6. USA – lata trzydzieste: New Deal

24 i 25 października 1929r krach na giełdzie tzw. „czarny czwartek”. Początek Wielkiego Kryzysu.
Kryzys przebiegał etapami, postępy w połowie lat 30 skończyły się w 1937 i znów powróciło
bezrobocie i bieda. Ostateczny koniec kryzysu przyniosła wojna, więc 1941 rok, kiedy to
amerykanie do niej przystąpili. Kryzys dotknął wszystkich dziedzin życia i kultury, także kina.
Wielkie wytwórnie filmowe, posiadające duże ilości sieci kin, odczuły największe straty. Całkiem
dobrze radziła sobie Columbia Pictures i Universal Pictures, ponieważ nie zajmowały się
dystrybucja I nie posiadały sieci kin. Mieli taktykę: produkować niskobudżetowe filmy klasy B,
wyświetlane często, w zestawach po 2. Większe zyski Columbia zanotowała w 1934 po premierze
filmu “Ich noce” Franka Capry.

Najgorsze lata dla przemysłu filmowego to lata 1932 i 33. Po wprowadzeniu polityki Nowego Ładu
(New Deal-program reform ekonomiczno-społecznych, wprowadzony przez Roosevelta) sytuacja
zaczęła się poprawiać.
New Deal – interwencjonizm państwowy, pozwolenie na częściowe praktyki monopolistyczne w
przemyśle (do 1935roku) → dzięki temu też powstały związki zawodowe np. scenarzystów,
reżyserów

Filmy miały być czymś na wzór “chleba i igrzysk”, bieda wszędzie, a utwory kinowe pokazują, że
będzie lepiej, odrywają obywateli od smutnej rzeczywistości. Wzmacniają też przywiązanie do
tradycyjnych wartości.

W tym czasie pojawia się Kodeks Produkcyjny (Haysa). Od 1934 unikano również jak ognia
osadzania fabuły w realiach Wielkiego Kryzysu.

•

Filmy gangsterskie

W latach 20. i 30. XX wieku gangsteryzm był w Stanach na porządku dziennym. Najwięksi
gangsterzy jak al capone, byli trochę takimi celebrytami, znał ich każdy, pojawiali się na
pierwszych stronach gazet.
„Mały cezar” (1931) - Pierwszy amerykański film dźwiękowy o tematyce gangsterskiej

•

Filmy więzienne

„Szary dom” 1930 – brutalizacja życia w więzieniu, alternatywna społeczność stworzona w
więzieniu. Analiza charakterów – skazanych i strażników. Ten film stworzył konwencję filmów
więziennych.

•

Musicale

Komercyjny sukces „Melodii Brodwayu” i „Parady miłości” stworzył modę na musicale. Jednak
poziom tych filmów niski. Szybko więc widzowie odwrócili się od tej mody. W 1930 stworzono
ponad sto musicali, a w 1931 tylko 14.
Busby Berkeley – reżyser sekwencji muzycznych; uważał, że taniec może być dla widzów
atrakcyjny, jeśli pokaże się go dynamicznie – ruchliwa kamera, dynamiczny montaż. Po sukcesie
„Ulicy szaleństw” Warner Bros. pozwoliło Berkeleyowi szaleć, dawali mu pieniążki na wszystkie
muzyczo-filmowe pomysły.
Mimo pozornie czysto rozrywkowego charakteru, niektóre obrazów świadomie nawiązywały do
realiów Wielkiego Kryzysu, np. piosenka o weteranach I wojny światowej z filmu „Poszukiwacze
złota”, pokazywała, że wielu z nich żyje obecnie w nędzy, na koniec jednak „spoglądali

optymistycznie w przyszłość”.
Choreograficznie Berkeley był super, ale filmy przy których pracował fabularnie były raczej
słabiutkie, ważniejsze były utwory muzyczne.

Musicale z RKO.
Fred Astaire: Paramount pod koniec lat 20 go nie chciało (frajerzy), RKO: „Nie potrafi śpiewać.
Nie potrafi grać. Łysieje. Może tylko trochę tańczyć”. Jednak dostrzegli w nim urok, ufając że urok
ten pomoże mu poradzić sobie przed kamera. Drugoplanowa rola w „Karioka” (1933) – towarzyszy
mu Ginger Rogers. Widzowie zachwyceni, Fred i Ginger wow uszanowanko. Fred dostał całkowita
swobodę w kreowaniu numerów tanecznych. „albo kamera będzie tańczyć, albo ja” - wolał ujęcia
statyczne i ogólne. W każdym filmie wykonał przynajmniej jedna solówkę.
U Grażynki do obejrzenia z Fredem „Panowie w cylindrach”

