1

Materiały szkoleniowe

Oprac. Małgorzata Lech

2

ROZPORZ

ĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ w sprawie warunków

i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania

uczniów i słuchaczy oraz

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych –

http://www.men.gov.pl/images/stories/pdf/ocenianie.pdf

Ocenianie proces zbierania informacji, formułowania sądów o informacji, podejmowania
decyzji.
Ocenianie służy określaniu poziomu opanowanych przez ucznia wiadomości
i umiejętności oraz wspieraniu jego rozwoju.
Stopień szkolny – symbol (słowny, liczbowy, itp.) spełniania określonych wymagań
programowych.
Ocena szkolna – Informacja o wynikach kształcenia wraz z komentarzem dotyczącym tego
wyniku.

Funkcje

oceny

Klasyfikacyjna

Jest wyrażona za pomocą umownego

symbolu (lub np. liczby punktów)

i służy zróżnicowaniu

oraz uporządkowaniu

uczniów zgodnie z pewną skalą

Diagnostyczna

Służy wspieraniu szkolnej kariery

ucznia, monitorowaniu jego

postępów i określaniu indywidualnych

potrzeb

CELE KSZTAŁCENIA

Rodzaje celów kształcenia

cele ogólne - formułowane jako kierunki dążeń pedagogicznych, wyrażają to,
co ma być produktem końcowym szkoły

cele operacyjne - formułowane jako zamierzone osiągnięcia, formułując
je musimy mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie uznamy
za osiągnięcie celu (określają to, co uczniowie powinni odtworzyć
z pamięci, wymienić, wyjaśnić, opisać, rozpoznać, zbadać, wykryć, uzasadnić,
uporządkować, zaplanować, itp.), zamiana celu ogólnego na równoważną
mu wiązkę celów operacyjnych nosi nazwę operacjonalizacji celów.

3

Np.

Formułowanie celów operacyjnych.

Schemat celu operacyjnego

•

działanie ucznia

• materiał nauczania

• warunki, w jakich uczeń działa
•

akceptowany poziom wykonania

zadanie

J. J. Gilbert

 bezbłędne obliczenie wartości liczbowej wyrażeń algebraicznych, wymagające

wykonania operacji rachunkowych na liczbach wymiernych za pomocą
kalkulatora

 wykonanie, w czasie 5 minut za pomocą maszyny do szycia, szwu płaskiego

bliźniaczego o długości 50 cm, używając podszewki atłasowej

Uczeń:

• wymienia kolejne części maszyny, przez które przechodzi nitka,

• wskazuje i nazywa na schemacie maszyny do szycia wszystkie jej części, przez które

przechodzi nitka,

• prawidłowo przeprowadza nitkę w maszynie do szycia,
• dokona rozbioru gramatycznego i logicznego zdania,
• wymieni z pamięci najwyższe szczyty wszystkich kontynentów,
• zmontuje obwód elektryczny przedstawiony

na schemacie,

• dobierze reagenty do reakcji otrzymywania

siarczanu (VI) baru,

Taksonomia celów nauczania-celów poznawczych
I POZIOM — WIADOMOŚCI

– Zapamiętywanie wiadomości
– Zrozumienie wiadomości

II POZIOM — UMIEJĘTNOŚCI

– Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
– Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

4

Taksonomia celów psychomotorycznych - praktycznych
I POZIOM — DZIAŁANIA

– Naśladowanie działania
– Odtwarzanie działania

II POZIOM — UMIEJĘTNOŚCI

– Sprawność działania w stałych warunkach (typowych)
– Sprawność działania w zmiennych warunkach

Naśladowanie działania, uczeń:

planowo spostrzega przedmioty i działania wzorcowe,

etapowo wykonuje działania i systematycznie je kontroluje, porównując
ze wzorem, pod ewentualnym kierunkiem nauczyciela,

odbiera sygnały o odstępstwie od wzoru, ale korekty nie wykonuje jeszcze
samodzielnie.

