PLANOWANIE PRACY Z UCZNIAMI

Z NIEPEŁNOSPRAWNO CI INTELEKTUALN

Podstawowym elementem wła ciwego planowania i efektywnej pracy z

dzieckiem z niepełnosprawno ci intelektualn jest niew tpliwie jego wnikliwe
poznanie. Proces ten zawiera kilka elementów, tj.:
a) przeprowadzenie bada diagnostycznych w Poradni Psychologiczno-

Pedagogicznej,

b) diagnoz wspomagaj c dokonan przez pedagoga specjalnego,
c) systematyczn obserwacj ucznia w toku nauki.

Wynikiem diagnozy dokonanej w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej jest

tzw. orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Dokument ten jest
wystawiany za zgod opiekunów prawnych dziecka, którzy decyduj równie , czy
zostanie on przekazany do wiadomo ci szkoły. Zawiera on wyniki bada
psychologicznych okre laj cych poziom rozwoju umysłowego z okre leniem
rodzaju dysfunkcji oraz bada pedagogicznych diagnozuj cych poziom rozwoju
poszczególnych umiej tno ci szkolnych. Specjali ci formułuj równie ogólne
zalecenia do pracy z dzieckiem

.

Wyposa ony w te informacje pedagog specjalny pogł bia swoj wiedz o

uczniu poprzez poznanie jego rodowiska rodzinnego (przydatne mo e by
opracowanie ankiety dla rodziców lub opiekunów). Znajomo sytuacji dziecka w
rodzinie pozwala nauczycielowi oceni , do jakiego stopnia mo e liczy na
współprac z rodzicami. Jest to zasadniczy warunek powodzenia pracy z
dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie. W warunkach organizacyjnych pracy
szkoły nauczyciel nie mo e po wi ci ka demu uczniowi zbyt wiele czasu. Mimo
wszelkich stara i zaanga owania z jego strony niezb dne jest kontynuowanie
pracy przez rodziców w domu (realizacja wszelkiego typu wicze utrwalaj cych i
usprawniaj cych według wskazówek pedagoga). Nale y zwróci na ten fakt uwag

rodziców, którzy decyduj o ucz szczaniu swojego dziecka do klasy integracyjnej.
Bardzo cz sto bowiem zdarza si , e nie zdaj sobie z tego sprawy, jak wielka jest
ich odpowiedzialno w tym zakresie. Nie cz sto taka współpraca z rodzicami
przebiega prawidłowo. Wi e si to najcz ciej z nieprawidłowym
funkcjonowaniem rodziny spowodowanym bardzo ró nymi czynnikami
(zapracowanie rodziców, brak wiedzy czy w skrajnych przypadkach patologie
społeczne).

Nast pnym krokiem nauczyciela jest własne uzupełnienie diagnozy w trakcie

odpowiednio dobranych wicze i zabaw poprzez ocen poziomu sprawno ci
poszczególnych funkcji rozwojowych i umiej tno ci m.in.:
-lateralizacji,
-orientacji w schemacie własnego ciała i w przestrzeni,
-tempa mechanicznego uczenia si ,
-spostrzegawczo ci,
-my lenia logicznego i wnioskowania,
-koncentracji uwagi,
-pami ci wzrokowej,
-percepcji wzrokowej,
-koordynacji wzrokowo-ruchowej,
-sprawno ci manualnej i grafomotorycznej,
-pami ci słuchowej,
-analizy słuchowej,
-syntezy słuchowej,
-słuchu fonematycznego, pami ci fonologicznej, sprawno ci aparatu,

artykulacyjnego i wymowy (konsultacja z logoped ),

-zasobu słownictwa,
-rozumienia podstawowych polece ,
-znajomo ci liter i techniki czytania,
-poj cia liczby i umiej tno ci liczenia,
-poziomu samodzielno ci i samoobsługi.

Uzyskanie wszystkich tych informacji pozwala na wła ciwe postawienie

celów oraz na okre lenie pozycji wyj ciowej, z jakiej dane dziecko rozpoczyna
swój pierwszy lub kolejny etap edukacji. Etap trudny i mozolny z uwagi na
znaczne ograniczenia w postaci ró nego rodzaju zaburze . W obliczu tylu
utrudnie najwa niejszym elementem jest intensyfikacja działa rewalidacyjnych.
Nale y przede wszystkim zadba o to by zapewni dziecku szanse na mo liwie
najgł bsze usprawnienie wszystkich zaburzonych funkcji. Jest to zadanie
długofalowe, wymagaj ce udziału specjalistów (logopedii, gimnastyki
korekcyjnej, terapii pedagogicznej itp.)

