Platon

1

Platon

Platon

Platon (gr. Πλάτων, Plátōn, ur. 427 p.n.e. prawdopodobnie w Atenach

(według niektórych świadectw na wyspie Eginie), zm. 347 p.n.e. w

Atenach) (inne źródła podają, że żył 428-348 p.n.e.) – grecki filozof.

Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem

platońskim.

Zaciekle zwalczany przez jednych, broniony przez innych, system

Platona w ten czy inny sposób obecny jest stale w europejskiej tradycji

filozoficznej.

Życie Platona

Właściwe imię Platona, otrzymane po dziadku, brzmi Arystokles.

Według najpopularniejszej hipotezy, przezwisko Platon (od gr. platos

– szerokość, obszerność, rozległość) zostało nadane przez jego

nauczyciela gimnastyki Aristona z Agros lub któregoś ze

współuczniów na określenie jego masywnej budowy ciała. Inne

koncepcje mówią, że to przezwisko wywodzi się od obfitującego w

słowa stylu pisarskiego Platona lub też od szerokości jego czoła.

Możliwe jest również tłumaczenie przydomku jako "szerokoplecy" (atletycznej budowy).

Jego ojciec pochodził ze znakomitego, ateńskiego rodu Kodrosa, matka natomiast miała wśród swoich przodków

Solona. Pozycja społeczna rodziny Platona jest istotnym faktem biograficznym, ukierunkowała bowiem jego

zapatrywania polityczne.

Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad greckich polegało na kształtowaniu harmonii ducha i ciała

(tzw. kalokagatia), a więc obejmowało zarówno naukę jak i rozwój fizyczny. Studia filozoficzne rozpoczął najpierw

pod kierunkiem Kratyla, zwolennika Heraklita. Rodzina kształciła go na kupca – w tym celu Platon odbył kilka

podróży do Azji Mniejszej i na Kretę. W wieku 18 lat, w czasie jednej z podróży morskich został porwany przez

piratów i sprzedany jako niewolnik. Na targu niewolników rozpoznał go jednak jeden z krewnych i wykupił.

Przygoda ta musiała silnie wpłynąć na psychikę Platona. Zgodnie z przekazem zawartym w jego pismach, w wieku

20 lat spotkał Sokratesa i został jego najwierniejszym uczniem. Studiował u niego przez 8 lat. Wyrok śmierci

wydany na Sokratesa za wypowiadanie niepopularnych poglądów zniechęcił Platona do demokratycznego systemu

rządów. Po śmierci Sokratesa opuścił wraz z innymi współuczniami Ateny i przez 12 lat podróżował po Grecji,

Egipcie i Wielkiej Grecji. Powrócił w 40 roku życia do Aten i tu założył swą Akademię Ateńską.

Według pewnych opinii pierwszymi dziełami filozoficznymi Platona były dialogi Sokratesa ze sceptykiem Filonem.

Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta Sokratesa własne poglądy, czy też dialogi są faktyczną

wykładnią poglądów Sokratesa.

W 387 p.n.e. założył sławną Akademię Ateńską. Miała ona wydać wykształconą klasę "filozofów-władców",

zgodnie z poglądami politycznymi Platona.

System Platona przechodził wielorakie zmiany, nigdy nie osiągnął stanu spójności i konsekwencji. Filozof sam

zdawał sobie sprawę z faktu, że rozum nie rozwiąże wszystkich zagadek bytu, w jednym z listów napisał bowiem:

O tym, na czym naprawdę mi zależy (...) nie ma i nie będzie żadnego mego pisma, bo nie jest to racjonalne, jak

matematyka, i nie daje się ująć w słowa. Ale gdy długo zmagałeś się z rzeczą, nagle zapala się w duszy jakby

światło. Kto nie jest wewnętrznie zrośnięty i spokrewniony z tym, co moralne i piękne, ten (...) nigdy nie pozna

prawdy o dobru i złu.

Platon

2

Filozofia Platona, zwłaszcza w postaci neoplatonizmu w ujęciu Plotyna i Porfiriusza została później zaadaptowana

przez myśl chrześcijańską. Nurt franciszkański tej myśli wciąż odwołuje się do tradycji platońskiej.

Dialogi Platona

Pisma Platona obejmujące 35 dialogów i Listy starożytni filologowie pogrupowali w dziewięć tetralogii. Obecnie

jednak tylko część z pism z poniższej listy uważa się za dzieła Platona:

I – Eutyfron – Obrona Sokratesa – Kriton – Fedon

II – Kratyl – Teajtet – Sofista – Polityk

III – Parmenides – Fileb – Uczta – Fajdros

IV – Alkibiades I – Alkibiades II – Hipparch – Rywale

V – Teages – Charmides – Laches – Lysis

VI – Eutydem – Protagoras – Gorgiasz – Menon

VII – Hippiasz Większy – Hippiasz Mniejszy – Ion – Meneksenos

VIII – Klejtofon – Państwo – Timajos – Kritiasz

IX – Minos – Prawa – Epinomis – Listy

Według okresu powstawania dzieli się je tradycyjnie na trzy grupy:

