09 Planowanie i organizowanie p Nieznany (2)

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Ramatowska

Planowanie i organizowanie produkcji zwierzęcej
321[01].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Zofia Blajer
mgr inż. Stanisław Malinowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:
mgr inż. Barbara Arciszewska
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z2.03,

„Planowanie i organizowanie produkcji zwierz

cej”, zawartego w modułowym programie

nauczania dla zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Użytkowanie mleczne bydła

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Produkcja żywca wołowego

4.4.1. Materiał nauczania

31
31

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Produkcja żywca wieprzowego

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Ekologiczne metody chowu bydła i trzody chlewnej

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

38
38
43
43
44
45
45
48
49
50
51
55

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w planowaniu i organizowaniu produkcji zwierzęcej.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś się mieć ukształtowane,
abyś mógł bez problemów korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na sześć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić poziom opanowania zagadnień dotyczących
planowania i organizowania produkcji zwierzęcej,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian, czyli przykładowy zestaw zadań, dzięki któremu sprawdzisz poziom
opanowania niezbędnej wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W materiale nauczania zostały przedstawione również treści dotyczące ekologicznych

metod chowu bydła i trzody chlewnej. Ćwiczenia zamieszczone w rozdziałach: podstawy
pracy hodowlanej, użytkowanie mleczne bydła, produkcja żywca wołowego i wieprzowego
możesz wykonać korzystając z programów komputerowych, wykorzystując umiejętności
ukształtowane na zajęciach z technologii informacyjnej. Jeżeli masz trudności
ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni produkcji zwierzęcej i gospodarstwie rolnym musisz

przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpożarowych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[01].Z2.02

ywienie zwierząt gospodarskich

i wykonywanie zabiegów zoohigienicznych

321[01].Z2.03

Planowanie i organizowanie

produkcji zwierzęcej

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z2.01

Określanie anatomicznych,

fizjologicznych i użytkowych

cech zwierząt gospodarskich

321[01].Z2

Organizacja produkcji zwierzęcej

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wypełniać różne rodzaje dokumentacji hodowlanej,

−

ustalać skutki nadprodukcji surowców rolno-żywnościowych,

−

stosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,

−

przewidywać zagrożenia związane z pracą ze zwierzętami,

−

stosować urządzenia wykorzystywane w produkcji zwierzęcej,

−

charakteryzować budowę anatomiczną bydła i trzody chlewnej,

−

określać działanie czynników wpływających na zdrowie i produkcyjność bydła i trzody
chlewnej,

−

stosować zasady humanitarnego traktowania zwierząt,

−

oceniać stan zdrowia zwierząt na podstawie temperatury, tętna i liczby oddechów,

−

udzielać pierwszej pomocy chorym zwierzętom gospodarskim,

−

zadawać pasze zgodnie z zasadami zadawania pasz,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem problemów.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dokonać analizy mechanizmów dziedziczenia cech zwierząt gospodarskich,

−

określić zasady pracy hodowlanej oraz rozróżnić metody selekcji i doboru par do
rozpłodu,

−

dobrać gatunki i rasy zwierząt gospodarskich do warunków przyrodniczych
i ekonomicznych gospodarstwa rolnego,

−

ocenić pokrój zwierząt gospodarskich,

−

określić zasady znakowania i identyfikowania zwierząt gospodarskich,

−

wypełnić różne rodzaje dokumentacji hodowlanej,

−

ustalić dawki pokarmowe dla różnych grup bydła i trzody chlewnej oraz zadać pasze,

−

zaplanować i zorganizować reprodukcję stada bydła i wychów młodych zwierząt,

−

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją żywca wołowego

w gospodarstwie rolnym,

−

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją mleka w gospodarstwie
rolnym,

−

wykonać dój ręczny i mechaniczny,

−

zastosować zasady postępowania z mlekiem po udoju,

−

zaplanować i zorganizować reprodukcję stada trzody chlewnej i wychów młodych

zwierząt,

−

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją żywca wieprzowego

w gospodarstwie rolnym,

−

zastosować ekologiczne metody wytwarzania i przechowywania produktów zwierzęcych,

−

wyjaśnić zasady znakowania produktów rolnictwa ekologicznego,

−

określić sposoby usuwania i przechowywania odchodów zwierzęcych zgodnie ze Zwykłą
Dobrą Praktyką Rolniczą,

−

ocenić efekty produkcyjne i ekonomiczne wybranych rodzajów działalności związanej
z produkcją zwierzęcą.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

We współczesnej hodowli zwierząt, przedmiotem zabiegów są grupy zwierząt, które

uznajemy za pewne populacje.

Selekcja, czyli wybór zwierząt pozostawionych do hodowli, eliminuje lub stara się

eliminować geny niepożądane i pozostawić geny uznane za korzystne. Polega na wyborze
najlepszych zwierząt na rodziców następnego pokolenia. Przeciwieństwem selekcji jest
brakowanie, czyli eliminacja zwierząt ocenionych jako nie nadających się do hodowli.

W celu prawidłowego przeprowadzenia selekcji powinniśmy wybierać zwierzęta

o najwyższej wartości hodowlanej, czyli genetycznie uwarunkowanej zdolności zwierzęcia do
przekazywania określonej cechy lub cech na potomstwo. Najlepsze osobniki wybrane na
rodziców następnego pokolenia powinny charakteryzować się wyższą wartością hodowlaną
niż średnia wartość ich rówieśników. Część tej wartości przekazywana jest potomstwu,
tworząc tzw. postęp hodowlany rozumiany jako przewaga wartości cechy obserwowanej
w pokoleniu potomnym nad stwierdzonym w pokoleniu rodzicielskim.

O efektywności selekcji w zakresie poszczególnych cech, obok wartości współczynnika

odziedziczalności, decydują korelacje genetyczne pomiędzy poszczególnymi cechami.
Korelacje pomiędzy zawartością tłuszczu a zawartością białka w mleku szacowane na
poziomie 0,4–0,5 informują nas, że selekcja prowadzona w kierunku poprawy jednej z tych
cech spowoduje wzrost postępu hodowlanego w zakresie drugiej z nich. Zjawisko korelacji
utrudnia jednak prowadzenie selekcji zmierzającej do obniżenia zawartości tłuszczu przy
jednoczesnym podniesieniu zawartości białka w mleku. Korelacje genetyczne przyjmują
wartości od 1 do -1. Korelacje ujemne oznaczają, że jako skutek uboczny selekcji na wzrost
wartości jednej z cech, nastąpi pogarszanie się wartości cechy z nią skorelowanej.

Wielkość zmian we frekwencji genów, uzyskanych na drodze selekcji, jest ściśle zależna

od tego, przeciwko jakim genom i genotypom jest prowadzona. Istnieją cztery zasadnicze
możliwości:

−

selekcja przeciwko genom recesywnym,

−

selekcja przeciwko genom dominującym,

−

selekcja przeciwko genotypom heterozygotycznym,

−

selekcja przeciwko genotypom homozygotycznym.
Miarą intensywności selekcji jest wielkość różnicy selekcyjnej, zwanej różniczką

selekcyjną lub dyferencjałem selekcyjnym. Różnica selekcyjna jest to różnica w zakresie
selekcjonowanej cechy między średnią osobników wybranych do selekcji, a średnią stada,
z którego osobniki te zostały wybrane. Im wyższa jest różnica selekcyjna, tym bardziej
intensywna jest selekcja. Pożądane jest uzyskiwanie jak największej różnicy selekcyjnej, jest
to uzależnione od czynników, takich jak:

−

% remontu zwierząt w stadzie,

−

odstęp między pokoleniami,

−

poziom danej cechy w stadzie,

−

zmienność tej cechy,

−

ilość cech uwzględnianych przy selekcji.

Selekcję możemy podzielić na naturalną i sztuczną.

Selekcja naturalna przebiega w przyrodzie, w stanie dzikim.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Selekcja sztuczna kierowana jest przez człowieka. Odbywa się w sposób nieświadomy

(selekcja samorzutna) lub świadomy (działania w celowo obranym kierunku). Wynikiem
selekcji świadomej jest np. uzyskanie postępu hodowlanego w zakresie wydajności mleka lub
innych cech produkcyjnych, poprzez pozostawienie do hodowli z pokolenia na pokolenie
zwierząt najlepszych pod względem danej cechy.

Postęp hodowlany jest miarą skuteczności selekcji (odpowiedź na selekcję). Odpowiedź

ta może być dodatnia, ujemna lub równa zeru.

Dobór zwierząt do kojarzeń jest następną czynnością po selekcji. Naczelnym założeniem

doboru, jako metody pracy hodowlanej, jest uzyskiwanie postępu hodowlanego, czyli
otrzymywanie następnego pokolenia lepszego od poprzedniego. Osobniki wybrane przy
selekcji jako najlepsze pod względem wartości hodowlanej trzeba dobrać do kojarzeń w taki
sposób, ażeby uzyskać u potomstwa postęp hodowlany. Dobór możemy prowadzić według
dwóch systemów:

−

możemy kojarzyć albo podobne z podobnymi i wówczas jest to dobór jednorodny, czyli
homogenny,

−

albo niepodobne i mamy wtedy do czynienia z doborem niejednorodnym, czyli
heterogennym.

Zarys krajowego programu hodowli bydła

Duże zróżnicowanie, obserwowane w zakresie wydajności poszczególnych krów

w obrębie rasy, zależy od wielu czynników genetycznych i środowiskowych. Zróżnicowanie
to jest określane jako zmienność fenotypowa. Wysoka wydajność krowy zależy w dużej
mierze od czynników genetycznych, które mogą być przenoszone na potomstwo. Możliwe
jest oszacowanie, jak duża jest to część w formie tzw. współczynnika odziedziczalności, który
przyjmuje wartości od 0 do 1. Wartość równa lub bliska 0 mówi o tym, że doskonalenie danej
cechy poprzez selekcję nie jest możliwe. Współczynnik odziedziczalności wydajności mleka,
tłuszczu i białka szacowany jest na poziomie ok. 0,3, a dla zawartości tłuszczu i białka
w mleku przyjmuje się najczęściej wartości oscylujące wokół 0,4. W obu wypadkach
możliwe jest skuteczne doskonalenie tych cech u bydła mlecznego, chociaż cechy składu
chemicznego mleka można poprawić poprzez selekcję szybciej niż cechy wydajności.

Doskonalenie bydła poprzez ocenę wartości hodowlanej i selekcję realizowane jest

w populacji aktywnej, czyli tej części populacji krów, która objęta jest oceną użytkowości
mlecznej. Postęp hodowlany przenoszony jest również na populację produkcyjną (nie objęto
oceną) poprzez sztuczne unasienianie i krycie naturalne wyselekcjonowanymi buhajami.
Uzyskany postęp hodowlany w całej populacji zależy głównie od efektywności oceny
wartości hodowlanej i selekcji buhajów przeznaczonych do hodowli. Cały proces ujęty jest
w ramy krajowych programów genetycznego doskonalenia poszczególnych ras. Programy
zawierają cele hodowlane opisujące główne kierunki doskonalenia, wzorce rasowe, ich
kaliber i umaszczenie, zasady oceny wartości użytkowe i hodowlanej oraz sposób
prowadzenia selekcji i doboru par do kojarzeń. Ważnym elementem procesu genetycznego
doskonalenia bydła jest import wartościowych zwierząt, nasienia najlepszych buhajów lub
zarodków. Zakres i sposób wykorzystania importowanego materiału genetycznego jest
również opisany w programach hodowlanych.

Selekcję buhajów prowadzą 4 Stacje Hodowli i Unasieniania Zwierząt (Centrala Hodowli

i Rozrodu Zwierząt) realizujące na swoim terenie własne programy w różny sposób
wykorzystujące światowe i krajowe zasoby genetyczne. Kierują się one ogólnymi zasadami
naboru buhajów do zakładów unasienniania i do punktów kopulacyjnych zapisanych
w kierunku mlecznym. Obecnie nabór ten prowadzony jest w 7 następujących etapach:

−

wybór ojców buhajów,

−

wybór matek buhajów,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

indywidualne kojarzenia,

−

odchów młodych buhajów, ich testowanie i selekcja,

−

unasienianie testowe,

−

ocena buhajów w zakresie cech mleczności na podstawie wydajności ich krewnych,

−

ocena buhajów w zakresie typu i budowy ich potomstwa.

Masowa populacja krów (ok. 2 800 tys.) unasiennianych (ok. 60%) krytych
naturalnie (ok. 40%)

Krowy objęte oceną użytkowości mlecznej

Ojcowie buhajów

Matki buhajów

Kojarzenia indywidualne

Ocena osobnicza

Ocena wartości

hodowlanej

SHiUZ-Y

Punkty

kopulacyjne

Unasiennienie testowe

Rys. 1 Schemat oceny wartości hodowlanej i selekcji buhajów przeznaczonych do rozrodu [11, s. 157]

Wybór buhajów na ojców buhajów dokonuje się spośród buhajów dopuszczonych do

wykorzystania poprzez sztuczne unasiennienie. Wybór poprzedza komisyjny przegląd córek
kandydujących buhajów. Przy wyborze bierze się pod uwagę wartość hodowlaną wszystkich
ocenianych cech produkcyjnych i nieprodukcyjnych. Wybór krów na matki buhajów
dokonywany jest dwustopniowo spośród krów wpisanych do księgi głównej. Wstępnie krowy
typowane są na podstawie wartości indeksu selekcyjnego. Przy szacowaniu wartości
hodowlanej krów wykorzystywane są informacje o wydajności ich żeńskich krewnych oraz
ich własnej produkcyjności. Ostateczna kwalifikacja na matki buhajów następuje po
przeprowadzeniu komisyjnej oceny typu i budowy kandydatek. Kandydatki na matki buhajów
ras cb i czb są dyskwalifikowane, jeśli uzyskują ocenę ogólną lub ocenę wymienia poniżej 80
pkt. Buhaje wybrane na ojców buhajów są kojarzone z krowami wybranymi na matki
buhajów według przemyślanego planu kojarzeń. Plan indywidualnych kojarzeń ojców i matek
buhajów ustala się po analizie ich rodowodów, aby zapobiec kojarzeniu w zbyt bliskim
pokrewieństwie. Dobór par do kojarzeń, przy którym uwzględnia się wartość hodowlaną
zwierząt w zakresie cech produkcyjnych oraz typu i budowy, jest bardzo ważnym elementem
pracy hodowlanej. Plan kojarzeń sporządzany jest przez przedstawicieli SHiUZ wspólnie
z właścicielem matki buhajów.

Młode buhaje, które zostały wstępnie zakwalifikowane do wykorzystania poprzez

sztuczne unasiennianie, muszą być poddane testowaniu na potomstwie. Wykonuje się w tym
celu unasiennianie testowe. Celem jego jest szybkie uzyskanie stawki córek ocenianego
buhaja. Wydajność mleczna tych córek i ich budowa stanowi ważne źródło informacji
o wartości hodowlanej ich ojców. Nasieniem młodych buhajów unasiennia się przede
wszystkim pierwiastki i pewną liczbę jałówek, użytkowanych w stadach objętych oceną

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

użytkowości mlecznej. Unasiennianie testowe nasieniem jednego buhaja musi być
prowadzone w okresie nie dłuższym niż 120 dni. Rozdział nasienia powinien być losowy.
Nasienie powinno być użyte w jak największej liczbie obór, na jak największym obszarze
Polski, w stadach prowadzących ocenę użytkowości mlecznej krów. Im większa liczba obór,
w których rodzą się córki ocenianego buhaja, tym lepiej.

Pierwszą ocenę buhaj uzyskuje w wieku ok. 6 lat, tj. po uzyskaniu informacji

o wydajności jego córek w pierwszej laktacji. O dopuszczeniu do intensywnego użycia
buhajów w inseminacji decyduje pozycja na listach (wg indeksu selekcyjnego) i wyniki oceny
typu i budowy ich córek – pierwiastek. Dodatkowym warunkiem jest uzyskanie dokładności
oceny nie mniejszej niż 0,70. Oszacowanie wartości hodowlanej buhajów w zakresie cech
mleczności przeprowadzane jest na podstawie informacji dotyczących użytkowości ich
ż

eńskich krewnych uzyskanych w czasie pierwszych trzech laktacji. Cechami użytkowości

mlecznej podlegającymi ocenie są: wydajność mleka, wydajność i zawartość tłuszczu oraz
wydajność i zawartość białka. Z dopuszczeniem buhaja do szerszego wykorzystania
rozpłodowego poprzez stosowanie sztucznego unasienniania czeka się do momentu uzyskania
pierwszej oceny uwzględniającej wydajność jego córek. Oceniane buhaje oraz kandydatki na
matki buhajów szeregowane są według wartości indeksu.

Indeks = 2 x oszacowana wartość hodowlana osobnika dla wydajności białka (kg) +

oszacowana wartość hodowlana dla wydajności tłuszczu (kg)

Nasienie wybranych buhajów użytkowane jest w następującym po ocenie sezonie aż do

momentu ogłoszenia wyników następnej oceny. Po ogłoszeniu wyników kolejnej oceny
nasienie buhajów, które nie znalazło się na liście buhajów dopuszczonych do rozrodu
w kolejnym sezonie jest wycofywane z punktów unasieniania, a one same są brakowane.

Za realizację krajowego programu i organizację hodowli bydła w Polsce odpowiedzialne

są instytucje:

−

Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt działające poprzez trzy regionalne centra i 12
oddziałów,

−

4 Stacje Hodowli i Unasieniania Zwierząt, prowadzące selekcję buhajów przeznaczonych
do rozrodu,

−

Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka zrzeszająca regionalne związki
hodowców bydła i uczestnicząca w realizacji programów selekcyjnych,

−

Instytut Zootechniki odpowiedzialny za ocenę wartości hodowlanej krów i buhajów oraz
ocenę typu i budowy.
Na poziomie gospodarstwa o jakości i efektywności hodowli bydła decydują

umiejętności hodowcy i prowadzona przez niego praca hodowlana polegająca głównie na
wyborze jałówek na remont stada i doborze buhajów do krycia i unasieniania krów.
Hodowca, może wybierać buhaje, kierując się informacjami zamieszczonymi w katalogach
buhajów.

Podstawy pracy hodowlanej – trzoda chlewna
Hodowla jest to zespół planowanych działań zmierzających do doskonalenia genetycznego
lub przekształcenia cech użytkowych zwierząt, zgodnie z określonymi wymaganiami
ekonomicznymi oraz społecznymi danego kraju.
Chów to zespół działań produkcyjnych i technologicznych zmierzających do pełnego
wykorzystania wartości genetycznej zwierząt w celu uzyskania produktów zwierzęcych
w pożądanej ilości i jakości przy zminimalizowanych kosztach wytwarzania.

