1.

Ekologia – nauka zajmująca się badaniem wzajemnych oddziaływań między organizmami a
środowiskiem, które jest przez te organizmy zamieszkiwane; środowisko to także czynniki
obiektywne – temperatura, wilgotność powietrza, nasłonecznienie

2.

Ekologia to nauka o miejscu życia.

3.

Ekologia to nauka o ekonomice przyrody, o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, bada
wzajemne zależności pomiędzy organizmami oraz ich zespołami, a otaczającym
środowiskiem.

4.

Powiązania ekologii z innymi dyscyplinami:
a)

Fizjologia, genetyka, geografia

b)

Etologia – nauka o zachowaniu ludzi i zwierząt

c)

Ochrona środowiska, inżynieria środowiska, budownictwo

5.

Historia ekologii:
a)

Powstanie Ziemii – ko. 4,55 mld lat temu

b)

Tworzenie skorupy ziemskiej 4,03 mld lat temu

c)

Pierwsze formy życia – 3,5 mld lat temu

d)

Wielokomórkowe formy życia – 560-590 mln lat temu

e)

Człowiek 50000 lat temu

f)

Ekologia około 140 lat temu

g)

Ernst Haeckel – 1869 – niemiecki zoolog, wprowadził termin ekologia – nauka o
współzależnościach

h)

Elton 1927 – autor pierwszego podręcznika ekologii zwierząt

i)

Anderworth – 1961 – ekologia nauka o zależnościach decydujących o rozmieszczeniu i
liczebności organizmów

j)

Odum – 1963 – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody

k)

Goetel – 1965 – termin sozologia – problem ochrony przyrody i jej zasobów

6.

Ekologia jest nauką interdyscyplinarną i łączy ze sobą zarówno podstawowe działy biologii,
taksonomii i inne działy nauki; współcześnie ekologia zakresem badań obejmuje biosferę,
ekosystem, biocenozę, populację i organizmy, aby zrozumieć, należy objaśnić podstawowe
pojęcia ekologiczne

7.

Gatunek – grupa organizmów o podobnych cechach zarówno morfologicznych jak i
anatomicznych, mogących się ze sobą swobodnie krzyżować i wydawać na świat płodne
potomstwo

8.

Systematyka gatunkowa – sposób uporządkowania zapisu grup organizmów świata roślin i
zwierząt, twórcą systematyki był Karol Linneusz. Wprowadził on podwójne nazewnictwo
organizmów.

9.

Gatunek jest reprezentowany przez populację, a każdy osobnik jest reprezentantem
populacji.

10.

Populacja – grupa osobników jednego gatunku, zamieszkujących wspólny obszar, mogących
się wzajemnie krzyżować, tzn. wydawać płodne potomstwo.

11.

Biocenoza – zespół populacji różnych gatunków żyjących w określonej przestrzeni środowiska
lądowego lub wodnego, np. biocenoza leśna (wilki, sarny), jeziorna

12.

Główne zależności, którymi połączone są populacje w biocenozie to zależności pokarmowe,
zwane troficznymi. Tak więc biocenoza to wielogatunkowy zespół organizmów wzajemnie

połączonych różnymi zależnościami biologicznymi i żyjących w określonym, nieożywionym
środowisku zwanym biotopem.

13.

Biotop – obszar o określonych warunkach ekologicznych, będących siedliskiem dla biocenozy
lub osobnika, wpływa na niego energia słoneczna , podłoże, klimat
Biocenoza łącznie ze swym abiotycznym środowiskiem – biotopem, tworzy układ ekologiczny
zwany ekosystemem.
Biocenoza + biotop = ekosystem - elementy te są nierozerwalnie połączone.

14.

Elementy ekosystemu:
a)

Żywe – biocenoza: rośliny, zwierzęta, organizmy glebowe

b)

Martwe – biotop: nasłonecznienie, opady, rośliny, skały, woda powierzchniowa, woda
gruntowa, gleba

15.

Siedlisko – miejsce bytowania organizmu

16.

Nisza ekologiczna – środowisko, w którym panują optymalne warunki dla rozwoju danego
gatunku (np. miejsce, światło), poszczególne nisze zajmowane są przez różne organizmy

17.

Krajobraz – jest to obraz części powierzchni Ziemi, wyróżniający się określonymi cechami,
np. ukształtowaniem terenu, budową geologiczną, klimatem.

18.

Ochrona środowiska- zespół działań podejmowanych w celu utrzymania środowiska
przyrodniczego w jak najmniej zmienionym kształcie oraz próby przywrócenia tego kształtu
obszarom zdegradowanym ekologicznie, korzystanie z elementów środowiska, aby poczynić
jak najmniejsze dla niego straty .

19.

Ekologia:
a)

opisowa

b)

funkcjonalna

c)

ewolucyjna

d)

behawioralna

e)

molekularna

f)

człowieka

g)

miast

h)

stosowana

i)

fizjologiczna

20.

Działy ekologii:
a)

Autekologia – ekologia organizmów

b)

Rynekologia – ekologia ekosystemów, organizmów w biocenozach, zależności między
zbiorowiskami organizmów a ich siedliskiem

c)

Sozologia – problemy ochrony środowiska, w celu zapewnienia trwałożvi jego
użytkowania

Ekologię można podzielić również według grup taksonomicznych: ekologia roślin, ekologia
owadów, ekologia pasożytów

21.

Przedmiot badań ekologii:
a)

Osobnik – żywy organizm żyjący samodzielnie bądź wchodzący w skład zespołu
organizmów tworzących stada, kolonie; zainteresowania ekologów to reakcja
organizmów na czynniki środowiska

b)

Populacja – grupa osobników tego samego gatunku, wspólnie zasiedlające pewien
obszar, posiadająca specyficzne właściwości, takie jak liczebność, zagęszczenie; ekolodzy
badają czynniki warunkujące zmiany liczebności w populacji, np. rozrodczość,
śmiertelność

c)

Biocenoza – zbiór populacji

d)

Ekosystem – wycinek, fragment biosfery, obejmujący organizmy żyjące na danym
obszarze, wraz ze środowiskiem abiotycznym, ekolodzy badają obieg materii i energii

e)

Biosfera – żywa powłoka Ziemi, znaczenie ma ocena produktywności

f)

Biom – obszar o podobnym klimacie, na którym występuje charakterystyczna szata
roślinna i świat zwierząt

KRYZYS ŚRODOWISKA

1.

Kryzys środowiska:
a)

Dotyczy on całej ziemi i wszystkich ludzi

b)

Symptomy kryzysu dostrzega się dopiero w skutkach

c)

Nie mówiono o przyczynach

d)

mówi się o etyce środowiska, której brak jest podstawową przyczyną zanieczyszczenia

e)

proces opanowania kryzysu jest trudny, wymaga zmiany hierarchii wartości w
mentalności jednostek i działania organizacji

2.

Cechy kryzysu:
a)

Duży przyrost naturalny

b)

Kurczenie się zasobów

c)

Efekt cieplarniany, dziura ozonowa

d)

Niszczenie lasów

e)

Katastrofy ekologicznie

f)

Groźba katastrofy termonuklearnej

g)

Erozja gleby

h)

Hałas

i)

Eutrofizacja wód

j)

Maksymalna technizacja życia

k)

Produkcja żywności

3.