Odtwarzanie działania, uczeń:

wykonuje działanie w całości bez konieczności jednoczesnego obserwowania
wzoru, choć z niewielką płynnością i skutecznością,

koryguje działanie na podstawie własnego doświadczenia,

ćwiczenia wykonuje samodzielnie.

Sprawność działania w stałych warunkach (typowych), uczeń:

dokładnie wykonuje wyuczone działanie i osiąga zamierzony wynik, jeżeli
okoliczności (warunki) wykonania zadania nie ulegają zmianie.

Sprawność działania w zmiennych warunkach, uczeń:

automatyzuje działanie, uzyskując wysoką skuteczność przy niewielkim nakładzie
energii i czasu,

powiązanie działania z innymi zadaniami jest harmonijne,

dostosowuje swoje działania do zmienionych/zmieniających się warunków.

POMIAR SPRAWDZAJĄCY

W pomiarze sprawdzającym układem odniesienia wyniku każdego ucznia
są wymagania programowe. Narzędzia pomiaru (testy) buduje się według tych
wymagań, tak by je możliwie dokładnie reprezentowały i by można było orzec, czy są
spełnione.
Wymagania programowe - wykaz niezbędnych osiągnięć ucznia - wykaz czynności,
jakie uczeń powinien opanować w toku nauki i których opanowanie podlegać będzie
sprawdzaniu.
Formułowanie wymagań polega na analizie i selekcji listy celów operacyjnych
prowadzącej do wyodrębnienia czynności, których opanowania będziemy wymagać
od wszystkich uczniów i tych, które są niezbędne dla uzyskania wyższych stopni
szkolnych.
Poziomy wymagań
P – podstawowe –– bezwzględnie przydatne w dalszej edukacji, przydatne w życiu
pozaszkolnym, łatwe do opanowania przez przeciętnego ucznia, mocno powiązane
z innymi treściami, niezbędne do uczenia się innych przedmiotów
PP – ponadpodstawowe
Teoria pomiaru dydaktycznego proponuje formułowanie wymagań w układzie
hierarchicznym – spełnienie wymagań z wyższego poziomu uwarunkowane jest
opanowaniem czynności z poziomów niższych.

5

Plan wynikowy

Wymagania programowe dotyczące poszczególnych tematów lekcji/działów
programowych – opis opanowanych czynności w układzie hierarchicznym (cele
operacyjne).

Podstawa nauczania i oceniania osiągnięć uczniów.

Dział programowy:
Lp. Temat lekcji:

Wymagania podstawowe
Uczeń:

Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeń:

ZADANIA SPRAWDZAJĄCE

Zadanie zbudowane zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego powinno zawierać
czasownik operacyjny i informację o kryteriach zaliczenia.
TYPY ZADAŃ TESTOWYCH

PRAKTYCZNE

próba pracy

PISEMNE

otwarte

nisko symulowane

wysoko
symulowane

zamknięte

ZADANIA OTWARTE
Wymagają od ucznia samodzielnego formułowania odpowiedzi.
Zadania otwarte muszą być zawsze tworzone razem z modelową odpowiedzią
i schematem punktowania określającym, które elementy rozwiązania będą osobno
punktowane i w jaki sposób.
Wszelkie wymagania odnośnie prawidłowej odpowiedzi muszą być ujawnione w treści
pytania lub zadania.
W pytaniach otwartych i z wyposażeniem klucz musi uwzględniać wszelkie możliwe
prawidłowe odpowiedzi.
Zadanie rozszerzonej odpowiedzi
Wymaga od ucznia zapisania rozwiązania w postaci od kilku do kilkunastu zdań.
Obejmuje również dłuższe zadania matematyczne, fizyczne, itp. Orientacyjny czas
rozwiązywania od kilku do kilkunastu minut.
Zadanie krótkiej odpowiedzi
Zadanie otwarte wymagające udzielenia odpowiedzi w postaci jednego słowa, liczby,
zdania lub, niekiedy, 2-3 zdań (wyrażeń matematycznych).
Zadanie z luką
Zadanie otwarte wymagające uzupełnienia zwrotu, zdania, wyrażenia matematycznego
lub rysunku.

