Natura 2000 System ocen oddziaływania na środowisko

EKO-KONSULT

SYSTEM OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

W GRANICACH OBSZARÓW

EUROPEJSKIEJ SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000

w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz w Polsce

Gdańsk - marzec 2004

NFOSiGW

EKO-KONSULT

ZESPÓŁ AUTORSKI

mgr Michał Behnke

dr Mariusz Kistowski

dr inż. Andrzej Tyszecki

EKO-KONSULT

Opracowanie sfinansowane ze środków

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska

na zamówienie Ministerstwa Środowiska

EKO-KONSULT

WSTĘP

Niniejsze opracowanie stanowi realizację umowy nr 502/03/Wn50/NE-PR-Tx/D

zawartej pomiędzy Ministerstwem Środowiska, Narodowym Funduszem Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Biurem Projektowo-Doradczym EKO-KONSULT na
opracowanie pt.: „System ocen oddziaływania na środowisko w granicach obszarów
europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 - w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz
w Polsce”.

Opracowanie zawiera analizę formalno-prawnych uwarunkowań realizacji ocen

oddziaływania na środowisko w obrębie obszarów sieci NATURA 2000 w wybranych
państwach Unii, analizę krajowych uwarunkowań wynikających ze stanu prawa
środowiskowego w nawiązaniu do funkcjonowania systemu ocen oddziaływania na
środowisko. W dalszej części przedstawiono wariantową propozycję możliwości postępowań
w sprawie oceny oddziaływania na środowisko z uwzględnieniem potencjalnych oddziaływań
w projektowanych obszarach sieci NATURA 2000.

Po przeprowadzeniu konsultacji z przedstawicielami Departamentu Instrumentów

Ochrony Środowiska Ministerstwa Środowiska dokonano wyboru i uszczegółowienia
proponowanego sposobu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko
w granicach projektowanych obszarów siei NATURA 2000 określając zakres niezbędnych
zmian legislacyjnych. Sprecyzowano kryteria kwalifikujące przedsięwzięcie lub projekt
dokumentu do nałożenia obowiązku sporządzenia raportu lub prognozy oddziaływania na
środowisko, w przypadku powiązania z celami ochrony obszaru sieci NATURA 2000.

Opracowanie zawiera ramową instrukcję sporządzania raportu oraz prognozy

w części obejmującej ocenę oddziaływania na obszar zaliczony do sieci NATURA 2000.

EKO-KONSULT

ANALIZA UWARUNKOWAŃ FORMALNO-PRAWNYCH
REALIZACJI OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
W GRANICACH OBSZARÓW SIECI NATURA 2000 –
W WYBRANYCH PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ

1.1. Ź

RÓDŁO OBOWIĄZKU USTANOWIENIA KRAJOWYCH REGULACJI PRAWNYCH W SPRAWIE

OCEN ODDZIAŁYWANIA PLANÓW I PRZEDSIĘWZIĘĆ NA OBSZARY SIECI

NATURA 2000

Obowiązek transpozycji do polskiego systemu prawnego Dyrektywy Rady 92/43/EEC

z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny
i flory

, zmienionej Dyrektywą 97/62/EEC, ma swoje źródło w:

•

art. 68 i 69 Układu Europejskiego

z 16 grudnia 1991r., ustanawiającego Stowarzyszenie

między Rzeczpospolitą Polską, z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich
Państwami Członkowskimi, z drugiej strony, w myśl których:

−

warunkiem integracji gospodarczej Polski ze Wspólnotą jest zbliżenie istniejącego
i przyszłego ustawodawstwa Polski do ustawodawstwa Wspólnot Europejskich,

−

Rzeczypospolita Polska zobowiązała się do podjęcia wszelkich starań w celu
zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem
Wspólnoty, w tym w zakresie zagadnień dotyczących roślin i zwierząt,

•

art. 10 (dawny art. 5 TWE) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, stosownie
do treści którego Państwa Członkowskie mają obowiązek podejmowania wszelkich
stosownych środków, czy to ogólnych czy szczególnych, dla zapewnienia wykonania
zobowiązań wynikających z Traktatu lub będących wynikiem działań podjętych przez
instytucje Wspólnoty.

Stosownie do treści art. 23 Dyrektywy 92/43/EEC państwa członkowskie mają

obowiązek wprowadzenia w życie ustaw i innych aktów normatywnych oraz decyzji
administracyjnych, niezbędnych do zapewnienia zgodności z dyrektywą. Przyjmowane
postanowienia mają dodatkowo zawierać odesłanie do dyrektywy lub też odesłanie takie ma
zostać do nich dołączone przy urzędowej publikacji. Sposób dokonania zastosowanego
odesłania pozostawiono decyzji państw członkowskich.

Dyrektywa wykazuje silne powiązania z Dyrektywą Rady 79/409/EWG z dnia

2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków.

Decydujące znaczenie dla zagospodarowania obszarów składających się na sieć

NATURA 2000 posiada artykuł 6 Dyrektywy 92/43/EEC. Na omawiany artykuł składają się
trzy główne grupy postanowień. Artykuł 6(1) ustanawia obowiązek państwa członkowskich
ustalenia koniecznych działań ochronnych, w tym odpowiednich planów zagospodarowania.
Artykuł 6(2) podkreśla potrzebę działań prewencyjnych, ustalając postanowienia potrzebne

Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora

(OJ L 206 , 22/07/1992 P. 0007 – 0050); zwana dalej również Dyrektywą siedliskową.

Układ Europejski z dnia 16 grudnia 1991, Dz.U. z 1994 r., Nr 11, poz. 38, ze zm. Układ wszedł w życie 1 lutego 1994 r.

EKO-KONSULT

do uniknięcia pogarszania stanu siedlisk naturalnych oraz płoszenia gatunków. Artykuł 6(3)
i 6(4) ustanawiają proceduralne instrumenty w zakresie oceny planów oraz przedsięwzięć,
które mogą być źródłem znaczących oddziaływań na obszary sieci NATURA 2000 .

Art. 6 ust.3 i 4 dyrektywy, na którym koncentruje się przedmiot niniejszej pracy ma

następującą treść:

ART. 6(3)
Any plan or project not directly
connected with or necessary to the
management of the site but likely to
have a significant effect thereon, either
individually or in combination with other
plans or projects, shall be subject to
appropriate assessment of its
implications for the site in view of the
site's conservation objectives. In the
light of the conclusions of the
assessment of the implications for the
site and subject to the provisions of
paragraph 4, the competent national
authorities shall agree to the plan or
project only after having ascertained
that it will not adversely affect the
integrity of the site concerned and, if
appropriate, after having obtained the
opinion of the general public.

ART.6(3)

Każdy plan lub przedsięwzięcie, które
nie jest bezpośrednio związane lub
konieczne do zagospodarowania obsza-
ru, ale które może na niego w istotny
sposób oddziaływać, zarówno oddziel-
nie, jak i w połączeniu z innymi planami
lub przedsięwzięciami, będzie podlegać
odpowiedniej ocenie jego skutków dla
danego obszaru z punktu widzenia
założeń jego ochrony. W świetle wnios-
ków wynikających z tej oceny oraz z
zastrzeżeniem postanowień ust. 4, kom-
petentne władze krajowe będą wyrażać
zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie
po upewnieniu się, że nie będzie on
wpływać bezpośrednio na dany obszar
oraz, jeśli to stosowne, po uzyskaniu
opinii ogółu ludności.

ART. 6(4)
If, in spite of a negative assessment of
the implications for the site and in the
absence of alternative solutions, a plan
or project must nevertheless be carried
out for imperative reasons of overriding
public interest, including those of a
social or economic nature, the Member
State shall take all compensatory
measures necessary to ensure that the
overall coherence of NATURA 2000 is
protected. It shall inform the
Commission of the compensatory
measures adopted.

ART. 6(4)

Jeśli pomimo negatywnej oceny
skutków dla danego obszaru oraz braku
rozwiązań alternatywnych, plan lub
przedsięwzięcie musi zostać zrealizo-
wany ze względu na imperatyw
wynikający z nadrzędnego interesu
publicznego, w tym interesów mających
charakter społeczny lub gospodarczy,
państwo członkowskie podejmie
wszelkie działania kompensujące
konieczne do zapewnienia ochrony
ogólnej spójności NATURY 2000.

O podjętych działaniach kompensują-
cych państwo członkowskie poinformuje
Komisję.

Tłumaczenie tekstu na podstawie: „Natura 2000. Europejska Sieć Ekologiczna”, Ministerstwo Środowiska Warszawa 2002, s. 62

Ibidem s. 63.

EKO-KONSULT

Where the site concerned hosts

a priority natural habitat type and/or
a priority species, the only
considerations which may be raised are
those relating to human health or public
safety, to beneficial consequences of
primary importance for the environment
or, further to an opinion from the
Commission, to other imperative
reasons of overriding public interest.

Jeżeli dany obszar obejmuje typy
siedliska przyrodniczego i/lub jest
zamieszkały przez gatunek o prioryte-
towym znaczeniu, jedyne względy, na
które można się powołać to względy
odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub
bezpieczeństwa publicznego, pozytyw-
ne skutki o pierwszorzędnym znaczeniu
dla środowiska oraz, po wyrażeniu opinii
przez Komisję, inne przyczyny związane
z imperatywem nadrzędnego interesu
publicznego.

Artykuł 6(3) i (4) definiuje kroki proceduralne w ramach podejmowania planów oraz

przedsięwzięć:

•

pierwsza część procedury składa się z etapu oceniającego – zdanie 1 art. 6(3),

•

druga część procedury nawiązuje do decyzji odpowiednich władz krajowych– zdanie 2
art. 6(3),

•

trzecią część procedury stosuje się, jeśli pomimo negatywnej oceny, proponuje się
nieodrzucenie planu lub przedsięwzięcia, ale poddanie go dalszym rozważaniom –
art. 6(4).

1.2. W

YKŁADNIA ART

. 6(3)

I ART

.6(4) D

YREKTYWY SIEDLISKOWEJ

Odnosząc się do rozumienia przepisów art. 6(3) i art.6(4) Dyrektywy siedliskowej

wywieść można co następuje:

ARTYKUŁ 6 (3)

•

pojęcie „każdego planu lub przedsięwzięcia, które nie jest bezpośrednio
związane lub konieczne do zagospodarowania obszaru”

„Plan lub przedsięwzięcie”.

Dyrektywa nie ogranicza zakresu „planu” lub

„przedsięwzięcia” poprzez odwoływanie się do specyficznych kategorii każdego z nich.
Główną przesłanką uznania za „plan” lub „przedsięwzięcie” Dyrektywa czyni natomiast
okoliczność, czy taki plan lub przedsięwzięcie mogą powodować znaczące oddziaływania na
dany obszar przynależny do sieci NATURA 2000. Powyższe terminy powinny być zatem
interpretowane rozszerzająco. Termin „przedsięwzięcie” powinien w konsekwencji dotyczyć
zarówno inwestycji budowlanych, jak i innych ingerencji w środowisko przyrodnicze,
natomiast termin „plan” powinien obejmować plany zagospodarowania przestrzennego oraz
plany sektorowe, nie zajmując się jedynie dokumentami strategicznymi określającymi ogólne
kierunki polityki. Z zakresu tych pojęć wyłączone są na gruncie Dyrektywy plany
i przedsięwzięcia bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania obszarów

EKO-KONSULT

NATURA 2000, niezależnie od tego czy są to samodzielne dokumenty czy też są one
zintegrowane z innymi planami i przedsięwzięciami.

„Nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania obszaru”.

Na podstawie kontekstu oraz zadań art. 6 termin „zagospodarowanie” powinien być
rozważany przede wszystkim w powiązaniu z planem ochrony danego obszaru. Przywołany
artykuł pozostawia natomiast państwom członkowskim swobodę co do doboru formy planów,
które mogą zarówno specyficznie dotyczyć obszaru lub być zintegrowane z innymi planami
dotyczącymi jego rozwoju lub ochrony. W związku z tym dopuszcza się na podstawie
Dyrektywy opracowanie indywidualnego lub wielofunkcyjnego planu ochrony, stanowiącego
część szerszego planu dotyczącego danego obszaru NATURA 2000 lub obszaru, w którym
się on zawiera.

•

ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie „może powodować znaczące
oddziaływania, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami
lub przedsięwzięciami”

„Istotny sposób oddziaływania”. Dla oceny spełnienia powyższej przesłanki

konieczne jest zbadanie zarówno samego charakteru i natężenia oddziaływań, jak i skutków,
do jakich mogą one doprowadzić. Pojęcie „znaczącego oddziaływania” powinno być
w konsekwencji każdorazowo interpretowane w obiektywnym kontekście. Jednocześnie,
znaczenie tego oddziaływania powinno być określane w relacji do specyficznych cech oraz
warunków środowiska chronionego obszaru, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie,
biorąc pod uwagę zadania ochrony obszaru.

Procedura art. 6(3) i (4) jest uruchamiana nie w wyniku stwierdzenia pewności, lecz

prawdopodobieństwa wystąpienia znaczącego oddziaływania, i to nie tylko w wyniku
realizacji

planu lub przedsięwzięcia umiejscowionego wewnątrz chronionego obszaru, ale

również umiejscowionego na zewnątrz obszaru należącego do sieci NATURA 2000.

Z tego

powodu ważne jest, aby państwa członkowskie, zarówno w działaniach legislacyjnych jak
i praktycznych, dopuściły możliwość zastosowania procedur ustanowionych dla realizacji
art. 6(3) w stosunku do działań rozwojowych, przeprowadzanych na zewnątrz obszaru,
a mogących na niego w znaczący sposób oddziaływać.

Propozycje, których wdrożenie nie będzie w znaczący sposób oddziaływało na

obszar Natury 2000, mogą być rozważane bez odwoływania się do kolejnych kroków art.
6(3) i (4). Powody do przyjęcia powyższego odstępstwa winny być jednak za każdym razem
uzasadnione. Dobrą i rozważną praktyką jest wedle Komisji również prowadzenie ewidencji
takich propozycji.

„...

zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub

przedsięwzięciami”. U podstaw powyższej przesłanki leży twierdzenie, iż seria
indywidualnie mało znaczących oddziaływań może w połączeniu stworzyć efekt znaczącego

Opinia Dyrektoriatu Generalnego ds. Ochrony Środowiska Komisji Europejskiej, Managing Natura 2000 Sites, The provisions

of Article 6 of the ‘Habitats’ Directive 92/43/EEC.

EKO-KONSULT

oddziaływania. W konsekwencji art. 6(3) Dyrektywy nakazuje branie pod uwagę przy
dokonywaniu oceny planu lub przedsięwzięcia także oddziaływań synergicznych, będących
rezultatem uwzględnienia oddziaływania innych planów lub przedsięwzięć. Omawiany
przepis nie definiuje wprost, jakie plany lub przedsięwzięcia powinny być rozpatrywane
łącznie. Należy zauważyć, że podstawową kwestią dotyczącą powyższego zjawiska jest
wzięcie pod uwagę również takich oddziaływań, które mogą powstać dopiero po upływie
określonego czasu. W tym kontekście takimi innymi planami lub przedsięwzięciami mogą być
zarówno plany czy przedsięwzięcia: 1) zakończone; 2) zatwierdzone lecz nie zakończone;
3) jeszcze nie przedłożone. Za właściwe uznaje się odpowiednie ograniczenie zagadnienia
łączenia planów i projektów do takich, których procedura sporządzania lub przyjmowania
została już zainicjowana.

•

przesłanka „odpowiedniej oceny skutków dla danego obszaru
z punktu widzenia założeń jego ochrony”

„Odpowiednia ocena”. Artykuł 6(3) i (4) wymaga od decydentów podjęcia

rozstrzygnięcia na podstawie szczegółowych informacji związanych z ochroną środowiska.
Jeśli ocena tych informacji nie ujawnia uzgodnień, które posłużyły do podjęcia decyzji, tj. jeśli
składa się wyłącznie z prostej negatywnej bądź pozytywnej opinii o planie lub
przedsięwzięciu, nie wypełnia swojego zadania i nie może być uznana za „ocenę
odpowiednią”. Ważna jest również koordynacja czasowa dokonania oceny. Jeśli plan lub
przedsięwzięcie zostały zmienione zanim podjęto decyzję w sprawie ich zatwierdzenia bądź
odrzucenia, należy zrewidować ich ocenę w ramach powtórzonej procedury. Nie zezwala się
jednocześnie organom decydującym na retrospekcyjną zmianę oceny, zwłaszcza jeśli
kolejny krok wynikający z sekwencji oceny planów lub przedsięwzięć, na podstawie art. 6(3)
i (4) został już podjęty.

Artykuł 6(3) odnosi się również do samej treści oceny, określając, iż powinna ona

wskazywać potencjalne skutki podjęcia realizacji określonych planów lub przedsięwzięć
rozważanych w procesie oceny, jak również innych planów lub przedsięwzięć nie będących
przedmiotem tego samego procesu oceny, a mogących „w połączeniu” wywrzeć taki skutek.
Treść oceny winna być ograniczona do oceny wpływu na obszar w świetle jego zadań
ochronnych. Jednakże ekologiczne skutki planu lub przedsięwzięcia mogą w wielu
przypadkach nie zostać poprawnie ocenione bez dokonania oceny wpływu na inne elementy
środowiska, tj. między innymi: glebę, wodę, krajobraz.

„Założenia ochronne obszaru”. Podstawą opracowania założeń ochrony obszaru

jest informacja przedstawiona przez państwa członkowskie na podstawie Standardowego
Formularza Danych (ang. standard data form), przygotowanego przez Komisję. Artykuł 4(1)
dyrektywy wymaga od państw członkowskich, aby zaproponowały spis obszarów, wskazując,
które rodzaje siedlisk i gatunków są rodzime w odniesieniu do terytorium, na którym znajdują
się chronione obszary.

Opinia Dyrektoriatu Generalnego ds. Ochrony Środowiska Komisji Europejskiej, op. cit.

EKO-KONSULT

•

Podejmowanie decyzji

„Kompetentne władze krajowe” Zwrot „krajowy” w tym wyrażeniu został użyty

w przeciwieństwie do zwrotu „wspólnotowy” lub „międzynarodowy”. Wobec tego odwołuje się
on nie tylko do urzędów centralnych, ale również do regionalnych i lokalnych, które są
uprawnione do podejmowania decyzji w sprawie planów lub przedsięwzięć. Działania w tym
zakresie może również podejmować odpowiedni organ sądowniczy, jeśli jest on uprawniony
do podejmowania decyzji w sprawie tego typu planów bądź przedsięwzięć, w celu
wypełnienia założeń art. 6(3).

ARTYKUŁ 6(4)

Postanowienia art. 6(4) znajdują zastosowanie, jeśli wyniki wstępnej oceny,

dokonanej na podstawie art. 6(3) są negatywne bądź wątpliwe. Artykuł powyższy formułuje
część procedury umożliwiającą przyjęcie przez odpowiednie władze planów i przedsięwzięć
mogących oddziaływać na obszar zaliczony do sieci NATURA 2000.

•

„Rozwiązania alternatywne”

Pierwszy krok, jaki powinien zostać podjęty przez kompetentne władze krajowe

w sytuacji określonej w hipotezie art. 6(4), obejmować winien badanie możliwości odwołania
się do rozwiązań alternatywnych, które w większym stopniu zapewnią ochronę obszaru.
Rozwiązania takie powinny, na tym etapie procesu, zostać już zidentyfikowane na podstawie
wstępnej oceny opartej o art. 6(3). Do rozwiązań alternatywnych zaliczyć można
np. alternatywną lokalizację (np. szlaku komunikacyjnego), odmienną skalę bądź konstrukcję
planu lub przedsięwzięcia. Przeprowadzenie niezbędnych zestawień rozwiązań
alternatywnych stanowi obowiązek kompetentnych władz krajowych.

•

Analiza imperatywów wynikających z nadrzędnego interesu publicznego

W wypadku braku rozwiązań alternatywnych lub w przypadku dostępności tylko

rozwiązań powodujących jeszcze bardziej negatywne skutki w stosunku do zadań
ochronnych, kompetentne władze obowiązane są podjąć dalsze działania, polegające na
zbadaniu istnienia imperatywnych powodów wynikających z nadrzędnego interesu
publicznego, przemawiających za realizacją planu lub przedsięwzięcia, włącznie z tymi, które
mają charakter społeczny lub gospodarczy.

Dyrektywa siedliskowa nie definiuje pojęcia „imperatywu wynikającego z

nadrzędnego interesu publicznego”. Jednakże z charakteru art. 6(4) przesądzić można, że
odnosi się on do zdrowia ludzkiego, bezpieczeństwa publicznego oraz pozytywnych skutków
o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska. Jeśli chodzi o „inne imperatywy” wynikające
z nadrzędnego interesu publicznego o charakterze społecznym bądź gospodarczym jest
oczywiste, że tylko interes publiczny, promowany przez jednostki publiczne bądź prywatne,
może być badany w stosunku do założeń ochronnych niniejszej dyrektywy. W związku z tym

EKO-KONSULT

plany lub przedsięwzięcia, które służą wyłącznie indywidualnym interesom osób fizycznych
lub prawnych, nie mogą być tu brane pod uwagę.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS)

nie przedstawił do tej pory wyraźnych

wskazówek co do sposobu interpretacji pojęcia „imperatywu wynikającego z nadrzędnego
interesu publicznego”. Należy zatem odwołać się do innych dziedzin prawa wspólnotowego,
które zawierają zbliżone pojęcia. Pojęcie "imperatywnego wymogu" zostało ustalone przez
ETS jako wyjątek od reguły wolnej wymiany towarów i usług. Wśród imperatywnych
wymogów, które mogą uzasadnić krajowe działania ograniczające wolność przemieszczania
się, Trybunał uznał zdrowie publiczne i ochronę środowiska, jak również uzasadnione cele
gospodarcze i społeczne. Ponadto, prawo wspólnotowe uznaje również pojęcie "służenia
generalnemu interesowi gospodarczemu", na mocy art. 86(2) (dawny art. 90(2)) Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską

, w ramach wyjątku od zasady konkurencji

przewidzianej w Tytule VI, rozdz. I Traktatu. Za „działania służące generalnemu interesowi
gospodarczemu” Komisja uznała „działania komercyjne wypełniające zadania ogólnego
pożytku, na podstawie specyficznych zasad funkcjonowania służb publicznych określonych
przez państwa członkowskie, a zwłaszcza w dziedzinach transportu, energii i sieci
komunikacyjnych”.

Mając powyższe na uwadze, można stwierdzić, iż w szczególnych przypadkach

władze krajowe mogą przyjąć plany i przedsięwzięcia, pod warunkiem zrównoważenia
założeń ochronnych obszaru, którego takie inicjatywy dotyczą, w stosunku do wyżej
wspomnianych imperatywów.

„Interes publiczny” powinien być:

−

nadrzędny - nie każdy rodzaj interesu publicznego o charakterze społecznym lub
gospodarczym jest wystarczająco ważny, aby był uważany za nadrzędny,

−

długoterminowy - krótkoterminowe interesy gospodarcze lub inne interesy, które mogą
przynieść tylko krótkoterminowe korzyści dla społeczeństwa, nie mogą mieć większego
znaczenia niż długoterminowe interesy ochrony obszaru NATURA 2000, chronione przez
dyrektywę.

•

„Działania kompensujące”

Dyrektywa nie definiuje pojęcia „działania kompensujące”. Jednakże na podstawie

stosowanej praktyki można zaproponować rozróżnienie

na działania łagodzące, stanowiące

środki ukierunkowane na minimalizację lub odrzucenie negatywnego oddziaływania na
obszar oraz działania kompensujące sensu stricto, czyli działania niezależne od planu lub
przedsięwzięcia, których celem jest kompensacja negatywnego efektu wywołanego przez
plan lub przedsięwzięcie na chroniony obszar. Zastosowanie działań kompensujących
powinno być brane pod uwagę wyłącznie po uprzednim stwierdzeniu negatywnego
oddziaływania na obszar sieci NATURA 2000. Proponowanie działań kompensujących na

Treaty establishing the European Community (Official Journal C 325 of 24 December 2002).

Rozróżnienie zaproponowane przez Dyrektoriat Generalny ds. Ochrony Środowiska Komisji Europejskiej, op. cit

EKO-KONSULT

początku procesu nie zwalnia od respektowania wcześniejszych kroków opisanych przez
art.