Doskonalenie świń pod względem genetycznym polega na prawidłowości selekcji

i doborze zwierząt do kojarzeń. Działania te muszą być prowadzone w odpowiednich
warunkach środowiskowych takich jak: właściwe żywienie, dobre budynki, optymalny
mikroklimat.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Selekcja w kierunku cech rozrodczych jest możliwa nie tylko w stadzie zarodowym, ale też

w stadzie towarowym, odchowującym loszki remontowe. Aby można było ją prowadzić,
zwierzęta muszą być prawidłowo oznakowane, a wyniki oproszeń notowane. W selekcji
wystarczy uwzględnić jedną cechę, np. liczbę prosiąt odchowanych do wieku 3 tygodni. Decyzja
sprowadza się do wyboru matek, po których pozostawiamy loszki – córki. Należy wybrać takie
matki, które łącznie w kilku miotach np. 1, 2, 3 i 4 odchowały najliczniejsze potomstwo. Cechy
rzeźne można poprawiać poprzez selekcję albo krzyżowanie uszlachetniające lub towarowe
zrasami lub liniami wybitnie mięsnymi, np. z knurami o grubości słoniny poniżej 1 cm
i mięsności powyżej 60%. Wybór najlepszych osobników poprzedza obliczenie indeksu
uwzględniającego cechy tuczne i rzeźne. W zależności od źródła informacji stosuje się:

−

indeks oceny przyżyciowej,

−

indeks szacowany na podstawie pełnego rodzeństwa w stacjach kontroli,

−

metodę BLUP – Model Zwierzęcia.
Dalsza poprawa produkcyjności pogłowia świń jest możliwa przez użytkowanie knurów

wyhodowanych i ocenionych w ośrodkach zarodowych, wprowadzanie do stad
wartościowych loszek hodowlanych oraz stałą poprawę warunków środowiska.

Celem prowadzenia oceny przyżyciowej jest określenie wartości hodowlanej knurków

i loszek pod względem ich użytkowości tucznej i rzeźnej. Użytkowość tuczną ocenianych
zwierząt charakteryzują osiągane przez nie przyrosty dobowe, natomiast wartość rzeźną
określa procentowa zawartość mięsa w tuszy. Ocenie przyżyciowej podlegają wszystkie
knurki i loszki w wieku od 150 do 210 dni. Podstawowym warunkiem dopuszczenia
zwierzęcia do oceny jest widoczne, wyraźne i nie pozostawiające wątpliwości oznakowania
(tatuaż, kolczyk). Ocena przyżyciowa przeprowadzana jest przez wyznaczonych
pracowników Polskiego Związku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS.
Włączenie do oceny przyrostów dobowych i procentowej zawartości mięsa prowadzi do
selekcji i wyboru zwierząt szybko rosnących, a jednocześnie odkładających w przyrostach
dużo mięsa. U każdej ocenianej sztuki po jej zważeniu wykonuje się pomiary ultradźwiękowe
aparatem Pig-log 105. Mierzy się grubość słoniny w dwóch punktach na wysokości
ostatniego żebra (3 i 8 cm od linii środkowej grzbietu) oraz wysokość mięśnia polędwicy. Na
podstawie pomiarów szacuje się mięsność (%). Ostatecznym wynikiem oceny jest indeks
wyrażony w punktach. Wyższą wartość indeksu otrzymują zwierzęta szybciej rosnące,
o cieńszej słoninie, lepiej umięśnione.

Ocenie w Stacjach Kontroli Użytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej (SKURzTCH)

podlegają zwierzęta z chlewni zarodowych wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi
hodowlane.

Metoda BLUP – (z ang. B – Best, L – Linear, U – Unbiesed, P – Prediction) pozwala na

oszacowanie wartości hodowlanej zwierząt poprzez uszeregowanie w zależności od wartości
genetycznej. Umożliwia porównanie pod względem wartości genetycznej zwierząt z różnych
stad, ocenianych w różnych sezonach i latach. Rozszerzeniem metody BLUP jest tzw.
„MODEL ZWIERZĘCIA”. Pozwala on na zwiększenie dokładności oceny wartości
genetycznej poprzez wykorzystanie danych o wszystkich jego ocenianych krewnych.

Warunkiem koniecznym do stosowania metody jest:

−

posiadanie bardzo dokładnej dokumentacji dotyczącej pochodzenia osobników
uwzględnionych w obliczeniach,

−

posiadanie danych o ich użytkowości.
Metodą BLUP można oszacować wartość hodowlaną każdej cechy uwzględnionej

w selekcji. Wartości te można połączyć w indeks selekcyjny, przypisując każdej z nich
wartość ekonomiczną. Wartość hodowlaną szacuje się na podstawie wyników z oceny
przyżyciowej. Dwie cechy (przyrost dzienny, procent mięsa w tuszy), łączy się w indeks,
który w ocenie BLUP stanowi kolejną cechę. Tłem do obliczeń jest okres 6 miesięcy.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dobór do kojarzeń w czystości rasy jest prowadzony w stadach zarodowych. Hodowcy

prowadzący stada zarodowe mogą posługiwać się programem komputerowym „SYSTEM
TRZODA”, który analizuje rodowody i wskazuje na korzystne kojarzenie niekrewniacze.

Krzyżowanie towarowe współcześnie utrzymywane rasy świń są zróżnicowane pod

względem cech użytkowych, rozrodczych, tucznych i rzeźnych. Najlepsze pod względem
cech rozrodczych są rasy mateczne, pbz i wbp, a pod względem cech rzeźnych rasy i linie
z grupy ojcowskich, tj. pietrain, duroc, hampshire, belgijska zwisłoucha i L –990. W efekcie
zwierzęta użytkowane w produkcji będą mieszańcami.

Ze względu na wartość współczynnika odziedziczalności (h²) można wyróżnić cechy:

nisko, średnio i wysoko odziedziczalne.

Do cech nisko odziedziczalnych (h² = 0,1) należą cechy rozrodcze, np. liczba prosiąt

urodzonych w miocie.

Do cech średnio odziedziczalnych (h² = 0,2–0,3), tj. o zrównoważonym wpływie

genotypu i środowiska, należą cechy tuczne: przyrosty dzienne, zużycie paszy w tuczu, oraz
cechy rzeźne takie jak barwa mięsa i jego kwasowość. Do grupy cech wysoko
odziedziczalnych (h² = 0,4–0,5) należy procent zawartości mięsa.

Krzyżowanie towarowe umożliwia wykorzystanie zjawiska heterozji, czyli wybujałości

mieszańców oraz różnice między populacyjne. Heterozja polega na tym, że wartość cech
u mieszańców w porównaniu ze zwierzętami czystorasowymi poprawia się. Heterozji
podlegają w pierwszym rzędzie cechy nisko odziedziczalne – cechy miotów, a także średnio
odziedziczalne cechy tuczne, np. przyrost dzienny. W krzyżowaniu towarowym
wykorzystujemy heterozję indywidualną, mateczną i ojcowską. Heterozja dotyczy cech
rozrodczych (nisko odziedziczalnych) oraz cech tucznych i rzeźnych jakościowych(średnio
odziedziczalnych). Heterozja nie obejmuje cech rzeźnych ilościowych. Cechy te przyjmują
wartości pośrednie. Heterozja jako zjawisko nie dziedziczy się, dlatego wszystkie zwierzęta
mieszańce po zakończonym tuczu należy przeznaczyć na ubój.

Heterozja mateczna polega na tym, że locha mieszaniec stwarza lepsze środowisko dla

rozwoju płodów, a po oproszeniu dla prosiąt. Rodzi i odchowuje więcej prosiąt, o większej
masie, niż uzyskuje locha czystorasowa. Poprawa cech miotu w wyniku wystąpienia heterozji
matecznej wynosi 5–8%. Dzięki heterozji indywidualnej cechy miotów poprawiają się
o dalsze 5–7%. Łącznie poprawa cech miotu wynosi 10–15%. Cechy przyrostu
i wykorzystania paszy poprawiają się o około 5%. Knur mieszaniec charakteryzuje się tzw.
heterozją ojcowską, wyrażaną lepszym libido (popędem) i lepszą jakością nasienia.

W produkcji najczęściej stosuje się krzyżowanie dwu-, trój- i czterorasowe.

W krzyżowaniu dwurasowym lochy o bardzo dobrych cechach matecznych krzyżuje się
z knurami ras ojcowskich. Uzyskane mieszańce mogą przejawiać heterozję indywidualną
w zakresie cech tucznych. Są one przeznaczone na tucz. W tej metodzie nie ma możliwości
wykorzystania heterozji matecznej ani ojcowskiej. Pojawia się ona przy krzyżowaniu
trzyrasowym. W pierwszej fazie krzyżowania uzyskujemy loszki mieszańce F

ras

matecznych. W drugiej fazie lochy mieszańce są kojarzone z knurami ras ojcowskich. Jest to
krzyżowanie dwufazowe. Pierwsza faza krzyżowania jest prowadzona w stadzie zarodowym
lub reprodukcyjnym, druga w stadzie towarowym. Jest to metoda wartościowa, gdyż pozwala
wykorzystać heterozję mateczną i indywidualną.

Stosując inny schemat doboru ras, w krzyżowaniu 3-rasowym możemy wykorzystać

heterozję ojcowską i indywidualną. Trzyrasowe prosięta do tuczu uzyskujemy kryjąc lochę
czystorasową rasy matecznej knurem mieszańcem F

dwóch ras ojcowskich.

Krzyżowanie 4- rasowe jest krzyżowaniem dwufazowym. W fazie pierwszej w wyniku

krzyżowania dwóch ras matecznych uzyskujemy loszkę F

a przez skrzyżowanie dwóch ras

ojcowskich – knurka mieszańca F

W drugiej fazie krzyżowania lochę mieszańca ras

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

matecznych kryjemy knurem mieszańcem ras ojcowskich. W krzyżowaniu 4-rasowym
możemy wykorzystać wszystkie trzy rodzaje heterozji.

Ze względu na to, że heterozja nie może być utrwalona, istnieje potrzeba ciągłego

doskonalenia ras czystych w hodowli zarodowej, w celu ich wykorzystania w stadach
towarowych do produkcji dużej ilości i dobrej jakości surowca rzeźnego.

Duże znaczenie dla wyników krzyżowania ma dobór ras. Locha F

stada podstawowego

to zwykle mieszaniec dwurasowy: wbp x pbz. Dobór knurów zależy od wymagań przemysłu
mięsnego i warunków chowu. Dobre warunki chowu i wysokie wymagania w zakresie
mięsności skłaniają do użycia knurów rasy pietrain lub mieszańców z pietrain (pietrain
x duroc, pietrainx hampshire). Gdy wymagania mięsności są mniejsze, należy wykorzystywać
knury rasy duroc i linii 990.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest selekcja bydła?
2. Jakie czynniki decydują o efektywności selekcji?
3. Jakie są etapy wyboru buhajów do rozrodu?
4. Jakie warunki musi spełniać krowa, aby mogła być matką buhajów?
5. Jakie cechy brane są pod uwagę przy określaniu indeksu selekcyjnego?
6. Jakie informacje podawane są w katalogu buhaja?
7. Jakie organizacje i instytucje odpowiedzialne są za realizację krajowego programu

hodowli bydła?

8. Jaki jest podstawowy cel pracy hodowlanej i jak można go osiągnąć?
9. Na czym polega ocena wartości knurów na podstawie potomstwa?
10. Na czym polega ocena BLUP – Model Zwierzęcia?
11. Na czym polega heterozja?
12. Czy heterozja może być utrwalona?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj schematy krzyżowania towarowego bydła lub trzody chlewnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować schemat krzyżowania towarowego, w którym wystąpi heterozja indywidualna,
2) narysować schemat krzyżowania towarowego, w którym wystąpi heterozja mateczna,
3) narysować schemat krzyżowania towarowego, w którym wystąpi heterozja ojcowska,
4) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras bydła,

−

przykładowe schematy krzyżowania towarowego,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy mechanizmów dziedziczenia cech zwierząt gospodarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rasy i osobniki do krzyżowania,
2) określić cechy nisko, średnio i wysokodziedziczalne,
3) określić cechy dominujące i recesywne u osobników wybranych do krzyżowania,
4) narysować schemat doboru ras,
5) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras bydła,

−

przykładowe schematy krzyżowania towarowego,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj program komputerowy „SYSTEM TRZODA”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rodowody loszek i knurków do trzeciego pokolenia wstecz,
2) zaproponować korzystne kojarzenie niekrewniacze,
3) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

program komputerowy „SYSTEM TRZODA”,

−

komputer,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić czynniki decydujące o selekcji bydła?
2) przeprowadzić selekcję bydła?
3) określić cechy krowy, która może zostać matką buhaja?
4) przedstawić etapy wyboru buhajów do rozrodu?
5) określić indeks selekcyjny?
6) korzystać z katalogu buhaja?
7) narysować schematy krzyżowania towarowego?
8) korzystać

programu

komputerowego

„SYSTEM

TRZODA”?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt

4.2.1. Materiał nauczania

System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt zapewnia przejrzystość informacji

dotyczących pochodzenia zwierzęcia, jego historii sięgającej wstecz do daty jego urodzenia,
co ma służyć następującym celom:

−

ledzeniu przemieszczeń zwierząt wspomagającym zwalczanie chorób zakaźnych

zwierząt,

−

umożliwieniu dostępu zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego do rynków Unii
Europejskiej,

−

zapewnienia bezpieczeństwa żywności – możliwości identyfikacji mięsa (etykietowanie).
System IRZ składa się z następujących elementów:

−

komputerowej bazy danych prowadzonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa,

−

znaków identyfikacyjnych zwierząt (kolczyków lub tatuażu),

−

dokumentu identyfikacyjnego zwierzęcia – paszportu (tylko dla bydła),

−

księgi rejestracji stada prowadzonej przez posiadacza zwierząt w gospodarstwie.

Obowiązki posiadacza zwierzęcia:

−

uzyskanie numeru producenta,

−

rejestracja siedziby stada,

−

zaopatrzenie się w kolczyki,

−

prawidłowe oznakowanie bydła, owiec, kóz i świń,

−

rejestracja w biurach powiatowych ARiMR, znajdującego się w siedzibach stad bydła,
owiec, kóz i świń,

−

posiadanie paszportu dla każdej sztuki bydła znajdującej się w gospodarstwie,

−

zgłaszanie do biura powiatowego ARiMR zdarzeń dotyczących zwierząt gospodarskich,

−

prowadzenie w gospodarstwie księgi rejestracji odrębnie dla każdego stada bydła, owiec,
kóz i świń,

−

zaopatrywanie owiec /kóz, w przypadku przemieszczania tych zwierząt na terenie Polski,
w dokument przewozowy,

−

przechowywanie w gospodarstwie dokumentów przewozowych przez min. 3 lata od
przewozu zwierząt do miejsca przeznaczenia,

−

dokonywanie spisu owiec /kóz w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy, nie później niż
w dniu jesiennego przeglądu stada,

−

przekazywanie do biura powiatowego ARiMR informacji o liczbie i numerach
identyfikacyjnych owiec i kóz ustalonych podczas spisu,

−

przekazywanie w przypadku przewożenia bydła, owiec, kóz i świń na wystawę, pokaz
lub konkurs albo do miejsca gromadzenia zwierząt, podmiotowi prowadzącemu te
miejsca: opatrzonego podpisem wykazu przewożonych zwierząt zawierającego numery
identyfikacyjne, świadectwa zdrowia tych zwierząt,

−

udostępnianie do wglądu podmiotowi prowadzącemu wystawę, pokaz, konkurs albo
miejsce gromadzenia zwierząt – paszportów bydła.
Posiadacz zwierzęcia po wpisie do ewidencji producentów może uzyskać numer siedziby

stada składając w Biurze powiatowym Agencji „Zgłoszenie siedziby stada”. Posiadacz
rejestruje jedną siedzibę stada niezależnie od tego, ile gatunków zwierząt w niej utrzymuje.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu uzyskania numerów do oznakowania bydła, owiec i kóz posiadacz zwierzęcia

wypełnia „Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła, owiec lub kóz”.

Posiadacz świń nie występuje o przydzielenie puli numerów, ponieważ zwierzęta te są

znakowane numerem identyfikacyjnym siedziby stada, w której się urodziły. W odpowiedzi
na złożony wniosek posiadacz zwierząt otrzymuje listę przydzielonych numerów do
oznakowania zwierząt, numery te mogą być użyte tylko przez tego posiadacza, któremu
zostały przydzielone.

Numery w systemie IRZ

W ramach systemu wszystkim producentom, siedzibom stada i zwierzętom przydziela się

numery identyfikacyjne:

−

numer producenta: 9 cyfr 123456789,

−

numer siedziby stada: PL + numer producenta + 3 cyfry PL 123456789 001,

−

numer zwierzęcia: PL + 12 cyfr PL 008765432105,

−

w przypadku świń numer identyfikacyjny zwierzęcia = numer siedziby stada
PL 123456789 001.
W celu otrzymania kolczyków posiadacz zwierzęcia:

−

składa w biurze powiatowym ARiMR wypełniony formularz „Zamówienie kolczyków
dla bydła, owiec albo kóz” lub „Zamówienie kolczyków dla świń”,

−

może zamówić kolczyki za pośrednictwem biura powiatowego ARiMR lub bezpośrednio
u dostawcy wybranego z listy dostawców prowadzonej przez Agencję.
W przypadku uszkodzenia bądź utraty kolczyka posiadacz zwierzęcia: składa w Agencji

formularz „Zamówienie duplikatów kolczyków dla bydła, owiec, kóz” lub „Zamówienie
duplikatu kolczyka dla świń”. Wybiera dostawcę z listy dostawców, do którego zostanie
przesłane zamówienie.

Rejestracja i znakowanie bydła

Posiadacz bydła urodzonego w jego siedzibie stada ma obowiązek:

−

oznakować je kolczykiem,

−

złożyć formularz „Zgłoszenie bydła do rejestru” w biurze powiatowym Agencji przed
dniem opuszczenia przez zwierzę siedziby stada, ale nie później niż w ciągu 7 dni od jego
urodzenia,

−

w przypadku rejestracji bydła kupionego w krajach UE wymagane jest dołączenie do
„Zgłoszenia bydła do rejestru” potwierdzenia wpłaty za paszport oraz zwrot paszportu
z UE.

Paszport bydła jest dokumentem identyfikacyjnym bydła, który powinien towarzyszyć
zwierzęciu przez całe jego życie przy każdym przemieszczaniu i powinien być przekazywany
kolejnemu posiadaczowi w przypadku sprzedaży zwierzęcia. Tylko bydło zaopatrzone
w paszport może być wprowadzane do obrotu. W celu otrzymania paszportu bydła posiadacz
zwierzęcia:

−

przy składaniu „Wniosku o przydzielenie puli numerów dla bydła” wnosi opłatę za
wydanie paszportu w biurze powiatowym Agencji lub na konto bankowe,

−

rejestruje oznakowane zwierzę składając formularz „Zgłoszenie bydła do rejestru”.
Agencja wydaje paszport w ciągu 14 dni od otrzymania poprawnie wypełnionego

formularza. Wydrukowany paszport należy odebrać bezpośrednio w biurze powiatowym
Agencji. Umożliwia to sprawdzenie poprawności danych w paszporcie. Po odebraniu
paszportu należy wpisać datę otrzymania paszportu i złożyć swój podpis we wskazanym
miejscu na paszporcie, potwierdzając poprawność danych paszportu.
Przy zakupie bydła nowy posiadacz zwierzęcia powinien wpisać w odpowiednią rubrykę na
odwrocie paszportu swoje dane oraz potwierdzić je podpisem.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku uszkodzenia bądź utraty paszportu posiadacz zwierzęcia:

−

składa w Agencji formularz „Wniosek o wydania duplikatu paszportu bydła”,

−

wnosi opłatę za wydanie duplikatu,

−

zwraca do biura paszport uszkodzony.
Paszport zwierzęcia padłego lub ubitego w rzeźni należy dostarczyć do biura

powiatowego Agencji.