W przyrodzie nic nie ginie i wszystko dąży do równowagi. Wszędzie gdzie człowiek przejawia
swoją działalność, obok zaplanowanych, pozytywnych efektów, towarzyszą tej działalności
negatywne skutki uboczne.

4.

Degradacji środowiska nie powstrzyma się tylko za pomocą samych regulacji prawnych,
ekonomicznych i przedsięwzięć organizacyjnych, jeśli nie będzie im towarzyszyć zrozumienie i
poparcie społeczne. By je uzyskać konieczna jest rzetelna wiedza ekologiczna. Jest to tania i
skuteczna metoda ochrony środowiska.

5.

Czynniki przyspieszające rozwój ekologii:
a)

Ekspansja demograficzna (demograficzne problemy globalne):

•

Związane z gwałtownym wzrostem liczby ludności (1950 – 2,2 mld, 80 – 4,4 mld,
87 – 5 mld, 94 – 5,6 mld, 2010 – 6,8 mld)

•

Tempo wzrostu 1,1% rocznie

•

W związku z szybkim przemieszczaniem się ludności wiejskiej do miast

•

Liczyć trzeba się z dynamiczną urbanizacją i tworzeniem wielkich aglomeracji

•

Do problemów globalnych należy też zjawisko migracji, wędrówek i uchodźctwa
politycznego

•

Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne

6.

Problemy demograficzne wiążą się z:

•

Wyżywienie ludzkości

•

Nowym ładem gospodarczym

•

Konfliktami politycznymi

•

Przemieszczaniem się ludności biednej

•

Ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem ludności i miast

Według prognoz można wyżywić około 7,5-11 mld ludzi, co wymaga istotnych zmian w
zwyczajach żywieniowych.

7.

Tworzone są organizacje międzynarodowe i programy pomocy, których cele jest:

•

Zagospodarowanie niezamieszkałych terenów

•

Zapobieganie społecznym i ekologicznym skutkom przeludnienia

•

Ograniczenie migracji

•

Pomoc w wyżywieniu

•

Kontrola zdrowia, monitoring środowisk, pomoc dzieciom

8.

Organizacje:

•

ONZ

•

OECD – org, współpracy gospodarczej i rozwoju

•

WHO

•

FAO – org. Ds. Rolnictwa i żywności

•

UNEP - Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych

•

GEMS – globalny system monitoringu środowiska

•

WMO – światowa organizacja meteorologiczna

•

UNICEF

9.

Ekorozwój i zrównoważony rozwój:

•

Problem rozwoju społ.-gosp. Na początku XXI w. zmierza w kierunku poszanowania
przez ludzkość zasobów środowiska naturalnego, którego przejawem jest koncepcja
ekorozwoju i zrównoważonego rozwoju

•

Początki ekorozwoju związane są z latami 70. XX wieku

•

1968r. – pierwsza konferencja, poświęcona wzajemnym powiązaniom środowiska i
rozwoju, doszło do powołania programu MAB – człowiek i biosfera, od 1971 roku,
celem MAB jest tworzenie między ludźmi a biosferą harmonijnych relacji, opartych
na zasadach zrównoważonego rozwoju

•

1972r. – w Sztokholmie konferencja ONZ, „Mamy tylko jedną Ziemię” – problemy
środowiska naturalnego, problemy zanieczyszczenia transgranicznego,
zanieczyszczeń globalnych oraz pojawił się termin ekorozwój

•

Sprecyzowanie pojęcia :ekorozwój” – 1975r. na III Sesji Rady Zarządzającej
Programem Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP)

10.

Zrównoważony rozwój ma na celu doprowadzenie, a następnie zachowanie równowagi
między systemami:
a)

Społecznym (społeczeństwo)

b)

Gospodarczym (ekonomiczny)

c)

Środowiska naturalnego

11.

W świetle ekorozwoju, rozwój społ.-gosp. Musi być podporządkowany realizacji ochrony
środowiska i racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych.
Rozwój zrównoważony – wiodąca strategia rozwoju społ. – gosp. Na cały XXI wiek w skali
świata, krajów UE, Polski i na poziomie lokalnym gmin.
Rozwój zrównoważony to inna nazwa ekorozwoju, który w równorzędny sposób traktuje
aspekty ekologiczne i ekonomiczne w rozwoju społ. – gosp.

12.

W 1992r. konferencja ONZ w Rio de Janeiro – opracowana Agenda 21 – dokument związany
ze zrównoważonym rozwojem, zestaw zaleceń i kierunków działań jakie powinniśmy
podejmować na rzecz zrównoważonego rozwoju w perspektywie XXI w.

13.

W 1993r. – zasady zrównoważonego rozwoju wprowadzono do Traktatu z Maastricht o UE,
co oznacza, że ekorozwój uzyskał akceptację jako oficjalna strategia rozwoju gospodarczego
UE.

14.

W 2002 r. odbył się światowy szczyt Ziemi, poświęcony głównie problemom wody,
konieczność redukcji gazów cieplarnianych o 5,2%, zadaniem jest propagowanie
zrównoważonych zachować na całym świecie.

15.

Zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja podstawowe potrzeby wszystkich ludzi
oraz zachowuje chroni i przywraca zdrowie i integralność ekosystemu, bez zagrożenia
możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń i bez przekraczania długookresowo
granic pojemności ekosystemu.

16.

Polska a ekorozwój:

•

Stanowisko Polski po raz pierwszy ujęte w 1991r. w dokumencie „Polityka
ekologiczna państwa”

•

1994r. polski rząd był jednym z pierwszych, który zareagował na Agendę 21

•

1995r. – uchwała sejmu poparła akceptacje uzgodnień szczytu

•

1997r. konstytucja RP – zmiana ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska

•

Definicja zrównoważonego rozwoju – ustawa „Prawo ochrony środowiska”
27.4.2001r.

•

2002r. – utworzono radę, ds. zrównoważonego rozwoju – organ opiniodawczo-
doradczy

17.

Zasada zrównoważonego rozwoju pojawiła się dopiero w 1994r. w ustawie o
zagospodarowaniu przestrzennym.

18.

Warunki techniczne prowadzenia robót z zakresu melioracji i gospodarki wodnej na terenach
o szczególnych warunkach przyrodniczych, PIOŚ 1987r.

19.

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn.
20.12.1996r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty
budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie, rozdział: „Usytuowanie budynków
hydrotechnicznych i ich oddziaływanie na środowisko”

20.

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dn. 2. Marca 1999r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie –
ochrona wód, przyrody, krajobrazu, gruntów rolnych i leśnych.

21.

Rozporządzenie ministra transportu i gospodarki morskiej z dnia 30.5.2000r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich
usytuowanie – ochrona środowiska przyrodniczego, ze zwróceniem uwagi na konieczność
zapewnienia warunków przemieszczania się zwierząt dziko żyjących i utrzymanie ciągłości
ekosystemu cieku.

22.

Dyrektywa Ptasia – po wejściu do UE – cel: ochrona przed wyginięciem wszystkich
istniejących współcześnie populacji ptaków w stanie dzikim w UE, prawne regulacja handlu i
odłowu ptaków, przeciwdziałanie pewnym metodom ich odłowu i zabijania – lista 182
gatunków chronionych – podstawą ochrony jest ochrona siedlisk.