Sporządzanie schematu punktowania

przeanalizuj zadanie

rozwiąż zadanie – zredaguj odpowiedź jakiej oczekujesz od ucznia

wyodrębnij elementy rozwiązania, które będziesz oddzielnie punktował

nazwij wyodrębnione elementy

nadaj wagi poszczególnym elementom

6

przydziel punkty poszczególnym elementom wiedząc, jaka jest maksymalna
liczba punktów za całe zadanie

ustal sposób punktowania zadania, gdy występują w nim pewne błędy lub
uchybienia (np. błąd rachunkowy, inna niż podana w poleceniu dokładność
obliczeń,

błędne

równanie

reakcji

chemicznej

wykorzystywane

do przeprowadzenia obliczeń stechiometrycznych, …)

ZADANIA ZAMKNIĘTE
Zdający wybiera spośród podanych odpowiedzi.
Zadania te zapewniają pełny obiektywizm punktowania, dobrze skonstruowane
umożliwiają sprawdzanie celów z wyższych kategorii taksonomicznych (B,C,D)
i pobudzają procesy myślowe (analiza sytuacji, podejmowanie decyzji), umożliwiają
skupienie się na rozwiązywaniu merytorycznym a nie na pisaniu. Jednocześnie
uniemożliwiają uczniowi na samodzielność i oryginalność, nie obrazują toku jego pracy
nad rozwiązaniem, są podatne na zgadywanie. Trudne do konstruowania, jeżeli mają
sprawdzać coś więcej poza pamiętaniem.



1. Klasyfikacja zadań zamkniętych

Forma

Typ

na dobieranie (D)

• przyporządkowanie
• klasyfikacja
• uporządkowanie

wielokrotnego wyboru (WW)

• jedna odpowiedź prawdziwa
• jedna odpowiedź fałszywa
• najlepsza odpowiedź
• zmienna liczba prawidłowych odpowiedzi

prawda-fałsz (PF)

• wybór alternatywny
• wybór skalowany

Zalety zadań zamkniętych

Wady zadań zamkniętych



dobrze

skonstruowane

pobudza

procesy myślowe ucznia, stawiając go
w sytuacji decyzyjnej,



łatwe do sprawdzania,



zapewniają obiektywizm punktowania,



możliwa jest duża liczba zadań
w teście (dobra reprezentacja treści
nauczania),



tworzenie wersji równoległych testu
jest stosunkowo łatwe,



odpowiedzi mogą być przypadkowe
(możliwość zgadywania),



nie można ustalić drogi dochodzenia
do wyniku,



trudne

i

czasochłonne

do

konstruowania,

7

2. Zadania wyboru wielokrotnego

Zadanie zamknięte wymagające wybrania odpowiedzi poprawnej lub najlepszej spośród
kilku odpowiedzi podanych. Zadanie składa się z trzonu (opisu sytuacji i polecenia)
oraz kilku odpowiedzi do wyboru poprawnych, zwanych werstraktorami i fałszywych,
czyli tzw. dystraktorów. Najczęściej spotykaną i polecaną formą jest zadanie z jedną
poprawną odpowiedzią. Największą trudnością w konstruowaniu zadań WW jest
zapewnienie atrakcyjności wszystkich dystraktorów.

2.1. Zasady budowania zadań wyboru wielokrotnego

Budowa trzonu zadania

1. W trzonie zadania powinien zostać sprecyzowany problem, którego zadanie

dotyczy.

2. Trzon zadania może przybrać postać pytania, polecenia lub niekompletnego

stwierdzenia. Niedokończone zdania winno się stosować tylko w najprostszych
zadaniach.

3. Trzon zadania powinien zawierać wyłącznie niezbędne informacje, ale jednocześnie

winien

być

wystarczająco

kompletny

i

zrozumiały.

Brak

wystarczających informacji w trzonie pytania, może spowodować, że problem
zostanie źle zrozumiany, lub dystraktory będą zawierać więcej niż jedną poprawną
odpowiedź.

