Prawo- zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa, na których straży stoi
przymus państwowy.

Przepis prawa- zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący normę prawną

Norma prawna- wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania wydana lub
usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.



Nakazująca



Zakazująca



Zezwalająca

Norma prawna może mieć charakter generalny i abstrakcyjny lub indywidualny i konkretny.



Generalność – norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata,
ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik
lub każdy człowiek)



Abstrakcyjność- nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata
normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej
okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań.



Indywidualność- norma jest skierowana do wskazanego podmiotu



Konkretność- norma dotyczy ściśle wskazanej sytuacji

Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:



Normy bezwzględnie obowiązujące- adresat powinien zachować się dokładnie tak,

jak określono w normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania.



Normy względnie obowiązujące- dyspozytywne- adresat może dokonać wyboru
innego zachowania niż określone w normie prawnej

Koncepcje budowy normy prawnej:



Trójelementowa- hipoteza, dyspozycja, sankcja



Norm sprzężonych- norma sankcjonowana, norma sankcjonująca

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na elementy:



Hipoteza- zawiera albo opis sytuacji, w przypadku której zaistnienia norma znajdzie

zastosowanie albo opis cech, które posiada adresat normy prawnej



Dyspozycja- określa obowiązek lub uprawnienia adresata normy prawnej, zawiera

opis pożądanego zachowania się adresata normy prawnej



Sankcja- informuje o skutkach niezastosowania się do dyspozycji normy prawnej

Prawo a moralność

Rozdział prawa i moralności- prawo pozostaje prawem niezależnie od słuszności czy
sprawiedliwości, musi ono być prawidłowo ustanowione i nieuchylone.

Funkcje prawa



Kontrola zachowań



Rozdział dóbr i ciężarów



Regulacja konfliktów

Źródła prawa:



Źródła prawa w sensie formalnym- każdy akt, który w danym systemie uważany jest
za źródło norm prawnych



Źródła prawa w sensie materialnym- czynniki społeczne, ekonomiczne i polityczne,
które warunkują treść norm



Źródła poznania prawa- wszelkie dokumenty, które pozwalają poznać treść norm

Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r.

Art. 83.

W sensie przedmiotowym: Konstytucja wylicza akty normatywne, które mają charakter
źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

W sensie podmiotowym i proceduralnym- Konstytucja wylicza organy (podmioty), które są
uprawnione do wydawania aktów normatywnych o charakterze powszechnie
obowiązującym. Wskazuje także tryb przyjęcia (uchwalenie, wydania) aktu normatywnego.

Art. 87.

Zasada hierarchicznej struktury źródeł prawa powszechnie obowiązującego:

Akty normatywne będące źródłami prawa powszechnie obowiązującego są ułożone
hierarchicznie- akt stojący niżej musi być zgodny z aktami stojącymi wyżej w
hierarchii.

Art. 88.

Publikacja aktów prawnych



Dziennik Ustaw



Monitor Polski



Dzienniki Urzędowe (ministerstw, urzędów centralnych, wojewódzkich)

Konstytucja- akt normatywny, zajmujący najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa,
najważniejszy akt prawny w państwie.

Art. 8.

Cechy szczególne konstytucji:



Najwyższa moc prawna



Szczególna nazwa



Szczególna treść



Szczególny sposób uchwalania (tryb zmiany)

Typy zmiany konstytucji:



Zmiana całkowita



Formalna- zastąpienie jednej konstytucji inną



Materialna- zmiana zasad naczelnych



Zmiana częściowa



Korekcyjna- poprawienie błędów w treści



Innowacyjna- wprowadzenie nowych rozwiązań, nowych instytucji itp.

Art. 235.

Ustawy



Podstawowa forma legislacji



Zawiera abstrakcyjne i generalne normy



Kwestia tzw. „wyłącznej materii ustawowej”, np.:



Prawa i obowiązki obywateli- art. 31 ust 3 Konstytucji



Prawo karne



Prawo podatkowe i gospodarka finansowa państwa



Budżet

Proces legislacyjny

Ratyfikowana umowa międzynarodowa

Ratyfikacja- zatwierdzenie przez powołany do tego organ państwowy, umowy
międzynarodowej zawartej przez rząd.

Art. 89. ust 1.

Przykład ustawy zezwalającej na ratyfikację:

USTAWA z dnia 1 kwietnia 2008r.

O ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007r.

(Dz. U. Nr 62, poz. 388)

Art. 1. Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
ratyfikacji z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający
Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007r.