23.

Dyrektywa siedliskowa (habitatowa) – dyrektywa w sprawie ochrany siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory, będącej elementami prawa w UE:
Dyrektywa wskazuje:
a)

Ważne gatunki roślin i zwierząt oraz typy siedlisk przyrodniczych, dla których państwa
członkowskie muszą powołać obszary ochrony (natura 2000)

b)

Które państwa są zmuszone chronić dane gat. Ptaków.

Dyrektywa jest wiążąca dla wszystkich państw członkowskich UE.

PRAWO EKOLOGICZNE I OCHRONA ŚRODOWISKA (NIEPEŁNE)

1.

Ochrona środowiska i ochrona przyrody określają dwie strefy działalności człowieka,
które nie są tożsame, ze względu na cel i przedmiot zainteresowań oraz na stosowane
środki.

2.

Ochrona przyrody – zespół idei i środków zmierzających do zachowania, a w razie
potrzeby odtworzenia obiektów przyrody w postaci pierwotnej lub mało zmienionej.
Podmiotem działania jest przyroda. Chroni się ją głównie metodami konserwatorskimi,
powołując parki narodowe, rezerwaty, itp.

3.

Ochrona środowiska – zespół idei i działań zmierzających do zachowania środowiska, w
stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka i gwarantujące ciągłość
procesów w biosferze (np. obiegi w przyrodzie); chroni się przez regulacje prawne i
organizacyjne, stosując rozwiązania technologiczne i systemy technologiczne.

4.

Ochrona krajobrazu – wspólna sfera zainteresowań ochrony przyrody i środowiska.

5.

Cele ochrony przyrody i środowiska – tematyka zaczęła budzić zainteresowanie w latach
60. XX w., na międzynarodowych konferencjach formowano cele ochrony środowiska
oraz działania mające na celu poprawę stanu przyrody na świecie

•

1969r. – referat u`Thanta – 1. Dokument o strategii ochrony środowiska i
przyrody; racjonalnie korzystanie z zasobów Ziemi, nieostrożna i zachłanna
działalność człowieka grozi katastrofą i nieuniknioną zagładą człowieka

•

1972r. - I–konferencja ONZ – w Sztokholmie w sprawie środowiska człowieka –
UNEP – pojęcie ekorozwoju, prowadzenie działalności gospodarczej w harmonii
z przyrodą w takie sposób, aby nie powodować nieodwracalnych zmian

•

1972 – Raport Klubu Rzymskiego, opisuje prognozy dla ludzkości całego świata,
groźba katastrofy ekologicznej, ok 1995 roku wyczerpanie wszystkich istotnych
surowców mineralnych

•

1982r. – Światowa Karta Przyrody – określone działania ludzi w stosunku do
biosfery, zawarte prawa i obowiązki w zakresie gospodarki środowiska
naturalnego, ochroną należy objąć obszary unikalne oraz obszary właściwe dla
różnych ekosystemów i rzadkich gatunków

•

1987r. – Raport Brundtland – trwały i zrównoważony rozwój

•

1991r. – Deklaracja z Caracas – strategia działalności na obszarach chronionych

•

1992r.- II konferencja ONZ – „Środowisko i rozwój – szczyt ziemi” – przyjęto 5
dokumentów: Karta Ziemi, Agenda 21, Konwencja w sprawie zmian klimatu,
konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej, deklaracja dotycząca
kierunku rozwoju

•

1993r. deklaracja z Maastricht – „ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy”

•

1995r. – konferencja w Sofii – „Paneuropejska strategia różnorodności
biologicznej i krajobrazu”

•

1997r. – protokół z Kioto – zapobiec procesowi ocieplenia klimatu: redukcja
gazów cieplarnianych, poprawa efektywności energetycznej, badania i
wspieranie rozwoju nowych i odnawialnych źródeł energii

•

2002 – Johannesburg – szczyt ziemi, zrównoważony rozwój, sprawny
gospodarczo, problematyka społeczna, zwalczanie ubóstwa, poprawa stanu
zdrowia

•

2009r- szczyt klimatyczny w Kopenhadze – redukcja emisji gazów cieplarnianych

6.

Początki ochrony środowiska dotyczą głównie ochrony przyrody i sięgają początków
naszego państwa (np. ochrona bobra w 1020r., ochrona lasów i wycinanie cisów w 1423r,
rezerwat cisów w Borach Tucholskich 1827r.)
……………………………………………………

7.

Obecnie w Polsce, podobnie jak i w innych krajach podejmuje się działania na rzecz
poprawy i ochrony środowiska. Po części jest to odpowiedź na przedsięwzięcia
realizowane . . .. . . . . .. . .. . . .

8.

Akty prawne określające sposoby i dopuszczalne granice korzystania z przyrody oraz
nakładające na użytkowników przyrody obowiązki, nakazy, zakazy i ograniczenia noszą
miano prawa ekologicznego (ochrony przyrody i środowiska)
. . . . . . . . . . . . . . .. . . .

9.

Ustawy te dały podstawy do wydania szeregu zarządzeń i rozporządzeń oraz
podejmowania na ich podstawie uchwał w sprawie tworzenia określonego typu
obszarów i obiektów, wprowadzania ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także . . . . .
.. . . . .. . . . ..


KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

1.

Konwencja:

•

Umowa międzynarodowa

•

Najwyższy instrument regulujący stosunki międzynarodowe

•

Porozumienie co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego

•

Inna nazwa – traktat

2.

Znaczenie konwencji:

•

Porozumienie między Polską a innym podmiotem międzynarodowym

•

Obejmuje: rozpoczęcie i prowadzenie negocjacji, przyjęcie tekstu umowy,
wyrażenie zgody na podpisanie umowy

3.

Konwencje:

•

O obszarach wodno-błotnych, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa
wodnego (Polska w 1978r.), jeden z pierwszych międzynarodowych aktów
prawnych, celem jest ochrona i utrzymanie obszarów jako błotno-wodne wraz z
populacjami ptactwa wodnego zamieszkującego te obszary lub okresowo na nich
przebywających; aby obszar, aby był zakwalifikowany do spisu musi spełniać:
stanowić stałe miejsce gromadzenia się 20000 ptaków; muszą go zamieszkiwać
populacje gatunków roślin i zwierząt istotnych dla zachowania różnorodności
biologicznej danego regionu, w Polsce jest 13 takich obszarów

•

O ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (Paryż 1972) –
ma na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (w Polsce jest 13
obiektów)

•

O międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków
zagrożonych wyginięciem – konwencja waszyngtońska – ochrona dziko
występujących w skali świata i zagrożonych wyginięciem gatunków; kontrola nad
ograniczeniem handlu żywymi zwierzętami,

•

O ochronie środowiska morskiego obszaru M. Bałtyckiego i Nowa Konwencja o
ochronie środowiska morskiego obszaru M. Bałtyckiego z 1992r.; w ramach
konwencji z 1974r. wykonuje się badania stanu Bałtyku, np. wykazy substancji
szkodliwych, których zrzuty są zakazane, Polska w 1979r.