Ka de dziecko musi by traktowane indywidualnie zarówno pod wzgl dem

diagnostycznym jak i realizacji zada w nauczaniu. Kto ma do wiadczenia w pracy
z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim, potwierdzi
stwierdzenie, e ka de z tych dzieci jest inne nawet mimo podobnego poziomu
sprawno ci umysłowej. Indywidualizacja jest wi c podstawow zasad stosowan
w pracy z tymi uczniami, która le y u podstaw tworzenia planów pracy (rozkładów
materiału)

Obecnie funkcjonuje wiele programów nauczania, a wybór odpowiedniego

le y w gestii nauczyciela. Przed podj ciem decyzji o wyborze programu, w
sytuacji, gdy do klasy ucz szcza ucze z niepełnosprawno ci intelektualn , nale y
dokona wnikliwej analizy zawartych w nim tre ci programowych pod k tem
mo liwo ci modyfikacji, dostosowania do mo liwo ci takiego dziecka. W ród
wielu programów, z jakimi mo na si spotka , pojawiły si ju takie, które
zawieraj interesuj ce modyfikacje oraz posiadaj opracowane odpowiednie
podr czniki i karty pracy.

Po dokonaniu wyboru programu nauczania oraz przeprowadzeniu wszelkich

działa diagnostycznych mo na przyst pi do tworzenia indywidualnych planów
pracy. Plany takie opracowuje si raz w miesi cu, co daje nauczycielowi
wspomagaj cemu mo liwo dostosowania tre ci nauczania do tempa pracy

dziecka. Umo liwia te lepszy dobór metod pracy oraz szybk reakcj na zmiany
ró nych czynników wpływaj cych na efektywno nauczania.

Jednym z wa niejszych spraw dotycz cych planowania pracy z uczniami z

niepełnosprawno ci intelektualn jest ró nicowanie, które gwarantuje dost pno
programu nauczania uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Ró nicowaniu podlegaj takie aspekty, jak:

a)

tre – praca uczniów nad ró nymi aspektami tego samego zagadnienia

(jeden z uczniów koncentruje si na analizie tre ci, inny za pracuje nad
poprawno ci wymowy),

b)

zainteresowanie – dobranie zada do ródeł motywacji uczniów oraz ich

dotychczasowych do wiadcze ,

c)

poziom – praca uczniów nad podobnymi zadaniami na ró nych poziomach,

które odzwierciedlaj ich poprzednie osi gni cia,

d)

dost p – przedstawianie uczniom materiału ró nymi kanałami, tzn.

słuchowym, wzrokowym, dotykowym,

e)

struktura – przedstawianie zada w postaci małych, rozwojowo

uporz dkowanych etapów lub przekazywanie wiedzy zintegrowanej,

f)

sekwencja – udost pnianie uczniom materiału o ró nym stopniu

uporz dkowania wewn trznego,

g)

tempo – przerabianie przez uczniów materiału w ró nym tempie i

zach canie ich do okre lenia własnego preferowanego tempa pracy,

h)

reakcja – reagowanie przez uczniów w zró nicowany sposób na podobne

zadania,

i)

czas personelu dydaktycznego – umo liwienie uczniom ró nego rodzaju

wsparcia przez personel dydaktyczny (robienie pauz, doradztwo),

j)

styl nauczania – zapewnianie uczniom mo liwo ci do wiadczania całego

zakresu podej do nauczania (prezentacje w klasie, praca w terenie,
dyskusje),

k)

styl uczenia si – dawanie uczniom okazji do reagowania wówczas, gdy

wykorzystuje si ró ne sposoby nauczania (bierne słuchanie, aktywne
uczestniczenie w poszukiwaniach),

l)

grupowanie – oferowanie odpowiedniej mieszanki indywidualnych

do wiadcze w zakresie uczenia si w parach, w grupach, w całej klasie i
całej szkole.

Efektywne planowanie, które uwzgl dnia zró nicowanie, zale y oczywi cie

od dokładnej oceny poprzednich osi gni uczniów, przemy lanej diagnozy
przyszłych potrzeb w zakresie uczenia si i precyzyjnego okre lenia celów. Nie
wszystkie aspekty ró nicowania s przywoływane i uwzgl dniane na ka dej lekcji,
gdy nie s one traktowane przez pedagogów specjalnych jako lista kontrolna
nakazów, lecz zakres mo liwo ci wykorzystywany w procesie nauczania-uczenia
si . Ka dy nauczyciel bowiem sam okre la, kiedy pragnie sam kontrolowa
ró nicowanie, a kiedy chce ułatwi uczniowi kierowanie własn nauk .
Poszczególne zaj cia i przedmioty poddaj si ró nym formom zró nicowania,
zgodnie z celami programu i grup uczniów, której dotycz .

Z pewno ci warto przyswoi sobie niektóre z tych pomysłów. Stanowi one

pomoc w planowaniu konkretnych lekcji w klasie integracyjnej, gdzie
dostosowywanie zada do ró nych zainteresowa , potrzeb, zdolno ci,
do wiadcze i dotychczasowych osi gni uczniów okazuje si by celem
nadrz dnym.

Opracowała: Anna Kasicka-Kłos

Bibliografia:
R. Byers, R. Rose, Jak zaplanowa prac z dzie mi o specjalnych potrzebach

edukacyjnych, Wyd. APS, Warszawa 2002.

G. Tkaczyk, T. Serafin (red.), Poradnik metodyczny dla nauczycieli kształc cych

uczniów z upo ledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkołach
ogólnodost pnych i integracyjnych, MEN, W-wa 2001.