6, a zwłaszcza poszukiwania alternatywnych rozwiązań oraz dokonania oceny

porównawczej efektu.

Działania kompensujące mogą obejmować:

−

odbudowę siedliska na nowym lub powiększonym obszarze, który będzie włączony do
sieci NATURA 2000,

−

poprawę siedliska na części obszaru lub na innym obszarze sieci NATURA 2000,
proporcjonalnie do strat poniesionych w wyniku przedsięwzięcia,

−

w wyjątkowych przypadkach zaproponowanie nowego obszaru na mocy omawianej
dyrektywy.

Kompensacją może być odtworzenie podobnego siedliska, poprawa biologiczna

siedliska nie spełniającego wymagań norm lub nawet dodanie do sieci NATURA 2000
istniejącego obszaru, który na podstawie dyrektywy nie został określony jako mający
znaczenie w trakcie przygotowywania spisu biogeograficznego. Działania powyższe powinny
zostać zakończone w czasie trwania ingerencji w obszar, którego dany plan lub
przedsięwzięcie dotyczy, chyba że można udowodnić, iż tego typu równoczesne działania
nie są niezbędne, aby zapewnić ogólną spójność sieci NATURA 2000.

„Ogólna spójność” sieci NATURA 2000. W celu zapewnienia ogólnej spójności

sieci NATURA 2000 działania kompensujące w stosunku do przedsięwzięcia powinny:

−

mieć na uwadze siedliska oraz gatunki zagrożone w wyniku przedsięwzięcia,

−

dotyczyć tego samego regionu biogeograficznego na terenie tego samego państwa
członkowskiego,

−

odtworzyć funkcjonowanie obszaru do stanu porównywalnego z tym, który spowodował
jego włączenie do sieci NATURA 2000.

Odległość pomiędzy oryginalnym obszarem a miejscem zastosowania działań

kompensujących nie ma istotnego znaczenia, pod warunkiem, że nie naruszą one
funkcjonowania obszaru, jak również nie zmienią powodów, dla których został
on zakwalifikowany do sieci NATURA 2000.

Dyrektywa zakłada ogólną spójność sieci w momencie jej utworzenia. Sytuacja, która

powstała w wyniku naruszenia, powinna zostać skorygowana, tak aby przywrócić spójność
sieci.

„Powiadomienie Komisji Europejskiej o działaniach kompensujących”.

Odpowiednie władze krajowe obowiązane są powiadomić Komisję o przyjętych działaniach
kompensujących. Omawiane postanowienie nie precyzuje ani formy ani celu takiego
powiadomienia. Jednakże, mając na uwadze ułatwienie tego procesu, służby Komisji
przygotowały odpowiedni formularz na mocy Artykułu 6(4)1 lub 6(4)2. Komisja nie będzie
proponować ani zatwierdzać naukowo działań kompensujących.

EKO-KONSULT

•

Koszty działań kompensujących

Organizator przedsięwzięcia ponosi koszty działań kompensujących. Może załączyć

je w ogólnym budżecie przedsięwzięcia, przedłożonym władzom krajowym w przypadku
wspólnego finansowania przedsięwzięcia. Dofinansowanie przyznane przez władze
publiczne dla działań podjętych w celu kompensacji szkód na obszarze sieci NATURA 2000
może być uważane za pomoc państwową, na podstawie treści art. 87 (dawny art. 92)
Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, jeśli jest przyznane dla przedsięwzięć
dotyczących obszaru sieci NATURA 2000. Jednakże, jeśli takie przedsięwzięcie
wykonywane jest na zlecenie władz publicznych w celu wykonania prac infrastrukturalnych,
dofinansowanie nie będzie uważane za pomoc państwa.

•

Obszary, na których znajdują się siedliska i/lub gatunki o priorytetowym znaczeniu

Art. 6(4) w części drugiej nakazuje, aby plan lub przedsięwzięcie dotyczące obszaru,

na którym znajdują się siedliska lub gatunki o priorytetowym znaczeniu, przewidywał ich
specjalne traktowanie. Wykonanie planów lub przedsięwzięć mogących naruszać
wymienione siedliska i/lub gatunki jest dopuszczalne tylko w przypadku uzasadnionym
imperatywem wynikającym z nadrzędnego interesu publicznego, dotyczącym zdrowia
ludzkiego, bezpieczeństwa publicznego lub pozytywnych skutków o pierwszorzędnym
znaczeniu dla środowiska, lub jeśli (poprzedzając przyjęcie takiego planu lub
przedsięwzięcia) Komisja wyda odpowiednią opinię.

•

Interpretacja pojęć „zdrowia ludzkiego”, „bezpieczeństwa publicznego”
oraz „pozytywnych skutków o priorytetowym znaczeniu dla środowiska”

Zdrowie ludzkie, bezpieczeństwo publiczne oraz pozytywne skutki o priorytetowym

znaczeniu dla środowiska składają się na najważniejszy imperatyw wynikający
z nadrzędnego interesu publicznego. Jednakże, podobnie jak koncepcja „imperatywu
wynikającego z nadrzędnego interesu publicznego” te trzy kategorie nie są bezpośrednio
zdefiniowane. Prawo wspólnotowe odwołuje się do zdrowia oraz bezpieczeństwa
publicznego jako powodów uzasadniających przyjęcie państwowych działań ograniczających
wolny przepływ towarów, usług oraz siły roboczej. Dodatkowo, ochrona zdrowia osobistego
jest jednym z fundamentalnych założeń polityki Wspólnoty w dziedzinie ochrony środowiska.
Z tego samego punktu widzenia, pozytywne skutki o pierwszorzędnym znaczeniu dla
środowiska stanowią kategorię, która musi być włączona w wyżej wymienione
fundamentalne założenia polityki ochrony środowiska. W ramach zasady podrzędności
aktów prawnych, pozostawia się w gestii kompetentnych władz krajowych sprawdzenie, czy
występują takie sytuacje. Każda sytuacja może być zbadana przez Komisję w ramach jej
działań kontrolujących poprawne stosowanie prawa wspólnotowego.

Władze krajowe mogą zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcie tylko wtedy,

kiedy posiadają dowody wystąpienia wspomnianych powodów i tylko w wymiarze, w którym
plan lub przedsięwzięcie są niezbędne do wypełnienia interesu publicznego, którego one
dotyczą.

EKO-KONSULT

Przyjęcie opinii Komisji i jej konsekwencje. W przypadku występowania imperaty-

wów wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, innych niż zdrowie ludzkie i korzyści
dla ochrony środowiska, wstępna opinia Komisji jest niezbędna. Przedstawiając swoją opinię
Komisja powinna zbadać relację pomiędzy uszkodzonymi walorami ekologicznymi

a stosownością przedstawionych imperatywnych powodów oraz ocenić działania
kompensujące. W skład oszacowania wejdą zarówno opinie naukowe i gospodarcze, jak
również ocena niezbędności i proporcjonalności realizacji planu lub przedsięwzięcia
w stosunku do przedstawionych powodów imperatywnych. Opinia ta nie jest wiążąca, jednak
w przypadku jeśli podjęte działania nie pozostają w zgodności z prawem wspólnotowym
Komisja może podjąć odpowiednie działania prawne.

1.3. T

RANSPOZYCJA I IMPLEMENTACJA ART

.6(3)

6(4) D

YREKTYWY SIEDLISKOWEJ

W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH

NII

UROPEJSKIEJ

Dyrektywa Rady 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

została skierowana początkowo do dwunastu

państw członkowskich, których liczba, wraz z przystąpieniem w 1995 r. do Unii Europejskiej
Austrii, Finlandii oraz Szwecji, powiększyła się do piętnastu.

Art.

23 Dyrektywy 92/43/EEC nałożył na państwa członkowskie obowiązek

wprowadzenia w życie ustaw i innych aktów normatywnych oraz decyzji administracyjnych,
niezbędnych do zapewnienia zgodności prawa krajowego z postanowieniami przedmiotowej
dyrektywy, w terminie dwóch lat od jej notyfikacji. Zgodnie z powyższym, przyjmowane
postanowienia powinny zawierać odesłanie do dyrektywy lub też odesłanie zostanie do nich
dołączone przy urzędowej publikacji. Sposób dokonania zastosowanego odesłania
pozostawiono decyzji państw członkowskich.

Na podstawie danych raportu z czerwca 2001 roku dotyczącego dostosowania

ustawodawstwa wewnętrznego państw członkowskich do postanowień dyrektywy
siedliskowej

stwierdzić można, iż proces implementacji, mimo upływu terminu, nie został

jeszcze zakończony. Za najbardziej powszechną nieprawidłowość w implementacji
postanowień art. 6 dyrektywy uznano niepełne włączenie do ustawodawstw wewnętrznych
postanowień tego artykułu. Za przykład powyższej sytuacji podano w raporcie Belgię
i Grecję, z uwagi na fakt, iż państwa te nie przyjęły w ogóle postanowień ust. 3 i 4 art. 6, nie
zapewniając tym samym prawidłowej procedury oceny planów i przedsięwzięć, które mogą
mieć istotny wpływ na obszary wchodzące w skład sieci NATURA 2000.

Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora (OJ L 206 ,
22/07/1992 P. 0007 – 0050).

European snapshot report on the status of implementation of the Habitats Directive, WWF European Policy Office, June

2001.

EKO-KONSULT

Przedmiotem raportu uczyniono również problematykę proceduralnych

i rzeczywistych zabezpieczeń zarządzających planami oraz projektami, o których mowa
w art. 6 dyrektywy. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż Austria, Grecja,
Włochy oraz Szwecja nie wprowadziły w sposób satysfakcjonujący odpowiednich przepisów
dyrektywy do krajowych porządków prawnych. W Austrii, wymagania dyrektywy nie zostały
zintegrowane z prawem federalnym, przede wszystkim w zakresie regulacji dotyczących
leśnictwa, transportu i prawa wodnego. Ponadto, w sposób szczególnie widoczny,
wprowadzenie w życie procedury oceny planów i przedsięwzięć, rodzi problemy w Grecji.

W wielu przypadkach jedyne istniejące plany zarządzania to te, które zostały

utworzone przed notyfikacją dyrektywy i są konsekwentnie nie dostosowywane do jej
założeń. W innych przypadkach, wymagane plany zarządzania nie zostały w ogóle
sporządzone. Przykładowo w Szwecji, Hiszpanii i Portugalii, dla żadnego z obszarów nie
wykonano planów zarządzania, natomiast w Austrii, Belgii, Grecji i Włoszech jedynie
nieznaczną ich liczbę. Jednakże, nawet w przypadkach, w których stwierdzono istnienie
wymaganych planów, zauważono liczne problemy, polegające przykładowo na
niesprecyzowanym statusie prawnym planów oraz trudnościach w ich realizacji.

Znikomy wysiłek został poczyniony przez państwa członkowskie w odniesieniu do

oceny wpływu środków zarządzania. Wyjątek stanowi Finlandia, gdzie wprowadzony został
zaawansowany system monitorowania ocen wpływu środków. W Danii zaś stwierdzono
rozpoczęcie procesu tworzenia systemów takiego monitorowania.

Strategie i procedury przeprowadzania środowiskowej oceny planów i przedsięwzięć,

o których mowa w art. 6 (3) dyrektywy, nie zostały wprowadzone lub są niewystarczające
w wielu państwach członkowskich. W Austrii, jak również w Niemczech, krajowe wytyczne są
niezbędne dla ujednolicenia procedur i metodologii dla wszystkich landów. Wiele landów
w Niemczech, zgodnie z raportem krajowym, nie dostarcza odpowiednich ocen wpływów na
chronione obszary. W Irlandii, ograniczenia w zakresie wyposażenia przyczyniają się do
hamowania wprowadzania monitorowania i ochrony obszarów.

Kwestia sukcesywnej implementacji przedmiotowej dyrektywy jest zależna od

wspólnego, właściwie dobranego i strategicznego podejścia do jej założeń przez państwa
członkowskie. W rzeczywistości, co uwidocznione zostało w wyniku przywołanego raportu,
istnieją poważne odrębności implementacyjne, zarówno na szczeblu krajowym jak

i regionalnym, a także brak przyczyniania się różnych sektorów, w szczególności przemysłu,
rolnictwa i leśnictwa, do realizacji celów dyrektywy. Dostosowanie legislacji sektorowej, jak
i zagospodarowania przestrzennego, do wymagań dyrektywy, bywa często pomijane przez
państwa członkowskie.

Ze względu na trudności w stworzeniu szczegółowej oceny porównania postępu

państw członkowskich w implementacji Dyrektywy 92/43/EEC, należy sformułować ogólny
wniosek, iż nadal istnieją poważne niedociągnięcia w procesie dostosowania krajowych
porządków prawnych państw członkowskich do fundamentalnych przepisów dotyczących
obszarów należących do sieci NATURA 2000, polegające przede wszystkim na niepełnej

EKO-KONSULT

implementacji Dyrektywy 92/43/EEC. Wśród państw, które zostały uznane za wykazujące
szczególnie niski poziom implementacji przepisów dyrektywy znajdują się: Belgia

(w szczególności region Walloon), Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia i Portugalia. Europejski
Trybunał Sprawiedliwości wydał orzeczenie skierowane do Francji dotyczące naruszenia
art. 6 (sprawa C-256/98) oraz do Niemiec i Grecji dotyczące niepełnej implementacji
dyrektywy (sprawa C83-97 i sprawa C329-96).

W związku z powyższym Komisja Europejska wystosowała oficjalne listy,

powiadamiające prawie wszystkie państwa członkowskie o naruszeniu postanowień
Dyrektywy 92/43/EEC, w tym przede wszystkim dotyczących implementacji art. 6. Większość
państw członkowskich zajęła stanowiska w powyższej kwestii, w przewidzianym
dwumiesięcznym terminie. Jednakże niektóre państwa, w tym zwłaszcza Irlandia i Francja,
nie wywiązały się z powyższego zobowiązania. Inne natomiast, zdaniem Komisji, nie
przedstawiły satysfakcjonujących argumentów na usprawiedliwienie niewywiązania się
z założeń omawianej dyrektywy.

Ostatecznie większość państw członkowskich odpowiedziała pozytywnie na uwagi

Komisji Europejskiej i uczyniła znaczące postępy.

W ostatnim okresie postęp widoczny jest w szczególności w odniesieniu do Wielkiej

Brytanii oraz Francji. We Francji założono, iż do poszczególnych obszarów zostaną
przyporządkowane konkretne plany zarządzania, regulujące kwestie szczegółowe, w tym
także dotyczące środków finansowania. W założeniu, do 2004 r. we Francji, powinno
powstać około 200 zaproponowanych obszarów sieci NATURA 2000, objętych powyższymi
planami. W Wielkiej Brytanii, w której nie istnieje podobny obowiązek stworzenia planów
zarządzających dla obszarów objętych siecią

NATURA 2000, organy związane

z wykorzystaniem i regulacją obszarów morskich mogą ustanowić projekty zarządzania,
zapewniając zgodność z wymogami omawianej dyrektywy.

1.4. U

MOCOWANIE PRAWNE OCEN ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘĆ I PLANÓW

NA OBSZARY SIECI

NATURA 2000

W WYBRANYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH

NII

UROPEJSKIEJ

Dla ilustracji rozwiązań w zakresie transpozycji art.6(3) i 6(4) Dyrektywy Rady

92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, dotyczących
postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, wybrano akty prawne
obowiązujące w: Finlandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech

Danii oraz Szwecji.

Zagadnienia postępowania w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięć i planów

na obszary sieci NATURA 2000 regulowane są w powyższych państwach w następujących
aktach prawnych:

EKO-KONSULT

•

Finlandia: Nature Conservation Act

(1096/1996) z 20 grudnia 1996 r., rozdział 10

„Przepisy szczególne dotyczące sieci NATURA 2000 Unii Europejskiej”

•

Niemcy: Act to Reform Nature Conservation and Landscape Management Law and
Amend Other Statutory Provisions z 25 marca 2002 r.,

•

Dania: Executive Order No 477 on the Demarcation and Administration of International
Protection Areas z 7 czerwca 2003 r.,

•

Wielka Brytania: The Conservation (Natural Habitats, etc.) Regulations (Northern
Ireland) z 5 października 1995 r.

•

Szwecja: Swedish Environmental Code (Ds 2000: 61).

W Finlandii postanowienia art. 6(3) Dyrektywy zostały odzwierciedlone w rozdziale

10 ustawy o ochronie przyrody z 1996 r. (Nature Conservation Act (1096/1996) z 20 grudnia
1996 r.)

, zatytułowanym: „Przepisy szczególne dotyczące sieci NATURA 2000 Unii

Europejskiej”.

Stosownie do treści sekcji 65 powołanej ustawy, jeśli projekt

(przedsięwzięcia) lub plan, zarówno indywidualnie, jaki i w powiązaniu z innymi projektami
lub planami, prawdopodobnie spowoduje znaczące negatywne skutki dla wartości
ekologicznej obszaru włączonego lub proponowanego przez władze krajowe do włączenia
w sieć NATURA 2000, a obszar został włączony lub istnieje zamiar jego włączenia do sieci
NATURA 2000 w celu ochrony jego wartości ekologicznych, podmiot planujący lub
wdrażający przedsięwzięcie jest zobowiązany do przeprowadzenia właściwej oceny jego
oddziaływań, jeśli projekt nie jest przedmiotem procedury oceny opisanej w rozdz. 2 ustawy
o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko (468/1994).

Ten sam przepis odnosi się do każdego projektu i planu położonego poza obszarem

(NATURA 2000), który jest odpowiedzialny za spowodowanie znaczących szkodliwych
skutków dla obszaru (26.3.1999.371).Władze odpowiedzialne za wydanie pozwolenia lub
przyjęcie planu obowiązane są w myśl opisywanego przepisu sprawdzić, czy została
przeprowadzona ocena oraz uzyskać właściwe opinie z regionalnego centrum
środowiskowego i od władz odpowiedzialnych za zarządzanie obszarem, do których
skierowano zapytania. Jeśli podmiotem realizującym projekt jest centrum środowiskowe,
wymagane jest uzyskanie opinii Ministerstwa Środowiska. Opinia powinna być wydana bez
zwłoki, jednak najpóźniej w okresie 6 miesięcy, licząc od dnia wystąpienia o nią. Władze
powiadomione zgodnie z procedurą zapisaną w ustawach i rozporządzeniach, dotyczących
projektów i planów związanych z zagospodarowaniem obszarów NATURA 2000,
obowiązane są podjąć zgodnie ze swoją właściwością działania prowadzące do
powstrzymania wdrażania projektu lub planu, do momentu w którym nie zostanie
przeprowadzona ocena oddziaływania i nie zostanie wydana opinia. Władze muszą także

Chapter 10, Special Provisions on the European Union Natura 2000 Network

http://www.hmso.gov.uk/si/si1994/Uksi_19942716_en_1.htm

Nature Conservation Act (1096/1996) Chapter 1, Section 2, dostępny pod adresem: http://www.finlex.fi/english/laws/index.php

Chapter 10, Special Provisions on the European Union Natura 2000 Network

EKO-KONSULT

powiadomić o przedmiotowej sprawie regionalne centrum środowiskowe na tyle wcześniej
aby regionalne centrum środowiskowe mogło podjąć wszelkie konieczne działania.
Udzielenie zezwolenia na realizację przedsięwzięcia albo przyjęcie lub ratyfikacja planu nie
są prawnie dopuszczalne, jeżeli w wyniku postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
obszar chroniony zostanie wykazane, że plan lub przedsięwzięcie mogą mieć istotny wpływ
na poszczególne wartości ekologiczne, z powodu których obszar został zaliczony albo jest
planowany do włączenia do sieci NATURA 2000. Plan lub przedsięwzięcie mogą być
zrealizowane mimo powodowania negatywnych oddziaływań lub negatywnej opinii, jeżeli
przemawiają za tym względy ochrony zdrowia ludzi, bezpieczeństwa publicznego albo inny
ważny interes publiczny.

W Wielkiej Brytanii zagadnienia związane z procedurą dokonywania oceny

oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko uregulowane zostały w akcie z 1995 r.
„Przepisy Ochronne (Siedliska przyrodnicze, etc.)” – (The Conservation (Natural Habitats,
etc.) Regulations, 1994, zmienionym przez The Conservation (Natural Habitats, etc.)
Regulations (Northern Ireland) 1995.

Przepisy powyższe nawiązują do obowiązujących na mocy Rozporządzenia w

sprawie ochrony przyrody i „deklaracji obszarów o specjalnym znaczeniu naukowym
(declaration of areas of special scientific interest). Zgodnie z przepisami omawianego
dokumentu, każdy wniosek odnoszący się do europejskich siedlisk, obejmujący działania, co
do których istnieje prawdopodobieństwo wyrządzenia przez nie szkody w faunie i florze musi
realizować cele określone w tych przepisach. Każdy właściciel lub posiadacz jakiegokolwiek
terenu znajdującego się w granicach siedliska nie może wykonać, spowodować czy też
pozwolić na wykonanie na tym terenie jakiegokolwiek działania wymienionego w
obowiązującej deklaracji odnoszącej się do siedliska, chyba że spełni przewidziane
przepisami warunki. Jednym z tych warunków, jest obowiązek uzyskania pisemnej zgody
Departamentu odnoszącej się do działań, które są częścią lub składają się na plan lub
projekt, który nie jest bezpośrednio powiązany lub konieczny do zarządzania obszarem i
przypuszczalnie posiada znaczące skutki dla obszaru (zarówno samodzielnie, jak i w
powiązaniu z innymi planami lub projektami). W takim wypadku przewidziano obowiązek
sporządzenia właściwej oceny oddziaływania na obszar w odniesieniu do celów jego
ochrony. W oparciu o wnioski wynikające z tej oceny Departament może wydać zgodę na
działanie tylko po ustaleniu, że plan lub projekt nie będzie negatywnie oddziaływał na
spójność obszaru. Wyjątki od powyższych regulacji dopuszczalne są ze względu na zdrowie
ludzi, bezpieczeństwo publiczne, w odniesieniu do przedsięwzięć kluczowych dla uzyskania
korzystnych skutków środowiskowych, a w innych przypadkach wynikających z nadrzędnego
interesu publicznego – po uzyskaniu pozytywnej opinii Komisji Europejskiej.

W Niemczech bezpośrednie wymogi prawne dotyczące postępowania w sprawie

oddziaływania na środowisko, zgodne z założeniami art. 6(3) Dyrektywy Siedliskowej,
zostały ustanowione w ustawie z 25 marca 2002 r. zmieniającej ustawę o ochronie przyrody

EKO-KONSULT

i zarządzaniu krajobrazem.

Zgodnie z brzmieniem art. 34 powyższego aktu, projekty, przed

ich zatwierdzeniem lub wdrożeniem, powinny podlegać przeglądowi ich zgodności z celami
ochrony obszaru o znaczeniu wspólnotowym lub europejskich ostoi ptasich. W przypadku
innych obszarów chronionych określonych na podstawie art. 21, paragraf (1) ustawy, kryteria
tej zgodności powinny wynikać z właściwych celów ochronnych i odpowiednich przepisów.
Jeśli analiza zgodności ujawnia, że projekt będzie powodował znaczące szkody, zagrażając
składnikom obszaru, które są podstawowe dla odpowiedniego celu ochrony, to projekt nie
może być dopuszczony. W drodze wyjątku projekt może być zaaprobowany i zrealizowany
tylko jeśli:

−

jest on nieodzowny z powodów wynikających z nadrzędnego interesu publicznego,
obejmujących przyczyny o charakterze społecznym lub ekonomicznym,

−

brak jest racjonalnych rozwiązań alternatywnych prowadzących do osiągnięcia celu
projektu w innych lokalizacjach, gdzie nie spowodowałby on szkód lub byłyby one
mniejsze.

Jeśli obszar zagrożony przez projekt obejmuje priorytetowe siedliska lub gatunki,

wyjątek stanowić mogą tylko nieodzowne przyczyny wynikające z nadrzędnego interesu
publicznego, które mogą prowadzić do zachowania zdrowia ludzi, bezpieczeństwa
publicznego (łącznie z obroną narodową i ochroną populacji mieszkańców) lub projekty
kluczowe dla uzyskania korzystnych skutków środowiskowych. Inne przyczyny odstępstwa
mogą być brane pod uwagę tylko jeśli właściwe władze uprzednio uzyskały opinię Komisji
Europejskiej za pośrednictwem federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody
i Bezpieczeństwa Nuklearnego. Procedura oceny jest przez ustawę o ochronie przyrody
nakazana do stosowania w określonych postępowaniach prowadzonych na podstawie
federalnych ustaw: o drogach krajowych, o żegludze, o planowaniu infrastruktury drogowej,
o planowaniu regionalnym, o ograniczaniu oddziaływań oraz kodeksu budowlanego.