• Dialogi wczesne – zwane także sokratycznymi, gdyż główną postacią w nich występującą jest Sokrates, albo

aporetycznymi (gr. aporia oznacza trudność logiczną, niemożność rozwiązania problemu, dosł. bezdroże), gdyż

Sokrates w trakcie dyskusji zbija przekonania swoich oponentów, nie proponując w zamian konstruktywnych

wniosków. Należą tutaj: Laches, Charmides, Lyzis, Eutyfron, Protagoras, Gorgiasz, Ion, Kriton, Hippiasz

Mniejszy, Hippiasz Większy, Obrona Sokratesa, Menon, Eutydem i Meneksenos.

• Dialogi średnie – konstruktywne, w których przedstawiona jest teoria idei. Grupa ta obejmuje dialogi Menon,

Fedon, Fajdros, Uczta, Państwo. W dialogach tych również występuje postać Sokratesa, ale nie odgrywa już roli

pierwszoplanowej, a ogranicza się do przekazywania platońskiej nauki o ideach.

• Dialogi późne, albo krytyczne, w których Platon zdaje się wycofywać z teorii idei dostrzegając tkwiące w nich

aporie. Do grupy tej zaliczamy dialogi: Parmenides, Sofista, Polityk, Fileb, Timajos, Kritiasz i Prawa. Prawa są

jedynym dialogiem, w którym nie występuje postać ukochanego mistrza Platona.

Platon

3

Filozofia Platona

Platon – fragment fresku Szkoła ateńska Rafaela Santi

Ontologia

System Platona był próbą rozstrzygnięcia dylematu jaki dręczył

filozofów przedplatońskich. Dylemat ten wynikał z rozważań nad

znaczeniem pojęcia bytu. Grecy mieli tradycję rozumienia bytu w
kategoriach absolutnych, tzn. przyjmowali od czasu Parmenidesa,

że coś, co naprawdę "jest" powinno być zawsze i powinno być

niezmienne. Jak ujął to Parmenides Byt jest, a niebytu nie ma,

czyli coś co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i musi być

niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś "pseudobytem", który jest

stale zagrożony zmianą lub zniknięciem. Ten pogląd stał w

sprzeczności z rzeczywistością obserwowaną zmysłami, która jest

pełna zmian i niestabilności.

Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny

byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem

wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest

podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Wymagało to przyjęcia istnienia

swoistego mechanizmu "emanacji" idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten jest – zdaniem Platona –

niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z

odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość

świata materialnego. Teorię zmiany zaczerpnął Platon od Heraklita. Zmiana była dla Platona złem, ponieważ z każdą

zmianą wszystkie rzeczy oddalają się coraz bardziej od pierwotnych idei. Przeciwieństwem zmiany jest stałość,

która wg Platona jest czymś boskim. Dlatego świat materialny jest zły, a świat duchowy – jako niezmienny – jest

dobry.

Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i

doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów

materialnych. Obiekty te są "wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee

tworzą hierarchię – najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.

Naczelnymi ideami u Platona były: dobro, piękno i prawda. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który

należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość. Pozostałe to kolejno: nazwa, definicja, obraz i wiedza.

Dusza i Demiurg – Budowniczy Świata

Oba światy – świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi

odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza i Demiurg – boski budowniczy świata. Aby odpowiedzieć na pytanie,

jak możliwe jest poznanie prawdziwego bytu, jak możliwe jest przejście od świata rzeczy do świata idei, należy

zbadać naturę narzędzia, którym wiedzę o ideach zdobywamy, a więc umysłu, czy też mówiąc słowami Platona -

duszy. Schemat platońskiej koncepcji duszy przedstawić można nastepująco

[1]

:

• dusza jest nieśmiertelna (To bowiem, co się zawsze porusza, jest nieśmiertelne), ona jest motorem napędzajacym

ciało

• dusza, zanim przeoblekła sie w ciało i zamieszkała w nim niczym "ślimak w skorupie", przebywała w świecie idei

• dusza, zstępując w ciało, zapomina o wszystkim, czego nauczyła się w świecie idei

• dusza, chcąc zdobyć wiedzę musi odtworzyć to, czego doświadczała w świecie idei

Platon

4

Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata

idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei

może poznawać idee. Inną cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą nieśmiertelności duszy

wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem.

Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na

boski rozum oraz należące częściowo do świata postrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość.

Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe

jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie. Istotą, która zbudowała świat materialny jest

właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych

do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa

(dechomenon) co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.

Teoria poznania – metoda dialektyczna

Z koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoria poznania. Zdaniem Platona dusze

posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim preegzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę

wiedzę traciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś

idee. Uczenie się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnezą) świata

idei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania rozumowego Platon nazywa Erosem. Wierzył w

reinkarnację (gr. metempsychoza), którą pojmował w ten sposób, że człowiek ma się odradzać dopóty, dopóki nie

nastąpi pełne przypomnienie.

Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie umiejętności praktycznych

jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym. Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie "samego

siebie" w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Pomocny w tym miał być system edukacji oparty na

dialektyce. Polegał on na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć,

tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.

Etyka i Teoria Państwa

Papirus z Oksyrynchos – fragment dialogu

Państwo

Dobro jest w tym systemie pamięcią o świecie idei, w którym panują

"idealne" stosunki, a zło jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z

niewiedzy; pogląd ten wywodzi się od Sokratesa i zwany jest

intelektualizmem etycznym. Dążenie do dobra zostanie po śmierci

wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei, podczas gdy

dusze nierozumne zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem.

Ta koncepcja etyczna została uzupełniona przez nawiązującą do

podziału duszy na trzy części teorię cnoty. Każdej części duszy

odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest

osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest

podporządkowanie się rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez

męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie

nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota

sprawiedliwości. Koncepcja ta została przyjęta przez chrześcijaństwo

pod nazwą czterech cnót kardynalnych.

Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny

odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie

państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan

Platon

5

strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli,

zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię

społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna

pozycja arystokracji. Osiągnąć ją należy przez swoisty kolektywizm. Jego istota polega na tym, że arystokraci muszą

być względem siebie równi, aby nie zazdrościli sobie wzajemnie i nie dzielili się w ramach grupy. Każdy podział

jest zmianą a tej oczywiście wg Platona należy unikać. Głosił tzw. mit o krwi i ziemi, według którego ludzie z

poszczególnych grup społecznych posiadają w sobie pewien metal. I tak filozofowie – złoto, strażnicy – żelazo, a

żywiciele – brąz. Platon uważał, że klasa najwyższa musi pozostać "czysta". Nie dopuszcza mieszania się różnych

metali, ponieważ każda mieszanka jest zmianą i prowadzi do degeneracji.

Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę.

Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego państwa, do którego realizacji będą dążyć. Warto tu

zaznaczyć istotną różnicę między tym co przez miano filozofa rozumiał Sokrates i Platon. Dla Sokratesa filozof to

osoba poszukująca wiedzy, dla Platona to dumny posiadacz wiedzy.

Nadrzędną wartością dla Platona jest sprawiedliwość. Aczkolwiek pojęcie to jest rozumiane całkiem inaczej niż to

przez nas obecnie. Dla Platona najważniejsze było państwo i jego dobro. Wszystko co prowadzi do dobra państwa

jest dobre. Nawet kłamstwo rządzących jest pozytywne, jeśli służy wyższemu celowi, czyli dobru państwa.

Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to co do niego należy. Każdy ma pewne zdolności i powinien je

realizować.

Podstawę państwowości stanowi wychowanie. Najzdolniejsi powinni kontynuować edukację przechodząc kolejne

szczeble "wtajemniczenia" odpowiadające kolejnym etapom przypominania sobie świata idei. Stan filozofów

powinien być produktem kształcenia oraz starannego doboru. Nauka ta obejmować winna dziesięcioletnie studia w

zakresie matematyki, astronomii i teorii harmonii (muzyki), 5. letnie studia dialektyki oraz 15. letni okres

praktycznej działalności politycznej. Dwa wyższe stany powinny całkowicie poświęcić się dobru wspólnoty, wyrzec

egoizmu i własności prywatnej (także kobiet i dzieci). Platon nie chciał wtajemniczać zbyt młodych ludzi, ponieważ

uważał, że mają zbyt wiele zapału i są skłonni reformom. A każda reforma jest zmianą, a więc czymś złym.

Platon przeprowadzał krytykę istniejących ustrojów państwowych. Jego zdaniem rządy najlepszych (arystokracja)

wyradza się w rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie w rządy bogatych (oligarchię), zmienionego w

wyniku przewrotu przez demokrację, torującą drogę rządom jednostki (tyranii). Przejście od arystokracji do

timokracji spowodowane jest niewiedzą strażników. Dalsza degeneracja powodowana jest już przez zepsucie

moralne obywateli. Dopiero po doświadczeniu najgorszego ustroju obywatel jest w stanie dostrzec i docenić

doskonałość arystokracji. Sam Platon bezskutecznie próbował wcielić w życie swoje idee na Sycylii. Następnie jego

idee państwa stanowego stały się podstawą koncepcji średniowiecznych, w których filozofów zastąpili duchowni, a

strażników – rycerze. Późniejsza krytyka uznawała Platona za prekursora totalitaryzmu ze względu na postulowaną

całkowitą reglamentację wszystkich aspektów życia (zob. niżej o muzyce).

