Skóry podszewkowe wyprawiane są różnymi metodami z różnego surowca. Najczęściej

skóry podszewkowe wyprawia się w stanie naturalnym lub w postaci barwionych na kolory
pastelowe. Skóry barwione muszą wykazywać wysoką odporność na tarcie na sucho i na
mokro.
Odmianą skór podszewkowych są skóry wykończane od strony lica przez szlifowanie. Skóry
takie mogą być barwione lub wykończane w stanie naturalnym. Skóry podszewkowe
wykorzystuje się w futrzarstwie przy konfekcjonowaniu skór długowłosych metodą
galonowania.
Skóry anilinowe i półanilinowe

Skóry anilinowe są to skóry wykończone farbami, w których stosuje się pigmenty

przeświecające, nie maskujące naturalnego uziarnienia lica. Skóry anilinowe różnią się tym od
boksów zwykłych, że rysunek ich lica jest widoczny, a skóra jest bardzo miękka i niezbyt gruba.

Rys. 21. Rysunek lica skóry

cielęcej [4, str. 121]

Rys. 22. Rysunek lica skóry

koziej [4, str. 121]

Rys. 23. Rysunek lica skóry

jagnięcej [4, str. 121]

Skóry półanilinowe, to takie skóry, w których lico jest lekko zeszlifowane, a w farbach

kryjących zastosowano pigmenty, lecz wykończenie jest podobne do anilinowego.

Skóry anilinowe wykorzystywane są w futrzarstwie przede wszystkim przy produkcji

wyrobów tzw. łączonych, w których niektóre elementy wyrobu, np. plecy, brzegi, paski,
przody, wykonane są ze skóry, a reszta wyrobu ze skór futrzarskich.
Welury

Skóry welurowe wyprawiane są z surowca koziego, cielęcego, świńskiego lub bydlęcego.

Charakterystyczną cechą welurów jest wykończenie ich od strony mizdry przez dokładne
oszlifowanie w celu skrócenia włókna i uzyskania charakterystycznego „zamszowego”
wyglądu. Najlepsze i najbardziej delikatne są welury cielęce i kozie. Grubość skór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

welurowych cielęcych, kozich i świńskich zależy od rodzaju surowca i waha się w granicach
od 0,5 do 1,2 mm.
Skóry welurowe używane są w futrzarstwie do rozszywania różnych rodzajów skór
futerkowych, podczas ich konfekcjonowania oraz do produkcji wyrobów „łączonych”.
Nubuki

Nubuki są to skóry wyprawione z surowca świńskiego, cielęcego, bydlęcego, garbowane

metodą chromową. W odróżnieniu od skór welurowych wykończane są od strony lica przez
delikatne szlifowanie. Skóry te barwi się na jasne kolory, a ich wybarwienie powinno być
równomierne i odporne na tarcie na sucho i na mokro. Skóry nubukowe wykorzystuje się
w futrzarstwie podobnie jak skóry welurowe.

Nici

Nici powstają przez skręcenie dwu lub więcej nitek pojedynczych i odpowiednie ich

wykończenie. Podstawowymi surowcami do produkcji nici odzieżowych są przędze
bawełniane i bawełnopodobne, przędze z włókien ciętych poliestrowych i ciągłych
poliestrowych i poliamidowych oraz przędze rdzeniowe poliestrowo-celulozowe.

Ze względu na duże naprężenie nitki w maszynie w czasie procesu szycia, nici odzieżowe

muszą się odznaczać szczególnie dobrą wytrzymałością na rozciąganie, równomierną
grubością i gładkością. Bardzo ważną rolę w procesie wytwarzania nici zajmuje obróbka
wykończalnicza. Ze względu na sposób wykończania, rozróżnia się nici: matowe,
nabłyszczane i merceryzowane, białe lub barwione.

Nici stosowane w kuśnierstwie nie powinny mieć dużego wydłużenia względnego, gdyż

może to spowodować uszkodzenie szwów, ponadto nie powinny się one strzępić, kurczyć
oraz powinny mieć dużą wytrzymałość. Nici kolorowe powinny być odporne na tarcie na
sucho i na mokro oraz na działanie wody. Dobór nici do szycia określonych wyrobów
futrzarskich zależy od rodzaju konfekcjonowanych skór i wielkości wyrobu. Na przykład przy
skórach dużych (owczych, kozich, cielęcych) stosuje się nici Nm 30, 40. Przy skórach
średnich: króliczych, karakułowych Nm 40, 50, a przy skórach małych i cienkich: suseł,
popielica, gronostaj-nici Nm 60, 70, 80.