W Danii tzw. reguły administracyjne duńskiej Natury 2000 zostały zawarte

w rozporządzeniu Ministra Środowiska nr 744 z 7 czerwca 2003

. Rozporządzeniem tym

dokonano wytyczenia i ustanowiono reguły administrowania Obszarami Międzynarodowej
Ochrony, obejmującymi:

−

Obszary Specjalnej Ochrony,

−

Siedliska Mające Szczególne Znaczenie dla Wspólnoty,

−

Siedliska ustanowione Konwencją Ramsarską.

Rozporządzenie określa zadania władz w zakresie planowania i administrowania

przedsięwzięciami mogącymi oddziaływać na Obszary Międzynarodowej Ochrony, a także
okoliczności, jakie przy administrowaniu tymi obszarami muszą zostać wzięte pod uwagę
w związku z realizacją indywidualnych przedsięwzięć. Integralną częścią rozporządzenia jest
zestaw map przedstawiających poszczególne rodzaje obszarów i siedlisk, oraz zestaw list

Act to Reform Nature Conservation and Landscape Management Law and Amend Other Statutory Provisions, 25 March

2002

Executive Order No. 477 of 7 June 2003 on the Demarcation and Administration of International Protection Areas (1) (EC

Special Protection Areas, EC Sites of Community Importance and Ramsar Sites)

EKO-KONSULT

siedlisk i obszarów, wraz z nadanymi im nazwami, numerami i kodami NATURA 2000.
Na duńską Agencję Lasów i Przyrody nałożono obowiązek sporządzenia list określających,
na podstawie jakiego typu siedliska lub gatunku dany obszar został wyznaczony oraz
rejestracji przypadków regularnego bytowania lub migracji chronionych gatunków na tych
obszarach.

W zakresie planowania rozporządzenie przewiduje obowiązek uwzględniania

obszarów chronionych w regionalnych i miejskich (gminnych) planach zagospodarowania
przestrzennego. W obrębie chronionych siedlisk zabrania się realizacji określonych
rozporządzeniem przedsięwzięć, przede wszystkim wyznaczania obszarów zabudowanych,
budowy nowych głównych dróg bądź obiektów takich jak stacje napraw czy magazyny
materiałów, rozbudowy szeroko rozumianej infrastruktury (lotnisk, kolei, portów, linii
wysokiego napięcia, wysypisk śmieci, itp.) oraz wydobywania surowców naturalnych.

Organy administracji mają obowiązek odmowy udzielenia pozwolenia, zwolnienia,

zatwierdzenia, itp., dotyczącego przedsięwzięć podejmowanych na obszarach chronionych,
jeżeli mogłoby to spowodować zniszczenie siedliska lub bytujących na nim gatunków, bądź
spowodować zakłócenia wywołujące znaczące konsekwencje dla gatunków, z powodu
których siedlisko zostało poddane ochronie. Zasady powyższe znajdują zastosowanie do
enumeratywnie wymienionych w rozporządzeniu aktów prawnych i decyzji, wśród których

znalazły się między innymi: pozwolenia na budowę albo zmianę sposobu użytkowania
obiektów budowlanych, zatwierdzenia lokalizacji i projektu budowli publicznych na terenach
wiejskich, pozwolenia na wydobywanie surowców naturalnych, pozwolenia na obniżanie
poziomu wód lub osuszanie jezior oraz inne. Powyższe ograniczenia nie mają zastosowania
w przypadku wykonywania prac budowlanych wzdłuż istniejących dróg i linii kolejowych,
(związanych z ich normalnym użytkowaniem), w przypadku zmiany drugorzędnych połączeń
drogowych, a także w celu przywrócenia sieci dróg po czasowym zamknięciu.

W przypadku projektów planów, które indywidualnie bądź w połączeniu z innymi

planami mogą znacząco oddziaływać na Obszary Międzynarodowej Ochrony projekt musi
zawierać ocenę oddziaływania na te obszary z punktu widzenia celów związanych z
ochroną, zwracając szczególną uwagę na skutki oddziaływania na typy siedlisk, szczególnie
siedliska gatunków, jak również na gatunki, dla których ochrony siedlisko zostało wytyczone.
W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek niepożądanych skutków projektu nie zostanie on
implementowany (przyjęty). Właściwy organ dokonując oceny może, w celu uzyskania
dodatkowych informacji, skorzystać z konsultacji społecznych.

Podstawowym aktem regulującym kwestie sporządzania ocen wpływu na środowisko

i obszarów chronionych powoływanych na podstawie dyrektyw UE w systemie prawnym
Szwecji, jest Szwedzki Kodeks Ochrony Środowiska (Swedish Environmental Code)
opracowany w 1998 roku i obowiązujący od 1 stycznia 1999 roku (2000:61).

Kwestii ocen oddziaływania na środowisko dotyczy w szczególności część 6 Kodeksu

zatytułowana: „Raporty o oddziaływaniu na środowisko i inne dane wspomagające decyzje”.
Określono tu przypadki, w których powinna być przeprowadzona procedura oceny wpływu na

EKO-KONSULT

środowisko (rozdz. 1 - 2), cele tej oceny (rozdz. 3), zakres raportu (rozdz. 7), a także dość
precyzyjnie opisano tryb administracyjny sporządzania i aprobowania takiej oceny oraz
projektów przedsięwzięć, których ona dotyczy (rozdz. 4 - 5). Nieco inny tryb oceny wpływu
na środowisko przewidziano dla planów i innych dokumentów planistycznych,
sporządzanych miedzy innymi na podstawie Ustawy o planowaniu i zabudowie (1987:10)
(rozdz. 11 - 13). W tej części Kodeksu nie zawarto żadnych szczególnych przepisów
dotyczących przeprowadzania ocen wpływu na środowisko w obszarach NATURA 2000,
jednak omawiana regulacja wskazuje, że zakres przedsięwzięć i dokumentów objętych
obowiązkiem lub dla których można sporządzić raport oddziaływania na środowisko jest w
Szwecji szeroki i w związku z tym powinien on objąć także wszystkie działania, które mogą
znaczącą wpłynąć na obszary sieci NATURA 2000.

W Szwecji szczególnie rozbudowany jest system konsultowania się ze

społeczeństwem i informowania społeczeństwa stosowany w trakcie procedury oceny
oddziaływania różnych działań na środowisko. Inwestorzy lub podmioty opracowujące
dokumenty planistyczne mają obowiązek konsultowania się i informowania na
poszczególnych etapach sporządzania projektów i raportów o ich wpływie na środowisko, nie
tylko z organami administracji publicznej, ale także z osobami prywatnymi, które mogą
podlegać wpływom planowanego działania. Aby zminimalizować potencjalne konflikty,
konsultacje te mają szczególne znaczenie we wstępnej fazie ubiegania się danego podmiotu
o zgodę na prowadzenie określonej działalności. Zarysowany tryb konsultowania i
informowania społeczeństwa jest także bardzo istotny z punktu widzenia oceny wpływu na
obszary NATURA 2000. Z wysokim prawdopodobieństwem zapewnia on, że wszelkie
działania, które mogą wpłynąć niekorzystnie na obszary tej sieci zostaną objęte procedurą
oceny oddziaływania na środowisko, jeśli nie poprzez bezpośrednią procedurę
administracyjną, to poprzez udział społeczny, w którym uczestniczyć mogą także organizacji
pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody.

Z kolei, kwestie obszarów chronionych na podstawie detektyw UE reguluje część 7

Kodeksu, rozdziały 28 i 29, dotyczące obszarów specjalnej ochrony (OSO) i specjalnych
obszarów ochrony (SOO), desygnowanych spośród obszarów „nieprzekształconej” przyrody
na podstawie dyrektywy „ptasiej” i „siedliskowej”. Chociaż nie stosuje się tu określenia
NATURA 2000, jest oczywiste, że zawarte w tych rozdziałach przepisy artykułu 7 dotyczą
właśnie tej sieci. Nie zawarto w nich żadnych regulacji dotyczących wprost sporządzania
ocen oddziaływania na środowisko w obszarach NATURA 2000. W rozdz. 29 uznaje się
natomiast, że ograniczenie lub cofnięcie ochrony na tych obszarach, zarówno w części, jak
i w całości, a także przyznanie pozwolenia na prowadzenie na tych terenów określonych
działań, czy też wprowadzenie określonych środków, nie może odbyć się bez zgody rządu.
Zgoda taka może być wydana tylko w przypadkach, gdy istnieje pewność, że zmiany
spowodowane w środowisku obszaru, przez określoną działalność, będą niewielkie.

Omawiane regulacje szwedzkie nie zawierają przepisów odnoszących się wprost do

wyjątków w ochronie obszarów NATURA 2000 wiążących się z wystąpieniem imperatywnych
przyczyn wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. Należy uznać, że regulacje

EKO-KONSULT

szwedzkie nie w pełni implementują zapisy art. 6, w szczególności 6(3) i 6(4) dyrektywy
„siedliskowej”, chociaż dobre wydaje się rozwiązanie, dzięki któremu w jednym akcie
prawnym wysokiej rangi (tu określanym jako Kodeks, ale porównywalnym np. z polską
ustawą Prawo Ochrony Środowiska), znalazły się regulacje dotyczące zarówno procedury
przeprowadzania ocen wpływu na środowisko, jak i obszarowej ochrony przyrody,
co potencjalnie pozwala na lepsze zharmonizowanie przepisów dotyczących obu tych
zagadnień

EKO-KONSULT

CHARAKTERYSTYKA RELACJI DOKUMENTÓW
STRATEGICZNYCH ORAZ PROGNOZ ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO, SPORZĄDZANYCH PRZEZ ORGANY
ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ NA POZIOMIE KRAJOWYM
I WOJEWÓDZKIM

2.1. P

ROGRAMOWANIE I PLANOWANIE ROZWOJU

W Polsce z początkiem 1999 roku w wyniku reformy ustrojowej państwa

wprowadzono nowy podział terytorialny i wraz z nim nowy system programowania
i planowania rozwoju kraju oraz regionów wojewódzkich. W ramach tych działań uchwalono
ustawy: Prawo ochrony środowiska, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz o
zasadach wspierania rozwoju regionalnego. Przyjęcie tych ustaw przez Sejm RP nie
uwzględniło jednoznacznie zasady współzależności różnego rodzaju dokumentów
strategicznych ani prognoz do nich sporządzanych. Nie stworzono zatem warunków
wprowadzenia systemu narzędzi sterowania rozwojem społecznym, gospodarczym

i przestrzennym poprzez system strategicznych ocen oddziaływania na środowisko. Tym
samym wszelkie długofalowe działania podejmowane przez organy administracji publicznej
na poziomie krajowym, wojewódzkim, a także i gminnym, podlegające strategicznym
ocenom oddziaływania na środowisko, nie są ze sobą skorelowane w zadowalający sposób.

Rys.1. Współzależność wybranych dokumentów strategicznych na poziomie krajowym i wojewódzkim

Ponieważ współzależny proces planowania i prognozowania rozwoju na poziomie

krajowym i wojewódzkim ma charakter kroczący, dlatego prognozowanie środowiskowych
skutków proponowanych koncepcji rozwojowych nie może być aktem jednorazowym,
zwłaszcza że współzależność różnych dokumentów programowych i planistycznych,

NARODOWY PLAN

ROZWOJU 2000 - 2006

NARODOWA

STRATEGIA

ZATRUDNIENIA

I ROZWOJU

ZASOBÓW

LUDZKICH

NARODOWA

STRATEGIA

ROLNICTWA I

ROZWOJU

TERENÓW

WIEJSKICH

NARODOWA

STRATEGIA

OCHRONY

ŚRODOWISKA

NARODOWA

STRATEGIA

ROZWOJU

TRANSPORTU

NARODOWA

STRATEGIA

RYBOŁÓWSTWA

NARODOWA

STRATEGIA

ROZWOJU

REGIONALNEGO

KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO

ZAGOSPODAROWANIA KRAJU

KONTRAKT RZĄD – SAMORZĄD

PLAN ZAGOSPODAROWANIA

PRZESTRZENNEGO

WOJEWÓDZTWA

STRATEGIA ROZWOJU

WOJEWÓDZTWA

EKO-KONSULT

sporządzanych na różnych poziomach decyzyjnych (Rys.1) wymaga współzależności
prognoz sporządzanych do tych dokumentów.

Biorąc pod uwagę współzależność podstawowych dokumentów strategicznych

związanych z programowaniem i planowaniem rozwoju i zagospodarowania przestrzennego
na poziomie krajowym i wojewódzkim, najmniej dyskusyjna wydaje się potrzeba
współzależności prognoz skutków środowiskowych sporządzanych na etapie opracowywania
projektów tych dokumentów (Rys.2).

Rys.2. Współzależności niektórych dokumentów programowych i planistycznych oraz ich prognoz

Aktualnie nie jest możliwe formalne skorelowanie prognoz do tych dokumentów, tak

więc nie jest możliwe uzyskanie odpowiedzi na pytanie: czy prognozy do podstawowych
dokumentów strategicznych są wzajemnie komplementarne, a także czy realizacja
dokumentów strategicznych doprowadzi do urzeczywistnienia zasad rozwoju
zrównoważonego.

Aspekty zrównoważonego rozwoju w prognozach do dokumentów strategicznych

winny przede wszystkim:

•

na poziomie międzynarodowym, krajowym i regionalnym uwzględniać stan wszystkich
elementów środowiska;

•

przeciwdziałać skutkom zagrożeń takich jak wykorzystanie zasobów nieodnawialnych,
utrata bioróżnorodności oraz cennych ekosystemów i gatunków;

•

przeciwdziałać utracie terenów naturalnych i seminaturalnych;

•

zapobiegać niewywiązywaniu się z umów i zobowiązań międzynarodowych przez polskie
władze.

Polityki i strategie w poszczególnych sektorach powinny uwzględniać wymóg ochrony

obszarów sieci NATURA 2000.

prognoza

NARODOWA STRATEGIA

ROZWOJU REGIONALNEGO

KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO

ZAGOSPODAROWANIA KRAJU

STRATEGIA ROZWOJU

WOJEWÓDZTWA

PLAN ZAGOSPODAROWANIA

PRZESTRZENNEGO

WOJEWÓDZTWA

STUDIUM UWARUNKOWAŃ

I KIERUNKÓW

ZAGOSPODAROWANIA

PRZESTRZENNEGO GMINY

MIEJSCOWY PLAN

ZAGOSPODAROWANIA

PRZESTRZENNEGO

EKO-KONSULT

2.2. S

YSTEM PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO A SYSTEM OBSZARÓW

ATURA

2000

System planowania przestrzennego, na który składają się:

•

koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju,

•

plan zagospodarowania przestrzennego województwa,

•

plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitarnego,

•

studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,

•

miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,

stanowi jedno z podstawowych narzędzi zarządzania środowiskiem. Zgodnie

z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zasady zrównoważonego
rozwoju stanowią podstawę działań jednostek samorządowych i administracji rządowej
w kształtowaniu polityki przestrzennej oraz zmierzających do ustalenia terenów na określone
cele wraz z zasadami ich zagospodarowania. Wyróżniają również różne kategorie obszarów
przyrodniczo cennych, podlegających ochronie.

Sporządzana na poziomie krajowym koncepcja przestrzennego zagospodarowania

określa cele i kierunki równoważenia rozwoju kraju, w tym wymagania z zakresu ochrony
środowiska, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie, w tym obszarów sieci
NATURA 2000. Na poziomie krajowym sporządza się również program zadań rządowych,
które obligatoryjnie wprowadzane są do planów zagospodarowania przestrzennego
województw.

Na poziomie wojewódzkim sporządzenie i uchwalenie planu zagospodarowania

przestrzennego województwa poprzedzone jest wykonaniem opracowania
ekofizjograficznego, identyfikującego podstawowe uwarunkowania przyrodnicze w skali
regionalnej. Dokument ten ma charakter strategiczny z uwagi na duży obszar objęty planem
wojewódzkim. Umożliwia to syntetyczne i strukturalne odniesienie się do planowanych
celów, kierunków i zasad zagospodarowania. Prognoza oddziaływania na środowisko jest
opracowaniem komplementarnym do projektu planu zagospodarowania przestrzennego
województwa. W zależności od ujęcia prognoza może być opracowaniem bardziej
koreferującym ustalenia planu województwa, między innymi pod kątem zgodności
z zasadami rozwoju zrównoważonego oraz uwarunkowaniami przyrodniczymi określonymi w
opracowaniu ekofizjograficznych lub też uzasadniającym i uszczegóławiającym wybrane
ustalenia planu. Prognoza oddziaływania na środowisko do planu województwa musi
uwzględniać również ustalenia wszystkich dokumentów ze sfery ochrony środowiska
i przyrody, równoważenia rozwoju, itp., przyjmowanych przez Rząd lub Sejm RP. Plan
wojewódzki i prognoza do projektu tego planu musi odnosić się do obszarów sieci NATURA
2000.

Na poziomie gminnym sporządzane są dwa dokumenty o odmiennym charakterze

i zakresie stosowania. W granicach administracyjnych gminy sporządza się studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, w którym określa się
średnio- i długookresową politykę przestrzenną, prowadzoną przez władze samorządowe
oraz lokalne zasady zagospodarowania terenów. Studium w sposób obligatoryjny

EKO-KONSULT

uwzględnia wszystkie istotne uwarunkowania rozwoju i zagospodarowania przestrzennego,
które wynikają z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, ustaleń programów
rządowych, planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz programu zadań
wojewódzkich. Studium nie wymaga opracowania ekofizjografii i prognozy oddzialywania na
środowisko oraz przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko. Dlatego też studium nie odzwierciedla wpływu realizacji strategii rozwojowej
gminy na obszary sieci NATURA 2000.

Odmienne wymagania w zakresie sporządzenia opracowania ekofizjograficznego

oraz prognozy oddziaływania na środowisko odnoszą się do miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego, w przypadku których postępowanie w sprawie OOŚ jest
praktycznie tak samo istotne jak procedura planistyczna, towarzysząca uzgadnianiu,
opiniowaniu, konsultowaniu oraz uchwalaniu miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego. Ustalenia planu stanowią podstawę do podejmowania decyzji

o przeznaczeniu terenu, zapewniając warunki utrzymania równowagi przyrodniczej oraz
racjonalnej gospodarki zasobami środowiska. Miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego, podobnie jak studium uwarunkowań, uwzględnia obligatoryjnie istotne
uwarunkowania wynikające z opracowań planistycznych wyższego rzędu oraz programów
zawierających zadania rządowe i wojewódzkie. Miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
są dokumentami o istotnych współzależnościach programowych i przestrzennych,
zapewniających wzajemną zgodność przyjmowanych rozwiązań i ustaleń.

Doświadczenia z lat 2000 – 2003 skłaniają do negatywnej oceny funkcjonowania

systemu strategicznych ocen oddziaływania na środowisko. Ocenę tę oparto na
obserwacjach praktycznych aspektów sporządzania prognoz skutków środowiskowych do
projektów dokumentów planistycznych opracowywanych przez wojewódzkie władze
samorządowe. Wynikają z tego następujące konstatacje:

•

w przypadku większości projektów dokumentów o charakterze strategii, polityk,
programów i planów, do opracowania których zobowiązane są organy administracji
publicznej szczebla krajowego i wojewódzkiego, nie sporządzono prognoz oddziaływania
na środowisko i nie przeprowadzono postępowań w sprawie OOŚ;

•

fakultatywne podejście do sporządzania, bądź niesporządzania prognoz oddziaływania
na środowisko przedkłada się również na merytoryczną ich zawartość. W tym względzie
ustawowe określenie zawartości takiej prognozy nie zmienia faktu wysokiej
„elastyczności” podejścia autorów prognoz, zarówno co do formalnego wypełnienia
prognozy konkretną treścią, jak i do odniesienia się do ustaleń najważniejszych
dokumentów określających długookresową politykę państwa w zakresie ochrony
środowiska i równoważenia rozwoju;

•

obecne rozwiązania prawne nie tworzą warunków do ukształtowania się systemu
strategicznych ocen oddziaływania na środowisko, funkcjonującego jako skuteczny
instrument nowoczesnego zarządzania środowiskiem;

EKO-KONSULT

•

w obecnych rozwiązaniach prawnych brak jest formalnych i merytorycznych podstaw do
stworzenia systemu ocen strategicznych racjonalnie określającego między innymi wpływ
ustaleń dokumentów strategicznych na obszary sieci NATURA 2000.

Ze względu na znaczący wzrost ilości dokumentów sporządzanych przez krajowe

i wojewódzkie organy administracji publicznej należałoby na podstawie ustalonych kryteriów
dokonać wyboru dokumentów, dla których sporządzenie prognozy i przeprowadzenie
postępowania byłoby obligatoryjne. System ocen strategicznych, uwzględniających obszary
NATURA 2000, powinien zostać oparty na współzależności ustaleń planów przestrzennych,
ponieważ istnieje możliwość przestrzennego odnoszenia planowanej działalności,
konkretyzacji rozwiązań oraz uściślania lokalizacji w kolejno sporządzanych opracowaniach
planistycznych. W tym systemie planowania dużo większą rolę powinno odgrywać studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, które obejmuje pełny

obszar jednej gminy oraz określa politykę rozwoju przestrzennego w długim horyzoncie
czasu. Dlatego studium gminne powinno posiadać prognozę nawiązującą do opracowania
ekofiozjograficznego. Obecnie prognoza do miejscowego planu zagospodarowania oraz
raport OOŚ na etapie warunków zabudowy stały się opracowaniami zbliżonymi pod
względem zasięgu analiz, szczegółowości, dokładności, itp. Natomiast brakuje opracowania
pośredniego pomiędzy planem zagospodarowania przestrzennego województwa,

a określaniem warunków zabudowy i zagospodarowania terenu oraz pomiędzy prognozą do
planu województwa a raportem OOŚ dla przedsięwzięcia.

Równolegle do skorygowanego systemu planowania przestrzennego winno się objąć

opracowaniem prognoz oddziaływania na środowisko również te opracowania strategiczne,
które w konkretny sposób przenoszone są do ustaleń dokumentów planistycznych. Wraz
z zawężeniem liczby dokumentów strategicznych, dla których przeprowadzać się będzie
postępowanie w sprawie OOŚ na podstawie prognozy oddziaływania na środowisko, winno
się określić pewien standard oraz zestaw dokumentów dotyczących polityki ekologicznej
i rozwoju zrównoważonego, których treści i ustalenia powinny być uwzględnione
w prognozach do ocenianych dokumentów strategicznych.

EKO-KONSULT

PRZEGLĄD PROPOZYCJI PROCEDUR PRZEPROWADZANIA
POSTĘPOWANIA I METODOLOGII SPORZĄDZANIA
DOKUMENTÓW OOŚ (RAPORTÓW I PROGNOZ)
W GRANICACH OBSZARÓW NATURA 2000
W WYBRANYCH PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ

Procedura przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko w obszarach

NATURA 2000 oparta jest w przeważającej mierze na dotychczasowym doświadczeniu
uzyskanym w trakcie sporządzania raportów i prognoz OOŚ w państwach członkowskich
Unii Europejskiej na terenach nie objętych tą siecią. W odniesieniu do przedsięwzięć
inwestycyjnych, jest ona oparta na unijnej dyrektywie w sprawie ocen wpływu na środowisko
(Dyrektywa 85/337/EEC zmieniona dyrektywą 97/11/EC), a w stosunku do planów
i programów, dla których sporządza się tzw. oceny strategiczne, na dyrektywie w sprawie
oceny skutków wpływu niektórych planów i programów na środowisko (2001/42/EC).
W poszczególnych państwach członkowskich UE procedura ta jest regulowana prawem
krajowym, do którego zaimplementowano przepisy zawarte w wymienionych dyrektywach.