•

Komedia

Screwball comedies – screwball w slangu amerykańskim to irracjonalny, dziwaczny,
niezrównoważony.
Komedie tego typu koncentrują się najczęściej na jakimś niezwykłym z punktu widzenia życiowego
prawdopodobieństwa zdarzeniu, które prowadzi do romansu, a nawet małżeństwa bohaterów.
Mężczyzna i kobieta należą zawsze do odmiennych grup społecznych, różniąc się zamożnością,
wykształceniem i stylem życia. Akcja pełna jest niespodziewanych zwrotów, sytuacji rodem z farsy
i wizualnych gagów. Często obserwujemy odwrócenie tożsamości bohaterów (zazwyczaj w formie
„przebieranek”), co prowadzi do licznych komplikacji i efektów komicznych. Centralnym
motywem wszystkich screwball comedies jest „walka płci”, a więc przeciwstawienie sobie
pierwiastków męskiego i żeńskiego, z tym, że – w przeciwieństwie do innych gatunków fi lmowych
– kobieta uzyskuje często przewagę nad mężczyzną, dezorganizując jego uporządkowaną
egzystencję. Stale obecne są także inne opozycje: bogaty/biedny, wykształcony/niewykształcony,
mądry/głupi, uczciwy/nieuczciwy. Ważną cechą screwball comedies jest też precyzyjny, szybki,
momentami sarkastyczny dialog, skrzący się dowcipem i bon motami.

Pierwsze arcydzieło gatunku:
Ich Noce (1934) Frank Capra, pierwszy film, który zdobył 5 najważniejszych Oskarów
historia Ellie (Claudette Colbert), rozpieszczonej córki
milionera, która usiłuje wydostać się spod wpływu nadopiekuńczego ojca
i zakochuje się w Peterze, przystojnym, choć nieco gburowatym dziennikarzu (Clark Gable). Nie

stanowią dobranej pary. Dzieli ich prawie wszystko. Ona jest rozkapryszoną i snobistyczną
panienką, świadomą swojej uprzywilejowanej pozycji społecznej oraz wrażenia, jakie wywiera na
mężczyznach; on nieco cynicznym przedstawicielem „świata pracy”, chcącym wykorzystać
nadarzającą się okazję zarobienia kilku dolarów. A jednak znajdują wspólny język, by wkrótce
poddać się również uczuciu. Mimo wszystkich różnic między nimi, niesprzyjających okoliczności i
wrogości świata, miłość triumfuje. Bohaterka zaczyna akceptować dominującą rolę partnera,
wyrzekając się swej dotychczasowej, buntowniczej postawy, co sugerują zmiany w jej garderobie.
„Najpierw widzimy zawiązany na jej szyi męski szalik, później pojawia się na ekranie w męskiej
piżamie. Te ‘obce’ w wyglądzie Ellie elementy garderoby symbolicznie oznaczają z jednej strony
stopniowe przejmowanie przez nią wartości prostego życia reprezentowane przez Petera, z drugiej –
poddawanie się patriarchalnej władzy, spod której próbowała się uwolnić”

Motyw drogi, jako główny czynnik kompozycyjny

„W pogoni za cieniem” (1934)
[Grażka nie podała innych komedii do New Dealu niż komedie F. Capry, więc je pominę, żeby
zdążyć na dziś Wam omówić resztę]
Do New Dealu w podręczniku włączają tez sophisticated comedy, ale jak wyżej, u Grażki w
rozpisce tego nie ma w tym temacie.

•

Horrory

Frankenstein (1931) opowiada historię szalonego naukowca, doktora Henry’ego Franken steina,
opętanego ideą stworzenia sztucznego człowieka. By bez świadków prowadzić eksperymenty,
Frankenstein wyjeżdża do położonego na bawarskim odludziu zamku. Pewnej ciemnej i burzliwej
nocy udaje mu się ożywić Monstrum pozszywane z kawałków ludzkich ciał. Wbrew oczekiwaniom
swego stwórcy, okazuje się ono istotą prymitywną, agresywną, niezdolną do abstrakcyjnego
myślenia i posługiwania się językiem. Gdy na dodatek zabija asystenta naukowca, ten postanawia
zniszczyć potwora. Monstrum ucieka z zamku, ale, osaczone w młynie przez miejscowych
chłopów, zostaje spalone.

King Kong (1933) Pierwsza część obrazu, poza kilkoma wprowadzającymi scenami, rozgrywa się
na tajemniczej, zamglonej Wyspie Czaszki, gdzie Kong, ratując Ann przed złożeniem jej w ofi erze
tubylcom, wpada w ręce członków ekspedycji naukowej. Druga część rozgrywa się już w Nowym
Jorku; Kong ucieka z niewoli i, poszukując Ann, sieje spustoszenie na ulicach miasta. W końcu
ginie, ostrzelany i strącony przez samoloty ze szczytu Empire State Building.
Film niskobudżetowy! Odniósł spektakularny sukces i uratował RKO przed bankructwem. Efekty
specjalne i dźwiękowe – ówcześnie nowatorskie.