Jedną z ważniejszych cech nici oznaczanych na opakowaniu (nawoju, szpulce) jest

grubość. Obok numeru metrycznego Nm, podaje się numer masowy Tt (tex), a także numer
handlowy Nh.

Numer metryczny Nm oznacza długość nitki w [m] o masie 1g. Im cieńsza jest nitka, tym

ma wyższy numer metryczny na przykład Nm 20 oznacza nitkę, której 20 m ma masę 1g.

Numer [tex] oznacza masę nici o długości 1000 m. Oprócz grubości nici podaje się liczbę

pojedynczych nitek i kierunek ich skrętu (Z lub S).

Tabela 2. Zależność między numerem handlowym, długościowym i masowym [6, s. 71]

Numer handlowy (Nh)

Numer długościowy (Nm)

Numer masowy Tt (dtex)

30

30/3

383x3

40

30/2

380x2

60

40/2

280x3

80

50/2

220x2

100

65/2

160x2

120

80/2

130x2

140

90/2

120x2

160

105/2

95x2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Do celów futrzarskich należy stosować nici wyższej jakości, gdyż wyroby futrzarskie

należą do wyrobów drogich, długotrwałego użytkowania.

Pasmanterie

Pasmanterie są to wyroby tkane, powstające z przeplatania się nitek osnowy i wątku pod

kątem prostym oraz wyroby plecione, w których nitki przeplatają się nawzajem i nie tworzą
między sobą kąta prostego. Powinny one być dobrane tak, aby podkreślały i uzupełniały
cechy użytkowe wyrobu. Spełniają one również funkcję zdobniczą.

Produkcja ich odbywa się takimi samymi technikami jak produkcja materiałów

odzieżowych. Istnieją, więc pasmanterie tkane, dziane, plecione i produkowane w sposób jak
włókniny. Niemal każdy rodzaj pasmanterii jest zdobiony kilkoma sposobami jednocześnie,
za pomocą mieszania włókien i kolorów, rodzajów splotów i przez odpowiednie procesy
wykończalnicze.
Największe zastosowanie mają taśmy tkane i plecione.
Taśmy tkane

Taśmy tkane są wyrabiane z bawełny, włókien sztucznych lub syntetycznych, tkane

splotem płóciennym, skośnym lub atłasowym.
Tasiemki krawieckie o splocie płóciennym lub skośnym łamanym służą do wzmacniania
brzegów odzieży i szwów.

a)

b)

c)

Rys. 24. Tasiemki krawieckie: a, b – do obszywania dołów spodni,

c – do wzmacniania brzegów odzieży i szwów [9]

Taśmy paskowe, tzw. gurty, są wykonywane z nitek bawełnianych lub z włókien

sztucznych, tkane przeważnie splotem rypsowym i usztywniane apreturą z krochmalu lub
żywic syntetycznych.

Rys. 25. Taśmy paskowe [9]

Taśmy elastyczne są wytwarzane przeważenie z kauczuku syntetycznego i naturalnego.

Mają one osnowę z nitek gumowych, a wątek z bawełny lub ciągłych włókien sztucznych. Są
wyrabiane także gumy okrągłe, w których rdzeń gumowy jest opleciony nitką bawełnianą
lub jedwabną. Jakość taśmy poznaje się po jej rozciągliwości, sprężystości, gęstości splotu
i grubości. Taśmy elastyczne służą: do ściągania w pasie kurtek, do zakończania rękawów.

Rys. 26. Taśmy gumowe [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Taśmy plecione

Taśmy plecione, w porównaniu z tkanymi z tego samego surowca, są bardziej

rozciągliwe i podatne na układanie. Wykonywane są z bawełny, wełny, włókien sztucznych
i syntetycznych, nitek metalowych i itp. Mogą być gładkie, wzorzyste, proste lub ząbkowane.
Używane są do lamowania, podszywania obrębów w odzieży, jak również do jej ozdabiania.