Także szczegółowa metodologia sporządzania ocen wynika w głównej mierze

z doświadczeń i tradycji poszczególnych państw, przy czym specyficzny przedmiot oceny,
jakim są obszary NATURA 2000, a w ich obrębie chronione siedliska oraz gatunki roślin
i zwierząt, implikuje skierowanie głównego zainteresowania oceny na biotyczne składowe
środowiska, podczas gdy w ocenach sporządzanych poza obszarami chronionymi, wszystkie
komponenty środowiska powinny podlegać ocenie o podobnym stopniu szczegółowości.
Nie oznacza to, rzecz jasna, iż w ocenach sporządzanych w obszarach NATURA 2000, nie
powinien im podlegać wpływ planowanej działalności na abiotyczne komponenty środowiska,
jednak jest on uwzględniony wówczas, gdy zmiany w komponentach przyrody nieożywionej
mogą pośrednio spowodować zmiany w tzw. ogólnej spójności obszaru NATURA 2000,
a więc zmiany w przedmiocie jego ochrony, na który składają się gatunki lub siedliska.

Dokonany przegląd literatury i dotychczasowych doświadczeń państw Unii

Europejskiej dotyczących przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko w obszarach
NATURA 2000 wskazuje na istotny niedobór informacji pochodzących z obu tych grup
źródeł. W literaturze specjalistycznej praktycznie nie stwierdzono publikacji, które odnosiłyby
się w szczególności do tego typu prognoz, odróżniając ich procedurę i metodologię od ocen
przeprowadzanych na terenach nie włączonych do sieci NATURA 2000. Wydaje się, że
sytuacja taka może być spowodowana dwiema głównymi przyczynami:

•

W procesie typowania i desygnowania obszarów do sieci NATURA 2000, starano się
wybierać takie tereny, co do których istniało małe prawdopodobieństwo, że na ich
obszarze lub w sąsiedztwie będą planowane działania, mogące mieć znaczący
niekorzystny wpływ dla elementów przyrody podlegających ochronie – w związku z tym
niewielka była liczba przypadków, w których istniała potrzeba sporządzenia takiej oceny
i nie było możliwości, aby wytworzyła się praktyka i doświadczenie związane

EKO-KONSULT

z wykonywaniem ocen w obszarach NATURA 2000 – wystąpienie tego typu sytuacji
sygnalizowane jest np. we Francji.

•

Państwa UE zobowiązane do implementacji ustaleń dyrektyw UE, w szczególności
Dyrektywy siedliskowej (92/43/EEC) i jej art.6, dotyczącego zarządzania obszarami
NATURA 2000, w tym sporządzania ocen wpływu na środowisko, nie wywiązały się
z tego obowiązku w przewidzianych terminach; w związku z tym w przypadku planowania
realizacji przedsięwzięć lub innych działań potencjalnie zagrażających spójności obszaru
NATURA 2000, oceny wpływu na środowisko nie były sporządzane lub też wykonywano
je na podstawie innych przepisów (nie dotyczących implementacji sieci), jeśli wystąpiły
do tego przesłanki prawne. Komisja Europejska zwróciła uwagę na takie zaniedbania
kilku państwom członkowskim (np. Belgii i Grecji), zobowiązując je do poprawy sytuacji.

Konkludując wymienione przyczyny, można stwierdzić, że doświadczenie w zakresie

procedury i metodologii sporządzania ocen oddziaływania na środowisko w obszarach
NATURA 2000 jest aktualnie dopiero kształtowane, a Polska, jako członek UE od 1 maja
2004 roku, powinna uzyskać i wnieść własny dorobek do zasobu tych doświadczeń.

Opisane powyżej sytuacje, skłoniły Komisję Europejską do podjęcia działań

w kierunku wypracowania procedur i metodologii, które (bazując na ustaleniach artykułu 6
Dyrektywy siedliskowej) ułatwiłyby państwom członkowskim UE opracowanie
przedmiotowych ocen. Pierwszym krokiem było opracowanie i udostępnienie w roku 2000
przez Komisję opracowania zatytułowanego „Zarządzanie obszarami NATURA 2000:
ustalenia artykułu 6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EEC”

. Dokument ten wyjaśnia

i interpretuje poszczególne ustępy 6(1) - 6(4) artykułu 6. W kontekście procedury ocen
wpływu na środowisko kluczowe znaczenie mają uwagi odnoszące się do artykułu 6(3) i 6(4),
który wyjaśnia przesłanki wskazujące na konieczność przystąpienia do procedury oceny
i sporządzenia raportu oceny. Szczególne znaczenie ma szerokie rozumienie pojęć „plan”
i „projekt” (przedsięwzięcia), obejmujące wszystkie działania, które mogą spowodować
znaczące szkodliwe skutki dla obszarów NATURA 2000. Uznaje się także za niezbędne
przeprowadzanie konsultacji społecznych w przypadku każdej oceny przeprowadzanej na
mocy artykułu 6(3). Kwestię dyskusji może stanowić co najwyżej zakres tych konsultacji.

Z kolei, wyjaśnienie artykułu 6(4) zawiera interpretację sytuacji, w których (pomimo

znaczącego negatywnego wpływu na obszar NATURA 2000) działanie może być
zrealizowane. Może to nastąpić w przypadku wystąpienia imperatywnych przyczyn
wynikających z nadrzędnego interesu publicznego (społecznego lub gospodarczego). Artykuł
określa także sytuacje w których na obszarach, gdzie występują siedliska lub gatunki
o priorytetowym znaczeniu, działania mogą być zrealizowane pomimo ich niekorzystnego
wpływu. Należą do nich względy dotyczące zdrowia ludzkiego, bezpieczeństwa publicznego
oraz pozytywne skutki o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska. Zastosowanie
wymienionych wyjątków musi zostać zatwierdzone przez Komisję Europejską

Managing Natura 2000 sites: the provisions of Article 6 of the ‘Habitats’ Directive 92/43/EEC, European Commission,

Brussels, 2002.

EKO-KONSULT

(DG Środowisko). We wszystkich opisanych powyżej sytuacjach muszą zostać zastosowane
środki kompensujące, o których Komisja powinna zostać poinformowana.

Rys.3. Procedura oceny skutków wpływu planu lub przedsięwzięcia (PP)

dla obszaru NATURA 2000 z punktu widzenia założeń jego ochrony

(źródło: Managing NATURA 2000 sites ..., 2000)

Czy plan / projekt (PP) jest bezpośrednio

związany lub konieczny do zagospodarowania

obszaru Natura 2000 w celu jego ochrony?

Czy PP może w istotny sposób oddziaływać na

obszar Natura 2000?

Ocenić skutki oddziaływania PP dla przyjętego

celu ochrony przyrody obszaru Natura 2000

Czy PP może mieć niekorzystny wpływ na

spójność obszaru Natura 2000?

Czy istnieją rozwiązania alternatywne?

Przeredagowanie (powtórne

opracowanie) PP

Czy w obrębie obszaru Natura 2000 znajdują się

siedliska lub zamieszkują gatunki o priorytetowym

znaczeniu?

Czy istnieją imperatywne przyczyny

wynikające z nadrzędnego interesu

publicznego?

Czy istnieją względy odnoszące się do zdrowia ludz-

kiego, bezpieczeństwa publicznego lub pozytywne skutki

o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska?

Zgoda na realizację

PP nie może

zostać wydana

Zgoda na realizację PP

może zostać wydana ze

względu na imperatywne

przyczyny wynikające z

nadrzędnego interesu

publicznego, po wyrażeniu

opinii przez Komisję Euro-

pejską – muszą zostać pod-

jęte środki kompensujące

Zgoda na realizację

PP może zostać

wydana, po podjęciu

działań

kompensujących,

o których została

poinformowana

Komisja Europejska

Zgoda na realizację

PP może zostać

wydana

TAK

NIE

TAK

NIE

TAK

NIE

TAK

NIE

TAK

NIE

EKO-KONSULT

Procedura oceny wynikająca z artykułu 6(3) i 6(4) została przedstawiona na

schemacie (Rys.

3). Schemat ten identyfikuje kluczowe momenty w procedurze

sporządzania oceny wpływu na środowisko obszaru NATURA 2000, od których właściwego
przeprowadzenia zależy poprawność całej oceny i ewentualna konieczność
przeprowadzania wszystkich etapów tej procedury. Schemat ten nie identyfikuje jednak
wyraźnie tych etapów, dlatego można go określić jako ogólny. Do najważniejszych
kluczowych momentów procedury zaliczyć należy:

•

Ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie może w znaczący niekorzystny sposób
oddziaływać na obszar NATURA 2000 – jeśli nie, to może on zostać zrealizowany.

•

Stwierdzenie, czy istnieją rozwiązania alternatywne, których zastosowanie istotnie
ograniczy albo zlikwiduje ewentualne znaczące niekorzystne skutki działania dla obszaru
NATURA 2000 – jeśli istnienie takich rozwiązań zostanie wykazane, po przeprowadzeniu
oceny wstępnej, której wynik będzie pozytywny, można wydać zgodę na realizację planu
lub przedsięwzięcia.

•

Jeśli takie alternatywy nie występują, konieczne jest ustalenie, czy w obszarze NATURA
2000 występują typy siedlisk i / lub gatunki o priorytetowym znaczeniu, zdefiniowane
w artykule 1 Dyrektywy siedliskowej i wymienione w załącznikach I i II do tej dyrektywy.
W zależności od ich obecności, zróżnicowany jest dalszy tok procedury.

•

Jeśli takie typy siedlisk lub gatunki nie występują, działanie może być dopuszczone do
realizacji tylko w przypadku wystąpienia imperatywnych przyczyn wynikających
z nadrzędnego interesu publicznego. Pomimo istnienia pewnych przypadków prawnych,
dotyczących tych przyczyn (które jednak nie odnoszą się do sieci NATURA 2000),
Europejski

Trybunał Sprawiedliwości dotychczas nie przedstawił jednoznacznej

interpretacji tego pojęcia. Jedynym pewnikiem jest to, że interes ten musi zaspokajać
szersze i długoterminowe potrzeby społeczne, a nie może nim być interes służący
jedynie firmom lub osobom fizycznym. Ponieważ brak jasnej interpretacji może na tym tle
prowadzić do konfliktów interesów i nieporozumień, ostateczna decyzja o podjęciu
działań musi być w takich przypadkach wydana przez Komisję Europejską
(DG

Środowisko),

łącznie z zatwierdzeniem zaproponowanych środków

kompensujących, jeśli zgoda na podjęcie działań zostanie wydana.

•

Jeśli na obszarze NATURA 2000 występują priorytetowe typy siedlisk lub gatunki,
a działanie nadal jest proponowane do realizacji, pomimo jego niekorzystnego wpływu na
środowisko, to w pierwszym rzędzie powinno zostać ustalone, czy istnieją przyczyny
realizacji tego działania wynikające z konieczności ochrony zdrowia ludzkiego lub
bezpieczeństwa publicznego lub też wystąpienia pierwszorzędnych pozytywnych
skutków dla środowiska. Interpretacja tych pojęć, chociaż nieco bardziej konkretna niż
pojęcia „imperatywnych przyczyn wynikających z nadrzędnego interesu publicznego”,
także może wzbudzać pewne wątpliwości i rodzić nieporozumienia. Jeśli nie występuje
żadna z wyżej wymienionych przyczyn, należy w dalszym ciągu zastosować procedurę
opisaną w poprzednim punkcie (4), polegającą na ustaleniu, czy występują inne

EKO-KONSULT

imperatywne przyczyny. Jeśli nie wystąpią, zgodna na realizację działania nie może być
wydana.

Omawiany dokument interpretacyjny wymienia pojedyncze przypadki prawne, które

miały miejsce w trakcie przeprowadzania procedury oceny wpływu na środowisko
w obszarze NATURA 2000. Nie są one jednak obszerniej omawiane i nie wnoszą
bezdyskusyjnych rozstrzygnięć do rozwiązania problemów interpretacyjnych, które zostały
wyżej omówione. Z tego względu uznano, że dokument ten, pomimo iż stanowi istotny krok
metodologiczny dążący do usprawnienia procedury opracowania ocen wpływu na
środowisko w obszarach NATURA 2000, powinien być poszerzony o opracowanie o bardziej
instruktażowym charakterze.

W konsekwencji tych ustaleń, w listopadzie 2001 roku w Zakładzie Oceny

Oddziaływań Szkoły Planowania Uniwersytetu Oxford Brookes (Impact Assessmant Unit,
School of Planning, Oxford Brookes University) został opracowany dokument zatytułowany
„Ocena planów i projektów znacząco zagrażających obszarom NATURA 2000: poradnik
metodologiczny dotyczący ustaleń artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EEC”

który został w roku 2002 wydany jako oficjalny poradnik Unii Europejskiej w serii
„Environment themes: Nature”. Gwarancją wysokiego poziomu tego dokumentu jest
opracowanie go przez jeden z najbardziej doświadczonych i profesjonalnych zespołów
zajmujących się w państwach Unii Europejskiej ocenami oddziaływania na środowisko.

Punkt wyjścia dla opracowania tego poradnika stanowił poprzednio omawiany

dokument z 2000 roku „Zarządzanie obszarami NATURA 2000...”. Poradnik poszerza jednak
ustalenia tamtego dokumentu podając w szczególności liczne przykłady postępowania
oparte na przypadkach ocen przeprowadzanych w państwach UE oraz proponując zestaw
standardowych formularzy (matryc), które mogą być zastosowane przy sporządzaniu oceny.
Zastosowanie poradnika nie jest w żadnym stopniu obligatoryjne. Dopuszcza pełną
fakultatywność i modyfikacje oraz zmiany poszczególnych części poradnika, dostosowujące
jego treść do regulacji prawnych oraz tradycji i doświadczeń przeprowadzania ocen
w poszczególnych państwach.

Zaproponowany schemat procedury i metodologii OOŚ w obszarach NATURA 2000 definiuje
cztery podstawowe fazy tego procesu, szczegółowo przedstawione na schemacie (Rys.4):

Assessment of plans and projects significantly affecting Natura 2000 sites: Methodological guidance on the provisions of

Article 6(3) and (4) of the Habitats Directive 92/43/EEC, European Communities, Luxembourg, 2002

EKO-KONSULT

Wstępny opis projektu / planu (PP) i opis obszaru Natura 2000

podlegającego wpływom PP lub ich łączna charakterystyka

Ustalenie, czy PP jest bezpośrednio powiązany lub konieczny

do zarządzania obszarem Natura 2000 i czy jest pozbawiony

znaczących wpływów na obszar Natura 2000

W porozumieniu z właściwą administracją ochrony przyrody

i innymi właściwymi władzami opracowanie macierzy (schematu)

oceny znaczących oddziaływań na obszar Natura 2000

Ustalenie, czy występują prawdopodobne

znaczące oddziaływania

Poddać bezpośrednio właściwym procedurom

zatwierdzającym (autoryzującym)

Zgromadzenia pełnych informacji dotyczących PP

i charakteryzowanego obszaru

W oparciu o zasadę przezorności, przeprowadzenie wnioskowa-

nia, czy spójność obszaru nie będzie zagrożona przez PP

Jeśli to możliwe, zaprojektowanie właściwych środków

łagodzących, które zlikwidują lub zminimalizują

niekorzystne oddziaływania

Opracowanie właściwego raportu oceny, który powinien być dos-
tępny dla konsultantów z właściwych agencji i dla społeczeństwa

Sformułowanie komentarza potwierdzającego przeprowadzone

konsultacje, obiektywnie konkludującego, że niekorzystne

oddziaływania dla spójności obszaru Natura 2000 pozostały

Poddać wprost właściwym procedurom

zatwierdzającym (autoryzującym)

Ocena (i wybór) rozwiązań alternatywnych

Ustalenie, czy istnieją rozwiązania alternatywne

Szczegółowy opis rozwiązań alternatywnych

i powrót do fazy I lub II

Ustalenie, czy obszar zamieszkują gatunki lub występują

na nim siedliska o priorytetowym znaczeniu (które są zagrożone)

Stwierdzenie, czy występują imperatywne

przyczyny wynikające z nadrzędnego

interesu publicznego

Ustalenie, czy występują przyczyny związane z ochroną zdrowia lub

bezpieczeństwa ludzi albo ważnymi korzyściami środowiskowymi

PP nie może być

zrealizowany

Ustalenie, czy występują inne imperatywne przyczyny

wynikające z nadrzędnego interesu publicznego

Ustanowienie komitetu sterującego, który zaprojektuje środki

kompensujące, określi procedury ich wprowadzania oraz

zaprojektuje plan zarządzania i monitoringu obszaru Natura 2000

Zatwierdzenie przez DG Środowisko środków kompensujących

PP może być zrealizowany

FAZA I

. RO

ZPO

ZNANI

E I

KWALI

KACJ

NIE

TAK

NIE

TAK

II. O

ŁA

TAK

NIE

III. O

ZWIAZA

ALTERNATYWNYCH

FAZA I

. O

ENA PRZYPADKÓ

W KTÓ

YCH

BRAK ALTERNATYW A SZKO

DLI

DDZI

ŁYWANI

A NADAL I

TNI

JĄ

PP nie może być

zrealizowany

NIE

TAK

Rys.4. Proponowany schemat oceny wpływu projektów i planów na obszary NATURA 2000

według „Assessment of plans and project ...” 2002

EKO-KONSULT

•

Faza I: Rozpoznanie (problemu) – proces identyfikacji znaczących oddziaływań
projektów lub planów, występujących indywidualnie lub w powiązaniu z innymi projektami
lub planami, na obszary NATURA 2000 oraz określenia prawdopodobnego znaczenia
(rangi, intensywności) tych oddziaływań.

•

Faza II: Właściwa ocena – określenie oddziaływań związanych z realizacją projektów lub
planów, występujących indywidualnie lub w powiązaniu z innymi projektami lub planami,
na spójność obszaru NATURA 2000, w szczególności na strukturę i funkcje obszaru oraz
jego cele ochronne. W przypadku stwierdzenia znaczących szkodliwych oddziaływań,
przeprowadzenie oceny środków łagodzących te oddziaływania.

•

Faza III: Ocena rozwiązań alternatywnych – proces proponowania alternatywnych dróg
osiągnięcia celów projektów lub planów, które unikają znaczących oddziaływań dla
spójności obszarów NATURA 2000.

•

Faza IV: Ocena przypadków, w których brak jest alternatywnych rozwiązań, a szkodliwe
oddziaływania nadal istnieją – ocena proponowanych środków kompensujących tam,
gdzie na podstawie oceny imperatywnych przyczyn wynikających z nadrzędnego interesu
publicznego wynika, że projekt lub plan powinien być zrealizowany.

Każda faza oceny powinna zostać zakończona opracowaniem formularza lub

matrycy, ujmujących syntetycznie rezultaty przeprowadzonych czynności.

Podstawową, podkreślaną zasadą, która powinna być przestrzegana przy

sporządzaniu ocen w obszarach NATURA 2000 jest zasada przezorności (precautionary
principle), której stosowanie wymaga, aby wszędzie tam, gdzie istnieje brak pewności co do
wystąpienia negatywnych oddziaływań, cele ochrony obszaru NATURA 2000 były nadrzędne
w stosunku do innych celów, co skutkuje powstaniem obowiązku przeprowadzenia oceny
wpływu działań, produktów i procedur na środowisko.

Innym ważnym wskazaniem poradnika jest ustalenie, że tam, gdzie plany lub projekty

są przedmiotem dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących OOŚ i strategicznych OOŚ, ocena
przeprowadzona na podstawie artykułu 6 może stanowić część procedury sporządzanej
w obrębie oceny realizowanej na podstawie tych dyrektyw

. Jednak, jeśli ocena

sporządzana na podstawie artykułu 6 Dyrektywy Siedliskowej stanowi część oceny
przeprowadzanej w oparciu o ogólne przepisy dotyczące OOŚ, to część oceny dotycząca
wpływu na obszar NATURA 2000 powinna być wyraźnie wyodrębniona lub też sporządzona
w formie odrębnego dokumentu (raportu).

Poradnik zawiera także poszerzony komentarz, dotyczący kryteriów określania

imperatywnych przyczyn wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. Uznano, na

Wydaje się, że ustalenie to można także przenieść na poziom prawa krajowego, jeśli została do niego zaimplementowana

treść wymienionych dyrektyw. Jeśli więc przepisy danego państwa przewidują wykonanie oceny dla danego planu lub
projektu (przedsięwzięcia), który jednocześnie oddziałuje na obszar Natura 2000 to ocena oddziaływania na ten obszar może
być częścią powszechnie stosowanej procedury OOŚ, z dalej wymienionymi zastrzeżeniami.

EKO-KONSULT

podstawie analizy przypadków, że wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia takich
przyczyn ma miejsce w sytuacji:

•

projektów lub planów dotyczących udowodnionych potrzeb społecznych lub
środowiskowych;

•

projektów lub planów, których celem jest szczególne polepszenie zdrowia lub
bezpieczeństwa publicznego;

•

projektów lub planów mających na celu szczególne działania prowadzące do ochrony
życia i mienia ludzkiego.

Poradnik potwierdza także, iż interes publiczny może być nadrzędny jedynie

wówczas, gdy jest on długoterminowy, natomiast krótkoterminowe interesy ekonomiczne lub
inne nie są wystarczające, aby zrównoważyć długoterminowe interesy ochronne wynikające
z istnienia sieci NATURA 2000.

W poszczególnych fazach sporządzania oceny zalecane jest przeprowadzenie

kolejnych kroków, w opisanej poniżej kolejności, ponieważ rezultaty każdego poprzedniego
kroku są podstawą dla realizacji następnego. I tak w fazie I (rozpoznania) kolejno należy
przeprowadzić:

•

ustalenie, czy proponowany plan lub projekt jest bezpośrednio powiązany lub konieczny
do zarządzania obszarem NATURA 2000 – jeśli należy on do tej grupy działań, to dalsza
ocena nie jest przeprowadzana

•

opis projektu lub planu,

•

charakterystykę obszaru NATURA 2000 podlegającego oddziaływaniom,

•

ocenę znaczenia (roli) oddziaływań,

•

wnioski z przeprowadzenia fazy I oceny.

Faza I powinna zakończyć się sporządzeniem matrycy rozpoznania (wzór: zał. 2A),

a w przypadku stwierdzenia braku znaczących niekorzystnych oddziaływań – raportem
ustalenia braku oddziaływań (zał. 2B).

Faza II (ocena właściwa) powinna obejmować następujące kroki:

•

zgromadzenie wymaganych informacji,

•

przeprowadzenie prognozowania oddziaływań,

•

określenie tych oddziaływań, które mogą mieć negatywny wpływ na cele ochronne
(spójność) obszaru NATURA 2000,

•

przegląd i ocena zaproponowanych środków łagodzących wpływy projektu lub planu na
obszar,

•

wnioski z przeprowadzenia fazy II oceny.

Faza II powinna się zakończyć wykonaniem raportu oceny środków łagodzących

(zał. 2C) oraz ogólnym raportem oceny właściwej (zał. 2D).

Trzeba także stwierdzić, czy środki proponowane do zarządzania jednym obszarem Natura 2000, nie będą miały ujemnego

wpływu na inny obszar. Jeśli takie oddziaływanie zostanie stwierdzone, konieczne jest przeprowadzenie oceny.

EKO-KONSULT

W fazie III (ocena rozwiązań alternatywnych) zalecane jest wykonanie następujących

kroków:

•

określenie rozwiązań alternatywnych,

•

ocena rozwiązań alternatywnych,

•

wnioski z przeprowadzenia fazy III oceny.

Dokumentami wyjściowymi z III fazy oceny powinny być:

•

matryca oceny rozwiązań alternatywnych (wykonana odrębnie dla każdego z
proponowanych rozwiązań) (zał. 2E);

•

raport oceny rozwiązań alternatywnych (zbiorczy dla wszystkich proponowanych
rozwiązań) (zał. 2F);

•

matryca ewidencji oceny rozwiązań alternatywnych, w której podsumowano proces
konsultowania proponowanych rozwiązań alternatywnych (zał. 2G).

Ostatnia, IV faza oceny opracowywana w przypadku braku zadowalających

rozwiązań alternatywnych, powinna obejmować takie kroki, jak:

•

określenie środków kompensujących, jeśli okaże się, że realizacja działań jest
niezbędna, pomimo jego znaczących negatywnych oddziaływań na obszar NATURA
2000,

•

ocena środków kompensujących,

•

wnioski z przeprowadzenia fazy IV oceny.