Kosmogonia

Platon twierdził, iż w pojęciach jest wiedza pewna i bezwzględna. Muszą więc odnosić się do przedmiotów

istniejących realnie. Własnością pojęć jest jedność i stałość, ich przedmioty muszą więc mieć tą samą naturę. Nie są

to rzeczy fizyczne, gdyż te są zmienne.

Byt jest więc innej natury. Bytem są idee, które stanowią odrębny świat. Układ tego świata jest tożsamy z układem

pojęć. Oba światy mają strukturę hierarchiczną. Najwyżej jest idea dobra i piękna.

Idee są niezmienne, zmienne są rzeczy. Rzeczy nie dorównują ideom, są jedynie bardziej lub mniej do nich podobne.

Idee nie są bytem fizycznym, gdyż uczestniczą w wielu rzeczach. Nie są bytem psychicznym, gdyż są przedmiotem

myśli. Platon nie dał jednoznacznej odpowiedzi, mówił jedynie, że idee są powiązane logicznymi związkami i

tworzą hierarchię. Idee poznaje się natychmiast i do głębi, należy je więc pojmować w sensie logicznym

Platon

6

(immanentnym) lub religijnym (transcendentnym).

Świat zmysłowy nie jest wieczny. Został jedynie stworzony na wzór wieczności. Istnieje jeden taki świat, gdyż Bóg

chciał stworzyć możliwie najlepszy obraz (a ten może być tylko jeden). Świat jednak musi być z czegoś. Dlatego

materia, obok Boga (Demiurga) i idei jest trzecią przyczyną świata. Jako przyczyna, materia musi poprzedzać jego

powstanie. Świat więc został zbudowany z tworzywa istniejącego wcześniej. Bóg uczynił to wyprowadzając świat z

chaosu (porządkując pramaterię). Uporządkował elementy według postaci i liczby. Zatem świat nie jest wieczny,

powstał, gdy Demiurg połączył idee z materią. Demiurg był siłą sprawczą, idee – celową. Materia jest z natury

bezkształtna, nieograniczona, nieokreślona, może zaś przyjmować kształty. Jest miejscem gdzie kształty się

realizują. Skoro nie jest boskim pierwiastkiem (gdyż jest z nim współwieczna), stanowi podłoże wszystkiego, co

niedoskonałe.

Elementami świata są dwa rodzaje trójkątów prostokątnych. Za ich pomocą można skonstruować cztery z pięciu

podstawowych brył foremnych (których kształt mają atomy żywiołów: atomy ognia są czworościanami, ziemi –

sześcianami, powietrza – ośmiościanami, wody – dwudziestościanami). Pozostaje kwestia dwunastościanów

(ostatniej z pięciu figur podstawowych). Zdaniem Platona dwunastościany uczestniczą w konstruowaniu świata, ale

jako idea. Fakt ten można wytłumaczyć następująco. Każda ze ścian dwunastościanu ma kształt pięciokąta. Łącząc

jedną linią wszystkie wierzchołki pięciokąta, otrzymujemy pentagram. Pentagram zawiera się w kształcie pięciokąta

nie tyle bezpośrednio, co wirtualnie. Uczestniczy więc w jego budowie jako idea.

Jak wyglądał proces kreacji świata? Najpierw Bóg stworzył duszę, potem ciało. Następnie ożywił świat poprzez

umieszczenie w duszy intelektu. Dusza jest przeciwieństwem materii, źródłem ruchu. Jest realna, ale nie materialna.

Jest substancją, która się porusza. Posiada funkcje poznawcze: poznaje byt, różność, odrębność, tożsamość,

podobieństwo. Jest nieśmiertelna, niezależna od ciała, prosta, doskonalsza od ciała, stąd złączenie z nim jest dla

duszy niekorzystne.

Gdy świat zaczął się poruszać, Bóg postanowił jeszcze bardziej go upodobnić do archetypu i przenieść do niego

naturę wieczności. Ponieważ jest to niemożliwe, postanowił uczynić ruchomy obraz wieczności – czas. Po

stworzeniu czasu i przestrzeni Bogu brakowało jeszcze istot żyjących. Bóg stworzył więc bogów, a im nakazał

stworzyć pozostałe istoty. Pojawiło się wtedy niebo, a na nim Słońce, by ludzie mogli uczyć się istoty czasu.

Przestrzeń stanowi element pośredni między światem idei a światem rzeczy zmysłowych. Istnieje więc:

• świat rzeczy niezmiennych, nie zrodzonych i niepostrzegalnych (można go uchwycić tylko rozumowaniem),

• przestrzeń, w której ma miejsce wszystko, co powstaje, którą można uchwycić rozumowaniem (perswazję), teoria

zrodziła się prawdopodobnie z refleksji nad geometrią, jest podobna do teorii Kanta, gdyż wydaje się domeną

czystego rozumu,

• świat rzeczy podobnych do idealnych, tak samo nazywanych, ale zmiennych, zrodzonych i postrzegalnych (świat

materii).

