Prawne formy ochrony
dziedzictwa kultury
Prawne formy ochrony
dziedzictwa kultury
Podział
• Prawne formy ochrony dziedzictwa kultury
– Ochrona administracyjnoprawna
– Ochrona karnoprawna i cywilnoprawna
– Ochrona w prawie międzynarodowym
Instrumenty ochrony
• Prowadzenie działalności kulturalnej polega na
– Działaniach zachowawczych
– Podejmowaniu aktywności twórczej prowadzącej do
dalszego rozwoju kultury
• Art. 6. Konstytucji - Rzeczpospolita Polska stwarza
warunki upowszechniania i równego dostępu do
dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu
polskiego, jego trwania i rozwoju.
Podstawa prawna
• Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej:
– Art. 1. ust. 2. Paostwo sprawuje mecenat nad
działalnością kulturalną polegający na wspieraniu i
promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej,
działao i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad
zabytkami.
• Celem powyższych rozwiązao jest:
– Ochrona dziedzictwa kultury w jej aktualnym kształcie
– Stworzenie ram organizacyjno prawnych, których
celem ma byd dalszy rozwój kulturalny społeczeostwa
Ustawa o zabytkach
• W ustawie o zabytkach, ustawodawca
wprowadza podział na:
– Działalnośd w zakresie ochrony zabytków
– Działalnośd w zakresie opieki nad zabytkami
• Celem tutaj jest dokonanie rozdzielenia
obowiązków władzy publicznej od
obowiązków właściciela lub posiadacza.
Ochrona zabytków
• Jest realizowana przez organy administracji
publicznej i obejmuje czynności o charakterze
władczym
• Opieka nad zabytkami jest sprawowana przez
inne niż paostwo podmioty, w szczególności
przez ich właścicieli lub posiadaczy.
Ustawa o zabytkach – obowiązki
paostwa
• Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na
podejmowaniu przez organy administracji publicznej działao
mających na celu:
– 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych
umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich
zagospodarowanie i utrzymanie;
– 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodowad uszczerbek dla
wartości zabytków;
– 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
– 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi
zabytków za granicę;
– 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
– 6) uwzględnianie zadao ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Ustawa o zabytkach – obowiązki
posiadacza
• Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego
właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na
zapewnieniu warunków:
– 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
– 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i
robót budowlanych przy zabytku;
– 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia
w jak najlepszym stanie;
– 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe
zachowanie jego wartości;
– 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku
oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
Formy ochrony zabytków
• Formami ochrony zabytków są:
– Wpis do rejestru zabytków
– Uznanie za pomnik historii
– Utworzenie parku kulturowego
– Ustalenie ochrony w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego
Czynności szczególne dla ochrony
zabytków
Zgodnie z art. 3 ustawy o zabytkach:
– prace konserwatorskie - działania mające na celu
zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku,
zahamowanie procesów jego destrukcji oraz
dokumentowanie tych działao
– prace restauratorskie - działania mające na celu
wyeksponowanie wartości artystycznych i
estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka
potrzeba,uzupełnienie lub odtworzenie jego
części, oraz dokumentowanie tych działao
Czynności szczególne dla ochrony
zabytków c.d.
• badania konserwatorskie - działania mające na celu
rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do
jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii,
określenie stanu zachowania tego zabytku oraz
opracowanie diagnozy, projektu i programu prac
konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również
programu prac restauratorskich;
• badania architektoniczne - działania ingerujące w
substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i
udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego
oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceo;
• badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie,
rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku
archeologicznego;
Wpis do rejestru zabytków
• Rejestry prowadzone są przez wojewódzkich
konserwatorów zabytków i obejmują zabytki
znajdujące się na terenie danego województwa
• Wpisu dokonuje wojewódzki konserwator zabytków w
drodze decyzji administracyjnej
• Rejestr prowadzi się w formie odrębnych ksiąg dla
zabytków
– Nieruchomych
– Ruchomych
– Archeologicznych
• Nie wpisuje się zabytków wpisanych do inwentarza
muzeum oraz narodowych bibliotek.
Zabytki nieruchome
• Informację o wpisie lub skreśleniu ogłasza się
w wojewódzkim dzienniku urzędowym
• Do rejestru może byd wpisane otoczenie
zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa
geograficzna, historyczna lub tradycyjna.
• Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru
ujawnia się w księdze wieczystej prowadzonej
dla nieruchomości.
Zabytki ruchome
• Wpis może nastąpid jedynie na wniosek
właściciela takiego zabytku
• Jest to spowodowane silną konstytucyjną
ochroną prawa własności w Polsce
• Wyjątkiem jest działalnośd wojewódzkiego
konserwatora zabytków, gdy istnieje
uzasadniona obawa, że zabytek ulegnie
zniszczeniu, uszkodzeniu lub nielegalnemu
wywiezieniu.
