1 / 5

SĄDY I TRYBUNAŁY (Roz. VIII)

(władza sądownicza)

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

Wyroki wydawane w

imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

, w

postępowaniu co najmniej

dwuinstancyjnym

.

Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:

•

Sąd Najwyższy

,

•

Sądy powszechne (

rejonowe, okręgowe, apelacyjne

)

•

Sądy administracyjne (

Naczelny Sąd Administracyjny,

wojewódzkie sądy administracyjne

) oraz

•

Sądy wojskowe (

sądy garnizonowe, sądy okręgowe

).

Sędziowie

Sędziowie są

niezawiśli

i podlegają tylko Konstytucji oraz

ustawom. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się
pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Powoływani przez Prezydenta

, na wniosek Krajowej Rady

Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Sędziowie są

nieusuwalni

.

Posiadają

immunitet

sędziowski:

Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu, pociągnięty do
odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Zakaz zatrzymania
lub aresztowania, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa
właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego.

Krajowa Rada Sądownictwa

Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Może wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie

zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim
dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Uczestniczy w procedurze powoływania sędziów (opiniowanie

kandydatów).

2 / 5

Sąd Najwyższy

Organ władzy sądowniczej powołany do:

•

Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów

powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

•

Podejmowania uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne.

•

Orzekania w sprawie ważności wyborów i referendów

(szczebla ogólnokrajowego, w tym wyborów do PE).

•

Opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych.

Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent

Rzeczypospolitej na 6-letnią kadencję.

Struktura:

•

Pierwszy PSN + Kancelaria Pierwszego PSN

•

Kolegium SN

•

Izby: (1) cywilna, (2) karna, (3) pracy, ubezpieczeń

społecznych i spraw publicznych, (4) wojskowa

•

Biuro

Studiów i Analiz.

Naczelny Sąd Administracyjny i WSA

Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy

administracyjne:

•

Sprawują

kontrolę działalności administracji

publicznej.

•

Rozstrzygają

spory kompetencyjne

między organami JST,

samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi
organami a organami administracji rządowej.

•

Orzekają o zgodności z ustawami

uchwał

JST i

aktów

normatywnych

terenowych organów administracji rządowej.

•

NSA rozpatruje

ś

rodki odwoławcze

od orzeczeń WSA.

Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent

Rzeczypospolitej na 6-letnią kadencję.

Struktura:

•

PNSA + Kancelaria

•

Kolegium NSA

•

Izby: (1) finansowa, (2) gospodarcza, (3) ogólno-

administracyjna.

3 / 5

Trybunał Konstytucyjny

TK tworzy

15 sędziów

, wybieranych indywidualnie przez

Sejm

na

9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny
wybór jest niedopuszczalny. Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje
Prezydent Rzeczypospolitej.

Zakres działania (orzeka w sprawach):

•

Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

•

Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi na podstawie zgody wyrażonej w
ustawie,

•

Zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne

organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami,

•

Zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii

politycznych,

•

Skargi konstytucyjnej,

•

Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi

konstytucyjnymi organami państwa,

•

Udziela odpowiedzi na pytania prawne sądów.

Orzeczenia TK mają

moc powszechnie obowiązującą

i są

ostateczne. Orzeczenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. TK
może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu
normatywnego. Termin nie może przekroczyć

18 m-cy

, gdy chodzi

o ustawę i

12 m-cy

gdy chodzi o inny akt normatywny

Z wnioskiem o stwierdzenie zgodności prawa do TK wystąpić

mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek
Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby
Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada
Sądownictwa, organy stanowiące jednostek samorządu
terytorialnego, inne.

Z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodności ustawy z

Konstytucją do TK wystąpić może

Prezydent

(wyłącznie)

w toku

procedury legislacyjnej

(przed podpisaniem ustawy) – kontrola

wstępna.

4 / 5

Trybunał Stanu

Za naruszenie

Konstytucji lub ustawy

, w związku z zajmowanym

stanowiskiem

lub w zakresie swojego urzędowania,

odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:

•

Prezydent Rzeczypospolitej,

•

Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

•

Prezes Narodowego Banku Polskiego,

•

Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

•

Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

•

Osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie

ministerstwem,

•

Dowódca Sił Zbrojnych.

•

Posłowie i senatorowie w zakresie art. 107 K.

Skład: przewodniczący (Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego), 2

zastępców i 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza grona
posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu.

Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków

powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska
sędziego.

Kary z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej:

utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta, do
Sejmu, do Senatu oraz do organów stanowiących JST.

Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji
związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i
w organizacjach społecznych.

Utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych
oraz utratę zdolności do ich uzyskania.

Pozbawienie mandatu poselskiego (Art. 107 K).

Kary dotyczące utraty praw i zakazów, o których wyżej, mogą być
orzekane na czas od 2 do 10 lat.

W razie uznania przez naruszenia konstytucji, ustawy lub popełnienia
przestępstwa orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie
z urzędu, w odniesieniu do pozostałych osób (z wyłączeniem posłów /
senatorów) - utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem
związana jest odpowiedzialność konstytucyjna.

W szczególnych przypadkach może poprzestać na uznaniu winy
oskarżonego.

5 / 5

PROKURATURA

Prokuratura

strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem

przestępstw

. Zadania obejmują:

prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w
sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego;

wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych;

podejmowanie środków, zmierzających do prawidłowego i jednolitego
stosowania prawa w postępowaniach sądowych;

sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym
aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności.

Prokuraturę stanowią:

Prokurator Generalny

(naczelny organ prokuratury) i podlegli mu:

−

−

−

−

prokuratorzy

powszechnych jednostek prokuratury

(prokuratur

apelacyjnych, okręgowych i rejonowych),

−

−

−

−

prokuratorzy

wojskowych jednostek prokuratury

(Naczelnej

Prokuratury Wojskowej, prokuratur okręgowych i garnizonowych),

−

−

−

−

prokuratorzy

Instytutu Pamięci Narodowej

.

Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent spośród kandydatów

zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę
Prokuratury (kadencja 6-letnia, jednokrotna).

Prokurator Generalny przedstawia Prezesowi Rady Ministrów

sprawozdanie z rocznej działalności prokuratury.

W przypadku odrzucenia sprawozdania, Prezes Rady Ministrów

może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Prokuratora
Generalnego przed upływem kadencji. Sejm

odwołuje

Prokuratora

Generalnego uchwałą podjętą większością

dwóch trzecich

głosów

, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.