Platon uznał, iż Wszechświat jest urządzony harmonijnie. Podstawą tej harmonii było przypuszczenie, iż ruchy ciał

niebieskich mają charakter jednostajny, kołowy. Tej intuicji Platona chciał dowieźć Eudoksos. Zaproponował on

geocentryczny model współśrodkowych sfer. Każda planeta jest unoszona przez jedną lub kilka sfer, wirujących ze

stałą prędkością wokół Ziemi (która znajduje się w ich wspólnym środku). Sfery obracają się wokół osi, tak, że ruch

sfery zewnętrznej przenosi się na sferę wewnętrzną.

Model Eudoksosa opierał się na 27 sferach poruszających się z różnymi prędkościami. Ruch Księżyca jest tu np.

obrazowany za pomocą trzech sfer: pierwsza okrążała Ziemię z zachodu na wschód raz na miesiąc, druga toczyła się

dokoła niej ze wschodu na zachód w ciągu 18,5 lat, trzecia zaś odchylała na północ lub na południe od ekliptyki. A

zatem, dla każdej planety istnieje szereg sfer współśrodkowych, których obrót, odbywający się ruchem jednostajnym

wokół odpowiednio nachylonych wzajemnie osi.

Teoria Eudoksosa chciał wykazać, iż wszelkie nieregularności ruchu ciał niebieskich mają charakter pozorny i

można je sprowadzić do ściśle jednostajnych obrotów sfer. Była to próba udowodnienia, że możliwa jest

Platon

7

matematyczna teoria niebios. Jednostajne ruchy kołowe miały dowodzić boskiego charakterem niebios jako miejsca

pozbawionego przemian.

Model Eudoksosa, rozwinięty przez Kalipposa przyjął Arystoteles, który rozbudował liczbę sfer do 55-ciu.

Niepisana nauka Platona

W dialogu Fajdros Platon przytacza mit o królu Egiptu Tamuzie i bogu Teucie – Tenut zachwala wynalazek pisma

(wszystkie cytaty w tłum. Witwickiego):

Królu, ta nauka uczyni Egipcjan mądrzejszymi i sprawniejszymi w pamiętaniu; wynalazek ten jest lekarstwem

na pamięć i mądrość. (LIX 274 E)

Na to Tamuz:

Ten wynalazek niepamięć w duszach ludzkich posieje, bo człowiek, który się tego wyuczy przestanie ćwiczyć

pamięć... Więc to nie jest lekarstwo na pamięć, tylko środek na przypominanie sobie... Uczniom swoim dasz

tylko pozór mądrości, a nie mądrość prawdziwą. Posiądą bowiem wielkie oczytanie bez nauki i będzie się im

zdawało, że wiele umieją, a po większej części nie będą umieli nic i tylko obcować z nimi będzie trudno; to

będą mędrcy z pozoru, a nie ludzie mądrzy naprawdę. (LIX 275 B)

Dalej Platon wkłada w usta Sokratesa słowa:

Coś strasznie dziwnego ma do siebie pismo, Fajdrosie. (...) Zdaje ci się nieraz, że on (słowa pisane) myślą i

mówią. A jeśli ich zapytasz o coś z tego, o czym mowa (...) one wciąż tylko jedno wskazują; zawsze jedno i to

samo. (LX E)

I jeszcze:

A cóż ten, który posiada wiedzę o tym, co sprawiedliwe i piękne i dobre (...) i on nie będzie serio pisał tych

rzeczy na płynącej wodzie, nie będzie piórem i atramentem siał słów, które za sobą słowa przemówić nie

potrafią i prawdy nauczyć, jak należy. (LXI C)

Te krótkie ustępy nasunęły niektórym komentatorom Platona myśl, że prawdziwa jego nauka nie została nigdy

spisana – są to tak zwane ἄγραφα δόγματα, nauki niespisane – i należy ją dopiero zrekonstruować. Same Dialogi

zaś byłyby w tej interpretacji jedynie zbiorem pewnych tez, służących przypominaniu sobie przez uczniów nauki

niespisanej.

Badacze ci skupieni są w tak zwanej szkole tybińskiej, założonej przez Hansa Krämera i działającej na uniwersytecie

w Tybindze. Obecnie głównymi jej przedstawicielami są Thomas Aleksander Szlezák i Giovanni Reale. Część

głoszonych przez nich tez jest obecnie rozważana coraz poważniej również przez oponentów idących ścieżką

klasycznych interpretacji.

