PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie jonizujące zawdzięcza swoją nazwę
zdolnościom wytwarzania jonów w sposób
bezpośredni lub pośredni, w trakcie przenikania
przez materię

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie to charakteryzuje dualizm,
ponieważ może mieć właściwości zarówno
korpuskularne, jak i falowe e – m.

•

Ze względu na sposób powstawania, właściwości i
miejsce występowania, podzielono je na
promieniowanie: alfa, beta, ypslon, gamma, X,
neutronowe i protonowe.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Źródła promieniowania jonizującego mogą być
zarówno pochodzenia naturalnego jak i sztucznego.
Źródła naturalne to promieniowanie kosmiczne,
pierwiastki znajdujące się w skorupie ziemskiej, w
materiałach budowlanych oraz występujące w

materiałach budowlanych oraz występujące w
organizmie człowieka: głównie potas.

•

Narażenie typu naturalnego jest niezależne od
człowieka.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Do źródeł sztucznych zaliczamy

•

urządzenia i maszyny wykorzystywane w usługach
medycznych (lampy

medycznych (lampy

•

ultrafioletu, aparaty rentgenowskie, promienniki
kobaltowe), w technice, w

•

energetyce jądrowej oraz w badaniach naukowych.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Narażenie typu sztucznego

•

wynikające z działalności człowieka (usługi
medyczne, podstawy nowych technologii, praca

medyczne, podstawy nowych technologii, praca
zawodowa, sytuacje awaryjne) powinno być
kontrolowane, analizowane i minimalizowane.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Stopień narażenia należy odnosić do poszczególnych
grup społecznych: osoby narażone zawodowo,
pacjenci dla których wykonuje się leczenie
radiologiczne oraz osoby nie związane zawodowo ze
źródłami promieniowania jonizującego.

źródłami promieniowania jonizującego.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

W wyniku promieniowania jonizującego na żywy
organizm powstaje uszkodzenie całej komórki lub
jej elementów.

•

Stopień uszkodzenia zależy od rodzaju
napromieniowanej tkanki. Ogólnie efekty
popromienne można podzielić na dwie grupy:

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

następstwa niestochastyczne, których skutki
występują dopiero po przekroczeniu określonej
dawki, powyżej której stopień nasilenia wzrasta.

•

Zachodzą zarówno podczas jednorazowego, jak i
wielokrotnego napromiennienia.

•

Skutkami mogą być uszkodzenia: skóry, szpiku
kostnego,naczyń krwionośnych, nabłonka przewodu
pokarmowego, zaćma popromienna, włóknienie w różnych
narządach. Są to uszkodzenia typu miejscowego;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

następstwa stochastyczne, czyli zmiany genetyczne
u potomstwa (mutacje różnego rodzaju) w wyniku
działania (bezprogowego) na materialne podłoże

działania (bezprogowego) na materialne podłoże
informacji genetycznej w komórce (chromosomy).

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie jonizujące jest też czynnikiem
teratogennym, czyli ma wpływ na wady rozwojowe
płodu ludzkiego.

•

Rodzaj oddziaływania jest uzależniony od wieku
płodu, np. jeżeli ekspozycja ma miejsce między 10. a
17. tygodniem ciąży to może nastąpić niedorozwój
umysłowy.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Podstawowe sposoby ochrony przed
promieniowaniem jonizującym:

–

źródła promieniowania muszą być stosowane zgodnie z

–

źródła promieniowania muszą być stosowane zgodnie z
ich przeznaczeniem i technologią pracy;

–

obsługa źródeł promieniowania czy też urządzeń
radiologicznych musi być fachowa, czyli odpowiednio
przeszkolona;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

–

musi istnieć system bezpośredniej ochrony przed
promieniowaniem, np.: stosowanie osłon stałych dla
źródeł i ludzi (sejfy, pojemniki), osłony ruchome
(rękawice, parawany, fartuchy z gumy ołowiowej),
ograniczenie czasu dawki do minimum, właściwa

ograniczenie czasu dawki do minimum, właściwa
lokalizacja źródeł, względnie aparatury;

–

musi istnieć system oceny narażenia radiacyjnego:
pracowników, mieszkańców lub przypadkowych osób;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

stosowanie odpowiedniej profilaktyki medycznej
dla wszystkich osób zagrożonych zawodowo:
badania wstępne i okresowe dawek indywidualnych
(podstawą jest bieżąca znajomość stopnia
napromieniowania);

napromieniowania);

•

w przypadku przekroczenia ustalonego limitu należy
przeprowadzić postępowanie wyjaśniające
przyczyny przekroczenia oraz wydać zalecenia,
mające na celu redukcję zagrożenia;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

zaleca się roczne limity dawek w celu zapobieżenia
nadmiernemu ryzyku radiologicznemu, które
stanowią dolną granicę wielkości ryzyka,
uznawanego za dopuszczalne, a nie górną granicę
obszaru wielkości dopuszczalnych (nie odnoszą się

obszaru wielkości dopuszczalnych (nie odnoszą się
one do pacjentów lub źródeł naturalnych);

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

limit graniczny powinien dodatkowo uwzględniać
roczne limity wchłonięć poszczególnych rodzajów
promieniowania przez poszczególne, pojedyncze
narządy.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie spójne wytwarzane przez lasery i
masery