4. Trzon pytania nie powinien sugerować prawidłowej odpowiedzi.
5. Posłużenie się formą przeczącą przy tworzeniu zadania jest dopuszczalne, może to

być jednak czynnik utrudniający zrozumienie zadania. Jeżeli używana jest negacja
należy ją wyeksponować, graficznie wyróżnić.

6. Jeżeli trzon zadania przybiera formę przeczącą, bezwzględnie nie należy umieszczać

przeczeń w poszczególnych dystraktorach.

7. Wszystkie elementy wspólne powinny znaleźć się w trzonie pytania. Przyczynia się

to do większej spójności i ułatwia osobie zdającej zrozumienie zadania.

8. Trzon zadania powinien być sformułowany w jasnym, prostym języku, poprawną

polszczyzną, wolną od wieloznaczności i zawiłości oraz nie powinien być zbyt
długi.

9. Należy unikać przykładów podręcznikowych.
10. Trzon powinien pozwalać na zrozumienie zadania i umożliwić jego rozwiązanie bez

czytania odpowiedzi.

Budowa odpowiedzi

1. Liczba odpowiedzi winna zawierać się w przedziale od trzech do sześciu.
2. Wszystkie odpowiedzi powinny wydawać się wiarygodne.
3. Wszystkie dystraktory i werstraktor powinny być podobnej długości.
4. Poszczególne

dystraktory/werstraktor powinny mieć zbliżoną strukturę

gramatyczną.

5. Poszczególne odpowiedzi powinny zawierać podobny rodzaj informacji.
6. Poszczególne dystraktory/werstraktor powinny tworzyć ciąg logiczny, np. według

etapów procesu, wartości liczbowej, stopnia złożoności.

7. Dystraktory/werstraktor powinny gramatycznie nawiązywać do trzonu zadania.
8. Tylko jedna z odpowiedzi powinna być faktycznie poprawna.
9. Nie należy umieszczać w dystraktorach/werstraktorach słów kluczowych dla

wyboru właściwej odpowiedzi. Istnieje pewna grupa słów, które dla sprytnego

8

zdającego mogą być informacją o tym, że dana odpowiedź jest właściwa lub nie.
Określenie takie jak „wszystkie”, „żaden”, „zawsze”, „nigdy”, itp. Z reguły
wskazują na to, że dana odpowiedź jest błędna, podczas gdy określenia typu
„często”, „rzadko”, „zwykle”, „z reguły”, „zazwyczaj” czy „szczególnie”
najczęściej spotykane są w odpowiedziach poprawnych.

10. Dystraktory nie powinny zawierać ukrytych wskazówek, co do wyboru poprawnej

odpowiedzi. W szczególności nie powinny:

a. być fałszywe bez względu na trzon zadania, banalne, niepoważne,
b. mieścić się w odpowiedzi prawidłowej lub tworzyć z nią pary logicznie

sprzeczne,

c. zawierać mniej naukowych terminów niż odpowiedź prawidłowa,
d. zawierać terminów i wyrażeń nieznanych uczniom,
e. być treściowo ubogie (np. „wszystkie wymienione, żadne z powyższych”),
f. być z reguły krótsze niż odpowiedź prawidłowa,
g. być umieszczane częściej na początku i na końcu zbioru odpowiedzi niż

w środku.

2.2. Przykłady zadań wyboru wielokrotnego

Czynności

ucznia

Przykłady zadań

Definiowanie

Co to jest ... ?
Które z poniższych twierdzeń wyraża to samo, co twierdzenie ... ?

Określanie celu

Do czego służy ... ?
Dlaczego ... (wskazanie stanu rzeczy lub działania ludzkiego)?

Ustalanie
przyczyny

Jaki jest powód ... ?
W jakich warunkach jest prawdą, że ... ?

Przewidywanie
skutku

Jakie byłyby skutki ... ?
Co należy zrobić, aby ... ?

Ustalanie związku

Jaki jest związek między ... ?
Co nastąpi, gdy ... ?