Platon a matematyka

Działalność Platona odcisnęła także piętno na koncepcji uprawiania geometrii jak w jego czasach zwano

matematykę. Wobec kryzysu pojęciowego wywołanego niewspółmiernością przekątnej i boku kwadratu (porównaj

pitagorejczycy) Platon wprowadził do matematyki, z powodów estetycznych, ścisły kanon metodologiczny. W myśl

jego doktryny dozwolone konstrukcje geometryczne mogły być prowadzone tylko przy użyciu cyrkla i linijki, co

uzasadniał tym, że jedynie linia prosta i okrąg mogą ślizgać się samo po sobie. Do dziś taki rodzaj konstrukcji nosi

nazwę konstrukcji platońskich. W rozważaniach bardziej abstrakcyjnej natury Platon i platonicy zwalczali

wszelkie użycie nieskończoności aktualnej dopuszczając jedynie nieskończoność potencjalną. Najlepiej ów wpływ

Platona widać u Euklidesa który właśnie z tego powodu wyrażał swoje słynne aksjomaty w Elementach w nieco

sztuczny sposób. Nad wejściem do swojej akademii Platon umieścił napis ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω (gr. niech nie

wchodzi nikt nieobeznany z geometrią, czyli matematyką). Ten, kto nie radził sobie z tą dziedziną (ścisłość, logika,

umiejętność wyciągania właściwych wniosków ) nie powinien wg Platona zaczynać z filozofią.

Platon

8

Platon a muzyka

Platon, świadomy siły emocjonalnego oddziaływania muzyki, gdyż rytm i harmonia "najmocniej się czepia duszy

przynosząc piękny wygląd; potem się człowiek pięknie trzyma, jeżeli go dobrze wychowano. A jeżeli nie, to

przeciwnie"

[2]

. – był zwolennikiem poddania jej pełnej kontroli państwa. Zalecał pozostawienie "męskiej" tonacji

doryckiej (tj. skali od dźwięku d) i "błagalnej" frygijskiej (od dźwięku e), a usunięcie pozostałych, takich jak

"pijacka" lidyjska (od dźwięku f). Radził stosować tylko "rytmy porządne i nacechowane męstwem". Przede

wszystkim jednak zalecał kontrolowanie artystów, aby nie naruszali tradycji.

Trzeba się wystrzegać przełomów i nowości w muzyce, bo to w ogóle rzecz niebezpieczna. Nigdy nie zmienia

się styl w muzyce bez przewrotu w zasadniczych sprawach politycznych.

[3]

Platońska idea traktowania muzyki jako środka dyscyplinującego emocjonalnie i służącego podtrzymywaniu więzi

społecznych i z tego powodu kontrolowanego przez państwo miała wielu zwolenników. Podobnie wyobrażali sobie

jej rolę twórcy renesansowych utopii literackich Tomasz Morus i Tommaso Campanella. Podczas wielkiego

festiwalu muzyki niemieckiej w 1938 roku w Düsseldorfie "muzykolodzy, którzy debatowali nad powiązaniem

"Państwa i muzyki", oczywiście powoływali się na Platona; stwierdzając zaś, że w minionych wiekach muzyka

bardzo oddaliła się od społeczeństwa deklarowali, iż zadaniem władz Rzeszy winno być zwalczanie przesadnego

indywidualizmu w sztuce i popieranie twórczości adresowanej do szerszych warstw"

[4]

.

Pozagreckie inspiracje Platona

System filozoficzny Platona, zwłaszcza w odniesieniu do kosmogonii, pojęć Demiurga, świata idei odseparowanego

od świata materii, dusz nieśmiertelnych nie może być rozumiany jedynie jako prosta kontynuacja refleksji filozofów

greckich. Trudno nie dostrzec bardziej lub mniej widocznych wpływów kosmogonii Judaizmu, który stworzenie z

Księgi Rodzaju 1-3 rozumiał jako proces ukształtowania świata z bezładnej materii przez Boga

[5]

. Takie inspiracje

Platona zakładał Justyn, filozof z I/II w. po Chrystusie, z rodziny greckiej zamieszkałej w Samarii: "Podobnie i

Platon (...). Gdyż Mojżesz jest bardziej starożytny niż wszyscy pisarze greccy. I cokolwiek zarówno filozofowie jaki i

poeci powiedzieli o nieśmiertelności duszy lub karze po śmierci, lub kontemplacji rzeczywistości niebiańskiej czy o

podobnych sprawach, otrzymali do tego nauczania wskazówki od proroków, którzy pomogli im rozumieć i tłumaczyć

te rzeczy"

[6]

.

Ciekawostki

• Platon był zagorzałym kibicem sportowym. Potrafił przez wiele dni mieszkać z obcymi ludźmi w małym

namiocie, oczekując na występ swoich ulubionych zawodników na igrzyskach w

OlimpiiWikipedia:Weryfikowalność.