Oznakowanie bydła dokonuje się w następujący sposób:

−

na każdą małżowinę uszną zwierzęcia zakłada się po jednym kolczyku z tym samym
numerem identyfikacyjnym,

−

kolczyk powinien zostać umieszczony w środku ucha, pomiędzy żyłami,

−

część żeńską kolczyka umieszcza się po wewnętrznej stronie małżowiny usznej, część
męską z tyłu ucha,

−

na obu częściach musi być nadrukowany ten sam numer.
Nieprawidłowy sposób założenia kolczyka może spowodować jego zgubienie a nawet

uszkodzenie ucha zwierzęcia.

Wzór kolczyka dla bydła:

−

znak graficzny ARiMR,

−

II cyfra rzymska oznaczająca kolejny numer duplikatu (w przypadku duplikatu kolczyka),

−

PL – symbol kraju,

−

00 50109 (00 – pierwsze dwie cyfry – numer serii),

−

kod kreskowy,

−

3 7 1 1

7 (

50109 3 7 1 1 – 9 cyfr –

numer zwierzęcia),

−

– cyfra kontrolna.

Posiadacz zwierzęcia (pierwszy posiadacz) może wystawić tymczasowy dokument

identyfikacyjny bydła dla cielęcia poniżej 4 tygodnia życia i może się nim posługiwać, przy
przemieszczaniach zwierzęcia wyłącznie na terytorium Polski, do czasu otrzymania paszportu
bydła.

Centralną bazę danych, zwaną rejestrem zwierząt gospodarskich oznakowanych

prowadzi Agencja w systemie informatycznym na podstawie zgłoszeń otrzymanych od
posiadaczy zwierząt.

Centralna Baza Danych

Biuro Powiatowe Agencji

Rejestracja zwierzęcia

Przemieszczanie, padnięcia,

Ubój

Unieszkodliwianie zwłok

zabicie, ubój

zwłok zwierząt

Posiadacz zwierzęcia

Rzeźnia Podmiot prowadzący

Podmiot prowadzący

Miejsce unieszkodliwiania

miejsce gromadzenia zwierząt

zwłok zwierząt gospodarskich

Zgłoszenia otrzymywane od posiadaczy zwierząt są najważniejszym źródłem informacji.

Wpisu do centralnej komputerowej bazy danych dokonuje się na podstawie starannie
i kompletnie wypełnionych dokumentów takich jak:

−

Zgłoszenie bydła do rejestru,

−

Zgłoszenie owcy lub kozy do rejestru,

−

Zgłoszenie świń do rejestru,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Zgłoszenie zmiany stanu stada świń,

−

Zgłoszenie przemieszczenia bydła, owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie padnięcia, zabicia, uboju gospodarczego bydła, owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie uboju bydła w rzeźni,

−

Zgłoszenie uboju w rzeźni owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie uboju świń w rzeźni,

−

Zgłoszenie utylizacji zwłok bydła, owiec albo kóz,

−

Zgłoszenie utylizacji zwłok świń,

−

Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła,

−

Wniosek o przydzielenie puli numerów dla owiec albo kóz,

−

Wniosek o przydzielenie duplikatu paszportu dla bydła,

−

Wniosek o wydanie duplikatu paszportu dla bydła,

−

Zamówienie kolczyków dla bydła, owiec albo kóz,

−

Zamówienie kolczyków dla świń,

−

Zamówienie duplikatów kolczyków dla bydła, owiec albo kóz,

−

Zamówienie duplikatów kolczyków dla świń.

Rejestracja i znakowanie świń

Posiadacz świni urodzonej w gospodarstwie ma obowiązek:

−

oznakować ją kolczykiem lub tatuażem,

−

złożyć formularz „Zgłoszenie świń do rejestru” w biurze powiatowym ARiMR
bezzwłocznie, nie później jednak niż przed opuszczeniem przez to zwierzę siedziby
stada, w którym zwierzę się urodziło lub, w którym po raz pierwszy zostało zgłoszone do
rejestru.
Oznakowanie dokonuje się poprzez:

−

założenie na lewą małżowinę uszną zwierzęcia kolczyka z numerem identyfikacyjnym
stada, w którym zwierzę się urodziło lub, w którym po raz pierwszy zostało zgłoszone do
rejestru,

−

część żeńską kolczyka umieszcza się po wewnętrznej stronie małżowiny usznej, część
męską – po zewnętrznej stronie małżowiny usznej,

−

kolczyk powinien zostać umieszczony na środku małżowiny usznej, pomiędzy żyłami,

−

na obu częściach kolczyka musi być nadrukowany ten sam numer, lub wytatuowanie
numeru w obu małżowinach usznych zwierzęcia lub na jego grzbiecie,

−

w prawej małżowinie tatuuje się 7 pierwszych znaków numeru rozpoczynając od
koniuszka ucha, a w lewej pozostałe znaki tego numeru rozpoczynając od nasady ucha.

Sprowadzanie zwierząt z zagranicy

Posiadacz zwierzęcia, które jest przywożone na terytorium Polski z państw trzecich

(spoza Unii Europejskiej), i które pozostaje na terytorium UE, jest obowiązany oznakować to
zwierzę i fakt oznakowania oraz wwozu zwierzęcia zgłosić do biura powiatowego Agencji
w terminie 7 dni od dnia przeprowadzenia weterynaryjnej kontroli granicznej nie później
jednak niż przed opuszczeniem przez to zwierzę gospodarstwa przeznaczenia, chyba że
miejscem jego przeznaczenia jest rzeźnia, a ubój tego zwierzęcia nastąpi w terminie:

−

30 dni od dnia przeprowadzenia tej kontroli – w przypadku świń,

−

5 dni od dnia przeprowadzenia tej kontroli – w przypadku owiec i kóz,

−

20 dni od dnia przeprowadzenia tej kontroli – w przypadku bydła.
Posiadacz bydła dołącza dokument potwierdzający pochodzenie z państwa trzeciego.

Posiadacz zwierzęcia przywiezionego z kraju członkowskiego jest obowiązany zgłosić do
biura powiatowego Agencji wwóz tego zwierzęcia w terminie 7 dni od dnia wwozu na

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

terytorium Polski, chyba że miejscem jego przeznaczenia jest rzeźnia, a ubój zwierzęcia
nastąpi w terminie:

−

30 dni od dnia wwozu – w przypadku świń,

−

5 dni od dnia wwozu – w przypadku owiec, kóz,

−

20 dni od dnia wwozu – w przypadku bydła.
Posiadacz bydła dołącza do zgłoszenia paszport tego zwierzęcia wydany w państwie

członkowskim.
Księga rejestracji zwierząt musi być prowadzona przez każdego posiadacza zwierzęcia
oddzielnie dla każdej siedziby stada oraz każdego gatunku zwierząt: bydła, świń, owiec, kóz.

Wpisu do księgi rejestracji dokonuje się:

−

bezpośrednio po zaistnieniu zdarzenia objętego obowiązkiem wpisu, nie później jednak
niż w terminie 7 dni,

−

w języku polskim,

−

w sposób czytelny i trwały.
Wszelkich zmian w księdze rejestracji dokonuje się w sposób umożliwiający odczytanie

zmienianego wpisu. Księga rejestracji stada może być prowadzona w formie zapisu
elektronicznego. Pierwszą stronę księgi rejestracji bydła należy wypełnić wpisując imię
i nazwisko posiadacza zwierzęcia oraz adres siedziby stada i jej numer zgodny ze
„Zgłoszeniem siedziby stada”.
Kontrole systemu IRZ – nadzór nad systemem IRZ sprawują organy Inspekcji
Weterynaryjnej. Prawo do czynności kontrolnych przysługuje również Agencji w przypadku
stwierdzenia rozbieżności pomiędzy danymi zawartymi w centralnej bazie danych,
a informacjami uzyskanymi od posiadaczy zwierząt. Agencja może przeprowadzić kontrole
w siedzibach stad zwierząt, miejscach gromadzenia zwierząt, na wystawach, pastwiskach oraz
w miejscach utylizacji zwłok zwierząt i w rzeźniach. Kontroli może dokonać jedynie osoba
upoważniona do kontroli przez powiatowego lekarza weterynarii lub dyrektora Oddziału
Regionalnego Agencji. Przed przystąpieniem do czynności kontrolnych osoba upoważniona
do ich wykonywania jest obowiązana okazać upoważnienie, które zawiera miejsce i zakres
kontroli oraz podstawę prawną do jej wykonywania.

Osobom upoważnionym do przeprowadzenia kontroli posiadacz zwierzęcia powinien:

−

zapewnić wstęp do gospodarstwa,

−

zapewnić dostęp do zwierzęcia,

−

udzielić pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli,

−

umożliwić wgląd do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli.
Osoba wykonująca czynności kontrolne sporządza protokół z czynności kontrolnych.

W przypadku, gdy kontrolowany nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w protokole
z kontroli może w terminie 3 dni od dnia doręczenia protokołu, zgłosić na piśmie
odpowiednio powiatowemu lekarzowi weterynarii lub dyrektorowi Oddziału Regionalnego
Agencji, zastrzeżenia od ustaleń zawartych w tym protokole. Po przeprowadzeniu kontroli
powiatowy lekarz weterynarii lub dyrektor Oddziału Regionalnego Agencji może wydać
decyzję nakazującą usunięcie stwierdzonych uchybień w określonym terminie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czemu służy system Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt?
2. Z jakich elementów składa się system IRZ?
3. Jakie są obowiązki posiadacza zwierzęcia?
4. Jak uzyskać kolczyki dla zwierząt?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Na czym polega rejestracja i znakowanie bydła?
6. Do czego jest zobowiązany posiadacz zwierzęcia, które jest przywożone na terytorium

Polski z państw trzecich (spoza Unii Europejskiej) i które pozostaje na terytorium UE?

7. Jak uzyskać paszport dla bydła?
8. Na czym polega rejestracja i znakowanie świń?
9. Jak działa system IRZ?
10 Jakie zdarzenia dotyczące zwierząt muszą być zgłaszane do Centralnej Bazy Danych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź dokumenty dotyczące otrzymania kolczyków dla zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić „Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła”,
2) sporządzić „Wniosek o przydzielenie puli numerów dla owiec albo kóz”,
3) sporządzić „Zamówienie kolczyków dla bydła, owiec albo kóz”,
4) sporządzić „Zamówienie kolczyków dla świń”,
5) sporządzić „Zamówienie duplikatów kolczyków dla bydła, owiec, kóz”,
6) zaprezentować wypełnione dokumenty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzory poprawnie wypełnionych dokumentów,

−

formularze dokumentów do wypełnienia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zarejestruj i oznakuj bydło kolczykami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić dokument „Zgłoszenie bydła do rejestracji”
2) założyć na każdą małżowinę uszną po jednym kolczyku,
3) umieścić kolczyk w środku ucha, pomiędzy żyłami,
4) umieścić część żeńską po wewnętrznej stronie małżowiny usznej,
5) umieścić część męską kolczyka z tyłu ucha,
6) sprawdzić czy na obu częściach jest nadrukowany ten sam numer,
7) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór kolczyka,

−

kolczyki dla bydła,

−

bydło,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wypełnij księgę rejestracji stada bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypełnić pierwszą stronę wpisując: imię i nazwisko posiadacza zwierzęcia, adres

siedziby stada i jej numer,

2) wypełnić poszczególne strony Księgi czytelnie długopisem pismem drukowanym,
3) wpisać wszystkie posiadane sztuki bydła wraz z numerami identyfikacyjnymi, datami

urodzenia, płcią i rasą oraz pochodzeniem,

4) wpisać pochodzenie zwierzęcia,
5) sporządzić zestawienie w porządku chronologicznym,
6) skreślić niewłaściwie napisany wyraz lub liczbę, w sposób pozwalający odczytać wyraz

lub liczbę pierwotnie wpisaną i wpisać wyraz lub liczbę właściwą,

7) nie wycierać gumką i nie zamazywać,
8) wpisać kody ras i zdarzeń zgodnie z wykazem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

księga rejestracji stada bydła,

−

kody zdarzeń,

−

wykaz kodów literowych do oznaczania rasy bydła,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić elementy systemu IRZ?
2) określić obowiązki posiadacza zwierzęcia?
3) sporządzić dokumenty w celu uzyskania kolczyków dla

zwierząt?

4) uzyskać kolczyki dla zwierząt?
5) zarejestrować i oznakować bydło?
6) posłużyć się paszportem dla bydła?
7) oznakować świnie kolczykami lub tatuażem?
8) wypełnić poszczególne kolumny i wiersze Księgi rejestracji

zwierząt?

9) określić zdarzenia dotyczące zwierząt, które należy zgłosić

do centralnej bazy danych?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Użytkowanie mleczne bydła

4.3.1. Materiał nauczania

W gospodarstwie rolnym typu mlecznego, podstawowym kierunkiem produkcji

towarowej jest mleko. Szczególnie przydatne do utrzymania w systemie produkcji
ekologicznej okazały się rasy lokalne bydła, które są doskonale przystosowane do
miejscowych, często trudnych warunków środowiskowych.

Przy wyborze rasy bydła mlecznego należy brać pod uwagę nie tylko wydajność

mleczną, ale takie cechy jak: długowieczność krów, płodność, czas użytkowania, odporność
na pasożyty, odporność na mastitis, łatwość wycieleń, wydajność, tempo brakowania krów,
oraz właściwości technologiczne uzyskiwanego mleka.

Główne rasy bydła mlecznego

Bydło holsztyńskie (holsztyńsko-fryzyjskie) „hf”– wywodzi się od czarno-białego

bydła fryzyjskiego. Posiada umaszczenie typowe dla bydła czarno-białego. Hodowane jest
również bydło o umaszczeniu czerwono-białym. Jest to typowa rasa mleczna dysponująca
najwyższym potencjałem genetycznym do produkcji mleka. Dorosła krowa osiąga ponad
140 cm wysokości w kłębie przy masie ciała przekraczającej 650 kg. Krowy często cielą się
po raz pierwszy już w wieku 24 miesięcy. Krowy tej rasy utrzymywane w różnych krajach
różnią się wydajnością i składem chemicznym mleka. W Polsce wydajność mleka od jednej
krowy wynosi ponad 6000 kg rocznie, o zawartości tłuszczu 4,21% i białka 3,31%. Wymaga
bardzo dobrego żywienia, odpowiednich warunków utrzymania i pielęgnacji. Może być
hodowana w gospodarstwach ekologicznych, posiadających pasze objętościowe dobrej
jakości, o wysokiej wartości pokarmowej.

Rasa jersey (czyt. dżersej) – rasa jednostronnie mleczna o najwyższej zawartości

tłuszczu i białka w mleku (roczna wydajność mleczna 5000 kg, zawartość tłuszczu 6,2%
i białka 4,0%). Krowy tej rasy charakteryzują się żywym temperamentem, wybitnie słabym
umięśnieniem, dobrą zdrowotnością oraz niepowtarzalną urodą krów wysokowydajnych
nazywane są „arystokratkami wśród krów”. Wymagają bardzo dobrej jakości pasz i dobrego
ż

ywienia oraz dużo ruchu na świeżym powietrzu. Dorosłe krowy mają wagę ciała 370 kg

i 120 cm wysokości w kłębie.

Rasa ayrschire (czyt. ajszyr) – została wyhodowana w hrabstwie Ayr w południowo-

zachodniej Szkocji z miejscowego bydła celtyckiego uszlachetnionego bydlem fryzyjskim,
flamandzkim i shorthornami. Jest to bydło średniej wielkości, o czerwono-białym
umaszczeniu i zgrabnych lirowatych rogach. Dorosła krowa waży około 500 kg przy
wysokości w kłębie około 130 cm. Wydajność mleczna wynosi około 6000 kg mleka
zawierającego 4% tłuszczu i 3,3% białka.

Główne rasy bydła o użytkowaniu kombinowanym.

Rasa czarno-biała (cb) – bydło polskie czarno-białe. Bydło tej rasy w wyniku

krzyżowania i doskonalenia bydła miejscowego z bydłem fryzyjskim użytkowane było
w kierunku mleczno-mięsnym. Odznacza się takimi cechami jak: dobra mleczność
(wydajność 5000-6000 kg mleka na rok, o zawartości 4% tłuszczu i 3,3% białka), znaczna
odporność na choroby i zdrowotność, dobra płodność, lekkie porody, duża żywotność cieląt
i łatwość ich odchowu. Dorosłe krowy osiągają masę ciała 620 kg i wysokość w kłębie
135cm.

Rasa czerwono – biała (czb) – bydło polskie czerwono-białe. Charakteryzuje się

dwukierunkową użytkowością jako typ mleczno – mięsny o zrównoważonych cechach
mlecznych i mięsnych (wydajność 5000-5500 kg mleka na rok, zawartość tłuszczu 4% i 3,3%

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

białka). Jest dobrze przystosowane do utrzymania w gospodarstwach dysponujących trwałymi
użytkami zielonymi. Odznacza się dużą odpornością i zdrowotnością, długowiecznością,
dobrą płodnością, lekkimi porodami i dobrym odchowem cieląt. Wydajność rzeźna buhajków
sięga 60%. Dorosłe krowy osiągają masę ciała 650 kg i wysokość w kłębie min. 132 cm.

Rasa simentalska – krajowa rasa Simentali utrzymywana jest w typie mięsno-mlecznym,

dużego kalibru o bardzo dobrym umięśnieniu z przewagą cech mlecznych lub mięsnych
(wydajność mleka 4000 – 5000 kg mleka na rok, zawartość tłuszczu 4,2% i białka 3,5%).
Bardzo ważne cechy tej rasy to: długowieczność, łagodny temperament, łatwe porody, dobra
zdrowotność wymienia oraz zdolność adaptacji do gorszych warunków chowu i doskonałe
dostosowanie do wypasu pastwiskowego w trudnych warunkach terenowych. Masa ciała
dorosłych krów wynosi 675 kg, a wysokość w kłębie 136 cm.

Rasa polska czerwona (pc) – bydło polskie czerwone to stara rodzima polska rasa,

zaliczana do bydła prymitywnego. Prezentuje typ użytkowy mleczno-mięsny (niższa
wydajność 4000 kg mleka / rok, zawartość tłuszczu 4,5 i 3,6% białka). Cechuje ją doskonałe
przystosowanie do trudnych warunków środowiska, niewybredność w doborze pasz, szybkie
regenerowanie utraconej kondycji. Masa ciała dorosłej krowy wynosi około 500 kg,
a wysokość w kłębie 126 cm.

Zasady żywienia krów mlecznych

Dawka pokarmowa powinna pokrywać zapotrzebowanie na: suchą masę, białko ogólne,

składniki energetyczne i mineralne, witaminy, włókno (około 20% suchej masy dawki).
Bardzo ważnym elementem w żywieniu jest woda. Krowa potrzebuje 50 l wody dziennie
(3,4–5,5 kg wody na 1 litr wyprodukowanego mleka).
Kolejność, podawanych pasz powinna być taka, aby nie było dużych wahań pH w żwaczu
(najkorzystniejszy odczyn pH to 6,3–6,4).