Znajdowanie
błędu

Wskaż, który z następujących ... jest błędny.
Jaki błąd występuje ... ?

Naprawianie
błędu

Jaką zasadę naruszono ... ?
Jak naprawić ... ?

Ocenianie

Na jakiej podstawie można ocenić ... ?
Jaką wartość ma ... ?

Ustalanie różnicy

Jaka jest główna różnica między ... ?
Który z ... jest różny od pozostałych ... ?

Ustalanie
podobieństwa

W czym są podobne ... ?
Który z ... jest najbardziej podobny do ... ?

9

Porządkowanie

Który z (przedmiotów, etapów działania) jest (stopniowalna właściwość)?
Który porządek jest właściwy?

Wypełnianie luki

Który z ... stanowi uzupełnienie (porządku, systemu)?
W którym (zbiorze) brakuje (danego elementu)?

Stosowanie
zasady

Według jakiej zasady ... (stan rzeczy, urządzenie) ... ?
Który z ... ilustruje zasadę ... ?

Uzasadnianie
opinii

Który z dowodów ... Jest najsilniejszy?
Czego dowodzi ... ?

3. Przykłady zadań prawda-fałsz

W zadaniach prawda/fałsz uczeń rozstrzyga, czy zawarte w nim twierdzenie jest
prawdziwe, czy fałszywe, lub czy spełnia ono określony inny warunek (poprawności,
doniosłości, powiązania z innymi twierdzeniami). Ta forma zadań nadaje się do treści
kształcenia opartej na niewątpliwych faktach lub ścisłych założeniach,
niepozostawiających wątpliwości, co do prawdziwości lub fałszywości twierdzeń.

Czynności ucznia

Przykłady zadań

Uogólnianie

Wszystkie... .
Większość... .

Porównywanie

Różnica między ... polega na ... .
Zarówno ... jak i ... są ... .

Warunkowanie

Jeżeli ..., to ... .
Gdy ... .

Ustalanie związku

Im większe ..., tym ... .
... zależy od ... .

Wyjaśnianie

Celem ... jest ... .
Ponieważ ... .

Egzemplifikowanie

... jest przykładem ...
... należy do ...

Dowodzenie

Badania ... wykazują ... .
Gdyby ..., to ... .

Przewidywanie

Należy oczekiwać, że ... .
Przy wzroście ... nastąpiłoby ... .

Dobieranie metody

Aby ... należy ... .
Zastosowanie ..., dałoby ... .

10

Obliczanie

... wynosi ...
... mieści się w granicach ... .

Ocenianie

Najlepszym ... jest ... .
Możliwe jest ... .

4. Zakres zastosowań zadań na dobieranie

Zadanie zamknięte wymagające wzajemnego przyporządkowania danych.

Hasła

Odpowiedzi

Nazwy przedmiotów

Obrazy (rysunki) przedmiotów

Zastosowania, funkcje

Urządzenia, części urządzeń

Definicje

Terminy naukowe

Przykłady, zastosowania

Prawa, zasady

Pojęcia

Symbole, znaki umowne

Osiągnięcia

Nazwiska twórców

Wydarzenia

Daty

Dzieła

Autorzy

Obce słowa, zwroty

Polskie odpowiedniki

Plan testu: ……………..

Lp. Sprawdzana umiejętność /

Sprawdzane cele operacyjne

Poziom

wymagań

Kategoria

celu

Typ

zadania

Czas na

odpowiedź

Wykaz literatury

Niemierko B., Pomiar wyników kształcenia, WSiP, Warszawa 1999.

Walczak W., Jak oceniać ucznia?, Galaktyka sp. z o.o., Łódź 2001.

Niemierko B., Między oceną szkolną, a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, WSiP,

Warszawa 1999.

Informator o egzaminie gimnazjalnym przeprowadzanym od roku szkolnego
2011/2012, Centralna Komisja Egzaminacyjna, Okręgowe Komisje Egzaminacyjne,
Warszawa 2010.