Opracowanie

Kompozycja „Nad Niemnem” Kompozycja powieści jest zamknięta.

Wszystkie wątki, które w niej występują, zostają zakończone (finalizm).

Powieść prezentuje szerokie tło społeczne, przyrodnicze oraz

obyczajowe, a jej akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach: w

teraźniejszości i przeszłości. Elementem wiążącym teraźniejszość z

przeszłością są dwie mogiły (klamra dwóch mogił): grób Jana i Cecylii

(z XVI w. – symbol bohaterstwa pracy) oraz grób powstańców z XIX w.

(symbol bohaterstwa, walki i braterstwa). Narracja w „Nad Niemnem”

Narracja obywa się na dwu płaszczyznach: to, co odgrywa się w

teraźniejszości, zostaje opowiedziane w sposób realistyczny, natomiast

czas miniony przedstawiony jest w sposób aluzyjny, za pomocą

symbolów i znaków, z licznymi niedomówieniami. Tekst staje się

momentami poetycki (poetyzacja języka polega głównie na

wprowadzeniu piosenek – szczególnie, gdy w tekście pojawiają się

wiejskie obyczaje). Narrator „Nad Niemnem” to narrator

wszechwiedzący. Z jednej strony jest on piewcą rodzinnego krajobrazu,

z drugiej – to pozytywista, ale nastawiony krytycznie względem

niektórych idei i postulatów. Narrator pełni funkcję moralnego autorytetu

oraz obserwatora opisywanych zdarzeń. „Nad Niemnem” - motywy

Motyw miłości Motyw miłości ukazany został w powieści w trzech

aspektach: Miłość Jana i Cecylii, protoplastów rodu Bohatyrowiczów –

ich miłość i ciężka praca przyniosła chwałę Bohatyrowiczom, którzy

otrzymali herb szlachecki. Jan i Cecylia przybyli na tereny

naddnieprzańskie i własnymi rękoma karczowali puszczę

doprowadzając do założenia osady i pól uprawnych. Cecylia, mimo iż

pochodziła z dobrego rodu, nie bała się ciężkiej pracy. Owocem tej

pracy była wieś Bohatyrowicze. Miłość Jana i Justyny – to głębokie

uczucie, które rodzi się powoli. Jest jednak pozbawione mdłych

uniesień. Miłość młodych oparta jest na wzajemnym szacunku oraz

zrozumieniu To uczucie, które zwycięży każdą przeciwność losu. Miłość

Zygmunta i Justyny – uczucie o wysokiej dawce erotyzmu, gwałtowne,

obfitujące w emocje, lecz na tyle powierzchowne, iż pryska przy

pierwszych trudnościach. Gdy matka Zygmunta sprzeciwia się

małżeństwu, Zygmunt rezygnuje i wyjeżdża za granicę na studia.

Motyw patriotyzmu Powieść została opublikowana po raz pierwszy na

terenie zaboru rosyjskiego, dlatego też motyw powstania pojawia się w

niej w sposób zawoalowany, mglisty. Zabieg ten miał uniemożliwić

ocenzurowanie „Nad Niemnem”, natomiast czytelnicy łatwo domyślali

się, o jakim wydarzeniu z przeszłości jest mowa. Główny symbol

powstania stanowi w powieści mogiła czterdziestu powstańców, w

której spoczywają także Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński.