Prawidłowa kolejność pasz jest następująca:

−

rano: siano, słoma, okopowe, kiszonka z kukurydzy (pasza treściwa), sianokiszonka,

−

południe: okopowe, treściwe, sianokiszonka,

−

wieczór: siano.
Poprzez żywienie można wpłynąć przede wszystkim na zawartość tłuszczu i białka

w mleku. śywienie krów mlecznych uzależnione jest od okresu laktacji. Pierwsze 100 dni
laktacji stanowią najtrudniejszy okres w żywieniu krów, krowy mają wtedy słaby apetyt i nie
są w stanie pobrać całej ilości pasz. Maksymalny apetyt uzyskują w 70–80 dniu po ocieleniu.
W okresie tym krowy mają największą zdolność przetwarzania pasz treściwych. W okresie
tym pasze treściwe należy stosować w sposób progresywny. Ilość pasz treściwych na tzw.
rozdojenie krowy powinna wynosić 6–8 kg w okresie zimowym i 6 kg w okresie letnim.
Okres drugich 100 dni laktacji jest łatwiejszy dla hodowcy, gdyż krowy mają apetyt i nie
występuje ujemny bilans energii. Można zmniejszyć ilość pasz treściwych. W okresie trzecich
100 dni laktacji należy pamiętać o odbudowie rezerw utraconych na początku laktacji. W tym
czasie w żywieniu krów występuje dodatni bilans energetyczny. Pod koniec laktacji należy
krowę zasuszyć (zaprzestać doju) na 6–8 tygodni przed wycieleniem. W czasie zasuszenia
stosujemy oszczędne żywienie, intensywne żywienie powoduje otłuszczenie organizmu,
a w konsekwencji trudne porody i większą skłonność do zachorowania na ketozę na początku
laktacji. Na 3 tygodnie przed wycieleniem należy wprowadzić stopniowo do dawki paszę
treściwą. Na 7 dni przed wycieleniem należy zastosować zwiększoną ilość wapnia.

Spożycie pasz zależy od trzech grup czynników:

−

paszowych (zawartość składników pokarmowych, struktura paszy, strawność),

−

rodowiskowych (temperatura otoczenia, technika żywienia, hierarchia stada),

−

indywidualnych zwierzęcia (wysokość produkcji, masa ciała, wiek).

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krowy pobierają paszę w różnych porach dnia i nocy. Najchętniej pobierają pasze około

godziny 22 i nad ranem. W okresie doby krowy pobierają pasze przez 8 godzin. Krowa przez
całą dobę powinna mieć coś w żłobie.

Użytkowanie mleczne krów

Laktacja jest to okres wydzielania mleka u krowy, który rozpoczyna się w momencie

ocielenia krowy i trwa do zasuszenia. Ilość mleka uzyskaną w okresie laktacji można
przedstawić graficznie tj. w postaci krzywej laktacji. Na początku wydajność mleka jest
najwyższa i osiąga tzw. szczyt laktacji przypadający w 4-8 tygodni po ocieleniu. Następnie
wydajność powoli spada. Laktacja standardowa trwa 305 dni. W pierwszych 100 dniach
krowa produkuje około 41%, w drugich 100 dniach – 36%, a w trzecich – 23%. Na podstawie
pierwszych 100 dni można oszacować całkowitą produkcję mleka. Po okresie tym można
zadecydować, czy krowa nadaje się do dalszego chowu. Istnieją trzy podstawowe typy
laktacji: stroma, równomierna i dwuwierzchołkowa.

Przeprowadzanie doju – dój jest czynnością pracochłonną i stanowi 50-60% nakładów

pracy w chowie bydła mlecznego. Dój powinien odbywać się zawsze o tej samej porze, gdyż
krowy łatwo przyzwyczajają się do określonego rytmu. Punktualność doju zapobiega
samorzutnemu oddawaniu mleka i wpływa na zdrowotność wymienia. Zanim zostanie
wykonany dój właściwy należy wykonać czynności przygotowujące krowę, które nie
powinny trwać dłużej niż 1-2 minuty.

Przeddajanie – jest to pierwsza czynność, która polega na zdojeniu z każdej ćwiartki

wymienia, pierwszych strug mleka do naczynia zwanego przeddajaczem w celu sprawdzenia
jego barwy i konsystencji. Barwa powinna być biała lub kremowa a konsystencja płynna.
Wszystkie zmiany w barwie czy konsystencji świadczą o zmianie zdrowotności wymienia.
Przeddajanie ma także na celu usunięcie z kanałów strzykowych mleka, które jest najbardziej
zanieczyszczone. Mleka z przeddajacza nie wolno wylewać pod krowę, ani do kanału
gnojowego.

Oczyszczanie wymienia – jeśli wymię jest czyste wystarczy przetrzeć suchą lub

specjalnie nasączoną jednorazową ściereczką. Wymię zabrudzone należy umyć w ciepłej
wodzie z dodatkiem środka myjąco-dezynfekującego. Po umyciu wymię należy wytrzeć do
sucha. Zaleca się wycieranie oddzielnie każdego strzyku innym rogiem ściereczki.

Masaż przedudojowy wymienia wykonuje się w celu pobudzenia układu nerwowego

i wywołania wydzielania się hormonu –oksytocyny, a tym samym odruchu wydalania mleka.
Na

skutek

masażu

oraz

pobudzenia

nerwowego

wywołanego przygotowaniami

przeddojowymi (podniety optyczne i akustyczne) zostaje wydzielony hormon – oksytocyna.
Dostaje się on z krwią do tkanki gruczołowej wymienia, powodując skurcz włókienek
mięśniowych oplatających pęcherzyki mlekotwórcze i wydalanie mleka. Oksytocyna działa
krótko (4–7 minut) i w tym czasie krowa powinna być wydojona. Masaż wymienia wykonuje
się całą dłonią. Wykonując ruchy okrężne, masujemy każdą ćwiartkę. W czasie
przygotowania krowy do doju i w czasie doju należy unikać sytuacji stresujących krowę, gdyż
wtedy wytwarza się adrenalina (hormon blokujący działanie oksytocyny) i krowa może nie
oddać mleka. Po wykonaniu wymienionych czynności należy przystąpić do doju właściwego.

Sposoby doju właściwego – znane są dwa sposoby doju: ręczny i mechaniczny.

W praktyce spotyka się trzy sposoby doju ręcznego: piąstkowanie, osmykiwanie
i kciukowanie. Jedynym prawidłowym sposobem doju ręcznego jest piąstkowanie. Sposób ten
najbardziej naśladuje ssanie krowy przez cielę. Piąstkowanie polega na tym, że obejmujemy
dłonią strzyk u jego podstawy i zaciskamy kciuk i palec wskazujący. Następnie zaciskamy
kolejne palce do końca strzyka z równoczesnym wyciskaniem mleka z zatoki strzykowej.

Dój mechaniczny powinien być przeprowadzany w hali udojowej lub na stanowisku.

W oborach uwięziowych mogą być stosowane dojarki bańkowe lub przewodowe.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoczynając dój mechaniczny dojarką bańkową, bańkę należy ustawić z przodu krowy
i podłączyć ją do rurociągu podciśnienia. W dojarce przewodowej aparat udojowy podłącza
się do rurociągu mleka. W hali udojowej zaś, krowy wchodzą na stanowiska udojowe, przy
których na stale zainstalowane są wszystkie urządzenia niezbędne do przeprowadzenia doju
i transportowania mleka. Przy każdym rodzaju doju kubki udojowe zakłada się zgodnie
z ruchem wskazówek zegara, rozpoczynając od najbardziej oddalonego strzyka, a kończąc na
strzyku najbliższym. Aby nałożyć kubki udojowe, należy wcisnąć zaworek na kolektorze, aby
pojawiło się w nich podciśnienie, które spowoduje zassanie strzyków. Po nałożeniu kubków
udojowych następuje dój właściwy i mleko spływa przewodem mlecznym do bańki albo
rurociągiem do zbiornika. Dój powinien trwać nie dłużej jak 5–7 minut. Zmniejszenie
intensywności przepływu mleka świadczy o tym, że dój zbliża się ku końcowi. Trzeba w tym
czasie wykonać tzw. podój mechaniczny. W tym celu kładziemy rękę na kolektorze
i przesuwamy go lekko do dołu i do przodu (w kierunku brzucha krowy), a następnie do tyłu
i do dołu. Równocześnie drugą ręką wykonuje się masaż ćwiartek wymienia, przesuwając
dłoń od góry do dołu (masaż ściągający). Podój mechaniczny i masaż pod koniec doju
pozwalają na całkowite opróżnienie wymienia. Jeśli w wymieniu nie ma mleka, należy
odłączyć dojarkę, aby nie doszło do pustodoju. W celu odłączenia dojarki kubki udojowe
należy objąć przedramieniem, a następnie odciągnąć zaworek na kolektorze i chwilę
odczekać, gdyż kubki udojowe same po chwili spadną ze strzyków. Nie wolno zdejmować
kubków udojowych energicznie i „na siłę”. Kanał strzykowy jest otwarty 30 minut
a u starszych krów nawet dłużej. Po zakończeniu doju, należy wykonać dezynfekcję
strzyków. W tym celu spryskujemy strzyki płynem dezynfekującym lub każdy strzyk
zanurzamy w tym płynie. Przez dezynfekcję niszczymy bakterie znajdujące się na strzyku.
W ujściu kanału strzykowego tworzy się kropla czopująca. Regularne stosowanie dezynfekcji
strzyków zmniejsza liczbę bakterii w mleku z kolejnego doju, a także ryzyko na mastitis.
W okresie zimowym należy stosować „płyny zimowe”, które nie zamarzają przy niskich
temperaturach.

Po zakończeniu doju mleko należy natychmiast przecedzić i schłodzić do temperatury

4–6°C, wszystkie naczynia i dojarkę spłukać letnią wodą, a następnie gorącą o temperaturze
60–80°C ze środkiem myjąco-dezynfekującym (na zmianę- po jednym doju środek kwaśny,
a po następnym zasadowy). Na koniec należy bardzo dokładnie wypłukać letnią wodą
wszystkie naczynia i urządzenia. Następnie kubki udojowe należy odwrócić do góry dnem,
aby wypłynęły z nich resztki wody. W okresie dużych mrozów kubki udojowe przed
założeniem na strzyki powinny być zanurzone w wodzie o temperaturze 40–50°C. Zimne
kubki powodują stres i uwolnienie się adrenaliny, która blokuje działanie oksytocyny.

Organizacja pracy

W oborze z krowami mlecznymi wyodrębnia się następujące czynności:

−

pozyskiwanie mleka,

−

prace związane z żywieniem (czyszczenie żłobów, przygotowanie pasz, zadawanie pasz),

−

usuwanie odchodow,

−

porządkowanie obory,

−

czyszczenie i pielęgnacja zwierząt,

−

inne prace, np. wypędzanie krów na okólnik, zapędzanie do obory.
Najwięcej czasu pochłaniają prace związane z dojem (około 50%) i prace związane

z żywieniem (około 30%).

Ocena typu i budowy bydła

Poprawna budowa (pokrój, eksterier) należy do zestawu cech, których doskonalenie jest

celem programów hodowli bydła mlecznego. Wygląd ocenianego zwierzęcia w czasie oceny

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odnosi się do wzorca dla danej rasy. Wzorce stanowią element programów genetycznego
doskonalenia poszczególnych ras. Stosowana ocena typu i budowy bydła składa się z trzech
elementów: oceny cech liniowych, ogólnej oceny (w skali 100 punktowej) oraz wykazu wad
budowy.

Cechy liniowe są to cechy odziedziczalne i posiadające wartość ekonomiczną, które

ocenia się liniowo według skali 9-punktowej pomiędzy ich ekstremami biologicznymi.
Więzadło środkowe wymienia może nie być w ogóle zaznaczone i ocena jest wówczas równa
1 punkt. Bardzo mocne, głębokie wcięcie, zaczynające się wysoko, blisko górnej krawędzi
wymienia, sięgające daleko do przodu i wyraźnie dzielące wymię na lewą i prawą połowę,
może uzyskać 9 punktów. W wypadku postawy tylnych nóg wartościami ekstremalnymi,
może być ustawienie pionowe lub podsiebne (szablaste). Postawa pionowa oceniana jest na 1
punkt, a postawa podsiebna na 9 punktów. Wszystkie pośrednie ustawienia oceniane są
liniowo pomiędzy oceną 1, a 9 w zależności od wielkości kąta tworzonego pomiędzy
podudziem, a śródstopiem. Oba ekstremalne ustawienia są niekorzystne i utrudniają krowie
poruszanie się. Najkorzystniejsze są pośrednie wartości oceniane na 5 punktów.

Tabela 1. Wykaz cech liniowych uwzględnianych w ocenie krów ras mlecznych [11, s. 38]

L.p.

Określenie cechy

pkt.1

pkt. 9

Wysokość w krzyżu (cm)

niska

wysoka

Głębokość tułowia

płytka

głęboka

Szerokość klatki piersiowej

wąska

szeroka

Ustawienie zadu

uniesiony

spadzisty

Szerokość zadu

wąski

szeroki

Postawa nóg tylnych – widok z boku

pionowa

podsiebna

Racice (wysokość piętek)

niska

wysoka

Postawa nóg tylnych – widok z tyłu

iksowate

równoległe

Zawieszenie przednie wymienia

luźne

mocne

10.

Zawieszenie tylne wymienia

niskie

wysokie

11.

Więzadło środkowe wymienia

słabe

mocne

12.

Położenie wymienia

niskie

wysokie

13.

Szerokość wymienia

wąskie

szerokie

14.

Ustawienie strzyków

szerokie

wąskie

15.

Długość strzyków

krótkie

długie

16.

Charakter mleczny

ordynarny

szlachetny

Ocena ogólna uwzględnia budowę całych partii ciała i ich proporcje odnoszone do

wielkości zwierzęcia i do wzorca rasowego. Każda cecha (kategoria) oceniana jest przez
selekcjonera w skali od 50 do 100 pkt. Ocena za wymię krowy, u której stwierdzono
występowanie przystrzyka, dodatkowego strzyka drożnego lub wymienia koziego, wynosi 50
pkt. i jest równoznaczna z dyskwalifikacją krowy. Ocena uzyskana za określoną kategorię
mnożona jest przez przypisany jej współczynnik wagi.

Tabela 2.Wagi poszczególnych kategorii stosowane w ocenie ogólnej z podziałem na płeć i rasy bydła [11, s. 39]

Bydło rasy cb i czp

Bydło simentalskie

Cecha

Krowy

buhaje

Krowy

buhaje

1. Kaliber

15%

20%

2. Typ i budowa

15%

20%

15%

25%

3. Nogi i racice

20%

10%

15%

4. Wymię

50%

–

30%

–

5. Wygląd ogólny

–

20%

–

15%

6. Zad

–

20%

–

7. Umięśnienie

–

25%

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Według przedstawionego systemu krowa, której wymię selekcjoner ocenił na 80

punktów, ostatecznie uzyska ocenę 40 pkt. (80 x 50%). Suma punktów uzyskanych dla
poszczególnych kategorii stanowi ogólną ocenę zwierzęcia.

Tabela 3. Interpretacja wyników oceny ogólnej [11, s. 40]

Krowy

Buhaje

Ogólna ocena w pkt.

Interpretacja oceny

Ogólna ocena w pkt.

Interpretacja oceny

50–64

niedostateczna

50-69

niedostateczna

65–69

słaba

70-74

dostateczna

70–74

dostateczna

75-79

Dość dobra

75–79

Dość dobra

80-84

dobra

80–84

dobra

85-89

Bardzo dobra

85–89

Bardzo dobra

90 i więcej

doskonała

90 i więcej

doskonała

–

Wady budowy nie są punktowane, ale ich liczba oraz stopień występowania (słabe lub

wyraźne) mają wpływ na ocenę ogólną zwierzęcia. Występowanie wad jest jedynie
odnotowywane i służy do dokładniejszego opisu ocenianego zwierzęcia.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz główne rasy bydła mlecznego i o użytkowaniu kombinowanym?
2. Jaka jest prawidłowa kolejność podawanych pasz?
3. Jakie pH w żwaczu uznawane jest za optymalne?
4. Dlaczego w okresie pierwszych 100 dni laktacji jest najtrudniej żywić krowę

wysokomleczną?

5. Jakie znasz typy krzywych laktacji?
6. W jaki sposób przygotujesz krowę do doju?
7. Jakie znasz sposoby doju?
8. W jaki sposób podłączamy dojarkę do krowy?
9. W jakim celu przeprowadza się podój mechaniczny i masaż ściągający pod koniec doju?
10. W jakim celu wykonuje się dezynfekcję strzyków po doju?
11. W jakim celu oceniamy typ i budowę bydła?
12. Jakie cechy linowe uwzględnia się w ocenie krów ras mlecznych?
13. Jakie cechy uwzględnia się w ogólnej ocenie pokroju bydła?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń wymię krowy pod względem przydatności do doju mechanicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić kształt wymienia,
2) określić wielkość wymienia (bardzo duże, duże, średnie, małe),
3) określić gruczołowość (konsystencję) wymienia,
4) określić typ zawieszenia wymienia (brzuszne, sromowo-brzuszne, sromowe),
5) określić ukształtowanie ćwiartek wymienia,
6) określić kształt strzyków,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) dokonać pomiaru wymienia,
8) zinterpretować wyniki oceny pod względem przydatności do doju mechanicznego

(przydatne, przydatność wątpliwa, nieprzydatne),

9) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plakat obrazujący kształty wymienia,

−

plakat obrazujący kształty strzyków,

−

schemat pomiarów wymion i strzyków krowy,

−

taśma,

−

krowa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oceń pokrój krów w skali 100-punktowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić ocenę w odniesieniu do wzorca rasy,
2) ocenić cechy takie jak: kaliber do 15 punktów, typ i budowa do 15 punktów, nogi i racice

do 20 punktów, wymię do 50 punktów,

3) zsumować poszczególne punkty,
4) odnieść sumę uzyskanych punktów do wzorca,
5) określić ogólną ocenę krowy i zinterpretować wyniki,
6) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzorce podstawowych ras bydła,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj ręczny i mechaniczny dój mleka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić czystość naczyń i sprzętu dojarskiego,
2) przebrać się w strój dojarza,
3) umyć dokładnie ręce,
4) wykonać przeddajanie,
5) umyć wymię,
6) wykonać masaż przeddojowy,
7) założyć kubki udojowe,
8) wykonać dój ręczny lub mechaniczny,
9) wykonać masaż podojowy,
10) wykonać dodajanie,
11) wykonać dezynfekcję strzyków,
12) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przeddajacz,

−

ubranie dojarza,

−

wiadro,

−

ciereczki,

−

płyn dezynfekcyjny do strzyków,

−

urządzenie do doju mechanicznego,

−

krowa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Określ dawkę pokarmową dla krowy mlecznej w okresie zimowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić przeciętną masę ciała krów w stadzie,
2) określić zapotrzebowanie bytowe,
3) odczytać zapotrzebowanie na produkcję 1 kg mleka,
4) przyjąć standardową zawartość tłuszczu w mleku,
5) określić zapotrzebowanie produkcyjne,
6) wpisać do tabeli pasze jakie zostaną użyte w dawce podstawowej,
7) odczytać w normach zawartość składników pokarmowych i mineralnych w 1 kg paszy,
8) określić ilość poszczególnych pasz,
9) obliczyć ilość składników pokarmowych jaką krowa otrzyma w zadanej ilości paszy,
10) podsumować poszczególne składniki pokarmowe,
11) zbilansować dawkę pokarmową,
12) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Normy żywienia dla bydła, owiec i kóz,

−

zestaw pasz stosowanych w żywieniu zimowym,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Oblicz nadwyżkę bezpośrednią w określonym gospodarstwie utrzymującym krowy

mleczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wartość produkcji (wartość mleka + wartość 2 tyg. cielęcia + wartość wybrakowanej

krowy + dotacje),

2) obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,
3) obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej na 1 kg mleka i 1 krowę,
4) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowa struktura wartości produkcji i kosztów bezpośrednich dla krów mlecznych,

−

cennik pasz,

−

założenia do ćwiczenia,

−

tabela do obliczenia nadwyżki bezpośredniej,

−

cennik usług dla produkcji zwierzęcej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

1) określić kolejność zadawanych pasz?
2) ocenić wymię pod względem przydatności do doju

mechanicznego?