Art. 2.Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Ratyfikowana umowa między narodowa- przykład

KONWENCJA

Między Rzeczpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od
opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od zysków majątkowych, podpisana w
Londynie dnia 20 lipca 2006r.

(Dz. U. Nr 250, poz. 1840)

Moc ratyfikowanych umów międzynarodowych

Art. 9. ust 1,2

Art. 90.

Moc prawa wspólnotowego

Art. 91. ust 3.

Podstawy obowiązywania prawa Unii Europejskiej w państwie członkowskim



Traktat akcesyjny podpisany w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003r.



Ratyfikacja Traktatu Akcesyjnego



Artykuł 2 Traktatu Akcesyjnego

Źródła prawa Unii Europejskiej



Prawo pierwotne- traktaty wraz z protokołami i aneksami



Traktaty założycielskie



Traktaty modyfikujące



Traktaty akcesyjne



Prawo wtórne- prawo stanowione przez instytucje WE



Inne źródła, np.:



Prawo zwyczajowe



Umowy międzynarodowe



Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości

Pochodne źródła prawa UE



Katalog zawiera art. 249 TWE oraz art. 110 TWE:



Wiążące:
 Rozporządzenia
 Dyrektywy
 Decyzje



Niewiążące:
 Zalecenia i opinie

Rozporządzenia unijne



Mają zasięg ogólny, co oznacza:



Charakter abstrakcyjny i generalny norm



Niezidentyfikowany destynariusz (adresatami są państwa członkowskie, instytucje
wspólnotowe i krajowe, jednostki)



Nieograniczona liczba subsumcji



Są bezpośrednie, co oznacza:



Nie podlegają transformacji i inkorporowaniu- obowiązują i są stosowane
bezpośrednio- wywołują wprost skutki prawne dla podmiotów, do których są
adresowane



Nie jest wymagane ogłoszenie w dzienniku promulgacyjnym państwa czł., ale w
Dzienniku Urzędowym WE (wchodzi w życie w terminie wskazanym przez nie lub
dwudziestego dnia ogłoszenia).



Wydanie rozporządzenia regulującego daną materię powoduje, iż państwo członkowskie:



Nie może wydawać przepisów w tej materii



Ma obowiązek uchylenia przepisów sprzecznych



Są instrumentem unifikacji prawa

Dyrektywy



Adresatami są państwa członkowskie (wszystkie lub niektóre)



Wymagają transponowania do porządku krajowego:



Państwo jest związane celem dyrektywy oraz terminem transponowania



Wybór formy i środków realizacji należy do danego państwa



Są instrumentem koordynacji prawa

Decyzje



Nie obowiązują generalnie i abstrakcyjnie, ale mają charakter konkretny i indywidualny-
akty stosowania prawa



Obowiązują w całości adresata- mogą być kierowane do państw członkowskich, jak i do
jednostek



Obowiązują bezpośrednio



Mogą zawierać zobowiązania (również pieniężne) i narzucić obowiązki, przyznawać
uprawnienia

Rozporządzenie- akt wykonawczy do ustawy wydany na podstawie szczegółowego
upoważnienia

Art. 92.

Rozporządzenie z mocą ustawy jako źródło prawa powszechnie obowiązującego:

Art. 234.

Akty prawa miejscowego- specyficzna grupa aktów powszechnie obowiązujących.
Posiadają wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązują tylko na obszarze działania organu,
który wydał dany akt.

Wydawane są przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji.

Samorząd terytorialny- stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy
prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonywania
administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację
nałożonych zadań.

Model samorządu terytorialnego w Polsce:



Jednolitość rozwiązań



Trójstopniowy podział



Dualizm administracji na poziomie województwa



Dualistyczny pod względem zadaniowym



Szeroka decentralizacja przy niewystarczającej samodzielności finansowej



Gwarancja samodzielności i ochrony prawnej



Nadzór ma charakter weryfikacyjny (zasada legalności)



Niezdecydowanie co do modelu organu wykonawczego

Władze publiczne- wszystkie te instytucje, które mają ustawowe prawo do podejmowania
decyzji wiążących obywateli i inne podmioty prawa.