Orzeszkowa w sposób bardzo subtelny i pełen niedomówień ukazuje

skutki i następstwa powstania dla Polaków. Po powstaniu największe

represje dotknęły ziemiaństwa polskiego. Przykładem polskiego

ziemianina i patrioty jest Benedykt, który walczy o utrzymanie swojego

majątku w Korczynie, uszczuplonego znacznie po walkach. Jego brat –

Dominik – jest z kolei przykładem człowieka, kto poddał się całkowicie

rusyfikacji. Wyjechał po powstaniu w głąb Rosji i tam zrobił karierę. Miał

nawet nadzieję dostać się do dumy. Zbratanie dwóch warstw przed

powstaniem ukazane zostało na przykładzie Jerzego Bohatyrowicza i

Andrzeja Korczyńskiego. Andrzej był demokratą i często bywał w domu

Bohatyrowiczów. Zapraszał ich także do dworu. Andrzej i Jerzy byli jak

bracia. Razem walczyli, razem polegli i razem spoczywają w jednej

mogile. Dawne idee powstańcze kultywuje Anzelm Bohatyrowicz, który

nigdy nie zapomniał o zrywie niepodległościowym. Jego

przeciwieństwem jest Benedykt, który szybko odżegnał się od idei

powstańczych i zapomniał o dawnych ideałach. Popadł w konflikt z

Bohatyrowiczami, czego nie może mu wybaczyć Anzelm. Wraz z

upadkiem powstania upadają więc idee wspólnej walki i przemian

demokratycznych. Andrzejowa Korczyńska, mimo iż sama kultywuje

idee narodowowyzwoleńcze i pamięć o swoim mężu, nie potrafiła tych

wartości przekazać swojemu synowi Zygmuntowi, który wyrósł na

egoistę i kosmopolitę. Motyw pracy Jednym z haseł propagowanych

przez pozytywistów był etos pracy. Nie mogło więc go zabraknąć w

„Nad Niemnem”. W powieści znajdziemy liczne przykłady świadczące o

tym, iż praca jest dla człowieka najwyższym dobrem, kształtującym

sens i cel jego życia. Motywem działania i postaw bohaterów jest

właśnie praca: praca Justyny w polu razem z zaściankiem symbolizuje

powtórne bratanie się dwóch warstw społecznych. Dzięki niej Justyna

odnajduje również sens swojego życia, które do tej pory wydawało jej

się puste i pozbawione celu. Marta, w młodości bojąc się pracy, nie

zgodziła się wyjść za mąż za Anzelma, pochodzącego z zaścianka.

Życie jednak nie obeszło się z nią łagodnie. Dziś – stara i schorowana –

ciężko pracuje, pomagając prowadzić dom Korczyńskich. Benedykt

próbuje za wszelką cenę utrzymać swój majątek w rodzinnym

Korczynie, który po powstaniu bardzo podupadł. Kocha ziemię i żyje

pracą, na którą poświęca każdą wolną chwilę. Witold studiuje

agronomię. Chce wcielić w czyn idee wspólnej pracy. Ma duży zapał.

Pomaga parobkowi nie tylko naprawić zepsutą maszynę, ale także uczy

go zasad jej działania (w ten sposób edukuje niższe warstwy

społeczne). Praca przedstawiona została w powieści w sposób

jednoznacznie pozytywny. Ludzie nie wykonują jej w znoju i trudzie,

lecz czerpią z niej przyjemność i satysfakcję; to przy niej śpiewają,

żartują i opowiadają różne historie. Żniwa ukazane są jako święto, do

którego cała wieś pilnie się przygotowuje. Podczas żniw koszule

mieszkańców wsi muszą być śnieżnobiałe. Przeciwieństwem ludzi

pracujących, mających pewne cele i i wierzących w ideały są

bohaterowie pogrążeni w problemach, przeżywający wewnętrzny

kryzys, dążący jedynie do zaspokojenia własnych potrzeb czy

zachcianek: - Ojciec Justyny Orzelskiej – dbający tylko o pełny brzuch,

całymi dniami grający na skrzypcach, dawno stracił kontakt z

rzeczywistością; - Kiryło – typowy leniuch i próżniak. Wszystko za niego

robi żona, która zajmuje się wychowaniem piątki dzieci oraz

gospodarstwem, podczas gdy Kiryło trudni się głównie plotkowaniem; -

Emilia Korczyńska – hipochondryczka żyjąca w świecie romansów,

które namiętnie czyta, oczekująca porywów uniesień; nie chce mieć

kontaktu ze sprawami bieżącymi, dotyczącymi domu i majątku.

Wiecznie chora, niezadowolona i nieszczęśliwa; - Różyc – arystokrata,

który w pogoni za rozrywkami, modą i licznymi romansami roztrwonił

większość majątku. Uzależnił się od morfiny i zatracił sens życia.