Faza IV powinna się zakończyć wypełnieniem dwóch matryc:

•

matrycy oceny środków kompensujących (zał. 2H);

•

matrycy ewidencji oceny środków kompensujących, w której podsumowano proces
konsultowania proponowanych środków (zał. 2 I).

Kompletna ocena powinna się zakończyć streszczeniem sporządzonym

w standardowej formie (zał. 2J).

Zaprezentowane w omawianym poradniku podejście wskazuje, że ocena wpływu na

środowisko w obszarach NATURA 2000 powinna być sporządzana przy zastosowaniu
standardowych procedur i metodologii wykorzystywanych także przy opracowaniu ocen
wynikających z innych przepisów niż artykuł 6(3) i 6(4) Dyrektywy Siedliskowej. Specyfikę
przedmiotowej oceny powinien warunkować przede wszystkim cel jej sporządzania, którym

jest najlepsza możliwa ochrona obszaru NATURA 2000. Ze względu na podmiot
oddziaływań, którym jest spójność obszaru NATURA 2000 oraz składające się na nią
siedliska i gatunki, szczególnie szerokie powinno być zaangażowanie w ocenę specjalistów
z zakresu biologii, w tym ekologii roślin i zwierząt, hydrobiologii oraz geochemii

i hydrochemii. Autorzy poradnika zalecają wykorzystanie przy prognozowaniu oddziaływań
szeregu metod, powszechnie stosowanych w praktyce ocen oddziaływania na środowisko,
do których należą:

•

bezpośrednie pomiary terenowe (np. zasięgu utraconych siedlisk);

•

łańcuchy przyczynowo-skutkowe i sieci powiązań, służące przede wszystkim do
identyfikacji skutków pośrednich różnych rzędów i skutków skumulowanych;

EKO-KONSULT

•

ilościowe modele prognostyczne;

•

ekstrapolacja informacji pochodzących z wcześniej wykonanych podobnych ocen;

•

opinie i oceny eksperckie;

•

opis i korelacja przestrzenna współwystępowania różnych czynników fizycznych
i biologicznych;

•

analizy pojemności środowiska dla różnych form antropogenicznego oddziaływania;

•

analizy ekosystemowe prowadzone na poziomie krajobrazu, zbiorowisk i populacji.

Zaproponowane procedury i rozwiązania metodologiczne wydają się w znacznej

części przydatne do zastosowania w warunkach polskich dla potrzeb ocen oddziaływania na
środowisko w obszarach NATURA 2000. Wymagać one będą jedynie pewnego
dostosowania do krajowych uwarunkowań prawnych sporządzania tych ocen, które będzie
możliwe dopiero po uchwaleniu nowej lub znowelizowaniu istniejącej ustawy o ochronie
przyrody w zakresie związanym z wprowadzeniem w Polsce sieci NATURA 2000 oraz po
dokonaniu innych niezbędnych zmian w odpowiednich przepisach (np. w Prawie ochrony
środowiska).

Drobne uwagi dotyczące doświadczeń w zakresie sporządzania ocen oddziaływania

na środowiska w obszarach NATURA 2000 zawarte są także w opracowaniach: „Turystyka
zrównoważona i NATURA 2000. Zalecenia, inicjatywy i dobra praktyka w Europie”

wydanym przez Komisję Europejską w 2001 roku oraz „Ku dokumentowi doradczemu
dotyczącemu NATURA 2000 i leśnictwa. Wyzwania i trudności”

opracowanym przez

Komisję w 2002 roku. Zawarte w nich informacje nie wnoszą szczególnych nowych
informacji wykraczających poza wcześniej omówiony zakres. Potwierdzają jedynie, że zakres
działań, dla których powinna być przeprowadzona procedura ocen oddziaływania na
środowisko, jest szeroki. Należą do nich na przykład działania odnoszące się do gospodarki
leśnej, które mogą mieć niekorzystny wpływ na obszary NATURA 2000 (jak np. wywóz
drewna z lasu ciężkim sprzętem).

Sustainable tourism and Natura 2000. Guidelines, initiatives and good practices in Europe. Annex, vol.II, Environment DG –

European Commission, Luxembourg, 2001

Towards a guidance document on Natura 2000 and forestry. „Challenges and opportunities, Environment DG, 2002

EKO-KONSULT

ANALIZA KRAJOWYCH UWARUNKOWAŃ FORMALNO-
PRAWNYCH REALIZACJI OCEN ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO W GRANICACH PROJEKTOWANYCH
OBSZARÓW NATURA 2000

Na dzień sporządzenia niniejszej analizy Rzeczypospolita Polska nie wprowadziła do

krajowego porządku prawnego żadnych specjalnych uregulowań poświęconych procedurze
ocen oddziaływania planów i przedsięwzięć na obszary sieci NATURA 2000. Prace
legislacyjne w tym przedmiocie pozostają jednak w toku.

Podwaliny dla powyższej regulacji tworzą obecnie:

•

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie przyjęcia
„Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007-2010”;

•

Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r. o ogłoszeniu Koncepcji
polityki przestrzennego zagospodarowania kraju;

•

Uchwała Nr 105 Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2000 r. w sprawie przyjęcia Narodowej
Strategii Rozwoju Regionalnego 2001-2006.

Akty te nie mają waloru powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie przyjęcia

„Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007-2010” odwołuje się w swej treści do założeń VI Programu działań Wspólnoty
Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001-2010, w myśl których realizacja
zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia
obywateli UE. Środkiem. poprawy środowiska ma być między innymi utworzenie europejskiej
sieci ekologicznej NATURA 2000 obejmującej około 15% powierzchni państw członkowskich
Unii Europejskiej. Dla realizacji powyższego zadania konieczne jest wedle treści uchwały
przyjęcie strategii: ochrony różnorodności biologicznej, ochrony georóżnorodności, ochrony
zasobów wodnych oraz ochrony przyrody. Strategie te mają z kolei odegrać istotną rolę
w regionalnym kształtowaniu środowiska przyrodniczego, szczególnie na etapie
sporządzania wojewódzkich strategii rozwoju oraz planów zagospodarowania
przestrzennego.

zob. Druk Sejmowy Nr 1982 z dnia 4.09.2003 r.

M.P. Nr 33, poz.433

M.P. Nr 26, poz.432

M.P Nr 43, poz.851

EKO-KONSULT

Za działania konieczne uznano w uchwale:

•

przyjęcie nowej ustawy o ochronie przyrody;

•

rozszerzenie zakresu monitoringu przyrodniczego działającego w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska o zadania wynikające z konwencji i porozumień
międzynarodowych oraz prawa Unii Europejskiej;

•

wzmocnienie etatowe i techniczne komórek organizacyjnych do spraw ochrony przyrody
w Ministerstwie Środowiska, urzędach wojewódzkich i jednostkach samorządu
terytorialnego; które będą zarządzały obszarami sieci NATURA 2000;

•

zwiększenie udziału środków finansowych przeznaczonych na ochronę przyrody przez
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W uchwale Nr 105 Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2000 r. w sprawie przyjęcia

Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2001-2006 wskazano, że poza Narodową
strategią wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich wyraźne implikacje dla polityki
rozwoju regionalnego zawarte są w: Narodowej Strategii Ochrony Środowiska (projekt) oraz
II Polityce Ekologicznej Państwa. Obszary NATURA 2000 uznane zostały w powyższych.
dokumentach za priorytetowe, gdyż wymagają najwięcej i najbardziej kosztownych działań
uwzględniających między innymi dostosowanie do wymagań prawa wspólnotowego.

Ich realizacja w sposób istotny wpłynie na jakość środowiska, a także na poprawę warunków
życia i stanu zdrowia ludności. Równie istotny w kontekście polityki rozwoju regionalnego
państwa jest wpływ takich przedsięwzięć na stymulację rozwoju gospodarczego regionów
poprzez zwiększenie ich atrakcyjności inwestycyjnej. Obecny brak odpowiedniej
infrastruktury ochrony środowiska stanowi w wielu przypadkach istotny czynnik
ograniczający możliwości inwestowania i rozwoju oraz zmniejszający konkurencyjność
poszczególnych regionów.

W ogłoszonej w 2001 r. Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju

wskazuje się, że wzmocnienie skuteczności ochrony obszarów szczególnie cennych pod
względem przyrodniczym oraz wkomponowanie ich w szerszy przestrzennie i funkcjonalnie
spójny system osłony ekologicznej, jest kluczowym zagadnieniem polityki przestrzennej.
Wstępne koncepcje tego systemu przyjmują, że obejmie on około 30% powierzchni kraju,
a istotą jego zagospodarowania powinno być dostosowanie struktury oraz intensywności
gospodarowania do kryteriów wynikających z walorów przyrodniczych, w powiązaniu
z systemem ochrony środowiska przyjętym w Unii Europejskiej (NATURA 2000).
Nieprzekraczalną granicą rozwoju rolnictwa, leśnictwa i rekreacji w obszarze objętym tym
systemem powinna być w myśl przywołanej Koncepcji naturalna pojemność przyrodnicza
ekosystemów, a podstawową zasadą zagospodarowania przestrzennego - wyeliminowanie
sytuacji ekologicznie konfliktowych, wynikających z rozwoju funkcji.

Korelacje do procedury ocen przedsięwzięć i planów wymaganej na podstawie

art. 6(3) Dyrektywy siedliskowej wykazują obecnie:

EKO-KONSULT

•

ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska;

•

ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;

•

ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody.

Zgodnie z art. 40 i następnymi Prawa ochrony środowiska przeprowadzenia

postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty
dokumentów przestrzennych i sektorowych, których opracowywanie przez centralne lub
wojewódzkie organy administracji przewidziane jest w ustawach.

Stosownie do brzmienia art. 46 przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny

oddziaływania na środowisko wymagane jest również w postępowaniach o wydanie
niektórych decyzji w sprawie planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco
oddziaływać na środowisko.

Wskazane unormowania są następstwem wprowadzenia do polskiego systemu

prawa Dyrektyw:

•

Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej i Parlamentu Europejskiego 2001/42/EC z dnia
27.06.2001 r. w sprawie oceny skutków wpływu niektórych planów i programów na
środowisko,

•

Dyrektywy Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków
niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska.

Wskazane przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska w ich obecnym kształcie nie

w pełni odpowiadają wymaganiom Dyrektywy siedliskowej.

Dz.U. Nr 62, poz. 627, zm.: Dz.U. Nr 115, poz.1229, Dz.U. z 2002r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271

i nr 233, poz. 1957; z 2003r. Nr 46, poz. 392; Nr 80, poz. 717, Nr 80, poz. 721, Nr 175, poz. 1693, Nr 190, poz. 1865

Dz.U. Nr 80, poz. 717

Dz.U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, Nr 100, poz.1085, Nr 110, poz. 1189 i Nr 145, poz. 1623; z 2002r. Nr 130 poz. 1112,

z 2003r. Nr 80, poz. 717

EKO-KONSULT

WARIANTOWE PROPOZYCJE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE
OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W GRANICACH
PROJEKTOWANYCH OBSZARÓW SIECI EKOLOGICZNEJ
NATURA 2000

ARIANT

1: „O

DRĘBNE PRZEPISY

OOŚ

DLA OBSZARÓW NATURA

2000”: procedura

szczególna postępowania w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięć
i projektów dokumentów strategicznych na obszarach sieci NATURA 2000,
ustanowiona w

ramach ustawy o

ochronie przyrody, wyłączająca

stosowanie przepisów zawartych w ustawie Prawo ochrony środowiska

Ideą powyższego wariantu jest stworzenie przepisów szczególnych, które wyznaczać

będą pełny i samodzielny reżim prawny oceny oddziaływania na środowisko wykonywanej
dla obszarów zaliczonych do sieci NATURA 2000, spełniający zarazem wymagania
przewidziane dla ocen dotyczących przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko oraz ocen projektów dokumentów strategicznych. Obszary sieci NATURA 2000
rządzić by się miały w zakresie zagospodarowania terenów wyłącznie „swoim” prawem.
Argumentem przeciwko temu wariantowi są: tworzenie kolejnej względem istniejących
procedury specjalnej, konieczność przynajmniej częściowego powielenia procedur
istniejących i dodatkowego określenia rodzajów postępowań administracyjnych, w których
przewidziana wariantem procedura miała by być stosowana.

ARIANT

2 : „R

OZSZERZENIE ISTNIEJĄCYCH PROCEDUR

OOŚ”: ustanowienie procedury

oceny oddziaływania przedsięwzięć i projektów dokumentów strategicznych
na obszarach sieci NATURA 2000 przez adaptację istniejących przepisów
o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko zawartych
w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz rozszerzenie zakresu ich
stosowania na przedsięwzięcia nieklasyfikowane jako mogące znacząco
oddziaływać na środowisko oraz projekty dokumentów strategicznych nie
objęte art.40 ustawy – Prawo ochrony środowiska, mogące istotnie wpłynąć
na obszary sieci natura 2000

Istotą omawianego wariantu jest wykorzystanie dla ocen wykonywanych dla

obszarów sieci NATURA 2000 już istniejących procedur określonych ustawą Prawo ochrony
środowiska, przy dodaniu odpowiednich kroków procedury specyficznych dla obszarów sieci
i rozszerzeniu zakresu stosowania procedur na te przedsięwzięcia lub plany i programy,
które mogą wpływać na obszary należące do sieci NATURA 2000, a nie są ujęte w Prawie
ochrony środowiska.

ARIANT

3 : „W

YODRĘBNIENIE PROCEDURY

OOŚ

W USTAWIE

RAWO OCHRONY

ŚRODOWISKA

”: ustanowienie odrębnej, a zarazem dodatkowej procedury

oceny oddziaływania przedsięwzięć i dokumentów strategicznych na
obszarach sieci NATURA 2000 w ramach ustawy Prawo ochrony

EKO-KONSULT

środowiska mającej zastosowanie łącznie z

procedurami dotyczącymi

przedsięwzięć albo planów i programów bądź samodzielnie w odniesieniu
do przedsięwzięć nieklasyfikowanych jako mogące znacząco oddziaływać
na środowisko oraz planów i programów nie objętych art. 40 ustawy Prawo
ochrony środowiska.

Zgodnie z tym wariantem osobna procedura „naturowa” włączana byłaby

analogicznie do procedury udziału społecznego w tych przypadkach, w których
przedsięwzięcia i projekty dokumentów strategicznych określone w ustawie Prawo ochrony
środowiska jako wymagające postępowania w sprawie OOS obejmowałyby swym
przedmiotem obszar sieci NATURA 2000. W pozostałych przypadkach procedura miałaby
samodzielne zastosowanie.

Konkludując, na podstawie przeprowadzonej analizy wyżej opisanych wariantów,

wstępnie można zarekomendować do dalszych rozważań wariant 2. Argumentem najbardziej
przemawiającym za sugerowanym rozwiązaniem jest ograniczanie ilości procedur
postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko sporządzanych w toku procesu
inwestycyjnego lub opracowania projektów dokumentów strategicznych, jak też eliminacja
potencjalnych sprzeczności między rezultatami ocen sporządzanych według różnych
procedur.

Tym samym, mając do wyboru możliwość kreowania:

•

nowej procedury w projekcie ustawy o ochronie przyrody (wariant 1);

•

nowej procedury w ramach istniejącego prawa ochrony środowiska (wariant 3) lub

•

rozszerzenie procedur istniejących w ustawie Prawo ochrony środowiska (wariant 2),

najkorzystniej oceniono wariant 2.

EKO-KONSULT

USZCZEGÓŁOWIENIE WYBRANEGO WARIANTU
PROPOZYCJI POSTĘPOWANIA W SPRAWIE OCENY
ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W GRANICACH
PROJEKTOWANYCH OBASZARÓW SIECI NATURA 2000.

Transpozycja wymagań art. 6(3) Dyrektywy 92/43/EEC w przedmiocie obowiązku

przeprowadzania procedury oceny oddziaływania przedsięwzięć i programów na obszarach
sieci NATURA 2000, według sformułowanego w rozdziale 5 wariantu II: „Rozszerzenie
istniejących procedur OOŚ” wymaga:

•

adaptacji istniejących przepisów o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na
środowisko zawartych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
oraz ustawie z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania
i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych, skorelowanej z nowelizacją ustawy
o ochronie przyrody ustanawiającą polską sieć obszarów NATURA 2000,

•

rozszerzenie zakresu stosowania tych przepisów na:

−

przedsięwzięcia nieklasyfikowane jako mogące znacząco oddziaływać na
środowisko, mogące istotnie wpłynąć na obszary sieci NATURA 2000,

−

projekty dokumentów nie objęte art. 40 ustawy Prawo ochrony środowiska, mogące
istotnie wpłynąć na obszary sieci NATURA 2000,

−

przedsięwzięcia i projekty dokumentów dotyczące terenów położonych poza
granicami obszarów zaliczonych do sieci NATURA 2000, których lokalizacja albo
ustanowienie może jednak spowodować znaczące oddziaływanie obejmujące swoim
zasięgiem obszar przynależny do sieci.

Nawiązując do przebiegu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na

środowisko wymagane odniesienia lub zmiany zebrać można w sześciu grupach:
1) przepisy zawierające odesłanie do Dyrektywy Rady 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992 roku

w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, wskazujące na źródło
obowiązku przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko;

2) przepisy ustanawiające obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie OOŚ

w odniesieniu do planów lub przedsięwzięć, które nie są bezpośrednio związane
z planami zarządzania obszarami sieci NATURA 2000, ale które mogą na nie
w znaczący sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi
planami lub przedsięwzięciami;

3) przepisy określające mechanizm kwalifikowania planów i przedsięwzięć pozostających

poza przedmiotem normowania ustawy Prawo ochrony środowiska do obowiązku
przeprowadzenia postępowania w sprawie OOŚ;

4) przepisy rozszerzające katalog kryteriów kwalifikujących przedsięwzięcie do nałożenia

obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko o kryteria powiązane
z przedmiotem ochrony na obszarze sieci NATURA 2000 oraz rozszerzające zakres
prognoz lub raportów o elementy szczególne związane z położeniem lub oddziaływaniem
na obszar zaliczony do sieci NATURA 2000;

EKO-KONSULT

5) przepisy ustanawiające katalog przesłanek dopuszczających ustanowienie planu lub

lokalizację lub realizację przedsięwzięcia pomimo negatywnej oceny skutków planu lub
przedsięwzięcia dla obszaru należącego do sieci NATURA 2000, będącej wynikiem
sporządzenia prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko;

6) przepis kompetencyjny określający obowiązek odstąpienia od uchwalenia lub przyjęcia

planu albo odmowy udzielenia zgody na lokalizację lub realizację przedsięwzięcia lub
związanego z nim uprawnienia, w sytuacji gdy będzie on oddziaływać bezpośrednio na
przedmiot ochrony na obszarze należącym do sieci NATURA 2000.

Zakres zmian legislacyjnych w ustawie Prawo ochrony środowiska dot. przedsięwzięć

i programów, niezbędnych dla wprowadzenia uregulowań Dyrektywy siedliskowej
92/43/EEC, uwzględniający podział na opisane wyżej grupy, został zilustrowany na
przedstawionych poniżej rysunkach 5 i 6.

ALI

IKACJA

KAŻDE PRZEDSIĘWZIĘCIE

brak postępowania

w sprawie OOS

KLASYFIKOWANE
JAKO MOGĄCE
ZNACZĄCO
ODDZIAŁYWAĆ
NA ŚRODOWISKO
wg Dz.U. 2002.179.1490

NIEKLASYFIKOWANE
JAKO MOGĄCE
ZNACZĄCO
ODDZIAŁYWAĆ
NA ŚRODOWISKO
wg Dz.U. 2002.179.1490

1) O

ŁANI

E DO DYREKTYWY SI

EDLI

SKOWEJ

3) M

ŻLIWO

ŚĆ

NACZ

ODDZ

ŁY

ANI

A ?

PRZ

EDSI

ĘWZ

IĘ

CIE NA O

BSZ

ARZ

E NAT

URA

2000 LU

B P

ĄCE EM

ISJ

E NA O

BSZ

AR NAT

URA

2000

WAL

ORY

NAT

2000

PRZ

EDM

RAPO

ewidencja na

potrzeby

sprawozdawczości

IMPER

TYW

zezwolenie

Rys. 5. Zakres zmian legislacyjnych w ustawie Prawo ochrony środowiska dotyczący przedsięwzięć

niezbędnych dla wprowadzenia uregulowań Dyrektywy 92/43/EEC

post. w spr. OOŚ art.46 i n. Poś

RAPO

TAK

NIE

TAK

NIE

DECYZJA

ODMOW

naruszające walory
NATURA 2000

dopuszczalne ze

względu na

NATURA 2000

etapy procedury wymagające
działań legislacyjnych

minimalny zakres koniecznych
działań legislacyjnych

EKO-KONSULT

Grupy przepisów oznaczone numerami 4), 5), 6) odzwierciedlają minimalny zakres

zmian legislacyjnych koniecznych dla wprowadzenia art.6(3) i art.6(4) Dyrektywy siedliskowej
do polskiego porządku prawnego. Dla takiego wariantu, któremu jednak przypisać by można
jedynie rolę etapu dochodzenia do zgodności z przepisami Dyrektywy siedliskowej,
kwalifikacja do obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko,
równoznaczna uznaniu znaczącemu wpływowi na obszary sieci NATURA 2000, odbywałaby
się za pomocą katalogu przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
listy projektów dokumentów wymagających przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko na podstawie art. 40 Prawa ochrony środowiska.

Niewystarczalność rozwiązania wynika jednakże z faktu, że polskie przepisy

wprowadzające postanowienia dyrektyw 85/337/EEC oraz 2001/42/EC nie wyczerpują

KAŻDY PLAN

4) WALO

RY NATURA 2000 JAKO

EMENT

PRO

uchwalenie

przez

właściwy

organ

- projekt koncepcji przestrzennego

zagospodarowania kraju,

- projekty planów zagospodarowa-

nia przestrzennego

- projekty strategii rozwoju

regionalnego,

- projekty polityk, strategii, planów

lub programów
w dziedzinie przemysłu,
energetyki, transportu,
telekomunikacji, gospodarki
wodnej, gospodarki od-padami,
leśnictwa, rolnic-twa,
rybołówstwa, turystyki i
wykorzystywania terenu, których
opracowywanie przez centralne
lub wojewódzkie organy
administracji przewidziane jest
w ustawach.

Projekty dokumentów związanych
z programo-waniem i planowaniem
rozwoju:
- przyjmowane przez organy

administracji rządowej,

- uchwalone przez organy

administracji samorządowej.

) ODW

ANIE DO DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ

3) MO

LIWO

ŚĆ

ZNACZ

CEGO

ODDZIA

YWANIA

) DOKUM

ENT OBEJ

JĄ

CY ZASI

GIEM

OBSZAR NATURA 2

LUB POWODUJ

CY SKUT

I NA OBSZARZE NATURA 2

Rys. 6. Zakres zmian legislacyjnych w ustawie Prawo ochrony środowiska dotyczących programów,

niezbędnych dla wprowadzenia uregulowań Dyrektywy 92/43/EEC

brak postępowania

w sprawie OOS

ewidencja na

potrzeby

sprawozdawczości

KWALIFIKACJA

TAK

NIE

post. w spr. OOŚ art.46 i n.Poś

OGNOZA

dopuszczalne
ze względu
na NATURA 2000

naruszający
walory
NATURA 2000

DECYZJA

TAK

NIE

5) I

RATY

6) ODM

etapy procedury wymagające
działań legislacyjnych
minimalny zakres koniecznych
działań legislacyjnych

EKO-KONSULT

zakresu definicji „każdego planu lub przedsięwzięcia”, które może w znaczący sposób
oddziaływać na obszar zaliczony do sieci NATURA 2000.

6.1. P

RZEPISY ODSYŁAJĄCE DO

YREKTYWY

ADY

92/43/EEC

Obowiązek powyższy wynika z art.

23 Dyrektywy siedliskowej, opisanego

w poprzednich rozdziałach. Przywołanie tytułu dyrektywy: „Dyrektywa Rady Wspólnot
Europejskich 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych
oraz dzikiej fauny i flory, tu: wskazujące również na źródło obowiązku przeprowadzenia
postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, winno być zawarte

w przepisach o charakterze ustrojowym, jak np. definicji obszaru NATURA 2000, obszaru
specjalnej ochrony lub obszaru o znaczeniu dla Wspólnoty.