Przekłady

• J. Tugendhold, Fedon. O nieśmiertelności duszy z Platona w trzech rozmowach, 1829

• F. Kozłowski, Dzieła Platona, 1845

• A. Bronikowski, Dzieła Platona, 1858-84

• S. Siedlecki, Obrona, Kryton, Eutyfron, Laches, Protagoras, Gorgiasz, 1879-81
• A. Maszewski, Obrona, 1885

• B. Kąsinowski, Fileb, 1888

• J. Świderski, Menon, 1888

• A. K. Jezierski, Eutyfron, 1890

• J. Biel, Biesiada, 1899

• S. Okołów, Fedon, Sympozjon, 1907-9

• J. K. Jędrzejowski, Wybór pism Platona, 1913

Platon

9

• S. Lisiecki, Rzeczpospolita, 1929

• W. Witwicki, Platona Uczta. Dyalog o miłości, Lwów 1909

• W. Witwicki, Platona Fajdros, Lwów 1918

• W. Witwicki, Platona Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kryton, Lwów 1920

• W. Witwicki, Platona Hippiasz Mniejszy, Hippiasz Większy, Ijon, Lwów 1921

• W. Witwicki, Platona Gorgiasz, Lwów 1922

• W. Witwicki, Platona Protagoras, Lwów 1923

• W. Witwicki, Platona Fedon, Lwów 1925

• W. Witwicki, Platona Eutyfron, Lwów 1934

• W. Witwicki, Platona Menon, Warszawa 1935

• W. Witwicki, Platona Teajtet, Warszawa 1936

• W. Witwicki, Platona Charmides i Lyzis, Warszawa 1937

• W. Witwicki, Platona Laches, Warszawa 1937

• W. Witwicki, Platona Fileb, Warszawa 1938

• W. Witwicki, Platona Państwo, Warszawa 1948

• W. Witwicki, Platon: Timajos, Kritias, Warszawa 1951

• W. Witwicki, Platon: Sofista, Polityk [oprac. D. Gromska], Warszawa 1956

• W. Witwicki, Platon: Eutydem [oprac. H. Elzenberg], Warszawa 1957

• W. Witwicki, Platon: Państwo z dodaniem siedmiu ksiąg Praw, Warszawa 1958

• W. Witwicki, Platon: Timaios, Warszawa 1960

• W. Witwicki, Platon: Parmenides, Warszawa 1961

• M. Maykowska, Listy, Warszawa 1938

• M. Maykowska, Prawa, Warszawa 1960

• I. M. Bocheński, Eutyfron, Edinburgh 1944

• Z. Brzostowska, Zimorodek, Roczniki Humanistyczne 3/1972

• Z. Brzostowska, O sprawiedliwości, Roczniki Humanistyczne 3/1974

• Z. Brzostowska, Kratylos, Lublin 1990

• L. Regner, Alkibiades I i inne dialogi oraz definicje [Pseudo-Platon], Warszawa 1973

• L. Regner, Zimorodek, Filomata 328/1978

• L. Regner, Zimorodek i inne dialogi [Pseudo-Platon], Warszawa 1985

• L. Regner, Faidros, Warszawa 1993, 2004

• L. Regner, Protagoras, Warszawa 1995, 2004

• L. Regner, O cnocie [Pseudo-Platon], Meander 3/1997

• P. Siwek, Timajos, Kritias albo Atlantyk, Warszawa 1986

• P. Siwek, Gorgias, Menon, Warszawa 1991

• W. Stefański, Kratylos, Wrocław 1990

• E. Zwolski, Biesiada, Kraków 1993

• E. Zwolski, Phaidros, Kraków 1996

• E. Zwolski, Phileb, Kraków 1999

• K. Tuszyńska-Maciejewska, Meneksenos, Wrocław 1994

• R. Legutko, Fedon, Kraków 1995
• R. Legutko, Eutyfron, Kraków 1998

• R. Legutko, Obrona Sokratesa, Kraków 2003

Platon

10

Zobacz też

• Platon (imię)

• aprioryzm

• natywizm

Przypisy

[1] Damian Lesczyński, Filozofowie i ich filozofie. Opowieści dla niewtajemniczonych, Wyd. Atla2, Wrocław 2002, s.53, ISBN 83-88555-85-5

[2] Państwo. Księga III. Tłum. W. Witwicki, Warszawa 1994, s. 134.

[3] Państwo, Księga IV, op. cit., s. 174.

[4] D. Gwizdalanka Muzyka i polityka, Kraków 1999, s. 182.

[5] Por. M. R. Niehoff, Creatio ex Nihilo Theology in Genesis Rabbah in Light of Christian Exegesis, „Harvard Theological Review”, 99 (2006)

nr 1, s. 44; G. May, Schöpfung aus dem Nichts: die Entstehung der Lehre von der creatio ex nihilo, Berlin 1978, s. 6–8; J. A. Goldstein, II

Maccabees. A New Translation with Introduction and Commentary, Nowy Jork 1983, s. 307–315; J. C. O’Neill, How Early is the Doctrine of

«creatio ex nihilo»?,„The Journal of Theological Studies” 53 (2002), s. 49–65. Zob. pojęcie Golema

[6] Justyn, Pierwsza Apologia, rozdz. 44 (http:/

/

www.

newadvent.

org/

fathers/

0126.

htm)

Bibliografia

• K. Albert, O platońskim pojęciu filozofii, Warszawa 1991.

• S. Blandzi, Henologia, meontologia, dialektyka, Warszawa 1992.