Rys. 27. Taśmy pasmanteryjne plecione [10]

Sutasz jest to wąska plecionka, utworzona z co najmniej dwóch podstawowych nitek,

oplecionych nitkami krzyżującymi się między nitkami podstawowymi tak, że na powierzchni
powstaje rowek. Sutasze wykonuje się przeważnie z włókien sztucznych.

Rys. 28. Sutasze [10]

Galony są splecione z metalowych nitek, gimp lub sznureczków. Służą do wykończania

sztandarów, do naszywek mundurowych, itp.

Rys. 29. Galony [10]

Zapięcia

Do zapinania wyrobów futrzarskich służą: guziki, klamry, haftki, zatrzaski, keski, zamki

błyskawiczne, taśmy rzepowe.
Guziki

Wielkość guzika określa jego średnica w milimetrach. Guziki mogą mieć różne kształty:

okrągłe, podłużne, owalne, wypukłe, kwadratowe, kuliste, płaskie itp. Guziki w wielu
rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednocześnie ozdobę odzieży.
Do przyszywania guzika służą: uszko metalowe przytwierdzone do jego spodu, otworek
wydrążony w nóżce lub na spodzie guzika lub dwa, trzy otworki w guziku.
Guziki wyrabiane są z surowców naturalnych oraz żywic syntetycznych.
Guziki metalowe, z mosiądzu, niklu lub aluminium, z grawerowaną lub tłoczoną
powierzchnią, wykorzystuje się do blezerów, dżinsów i strojów ludowych.
Guziki skórzane z imitacji skóry nie są odporne na wilgoć i ścieranie. Używa się ich
do odzieży skórzanej, sportowej i blezerów.
Guziki poliestrowe są odporne na działanie wysokich temperatur i procesów
konserwacyjnych.
Klamry

Klamry sa dodatkiem krawieckim o podobnym zastosowaniu do guzików. Służą jako

zapięcia pasków, rzemyków itp. Sporządza się je z tych samych surowców co guziki.
Klamry bywają jedno- i dwuczęściowe. Klamry stalowe, lakierowane lub niklowane służą
do zapinania ubrań sportowych i roboczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

a)

b)

Rys. 30. Klamry: a) jednoczęściowa, b) dwuczęściowe [8]

Haftki, zatrzaski

Do zapinania futer służą oprócz guzików haftki, zatrzaski i zamki błyskawiczne. Guziki

w wielu rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednoczesnie ozdobę
odziezy, haftki i zatrzaski natomiast służą do zapinania krytego. Powinny być zatem

po przyszyciu niewidoczne. Haftki sporządza się z drutu stalowego
lakierowanego na czarno lub niklowanego, a także z drutu mosiężnego
niklowanego. Haftka składa się z dwóch części: z hakowatego konika
i pętelkowej kobyłki. Dolna część konika i kobyłki jest zakończona w formie
kółek, które służą do przyszywania. Wielkość haftek może być różna.
Dużych haftek używa się do futer i płaszczy, średnich i małych do odzieży
lekkiej. Rozróżnia się haftki proste i wygięte, z kobyłką półkolista lub płasko
ściętą albo też w kształcie kółka.

Rys. 31. Haftki [8]

Zatrzaski wyrabia się z blachy stalowej, mosiężnej lub z tworzyw sztucznych. Zatrzask

składa się z dwóch części okrągłych: wierzchniej wypukłej i spodniej wklęsłej, tak
dobranych, że wypukłość części wierzchniej dokładnie przylega do wgłębienia dolnej.
Wielkość zatrzasku jest różna. Dobre zatrzaski nie powinny się giąć. Powinny się łatwo
zapinać i niezbyt łatwo rozpinać. Otworki do przyszywania nie powinny mieć ostrych
brzegów, aby nie przecinały nitki.

a)

b)

Rys. 32. Zatrzaski: a) z blachy stalowej; b) z tworzywa sztucznego [8]

Zamki błyskawiczne

Zamek błyskawiczny składa się z dwóch równoległych tkanych tasiemek bawełnianych

dowolnego koloru, których brzegi zwrócone ku sobie są zgrubione. Do brzegów tych są
przytwierdzone w równych odstępach metalowe lub plastykowe cząstki lub zwoje spirali.
Cząstki tasiemki prawej i lewej tworzą parę, przy czym wypukłość cząstki jednej tasiemki
wpada w wklęsłość cząstki drugiej i powoduje sczepianie się cząstek tak, że za wodzikiem
zamek jest zamknięty, przed wodzikiem – otwarty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Produkowane są zamki błyskawiczne nierozdzielne i tzw. rozdzielne, które rozpinają się

całkowicie. Zamki rozdzielne stosowane są do wiatrówek, kurtek. Długość zamka
błyskawicznego zależy od przeznaczenia.