•

Konwencja w sprawie transgenicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie
odległości (konwencja Genewska 1979r.); dotyczy zagadnień związanych z
zakwaszaniem środowiska; transgeniczne zanieczyszczanie powietrza na dalekie
odległości oznacza takie zanieczyszczenie, którego pochodzenie umiejscowione
jest daleko od zanieczyszczenia

•

Do konwencji genewskiej dołączono kolejne dodatkowe protokoły
przeciwdziałające zanieczyszczeniom powietrza; protokół genewski 1984, Polska
od 1988); protokół helsiński (siarkowy) – w sprawie redukcji emisji siarki o 30% -
1985 (Polska od 1994r.)

•

Sofijski – ograniczenie emisji tlenków azotu i ich przemieszczania

•

Protokół z Arkanas – metale ciężki i trwałe zanieczyszczenie organiczne 1998r.

•

Z Goeteborga – przeciwdziałanie zakwaszaniu i eutrofizacji

•

Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory; konwencja Berneńska – 1979r.; cel:
ochrona gatunkowa dzikiej fauny i flory; ochrona siedlisk naturalnych; Rada
Europy ustaliła że: dzika fauna i flora to naturalne dziedzictwo o wartości
estetycznej;. . . . .. . . . . .. . . . . . .

•

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Bońska 1979r.;
cel: rozszerzanie ochrony gatunkowej zagrożonych wyginięciem wędrownych
gatunków dzikich zwierząt

•

Porozumienie o współpracy z Europejską Organizacją Eksploatacji Satelitów
Meteorologicznych (1983; Polska od 1999r.); zadanie to stworzenie,
utrzymywanie i eksploatacja systemów operacyjnych satelitów
meteorologicznych z uwzględnianiem WMO; Polska współpracuje z EUMETSAT
ma te same prawa i obowiązki, co państwa w zakresie dostępu wykorzystania i
rozpowszechniania danych, produktów i usług

•

Konwencja wiedeńska – ochrona warstwy ozonowej 1985r.; cele: prowadzenie
pomiarów zawartości ozonu w atmosferze, pomiar promieniowania UV słońca,
badanie skutków osłabienia warstwy ozonowej w środowisku, ochrona zdrowia
ludzkiego i środowiska przed negatywnymi skutkami, wynikającymi ze zmian w
warstwie ozonowej, Polska od 1990r.

•

Protokół montrealski – substancje zubożające ozon z 1987r.; zalecenie – redukcja
zużycia i produkcji substancji niszczących ozon; zobowiązanie do prowadzenia
obserwacji w warstwie ozonowej

•

Konwencja o kontroli transgenicznego przemieszczania odpadów i usuwania
odpadów niebezpiecznych (Bazylea 1989r.); odpady – substancje lub przedmioty
usuwane lub których usuwanie zamierza się przeprowadzić; transgeniczne
przemieszczanie – przemieszczanie odpadów niebezpiecznych, pod warunkiem,
że takie przemieszczanie odpadów są zaangażowane dwa państwa; cele: ochrona
człowieka i jego środowiska, dążenie do ograniczenia zanieczyszczeń, produkcja
materiałów niebezpiecznych ograniczona do minimum, zapobieganie eksportu

•

Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie 1991r.. Polska od 1996r.; cel to
ochrona populacji nietoperzy w Europie i ich siedlisk

•

Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście
transgenicznym – 1991r.

•

Ramowa konwencja narodów zjednoczonych w sprawie zmian klimatu;
ustanowiono limity emisji gazów – protokół z Kioto z 1997r., na mocy
postanowień protokołu kraje sygnariusze zobowiązały się do redukcji w 2012r.
własnych emisji CO2, metanu, tlenków azotu, freonów

•

Konwencja o różnorodności biologicznej (Nairobi, Rio de Janeiro); różnorodność
biologiczna – zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów pochodzących m. in.
Z ekosystemów lądowych, morskich i innych oraz zespołów ekologicznych

•

Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego, 1992r.,
Polska od 1996r.

•

Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgenicznych i jezior
międzynarodowych, Helsinki 1992r.; cel: zapobieganie i zmniejszanie
oddziaływania transgenicznego, a w szczególności w zakresie zanieczyszczeń wód
transgenicznych, Polska od 2000r.

•

Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w
państwach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem (Paryż 1994r.),
Polska od 2002r.; cel: zwalczanie pustynnienia i łagodzenie skutków susz;

poprawa produktywności ziemi oraz odnowa, ochrona i stabilne gospodarowanie
ziemią i zasobami wodnymi

•

Umowa Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed zanieczyszczeniem
(Wrocław 1996r.), Polska od 1999r.; cele: zapobieganie zanieczyszczeniom Odry i
Bałtyku szkodliwymi substancjami

•

Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie społecznego dostępu do
informacji, podejmowania decyzji i sądownictwa w ochronie środowiska (Dania
1998r.)

•

Europejska Konwencja Krajobrazowa (Florencja, 2000r.); cel: ochrona
europejskich krajobrazów

•

……………………….. . . . . . . . . .. .. . . . . . .

BICENOZA

1.

Biocenoza – ożywiona część ekosystemu, czyli naturalny zespół wszystkich organizmów
zajmujących określone, nieożywione środowisko, powiązane ze sobą zależnościami, wyróżnia
się biocenozy:

•

Sztuczne – np. staw hodowlany, sad – w ich powstawaniu uczestniczył człowiek

•

Naturalne – np. morza, rzeki – człowiek nie ingerował w ich powstanie

2.

Cechy biocenozy:

•

Jedność biotopu i biocenozy – wszystkie elementy biotyczne i abiotyczne są ze sobą
ściśle powiązane i wpływają wzajemnie na siebie

•

Warunek egzystencji biocenozy – występowanie grup organizmów – producenci,
konsumenci, reducenci – jest zamknięty obieg materii

•

Organizacja biocenozy – układ oparty na powiązaniach pokarmowych i
konkurencyjnych, obejmuje skłąd gatunkowy, stosunki ilościowe, interakcje,
strukturę troficzną

•

Autonomia biocenozy – odrębność terytorialna, organizacja wewnętrzna i
zewnętrzna i powiązania między komponentami

•

Względna równowaga biocenotyczna – stały skład gatunkowy

•

Sukcesja ekologiczna – dostosowanie się organizmów do środowiska, prowadzi do
stabilizacji biocenozy

•

Struktura troficzna – pokarmowa, łańcuch pokarmowy, biocenoza jest
samowystarczalna:

Producenci – samożywne, autotroficzne, zdolne do wyprodukowania materii
organicznej w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy – rośliny zielone oraz
część bakterii

Konsumenci – cudzożywne, heterotroficzne, głównie zwierzęta
przystosowane do pobierania gotowej materii organicznej; należą tutaj:

fitofagi – roślinożerne, zoofagi – mięsożerne, saprofagi – odżywiające się
martwą materią organiczną

Konsumenci I rzędu – pokarm roślinny, konsumenci II rzędu – pokarm
zwierzęcy – drapieżcy, III rzędu – jedzą II rząd

Reducenci – heterotrofy, redukują i rozkładają substancje organiczne,
powodują mineralizację

3.

Łańcuch pokarmowy – troficzny szereg organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda
poprzednia grupa jest podstawą pożywienia następnej.

4.

Łańcuch:



Spasania – zaczyna się od producentów a kończy na destruentach



Detrytusowy – zaczyna się na martwej materii organicznej

5.

Poziomy troficzne – grupa organizmów zajmujących taką samą pozycję w łańcuchu
pokarmowym – ich liczba jest uzależniona od stopnia złożoności biocenozy.