6.2. K

LAUZULA GENERALNA USTANAWIAJĄCA OBOWIĄZEK PRZEPROWADZENIA

POSTĘPOWANIA W SPRAWIE

OOŚ

DLA PLANÓW LUB PRZEDSIĘWZIĘĆ

MOGĄCYCH ZNACZĄCO ODDZIAŁYWAĆ NA OBSZAR SIECI

NATURA 2000

Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 40 ust. 1 określa kryteria kwalifikowania

projektów dokumentów strategicznych ze względu na obowiązek przeprowadzenia
postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Kryteria te wynikają miedzy
innymi z:

•

rodzaju dokumentu planistycznego (projekty: koncepcji przestrzennego
zagospodarowania kraju, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii
rozwoju regionalnego),

•

rodzaju przedmiotu dokumentu strategicznego (projekty dokumentów strategicznych
w dziedzinie: przemysły, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,
gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystania
terenu),

•

organu administracyjnego odpowiedzialnego za sporządzenie dokumentu (opracowane
przez centralne lub wojewódzkie organy administracji),

•

źródła obowiązku opracowania dokumentu (ustawowego).

Natomiast dodatkowym kryterium kwalifikacji w przypadku postępowania w sprawie

oceny oddziaływania na środowisko jest potencjalny wpływ dokumentu strategicznego na
obszary sieci NATURA 2000 niezależne do rodzaju dokumentu, organu administracji oraz
źródła obowiązku.

W przypadku przedsięwzięć ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 46 ust. 4

obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko
odnosi do dwóch rodzajów kryteriów:

•

rodzaju przedsięwzięcia (dwa rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko),

EKO-KONSULT

•

rodzaju decyzji administracyjnej (o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
o pozwoleniu na budowę, pozwolenie wodnoprawne i inne).

Również w odniesieniu do przedsięwzięć dodatkowym kryterium kwalifikacji

w przypadku postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko jest potencjalny
wpływ planowanego przedsięwzięcia na obszary sieci NATURA 2000 niezależnie od rodzaju
przedsięwzięcia oraz rodzaju decyzji.

W odróżnieniu od definicji przedsięwzięcia przyjętej w art. 46 ust. 2 w ustawie Prawo

ochrony środowiska nie zapisano definicji takich pojęć, jak: strategia, polityka, plan, program.
Nie można także odnieść się do żadnej uniwersalnej definicji wymienionych dokumentów
strategicznych. Dlatego tez dla potrzeb niniejszej ekspertyzy, która powinna możliwie ogólnie
lecz jednoznacznie definiować projekty dokumentów strategicznych, których potencjalne
oddziaływanie na obszary NATURA 2000 trzeba rozpatrywać, należałoby określić
wszelkiego rodzaju projekty dokumentów związanych z programowaniem i planowaniem
rozwoju, przyjmowane przez organy administracji rządowej lub uchwalonych przez organy
administracji samorządowej.

W celu objęcia obowiązkiem przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny

oddziaływania na środowisko wszystkich planów i przedsięwzięć, w rozumieniu art.6(3)
Dyrektywy siedliskowej, nowelizacji wymagają:

•

katalog polityk, strategii, planów lub programów określony art. 40 ust. 1 Prawa ochrony
środowiska;

•

zakres obowiązku przeprowadzania postępowań w sprawie oddziaływania przedsięwzięć
na środowisko określonego w art. 46 ust. 1 Prawa ochrony środowiska.

Nowa redakcja art.

40 ust.

1 winna zmierzać do objęcia obowiązkiem

przeprowadzania oceny oddziaływania na środowisko, łącznie:

•

projektów polityk, strategii, planów lub programów dotyczących bezpośrednio obszarów
należących do sieci NATURA 2000 lub innych obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty
Europejskiej lub mogących znacząco oddziaływać na cele ochrony tych obszarów,
z wyłączeniem planów zarządzania tymi obszarami tworzonymi na podstawie przepisów
o ochronie przyrody,

•

projektów dokumentów opracowywanych przez Parlament, organy administracji
publicznej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego, niezależnie od formy
wprowadzenia ich w życie.

Proponowana zmiana zbiega się w części z postulowanymi zmianami

dostosowującymi w pełni brzmienie art. 40 do wymagań Dyrektywy 2001/42/EC.

Alternatywą dla rozwiązania jest stworzenie katalogu imiennie określonych polityk,

strategii, planów lub programów, uznawanych przez ustawodawcę za spełniające przesłanki.

Nowa redakcja obowiązku przeprowadzania postępowań w sprawie oddziaływania

przedsięwzięć na środowisko, określonego w art. 46 ust. 1 Prawa ochrony środowiska, winna
obejmować, obok przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:

EKO-KONSULT

•

inne przedsięwzięcia położone na obszarach należących do sieci NATURA 2000 lub
innych obszarach o znaczeniu dla Wspólnoty Europejskiej,

•

przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na cele ochrony obszarów należących
do sieci NATURA 2000 lub innych obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty Europejskiej, dla
których obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko został określony na podstawie opinii organu (wojewody, działającego jako
organ ochrony przyrody).

Definicja „przedsięwzięcia” zawarta w art. 46 ust. 2, jak też katalog decyzji zawarty

w ust. 4, do którego odwołuje się ta definicja są wystarczające z punktu widzenia wymagań
Dyrektywy siedliskowej.

Proponuje się jednocześnie:

•

przyjąć odpowiednie stosowanie art. 51 ust. 1 pkt 2 i art. 50 ust. 2, w przypadku gdy
przedsięwzięcie inne niż określone w art. 51 ust. 1 pkt 1 jest położone na obszarach
należących do sieci NATURA 2000 lub innych obszarach o znaczeniu dla Wspólnoty
Europejskiej,

•

przyznać wojewodzie, działającemu jako organ ochrony przyrody, określoną w art. 48
ust. 2 Prawa ochrony środowiska kompetencję do uzgodnienia decyzji, o których mowa
w art. 46 ust. 4, w przypadku gdy przedsięwzięcie jest położone na obszarach
należących do sieci NATURA 2000 lub innych obszarach o znaczeniu dla Wspólnoty
Europejskiej, albo pozytywnie zaopiniowano obowiązek przeprowadzenia postępowanie
w sprawie oceny oddziaływania na środowisko z uwagi na możliwość znaczącego
oddziaływania na cele ochrony tych obszarów.

6.3. K

WALIFIKOWANIE DO OBOWIĄZKU PRZEPROWADZENIA POSTĘPOWANIA W SPRAWIE

OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PLANÓW I PRZEDSIĘWZIĘĆ NIE DOTYCZĄCYCH

BEZPOŚREDNIO ALBO NIE POŁOŻONYCH NA OBSZARACH ZALICZONYCH DO SIECI

NATURA 2000

Przy aprobacie zmian opisanych w rozdziale 6.2. kwalifikacja „innych” planów lub

przedsięwzięć do obowiązku przeprowadzania postępowania w sprawie OOŚ,
w przypadkach gdy obowiązek taki nie będzie wynikał z mocy prawa, powinna być
prowadzona przez:

•

organ opracowujący projekt dokumentu lub wprowadzający zmiany do przyjętego już
dokumentu

•

organ administracji prowadzący postępowanie administracyjne w zmierzające do
wydania decyzji określonych w art. 46 ust. 4 Prawa ochrony środowiska,

w obu przypadkach po zasięgnięciu opinii wojewody, działającego jako organ ochrony
przyrody.

Propozycja przyznania kompetencji do współdziałania wojewodzie (wojewódzkiemu

konserwatorowi przyrody) wychodzi z założenia, iż organ ten prowadzi dokumentację stanu

EKO-KONSULT

przyrody, a w szczególności cennych ze względów naukowych lub rzadkość występowania
tworów przyrody, obszarów przyrodniczych i innych składników przyrody oraz rejestr
rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, jak też że
na podstawie przepisów o ochronie przyrody posiadać będzie wiążącą kompetencję do
kształtowania celów ochrony na obszarach sieci NATURA 2000.

Proponuje się jednocześnie:

•

przyznać wojewodzie, działającemu jako organ ochrony przyrody, określoną w art. 43
ust. 1. kompetencję do zaopiniowania projektu dokumentu oraz określoną w art. 48 ust. 2
Prawa ochrony środowiska kompetencję do uzgodnienia decyzji, o których mowa w
art. 46 ust. 4, w przypadku gdy przedsięwzięcia jest położone na obszarach należących
do sieci NATURA 2000 lub innych obszarach o znaczeniu dla Wspólnoty Europejskiej,
albo pozytywnie zaopiniowano obowiązek przeprowadzenia postępowanie w sprawie
oceny oddziaływania na środowisko z uwagi na możliwość znaczącego oddziaływania
na cele ochrony tych obszarów;

•

ująć wojewodę, działającego jako organ ochrony przyrody, w katalogu organów
wymienionych w art. 45, w powyższych przypadkach;

•

ująć w katalogu sytuacji, kiedy wymagane jest sporządzenie raportu o oddziaływaniu
przedsięwzięcia na środowisko (art. 51 ust.1), przypadek kiedy pozytywnie zaopiniowano
obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko z uwagi na możliwość znaczącego oddziaływania na cele ochrony obszarów
należących do sieci NATURA 2000 lub innych obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty
Europejskiej; pozwoli to na uniknięcie ponownego opiniowania potrzeby wykonania
raportu i wprowadzenie zasady, że kwalifikacja przedsięwzięcia położonego poza
wymienionymi obszarami do postępowania w sprawie OOŚ równoznaczna jest
obowiązkowi wykonania raportu.

6.4. K

RYTERIA POWIĄZANE Z CELAMI OCHRONY OBSZARU SIECI

NATURA 2000

KWALIFIKUJĄCE PRZEDSIĘWZIĘCIE LUB DOKUMENTY DO NAŁOŻENIA OBOWIĄZKU

SPORZĄDZENIA RAPORTU LUB PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

W nawiązaniu do propozycji zaprezentowanych w rozdziałach 6.2 i 6.3 tryb

kwalifikacji dokumentów lub przedsięwzięć do sporządzenia raportu lub prognozy
oddziaływania na środowisko można odnieść do:

•

projektów dokumentów planistycznych i strategicznych, obejmujących zasięgiem swoich
ustaleń tereny, na których są położone obszary NATURA 2000;

•

projektów dokumentów planistycznych i strategicznych, nie obejmujących swoim
zasięgiem terenów, na których są położone obszary NATURA 2000, których ustalenia
mogą jednak znacząco wpływać na te obszary;

•

projektów przedsięwzięć położonych na obszarach NATURA 2000;

•

projektów przedsięwzięć położonych poza obszarami NATURA 2000, które mogą
wpływać znacząco na te obszary.

EKO-KONSULT

Proponuje się, aby opisywany tu tryb kwalifikacji projektów dokumentów lub

przedsięwzięć w niektórych przypadkach miał charakter dwustopniowy:

•

kwalifikacja wstępna (stopień I) dotyczyłaby stwierdzenia, czy projekt dokumentu lub
przedsięwzięcia w ogóle ma zostać poddany procedurze postępowania w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko – dotyczyłaby ona tylko tych dokumentów i przedsięwzięć,
nie położonych w obszarach NATURA 2000, z wyjątkiem przedsięwzięć, które nie zostały
wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24.09.2002 roku w sprawie
określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia
raportu o oddziaływaniu na środowisko, dla których decyzje wymieniono w art. 46, ust.4
ustawy Prawo ochrony środowiska, nawet jeśli są one położone w obszarze NATURA
2000 – dla tych przedsięwzięć kwalifikacja wstępna może także być przeprowadzana;

•

kwalifikacja ostateczna (stopień II), stanowiąca w praktyce pierwszy etap procedury
postępowania w sprawie oddziaływania na środowisko, przesądzająca o tym, czy dla
projektu dokumentu lub przedsięwzięcia powinna być sporządzona prognoza lub raport
oddziaływania na środowisko. Byłaby ona przeprowadzona dla wszystkich projektów
dokumentów lub przedsięwzięć, które, albo z powodu obowiązku prawnego, albo z racji
wstępnej kwalifikacji, zostały uznane za mogące znacząco oddziaływać na obszar
NATURA 2000.

Zakres proponowanych kwalifikacji i organów je przeprowadzających dla różnych

kategorii dokumentów i przedsięwzięć zaprezentowano na rys.7.

W przypadku wdrożenia propozycji przedstawionej w rozdz.

6.2, dotyczącej

dokumentów obejmujących swoim zasięgiem obszary NATURA 2000, która prowadzi do
poszerzenia zakresu dokumentów wymienionych w art. 40, ust. 1 ustawy Prawo Ochrony
Środowiska lub stworzenia listy dokumentów, dla których będzie istniał obowiązek
sporządzania prognozy, nie zaistnieje obowiązek dokonywania wstępnej kwalifikacji, gdyż
wszystkie te dokumenty będą podlegały obowiązkowi przeprowadzenia postępowania
w sprawie OOŚ. Ponieważ ustalenia zawarte nie we wszystkich dokumentach planistycznych
lub strategicznych, muszą potencjalnie generować znaczące oddziaływania dla obszarów
NATURA 2000, powinno się dla tej kategorii dokumentów wprowadzić kwalifikację
ostateczną, przeprowadzoną przez wojewodę (wojewódzkiego konserwatora przyrody), jako
organ ochrony przyrody, który potwierdzał by obowiązek sporządzenia prognozy dla tej
kategorii dokumentów. Kryteria służące do przeprowadzenia kwalifikacji ostatecznej zostaną
przedstawione w dalszej części rozdziału.

EKO-KONSULT

* przedsięwzięcia wymienione w Rozporządzeniu RM z dn.24.09.2002 r. w par.2, ust.1
** przedsięwzięcia wymienione w Rozporządzeniu RM z dn.24.09.2002 r. w par.2, ust.1
*** rozwiązanie alternatywne – można także zrezygnować z kwalifikacji wstępnej (opis w tekście)

Dla dokumentów, których ustalenia nie obejmują swoim zasięgiem obszarów

NATURA 2000, kwalifikacja powinna być dwustopniowa – kwalifikacji wstępnej dokonywałby
organ sporządzający dokument strategiczny lub planistyczny (np. starosta, prezydent,
burmistrz, wójt)

, a tryb kwalifikacji ostatecznej powinien być taki, jak dla poprzednio

opisanej kategorii dokumentów. Kryteria służące do przeprowadzenia kwalifikacji wstępnej
zostaną szczegółowo przedstawione w dalszej części rozdziału.

Przedsięwzięcia wymienione w Rozporządzeniu RM z dnia 24.09.2002 roku, jeśli

należą do grupy przedsięwzięć wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na
środowisko (par.2, ust.1 rozporządzenia), automatycznie będą wymagać opracowania oceny
wpływu na obszary NATURA 2000, jeśli są położone w ich obrębie. W tym przypadku nie
musi być przeprowadzana ani kwalifikacja wstępna, ani ostateczna.

Jeśli w obszarze NATURA 2000 będzie położony projekt przedsięwzięcia, dla którego

sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagane (par.3, ust.1

W przypadku dokumentów o zasięgu wojewódzkim lub krajowym kwalifikacja taka nie jest konieczna, gdyż zawsze będą one

obejmować obszary NATURA 2000.

Inne przedsięwzięcia

Przedsięwzięcia gr.II

Rodzaj

i położenie

projektowanego

działania

Kwalifikacja

wstępna – do

procedury OOŚ

Obowiązek

sporządzenia

prognozy lub
raportu OOŚ

Kwalifikacja

ostateczna

– do wykonania

dokumentu oceny

Dokumenty

organ opracowu-

jący / inwestor

organ opracowu-

jący / organ wy-

dający decyzję

WKP w imieniu

Wojewody

organ opracowu-

jący / inwestor

AN ETAP

Rys.7. Proponowany tryb przeprowadzania kwalifikacji dla różnych kategorii dokumentów i przedsięwzięć

Przedsięwzięcia gr.I

łani

a w obs

rac

TURA

2000

Kwalifikacja wstępna

***

Kwalifikacja ostateczna

Prognoza oddziaływania na środowisko

Raport o oddziaływaniu na środowisko

Inne przedsięwzięcia

Przedsięwzięcia gr.II

Dokumenty

Przedsięwzięcia gr.I

łani

a w obs

rac

TURA

2000

Kwalifikacja wstępna

***

Kwalifikacja ostateczna

Prognoza oddziaływania na środowisko

Raport o oddziaływaniu na środowisko

łani

a poz

a obs

rem

TURA

2000

Kwalifikacja wstępna

***

Kwalifikacja ostateczna

Kwalifikacja wstępna

***

Kwalifikacja ostateczna

Kwalifikacja wstępna

***

Kwalifikacja ostateczna

EKO-KONSULT

rozporządzenia), wówczas uzasadnione wydaje się przeprowadzenie kwalifikacji ostatecznej
przez organ ochrony przyrody na szczeblu wojewódzkim, we wcześniej podanym trybie.

W przypadku projektów przedsięwzięć nie wymienionych w przywołanym wyżej

rozporządzeniu, zaliczonych do kategorii „innych” zaproponować można dwa alternatywne
rozwiązania. Pierwsze – bardziej logiczne i spójne z propozycją zmian legislacyjnych
opisanych w rozdz. 6.2, polegałoby na tym, iż prowadzona byłaby tylko kwalifikacja
ostateczna, przez wojewódzki organ ochrony przyrody. Logika tego rozwiązania może
jednak napotkać na przeszkody natury organizacyjnej. Można się mianowicie obawiać, że
służby wojewódzkiego konserwatora przyrody, reprezentującego wojewodę jako organ
ochrony przyrody, mogą nie podołać kwalifikacji setek „innych” przedsięwzięć, które mogą
być realizowane w obszarach NATURA 2000, szczególnie w obszarach specjalnej ochrony
utworzonych w oparciu o Dyrektywę ptasią, których powierzchnia w większości przypadków
osiąga kilkadziesiąt tysięcy hektarów, a niekiedy przekracza 100.000 ha. W związku z tym
można zaproponować drugie rozwiązanie, w którym najpierw dokonywana jest kwalifikacja
wstępna, na niższym szczeblu, a dopiero później ostateczna, na szczeblu wojewódzkim.
Pojawia się jednak pytanie, kto miałby takiej wstępnej kwalifikacji dokonywać i na podstawie
jakich kryteriów? Wydaje się, że mógłby jej dokonywać zarówno inwestor, jak w przypadku
kwalifikacji przedsięwzięć wymienionych w Rozporządzeniu RM z dnia 24.09.2002 roku, dla
których raport o oddziaływaniu na środowisko jest sporządzany obligatoryjnie lub
fakultatywnie, jak i organ administracji (np. gminny) – jednak w obu przypadkach pod
warunkiem, że zostanie ustanowiona lista przedsięwzięć (najlepiej w formie odrębnego
rozporządzenia), które będą podlegać obowiązkowi kwalifikacji ostatecznej lub też lista
przedsięwzięć wyłączonych z takiego obowiązku, które ze swojej natury z bardzo małym
prawdopodobieństwem mogą znacząco oddziaływać na obszary NATURA 2000, pomimo ich
położenia na tych obszarach. Oczywiście, aby którykolwiek z tych podmiotów mógł dokonać
takiej kwalifikacji musi posiadać dostęp do informacji o lokalizacji obszarów NATURA 2000
w danym regionie (w formie kartograficznej). Informacja taka powinna być dostępna
w Internecie oraz w siedzibie organu ochrony przyrody (u wojewódzkiego konserwatora
przyrody), a w miarę możliwości także w siedzibach starostw i urzędów gmin dla objętych
nimi jednostek administracyjnych i jednostek sąsiednich. Wydaje się jednak, że kluczowe
znaczenie informacyjne będą miały dane zawarte w Internecie. Sporządzone na zlecenie MŚ
mapy obszarów NATURA 2000 w podziałce 1:50.000 oraz Standardowe Formularze Danych
(SFD) powinny w sposób dostateczny spełniać te funkcje. Aktualny stan implementacji
Dyrektywy siedliskowej do polskiego prawa wskazuje, że tymczasowo bardziej możliwe jest
jednak wprowadzenie pierwszego z przedstawionych wariantów.

W odniesieniu do projektów przedsięwzięć położonych poza obszarami NATURA

2000, jeśli zostały one wymienione w par.2, ust.1 Rozporządzenia RM z dnia 24.09.2002
roku, powinny one podlegać kwalifikacji ostatecznej na szczeblu wojewódzkim, w celu
stwierdzenia, czy raport o oddziaływaniu na środowisko powinien zawierać odrębną część
dotycząca wpływu na obszary NATURA 2000. Jeśli przedsięwzięcie zostało wymienione
w par. 3, ust.1 Rozporządzenia RM z dnia 24.09.2002 roku lub też nie zostało w nim ujęte,

EKO-KONSULT

czyli należy do kategorii „innych” przedsięwzięć, powinno ono podlegać kwalifikacji
dwustopniowej: wstępnej, prowadzonej przez starostę, prezydenta miasta, burmistrza lub
wójta oraz ostatecznej, prowadzonej przez wojewódzkiego konserwatora przyrody
reprezentującego wojewodę.

Jak wynika z powyżej przedstawionych wariantów kwalifikacja wstępna powinna być

przeprowadzona dla projektów dokumentów i przedsięwzięć zlokalizowanych poza
obszarami NATURA 2000, z wyjątkiem możliwego wariantu prowadzenia kwalifikacji
wstępnej także dla „innych” przedsięwzięć położonych w obszarach NATURA 2000. Jednak
w ostatnim przypadku kwalifikacja wstępna powinna być prowadzona na podstawie kryteriów
zaproponowanych dla kwalifikacji ostatecznej, przedstawionych w dalszej części rozdziału.
Dla projektów dokumentów i przedsięwzięć położonych poza obszarami NATURA 2000,
które potencjalnie mogą oddziaływać na te obszary, kwalifikacja wstępna powinna być
prowadzona przez organ opracowujący dokumenty lub prowadzący postępowanie
administracyjne, zmierzające do wydania decyzji z art. 46 ust. 4 ustawy Prawo ochrony
środowiska. Wstępnie dla tej kwalifikacji można zarekomendować dwa kryteria:

•

odległość terenu objętego ustaleniami projektu dokumentu lub przedsięwzięcia od
obszaru NATURA 2000;

•

związek funkcjonalny terenu objętego ustaleniami projektu dokumentu lub
przedsięwzięcia z obszarem NATURA 2000.

Kryterium odległości jest bardzo subiektywne, gdyż ściśle wiąże się z „siłą”

(intensywnością) oddziaływań generowanych przez działanie zapisane w projekcie
dokumentu lub przedsięwzięcia. Możliwe są sytuacje, w których działania realizowane
kilkadziesiąt metrów od obszaru NATURA 2000 nie oddziaływują na niego, ze względu na
małą „siłę”, jak i takie, przy których działania realizowane kilkadziesiąt kilometrów od obszaru
NATURA 2000 będą na niego oddziaływać ze względu na swoją dużą „siłę”. Subiektywizm
tego kryterium powoduje, iż mało celowe jest podawanie jednej odległości od obszaru
NATURA 2000, której promień powinien objąć dokumenty i przedsięwzięć wskazane, jako
konieczne do prowadzenia postępowania w sprawie oddziaływania na środowisko. Kryterium
to można rozpatrywać jedynie łącznie z następnym kryterium – funkcjonalnym. Podejmując
próbę sformułowania niezależnego kryterium odległościowego, wydaje się, że można je
zastosować samodzielnie tylko dla „innych” przedsięwzięć, nie wymienionych

w Rozporządzeniu RM z dnia 24.09.2002 roku. Z ich skali wynika, że prawdopodobieństwo
oddziaływania przez nie na obszary położone dalej niż kilka kilometrów od ich granic jest
minimalne. Dlatego można uznać za dopuszczalne metodycznie przyjęcie, że w kategorii
„innych” przedsięwzięć do ostatecznej kwalifikacji dopuszczone zostaną te przedsięwzięcia,
dla których odległość pomiędzy najbliższej położonymi granicami zasięgu przedsięwzięcia
i obszaru NATURA 2000 nie przekroczy np. 5 km.