3) ocenić pokrój krów?
4) przygotować krowę do doju?
5) wykonać dój ręczny i mechaniczny?
6) określić dawki pokarmowe dla krów?
7) obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Produkcja żywca wołowego

4.4.1. Materiał nauczania

Opas bydła może być prowadzony w różnych warunkach środowiskowych i z różną

intensywnością.
Główne rasy bydła mięsnego

Rasy bydła mięsnego można podzielić ze względu na ich wymagania na: rasy

wymagające intensywnego żywienia i dobrych warunków utrzymania oraz rasy ekstensywne,
które dobrze wykorzystują gorszej jakości pastwiska, nie wymagają stosowania dużych ilości
pasz treściwych i mogą być przez cały rok poza oborą. Poszczególne rasy różnią się
przeciętną wielkością i masą ciała.

Rasa charolaise (czyt. szarole) pochodzi ze środkowej Francji i jest jedną

z największych ras bydła mięsnego. Dorosłe buhaje osiągają masę około 1200 kg przy
wysokości w kłębie 145 cm, a krowy – około 800 kg masy ciała przy wysokości w kłębie
140 cm. Zwierzęta tej rasy są jednolicie białe lub biało-kremowe, a śluzawica, rogi i racice –
jasne. Bydło tej rasy charakteryzuje bardzo dobre umięśnienie i bardzo wysokie tempo
wzrostu. Przyrosty dzienne intensywnie opasanych buhajów mogą przekraczać 1,5 kg
dziennie. Opasy tej rasy cechuje wysoka wydajność rzeźna i małe otłuszczenie. Pewnym
mankamentem jest gruba kość, duża głowa i duża masa rodzących się cieląt (przeciętnie
45 kg), co zwiększa ryzyko trudnych porodów.

Rasa limousine (czyt. limuzę) to rasa francuska. Bydło posiada jednolite, brązowo-

czerwone umaszczenie z charakterystycznymi rozjaśnieniami wokół oczu i śluzawicy. Masa
ciała krów wynosi około 650 kg, a buhajów około 1000 kg. Zwierzęta tej rasy wyróżniają się
cienką kością , doskonałym umięśnieniem całego tułowia, a zwłaszcza zadu. Tusze i mięso
charakteryzuje bardzo małe otłuszczenie i doskonała jakość. Krowy tej rasy łatwo się cielą
i posiadają dobry instynkt macierzyński. Opas tych zwierząt może być intensywny
i półintensywny duże zdolności adaptacyjne (aklimatyzacyjne).

Rasa salers to rasa francuska. Zwierzęta posiadają jednolite, ciemnoczerwone

umaszczenie. Charakterystyczne dla tej rasy są duże, poziomo ustawione rogi oraz
kędzierzawe włosy na czole. Krowy osiągają masę około 700 kg, a buhaje około 1100 kg.
Zwierzęta są odporne na trudne warunki środowiskowe i nie wymagają intensywnego
ż

ywienia, zadawalając się gorszymi paszami. Dobrze nadają się do chowu w trudnych

warunkach w ekstensywnym systemie żywienia. Dodatkowe zalety to: duża odporność na
choroby, duży instynkt macierzyński i opiekuńczość wobec cieląt, stosunkowo wysoka
wydajność mleczna i niewielki odsetek trudnych porodów.

Rasa piemontese wyhodowana została w północno-zachodnich Włoszech. Należy do ras

redniej wielkości. Umaszczenie jest białe lub jasno beżowe, przy ciemnej śluzawicy, uszach,

nogach i racicach. Wyróżnia się doskonałym umięśnieniem, bardzo chudym mięsem
i wyjątkowo wysoką wydajnością rzeźną. Jest to rasa wymagająca dobrych warunków
i dobrego żywienia. Wysoka mleczność krów (około 3000 kg rocznie) jest zaletą. Występuje
dużo trudnych porodów.

Rasa simental (typ mięsny) został wyhodowana w Szwajcarii. Krowy ważą około

880 kg, a buhaje około 1200 kg. Późne dojrzewanie i duży kaliber tych zwierząt pozwala
utrzymać wysokie przyrosty masy ciała przez dłuższy czas. Rasa ta jest przydatna do opasu
intensywnego, prowadzonego do wysokiej masy ciała. Wysoka mleczność krów zapewnia
wysokie przyrosty cieląt w okresie przed odsadzeniem.

Rasa hereford to rasa brytyjska. Tułów zwierząt jest jednolicie ciemnoczerwony. Głowa,

dolna część szyi, mostek, podbrzusze, dolne odcinki kończyn i często kłąb są białe. Należy do
ras wcześnie dojrzewających, o średnim kalibrze. Masa ciała krów wynosi około 600 kg,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a buhajów około 900 kg. Nadaje się do opasu w warunkach ekstensywnych lub
półintensywnych, gdyż odporność na trudne warunki klimatyczne łączy z dobrym
wykorzystaniem paszy i niskimi wymaganiami pokarmowymi. Dodatkowe atuty to dobra
płodność i łatwość ocieleń. Cechą charakterystyczną jest znaczne otłuszczenie tuszy
i marmurkowate mięso o wysokich walorach smakowych.

Rasa aberdeen angus (czyt. aberdin angus) to rasa brytyjska. Masa ciała krów wynosi

około 600 kg, a buhajów około 900 kg. Charakterystyczną cechą jest umaszczenie jednolite
i bezrożność. Występują dwie odmiany tej rasy o umaszczeniu czarnym i czerwonym. Bardzo
mała głowa i niewielka masa cieląt wiążą się z łatwym przebiegiem porodów, a więc
przydatnością w krzyżowaniu towarowym. Angusy są doskonale przystosowane do trudnych,
ekstensywnych warunków środowiskowych, całodobowego utrzymania pastwiskowego
całorocznego utrzymania bez budynków nawet w naszych warunkach klimatycznych. Cechą
charakterystyczną jest duże otłuszczenie tuszy i marmurkowate mięso o dużej soczystości,
delikatności i smakowitości.

Rasa highlander to ekstensywna rasa brytyjska. Charakteryzuje się dużą odpornością na

warunki środowiskowe. Należy do najmniejszych ras bydła. Dorosła krowa waży około
420 kg, a buhaj 600 kg. Najczęstsze jest jednolite czerwone lub czarne umaszczenie. Długa
sierść tworząca na głowie charakterystyczną grzywkę oraz okazałe lirowate rogi dają
niezwykły atrakcyjny wygląd. Wielka odporność, dobre zdrowie i płodność oraz umiejętność
wykorzystywania ubogich pastwisk, które bywają podstawą wyżywienia przez cały rok
sprawiły, że wzrasta zainteresowanie tą rasą w Polsce. Zwierzęta tej rasy są duża atrakcją
w gospodarstwach agroturystycznych. Dostarczają dobrej jakości wołowiny, nie wymagając
uciążliwej pielęgnacji ani utrzymywania w zabudowaniach.

Czynniki wpływające na wyniki użytkowania mięsnego bydła

Rasa bydła. Spośród głównych ras krajowych najlepszą przydatnością do użytkowania

mięsnego charakteryzuje się bydło rasy simentalskiej ze względu na wysokie przyrosty masy
ciała utrzymywane przez długi czas i bardzo dobre umięśnienie. Nieco gorsze wyniki po
opasie simentali, daje opas bydła ras czarno-białej i czerwono-białej. Wyniki opasu bydła
tych ras zależą w dużym stopniu od udziału w ich genotypach genów bydła holsztyńskiego.
Opas buhajów rasy holsztyńskiej powinien być prowadzony do wysokiej końcowej masy
ciała sięgającej 600–700 kg. W ten sposób wykorzystuje się duży potencjał wzrostu tych
zwierząt uzyskując jednocześnie niewielką poprawę umięśnienia. Mniejszy udział genów rasy
holsztyńskiej w genotypie bydła ras cb i czb pozwala liczyć na nieco wyższą cenę w skupie za
kilogram opasa ze względu lepsze umięśnienie, zwłaszcza w wypadku rasy czb.

Najmniejszą przydatnością do użytkowania mięsnego cechuje się bydło polskie czerwone

ze względu na niewielką masę ciała, niskie tempo wzrostu i słabe umięśnienie.

Dobrym sposobem na poprawienie zdolności do opasu rodzimych ras bydła jest

stosowanie krzyżowania towarowego, czyli krzyżowania ras mlecznych z buhajami
wybranych ras mięsnych. Nasieniem buhajów ras mięsnych unasienia się zazwyczaj krowy
o niższej wartości hodowlanej lub gorszej budowie. Liczba krów w stadzie, które możemy
unasieniać nasieniem buhajów ras mięsnych, zależy od przeciętnej długości ich użytkowania
i wyników rozrodu. W przeciętnych warunkach krajowych do krzyżowania towarowego
można przeznaczyć około 30% krów stada podstawowego. Opas uzyskanych w ten sposób
mieszańców daje lepsze rezultaty niż czystorasowych krów ras mlecznych, wielkość przewagi
mieszańców nad opasami rasy matecznej zależy od doboru ras buhajów mięsnych do
krzyżowania. Przy intensywnym żywieniu sprawdzają się mieszańce z rasami dużymi jak
charolaise lub simental. Dobrych wyników można oczekiwać od mieszańców z piemontesem,
które wyróżniać się będą wybitnym umięśnieniem i wyższą ceną za kg masy ciała. Pośrednie
wyniki pomiędzy tymi rasami uzyskują mieszańce z buhajami rasy limousine.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wybierając rasę buhaja do krzyżowania, należy wziąć również pod uwagę

przewidywania dotyczące przebiegu porodu, który może mieć znaczący wpływ na wielkość
strat przy odchowie cieląt i zdecydować o efekcie finansowym. Jest to ważne przy
krzyżowaniu towarowym z jałówkami. W tym wypadku lepiej zastosować nasienie ras
mniejszych, jak hereford i abeerdeen angus lub rasy limousine (najliczniejszej rasy mięsnej
w Polsce).

Płeć bydła przeznaczonego do opasu ma wielki wpływ na jego wynik, a w wypadku ras

mlecznych może decydować o jego celowości. Młode buhaje uzyskują wyższe przyrosty
masy ciała zachowując wysokie tempo przyrostu przez czas dłuższy niż jałówki. Szybkie
otłuszczanie się jałówek i niższe tempo wzrostu powodują u nich gorsze o około 15–20%
wykorzystanie paszy. Gorsza jest również wydajność rzeźna opasanych jałówek. Ich mięso
jest bardziej delikatne, kruche i soczyste niż mięso buhajów, ale nie przekłada się to na cenę
płaconą rolnikowi przez zakłady mięsne. Poprawę finansowych efektów opasu jałówek ras
mlecznych można uzyskać przez wykorzystanie ich jako tzw. razówek. Polega to na nieco
wcześniejszym zacieleniu jałówki (najlepiej nasieniem buhaja mięsnego), doprowadzeniu do
porodu i dojeniu jej przez okres kilku pierwszych miesięcy laktacji. Dodatkową korzyścią
w porównaniu ze zwykłym opasem jest wartość pozyskanego mleka i cielę. Tusze krów
ubijanych w drugiej połowie pierwszej laktacji są mniej przetłuszczone niż tusze jałówek. Do
opasu rzadko przeznacza się wolce, czyli wykastrowane buhajki. Są one gorzej umięśnione
i osiągają zazwyczaj gorsze przyrosty masy ciała niż buhaje, ale lepsze niż jałówki.

Wiek.

Ważnym

zagadnieniem

jest

określenie

terminu

zakończenia

opasu,

a w szczególności docelowej masy ciała. Opas powinien być zakończony w momencie
uzyskania przez zwierzę tzw. dojrzałości rzeźnej, czyli optymalnej wielkości elementów
kulinarnych, najlepszego umięśnienia i składu tkankowego tuszy. W Europie kontynentalnej
bardziej cenione jest mięso chude, z mniejszą zawartością tłuszczu. Oprócz upodobań
kulinarnych, o terminie zakończenia opasu decydują również względy ekonomiczne. Wraz
ze wzrastającym wiekiem i masą opasanego zwierzęcia poza pewne optymalne,
charakterystyczne dla danej rasy, płci i systemu opasu, maleje tempo wzrostu i pogarsza się
wykorzystanie paszy. Wraz z wiekiem opasa wzrasta masa i udział w tuszy tłuszczu, a maleje
udział mięśni. Na wyprodukowanie kilograma tłuszczu trzeba zużyć trzykrotnie więcej
energii zawartej w paszy niż na wyprodukowanie kilograma bardziej wartościowych mięśni.
Buhaje dużych ras o dużym tempie wzrostu, jak rasa charolaise czy holsztyńska, można
opasać do wysokiej końcowej masy ciała, przekraczającej nawet 700 kg bez obawy uzyskania
zbyt otłuszczonych tusz i znacznego spadku przyrostów dziennych przed ukończeniem opasu.
Opas buhajów innych ras należy kończyć wcześniej, zazwyczaj przy masie 450–550 kg.
Jałówki są bardziej podatne na szybkie otłuszczanie i wcześniej kończą fazę szybkiego
przyrostu masy ciała, dając nawet przy niższej masie ciała tusze bardziej otłuszczone niż
tusze buhajów. Jeśli decydujemy się na opas jałówek ras mlecznych to powinniśmy stosować
ekstensywne metody opasu do masy nie przekraczającej 350 kg.

System utrzymania. Dobrym systemem opasu prowadzonego systemem intensywnym

lub półintensywnym sprzyja uwięziowy system utrzymania. Ograniczenie ruchu wiąże się
z możliwością uzyskiwania o 5–10% wyższych przyrostów masy ciała niż przy utrzymaniu
grupowym i lepszym wykorzystaniem paszy. Przy systemach ekstensywnych, opartych na
paszach objętościowych, różnice pomiędzy systemem utrzymania uwięziowym i grupowym
nie są znaczne. Przy takim opasie celowe może się okazać wykorzystanie pastwiska
ograniczające koszty zbioru i transportu paszy. Zalecany całodobowy wypas ogranicza
również koszty utrzymania pomieszczeń dla bydła.

śywienie jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na wyniki

użytkowania opasowego. W zależności od intensywności żywienia możemy wyróżnić trzy
główne systemy opasu, tj.: opas intensywny, półintensywny i ekstensywny.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opas intensywny opiera się na żywieniu paszami zawierającymi dużo energii, w tym

stosowaniu dużej ilości pasz treściwych. Do opasu przeznacza się dobrze odchowane
zwierzęta (najlepiej z krzyżowania towarowego z buhajami dużych, intensywnych ras
mięsnych), o masie około 120–150 kg. Udział pasz treściwych najczęściej przekracza 50%
suchej masy dawki pokarmowej i stanowi zazwyczaj 1% masy ciała opasa. W początkowym
okresie nie powinien być mniejszy jak 2 kg dziennie. Spośród pasz objętościowych przydatna
jest kiszonka z kukurydzy. Siano podawane jest w ograniczonych ilościach- wyłącznie
w celach dietetycznych. Intensywny opas buhajków pozwala utrzymać wysokie tempo
przyrostu masy ciała przekraczające 1000 g dziennie do wieku 12–15 miesięcy, kiedy
zazwyczaj następuje zakończenie opasu przy masie końcowej zwierząt wynoszącej
450–600 kg. Zaletą tego systemu jest uzyskiwanie dobrze umięśnionych opasów w krótkim
czasie. Sprzyja to lepszemu wykorzystaniu budynków i pracy. Wadą jest znaczny koszt
związany z wysoką ceną stosowanych pasz.

Opas półintensywny jest najchętniej i najpowszechniej stosowanym sposobem opasu

w Polsce. Zazwyczaj przebiega w dwu etapach. Młode, półroczne zwierzęta przeznaczone do
opasu powinny przebywać na pastwisku, które stanowi w tym okresie jedyną paszą.
Korzystne jest pełne wykorzystanie całego sezonu pastwiskowego. Okres wypasu jest w tym
systemie traktowany jako okres przygotowawczy. Zwierzęta schodzące z pastwiska mają
dobrze rozwinięty przewód pokarmowy przystosowany do pobierania znacznych ilości paszy.
W okresie po zejściu z pastwiska prowadzi się opas według zasad charakterystycznych dla
opasu intensywnego. Często występujące w tym okresie zjawisko kompensacji wzrostu
pozwala na uzyskiwanie wysokich przyrostów dziennych (ponad 1500g/dzień). Dobre
wykształcenie przewodu pokarmowego pozwala na szerokie wykorzystanie łatwo dostępnych
w tym okresie pasz stanowiących produkty odpadowe z przemysłu rolno-spożywczego.
Warunkiem stosowania tego systemu jest posiadanie wystarczającej powierzchni pastwisk.
W efekcie uzyskuje się dobrze umięśnione i umiarkowanie otłuszczone zwierzęta.
Najczęstsza masa opasanych tym sposobem buhajów wynosi w wieku 20–22 miesięcy około
500–550 kg.

Opas ekstensywny może być prowadzony w rejonach, w których dominują trwałe użytki

zielone. Polega on na wykorzystaniu dwóch pełnych sezonów pastwiskowych. W czasie
pierwszego młode zwierzęta żywiące się wyłącznie runią pastwiskową osiągają przyrosty
500–600 g/dobę. Okres pozapastwiskowy nie jest dla nich okresem intensywnego żywienia,
jak to ma miejsce przy opasie półintensywnym. Podstawą żywienia w tym okresie jest siano
i kiszonka z traw oraz inne dostępne tanie pasze. Przyrosty tak żywionych zwierząt nie
przekraczają zazwyczaj 500 g/dobę. W drugim sezonie pastwiskowym starsze, dobrze
rozwinięte zwierzęta lepiej wykorzystują ruń pastwiska, uzyskując przyrosty dochodzące do
700 g/dobę. Masa zwierząt kończących drugi sezon pastwiskowy to około 400–500 kg.
zastosowanie w tym momencie krótkiego, ok. 2-miesięcznego, okresu dotuczania pozwala
zwiększyć masę zwierząt i poprawić umięśnienie, co umożliwia uzyskanie wyższej ceny za
kg żywca.