6.

Monofagi – należą do jednego poziomu troficznego

7.

Polifagi – należą do różnych poziomów troficznych

8.

Im bogatsza jest biocenoza, tym łańcuch ma więcej ogniw

9.

Sukcesja ekologiczna – uporządkowany stopniowy proces kierunkowych zmian biocenozy,
prowadzący do przeobrażenia się prostych ekosystemów w bardziej złożone:



Sukcesja pierwotna – dotyczy terenów dotąd nie zmienionych przez działalność
organizmów żywych – sukcesja jest bardzo powolna, np. pustynie, skały



Sukcesja wtórna – szybsza od pierwotnej, zachodzi na obszarach wcześniej zajętych przez
inną biocenozę a więc tam, gdzie są warunki sprzyjające rozwojowi innych organizmów –
organizmy zmieniają biocenozę

Czynniki ograniczające występowanie organizmów

1.

Główne środowiska życia organizmów:

•

Wodne

•

Lądowe

Różnią się one między sobą właściwościami fizycznymi, temperaturą, światłem, gazami
występującymi.

2.

Środowisko – ogół czynników otoczenia ożywionych i nieożywionych, znajdujących się w
stanie naturalnym, jak i podlegających przemianom w wyniku działalności człowieka,
niezbędne do życia i rozwoju organizmów.
Występowanie organizmów w danym środowisku zależy od czynników:

•

Abiotycznych – nieożywione elementy środowiska (gleba, elementy klimaty)

•

Biotycznych – żywe składniki środowiska, polegają na wzajemnych oddziaływaniach
elementów przyrody i wytworów człowieka

3.

Czynniki społeczne to ciągły wpływ działalność i człowieka na organizmy żywe.

4.

Czynniki biotyczne i abiotyczne tworzą grupę ograniczających czynników ekologicznych:

♦

Działają one kompleksowo

♦

Współdziałanie tych czynników decyduje o przebiegu rozwoju oraz życiu
organizmów

5.

Temperatura – podstawowy czynnik ograniczający występowanie organizmów na Ziemii,
w zakresie -200 - +150 stopnie występuje życie
U zwierząt formą przystosowania do warunków życiowych może być sen letni (estywacja)
lub sen zimowy (hibernacja)
W wodzie wahania temperaturowe są niższe niż na lądzie, dlatego organizmy wodne
mają mniejsze zakresy tolerancji niż lądowe

6.

Promieniowanie - jest to wysyłanie i przekazywanie energii w postaci ciepła, światła, fal
elektromagnetycznych lub cząstek na odległości; zagrożenie przy promieniowanie jest na
skutek:

♦

Bezpośredniego zrzucania radioaktywnych odpadów do mórz i oceanów bądź
składowanie ich do ziemi

♦

Przeprowadzania próbnych wybuchów jądrowych

♦

Awarii reaktorów

♦

Eksploatacji i przerabiania rud tytanu

W ten sposób następuje koncentracja pierwiastków radioaktywnych w powietrzu,
glebie i wodzie, co stanowi poważne zagrożenie dla życia organizmów.
Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące powstaje w wyniku działania:

♦

Urządzeń elektromagnetycznych

♦

Urządzeń elektrycznych

♦

Stacji nadawczych, telekomunikacyjnych

7.

Światło - -promieniowanie słoneczne – podstawowe źródło energii na ziemi, wpływ
światła zależy od: natężenia, jakości i czasu naświetlania, człowiek widzi tylko wąską
część promieniowania
Światło docierające do roślin lądowych nie zmienia się w znaczny sposób, by mieć wpływ
na proces fotosyntezy; natomiast dla roślin żyjących w wodzie na różnych głębokościach
stanowi czynnik ograniczający
Światło niebieskie i zielone dociera najgłębiej, dlatego żyją tam czerwonawe glony
Światło reguluje długość dnia więc i aktywność

8.

Woda – niezbędny składnik każdego żywego organizmu, a jej ilość zależy od wieku, etapu
rozwoju, przeciętnie stanowi 70-80% masy ciała;
Woda decyduje o wszystkich procesach metabolicznych; jest niezbędna przy syntezie i
hydrolizie związków chemicznych, odgrywa rolę przy pobieraniu pokarmu.

9.

Gazy – czynnik ograniczający środowisko, zarówno w wodzie jak i w atmosferze,
znaczenie mają tlen, CO2, azot:

•

W wodzie ilość gazów zależy od temperatury, zasolenia, ciśnienia atmosferycznego

•

Tlen w wodzie – jest go 20-30 razy mniej niż w powietrzu, pochodzi z fotosyntezy
oraz dyfuzji, może nastąpić deficyt tlenu

10.

CO2 – jego ilośc jest zmienna, w wodzie jest go więcej niż w powietrzu, bo dobrze się w
niej rozpuszcza; źródło C)2 – procesy oddechowe organizmów i procesy rozkładów, CO2
jest niezbędny jako źródło węgla, nadmiar CO2 zakwasza środowisko, nadmiar CO2
powoduje „efekt cieplarniany”

11.

Ciśnienie:

•

Atmosferyczne – w atmosferze ziemskiej zmienia się w zależności od temperatury i
wysokości n.p.m. – im wyżej tym jest niższe

•

Hydrostatyczne – w wodzie rośnie około 1 atm na 10m głębokości, ogranicza życie
organizmów na dużych głębokościach.

12.

Czynniki biotyczne:

•

Oddziaływania między organizmami

•

Wpływ na środowiska abiotyczne

•

Organizmy dostosowują się do środowiska, w którym żyją

•

Wprowadzają do środowiska nowe związki i źródła energii

•

Organizmy rywalizują ze sobą

13.

Istotny wpływ mają także zwierzęta na rośliny (owady – zapylają, roślinożerne mają
wpływ na kształt szaty roślinnej); oddziaływanie ma charakter antagonistyczny lub
protekcyjny

14.

Bytowanie organizmu zależy od całego kompleksu czynników i ilości natężenia

15.

Czynnik, który zbliża się do granicy tolerancji lub ją przekracza to czynnik ograniczający;
czynniki biotyczne i abiotyczne mogą być czynnikami ograniczającymi.

16.

Każdy organizm wykazuje inne wymagania dla danego czynnika, a zdolność do
przystosowania się do tych zmian to tolerancja ekologiczna.
Punkty krytyczne to:

•

Maksimum

•

Minimum
Optimum życiowe są to najlepsze warunki do życia

Tolerancja ekologiczna

1.

Prawo minimum Liebiega – możliwości rozwoju i wzrostu organizmu określa ten czynnik,
którego jest najmniej w stosunku do zapotrzebowania

2.

Prawo tolerancji Shelforda – rozszerzenie prawa minimum – mówi, że możliwości bytowania
organizmu określają minima i maksima danego czynnika. Regułami pomocniczymi są
stwierdzenia:

•

Organizmy mogą mieć szeroki zakres tolerancji w stosunku do jednego czynnika,
a do innego – wąski

•

Organizmy o szerokim zakresie tolerancji wszystkich czynników są najbardziej
rozpowszechnione

3.

Zakresy tolerancji ekologicznej:

•

Steno- -wąski zakres tolerancji

•

Eury- szeroki zakres tolerancji
Stenobionty są bardziej wyspecjalizowane niż eurybiont.