Kryterium związku funkcjonalnego terenu przedsięwzięcia z obszarem NATURA

2000 jest z pewnością bardziej obiektywne od kryterium odległości, jednak wymagające
większej wiedzy i większej ilości informacji, aby można je było zastosować. Skutki
antropopresji przenoszone są od źródła (przedsięwzięcia, działania) do biorcy oddziaływań

EKO-KONSULT

(np. obszaru NATURA 2000) zazwyczaj trzema drogami: w obiegu wodnym,
atmosferycznym lub denudacyjnym (grawitacyjnym) po powierzchni terenu. W ostatnim
z wymienionych przypadków wpływ na obszar NATURA 2000, ze względu na cechy
ukształtowania terenu Polski, posiada z reguły niewielki zasięg i w praktyce nie powinien
przekraczać odległości kilku kilometrów. Natomiast wpływ poprzez obieg wodny może mieć
znacznie większy zasięg i teoretycznie może wystąpić ze strony wszystkich przedsięwzięć
położonych w tej samej zlewni, w której położony jest obszar NATURA 2000, powyżej tego
obszaru. Oddziaływanie to dotyczyć może w szczególności wszystkich obszarów NATURA
2000 zlokalizowanych w korytach i dolinach rzecznych oraz jeziorach przepływowych. Warto
więc poddać kwalifikacji pod kątem oddziaływania na te obszary wszystkie przedsięwzięcia
położone w zlewni powyżej danego obszaru NATURA 2000, pamiętając, że zlewnie nie
nawiązują do granic administracyjnych, a więc uwzględniając także obszary położone poza
terenem danego województwa lub innej jednostki administracyjnej.

Oddziaływania przenoszone w obiegu atmosferycznym są silniej rozpraszane niż te

migrujące w obiegu wodnym, dlatego określenie zasięgu ich wpływu jest trudniejsze.
W wyborze takich przedsięwzięć (np. emitujących gazy, pyły lub hałas) powodujących
znaczące oddziaływania na obszary NATURA 2000, pomocna byłaby np. analiza częstości
siły i kierunków wiatrów występujących w ich rejonie. Jest to jednak utrudnione, ze względu
na zbyt rzadkie pokrycie kraju siecią punktów pomiarów anemometrycznych, a także dużą
zmienność podanych cech wiatrów. Oprócz tego zanieczyszczenia powietrza mogą być
silnie transformowane pomiędzy miejscem emisji i imisji, między innymi w zależności od
sposobu użytkowania terenu. Odległość zasięgu dyspersji zanieczyszczeń zależy też od
wielu innych parametrów, np. wysokości emitora. Wymienione czynniki stanowią tylko
niewielką część zmiennych, od których zależy zasięg i intensywność wpływu oddziaływań
przenoszonych w obiegu atmosferycznym. Ze względu na ich duża liczbę i złożoność,
proponuje się rezygnację ze sformalizowanego uwzględnienia oddziaływań przenoszonych
w obiegu atmosferycznym na etapie kwalifikacji wstępnej, i uwzględnienie go dopiero na
etapie kwalifikacji ostatecznej dokonywanej przez organ ochrony przyrody na szczeblu
wojewódzkim. Wydaje się, że na etapie kwalifikacji wstępnej wystarczające będzie
zastosowanie wcześniej podanego kryterium odległości 5 km od obszaru NATURA 2000,
które powinno pozwolić na objęcie kwalifikacją ostateczną przedsięwzięć wymienionych
w par. 3, ust. 1 Rozporządzenia RM z dnia 24.09.2002 roku oraz „innych” przedsięwzięć,
które generują oddziaływania przenoszone w obiegu atmosferycznym.

Kwalifikacja ostateczna służyć ma podjęciu decyzji, czy dla projektu dokumentu lub

przedsięwzięcia wymagane będzie sporządzenie prognozy lub raportu o oddziaływaniu na
środowisko. Kwalifikacja ta powinna być bardziej zaawansowana metodologicznie,

w związku z tym za jedyny organ kompetentny do jej przeprowadzenia uznano
wojewódzkiego konserwatora przyrody działającego w imieniu wojewody, jako organu
ochrony przyrody. Do przeprowadzenia tej kwalifikacji minimum niezbędnych informacji
stanowią dane o:

EKO-KONSULT

•

przedmiocie ochrony na obszarze NATURA 2000 (siedliskach przyrodniczych oraz
gatunkach roślin i zwierząt);

•

charakterystyce ustaleń dokumentu planistycznego lub strategicznego albo planowanego
przedsięwzięcia, z których powinny wynikać rodzaje przewidywanych oddziaływań na
obszar NATURA 2000.

Konfrontacja obu tych grup informacji, najlepiej w formie matrycy (macierzy) oceny

oddziaływań, powinna stać się podstawą do podjęcia decyzji o przystąpieniu do lub
odstąpieniu od sporządzenia dokumentu prognozy lub raportu.

Dokonując ostatecznej kwalifikacji należy wziąć pod uwagę, czy planowane działania

mogą wpłynąć na:

•

stan sprzyjający ochronie gatunków lub siedlisk;

•

wewnętrzną spójność obszaru NATURA 2000;

•

wkład obszaru do ekologicznej spójności sieci NATURA 2000.

Definicje stanu ochrony gatunków i siedlisk, jak i stanu sprzyjającego ich

ochronie, zawiera artykuł 1 dyrektywy siedliskowej. W odniesieniu do siedlisk, stan
„sprzyjający” ochronie występuje wówczas, gdy:

•

ich naturalny zasięg i obszary mieszczące się w obrębie tego zasięgu są stałe lub
zwiększają się;

•

struktura i funkcje konieczne do długotrwałego zachowania siedliska istnieją i
prawdopodobnie będą istnieć w dającej się przewidzieć przyszłości;

•

stan ochrony typowych dla siedlisk gatunków jest sprzyjający.

W stosunku do gatunków stan ochrony jest „sprzyjający” gdy:

•

liczebność populacji rozpatrywanych gatunków utrzymuje się w skali długoterminowej
jako trwały składnik swoich naturalnych siedlisk;

•

naturalny zasięg gatunków nie zmniejsza się oraz prawdopodobnie nie ulegnie
zmniejszeniu w dającej się przewidzieć przyszłości;

•

istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć w przyszłości wystarczająco duże siedlisko, aby
utrzymać populacje gatunków przez dłuższy czas.

Jeśli istnieje prawdopodobieństwo, że proponowane działania mogą niekorzystnie

wpłynąć na którąkolwiek z wymienionych cech siedlisk lub gatunków, w którykolwiek
z następujących sposobów:

•

zmniejszyć zasięg siedliska;

•

zmienić strukturę lub podstawowe funkcje siedliska;

•

zmniejszyć liczebność populacji gatunków;

•

zmniejszyć naturalny zasięg gatunku,

oznacza to możliwość wystąpienia niekorzystnych oddziaływań na środowisko obszaru
NATURA 2000 i stanowi przesłankę do sporządzenia prognozy lub raportu o oddziaływaniu
na środowisko. Oceniając prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływania należy wziąć pod
uwagę takie czynniki jak: intensywność, czas trwania i częstotliwość wystąpienia czynników
antropogenicznych, zagrażających obszarowi NATURA 2000.

EKO-KONSULT

Artykuł 6(2) Dyrektywy siedliskowej definiuje także pojęcia „pogarszania” siedlisk

i „płoszenia” zwierząt w obszarach NATURA 2000. Jeśli wystąpi którykolwiek z tych
czynników, stanowi to także przesłankę do sporządzenia prognozy lub raportu.

Komplementarnym z omówionym kryterium jest wewnętrzna spójność obszaru

NATURA 2000. Jest ona definiowana (Managing NATURA 2000 sites) jako „spójność
ekologicznej struktury i funkcji obszaru NATURA 2000 na jego całym terytorium lub siedlisk,
zespołu siedlisk oraz / albo populacji gatunków, dla których obszar ten został włączony do
sieci NATURA 2000” Spójność jest wysoka wówczas, gdy obszar osiąga samoistnie
założenia swojej ochrony, posiada i utrzymuje zdolność do samoistnej naprawy bądź
odbudowy w dynamicznych warunkach rozwoju, a zakres zewnętrznej ingerencji w formę
jego ochrony jest minimalny. Wewnętrzna spójność obszaru może ulec niekorzystnym
zmianom wskutek oddziaływań (bezpośrednich lub pośrednich) na siedliska lub gatunki,
powodując zmiany ich powierzchni lub liczebności. Podstawowym przejawem tych zmian jest
fragmentacja siedliska obszaru, ujawniająca się w formie zmniejszania lub/i rozdrabniania
chronionych siedlisk.

Trzecie kryterium kwalifikacji projektów dokumentów i przedsięwzięć to wkład

obszaru do ekologicznej spójności sieci NATURA 2000. Analizując potencjalny wpływ
proponowanych działań na obszar NATURA 2000 należy wziąć pod uwagę:

•

jakie znaczenie posiada dany obszar dla ochrony gatunków lub siedlisk w określonym
regionie biogeograficznym (np. jaki odsetek liczby osobników gatunku z całego regionu
zamieszkuje dany obszar lub ile procent powierzchni określonych siedlisk występujących
w regionie znajduje się na danym obszarze NATURA 2000 – im większy jest ten udział,
tym wkład obszaru w spójność sieci jest istotniejszy);

•

jaka jest lokalizacja obszaru w stosunku do innych obszarów sieci NATURA 2000 w
danym regionie biogeograficznym (czy obszar łączy się z innymi obszarami sieci, czy
stanowi ważny element sieci – niekoniecznie posiadającej ciągłość przestrzenną –
np. dla gatunków migrujących, jak dużo innych obszarów NATURA 2000 jest położonych
w tej części regionu, w której znajduje się analizowany obszar – ogólnie obszar ma
większe znaczenie dla spójności sieci im ważniejsze są jego funkcje łącznikowe w sieci,
im większe znacznie ma dla postoju gatunków migrujących oraz im mniej jest innych
obszarów NATURA 2000 w tej części regionu biogeograficznego, w której jest on
położony).

Aby dokonać oceny rangi obszaru w opisanym wyżej kontekście, niezbędne jest

posiadanie informacji dotyczących nie tylko określonego obszaru, ale pełnej bazy danych o
wszystkich obszarach NATURA 2000 położonych w konkretnym regionie biogeograficznym
lub przynajmniej w części regionu należącej do Polski.

Analizując wpływ określonego projektu dokumentu lub przedsięwzięcia na obszar

NATURA 2000 należy pamiętać o uwzględnieniu oddziaływań skumulowanych, a więc
powstających w efekcie wdrożenia więcej niż jednego dokumentu lub przedsięwzięcia
oddziaływujących na ten sam obszar. Dlatego istotne jest, aby organ kwalifikujący dokument
lub przedsięwzięcie posiadał wiedzę o innych projektach (zrealizowanych, będących

EKO-KONSULT

w trakcie realizacji i przedłożonych do zaopiniowania), które mogą znacząco oddziaływać na
obszary NATURA 2000. Dlatego, oprócz posiadania dobrej orientacji dotyczącej działań
wywołujących antropopresję, prowadzonych na i w bezpośrednim otoczeniu obszaru
NATURA 2000, organ powinien prowadzić ewidencję opinii i decyzji wydawanych odnośnie
kwalifikacji projektów dokumentów i przedsięwzięć do przeprowadzania procedury oceny
oddziaływania na środowisko. Wynika to z faktu, iż istnieje prawdopodobieństwo, że łączne
oddziaływanie kilku przedsięwzięć może spowodować znaczące oddziaływania na obszary
NATURA 2000, przy braku takiego wpływu ze strony pojedynczego przedsięwzięcia
(np. punktowej eksploatacji wód podziemnych w otoczeniu obszaru). Dlatego konieczne jest
przeanalizowanie oddziaływań skumulowanych.

W trakcie kwalifikacji projektów dokumentów i przedsięwzięć należy także uwzględnić

oddziaływania transgraniczne. Konieczność ta wynika między innymi z przeniesienia do
polskiego prawa Dyrektywy Rady 85/337/EEC, poprawionej dyrektywą 97/11/EC, dotyczącej
ocen wpływu na środowisko oraz z Konwencji Espoo. Dlatego w przypadku województw
graniczących z innymi państwami, należy także wziąć pod uwagę, czy ustalenia danego
projektu dokumentu lub przedsięwzięcia mogą w przyszłości generować oddziaływania na
obszar NATURA 2000 położony na terenie sąsiedniego państwa. Aby możliwe było
stwierdzenie prawdopodobieństwa wystąpienia tych oddziaływań, konieczne jest posiadanie
informacji o lokalizacji tych obszarów za granicą, przynajmniej w odległości kilkudziesięciu
kilometrów od granicy Polski. W trakcie kwalifikowania projektów dokumentów

i przedsięwzięć, jako mogących powodować oddziaływania transgraniczne, należy stosować
podobne kryteria jak te, które zaproponowano w trakcie kwalifikacji wstępnej, czyli kryterium
odległościowe i funkcjonalne. Natomiast progi (np. odległościowe), które należy przyjąć,
powinny być dostosowane do „siły” (intensywności) oddziaływania przedsięwzięć, np. różne
powinny one być dla przedsięwzięć wymienionych w Rozporządzeniu RM z dnia 24.09.2002
roku (dla grupy przedsięwzięć wymagających sporządzenia raportu i mogących wymagać
jego sporządzenia) oraz dla „innych” przedsięwzięć – nie wymienionych w tym
rozporządzeniu.

6.5. O

DMOWA PRZYJĘCIA PLANU LUB ZGODY NA REALIZACJĘ PRZEDSIĘWZIĘCIA

W RAZIE NEGATYWNEJ OCENY SKUTKÓW PLANU LUB PRZEDSIĘWZIĘCIA

DLA OBSZARU NALEŻĄCEGO DO SIECI

NATURA 2000

Dyrektywa siedliskowa wymaga by dopuszczenie do realizacji planu lub

przedsięwzięcia pomimo negatywnej oceny skutków dla obszaru zaliczonego do sieci
NATURA 2000 oraz braku rozwiązań alternatywnych, odbywało się wyłącznie ze względu na
„imperatyw wynikający z nadrzędnego interesu publicznego.”

W konsekwencji zawarty w Prawie ochrony środowiska katalog przypadków, kiedy

z uwagi na wynik postępowania w sprawie OOŚ organ prowadzący to postępowanie winien
odstąpić od przyjęcia projektu dokumentu albo odmówić wydania decyzji, ograniczony
obecnie do sytuacji braku zgody wnioskodawcy na realizację przedsięwzięcia w wariancie

EKO-KONSULT

innym niż wnioskowany, winien zostać rozszerzony o przesłankę: „kiedy z postępowania
w sprawie oceny oddziaływania projektu dokumentu lub przedsięwzięcia na środowisko
wynika, iż plan lub przedsięwzięcie może zagrozić realizacji celów ochrony obszaru
zaliczonego do sieci NATURA 2000 lub innego obszaru o znaczeniu dla Wspólnoty
Europejskiej”. Wymaganie ustanowienia powyższego zakazu, stanowiące przeniesienie
wymogu art.6(4) Dyrektywy siedliskowej, ma charakter bezwzględny.

Zakaz powyższy winien zostać również wprowadzony do ustawy o szczególnych

zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych.

Wyjątki od zakazu, warunkowane również podjęciem działań kompensacyjnych,

obejmować mogą względy:

•

ochrony zdrowia lub życia ludzkiego

•

bezpieczeństwa publicznego

•

ważny interes ochrony środowiska

•

szczególnie ważny interes publiczny lub interes gospodarczy, oraz

Proponuje się nadto by odstąpienie od zakazu z innych szczególnych przyczyn mogło

następować po wyrażeniu zgody przez Ministra Środowiska, wydanej po zasięgnięciu opinii
Komisji Europejskiej. Rozwiązanie takie odpowiada literze art. 6(4) Dyrektywy.

6.6. S

PRAWOZDAWCZOŚĆ

Z uwagi na wynikający z art. 6(4) Dyrektywy siedliskowej obowiązek informowania

Komisji Europejskiej o podjętych działaniach kompensujących oraz obowiązek
sprawozdawczości określony w art. 17 Dyrektywy, konieczne jest ustanowienie po stronie
organu prowadzącego postępowanie w sprawie OOŚ oraz po stronie wojewody jako organu
ochrony przyrody, obowiązku informowania Ministra Środowiska o:

•

przeprowadzonych postępowaniach w sprawie OOŚ odnośnie do dokumentów lub
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na obszary należące do sieci NATURA
2000 lub inne obszary o znaczeniu dla Wspólnoty Europejskiej, dopuszczonych do
przyjęcia lub realizacji;

•

podjętych działaniach kompensujących w przypadku dopuszczenia do realizacji planu lub
przedsięwzięcia pomimo negatywnej oceny skutków dla obszaru zaliczonego do sieci
NATURA 2000.

EKO-KONSULT

PROPOZYCJA RAMOWEJ INSTRUKCJI SPORZĄDZANIA
RAPORTU ORAZ PROGNOZY W CZĘŚCI OBEJMUJĄCEJ
OCENĘ ODDZIAŁYWANIA NA OBSZAR ZALICZONY
DO SIECI NATURA 2000

Tryb sporządzania prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko,

w przypadku wystąpienia znaczących oddziaływań dokumentów lub przedsięwzięć na
środowisko, powinien bazować na dotychczasowej praktyce wypracowanej w trakcie rozwoju
metodologii sporządzania ocen oddziaływania na środowisko, w tym tzw. ocen
strategicznych. Jego modyfikacje powinny być związane ze specyficznymi wymogami
Dyrektywy siedliskowej, związanymi przede wszystkim z występowaniem przypadków,
związanych z tzw. imperatywnymi przyczynami wynikającymi z nadrzędnego interesu
publicznego, które dopuszczają – pod pewnymi warunkami – wdrożenie planu lub
przedsięwzięcia, których realizacja może znacząco oddziaływać na obszar NATURA 2000.

Z punktu widzenia związku raportu lub prognozy oddziaływania na obszar NATURA

2000 z innymi raportami lub prognozami wpływu na środowisko, nie związanymi wprost
z tymi obszarami można przyjąć, że jeśli z przepisów prawa wynika obowiązek sporządzenia
takiego raportu lub prognozy, a jednocześnie ustalenia danego projektu dokumentu lub
przedsięwzięcia wskazują, że może wystąpić znaczące oddziaływanie na obszar NATURA
2000, to wówczas ocena oddziaływania na ten obszar może stanowić część ogólnego
dokumentu oceny, z tym że powinna ona być z niego wyodrębniona w postaci osobnego
tomu lub przynajmniej rozdziału. Jest to konieczne, aby dla części oceny dotyczącej wpływu
na obszar NATURA 2000 można było zastosować tryb wynikający z artykułu 6(3) i 6(4)
Dyrektywy siedliskowej. Oczywiście należy z wysokim prawdopodobieństwem przyjąć, że
niektóre oceny będą wykonywane tylko ze względu na przypuszczalne oddziaływanie
ustaleń dokumentu lub przedsięwzięcia na obszary NATURA 2000 i wówczas cały raport lub
prognoza będzie dotyczył wpływu na obszary tej sieci.

Tryb przeprowadzenia oceny wpływu na środowisko w obszarach NATURA 2000,

ze szczególnym uwzględnieniem przygotowania części dokumentacyjnej tej oceny, został
szczególnie szeroko zaprezentowany w opracowaniu „Ocena planów i projektów znacząco
zagrażających obszarom NATURA 2000: poradnik metodologiczny dotyczący ustaleń
artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy siedliskowej 92/43/EEC”

. Jego ustalenia zostały ogólnie

przedstawione w drugiej części rozdziału 3, a w sposób syntetyczny na rys. 4. Propozycje
zawarte w niniejszym rozdziale w głównej mierze zostały oparte na treści tego poradnika,
a także na polskich i europejskich doświadczeniach w zakresie sporządzania ocen
oddziaływania na środowisko.

Assessment of plans and projects significantly affecting Natura 2000 sites: Methodological guidance on the provisions

of Article 6(3) and (4) of the Habitats Directive 92/43/EEC, European Communities, Luxembourg, 2002

EKO-KONSULT

W postępowaniu w sprawie OOŚ na obszarach NATURA 2000, w przeważającej

części odzwierciedlonym w dokumencie raportu lub prognozy oddziaływania na środowisko,
wyróżnić można cztery podstawowe etapy:

•

kwalifikację (rozpoznanie) projektów przedsięwzięć lub dokumentów;

•

właściwą ocenę oddziaływania ustaleń projektów przedsięwzięć lub dokumentów
na obszary NATURA 2000;

•

ocenę alternatywnych projektów dokumentów lub przedsięwzięć, proponowanych w celu
uniknięcia negatywnych oddziaływań na obszar NATURA 2000;

•

ocenę przypadków, w których satysfakcjonujące rozwiązania alternatywne nie istnieją,
a projektowany dokument lub przedsięwzięcie powinno być zrealizowane ze względu
na imperatywne przyczyny wynikające z nadrzędnego interesu publicznego

z równoczesną oceną zaproponowanych środków kompensujących wpływ negatywnych
oddziaływań.

7.1. F

AZA

I - K

WALIFIKACJA

(

ROZPOZNANIE

)

PROJEKTÓW

Czynności prowadzone w tej fazie mają doprowadzić do podjęcia decyzji, czy

konkretny projekt dokumentu lub przedsięwzięcia może znacząco oddziaływać na obszary
NATURA 2000, z czego wywodzony jest obowiązek sporządzenia prognozy lub raportu o
oddziaływaniu na środowisko. Proponowany tryb tej kwalifikacji został szczegółowo
omówiony w rozdz. 6.4.

Należy jednak przypomnieć, że w trakcie kwalifikacji, pierwszym krokiem po

uzyskaniu informacji o planowanym działaniu i opisu obszarów NATURA 2000, na które
mogą one wpłynąć, jest sprawdzenie, czy projektowany dokument lub przedsięwzięcie nie są
bezpośrednio związane z ochroną lub konieczne do zarządzania obszarem NATURA 2000.
Jeśli projekt należy do tej grupy, powinien być zatwierdzony do realizacji. Trzeba także
uwzględnić fakt, że nawet jeśli dany projekt służy ochronie jednego obszaru NATURA 2000,
to może wystąpić sytuacja, w której będzie on zagrażał innemu obszarowi NATURA 2000.
Klasycznym przykładem może tu być piętrzenie wody w górnej części zlewni cieku, aby
stworzyć korzystne warunki siedliskowe dla gatunków żyjących na tym obszarze, co może
niekorzystnie odbić się na warunkach siedliskowych w dolnej części doliny cieku

(np. w wyniku nadmiernej nieregularności przepływu lub przesusznia). Dlatego może się
zdarzyć, że nawet ta kategoria projektów będzie wymagała sporządzenia prognozy lub
raportu, jednak należy sądzić, że sytuacje takie będą rzadkie.

Jeśli projekt nie należy do wyżej opisanej kategorii, należy go, zgodnie z metodami

opisanymi w rozdz. 6.4 wstępnie przeanalizować (kwalifikacja wstępna i ostateczna) pod
kątem możliwości jego znaczącego oddziaływania na obszary NATURA 2000. Jeśli wstępna
analiza wykaże brak takich oddziaływań, projekt można skierować do realizacji. Natomiast,
jeśli zostanie wykazane prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących oddziaływań,
to wówczas należy przystąpić do realizacji następnych faz postępowania, czyli opracowania
prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko.

EKO-KONSULT

Nawet dla projektów, dla których stwierdzono brak znaczących oddziaływań i nie

zakwalifikowano ich do dalszej oceny, należy opracować ewidencję kwalifikacji, w formie
tzw. raportu ustalenia braku oddziaływań, pamiętając, że ta ewidencja może mieć
w przyszłości znaczenie w ocenie skumulowanych skutków oddziaływania na środowisko.

7.2. F

AZA

II – W

ŁAŚCIWA OCENA ODDZIAŁYWANIA NA OBSZARY

NATURA 2000

Faza II rozpoczyna właściwy proces opracowania dokumentu prognozy lub raportu

OOŚ. Dokument ten może być sporządzany przez różne podmioty i w różnym trybie. Może
go opracować organ administracji, firma konsultingowa lub ekspert w formie zlecenia lub
organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną przyrody społecznie. Każda z tych form,
w określonych warunkach, ma swoje zalety i wady. W Polsce upowszechnił się drugi z tych
sposobów, a pozostałe mają znaczenie marginalne. Należy przypuszczać, że w przypadku
ocen oddziaływania na środowisko obszarów NATURA 2000, w przyszłości wzrośnie
znaczenie w tym procesie organizacji pozarządowych.