a)

b) c)

d)

Rys. 33. Zamki błyskawiczne: a) z ozdobną spiralą , b) kryty, c) dwusuwakowy, d) metalowy oksydowany [8]

W konfekcji stosuje się często typ zamknięcia błyskawicznego zwany potocznie

„rzepem”.
Składa się on z dwóch taśm wykonanych z tworzywa sztucznego, jedna o specjalnej

konstrukcji pokryta jest od strony wierzchniej gęstą warstwą
drobniutkich haczyków, a druga pętelkami. Taśmy te wszywa się
wzdłuż linii zapięcia odziezy w ten sposób, że powierzchnie pokryte
haczykami nakładają się na powierzchnie pokryte pętelkami.
Zapinanie odzieży odbywa się przez lekkie dociśniecie obu warstw,
rozpinanie przez odłączenie jednej warstwy od drugiej. Zapięcia takie
stosuje się m.in. w odzieży dziecięcej , sportowej, roboczej. W praniu
nie tracą swych własciwości.

Rys. 34. Taśma rzepowa [8]

Keski

Keski produkowane są ze stali lub tworzyw sztucznych pokrytych odpowiednimi

lakierami. Zapięcia te mają szerokie zastosowanie, ze względu na duże walory użytkowe
i trwałość.

Zapięcia te posiadają szczególnie szerokie zastosowanie przy odzieży damskiej

konfekcjonowanej włosem na zewnątrz.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje skór naturalnych są stosowane w wyrobach futrzarskich?
2. Jakie rodzaje nici stosuje się w konfekcjonowaniu wyrobów futrzarskich?
3. Jakie znasz pasmanterie tkane i plecione?
4. Jakie znasz rodzaje zapięć?
5. Czym kierujemy się przy doborze zapięć do wyrobów futrzarskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zestaw kolekcję wyrobów pasmanteryjnych i określ ich zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zebrać próbki wyrobów pasmanteryjnych,
2) obejrzeć próbki i porównać z katalogiem wyrobów pasmanteryjnych,
3) podzielić zebrane materiały na dwie grupy: tkane i plecione,
4) wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń, podać ich nazwę i zastosowanie (wg tabeli),
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Próbka materiału

Nazwa

Zastosowanie

Wyroby pasmanteryjne tkane

Wyroby pasmanteryjne plecione

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi materiałów pasmanteryjnych,

–

próbki materiałów pasmanteryjnych zebrane przez ucznia,

–

lupa,

–

nożyczki, klej,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Odczytaj grubość nici z etykiety lub szpulki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zebrać próbki nici maszynowych,
3) odczytać z etykiet lub szpulek oznaczenia grubości nici,
4) określić dla poszczególnych nici numer handlowy, długościowy i masowy, korzystając

z tabeli zamieszczonej w poradniki dla ucznia,

5) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki nici i podać ich grubość,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki nici maszynowych o różnej grubości zebrane przez ucznia,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj skóry licowe, welurowe, nubukowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć próbki skór miękkich od strony lica i mizdry, wykorzystując m.in. lupę,

mikroskop,

2) wybrać skóry licowe, nubukowe i welurowe,
3) wkleić próbki skór do tabeli w zeszycie ćwiczeń i opisać je,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalog skór naturalnych miękkich,

–

próbki skór odzieżowych,

–

lupa lub mikroskop,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać skóry odzieżowe: licowe, welurowe, nubukowe?





2) scharakteryzować właściwości nici konfekcyjnych?





3) określić zasadę doboru nici do określonego rodzaju skór

futerkowych?





4) scharakteryzować pasmanterie tkane?





5) scharakteryzować pasmanterie plecione?





6) określić rodzaje zapięć stosowanych w wyrobach futrzarskich?





7) określić zasadę doboru zapięcia do wyrobów futrzarskich?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Włókno, którego naskórek zbudowany jest z łusek to

a) bawełna.
b) wełna.
c) jedwab.
d) len.