Promieniowanie spójne wytwarzane jest przez

Promieniowanie spójne wytwarzane jest przez
lasery i masery, w których występuje wzmacnianie
lub generacja promieniowania
elektromagnetycznego wymuszonej emisji
promieniowania

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Oba rodzaje oparte są na tym samym sposobie
działania, z tym, że laser częściej używany jest jako
generator niż wzmacniacz światła.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Lasery i urządzenia laserowe znajdują zastosowanie
w telekomunikacji, lokacji i nawigacji, obróbce
materiałów nawet o największym stopniu
twardości, metrologii interferencyjnej, holografii,
medycynie (okulistyce, onkologii, stomatologii,

medycynie (okulistyce, onkologii, stomatologii,
chirurgii), precyzyjnych operacjach technologicznych
(cięcie, spawanie, wiercenie materiałów nawet o
największym stopniu twardości i trudnotopliwych),
technice audiowizualnej, rozrywce i innych.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

W zależności od typu, lasery i urządzenia laserowe
mają różną energię i moc promieniowania.

Zróżnicowanie to ma wpływ na ryzyko narażenia

Zróżnicowanie to ma wpływ na ryzyko narażenia
człowieka, zarówno zawodowe, jak i
pozazawodowe.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Działanie biologiczne promieniowania spójnego
zależy od:

–

długości fali;

–

wielkości strumienia mocy;

–

czasu ekspozycji;

–

rodzaju tkanki;

–

warunków środowiskowych;

–

właściwości osobniczej.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie laserowe obszaru optycznego
stwarza poważne zagrożenie dla narządu wzroku i
skóry.

•

Wielkość uszkodzeń zależna jest od tego, czy
znajduje się pod działaniem wiązki odbitej czy
bezpośredniej.

•

W skórze może powodować uszkodzenia termiczne
oraz uczuleniowe. Stopień tego uszkodzenia zależy
między innymi od ilości barwnika w skórze.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Podczas pracy urządzeń laserowych powstają często
szkodliwe dla człowieka substancje: jod, brom,
cyjanki, tlenki ołowiu i rtęci.

•

Promień lasera może też być przyczyną powstania
pożaru.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Zasady ochrony przed szkodliwym działaniem
promieniowania spójnego obejmują m.in.:

–

pełną znajomość zasad posługiwania się laserem i

–

pełną znajomość zasad posługiwania się laserem i
urządzeniem laserowym przez użytkowników;

–

zakaz usytuowania wiązki laserowej na linii wzroku;

–

przystosowanie pomieszczeń z ww. źródłami w
następujący sposób: znakowanie i zabezpieczenie wejść
dla osób nieupoważnionych;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

stosowanie ochron indywidualnych (okulary);

•

przeprowadzanie wstępnych i okresowych badań
lekarskich.

lekarskich.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Promieniowanie elektromagnetyczne wielkiej
częstotliwości (w.cz) obejmuje długość fali od 0,1
mm do kilku tysięcy m.

mm do kilku tysięcy m.

•

Są to fale wykorzystywane w radiofonii,
telekomunikacji, telefonii komórkowej, łączności
satelitarnej, telewizji oraz tzw. mikrofale stosowane
m.in. w kuchenkach do podgrzewania potraw

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

Źródła tych fal wykorzystuje się również w
medycynie i w badaniach naukowych
(spektroskopia mikrofalowa i rezonans
paramagnetyczny).

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

U osób narażonych na działania tego typu
promieniowania mogą wystąpić zmiany :

•

układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w EEG, bóle

•

układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w EEG, bóle
i zawroty głowy,

•

zaburzenia snu, niestałość emocjonalna,
utrudnienie koncentracji, osłabienie pamięci,
ogólne osłabienie;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

narządu wzroku: zmętnienie soczewki ocznej,
podrażnienie oczu, wrażenia wzrokowe;

•

układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca,

•

układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca,
obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zmiany
morfologiczne;

•

układu pokarmowego: dysfunkcje przewodu
pokarmowego, brak apetytu, niestrawność;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

układu oddechowego: nieżyty dróg oddechowych;

•

układu hormonalnego;

•

zmiany skórne.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Ochrona przed promieniowaniem e – m w. cz.
obejmuje:

•

stały nadzór nad warunkami pracy w przypadku

•

stały nadzór nad warunkami pracy w przypadku
eksploatowania urządzeń o mocy wyjściowej
przekraczającej 50 W;

•

przeprowadzanie okresowej oceny szkodliwości;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

wprowadzenie środków organizacyjnych:

•

zmiana usytuowania stanowisk względem źródeł

pól;

pól;

•

skrócenie czasu pracy przy źródle, rotacja
pracowników;

•

oznakowanie stref ochronnych;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

opracowanie instrukcji obsługi zagrażających
urządzeń i nadzór nad ich przestrzeganiem;

•

okresowe szkolenia pracowników, dotyczące

•

okresowe szkolenia pracowników, dotyczące
zagadnień bezpiecznego wykonywania pracy;

•

lekarskie badania kontrolne;

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

•

zastosowanie środków technicznych: poprawa
ekranowania źródeł;

•

wprowadzenie urządzeń zdalnego sterowania i

•

wprowadzenie urządzeń zdalnego sterowania i
automatyzacji produkcji;

•

stosowanie ekranujących osłon wokół źródeł i
ciągłej kontroli ich funkcjonowania.