4.

Czynniki ograniczające i nazewnictwo:

•

Temperatura -termiczny

•

Woda -hydryczny

•

Zasolenie -halinowy

•

Pokarm -fagiczny
Poliobionty – organizmy o wąskim zakresie tolerancji danego czynnika, ale skrajnie
wysokiej jego wartości
Oligobionty – j.w. tylko, że skrajnie niska wartość czynnika

5.

Minimum, maksimum, optimum temperatury dla gatunku stenotermicznego są zbliżone, tak
że nawet mała ich zmiana może być krytyczna, a gatunki eurytermiczne nie odczuwają
żadnego wpływu przy takiej samej zmianie temperatury.

6.

Grupy ekologiczne – organizmy o podobnym zakresie tolerancji:

•

Nitrofile (azotolubne)

•

Kalcyfile (wapniolubne) –sasanka, jaskier

•

Halofile (słonolubne) - piołun

•

Kserofity (sucholubne) – kaktus, wilczomlecz

•

Higrofity (wilgociolubne) – ryż

•

Acydofile (kwasolubne) – szczaw, skrzyp

•

Bazofile (zasadolubne) – koniczyna, szałwia

•

Heliofile (światłolubne) – słonecznik, rumianek

•

Skiofile (cieniolubne) – paproć, bluszcz

7.

Gatunki o wąskim zakresie tolerancji w stosunku do określonych czynników środowiska to
gatunki wskaźnikowe. Dzięki nim możliwe jest określenie stanu środowiska.


Oddziaływania między populacjami

1.

Definicja populacji

2.

Nisza ekologiczna – definicja

3.

Siedlisko – miejsce, gdzie żyje populacja

4.

Areał osobniczy – obszar zajmowany przez pojedynczego osobnika populacji, na którym
występują wszystkie potrzebne mu do życia elementy. Suma areałów tworzy zasięg
przestrzenny populacji.

5.

Cechy populacji:

•

Liczebność – liczba osobników składających się na populację, zależy od wydolności
pokarmowej, rozrodczości, śmiertelności, migracji

•

Zagęszczenie – liczba osobników przez jednostkę przestrzeni, zależy od wielkości
osobników

•

Tempo wzrostu populacji – ilustrowane przez krzywą wzrostu liczebności (k. esowata
– ograniczony wzrost, k. jajowata – stały wzrost)

6.

Fluktuacja – nieregularne wahania liczebności populacji

7.

Rozrodczość - stosunek nowonarodzonych do całkowitej liczebności, zdolność populacji do
wydawania potomstwa, r. potencjalna – możliwość wydawania maksymalnej liczby
potomstwa w optymalnych warunkach, r. ekologiczna – możliwość wydawania potomstwa,
pomniejszona o tzw. Opór środowiska

8.

Krzywe obrazujące rozrodczość:

•

K. wypukła – niewielka śmiertelność we wczesnym okresie życia, gwałtownie spada
na starość

•

K. płaska – tempo wymierania jest stałe, np. stułbia

•

K. wklęsła – liczne potomstwo, wysoka śmiertelność młodych, np. ryby

9.

Śmiertelność – proces przeciwstawny do rozrodczości, dot. Umieralności osobników w
populacji, może być spowodowana brakiem pokarmu, starością, starzeniem,
przegęszczeniem, konkurencją, kanibalizmem

10.

Rozprzestrzenianie się populacji – polega na przemieszczaniu się osobników między
populacjami – zmiana liczebności populacji, zależy od barier środowiskowych i aktywności
osobników; formy przemieszczania:

•

Emigracja – opuszczenie populacji

•

Imigracja – jednokierunkowy ruch do wewnątrz populacji

•

Migracja – ruch dwukierunkowy – przemieszczanie osobników między populacjami

11.

Struktura płciowa – charakterystyczna dla gatunków, które wykazują dymorfizm płciowy

12.

Struktura wiekowa – procentowy udział osobników różnych grup wiekowych w populacji ,
populacje:

•

Rozwijająca się

•

Ustabilizowana

•

Wygasająca

Przedstawiana za pomocą piramidy wieku

13.

Struktura przestrzenna – związana z rozmieszczeniem osobników populacji na danym
obszarze, wyróżnia się:

•

R. skupiskowe –np. kolonie bakterii, nietoperzy

•

R. równomierne

•

R. losowe (przypadkowe) – np. gatunki drzew w lesie
Gatunki mogą być:

•

Liczne i rzadkie

•

Częste i nieliczne

•

Częste i liczne

•

Rzadkie i nieliczne

14.

Struktura socjalna – związki socjalne między osobnikami w populacji, np. zachowanie
terytorium, dominacja osobników, przewodzenie, hierarchia socjalna, podział pracy

15.

Interakcje między populacjami:
a)

Neutralizm – brak wpływu

b)

Amensalizm – jedna populacja hamuje rozwój drugiej, np. krowy rozdeptują jaj ptaków
na łące

c)

Konkurencja – populacje o tych samych wymaganiach życiowych, może być k.
międzygatunkowa i wewnątrzgatunkowa

d)

Drapieżnictwo – jedna populacja przynosi szkody drugiej, sama odnosząc korzyść

e)

Pasożytnictwo (zewnętrzne i wewnętrzne) – gospodarz jest osłabiony ale nie ginie

f)

Komensalizm – typ współżycia między dwoma gatunkami, gdy jeden czerpie korzyść, nie
przynosząc szkody drugiemu

g)

Protokooperacja – dwa gatunki czerpią korzyści, ale mogą też żyć same, np. rak pustelnik
i ukwiał

h)

Mutualizm – ścisła współzależność dwóch gatunków czerpiących obopólne korzyści, ale
jeden z nich nie jest zdolny do życia bez drugiego, np. borowik i dąb – mikoryza, grzyby i
glony – tworzą porosty


Biosfera

1.

Biosfera – sfera, gdzie może istnieć życie

2.

Biosfera obejmuje:

•

Troposferę

•

Hydrosferę

•

Litosferę – powierzchniowa warstwa do 1 km w głąb ziemi

3.

Warunki umożliwiające życie na ziemi:

•

Zróżnicowanie materii na pierwiastki

•

Warunki termiczne możliwe do istnienia związków organicznych

•

Określona gęstość, ciśnienie

•

Istnienie źródeł energii

•

Brak promieniowania

4.

Historia:

•

16 mld lat temu – powstanie wszechświata

•

3-4 mld lat temu – pojawia się życie na ziemi

•

Historia biosfery to adaptacja do stale zmieniających się warunków
środowiskowych, zmieniał się m. in. Skład atmosfery

5.

Atmosfera ziemska:

•

Troposfera – do 12km, najniższa i najcięższa warstwa atmosfery, około 80%
jej całkowitej masy, wysokość górnej granicy zmienia się w zależności od pory
roku
Na wysokości około 10km temp. -50st. C
Ciśnienie 200hPa
Zachodzą tutaj zjawiska atmosferyczne

•

Stratosfera 12-50km, tutaj jest warstwa ozonowa – ok. 15-50km

•

Mezosfera – 50-85km

•

Jonosfera – 85-2000 km – strefa jonów – wspólna dla termosfery i egzosfery,
czyli dwóch zewnętrznych warstw atmosfery
Termosfera (85-600km) – powietrze jest wybitnie rozrzedzone, gwałtowny
wzrost temperatury

•

Przestrzeń kosmiczna – wysoka próżnia – poza atmosferą ziemską

6.

