Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005/2006

Wyklad I
Wyjasnianie zmian zachodzacych w toku zycia jednostki

Literatura:

•

Bee H. (2004). Psychologia rozwoju. Warszawa: WSiP

•

Birch A. (2005). Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlectwa do doroslosci.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (uwaga: tylko wydanie nowe z 2005 roku)

•

Brzezinska A. (2000). Spoleczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Scholar

Trzy podstawowe kategorie zmian zachodzacych wraz z wiekiem:

1. Zmiany uniwersalne - zalezne od wieku i wystepujace u kazdego przedstawiciela

gatunku homo sapiens;

2. Zmiany wspólne – dla rozwijajacych sie razem czlonków pewnej grupy, która moze

stanowic albo okreslona kultura, albo pewne pokolenie nalezace do danej kultury;

3. Zmiany indywidualne – wywolane czynnikami oddzialujacymi tylko na dana

jednostke.

Ad. 1
Zmiany uniwersalne zalezne od wieku – zachodza w kazdym z nas i zaleza od naszego
wieku.
Wyróznic mozna, co najmniej, trzy czynniki wywolujace te zmiany:

Zmiany uwarunkowane biologicznie – zmiany zachodzace zgodnie ze wskazaniami zegara
biologicznego.

Doswiadczenia wspólne – „zegar spoleczny” sprawia, ze zycie wiekszosci ludzi uklada sie
we wspólne dla wszystkich sekwencje zmian

Wspólne zmiany wewnetrzne wynikaja ze sposobu, w jaki reagujemy na naciski rozwojowe
wywierane przez wskazania zegara biologicznego i spolecznego

Ad. 2
Wspólne efekty kulturowe i pokoleniowe
W obrebie kazdej kultury istnieje wiele uniwersalnych i powiazanych z wiekiem standardów i
wzorców, ale nie sa one identyczne dla wszystkich spoleczenstw.

Nalezy wystrzegac sie zalozenia, ze wzorce rozwojowe wystepujace w naszej kulturze
odnosza sie automatycznie do wszystkich kultur, czy nawet do kazdej grupy w obrebie
naszego spoleczenstwa.

Równie istotna przyczyna zróznicowania doswiadczen zyciowych sa uwarunkowania
historyczne, które na kazda generacje oddzialuja nieco inaczej.
Badacze procesów spolecznych uzywaja pojecia „grupa pokoleniowa” (kohorta) dla
okreslenia grupy jednostek urodzonych w dosc waskim przedziale czasowym i wspólnie
przechodzacych takie same doswiadczenia historyczne w jednakowych dla wszystkich
okresach zycia.

Ad. 3
Zmiany indywidualne

Rozwój kazdego czlowieka ksztaltuje sie pod wplywem unikatowej kombinacji
indywidualnych doswiadczen. Wazne sa:
3.1. chronologia doswiadczen

Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005/2006

W trakcie rozwoju wystepuja szczególne okresy, w czasie których organizm jest szczególnie
wrazliwy na wystepowanie (lub brak) doswiadczen okreslonego rodzaju.
Nie ma zgody wsród badaczy, czy rzeczywiscie istnieja okresy krytyczne dla okreslonego
typu stymulacji, koniecznej dla rozwoju. Raczej uzywa sie szerszego pojecia: okresy
sensytywne. Okres sensytywny to te miesiace lub lata zycia dziecka, kiedy szczególnie
aktywnie reaguje ono na specyficzne formy doswiadczenia lub gdy ich brak wywiera na
dziecko szczególny wplyw.
3.2.

zdarzenia „punktualne” i „niepunktualne”

Fundamentem rozwoju sa wspólne doswiadczenia wystepujace w okreslonej kolejnosci i
czasie.

WYJASNIANIE CIAGLOSCI W ROZWOJU W TOKU ZYCIA

•

Biologiczne wyjasnienia ciaglosci rozwoju

Specyficzne sprawnosci poznawcze, ogólny poziom inteligencji, cechy temperamentu,
otwartosc na nowe doswiadczenia, a niekiedy takze sklonnosci do patologii maja swoje
uwarunkowania genetyczne. Uwarunkowania te maja, jak sie wydaje, charakter gotowosci,
potencjalu, który ujawnia sie w okreslonych warunkach.

•

Srodowiskowe zródla ciaglosci

Ciaglosc wzmacniana jest przez srodowisko i nasze wlasne zachowania. Generalnie
stwierdza sie sklonnosc do wybierania srodowiska odpowiadajacego wlasnym cechom i
budowania grupy odniesienia w obrebie rodzin, grup rówiesniczych i w miejscu pracy.
Ciaglosc wzmacniana jest równiez przez fakt, ze w miare dorastania przyswajamy sobie
okreslone typy interakcji i strategie rozwiazywania problemów, które sa dla nas efektywne.

•

Wewnetrzne modele doswiadczenia

Kazde dziecko tworzy zespól modeli wewnetrznych – tzn. zalozen i wniosków odnoszacych
sie do samego siebie i stosunków z innymi ludzmi .
Przekonania te filtruja wszystkie kolejne doswiadczenia. Skutki jakiegos doswiadczenia czy
zdarzenia wystepujacego w srodowisku zaleza od tego, jak jest ono interpretowane przez
dana jednostke.





Cdn.

Barbara Weigl, Psychologia rozwojowa i osobowosci, APS 2005/2006

Przyklady z badan populacyjnych – korelacje (wspólczynniki zgodnosci) odnoszace
sie do wplywów dziedziczenia i srodowiska

I.

Bliznieta jednojajowe wychowywane razem

0.85

Bliznieta jednojajowe wychowywane
oddzielnie

0.67

Bliznieta dwujajowe wychowywane razem

0.58

Rodzenstwo wychowywane razem

0.24

Wspólczynniki korelacji ilorazów inteligencji – zestawienie wyników z reanalizy cyklu badan
( Bouchard i McGue, 1981)


II.
Matki naturalnej

0.33

Ojca naturalnego

0.43

Matki przybranej

0.21

Ojca przybranego

0.27

Wspólczynniki korelacji ilorazów inteligencji dzieci adoptowanych i rodziców naturalnych i
przybranych (N=100 dzieci, Scarr i Weinberg, 1983)


III.

Bliznieta jednojajowe wychowywane razem
N=229

0.49

Bliznieta jednojajowe wychowywane
oddzielnie
N=99

0.37

Bliznieta dwujajowe wychowywane razem
N=229

0.08

Bliznieta dwujajowe wychowywane oddzielnie
N=229

0.04

Wspólczynniki korelacji skali lekliwosci doroslych par blizniat (badania szwedzkie, osoby
badane dobrane z rejestru 25 000 par, Plomin, 1986)