2. Zdolność do spilśniania wykazują włókna

a) wełny.
b) bawełny.
c) konopii.
d) poliestrowe.

3. Elana, to nazwa handlowa włókna

a) lnianego.
b) bawełnianego.
c) poliestrowego.
d) wiskozowego.

4. Do produkcji futer sztucznych stosuje się włókna

a) bawełniane.
b) jedwabiu naturalnego.
c) lniane.
d) poliakrylonitrylowe.

5. Na krosnach produkuje się

a) tkaniny.
b) włókniny.
c) dzianiny.
d) filce.

6. Splot tkaniny to

a) określony porządek przeplatania się ze sobą nitek osnowy i wątku.
b) miejsce pokrycia osnowy przez wątek.
c) miejsce pokrycia wątku przez osnowę.
d) najmniejsza liczba powtarzających się nitek osnowy i wątku.

7. Do splotów zasadniczych tkaniny zalicza się splot

a) płócienny.
b) rypsowy.
c) skośny wzmocniony.
d) panama.

8. Najprościej kierunek osnowy w tkaninie można rozpoznać, gdy

a) wykonana jest splotem płóciennym.
b) posiada krajkę.
c) jest jednobarwna.
d) posiada okrywę włosową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

9. Nubuki, to skóry naturalne

a) z zeszlifowanym licem.
b) wykończone od strony mizdry.
c) z zeszlifowanym licem i powleczone.
d) wykończone zestawami kryjącymi.

10. Dzianina, to wyrób

a) w którym nitki przeplatają się pod kątem prostym.
b) w którym nitki nie tworzą wyodrębnionych układów.
c) który powstaje przez odpowiednie przeszycie nitek.
d) w którym nitki tworzą oczka wzajemnie przeplatające się.

11. Zapięcia kryte przedstawione na fotografii, to

a) haftki.
b) zatrzaski.
c) zamki błyskawiczne
d) guziki.

Rysunek do zadania 11

12. Błąd tkaniny przedstawiony na fotografii, to

a) zabrudzenie jednonitkowe.
b) zgrubienie.
c) blizna.
d) nieprawidłowy druk.

Rysunek do zadania 12

13. Podszewką o przeznaczeniu specjalnym jest

a) watolina.
b) włóknina klejona.
c) kieszeniówka.
d) wyrób pleciony.

14. Z luźnych włókien wykonane są materiały odzieżowe

a) włókniny i filce.
b) włókniny i laminaty.
c) filce i dzianiny.
d) tkaniny i dzianiny.

15. Metodą „na mokro” wytwarzane są włókna

a)

poliestrowe.

b)

poliamidowe.

c)

wiskozowe.

d)

poliakrylonitrylowe.

16. Największą wytrzymałość na rozciąganie, spośród tkanin wykonanych z tych samych

nitek, wykazuje tkanina o splocie

a) płóciennym.
b) panama.
c) skośnym.
d) atłasowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

17. Podszewki w wyrobach futrzarskich powinny charakteryzować się

a) dużą sztywnością.
b) wysoką odpornością wybarwienia na tarcie.
c) małą wytrzymałością na rozciąganie.
d) małą przepuszczalnością powietrza.

18. Doskonała izolacyjność wełny jest wynikiem

a) dużej zawartości powietrza we włóknie.
b) zawartości tłuszczu we włóknie.
c) zawartości rdzenia we włóknie.
d) zawartości białka we włóknie.

19. Grubość nici o długości 100m i masie 20g możemy zapisać w systemie tex jako

a) 0,2 tex.
b) 2 tex.
c) 20 tex.
d) 200 tex.

20. Znakiem „Woolmark” oznacza się wyroby wykonane z

a) bawełny.
b) czystej żywej wełny.
c) włókien syntetycznych.
d) lnu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

6. LITERATURA

1. Chyrosz M., Zembowicz – Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP 1997
2. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2. SOP, Toruń 1999
3. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP. Warszawa 1989
4. Samek P.(tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wydanie I. WSiP, Warszawa 1999
5. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1995
6. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 1. WSiP, Warszawa 1996
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. WSiP, Warszawa 1998
8. www.bazardekoracji.pl
9. www.bemax.pl
10. www.kordus.com.pl
11. Czasopismo branży odzieżowej SPEKTRUM. Wydawnictwo ELAMED