• I. Dąmbska, Dwa studia o Platonie, Wrocław 1972.

• J. Domański, Platon Witwickiego, Studia Filozoficzne 10/1984.

• H.-G. Gadamer, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem, Kęty 2002.

• E. Gilson, Siódmy list Platona [w:] tegoż, Lingwistyka a filozofia, Warszawa 1975.

• E. A. Havelock, Przedmowa do Platona, Warszawa 2007.

• W. Jaeger, Paideia, Warszawa 2001.

• B. Leśmian, Miłość platońska [w:] tegoż, Szkice literackie, Warszawa 1959.

• K. Leśniak, Platon, Warszawa 1993.

• J. Parandowski, Juwenilia, Warszawa 1960.

• M. Podbielski, Platon [w:] Literatura Grecji starożytnej, Lublin 2005.

• W. Stróżewski, Wykłady o Platonie, Kraków 1992.

• T. A. Szlezák, Czytanie Platona, Warszawa 1997.

• U. v. Wilamowitz-Moellendorff, Platon. Sein Leben und seine Werke, Berlin 1959.

• Bibliografia platońska Artura Pacewicza. (http:/

/

www.

arturpacewicz.

pl/

index.

php?option=com_content&

task=view&

id=15&

Itemid=28)

Linki zewnętrzne

• Edward Iwo Zieliński, Platon (http:/

/

ptta.

pl/

pef/

pdf/

p/

platon.

pdf) – artykuł w Powszechnej Encyklopedii

Filozofii

• The Perseus Digital Library (http:/

/

www.

perseus.

org) – dzieła Platona w oryginale i przekładach angielskich

• Góra Karmel (http:/

/

www.

gorakarmel.

yoyo.

pl/

nk_pla.

html) – dzieła w kilku językach

• Diogenes Laertios o Platonie – fragmenty (http:/

/

north.

one.

pl/

~tmp-bit/

RiF/

Platon01.

htm)

Źródła i autorzy artykułu

11

Źródła i autorzy artykułu

Platon  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23434774  Autorzy: 2-0Master, 213.77.17.xxx, 4C, Adamt, Adziura, Alfons6669, Allgau, Amaranta, Andrzej Matras, Antecorda, Ariok,
Arturo24, Bastor, Basty, Beau, Belfer00, Beno, Berasategui, Bielsko, Bluszczokrzew, Bonio, Bukaj, Buldożer, C4, Cancre, Cathy Richards, Chepry, Curdeius, Cyon, Czego szukasz, DJ287PL,
Demiqu, Dixi, Dudzin, EMeczKa, Ejdzej, GabaK, Gdarin, Getoryk, Ghazer, Grimsson, Grotesque, GwidonF, Heredia, Intellact, Japanriver, Jersz, John Belushi, Jordi Polo, Jorunn, Jotempe, Jurgi,
Kakaz, Kaszkawal, Kirq, Klejas, Kocio, Korin, Kpjas, Krochmal, Krzysiu Jarzyna, Laforgue, Lajsikonik, Listy1515, Logolego, Lord Ag.Ent, Luca Masters, Lucassus, LukKot, Maciup,
Maglocunus, Maire, Margoz, Marshall, Marta, Masur, Mathiasrex, McMonster, MesserWoland, Michal0072, Micpol, Minimus, Mozgulek, Mpfiz, Mpn, Muzyk98, Mzopw, Nameless, Niki K,
Noizes, Nokdar, Odder, Ominous, Oreus, PYTEK, Palladinus, Patrol110, Paweł Karwat, PawełMM, Pawmak, Pibwl, Picus viridis, Pimke, Pitak, Polelum, Polimerek, Politruczek, Protofizyka,
Przykuta, Qblik, Quodvultdeus, RP, Radosław Ziomber, Revery, Richelieu, Rihekel, Roaryk, RoclorD, Roo72, Rovdyr, Sathon, Selena von Eichendorf, ShiftFn, Siedlaro, Silthor, Slaweks, Smat,
Sobol2222, Sowiniok, Stan J Klimas, Stefaniak, Stoigniew, Strawman, Szater, Szoltys, Szymanda, TOR, Taw, Templar, Teukros, Togo, Topory, Tsca, Waćpan, Webkid, Wiki Wandal, Wimmer,
Wortes, Wpedzich, XXxXxXxxx, Xpicto, Yenidai, Youandme, conversion script, pg223.czestochowa.sdi.tpnet.pl, Żbiczek, 204 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Platon-2.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Platon-2.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Tomisti

Plik:Plato-raphael.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Plato-raphael.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Bibi Saint-Pol, Chris 73, Infrogmation, Maarten van Vliet,
Mattes, Tomisti, 3 anonimowych edycji

Plik:POxy3679 Parts Plato Republic.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:POxy3679_Parts_Plato_Republic.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Bender235, Bibi
Saint-Pol, Emijrp, Singinglemon, Tomisti, 1 anonimowych edycji

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/