Władze publiczne



Władze państwowe



Samorząd terytorialny

Prawo miejscowe

Akty prawa miejscowego:



Ustrojowo- organizacyjne



Wykonawcze



Porządkowe

Uchwały i Zarządzenia

Art. 93. Nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego

Zasady ustrojowe RP- określają standardy demokratycznego państwa

Ustrój państwowy:



Całokształt organizacji państwa, metod i reguł sprawowania władzy państwowej



Zbiór zasad, które wyznaczają charakter państwa



Struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności
organów państwa

W ramach kategorii ustroju państwowego wyróżnić można:



Ustrój polityczny



Ustrój społeczno-gospodarczy

Główne zasady Konstytucji RP:



Zasada suwerenności narodu

o Art. 4.



Zasada niepodległości i suwerenności państwa



Zasada demokratycznego państwa prawnego



Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa



Zasada społeczeństwa obywatelskiego



Zasada podziału i równowagi władzy



Zasada społecznej gospodarki rynkowej



Zasada przyrodzonej godności człowieka



Zasada autonomii i niezależności w stosunkach państwo-kościół



Inne (m.in. republikańskiej formy państwa, reprezentacji politycznej, legalizmu,
pomocniczości, pluralizmu społecznego, zrównoważonego rozwoju, sprawiedliwości
społecznej)

Forma państwa- konstytucyjnie określony sposób organizacji życia społeczno-politycznego
w państwie

Formy państwa można klasyfikować w oparciu o różne kryteria



Kryterium liczebności podmiotu władzy:



Monokratyczne



Oligarchiczne



Demokratyczne



Kryterium sposobu powoływania głowy państwa:



Monarchiczne



Republikańskie



Kryterium struktury terytorialnej



Unitarne



Federalne

Zasada republikańskiej formy prawa

Republika- forma państwa, w której władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w
wyniku wyborów.

Władza w republice sprawowana jest w imieniu obywateli i w ich interesie. Państwo jest
wspólnotą obywateli, a nie systemem organów państwowych.

Art. 1.

Zasada niepodległości i suwerenności państwa

Art. 5.

Art. 9.

Art. 26. 1.

Art. 85. 1.

Art. 126.2.

Suwerenność- władza określonego zbiorowego lub indywidualnego podmiotu polityki
wewnątrz państwa



Wewnętrzna- polega na tym, że władza sama może decydować o zakresie swojego
działania. Władza państwowa jest niezależna od organizacji działających na
terytorium państwa (np. organizacji pozarządowych, związków zawodowych,
Kościoła)



Zewnętrzna- gwarantuje, że państwo jest niezależne od innych państw w
podejmowaniu decyzji. Suwerenność ta polega także na braku możliwości wpłynięcia
na państwo za pośrednictwem organizacji międzynarodowych, międzynarodowych
grup nacisku i sojuszy politycznych (ale: art. 90. Ust 1.)

Zasada demokratycznego państwa prawnego

Art. 2.

Art. 7.

Zasada legalizmu

Demokratyczne państwo prawne w orzecznictwie TK



Zasada zaufania obywateli do państwa



Zasada ochrony praw nabytych



Zakaz retroakcji



Zasada dostatecznej określoności



Zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy)



Zasada domniemania niewinności



Zasada stabilnego prawa



Zasada niezawisłości sędziowskiej

Zasada sprawiedliwości społecznej

Sprawiedliwość- koncepcja filozoficzna i prawna, która w najogólniejszym sensie oznacza
równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi

Osoba starająca się działać sprawiedliwie przykłada do siebie i innych ludzi zawsze tę samą
miarę moralną i stara się w relacjach z nimi postępować zawsze zgodnie z wyznawanymi
przez siebie zasadami etycznymi. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w których występuje
ostry konflikt interesów.

Sprawiedliwość społeczna- dążenie do równowagi w stosunkach społecznych, równowagi
obciążeń i korzyści, powstrzymanie się od kreowania nieuprawnionych przywilejów dla
wybranych grup obywateli.

Wszystkie podmioty prawa powinny być traktowane równo, bez faworyzowania czy
dyskryminowania kogokolwiek.

Zasada społeczeństwa obywatelskiego

Pluralizm polityczny- w państwie istnieją obok siebie różnorodne formy zrzeszania się
obywateli funkcjonujące w sferze politycznej (związki zawodowe, stowarzyszenia, partie
polityczne)



Wielość partii



Równość partii



Demokratyczna rola partii

Zasada trójpodziału i równowagi władzy

Art. 10.

Podział władzy



W sensie funkcjonalnym



W sensie podmiotowym

incompatibilitas (niepołączalność)



W sensie personalnym

Zasada społecznej gospodarki rynkowej

Art. 20.

Zasada przyrodzonej godności człowieka

Art. 30.