Ocena żywca i tusz wołowych w skupie

Cena, jaką zakłady mięsne płacą hodowcy za żywiec, określana jest w zależności od

wieku, płci, umięśnienia i otłuszczenia opasa. W krajach Unii Europejskiej w celu
wyznaczenia zapłaty za żywiec wołowy stosowany jest system EUROP, który polega na
ocenie poubojowej tusz wołowych, czyli ciał zwierząt po zdjęciu skóry, odcięciu głowy, nóg
przednich w stawie nadgarstkowym, nóg tylnych w stawie skokowym, bez zawartości klatki
piersiowej i jamy brzusznej. System EUROP przewiduje podział bydła rzeźnego na
5 kategorii:
A – buhajki w wieku do 2 lat,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

B – buhajki w wieku powyżej 2 lat,
C – wolce,
D – jałówki,
E – krowy.

Tusze zwierząt zakwalifikowanych do poszczególnych kategorii oceniane są pod

względem umięśnienia i otłuszczenia. Wynikiem oceny umięśnienia tuszy jest
zakwalifikowanie do jednej z 5 klas umięśnienia. Są to klasy: S – super, E – wyborowa, U –
bardzo dobra, R –dobra, O – dość dobra i P – przeciętna. Otłuszczenie tusz podawane jest
w skali od 1 (otłuszczenie bardzo małe) do 5 (otłuszczenie bardzo obfite). Łączną ocenę
stanowi ocena umięśnienia i otłuszczenia podawana w formie litery (umięśnienie) i cyfry
(otłuszczenie), np. O –3.

Przy ocenie umięśnienia szczególną uwagę zwraca się na:

−

wygląd udźca, oceniając jego wysklepienie do tyłu i na boki oraz wysunięcie mięśni
w kierunku stawu skokowego,

−

szerokość i wypukłość mięśni grzbietu,

−

wysklepienie i zaokrąglenie krawędzi łopatki.
Przy ocenie otłuszczania zwraca się uwagę na:

−

grubość warstwy tłuszczu okrywowego szczególnie na krzyżu, lędźwiach i udźcu,

−

grubość warstwy tłuszczu widocznej przy oględzinach półtuszy od strony klatki
piersiowej, żeber i przestrzeni międzyżebrowych.
Tusze dobrze opasionych buhajów rasy czarno-białej uzyskują najczęściej oceny R-3.

Najwyższą ocenę umięśnienia (klasę S) mogą uzyskać wyłącznie tusze dobrze opasionych
zwierząt należących do ras mięsnych i wykazujących przerost mięśni zadu (hipertrofię), która
powoduje doskonałe umięśnienie całej tuszy.

Innym, bardziej w Polsce rozpowszechnionym sposobem oceny umięśnienia

i otłuszczenia, jest przyżyciowa (wykonana na żywych zwierzętach) metoda wzrokowo-
dotykowa. Przy zastosowaniu tej metody klasyfikator wzrokowo ocenia umięśnienie zadu, ud
i podudzia, zwracając uwagę na wysklepienie i wypełnienie mięśniami. Dodatkowo uciskając
rozstawionymi palcami łopatkę, grzbiet, lędźwie i ujmując w palce ostatnie żebro, ocenia
grubość warstwy mięśni w tych partiach ciała. Otłuszczenie badane jest przez dotykowe
sprawdzenie grubości tłuszczu w fałdach skóry między guzem kulszowym, a nasadą ogona,
między warstwami skóry w pachwinie oraz między skórą a kością mostka, biodra i ostatniego
ż

ebra. Metoda ta jest mniej obiektywna i obarczona większym błędem niż metoda EUROP

czy inna, podobna do niej, metoda oceny tusz wołowych związana z systemem zapłaty za
tzw. „wagę bitą ciepłą” (wbc). Szczególną trudność przy stosowaniu metody wzrokowo-
dotykowej sprawia ocena stanu wypełnienia przewodu pokarmowego zwierzęcia, tzw.
okarmienia, który w znacznym stopniu może wpływać na jego masę,

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz główne rasy bydła mięsnego?
2. Jak dokonasz wyboru najodpowiedniejszej rasy bydła do opasu?
3. Jak płeć wpływa na wyniki opasania bydła?
4. Dlaczego opas starszych zwierząt jest mniej efektywny?
5. Jakie znasz systemy utrzymania bydła opasowego?
6. Jaka jest różnica pomiędzy poszczególnymi systemami opasu bydła?
7. Jakie zasady obowiązują przy klasyfikacji tusz w systemie EUROP?
8. Jakie znasz metody oceny umięśnienia u bydła?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj główne rasy bydła mięsnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać rasy bydła mięsnego na podstawie atlasu zwierząt gospodarskich i fotografii,
2) określić najodpowiedniejsze rasy do krzyżowania towarowego w Twoim terenie,
3) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras bydła,

−

kolorowe fotografie ras bydła (buhajów i krów),

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oblicz nadwyżkę bezpośrednią w określonym gospodarstwie zajmującym się opasem

bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować system chowu bydła opasowego w określonym gospodarstwie,
2) wykorzystać aktualne ceny z rejonu,
3) obliczyć wartość produkcji głównej,
4) obliczyć koszty bezpośrednie,
5) obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej,
6) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowe obliczenie nadwyżki bezpośredniej dla bydła rzeźnego,

−

tabela do obliczenia nadwyżki bezpośredniej,

−

cennik pasz i usług,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oblicz dzienną dawkę pokarmową dla buhajka opasanego półintensywnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zapotrzebowanie na składniki pokarmowe,
2) określić dzienną dawkę pokarmową, wykorzystując proponowane pasze lub dobrać

własny zestaw,

3) porównać zapotrzebowanie z ułożoną dawką,
4) obliczyć różnice wynikające z zapotrzebowania i dawki,
5) zbilansować dawkę,
6) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do ćwiczenia: wiek buhajka 8–9 miesięcy, średnia masa ciała 250 kg,
planowane przyrosty dzienne 800 g, opas do masy 450 kg,

−

zestaw pasz: kiszonka z kukurydzy, siano łąkowe, mieszanka O-1,

−

Normy żywienia bydła,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

1) scharakteryzować główne rasy bydła mięsnego?
2) wybrać najodpowiedniejszą rasę do opasu?
3) określić wpływ płci i wieku na szybkość opasania i jakość

mięsa?

4) scharakteryzować systemy utrzymania bydła opasowego?
5) scharakteryzować metody oceny umięśnienia?
6) ocenić umięśnienie u bydła metodą wzrokowo-dotykową?
7) określić dawkę pokarmową?
8) obliczyć wysokość nadwyżki bezpośredniej?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Produkcja żywca wieprzowego

4.5.1. Materiał nauczania

Rasy i linie ojcowskie utrzymywane w Polsce

Rasy trzody chlewnej utrzymywane w Polsce, rodzime i zagraniczne, należą

w większości do typu mięsnego.

Duroc – amerykańskie, rudo umaszczone świnie, mają średnie wymiary ciała, silną

budowę ciała, mocny kościec. Zaletami tej rasy jest duża odporność na stres, dobra płodność,
szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, duży (do 8%) udział tłuszczu
ś

ródmięśniowego. Wyhodowano też białą odmianę tej rasy. W Polsce rasa ta jest używana do

krzyżowania towarowego.

Hampshire – zwierzęta tej amerykańskiej rasy są średniej wielkości i mocnej

konstytucji. Mają uszy stojące, umaszczenie czarne z białym pasem różnej szerokości
biegnącym przez kłąb, łopatki, klatkę piersiową i przednie nogi. Płodność i troskliwość
macierzyńska loch są nieco gorsze od populacji krajowych. Cechy dodatnie to: cienka,
wyrównana na całej długości grzbietu słonina oraz mocna konstytucja. U świń tej rasy może
występować gen tzw. „kwaśnego mięsa” (RN-). Jego obecność powoduje straty białka oraz
zmniejszenie wydajności o 8–9% w procesie technologicznym wskutek utraty soku.

Pietrain – to belgijskie świnie o umaszczeniu pstrym, z rozrzuconymi czarnymi plamami

na białym tle, są zwierzętami średniej wielkości, z pojemną klatką piersiową. Głowę mają
lekką, uszy krótkie, stojące, grzbiet długi i szeroki, a łopatki i szynki bardzo silnie umięśnione
dlatego bywa nazywana świnią czteroszynkową. Powierzchnia przekroju polędwicy jest
większa o 30%, a wydajność rzeźna (dla świń wynosi 75–78%) o kilka procent w porównaniu
z innymi rasami europejskimi. Typowe dla tej rasy są cechy średniego tempa wzrostu,
słabszego wykorzystania paszy. Na skutek małej odporności na stres świnie źle znoszą
transport, przepędy i letnie upały. Jakość mięsa jest często obniżona, ma ono jaśniejszą barwę
i większą wodnistość. Używana jest do krzyżowania towarowego jako rasa ojcowska lub do
tworzenia ras syntetycznych.

Belgijska zwisłoucha – świnie tej rasy pod względem pokroju i cech użytkowych

zbliżone są do świń pietrain. Umaszczenie ich jest białe. Zwierzęta są średniej wielkości,
szerokie, o silnie rozwiniętym grzbiecie i dobrze ukształtowanej szynce. Płodność jest dobra,
przyrosty dzienne w tuczu wysokie, udział wartościowych partii mięsnych w tuszy duży.

Linia syntetyczna 990 powstała w wyniku krzyżowania różnych wysoko produkcyjnych

ras świń (hampshire, duroc, belgijska, wbp, różne linie pbz). Knury linii 990 stanowią bardzo
dobry materiał do kojarzeń z lochami innych ras w krzyżowaniu towarowym, szczególnie
trójrasowym. Użyte w drugiej fazie krzyżowania jako tzw. knury „terminal” do krycia loch
lub loszek mieszańców dwurasowych (np. wbp x pbz lub pbz x wbp) dają dobry albo bardzo
dobry materiał do tuczu i na rzeź. Umaszczenie zwierząt nie jest ujednolicone, bywa czarne,
a także rude, lecz przeważają osobniki białe z czarnymi łatami.

Rasy mateczne stosowane w hodowli zachowawczej

Wielka biała polska (wbp) – świnie reprezentują typ mięsny, są białe, ostrouche,

o wyglądzie i pokroju zbliżonym do wba. Dorosłe knury osiągają masę około 300 kg, lochy
są o 50–100 kg lżejsze. Zwierzęta charakteryzują się mocną konstytucją. Jest to rasa o bardzo
korzystnych cechach matecznych. Lochy rodzą liczne i szybko rosnące mioty.

Polska biała zwisłoucha (pbz) – cechy rasowe to: zwisające uszy, skóra bez pigmentu

pokryta białą szczeciną. Masa sztuk dorosłych oraz użytkowość rozpłodowa, tuczna i rzeźna
jest zbliżona do wbp. W porównaniu do wbp mają większe wady pokrojowe, szczególnie
kończyn.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Puławska – świnie tej rasy należą do typu pośredniego między mięsnym a mięsno –

tłuszczowym. Zwierzęta są średniej wielkości, lochy ważą 200–280 kg, a knury 250–320 kg.
Ś

winie mają uszy stojące, tułów średniej długości, umaszczenie łaciate, na skórze większe

i mniejsze czarne, czasem rudawe plamy. U świń puławskich połączono cenne właściwości
wysokiej rozrodczości i szybkiego wzrostu z większą odpornością oraz mniejszymi
wymaganiami środowiskowymi, typowymi dla ras rodzimych.

Złotnicka biała – pod względem wyglądu zewnętrznego i rozmiarów ciała przypomina

winie pbz, ale ustępuje im wartością użytkową. Należy do mięsnego typu użytkowego.

Złotnicka pstra – początek tej rasie dały świnie mięsno-słoninowe o pstrym

umaszczeniu i zwisających uszach, wywodzące się od prymitywnych zwierząt
z Wileńszczyzny. Świnie tej rasy mają małe wymagania środowiskowe, są odporne na stres,
a ich mięso jest bardzo dobrej jakości. Wyniki użytkowe są niskie.

Świnie hybrydowe – firmy komercyjne wprowadzają na rynki europejskie, zwierzęta linii

eńskich (mateczne) i męskich (ojcowskie). Tworząc płodne linie mateczne oraz linie

ojcowskie o bardzo dobrym tempie wzrostu i wysokiej wartości rzeźnej, firmy wykorzystują
najnowsze osiągnięcia naukowe z zakresu genetyki molekularnej oraz żywienia zwierząt.
użycie zwierząt z wyselekcjonowanych, wysoko produkcyjnych linii, odpowiednia technika
chowu, stosowanie programów profilaktyczno-sanitarnych oraz pełnowartościowe, intensywne
ż

ywienie pozwalają na produkcję dobrego surowca rzeźnego.

Czynniki decydujące o wynikach tuczu i jakości żywca wieprzowego

O wynikach tuczu i jakości żywca rzeźnego decydują następujące czynniki: genotyp,

ywienie, płeć, masa ubojowa, dobrostan i warunki utrzymania, stan zdrowia.

Genotyp. W produkcji tuczników stosuje się mieszańce pochodzące z krzyżowania

towarowego, najczęściej dwu-, trzy-, lub czterorasowego. Do produkcji mieszańców
wykorzystuje się rasy mateczne i ojcowskie. Pierwsza grupa charakteryzuje się bardzo
dobrymi cechami rozpłodowymi, uzyskuje też dobre wyniki w tuczu i wskaźniki rzeźne (pbz,
wbp). Zwierzęta drugiej grupy są bardzo dobre pod względem cech rzeźnych, mają bardzo
dobre cechy tuczne i dobre cechy rozpłodowe (duroc, hampshire, pietrain, belgijska
zwisłoucha, linia 990).

śywienie. Zwierzęta nowoczesnych, wysoko produkcyjnych genotypów mają wysokie

wymagania paszowe. O wynikach tuczu decyduje: system żywienia, strawność pasz, poziom
włókna w dawce i dostęp do wody. Tuczniki możemy żywić systemem: dawkowanym, do
woli (ad libitum), pośrednim (semi ad libitum). Ich żywienie musi być pełnowartościowe
i zbilansowane pod względem energii, białka, aminokwasów, składników mineralnych
i witamin. Zapotrzebowanie zwierząt na składniki pokarmowe, a zwłaszcza energię i białko,
to suma potrzeb bytowych i produkcyjnych. W tuczu zmiany dawek stosuje się, co: 7, 10, 14
dni. W początkowym okresie tuczu, np. zbożowego, tucznikom podaje się mieszankę
pełnoporcjową w ilości od 1,7 do 1,9 kg dziennie. W końcowej fazie tuczu, tj. przy masie
ciała około 90 kg i większej, dzienną porcję paszy zwiększa się do 2,9–3,1 kg. przy
przyrostach 800 g tucznik otrzymuje od 1,9 do 2,1 kg na początku tuczu, do 2,8–3,0 kg
mieszanki pełnoporcjowej w końcowej fazie tuczu. Stosując żywienie dawkowane tucznikom
zadaje się paszę do koryt, w ilości zależnej od masy ciała, dwa razy dziennie (rano
i wieczorem), zwłaszcza o stałej porze. Przy żywieniu do woli tuczniki mają zapewniony stały
dostęp do paszy (automaty paszowe). śywienie takie sprzyja osiąganiu wysokich przyrostów
dobowych, ale powoduje większe pobranie i zużycie paszy na 1 kg przyrostu. W tym
systemie jakość tusz ulega pogorszeniu wskutek zwiększającego się otłuszczenia. W praktyce
rosnące świnie żywi się systemem pośrednim – między ściśle dawkowanym, a do woli.
Zbilansowaną paszę podaje się dwa razy dziennie, ale w takiej ilości, aby tuczniki zjadały ją
w czasie odpasu trwającego około 30 minut. Na jakość surowca rzeźnego można wpłynąć

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stosując żywienie restrykcyjne, polegające na ograniczaniu paszy w drugim okresie tuczu
o 10–20% dawki pokarmowej. Można też stosować żywienie kombinowane. Od masy 70 kg
podaje się ograniczoną dawkę pokarmową, a na dwa tygodnie przed planowaną odstawą świń
do ubojni wprowadza ponownie system żywienia ad libitum. Takie żywienie zwiększa
korzystnie zawartość tłuszczu śródmięśniowego. śywienie do woli w porównaniu
z restrykcyjnym powoduje zwiększenie przyrostów dobowych, zmniejszenie zawartości
chudego mięsa w tuszy oraz poprawę jego kruchości i soczystości, zwiększa też otłuszczanie
tuszy. O wynikach tuczu decyduje również strawność pasz i możliwość ich wykorzystania
przez rosnące świnie. Strawność pasz wzrasta po ich odpowiednim przygotowaniu. Ziarna
zbóż muszą być rozdrobnione poprzez śrutowanie lub gniecenie, ziemniaki powinny być
parowane i gniecione. Buraki i marchew należy rozdrobnić. Przemysł paszowy stosuje
różnorodne zabiegi uszlachetniające, np. mechaniczne (śrutowanie, gniecenie, obłuszczanie,
płatkowanie), barotermiczne (toastowanie, ekstruzja), zmieniające korzystnie strawność
i wartość energetyczną surowców paszowych. Pasza dla tuczników powinna zawierać około
5–6% włókna. Nadmiar włókna obniża strawność paszy i pogarsza jej wykorzystanie.

Stałe zapotrzebowanie dorosłego tucznika w wodę jest warunkiem koniecznym do

uzyskania dobrych wyników w tuczu. Najlepszym rozwiązaniem jest dostęp do pojemników
automatycznych. Pełne pokrycie potrzeb na wodę dla rosnącej świni wynosi od 3,5 do 7,5
litrów dziennie przy masie od 30 do 50 kg. Dla zwierząt cięższych, w końcowej fazie tuczu,
od 4,5 do 9,0 litrów dziennie. Przy stosowaniu wyłącznie pasz pełnoporcjowych podaż wody
powinna wynosić od 2,5 do 3,0 wody na 1 kg zjadanej przez tucznika mieszanki.

Prawidłowe zbilansowanie dawki dla tuczników zapewnia udział pasz energetycznych

(śrut zbożowych, okopowych) i komponentów białkowych (koncentratów białkowych, mleka
lub roślinnych pasz białkowych). Mleko i jego pochodne, takie jak: suszona maślanka
i serwatka, mogą stanowić nie więcej niż 3–5% mieszanki. W żywieniu tuczników można
stosować tanie, pasze zielone, m.in. młode, niezdrewniałe zielonki z roślin motylkowych
(lucerna, koniczyna, seradela). Stanowią one dodatek uzupełniający białko i składniki
witaminowo-mineralne. Należy je podawać obok dawki podstawowej.

Tam, gdzie istnieje możliwość podawania paszy mokrej, o konsystencji ciastowatej lub

gęstej zupy, należy ją podawać, ponieważ świnie chętniej pobierają taką paszę. W takim
systemie można wykorzystać serwatkę i maślankę oraz w ograniczonym zakresie wywar
gorzelniany i pulpę ziemniaczaną.

Ważnym uzupełnieniem dawki jest dodatek premiksu. Oprócz witamin i składników

mineralnych może zawierać substancje zapachowe, smakowe, mieszanki ziół.

Niektóre pasze stosowane w dużych dawkach niekorzystnie wpływają na jakość surowca.