Wykreślenie z rejestru
• Zabytek może zostad wykreślony jedynie w
szczególnych sytuacjach:
– Jego zniszczenia w stopniu powodującym utratę
wartości historycznej
– Którego wartośd nie została potwierdzona w
nowych ustaleniach naukowych
– Został legalnie wywieziony
– Wszedł w skład muzeum lub biblioteki
Wykreślenie z rejestru c.d.
• Przy nieruchomościach można wykreślid
również częśd zabytku.
• Generalnie wykreślanie zabytków jest
niepożądane, gdyż może oznaczad
uszczuplenie narodowego dziedzictwa kultury.
Rejestr a ewidencja
• Poza rejestrem zabytków istnieje ewidencja
zabytków na poziomie krajowym,
wojewódzkim oraz gminnym.
• Nadzoruje ją Generalny Konserwator
Zabytków
• Dobre rozwiązanie – pomaga w inwentaryzacji
bieżącej zabytków i w tworzeniu planów
zagospodarowania przestrzennego
Uznanie za pomnik historii
• Art. 15 ustawy o zabytkach: Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra
właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego, w drodze
rozporządzenia, może uznad za pomnik historii
zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub
park kulturowy o szczególnej wartości dla
kultury, określając jego granice.
Pomniki Historii
• Uznanie zabytku za Pomnik Historii jest
szczególną formą nobilitacji. Do tego trudnego
i niezwykłego uprzywilejowania można
zgłaszad zabytek nieruchomy o znaczeniu
ponadregionalnym, o dużych wartościach
historycznych, naukowych i artystycznych,
mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa
kulturalnego, utrwalony w świadomości
społecznej i stanowiący źródło inspiracji dla
kolejnych pokoleo.
Pole Bitwy Westerplatte
Kopalnie krzemienia z epoki neolitu
3900 – 2500 p.n.e. - Krzemionki
• Okolice Ostrowca Świętokrzyskiego – ok. 3-3,5
szybów na powierzchni 389 ha
Grunwald Pole Bitwy
Gniezno – archikatedra p.w.
Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Wszystkie Pomniki Historii
•
Biskupin – rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Bochnia – kopalnia soli (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.09.2000)
•
Chełmno – Stare Miasto (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 18.04.2005.)
•
Częstochowa – Jasna Góra wraz z parkami podjasnogórskimi – zespół klasztoru oo. paulinów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)[1]
•
Frombork – zespół archikatedralny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Gdaosk – miasto w zasięgu obwarowao z XVII wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Gdaosk – pole bitwy na Westerplatte (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 22.08.2003)
•
Gniezno – archikatedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Gostyo – Głogówko – zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.02.2008)
•
Góra Świętej Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
•
Grunwald – Pole Bitwy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 17.09.2010)
•
Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 30.10.2000)
•
Kamieo Pomorski – zespół katedralny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.08.2005)
•
Kanał Augustowski – droga wodna (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.25.04.2007)
•
Kazimierz Dolny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.25.04.2007)
•
Kraków – historyczny zespół miasta (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
•
Ląd – Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 17.06.2009, które weszło w życie 02.07.2009)
•
Legnickie Pole – pobenedyktyoski zespół klasztorny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
•
Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 13.04.2005)
•
Lubio - zespół opactwa benedyktynów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 9.12.2009)
•
Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.04.2007)
•
Łaocut – zespół zamkowo-parkowy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.08.2005)
•
Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
•
Malbork – zespół zamku krzyżackiego (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Ostrów Lednicki (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Poznao – historyczny zespół miasta z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem i lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi a także
Fortem Winiary, obecnie Parkiem Cytadela (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 28.11.2008)
•
Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
•
Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
•
Stargard Szczecioski – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne m iasta (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.
17.09.2010)
•
Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni Czarnego Pstrąga (Rozporządzenie Prezydenta RP z d n. 14.04.2004)
•
Toruo – zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego) (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Wieliczka – kopalnia soli (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Wrocław – Zespół historycznego centrum*4+ (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
•
Wrocław – Hala Stulecia (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 13.04.2005)
•
Zamośd – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowao XIX wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
Parki kulturowe
• Park kulturowy jest formą ochrony zabytków.
Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu
kulturowego oraz zachowania wyróżniających
się krajobrazowo terenów z zabytkami
nieruchomymi charakterystycznymi dla
miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.
• Tworzony zgodnie z zasadą subsydiarności –
park tworzy rada gminy po zasięgnięciu opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków
Park kulturowy
• Obowiązkowo sporządza się plan zagospodarowania
przestrzennego
• Zakazy i ograniczenia na terenie parku kulturowego
dotyczą w szczególności:
– Prowadzenia robót budowlanych oraz działalności
przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub
usługowej
– Zmiany sposobu korzystania z nieruchomości
– Umieszczania tablic, napisów i ogłoszeo reklamowych
– Składowania i magazynowania odpadów
• Poszkodowani mogą żądad odszkodowania lub wykupu
nieruchomości
Przykłady parków kulturowych
• Park kulturowy w Ossowie
• Zwierzyniecki park kulturowy
• Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej
• Powstające w Warszawie:
– Park kulturowy „XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa”
– Wilanowski park kulturowy