W doktrynie praw człowieka akcentuje się następującą prawidłowość: jestem człowiekiem, a
więc mam określone prawa. Wolności i prawa człowieka zawsze są bowiem pochodną
człowieczeństwa istoty ludzkiej, a nie odwrotnie.

Konstytucja RP prawom jednostki poświęca Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki
człowieka i obywatela.

Zasada pomocniczości (preambuła)

Władza centralna winna spełniać pomocniczą funkcję, wypełniając jedynie te zadania, które
nie mogą być wykonywane efektywnie na niższych poziomach organizacyjnych.

Społeczna i polityczna aktywność winna więc zostać „zarezerwowana” dla możliwie najniżej
położonych ogniw władzy publicznej.

Organy władzy- trójpodział

Charles Louis de Secondat de Montesquieu, Monteskiusz (1689-1755), francuski filozof,
prawnik, pisarz epoki Oświecenia.

M. In. Wyróżnił trzy formy państwa:



Despotia- w której zasadą rządzenia jest strach



Monarchia- w której rządy odwołują się do honoru



Republika- która opiera się na cnocie. Może mieć ustrój demokratyczny lub

arystokratyczny.

Organ państwa- celowo zorganizowany i wyodrębniony podmiot, utworzony i działający na
podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich
realizacji korzystać ze środków władczych (stosować przymus państwowy)

Klasyfikacja organów państwa:



Kryterium liczby piastunów:



Organy jednoosobowe



Organy wieloosobowe



Kryterium sposobu powoływania piastunów:



Organy pochodzące z wyborów



Organy pochodzące z nominacji (np. wojewoda)



Kryterium zasięgu przestrzennego:



Centralne



Terenowe

NACZELNE- INNY PODZIAŁ: zwierzchnie wobec pozostałych organów i innych
podmiotów organizacyjnych państwa w strukturze administracji rządowej.



Kryterium czasu trwania pełnomocnictw:



Na czas nieokreślony



Kadencyjne

Kadencja- okres urzędowania obieralnego organu lub urzędnika określony przepisami
prawa. Kadencja najwyższych organów w państwie wyznaczona jest konstytucyjnie.
Natomiast kadencje obieralnych władz np. w organizacjach społecznych, partiach
politycznych określają statuty.

System organów państwowych- celowo zorganizowany i tworzący jedność ogół organów
państwa.

System polityczny- ogół organów państwowych, a także partii politycznych, organizacji
społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych uczestniczących w działaniach
politycznych w ramach danego państwa, wzajemne stosunki między nimi oraz normy
prawne na podstawie których działają.

Władza ustawodawcza

Sejm- wybory

Posłów (460) wybiera się w wyborach powszechnych, bezpośrednich, proporcjonalnych,
równych i tajnych.



Powszechność- czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim spełniającym
określone obiektywne kryteria (z reguły wieku) obywatelom obojga płci posiadającym
prawa wyborcze. Ewentualne wyłączenia mają charakter indywidualny.



Równość- siła każdego głosu jest taka sama; każdy uprawniony do głosowania z reguły
posiada jeden głos.



Bezpośredniość- wyborca oddaje głos na kandydata, a nie na ciało pośredniczące w
wyborze.



Tajność głosowania- stworzenie wyborcom warunków do zachowania w tajemnicy ich
decyzji o poparciu określonego kandydata.



Proporcjonalność- listy wyborcze (Sejm) lub wg większości (Senat)

Czynne i bierne prawo wyborcze

Mandat

Immunitet

Kadencja- 4 lata, może ulec skróceniu.

Organy Sejmu i Senatu: Marszałek, Wicemarszałkowie, Prezydium i Konwent Seniorów,
komisje.

Funkcje Sejmu:



Ustawodawcza- stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw, w tym budżetu państwa



Kontrolna- uchwala wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra, udziela

absolutorium, posłowie mają prawo zgłaszać interpelacje i zapytania poselskie
skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, do których skierowane są
zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź).



Kreacyjna- wybiera na stanowiska (m. In. Zastępcy przewodniczącego i członków

Trybunału Stanu, sędziów TK, członków KRS, członków KRRiT, RPP, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, prezesów NIK, NBP, Generalnego Inspektora
Ochrony Danych Osobowych, prezesa i członków kolegium IPN)

Kompetencje mogą być wykonywane:



Wyłącznie przez Sejm



Odrębnie przez Sejm i Senat



Przez Sejm za zgodą Senatu



Przez Sejm na wniosek Prezydenta