Litosfera – zewnętrzna sztywna powłoka ziemi, obejmująca skorupę ziemską i górną
część płaszcza ziemi, miąższość litosfery 70-80km, a jej temperatura do 700st. C,
faktyczna grubość to około 60km pod oceanami do 100-110 km pod kontynentami
Składa się głównie z Si, Al., Fe, O, Mg

7.

Budowa wnętrza ziemi:

•

Litosfera 0 – 6/70km

•

Płaszcz zewnętrzny 200/400-600/900

•

Płaszcz wewnętrzny 660/900-2900

•

Jądro zewnętrzne (ciekłe) – 2900-5100

•

Jądro wewnętrzne 5100-6378km

8.

Gleba – biologicznie czynna warstwa powierzchniowa warstwa skorup ziemskiej
(litosfery), wykazująca zdolność do produkcji roślin. Powstałą ze skały macierzystej
pod wpływem czynników glebotwórczych (głównie organizmów żywych, klimatu,
wody) i podlega stałym przemianom
Zatrucie gleby metalami ciężkimi powoduje:

•

Mniejsze plony

•

Zatrucie ptactwa

•

Groźne choroby zwierząt

•

Zmniejszenie przyrostu masy mięśniowej

9.

Niszczenie gleby:

•

Degradacja – zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej warstwy gleby przez:
zakwaszania, mechaniczne zniszczenie, zniekształcenie rzeźb terenu,
chemiczne zanieczyszczenie, biologiczne zanieczyszczenie, przesuszenie

•

Erozja – proces rozmywania lub rozwiewania powierzchniowej warstwy gleby

•

Pustynnienie i stepowienie – niedobór wody

•

Przemysłowe zanieczyszczenie gleby – metale ciężkie, ropopochodne

•

Rolnicze zanieczyszczenie gleby – gnojowica

10.

Hydrosfera:

•

Morza i oceany

•

Wody podziemne

•

Jeziora

•

Bagna i torfowiska

•

Rzeki

•

Lodowce i lądolody

•

Wilgoć glebowa

11.

Hydrobiologia

•

Limnologia – obejmuje wody słodkie

•

Oceanologia – obejmuje wody słone

12.

Zbiorniki wodne różnią się od siebie wielkością, kształtem , pojemnością, ruchem
wody, cechami fizyko-chemicznymi i biologicznymi; każdy zbiornik reprezentuje inny
biotop.

13.

Seston – zawiesina drobna, którą można odsączyć np.. za pomocą siatki
planktonowej:

•

Abioseston – martwa część, np. trypton – cz. mineralna

•

Bioseston – żywa część : plankton(zooplankton i fitoplankton), neuston (to co
na lustrze wody i to co tuż pod nim), epinenston – nad lustrem, hyponenston
– pod lustrem

Charakterystyka i podział jezior

1.

Strefy jeziora:

•

Litoralna – strefa płytkiej, prześwietlonej do dna przybrzeżnej części wody –
przechodzi w sublitoral

•

Pelagiczna – pelagial – otwarta woda, nie styka się z brzegami i lądem

•

Profundalna – przydenna, głęboka część jeziora, poniżej zasięgu promieniowania
słonecznego

2.

Najważniejszą rolę w funkcjonowaniu zbiorników wodnych odgrywa temperatura. Od niej
zależy wszystko, ponieważ wyznacza w jeziorze port roku, a tym samym warunkuje życie.
Rozkład temperatur w jeziorze jest zmienny w cyklu rocznym, w temperaturze +4st. C woda
jest najcięższa, przez to opada na dno i miesza się – cyrkulacja wiosenna i jesienna, zimą i
latem następuje stagnacja – uwarstwienie.

3.

Temperatura od końca zimy, jest jeszcze lód, stagnacja zimowa, słońce powoduje topnienie
powierzchni lodu, a następnie ogrzewa się to temperatury +4st. C i opada na dno, zimniejsze
cząstki wypływają na powierzchnię.
Rozpoczyna się wiosna, temperatura powietrza rośnie i ogrzewa wodę, cykl ten obejmuje
cały zbiornik.
W miarę dalszego ogrzewania wody na powierzchni do temperatury wyższej niż 4st. C, cząstki
wody jako lżejsze utrzymują się na powierzchni, rozpoczyna się okres uspakajania ruch wody
oraz zaznacza się powstawanie warstw o różnej temperaturze – stagnacja letnia.
Uwarstwienie proste:

•

Epilimnion – najcieplejszy

•

Metalimnion 7-10m

•

Hypolimnion >10m

Wody w tych warstwach nie mieszają się ze sobą i zaczyna brakować tlenu

Następnie jesienią warstwy wody ochładzają się do temperatury +4st. C, a później spadają w
głąb, rozpoczyna się mieszanie – cyrkulacja jesienna.
Później następuje stagnacja zimowa, powierzchnia zamarza, a najcieplej jest przy dnie.
Cykl roczny to rok termiczny, cyrkulacja jest nazywana „oddechem jeziora”.

4.

W jeziorze płytkim nie ma zróżnicowania warstwowego, głębokość takiego jeziora wynosi 6-
7m, mieszanie wody pod wpływem wiatru.

5.

Podział jezior ze względu na mieszanie się wody:

•

Polimiktyczne – płytkie – mieszanie wody przez prawie cały rok, temperatura
wyrównana w całym zbiorniku

•

Dimiktyczne – mieszanie dwa razy do roku

•

Meromiktyczne – niepełne mieszanie się wody, ponieważ jest duża różnica w
ciężarze, np. wskutek występowania na dnie źródeł solankowych

Klasyfikacja jezior i jej ewolucja

1.

Pochodzenie jezior:
a)

Endogeniczne (przez czynniki wewnętrzne):

•

Tektoniczne

•

Wulkaniczne

•

Zakolowe

•

Wydmowe

•

Przybrzeżne

•

Pochodzenia organicznego

b)

Egzogeniczne (przez czynniki zewnętrzne):

•

Polodowcowe

•

Krasowe

2.

Miksja jezior:

•

Dimiktyczne – jw.

•

Polimiktyczne – jw.

•

Monomiktyczne zimne – mieszanie raz w roku temperatura <4st.C

•

Monomiktyczne ciepłe – mieszanie raz w roku, temperatura >4st. C

•

Oligomiktyczne – rzadko w roku, temperatura >+10st. C

•

Holomiksja – całkowite mieszanie

•

Meromiksja – częściowe mieszanie

•

Amiksja – brak mieszania

3.

Kształt misy jeziornej:
Wskaźnik głębokościowy =h śr/h max

•

Stożkowa (wg=0,3)

•

Półkolista (wg=0,67)

•

Paraboliczna (wg=0,5)

4.

Czasem w jeziorze występuje tylko epilimnion i metalimnion.

5.

Do krzywej temperatury jest zbliżona krzywa tlenowa, tzw. Oksylinia.

6.

Źródłem tlenu w wodzie jest tlen związany jako H2O oraz w postaci wolnej – tlen
rozpuszczony, który pochodzi z:

•

Dyfuzji powietrza

•

Procesu fotosyntezy

•

Budowy cząsteczki wody

7.