Ziemniaki podawane w nadmiarze zwiększają otłuszczanie tuszy, kukurydza zmienia
zabarwienie i konsystencję słoniny, serwatka powoduje wodnistość mięsa, a mączka rybna
nadaje mięsu posmak rybi. Korzystny wpływ na mięsność i jakość mięsa notuje się przy
podawaniu betainy i drożdży chromowanych oraz wybranych kwasów tłuszczowych
(izomerów sprzężonego kwasu linolowego). Stosowanie w tuczu ziarna kukurydzy, CCM lub
oleju rzepakowego, lnianego, słonecznikowego, czy sojowego zmienia skład kwasów
tłuszczowych i poprawia walory dietetyczne mięsa. Zmiany te kolidują z wartością handlową
tusz, obniżając spoistość tkanki tłuszczowej, dlatego w końcowej fazie tuczu należy
ograniczyć ilość dodawanego tłuszczu do paszy, z 4,0–6,0% do 1,0–1,5%.

Koszty skarmianych pasz stanowią około 60% wszystkich kosztów ponoszonych

w produkcji trzody chlewnej.

Płeć – w Polsce prowadzony jest wyłącznie tucz i ubój loszek oraz wieprzków. Mięsność

loszek wyrażona zawartością mięsa w tuszy jest o 2–3% większa niż wieprzków, ale mniejsza
niż knurków. Kastracja, chociaż powoduje zmniejszenie mięsności jest konieczna ze względu

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na obciążenia sensoryczne, tj. niekorzystny zapach moczowo-płciowy surowca pochodzącego
od dojrzałych płciowo niekastrowanych osobników męskich.

Masa przedubojowa. Między masą ubijanych świń, a efektywnością tuczu, wyrażoną

dobowymi przyrostami i zużyciem paszy na 1 kg przyrostu, istnieją określone zależności.
Przy wyższej masie ubojowej pogarsza się wykorzystanie paszy, wyraźnie zwiększa się jej
zużycie na 1 kg przyrostu. Z wiekiem i rosnącą masą tuczniki odkładają mniej białka a więcej
tłuszczu. Zwiększa się otłuszczenie tuszy, tj. grubość słoniny i jej masa w poszczególnych
wyrębach. Zwiększa się też wydajność rzeźna, co jest korzystne, ale jednocześnie maleje
procentowy udział mięsa w tuszy, co pogarsza jej jakość. Im większa jest masa końcowa
tucznika, tym udział kosztów materiału wyjściowego jest w tuczu mniejszy. Masa końcowa,
przy której następuje ubój, powinna być wypadkową kosztów żywienia i kosztu prosięcia.
Ekonomicznie uzasadniony jest ubój przy masie 100–110 kg.

Warunki utrzymania, szczególne znaczenie mają warunki zoohigieniczne. Mikroklimat

pomieszczeń, kojce i podłogi działają na zwierzęta w sposób ciągły. Największe znaczenie
ma temperatura w pomieszczeniach, w których odbywa się tucz (optymalna 16–21°C).
Optymalna wilgotność względna powinna wynosić 70%, oświetlenie dzienne 1:30 (stosunek
powierzchni okien do podłogi). Zwierzę, które ma zapewniony dobrostan w pełni
wykorzystuje swój potencjał genetyczny do wzrostu.

Stan zdrowia. U zwierząt wysoko produkcyjnych każda choroba powoduje bardzo

wyraźne zmiany podstawowych wskaźników produkcyjnych, obniżają się przyrosty dzienne,
rośnie zużycie paszy, pogarsza się jej wykorzystanie. O stanie zdrowia tuczników i przebiegu
tuczu w dużym stopniu decyduje stan zdrowia prosiąt.

Tucz z zastosowaniem różnych pasz

W zależności od zastosowanych pasz wyróżniamy: tucz zbożowy, tucz ziemniaczany,

tucz serwatkowy, tucz CCM, tucz odpadkami.

Tucz zbożowy – ziarno zbóż jest paszą o dużej koncentracji energii, łatwo się

przechowuje, rozdrabnia i miesza. Zboża dostarczają około 85% energii w dawce dla
tuczników. W żywieniu wykorzystuje się: jęczmień, żyto, pszenżyto, pszenicę, owies,
kukurydzę. Dawkę paszy należy uzupełnić komponentami o wyższej zawartości białka, które
zapewniają zwierzęciu spożycie pożądanej ilości lizyny oraz innych aminokwasów
(metioniny, treoniny i tryptofanu). W tuczu zbożem zwierzęta żywi się mieszankami
pełnoporcjowymi pochodzącymi z zakupu lub sporządzanymi w gospodarstwie.
Podstawowymi składnikami mieszanek są śruty zbożowe. Uzupełnienie ilości i jakości białka
i składników mineralnych i witamin zapewnia dodatek superkoncentratów, koncentratów lub
mieszanek uzupełniających. Korzystne żywieniowo jest stosowanie mieszaniny 2–3 rodzajów
zbóż, które wzajemnie się uzupełniając, podnoszą wartość pokarmową i dietetyczną paszy.
Jęczmień może być stosowany w ilościach wynikających z potrzeb pokarmowych, natomiast
udział innych zbóż powinien być ograniczony. Udział żyta bezpiecznie jest ograniczyć do
30% mieszanki zadawanej tucznikom młodszym i do 40% dla starszych. Wyższy, do 60%
udział żyta wymaga wybrania do tuczu zwierząt zdrowych i utrzymania ich w bardzo dobrych
warunkach zoohigienicznych oraz zwiększenie udziału koncentratu białkowego w mieszance
w celu prawidłowego jej zbilansowania. Ziarno pszenżyta nie powinno być jedynym
komponentem mieszanki, ale może być zamiennikiem jęczmienia. Za bezpieczny można
uznać poziom 40%, a nawet do 50% dla tuczników młodszych i do 70% dla tuczników
starszych. Optymalną zawartość śruty owsianej można określić na 10–20% z uwagi na
wyższą w niej, w porównaniu z innymi śrutami, zawartość włókna.

Firmy paszowe, wprowadziły na polski rynek bardzo bogaty asortyment mieszanek

pełnoporcjowych uzupełniających oraz koncentratów dla tuczników.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Plan żywienia w tuczu zbożowym [11, s. 279]

Dni tuczu

Masa ciała, kg

rednie dzienne dawki paszy, kg

Zużycie paszy w tuczu, kg

20–50

1,8

75,6

50–70

2,4

67,2

70–90

2,9

81,2

90–100

3,0

42,0

112

Przyrost – 80 kg

Razem – 266,0

Tucz ziemniaczany można zalecać gospodarstwom mniejszym obszarowo. Świnie

chętnie jedzą i wykorzystują ziemniaki parowane, kiszone i suszone. Przy skarmianiu
ziemniaków należy zastosować dodatek soli kuchennej. Ustalając dodatek soli, należy
uwzględnić jej zawartość w paszy przemysłowej. Podawanie soli w nadmiarze może wywołać
zatrucia.

Tabela 5. Plan żywienia w tuczu ziemniaczanym [11, s. 282]

Dni tuczu

Masa ciała, kg

rednie dzienne dawki

ziemniaków, kg

Łączne zużycie

ziemniaków w tuczu, kg

30–50

2,0

50–70

4,2

126

70–90

6,0

168

90–110

7,2

202

120

Przyrost – 80 kg

Razem – 564

Tucz serwatkowy – serwatka zawiera pełnowartościowe białko. Jest bogata w witaminę

12,

ryboflawinę i kwas pantotenowy.

Działa dietetycznie, zakwasza też przewód pokarmowy.

Nadmierne dawki mogą być przyczyną biegunek. Na 2 tygodnie przed końcem tuczu
podawanie serwatki należy ograniczyć do 10 l na dzień lub, wycofać ją z dawki. Serwatkę
skarmia się w stanie świeżym, dowożąc ją z mleczarni.

Tabela 6. Plan żywienia w tuczu serwatkowym [11, s.283]

Dni tuczu

Masa ciała

(kg)

rednie dzienne dawki paszy

treściwej (kg)

rednie dzienne dawki

serwatki (l)

25–40

1,3

40–60

1,5

60–80

1,6

80–90

1,9

90–105

2,3 (3,5)

15–0

120

Przyrost masy 80 kg

Łącznie – 200,4

Razem – 1268

Tucz kiszonką z wilgotnego ziarna kukurydzy – CCM – kiszonka CCM sporządzana

jest z kolb kukurydzy, nie w pełni dojrzałych, przy wilgotności ziarna ok. 35–50%, z których
usunięto liście okrywowe, a pozostawiono 50–80% osadek nie oddzielających się od
niedojrzałego ziarna przy zbiorze. Wartość energetyczna 1 kg CCM wynosi 6,4–7,5 MJ,
zależnie od zawartości suchej masy i włókna.

Tabela 7. Plan żywienia w tuczu CCM [11, s. 285]

Dni tuczu

Masa ciała, kg

rednia dzienna ilość mieszanki

treściwej, kg

rednia dzienna ilość

kiszonki, kg

30–50

1,1

50–70

1,1

1,9

70–90

1,2

2,7

90–110

1,2

3,4

112

Przyrost 80 kg

Łącznie – 128,8

Razem – 254,8

Tucz odpadkami. W zależności od źródła pochodzenia jakość produktów ubocznych

i ich wartość pokarmowa są zróżnicowane. Tucz odpadkami stosowany jest rzadko.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzime rasy świń?
2. Jakie rasy świń są importowane do Polski?
3. Jakie czynniki składają się na technikę tuczu?
4. Jaki jest wpływ genotypu na ilość i jakość surowca rzeźnego?
5. Jakie znasz systemy żywienia tuczników?
6. Od czego zależy strawność pasz?
7. Który z tuczu świń jest najlepszy i dlaczego?
8. Czy pasze mają wpływ na jakość surowca rzeźnego?
9. Czy stan zdrowia ma wpływ na wskaźniki produkcyjne świń?
10. Jaka jest praktyczna przydatność tuczu zbożowego, ziemniaczanego, serwatkowego

i CCM?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj główne rasy świń krajowych i zagranicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać rasy świń na podstawie atlasu zwierząt gospodarskich i fotografii,
2) określić najodpowiedniejsze rasy do krzyżowania towarowego w najbliższym regionie,
3) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlasy zwierząt gospodarskich,

−

fotografie ras krajowych i zagranicznych (knurów i loch),

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Określ dawkę pokarmową dla tucznika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić na podstawie norm zapotrzebowanie na energię i ważniejsze składniki pokarmowe,
2) dostosować ilość pasz do wagi i przyrostów dziennych,
3) zbilansować dawkę pokarmową,
4) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do ćwiczenia: masa ciała tucznika 70 kg, przyrosty dobowe 800 g,

−

Normy żywienia świń,

−

zestawienie dotyczące mieszanek pełnoporcjowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Oblicz opłacalność produkcji tuczników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,
2) obliczyć wielkość przychodów,
3) obliczyć wielkość dochodu bezpośredniego,
4) obliczyć dochód z 1 stanowiska tuczowego,
5) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do ćwiczenia: przyrost całkowity 85 kg, czas trwania tuczu 115 dni, mięsność
tuszy 57%, przyrost dzienny 739 g, rotacja na stanowisku 3,17, upadki w tucz 2%, koszt
zużytej paszy 162 zł, inne koszty 26 zł, premia za mięsność 25 zł,

−

cennik pasz,

−

cennik skupu żywca wieprzowego,

−

cena warchlaka,

−

przykładowa kalkulacja opłacalności tuczu trzody chlewnej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) scharakteryzować rasy krajowe i zagraniczne świń?
2) wymienić czynniki wpływające na ilość i jakość surowca

rzeźnego?

3) scharakteryzować systemy żywienia tuczników?
4) określić wpływ pasz na jakość surowca rzeźnego?
5) określić dawkę pokarmową?
6) określić przydatność poszczególnych rodzajów tuczu?
7) określić opłacalność produkcji żywca wieprzowego?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ekologiczne metody chowu bydła i trzody chlewnej

4.6.1. Materiał nauczania

Ekologiczne metody chowu bydła

Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, w którym stosowane są jedynie

naturalne, nieprzetworzone technologicznie środki. Podstawą rolnictwa ekologicznego jest
zachowanie przyjaznych relacji między rolnictwem (wpływ na glebę, rośliny i zwierzęta oraz
ilość i jakość produkowanej żywności), a środowiskiem.

Najbardziej właściwym kierunkiem produkcji zwierzęcej w ramach rolnictwa

ekologicznego jest chów bydła (różne grupy wiekowe, od cieląt, aż po krowy mleczne).
Wynika to z dążenia do samowystarczalności paszowo-nawozowej gospodarstwa. Obecność
bydła wymusza włączenie do uprawy roślin pastewnych, pozwala wykorzystać grunty
marginalne, a przede wszystkim zaopatruje gospodarstwo w nawóz. Obsada zwierząt rzędu
0,5–1,5 SD/ha pozwala uzyskać samowystarczalność paszowo-nawozową. Przyjmuje się, że
produkcja mleka w gospodarstwach ekologicznych typu mlecznego może być opłacalna, gdy
w stadzie znajduje się 15-30 krów mlecznych o wydajności ok. 5–7 tys. kg mleka rocznie,
a powierzchnia użytków rolnych na krowę wyniesie 0,9–1,15 ha. W gospodarstwach
ekologicznych warunki utrzymania zwierząt muszą być zgodne z ich wymaganiami
gatunkowymi. Zwierzętom zapewnia się dostęp do wody i pasz najwyższej jakości. Warunki
egzystencji oraz wielkość stada regulowane są zgodnie z ich potrzebami bytowymi.
Wszystkie zwierzęta muszą mieć możliwość ruchu na powietrzu – latem na pastwiskach,
a zimą na okólniku.

Zwierzęta należy karmić paszami wytworzonymi metodami ekologicznymi. Pasze

powinny pochodzić z własnego gospodarstwa (ponad 50%) lub innych gospodarstw
ekologicznych. Dla przeżuwaczy dopuszcza się jednak zakup 15% (w przeliczeniu na suchą
masę) pasz z gospodarstw konwencjonalnych. Wyklucza się pasze przemysłowe zawierające
syntetyczne dodatki paszowe, barwniki, witaminy, hormony, stymulatory wzrostu, produkty
pochodzące z organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO). W chowie zwierząt
trawożernych należy dążyć do jak największego wykorzystania pastwisk. Bydło powinno
przebywać na pastwisku około 6 miesięcy. Zaleca się dzielenie pastwiska na kwatery za
pomocą żywopłotów, które chronią zwierzęta przed skrajnymi temperaturami i wiatrem.
Pozyskiwane z żywopłotów drobne gałązki stanowią po wysuszeniu cenny dodatek
mineralno-witaminowy (tzw. liściarka) w żwaczu przeżuwaczy. Co najmniej 60% pasz dla
przeżuwaczy w przeliczeniu na suchą masę powinna stanowić pasza objętościowa – zielonka,
kiszonka, siano, okopowe, liście, susz paszowy i słoma. W żywieniu nowo narodzonych cieląt
wymaga się stosowania pełnego mleka matek. Okres odchowu przy matce powinien wynosić
minimum 3 miesiące.

Chorobom należy zapobiegać poprzez odpowiedni dobór odpornych ras, stosowanie

praktyk wzmagających odporność zwierząt oraz zapewnienie im odpowiedniej paszy,
wybiegów, ruchu i właściwej obsady. Jeśli zwierzę zachoruje, należy poddać je w pierwszej
kolejności kuracjom roślinnym i homeopatycznym. Syntetyczne leki weterynaryjne należy
podawać tylko wtedy, gdy powyższe środki nie dają efektów, a także, gdy leczenie ma
zapobiec cierpieniu lub śmierci zwierzęcia. Nie wolno tych leków stosować profilaktycznie.
Jeżeli zwierzę było w ciągu roku poddawane 2–3 krotnej kuracji lekami syntetycznymi (poza
lekami, szczepionkami wymienionymi w Rozporządzeniu Dz. U. Nr 198, 22.7.1991, s. 1), to
produkty pozyskane od tego zwierzęcia nie mogą być wprowadzone na rynek jako
ekologiczne. Rozród zwierząt gospodarskich powinien opierać się na metodach naturalnych.
Dopuszcza się sztuczną inseminację, ale inne formy sztucznego lub wspomaganego rozrodu
są zabronione. W celu remontu stada, gdy brak zwierząt chowanych metodami

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ekologicznymi, do stada można wprowadzić jałówki w liczbie nie przekraczającej 10% stanu
liczbowego stada, z gospodarstw produkujących metodami nieekologicznymi. W wypadku
gospodarstw utrzymujących mniej niż 10 sztuk bydła możliwe jest wprowadzenie jedynie
jedną sztukę na rok z gospodarstw konwencjonalnych. Zabroniony jest zakup zwierząt
niewiadomego pochodzenia. Przy wyborze zwierząt do gospodarstw ekologicznych zaleca się
wybór ras rodzimych. W Polsce dopuszczalne jest używanie krów należących do ras: czarno-
białej, czerwono-białej, simentalskiej, jersey i montbeliarde, a w przypadku produkcji żywca
wołowego ras: simentalskiej, charolaise, limousine, blonde d`aguitaine, hereford, aberdeen
angus, piemontese i salers.

W rolnictwie ekologicznym preferuje się wolnostanowiskowe utrzymanie bydła.

Utrzymanie na uwięzi jest możliwe tylko na czas określony, gdy zagrożone jest
bezpieczeństwo lub dobrostan zwierząt, lub w budynkach zbudowanych przed 24 sierpnia
2000 r. oraz w małych gospodarstwach po uzyskaniu zgody organów certyfikujących. Dawka
obornika, obliczona według zawartego w nim azotu nie może przekraczać 170 kg azotu na
hektar użytków rolnych rocznie. Gdy zostanie przekroczony dopuszczalny limit produkcji
obornika, konieczne jest udokumentowanie sprzedaży jego nadwyżki lub redukcja obsady
zwierząt. pomieszczenia i urządzenia do magazynowania obornika muszą mieć konstrukcję
wykluczającą możliwość skażenia wody.

Pomieszczenia i wybiegi powinny być tak zaprojektowane, aby zaspokoić potrzeby

zwierząt wynikające z ich biologii i behawioru. Budynki powinny być odpowiednio
wentylowane, mieć zapewnioną właściwą temperaturę i wilgotność oraz dopływ naturalnego
ś

wiatła.

Tabela 8. Maksymalna obsada zwierząt w gospodarstwie ekologicznym (Rozp. 2092/91/EWG) [11, s. 118]

Klasa zwierząt

Maksymalna liczba zwierząt (szt.) na hektar (równoważnik 170 kg N/rok)

Cielęta i inne do 1 roku życia

Bydło 1-2 rok życia

3,3

Buhaje > 2 roku życia

Jałówki hodowlane i opasowe

2,5

Krowy mleczne

Inne krowy

2,5

Pomieszczenia i ich wyposażenie powinny być czyszczone i dezynfekowane przy użyciu

rodków dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym.

Wszystkie zwierzęta muszą mieć dostęp do wybiegów i pastwisk. Dopuszcza się, aby

końcowy okres opasu bydła przebiegał w pomieszczeniach (maksimum 3 miesiące). Zabrania
się trzymania cieląt dłużej niż jeden tydzień od urodzenia w kojcach indywidualnych.