Dziwolągi (1932) film, który zakończył karierę reżyserską Toda Browninga. Jest to opowieść o
zemście, jakiej upośledzeni fizycznie członkowie trupy cyrkowej dokonują na artystce trapezowej i
siłaczu za próbę zabicia i okradzenia jednego z ich towarzyszy, karła. Jako aktorów Browning
zatrudnił prawdziwych cyrkowców, a przy tym ludzi ułomnych i zdeformowanych (karłów, siostry
syjamskie, kobiety i mężczyzn bez rąk i nóg etc.). Ten fakt oraz obecność w utworze drastycznych
scen sprawiły, że obraz wzbudził mnóstwo kontrowersji. MGM skróciła film z 90 do 64 minut,
zmieniła jego zakończenie i dodała prolog. Mimo to publiczność go nie zaakceptowała; został
odkryty na nowo i doceniony dopiero w latach 60.
Horrory z lat 30. stworzyły podstawę rozwoju tego gatunku w kolejnych
dekadach. Wyznaczyły także kierunki owego rozwoju poprzez ukształtowanie
kilku podstawowych odmian: horroru gotyckiego/demonicznego/wampirycznego, przygodowo-
katastroficznego oraz opowieści o szalonych naukowcach, dokonujących nieodpowiedzialnych i
groźnych eksperymentów. Niektóre utwory można też uznać za, mglistą jeszcze, zapowiedź filmów

gore.

•

Filmy biograficzne

Filmy biograficzne, zrealizowane w latach 30., łączyło jedno: idealizacja,
a niekiedy wręcz mitologizacja głównych bohaterów. Ich autorzy bardzo
swobodnie traktowali prawdę historyczną. Czasem czynili tak ze względów
ideowych (gdy pokazywali postacie mające być wzorem dla publiczności),
czasami wprowadzali uproszczenia, by dostosować się do poziomu wiedzy
widzów (zwłaszcza, gdy akcja utworu toczyła się w miejscach dla Amerykanów
tak „egzotycznych” jak XVI -wieczna Anglia, XVIII -wieczna Rosja, czy
XIX -wieczny Meksyk), czasem wreszcie dopasowywali wizerunek bohatera
do społecznych wyobrażeń i stereotypów

•

Melodramaty i romanse

Przed wprowadzeniem kodeksu produkcyjnego, w filmach tego typu bohaterkami były kobiety
wyzwolone, świadome swojej seksualności. Często też bohaterkami były prostytutki.
Gwiazdy melodramatów o „wyzwolonych” kobietach:
Barbara Stanwysk
Marlene Dietrich
Greta Garbo
Joan Crawford
Bette Davis

Dama kameliowa (1937) George Cukor(reż), Greta Garbo jako kurtyzana. W książce film jedynie
wspomniany, załączam więc opis filmwebowy:
Znana paryska kurtyzana Marguerita (Greta Garbo) budzi zachwyty wielu mężczyzn. Jeden z nich,
młody Armand Duvall (Robert Taylor), jest w niej skrycie, romantycznie zakochany. Tymczasem
Marguerite wydaje się dlań niedostępna. Jest przecież utrzymanką bogatego barona (Henry
Daniell), który zapewnia jej życie w prawdziwym luksusie i zbytku. A jednak Armandowi udaje się
zdobyć serce pięknej kobiety. Gdy wydaje się, że nic nie może zmącić szczęścia kochanków,
pojawia się ojciec młodzieńca...

Przeminęło wiatrem (1939) Victor Fleming
Zdjęcia rozpoczęły się 26 stycznia 1939 roku pod kierunkiem George’a Cukora. Po trzech
tygodniach, mimo protestów Leigh i de Havilland, Selznick odsunął go od pracy i funkcję reżysera
powierzył Victorowi Flemingowi. Gdy ten z powodu wyczerpania musiał w maju na dwa tygodnie
opuścić plan, okresowo zastąpił go Sam Wood. Zdjęcia zakończono 27 czerwca, jednak prace
montażowe trwały jeszcze prawie cztery i pół miesiąca. Ostatecznie dzieło było w pełni gotowe
dopiero 11 listopada 1939 roku.