Dyfuzja tlenu zachodzi bardzo wolno, może jednak doprowadzić do 100% nasycenia tlenu.
Czynnikiem, który ułatwia dyfuzję (mieszanie się wody) są wiatry w epilimnionie i ruchy
konwekcyjne – zmiany temperatury.

8.

Glony – producenci tlenu, wysoka żyzność wody prowadzi do wytworzenia zakwitów, glony
mogą rozwijać się bardzo aktywnie, uniemożliwiając rozwój innych gatunków fitoplanktonu

9.

Zakwit powoduje:

•

Wyczerpanie biogenu (sytuacja głodowa)

•

Kumulację produktów wydalniczych

•

Wzmożoną produkcję tlenu

•

Wzrost zawartości substancji organicznych

10.

Zakwit w jeziorach żyznych jest korzystny, ponieważ powstaje duża ilość tlenu, jednak jest
duży pobór C)2 z wody, spada zasadowość, przez co kwaśne deszcze mogą zniszczyć akwen,
powstają również barwniki, aromaty, itp.

11.

Zwalczanie zakwitów:

•

Instalacja mikrosit

•

Miedziowanie wody – niszczenie glonów przez dodawanie do wody CuSO4 – wadą
jest pozostawanie miedzi w wodzie

•

Zaciemnienie zbiornika – np. rozpylanie sadzy

•

Ekoflox – natlenianie hypolimnionu

12.

Ilość tlenu w danej chwili znajdująca się w wodzie to aktualna ilość tlenu rozpuszczonego lub
stopień nasycenia tlenem. Zależy on od temperatury i ciśnienia. Im większa jest temperatura,
tym mniej jest tlenu. W 0st. C jest go 2x więcej niż w 30st. C. Tlen jest niezbędny do życia.
Rośliny produkują tlen przez długość dnia (12-15 godz.), a zużywany jest on przez całą dobę.

13.

W czasie zimy i lata wody hipolimnionu gospodarują tylko tą rezerwą tlenu, którą pobrały
jesienią i wiosną. Przy dnie powstają warstwy beztlenowe. Zimą nie ma możliwości
odnawiania w epilimnionie – jest lód.

14.

Trofia – pokarm, żyzność, zasobność zbiornika w substancje odżywcze. W trofi najważniejszy
jest fosfor – występuje w formie mineralnej i organicznej, jest jednym z sześciu pierwiastków
a. bagiennych. Jest go najmniej, jeżeli go nie ma, zamierają pewne organizmy, ale następnie
wraca poprzez obieg materii.

15.

Podział jezior ze względu na zawartość tlenu w warstwie przydennej:
a)

Harmonijnie wykształcone równomierne występowanie czynnika:

•

Eutroficzne – dużo

•

Oligotroficzne – mało

b)

Nieharmonijnie wykształcone jeden z czynników w nadmiarze:

•

Alkalitroficzne – dużo Cu

•

Siderotroficzne – dużo Fe

•

Acidotroficzne – niskie pH

16.

Biologiczne typy jezior:

•

Oligotroficzne – mało żyzne, ubogie w biogeny

•

Mezotroficzne – średnio żyzne

•

α-mezotroficzne

•

β-mezotroficzne

•

eutroficzne – bardzo duża żyzność

•

politroficzne – bardzo duża żyzność

•

hyperotroficzne – przeżyźnione

17.

Widzialność ma wpływ na ograniczenie produkcji – określana za pomocą krążka Sechiego –
zanurzany do momentu, aż zniknie z oczu, jest to połowa głębokości, na jaką docierają
promienie słoneczne.

18.

Jeziora lobeliowe – leżą w lasach, posiadają bardzo czystą wodę, bardzo uboga w
jakiekolwiek składniki chemiczne i biologiczne, niskie pH, niska odporność na kwaśne
deszcze, mała zawartość tlenu z fotosyntezy, nazwa od rośliny – lobelii dortmana

Klasyfikacja wód

1.

Saprobia mówi o poziomie zanieczyszczenia, odcinek rzeki podzielony jest od punktu
zrzutu ścieków do dalszych odcinków, na których następuje samooczyszczenie na 4 strefy
wody zanieczyszczonej:

•

Strefa polisaprobowa – rozpoczyna się w miejscu zrzutu ścieków, jest najbardziej
zanieczyszczona, brak tutaj organizmów zdolnych do fotosyntezy, obficie

występują bakterie i grzyby ściekowe, brak ryb, rozkład białek i procesy gnilne,
powstawanie siarkowodoru i amoniaku, dużo wolnego CO2 , warunki
beztlenowe, tlen tylko z dyfuzji

•

Strefa α-mezosaprobowa – utlenianie produktów powstałych w 1.strefie, np.
aminokwasy, węglowodory, są warunki tlenowe – źródło dyfuzja i fotosynteza,
zanika zapach gnilny, pojawiają się ryby karpiowate, BZT5 wysokie, dużo wolnego
CO2

•

Strefa β-mezosaprobowa – dalsze procesy utleniania, kończy się rozkład
aminokwasów i innych związków organicznych, przebiegają procesy właściwego
utleniania biologicznego, spada liczba bakterii, pojawiają się ryby drapieżne

•

strefa oligosaprobowa – strefa czystej wody, procesy utleniania kończą się,
pojawiają się ryby łososiowate, rośliny zielone, mało wolnego CO2, brak
siarkowodoru
Jeżeli przed zrzutem ścieków była strefa, np. beta-mezosprobowa to
satysfakcjonujący jest powrót do tej strefy
Występuje jeszcze 5-ta strefa – katarbowa – woda pierwotnie czysta, źródlana,
bardzo uboga w składniki pokarmowe.

2.

Kolkwitz i Marssen stwierdzili, że oprócz zmiany składu chemicznego w poszczególnych
strefach są organizmy nazywane wskaźnikowymi są to saproby:

•

Polisabroby

•

α-mezosaproby

•

β-mezosaproby

•

oligosaproby.
Saproby muszą dominować w danej strefie.

3.

W 1968r. dokonano podziału na wody:

•

Źródlane – katarobowe

•

Czyste – oligosaprobowe

•

Słabo zanieczyszczone β-mezosaprobowe

•

Silnie zanieczyszczone - α-mezosaprobowe

•

Wybitnie zanieczyszczone – polisaprobowe

•

Częściowo zatrute

•

Zatrute

4.

Przepisy mówią o dopuszczalnym zanieczyszczeniu wód i warunkach odprowadzania
ścieków do wody i ziemi, aby określić klasę, należy zbadać około 60 parametrów.

5.

Organizmy żyjące w wodzie:

•

Producenci

•

Konsumenci I, II i III rzędu

•

Destruenci

6.

Piramida troficzna – obrazuje łańcuch pokarmowy.

Morza

1.

Morza – część oceanu, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona od pozostałych części
brzegami kontynentu, charakteryzują się indywidualnymi cechami – ustrój
hydrogeniczny, na świcie jest 71 mórz, powierzchnia to około 40 mln km2

2.

Ekosystemy morskie:
a)

Odległość od brzegu

•

Litoral

•

Pelagial

b)

Głębokość:

•

Epipelagial

•

Mezopelagial

•

Batypelagial

•

Bentos

3.