W pomieszczeniach inwentarskich podłoga musi być gładka, ale nie śliska. Na

powierzchni wypoczynkowej musi znajdować się obszerne, lite, suche miejsce do leżenia,
wyłożone ściółką ze słomy lub z innego naturalnego materiału.

Mleko uzyskane od krów z gospodarstw ekologicznych w porównaniu z mlekiem

z gospodarstw konwencjonalnych zawiera więcej suchej masy, tłuszczu, wapnia i witaminy C.
Posiada również wyższą zawartość wielu substancji o działaniu prozdrowotnym. W rolnictwie
ekologicznym podkreśla się dbałość o naturalną, dobrą zdrowotność zwierząt. gospodarowanie
metodami ekologicznymi powinno być propagowane i wspierane, ponieważ w sposób
kompleksowy spełnia wymogi stawiane nowoczesnemu rolnictwu, jakimi są bezpieczeństwo
człowieka i zwierząt oraz dbałość o środowisko naturalne.

Ekologiczne metody chowu trzody chlewnej. Do gospodarstw ekologicznych

preferowane są rasy świń zapewniające zadawalający poziom produkcji, charakteryzujące się
naturalną odpornością na choroby, dobrym zdrowiem, łagodnym temperamentem i dobrym
wykorzystaniem pasz gospodarskich. W produkcji należy wykorzystać rasy miejscowe. Do
produkcji najlepiej jest używać zwierząt pochodzących z innych gospodarstw ekologicznych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dopuszczalny jest zakup świń z gospodarstw konwencjonalnych, jednak pod warunkiem
spełnienia okresu karencji, który dla świń wynosi 6 miesięcy. Z gospodarstw tradycyjnych
można kupić prosięta do masy 25 kg i przeznaczyć je na tucz ekologiczny. Tempo wzrostu
ś

wiń w tuczu ekologicznym jest nieco wolniejsze niż tuczników w gospodarstwach

konwencjonalnych. Najlepszym rozwiązaniem jest produkcja w gospodarstwie ekologicznym
loszek, które stanowić będą stado podstawowe. Dopuszcza się tworzenie stada podstawowego
przy wykorzystaniu materiału żeńskiego z gospodarstwa konwencjonalnego, ale lochy
z takiego gospodarstwa nie mogą stanowić więcej niż 20% całego pogłowia. Knury mogą
w całości pochodzić z gospodarstwa konwencjonalnego.

W gospodarstwie ekologicznym reprodukcja świń powinna odbywać się metodą

naturalną. Zabronione jest stosowanie transplantacji zarodków. Dopuszcza się inseminację
w małych gospodarstwach. Prosięta przy lochach powinny przebywać 40 dni.

śywienie musi być zbilansowane i pokrywać potrzeby pokarmowe. Większość pasz,

powinna pochodzić z własnego gospodarstwa. Podstawowymi paszami są pochodzące
z upraw ekologicznych zboża i rośliny motylkowe grubonasienne. Za zgodą jednostki
certyfikującej, do 20% komponentów może pochodzić z zewnątrz. Do przygotowania
mieszanek można wykorzystać pasze pochodzenia zwierzęcego np. mleko i jego pochodne,
ryby. Związki mineralne i witaminy powinny być pochodzenia naturalnego i zawarte
w paszach. Wykaz środków żywienia świń w gospodarstwach ekologicznych określa
stosowne rozporządzenie.

W żywieniu świń nie można stosować:

−

stymulatorów wzrostu,

−

syntetycznych dodatków pobudzających apetyt,

−

rodków konserwowanych preparatami syntetycznymi, przez napromieniowanie i fale

elektromagnetyczne,

−

roślin, zwierząt i mikroorganizmów uzyskanych w wyniku inżynierii genetycznej,

−

poubojowych produktów zwierzęcych nieznanego pochodzenie.
Profilaktyka i leczenie – w chowie ekologicznym świń należy, uwzględniając

wymagania poszczególnych grup produkcyjnych, optymalizować warunki zoohigieniczne
w budynkach i na wybiegach. Profilaktyczne stosowanie szczepionek lub leków jest
zabronione. Dopuszczalna jest dezynfekcja budynków chlewni i to ona ma spełniać rolę
profilaktyczną. Do stosowania są dopuszczone: mleko wapienne, wapno palone, soda
kaustyczna, naturalne wyciągi roślinne. W leczeniu zwierząt chorych należy stosować leki
ziołowe, preparaty homeopatyczne, mikroelementy. Tylko w sytuacjach zagrożenia życia lub
w celu ulżenia w cierpieniu dopuszcza się leczenie z użyciem środków chemicznych lub
antybiotyków. Musi być ono prowadzone pod kontrolą lekarza weterynarii i zapisane
w dokumentach. Po zastosowaniu leków należy przestrzegać okresu karencji (wydłuża się go
dwukrotnie w stosunku do obowiązującego).

Warunki utrzymania – konieczne jest zapewnienie świniom dobrostanu zgodnie

z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Świnie należy utrzymywać w sposób bezstresowy,
zgodnie z wymaganiami dla poszczególnych grup produkcyjnych. Ściółka musi być
przynajmniej na połowie powierzchni kojców. Świnie muszą korzystać z wybiegów lub
pastwisk. Niedopuszczalne jest utrzymywanie świń w klatkach i kojcach piętrowych oraz
systemem bezściółkowym. Budynki i kojce mają zapewnić zwierzętom komfort i wygodę.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 9. Normy utrzymania świń [11, s. 311]

Grupa świń

Budynek, m²/szt.

Wybieg, m²/szt.

Locha z prosiętami

7,5

2,5

Prosięta o masie do 30 kg

0,6

0,4

Tuczniki do 50 kg

0,8

0,6

Tuczniki do 85 kg

1,1

0,8

Tuczniki do 110 kg

1,3

1,0

Budynek chlewni musi zapewnić ochronę przed nasłonecznieniem, opadami, skrajnymi

temperaturami. Pomieszczenia muszą posiadać oświetlenie naturalne, a powierzchnia okien
powinna stanowić minimum 5% powierzchni podłogi (1:20). Wyposażenie chlewni powinno
umożliwiać łatwy dostęp do paszy i wody. W czasie tuczu świniom należy zapewnić dostęp
do otwartej przestrzeni. Ostatnią fazę tuczu, ale nie dłuższą niż

całego okresu można

prowadzić w pomieszczeniach. Izolacja, ogrzewanie i wentylacja pomieszczeń musi zapewnić
utrzymanie odpowiedniej temperatury, wymianę powietrza oraz usuwanie zapylenia
i szkodliwych gazów. Istotne jest spełnienie wymogów dotyczących ochrony środowiska
naturalnego. Na 1 ha przeliczeniowy obsada zwierząt powinna wynosić od 0,5 do 1,5 SD
(sztuka duża), co oznacza, że ilość azotu w nawozie wyprodukowanym przez zwierzęta nie
może przekroczyć 170 kg na 1 ha. Warunkiem koniecznym jest posiadanie płyty gnojowej
(3,5 m² na 1 SD, z możliwością gromadzenia obornika przez 0,5 roku) i zbiornika na
gnojówkę.

Zabiegi pielęgnacyjne – w chowie ekologicznym dopuszcza się kastrację knurków.

Zabieg należy wykonać w młodym wieku, w sposób fachowy, tak aby ograniczyć cierpienie
zwierząt. Zabronione jest przycinanie kiełków i ogonków. Za zgodą jednostki certyfikującej
wymienione zabiegi mogą być wykonane w przypadkach szczególnych, takich jak: ochrona
zdrowia maciory lub względy sanitarne.

Uwarunkowanie ekonomiczne i rynkowe – produkcja żywca wieprzowego

w gospodarstwach ekologicznych wymaga powiązania i współpracy trzech ogniw:
hodowców-producentów, zakładów mięsnych i handlowców. Produkcja ta charakteryzuje się:
wyższymi kosztami pasz, niższą wydajnością, niższymi wskaźnikami jednostkowymi
efektywności produkcji, gorszym wykorzystaniem stanowisk zwierzęcych, wyższym
zużyciem paszy bytowej ze względu na dłuższe cykle produkcyjne, większą
pracochłonnością, wyższymi wskaźnikami wszystkich kosztów stałych.

Największe potencjalne możliwości ma ekologiczna produkcja żywca wołowego,

baraniego i koziego ze względu na wykorzystanie tanich użytków zielonych. Produkcję
ż

ywca wieprzowego ograniczają koszty żywienia, które są wyższe od żywienia

konwencjonalnego.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie obowiązują zasady wyboru zwierząt do chowu oraz prowadzenia rozrodu, odchowu

i żywienia bydła w gospodarstwie ekologicznym?

2. Jakie zabiegi pielęgnacyjne dopuszczane są w chowie bydła i trzody chlewnej?
3. Jakie obowiązują zasady wyboru zwierząt do chowu oraz prowadzenia rozrodu, odchowu

i żywienia świń w gospodarstwie ekologicznym?

4. Jakich środków żywnościowych nie można stosować w żywieniu zwierząt?
5. Jakie są zasady leczenia zwierząt utrzymywanych w gospodarstwach ekologicznych?
6. Jakie są uwarunkowania ekonomiczne i rynkowe produkcji ekologicznej?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj rasy bydła i trzody chlewnej do chowu w określonym gospodarstwie

ekologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać rasy zwierząt do gospodarstwa ekologicznego,
2) uzasadnić swój wybór,
3) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa ekologicznego (struktura organizacyjna, struktura użytków rolnych),

−

atlasy ras zwierząt gospodarskich,

−

kolorowe fotografie ras bydła i trzody chlewnej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oblicz nadwyżkę bezpośrednią w określonym gospodarstwie ekologicznym utrzymującym

krowy mleczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

−

obliczyć wartość produkcji (wartość mleka + wartość 2 tyg. cielęcia + wartość
wybrakowanej krowy + dotacje),

−

obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,

−

obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej na 1 kg mleka i 1 krowę,

−

porównać otrzymane wyniki z wynikami w rolnictwie konwencjonalnym,

−

napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowa struktura wartości produkcji i kosztów bezpośrednich dla krów mlecznych,

−

cennik pasz,

−

tabela do obliczenia nadwyżki bezpośredniej,

−

cennik usług dla produkcji zwierzęcej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oblicz opłacalność produkcji tuczników w gospodarstwie ekologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wielkość kosztów bezpośrednich,
2) obliczyć wielkość przychodów,
3) obliczyć wielkość dochodu bezpośredniego,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) obliczyć dochód z 1 stanowiska tuczowego,
5) porównać otrzymany wynik z wynikiem z gospodarstwa konwencjonalnego,
6) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do ćwiczenia,

−

cennik pasz,

−

cennik skupu żywca produkowanego metodą ekologiczną,

−

cena warchlaka,

−

przykładowa kalkulacja opłacalności tuczu trzody chlewnej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

1) scharakteryzować zasady obowiązujące przy doborze

zwierząt do chowu w gospodarstwie ekologicznym?

2) określić rasy zwierząt przeznaczone do chowu ekologicznego?
3) pielęgnować zwierzęta dopuszczone do chowu ekologicznego?
4) obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej?
5) ustalić dawki pokarmowe dla bydła i trzody chlewnej?
6) określić czego nie można stosować w żywieniu zwierząt?
7) scharakteryzować zasady leczenia zwierząt?

Tak



Nie



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z którymś zadaniem, to odłóż jego rozwiązanie na później

i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Selekcja bydła polega na

a) wyborze najlepszych zwierząt na rodziców następnego pokolenia.
b) wyborze sztuk pochodzących od buhajów ras zagranicznych.
c) podzieleniu stada na grupy wiekowe.
d) wyborze krów i przeznaczeniu ich na opas.

2. Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt

a) prowadzi selekcję buhajów przeznaczonych do rozrodu.
b) pełni funkcje organizacyjne i kontrolne.
c) zrzesza hodowców bydła.
d) ocenia wartość krów i buhajów na podstawie typu i pokroju.

3. Obowiązkiem posiadacza zwierzęcia jest posiadanie

a) paszportu dla każdej sztuki trzody chlewnej.
b) paszportu dla każdej sztuki bydła.
c) pomieszczenia do przechowywania księgi wydajności zwierząt.
d) dokumentu przewozowego zwierząt.

4. Księga rejestracji zwierząt musi być prowadzona

a) przez pracownika ARiMR.
b) przez każdego posiadacza zwierzęcia oddzielnie dla każdej siedziby stada oraz

każdego gatunku zwierząt: bydła, świń, owiec albo kóz, koni, drobiu i zwierząt
futerkowych.

c) przez każdego posiadacza zwierzęcia dla każdego gatunku zwierząt.
d) przez każdego posiadacza zwierzęcia oddzielnie dla każdej siedziby stada oraz

każdego gatunku zwierząt: bydła, świń, owiec albo kóz.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wniosek o przydzielenie puli numerów dla bydła składa się w

a) Agencji Rynku Rolnego.
b) powiatowym biurze Agencji Nieruchomości Rolnych.
c) powiatowym biurze Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d) Urzędzie Gminy.

6. Posiadacz świni urodzonej w gospodarstwie ma obowiązek

a) oznakować ją kolczykiem lub tatuażem.
b) zgłosić w rzeźni ubój.
c) złożyć wniosek o przyznanie paszportu.
d) wytatuować na prawym boku jego numer.

7. Główne rasy bydła mlecznego to

a) ayrshire, simental, polska czerwona, rasa czarno-biała.
b) ayrshire, simental, polska czerwona, charolaise.
c) ayrshire, simental, polska czerwona, Limousin.
d) czerwono-biała, czarno-biała, highlander.

8. Pierwszą czynnością przygotowującą krowę do doju jest

a) oczyszczenie wymienia.
b) masaż przedudojowy.
c) przeddajanie.
d) dezynfekcja strzyków.

9. W systemie EUROP tusze zwierząt oceniane i kwalifikowane są do poszczególnych

kategorii na podstawie
a) chwytów rzeźnickich.
b) ich umięśnienia i otłuszczenia.
c) wyglądu zewnętrznego.
d) wzroku i dotyku.

10. Bydło rasy holsztyńskiej można opasać bez obawy uzyskania otłuszczonych tusz i spadku

przyrostu dziennego do końcowej masy ciała
a) 500 kg.
b) 450 kg.
c) przekraczającej 700 kg.
d) przekraczającej 1000 kg.

11. W intensywnym opasie bydła udział pasz treściwych

a) przekracza 50% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 1% masy ciała.
b) przekracza 50% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 2% masy ciała.
c) przekracza 30% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 3% masy ciała.
d) przekracza 15% suchej masy dawki pokarmowej i stanowi około 2% masy ciała.

12. Cechy rasowe świni (wbp) wielkiej białej polskiej to

a) zwisające uszy, skóra bez pigmentu pokryta białą szczeciną.
b) mocna konstytucja, białe umaszczenie, ostre uszy.
c) stojące uszy, szybkie dojrzewanie, umaszczenie łaciate.
d) szybkie dojrzewanie, rozrzucone czarne plamki na białym ciele.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Pasza dla tuczników powinna zawierać

a) około 10–15% włókna.
b) około 20% włókna.
c) około 1–3% włókna.
d) około 5–6% włókna.

14. Optymalna temperatura w pomieszczeniu, w którym odbywa się tucz powinna wynosić

a) 16–21ºC.
b) 20–25ºC.
c) 8–12ºC.
d) powyżej 24ºC.

15. Zboża dostarczają w dawce dla tuczników

a) około 50% energii.
b) około 30% energii.
c) około 85% energii.
d) około 45% energii

16. W czasie tuczu (CCM) od 25 do 100–110 kg jeden tucznik zużywa

a) 250–300 kg kiszonki.
b) 100 kg kiszonki.
c) 150 kg kiszonki.
d) 150–180 kg kiszonki.

17. W żywieniu świń w gospodarstwie ekologicznym nie można stosować

a) pasz z własnego gospodarstwa.
b) roślin, zwierząt i mikroorganizmów uzyskanych w wyniku inżynierii genetycznej.
c) pasz z innego gospodarstwa.
d) pasz z gospodarstwa konwencjonalnego.

18. Stosunek powierzchni okien do podłogi w systemie chowu ekologicznego w chlewniach

powinien wynosić
a) 1:30.
b) 1:10.
c) 1:20.
d) 1:50.

19. W leczeniu zwierząt chorych w gospodarstwach ekologicznych należy stosować

a) antybiotyki i szczepionki.
b) preparaty homeopatyczne, mikroelementy.
c) leki ziołowe, antybiotyki.
d) naturalne wyciągi roślinne, szczepionki, antybiotyki.

20. W Unii Europejskiej jest produkowane ekologicznie około

a) 20% żywności.
b) 3% żywności.
c) poniżej 0,03% żywności.
d) 15% żywności.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Planowanie i organizowanie produkcji zwierzęcej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Chów bydła mięsnego metodami ekologicznymi, KCRE RCDRRiOW, Radom 2004
2. Chów bydła mlecznego metodami ekologicznymi, KCRE RCDRRiOW, Radom 2004
3. Chów trzody chlewnej metodami ekologicznymi, KCRE RCDRRiOW, Radom 2004
4. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE – produkcja bydła mięsnego

i żywca wołowego. KCDRRiOW, Poznań 2005

5. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE – produkcja mleka. KCDRRiOW,

Poznań 2005

6. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE – produkcja trzody chlewnej.

KCDRRiOW, Poznań 2005

7. Gliński Z., Kostro K. (red): Choroby zakaźne zwierząt z zarysem epidemiologii

weterynaryjnej. PWRiL Warszawa 1998

8. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu świń. Instytut Budownictwa,

Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2003

9. Milart Z.: Anatomia topograficzna zwierząt domowych. PWRiL Warszawa 1998
10. Nałęcz – Tarwacka T.(red): Produkcja zwierzęca. Hortpress, Warszawa 2006
11. Pejsak Z.: Zarys profilaktyki weterynaryjnej w chowie i hodowli świń. Puławy 2005
12. Popesco P.: Atlas anatomii topograficznej zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa 1995
13. Pruszek P. (red.): Poradnik PROW. Przepisy ochrony środowiska, normatywy

i wskaźniki funkcjonujące w produkcji rolniczej. CDR, Brwinów 2006

14. Rekiel A.(red): Produkcja zwierzęca. Hortpress, Warszawa 2006

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
09 Przygotowanie i organizacja Nieznany (2)
02 Planowanie, organizowanie i Nieznany (2)
09 Planowanie i organizowanie produkcji mas włóknistych
Planowanie, organizowanie i fin Nieznany
Planowanie, organizowanie i fin Nieznany (2)
09 PZ planowanieid 7991 Nieznany (2)
Prawo dewizowe 2010 09 id 38648 Nieznany
06 Projektowanie i organizowani Nieznany (2)
m wypych dobkowska organizacyj Nieznany
postawa, socjologia organizacji Nieznany (3)
2000 09 Szkola konstruktorowid Nieznany (2)
Biomechanika sprawy organizacyj Nieznany (2)
cwiczenia 09 id 124345 Nieznany
09 Programowanie w srodowisku j Nieznany
09 wykladid 8098 Nieznany
Planowanie i organizacja pracy
Planowanie, Organizacja Kultury Fizycznej
Fizyka 0 wyklad organizacyjny I Nieznany

więcej podobnych podstron