Przeminęło z wiatrem jest epickim melodramatem historycznym, którego akcja rozgrywa się
podczas wojny secesyjnej i tuż po niej, w okresie tzw. Rekonstrukcji33. Wydarzenia takie jak
wybuch wojny, bitwa pod Gettysburgiem, oblężenie Atlanty, marsz generała Shermana przez
Georgię i zaprowadzanie na Południu nowych porządków przez zwycięskie wojska Unii, stanowią
historyczne tło dla właściwej fabuły utworu, opowiadającego o losach Scarlett O’Hary, jej
nieodwzajemnionej miłości do Ashleya Wilkesa i jej trzech małżeństwach, szczególnie zaś o
burzliwym związku z trzecim mężem, Rhettem Butlerem.
Niesamowity rozmach, autentyzm scenografii. Obraz konserwatywnego Starego Południa. Mimo
ówczesnej inflacji, zarobił strasznie dużo, aż tyle, że obok „Avatara” jest drugim w kolejności
najbardziej kasowym filmem w dziejach kina.

•

Dziki zachód

Western przeżywał w latach 30. głęboki kryzys; w tym okresie produkowano niemal wyłącznie
utwory klasy B. Miały one schematyczną akcję, prezentowały stereotypowy – daleki od realizmu –
obraz Zachodu, chętnie sięgały do wątków romansowych i niosły tradycyjne przesłanie: dobro
zawsze triumfuje nad złem. Szczególnym powodzeniem cieszyły się fi lmy, których głównymi
bohaterami byli tzw. śpiewający kowboje (singing cowboys), ubrani na biało i gładko ogoleni
młodzi mężczyźni, wyznający tradycyjne amerykańskie wartości. Bogobojni, miłujący ojczyznę i
rodzinę, uczciwi, pracowici, tolerancyjni i prawdomówni, okazywali szacunek bliźnim, a swoje
emocje uzewnętrzniali za pośrednictwem piosenek.

•

Inne – czyli kino poza gatunkami

Grona Gniewu (1940) historia rodziny Joadów z Oklahomy, która – straciwszy farmę wskutek
zadłużenia i długotrwałej suszy – wyrusza do Kalifornii w poszukiwaniu pracy i nowego życia.
Podróż okazuje się koszmarem, a ziemia obiecana, do której mimo przeciwności z determinacją i
uporem dążą – piekłem nędzy, nienawiści i nietolerancji.
Z jednej strony opowieść o ofiarach systemu i kryzysu, a z drugiej strony o amerykańskim
optymizmie, nadziei na lepsze jutro.

Jestem niewinny (1936) Fritz Lang - Bohaterem dzieła jest Joe (Spencer Tracy), który – w drodze
do narzeczonej – zostaje omyłkowo zaaresztowany pod zarzutem porwania dziecka. Plotka szybko
rozprzestrzenia się w miasteczku i pod aresztem zbiera się tłum gotowy zlinczować rzekomego
porywacza. Ponieważ szeryf odmawia wydania więźnia, ludzie podpalają areszt. Wszyscy sądzą, że
Joe zginął. Ten jednak cudem wydostał się z płomieni i teraz, utrzymując w tajemnicy fakt, że
zdołał przeżyć, chce zemścić się na swoich niedoszłych oprawcach. Stają oni przed sądem,
oskarżeni o morderstwo, lecz nie przyznają się do winy, przedstawiając fałszywe alibi. Prokurator je
wszakże obala, wyświetlając film, na którym uchwycony został moment podkładania ognia pod
budynek więzienia przez oskarżonych. Gdy już ma zapaść wyrok skazujący, na sali sądowej
pojawia się – namówiony do tego przez narzeczoną – Joe. W emocjonalnym wystąpieniu powiada,
że straszliwe doświadczenie, które stało się jego udziałem, zniszczyło w nim wiarę w
sprawiedliwość i ludzką godność, a wszystko, w co wierzył, „spłonęło wraz ze mną tamtej nocy”.
Interpretowano ten film również jako ostrzeżenie przed faszyzmem.

Pan Smith jedzie do Waszyngtonu (1939) Frank Capra
Była to opowieść o naiwnym, idealistycznym i przepełnionym uczuciami patriotycznymi młodym
polityku (James Stewart), który jako senator trafi a do Waszyngtonu, gdzie zaczyna walczyć z
korupcją na szczytach władzy w imię podstawowych wartości moralnych. Obraz, z jednej strony,
mieścił się w dotychczasowej formule dzieł Capry, celebrujących zwycięstwo dobra nad złem i
wyrażających wiarę w pozytywną stronę natury ludzkiej. Z drugiej jednak strony, zawierał bardziej
pesymistyczną wizję społeczeństwa, władzy i polityki. Z tego właśnie powodu stał się przedmiotem
ostrych ataków kongresmenów, zarzucających mu rzekomy antyamerykanizm i sympatie
prokomunistyczne. Pan Smith jedzie do Waszyngtonu wzbudził też negatywne reakcje urzędów
cenzorskich w krajach totalitarnych i autorytarnych. Film był zakazany m.in. w nazistowskich
Niemczech, faszystowskich Włoszech, frankistowskiej Hiszpanii, a także w Związku Sowieckim.