Aby przeprowadzić właściwie tę fazę oceny, należy zgromadzić maksymalną ilość

informacji dotyczących projektu dokumentu lub przedsięwzięcia oraz obszaru NATURA
2000, uzupełniając dane zebrane wcześniej w fazie I. W odniesieniu do projektów
dokumentów lub przedsięwzięć należy uzyskać informacje dotyczące:

•

pełnej charakterystyki projektu, który może zagrażać obszarowi NATURA 2000;

•

całkowitego zasięgu obszaru objętego planem;

•

charakteru i skali planowanego przedsięwzięcia;

•

charakterystyki istniejących, proponowanych i zaaprobowanych projektów dokumentów
i przedsięwzięć, które mogą spowodować skutki łączne lub skumulowane z ocenianym
projektem, zagrażające obszarowi NATURA 2000;

•

planowanych lub rozważanych działań w zakresie ochrony przyrody, które w przyszłości
mogłyby zagrozić statutowi obszaru;

•

powiązań między projektowanymi działaniami a obszarami NATURA 2000.

W odniesieniu do obszaru NATURA 2000 należy uzyskać informacje dotyczące:

•

przyczyn ustanowienia obszaru NATURA 2000;

•

celów ochronnych obszaru i czynników składających się na jego wartość ochronną;

•

statusu ochronnego obszaru;

•

podstawowych warunków środowiska abiotycznego, istniejących w obszarze;

•

kluczowych atrybutów obszaru – siedlisk z załącznika I i gatunków z załącznika II
Dyrektywy siedliskowej;

•

głównych geochemicznych i geofizycznych cech budowy obszaru NATURA 2000;

•

ekologii i dynamiki siedlisk oraz gatunków;

•

cech obszaru wrażliwych na zmiany;

•

kluczowych powiązań strukturalnych i funkcjonalnych tworzących i utrzymujących
spójność obszaru;

•

sezonowości wpływów na kluczowe siedliska z załącznika I i gatunki z załącznika II
Dyrektywy siedliskowej;

EKO-KONSULT

•

innych problemów odnoszących się do ochrony obszaru NATURA 2000, łącznie
z przypuszczalnymi przyszłymi zmianami naturalnymi.

Po zgromadzeniu koniecznych informacji można przystąpić do samego procesu

oceny, który składa się ze zdefiniowania oddziaływań wynikających z ustaleń projektu planu
dokumentu lub przedsięwzięcia oraz określenia wpływu tych oddziaływań na spójność
obszaru NATURA 2000. Prognozowanie utrudnia często złożoność oraz wysoka dynamika
struktury i zależności funkcjonalnych występująca w układach ekologicznych, co ogranicza
możliwość ich mierzenia. W związku z tym wydaje się, że podstawowymi metodami
analizowania tych oddziaływań powinny być metody sieciowe, które ułatwiają identyfikację
skutków bezpośrednich i pośrednich, powstających w fazie budowy, funkcjonowania
i likwidacji obiektu, izolowanych, interaktywnych i skumulowanych, a w niektórych sytuacjach
także krótko- i długoterminowych.

Aby określić, czy zidentyfikowane skutki będą znacząco wpływać na obszar NATURA

2000, należy przewidzieć, które z tych skutków będą szkodliwe dla spójności obszaru,
na którą składają się jego cele ochronne i status. Identyfikując wpływ na cele ochronne
obszaru, należy ustalić, czy projekt dokumentu lub przedsięwzięcia tworzy warunki dla:

•

powodowania przerw (w czasie) w osiąganiu celów ochronnych obszaru;

•

powstawania szkodliwych zmian w elementach tworzących cele ochronne obszaru;

•

niszczenia czynników, które pomagają w utrzymaniu korzystnych warunków obszaru;

•

odstępstw od równowagi, rozmieszczenia i zagęszczenia kluczowych gatunków, które są
wskaźnikami korzystnych warunków obszaru?

Analizując ten wpływ bardziej szczegółowo, można między innymi zbadać, czy

projekt sprzyja:

•

powodowaniu zmian w kluczowych aspektach (np. bilansie biogenów) określających
funkcjonowanie siedliska lub ekosystemu;

•

zmianom dynamiki powiązań (np. pomiędzy glebą i wodami, a florą i fauną) tworzących
strukturę i funkcje obszaru;

•

powstawaniu odchyleń od spodziewanych lub prognozowanych naturalnych zmian
obszaru (np. dynamiki wód i ich składu chemicznego);

•

zmniejszaniu się obszaru kluczowych siedlisk;

•

zmniejszaniu się populacji kluczowych gatunków;

•

ograniczaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej obszaru;

•

powstawaniu zakłóceń zagrażających rozmiarowi lub zagęszczeniu populacji albo
równowadze pomiędzy kluczowymi gatunkami;

•

fragmentacji obszaru NATURA 2000;

•

utracie lub ograniczeniu kluczowych cech obszaru (np. pokrywy roślinnej, ekspozycji,
powtarzalnych zalewów, itp.).

Jeśli zostanie wykazane, że projektowane działania mogą wywołać któryś z wyżej

wymienionych skutków, kierując się zasadą przezorności, uznaje się, że projekt posiada
znaczące skutki dla obszaru NATURA 2000. Jeśli wyniki oceny wskażą na brak takich
skutków, to wówczas raport lub prognozę należy skierować do konsultacji właściwego

EKO-KONSULT

organu ochrony przyrody oraz ze społeczeństwem, a po uzyskaniu pozytywnych wyników tej
konsultacji (braku zastrzeżeń do treści oceny ze strony organu ochrony przyrody
i społeczeństwa), projekt można skierować do realizacji.

W przypadku wystąpienia znaczących skutków, kolejnym etapem sporządzania

raportu lub prognozy powinno być zaproponowanie środków łagodzących, które wykluczą lub
w maksymalnym stopniu zminimalizują niekorzystne oddziaływania na obszar NATURA
2000.

Po zaproponowaniu środków łagodzących, raport lub prognozę w tej fazie

opracowania należałoby poddać konsultacji przez organ ochrony przyrody oraz
społeczeństwo (osoby prywatne i organizacje pozarządowe), w celu oceny, czy
zaproponowane środki są wystarczające. Jeśli środki zostaną uznane za wystarczające dla
złagodzenia lub wykluczenia skutków dla obszarów NATURA 2000, wówczas projekt może
być skierowany do realizacji. Jeśli nie, wówczas należy przejść do wykonania kolejnej, III
fazy oceny.

Należy zwrócić uwagę, że stwierdzenie braku możliwości skierowania projektu do

realizacji na typ etapie może wynikać zarówno z braku możliwych do zaproponowania
środków łagodzących, jak i z powodu zaproponowania środków, które nie będą łagodzić
w sposób zadowalający oddziaływań na obszar NATURA 2000.

7.3. F

AZA

III – O

CENA ALTERNATYWNYCH PROJEKTÓW DOKUMENTÓW LUB PRZEDSIĘWZIĘĆ

Kolejna faza oceny koncentruje się na ocenie zaproponowanych rozwiązań

alternatywnych dla projektu dokumentu lub przedsięwzięcia, dla którego prognoza
sporządzona w etapie II wykazała istnienie znaczących oddziaływań na obszar NATURA
2000. Dostarczenie propozycji rozwiązań alternatywnych jest w interesie podmiotu (instytucji,
inwestora) projektującego realizację ustaleń dokumentu lub przedsięwzięcia i w związku
z tym te podmioty powinny dostarczyć także propozycje tych rozwiązań. Nie należy jednak
wykluczać pomocy podmiotu sporządzającego prognozę lub raport o oddziaływaniu
na środowisko w formułowaniu tych alternatyw, w konsultacji z podmiotem proponującym
działania. Po stronie sporządzającego raport lub prognozę leży ocena tzw. wariantu „0”
(zaniechania wszelkich proponowanych działań). Warianty alternatywne podjęcia ustaleń
projektu dokumentu lub przedsięwzięcia mogą różnić się od pierwotnego projektu:

•

lokalizacją lub przebiegiem (w przypadku trasowania inwestycji liniowych);

•

skalą lub rozmiarami inwestycji;

•

sposobem zaspokojenia celów projektu (np. wymagań co do zarządzania);

•

metodą realizacji (np. budowy) przedsięwzięcia;

•

metodą funkcjonowania (działania) przedsięwzięcia;

•

metodą likwidacji przedsięwzięcia po zakończeniu jego funkcjonowania;

•

harmonogramem lub długością funkcjonowania przedsięwzięcia lub realizacji działań.

EKO-KONSULT

Wszystkie zaproponowane (sensowne) rozwiązania alternatywne powinny zostać

ocenione w ten sam sposób, w jaki oceniono pierwotny projekt dokumentu lub
przedsięwzięcia, według procedury opisanej w poprzednim podrozdziale (faza II). Jeśli okaże
się, że któreś z rozwiązań alternatywnych nie posiada już cech szkodliwości dla obszarów
NATURA 2000, które posiadał projekt pierwotny, można dopuścić do jego wdrożenia. Jeśli
proponowana jest większa liczba rozwiązań alternatywnych, należy dokonać ich waloryzacji
i wybrać to, które w maksymalnie możliwym stopniu redukuje znaczące oddziaływania na
obszary NATURA 2000. W trakcie tej waloryzacji nie należy kierować się kryteriami
ekonomicznymi, ale wyłącznie należy uwzględniać kryteria ekologiczne, związane
z zagrożeniami spójności obszarów NATURA 2000.

Jeśli żadne z rozwiązań alternatywnych nie zostanie ocenione pozytywnie, to znaczy

nie zostanie wykazane, że znaczące oddziaływania na obszary NATURA 2000 ustały,
wówczas należy przejść do opracowania fazy IV oceny.

7.4. F

AZA

IV – O

CENA PRZYPADKÓW W KTÓRYCH PROJEKT MOŻE BYĆ ZREALIZOWANY

POMIMO ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ NA OBSZAR

NATURA 2000

Ostatnia faza oceny polega na stwierdzeniu, czy istnieją imperatywne przyczyny

wynikające z nadrzędnego interesu publicznego, w przypadku których, pomimo, iż projekt
dokumentu lub przedsięwzięcia może znacząco oddziaływać na obszar NATURA 2000,
może on być dopuszczony do realizacji.

Faza ta rozpoczyna się od stwierdzenia, czy na obszarze NATURA 2000 występują

priorytetowe siedliska lub zamieszkują go priorytetowe gatunki, które w wyniku realizacji
proponowanych działań będą zagrożone. Siedliska przyrodnicze o priorytetowym znaczeniu
są definiowane w art. 1 Dyrektywy siedliskowej jako „ te typy siedlisk zagrożonych zanikiem
(…) w odniesieniu do których Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność z powodu
wielkości ich naturalnego zasięgu (…)” Zostały one szczególnie wyróżnione w załączniku I
do tej dyrektywy. Z kolei gatunki o priorytetowym znaczeniu, zdefiniowano w tym samym
artykule jako te gatunki zagrożone, podatne na zagrożenia, rzadkie, endemiczne oraz
wymagające specjalnej uwagi za względu na szczególny charakter ich siedliska i/lub
potencjalne oddziaływanie ich eksploatacji na te siedliska i/lub potencjalne oddziaływanie ich
eksploatacji na stan ich ochrony, „za które Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność
z powodu wielkości ich naturalnego zasięgu (…)”. Gatunki te specjalnie wyróżniono
w załączniku II do dyrektywy.

Jeśli na obszarze NATURA 2000 nie występują takie gatunki i/lub siedliska, należy

ustalić, czy występują imperatywne przyczyny wynikające z nadrzędnego interesu
publicznego. Zakres tych przyczyn przedyskutowano w rozdziale 3 opracowania. Jeśli
istnienie takich przyczyn nie zostanie wykazane, projekt przedsięwzięcia lub dokumentu nie
może być zrealizowany. Natomiast jeśli takie przyczyny wystąpią, wówczas należy
zaproponować (zaprojektować) środki kompensujące, określić procedurę ich wprowadzania

EKO-KONSULT

oraz opracować plan zarządzania i monitoringu obszaru NATURA 2000. Opracowanie tego
planu nie należy do zakresu dokumentu prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko
obszaru NATURA 2000.

Z kolei, jeśli priorytetowe siedliska i/lub gatunki występują na obszarze NATURA

2000 początkowo należy ustalić, czy występują przyczyny związane z:

•

ochroną zdrowia człowieka;

•

ochroną bezpieczeństwa ludzi;

•

ważnymi korzyściami środowiskowymi,

ze względu na które planowane przedsięwzięcie może być zrealizowane. Jeśli któraś z nich
istnieje, wówczas należy zaproponować odpowiednie środki kompensujące, tak jak to
opisano wyżej, a jeśli nie – wówczas należy sprawdzić, czy występują inne imperatywne
przyczyny wynikające z nadrzędnego interesu publicznego. Przy braku takich przyczyn
projekt nie może być zrealizowany. W sytuacji ich istnienia można wyrazić zgodę na jego
realizację, ale po wcześniejszym zdefiniowaniu środków kompensujących.

W przypadku wyrażenia zgody na realizację projektu, pomimo znaczących

oddziaływań dla obszaru NATURA 2000, ze względu na imperatywne przyczyny wynikające
z nadrzędnego interesu publicznego, określa się środki kompensujące, których celem jest
próba maksymalnie możliwego utrzymania spójności sieci i obszaru NATURA 2000, pomimo
poddania go negatywnym wpływom antropopresji. Należy mieć świadomość, iż pomimo
zastosowania tych środków, bardzo rzadko udaje się w pełni zrekompensować straty
w środowisku przyrodniczym. Wśród tych środków wymienić można:

•

restytucję – odtworzenie siedlisk, pozwalające na utrzymanie wartości ochronnych
i zgodności z celami ochronnymi obszaru;

•

kreację – tworzenie nowych siedlisk w nowych miejscach lub poprzez powiększenie
zasięgu istniejących siedlisk;

•

podnoszenie wartości – polepszanie innych siedlisk proporcjonalnie do powierzchni tych,
które zostały utracone w wyniku realizacji ustaleń projektu;

•

ochronę pozostałych zasobów siedlisk – zastosowanie środków powstrzymujących
dalsze zmniejszanie spójności sieci NATURA 2000.

W przypadku istnienia szerokiego zakresu środków kompensujących, należy dokonać

ich oceny (waloryzacji), w celu wyboru tych środków które:

•

są najwłaściwsze dla danego obszaru i strat spowodowanych przez realizowany projekt;

•

są zdolne do utrzymania lub polepszenia ogólnej spójności sieci NATURA 2000;

•

są dostępne;

•

mogą być zastosowane efektywnie.

Przy wyborze środków kompensujących należy zapewnić, aby:

•

odnosiły się one, we właściwych proporcjach, do zniszczonych i narażonych siedlisk oraz
gatunków;

•

odnosiły się do tego samego regionu biogeograficznego, w tym samym państwie Unii
Europejskiej i do obszaru jak najbliżej położonego siedliska, które podlega
oddziaływaniom;

EKO-KONSULT

•

zapewniały funkcje porównywalne do tych, które stanowiły kryteria wyboru oryginalnego
obszaru NATURA 2000;

•

miały jasno zdefiniowane cele i zasady wdrażania i zarządzania, z których wynika, że ich
zastosowanie może pomóc w osiągnięciu utrzymania lub poprawy spójności sieci
NATURA 2000.

Zachowanie tych warunków jest szczególnie ważne z tego względu, że zdefiniowane

środki kompensujące muszą zostać zatwierdzone przez Komisję Europejską
(DG Środowisko). Dopiero po jej akceptacji i zapewnieniu warunków do zastosowania tych
środków, planowany do realizacji projekt dokumentu lub przedsięwzięcia może być
zrealizowany.

Środki kompensujące mogą być zaproponowane przez zespół opracowujący

prognozę lub raport oddziaływania na środowisko, jednak bardziej pożądane jest
ustanowienie komitetu sterującego, z udziałem przedstawicieli organu ochrony przyrody
(wojewódzkiego konserwatora przyrody), który określi te środki. Także przedłożenie ich
projektu do zaopiniowania przez Komisję Europejską musi odbyć się za pośrednictwem tego
organu lub Ministerstwa Środowiska.

Raport lub prognoza oddziaływania na środowisko obszaru NATURA 2000 powinny

być ewidencjonowane na zakończenie każdej fazy ich opracowania. Powinna także zostać
opracowana synteza ich ustaleń, prezentująca końcowe wnioski ze sporządzonej oceny.

W celu sprawdzenia, czy w dokumencie oceny zostały uwzględnione wszystkie

wymagane elementy i aspekty, w opracowaniu „Ocena planów i projektów znacząco
zagrażających obszarom NATURA 2000

(…)” zaproponowano pakiet przeglądowy

(sprawdzający) takich dokumentów, którego zakres został szczegółowo opisany

w załączniku 3. Pakiet ten może stanowić także pomoc, w ustaleniu zakresu dokumentu
oceny wpływu na środowisko w obszarach NATURA 2000.

7.5. R

EKOMENDACJA ZMIAN W PRZEPISACH PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH

ZAKRESU PROGNOZ I RAPORTÓW O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO

Zakres prognoz i raportów o oddziaływaniu na środowisko aktualnie regulowany jest

następującymi przepisami:

•

art.

41 ustawy Prawo Ochrony Środowiska w odniesieniu do prognozy wpływu

dokumentów planistycznych i strategicznych opracowywanych na szczeblu krajowym
i wojewódzkim;

•

rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2002 roku w sprawie
szczegółowych warunków, jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na
środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego

Dz.U. z dnia 27 listopada 2002 r., nr 197, poz. 1667

EKO-KONSULT

•

art. 52 ustawy Prawo Ochrony Środowiska w odniesieniu do raportu o oddziaływaniu
przedsięwzięcia na środowisko.

Ze względu na postulowane rozszerzenie zakresu sporządzanych ocen na część

dokumentów opracowywanych na szczeblu powiatowym i gminnym oraz inne
przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszary NATURA 2000, celowe
wydaje się także podkreślenie konieczności przeprowadzenia zmian w przepisach
dotyczących zakresu prognoz i raportów o oddziaływaniu na środowisko. Dlatego
sugerowane są następujące zmiany w przepisach:

•

brzmienie art. 41 ustawy Prawo Ochrony Środowiska należy uznać za uwzględniające
aspekty oceny wpływu na obszary NATURA 2000 i nie wymaga zmian;

•

w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2002 roku sugeruje się
rozszerzenie brzmienia § 3, pkt. 2e w sposób następujący: „skutków dla istniejących form
ochrony przyrody oraz innych obszarów chronionych, w tym obszarów NATURA 2000”;

•

w art. 52 ustawy Prawo Ochrony Środowiska pkt.1, sugeruje się dodanie po ust.1, ustępu
1b w następującym brzmieniu: „opis, o którym mowa w ust.1 pkt.4-7 powinien zawierać
w szczególności określenie przewidywanego oddziaływania analizowanych wariantów na
obszary NATURA 2000”.

EKO-KONSULT

WNIOSKI – REKOMENDACJE DO ZMIAN W POLSKIM
SYSTEMIE PRAWNYM ODNOSZĄCE SIĘ DO PROCEDURY
OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W OBSZARACH
NATURA 2000

1. Na dzień sporządzenia niniejszej analizy Rzeczypospolita Polska nie wprowadziła do

krajowego porządku prawnego uregulowań poświęconych procedurze ocen
oddziaływania planów i przedsięwzięć na obszary sieci NATURA 2000. Na gruncie
obecnego ustawodawstwa, implementacji art.6(3) Dyrektywy siedliskowej służyć mogą
wyłącznie przepisy o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko,
określone dla przedsięwzięć kwalifikowanych jako mogące znacząco oddziaływać na
środowisko. Uregulowania te nie są wystarczające dla osiągnięcia celów Dyrektywy.

2. Na podstawie danych raportu Komisji Europejskiej z czerwca 2001 roku można

stwierdzić, że implementacja Dyrektywy 92/43/EEC (tzw. siedliskowej) napotyka na
istotne trudności, czego wynikiem jest niepełne dostosowanie porządków prawnych
niektórych państw członkowskich do wymagań Dyrektywy.

3. Za najbardziej zaawansowane pod względem stopnia implementacji Dyrektywy

siedliskowej, a zarazem modelowe dla polskiego ustawodawstwa rozwiązania, należy
uznać uregulowania przyjęte przez Finlandię, Danię i Niemcy.

4. Korelacje do procedury ocen przedsięwzięć i planów wymaganej na podstawie art. 6(3)

Dyrektywy siedliskowej wykazują obecnie w polskim prawie:

−

ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska;

−

ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;

−

ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody;

−

ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania
i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych.

5. W celu przyjęcia unormowań art. 6 Dyrektywy siedliskowej rekomenduje się podjęcie

działań legislacyjnych w wariancie: „Rozszerzenie istniejących procedur OOŚ” –
polegającym na ustanowieniu procedury oceny oddziaływania przedsięwzięć i projektów
dokumentów strategicznych na obszarach sieci NATURA 2000 przez adaptację
istniejących przepisów o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko
zawartych w ustawie Prawo ochrony środowiska.

6. Działania legislacyjne mające na celu ustanowienie procedury zgodnej z art. 6(3)

Dyrektywy siedliskowej winny objąć:

−

adaptację istniejących przepisów o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na
środowisko zawartych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony
środowiska oraz ustawie z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach
przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych, skorelowanych
z „nową” ustawą o ochronie przyrody lub nowelizacją ustawy istniejącej,
ustanawiającą polską sieć obszarów NATURA 2000;

EKO-KONSULT

−

rozszerzenie zakresu stosowania wymienionych przepisów na:

przedsięwzięcia nieklasyfikowane jako mogące znacząco oddziaływać na
środowisko, mogące istotnie wpłynąć na obszary sieci NATURA 2000,

projekty dokumentów nie objęte art. 40 ustawy Prawo ochrony środowiska,
mogące istotnie wpłynąć na obszary sieci NATURA 2000,

przedsięwzięcia i projekty dokumentów dotyczące terenów położonych poza
granicami obszarów zaliczonych do sieci NATURA 2000, których lokalizacja
albo ustanowienie może jednak spowodować znaczące oddziaływanie
obejmujące swoim zasięgiem obszar do sieci NATURA 2000.

7. Proponuje się by kwalifikacja do procedury postępowania w sprawie oceny oddziaływania

na środowisko w obszarze należącym do sieci NATURA 2000 oraz orzekanie
o dopuszczalności realizacji przedsięwzięcia lub planu były objęte właściwością
rzeczową wojewody jako organu ochrony przyrody.

8. W zakres nowelizacji winny wchodzić:

−

przepis(-y) zawierający odesłanie do Dyrektywy Rady 92/43/EEC z dnia 21 maja
1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory,
tu: wskazujące na źródło obowiązku przeprowadzenia postępowania w sprawie
oceny oddziaływania na środowisko;

−

przepisy ustanawiające obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie OOŚ
w odniesieniu do planów lub przedsięwzięć, które nie są bezpośrednio związane
z planami zarządzania obszarami sieci NATURA 2000, ale które mogą na nie
w znaczący sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi
planami lub przedsięwzięciami;

−

przepisy określające mechanizm kwalifikowania planów i przedsięwzięć
pozostających poza przedmiotem normowania ustawy Prawo ochrony środowiska do
obowiązku przeprowadzenia postępowania w sprawie OOŚ;

−

przepisy rozszerzające katalog kryteriów kwalifikujących przedsięwzięcie
do nałożenia obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko
o kryteria powiązane z przedmiotem ochrony na obszarze sieci NATURA 2000 oraz
rozszerzające zakres prognoz lub raportów o elementy szczególnie związane
z położeniem lub oddziaływaniem na obszar zaliczony do sieci NATURA 2000;

−

przepisy określające katalog przesłanek dopuszczających ustanowienie planu lub
lokalizację albo realizację przedsięwzięcia, pomimo negatywnej oceny skutków planu
lub przedsięwzięcia dla obszaru należącego do sieci NATURA 2000, będącej
wynikiem sporządzenia prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko;

−

przepis kompetencyjny określający obowiązek odstąpienia od uchwalenia lub
przyjęcia planu albo odmowy udzielenia zgody na lokalizację lub realizację przedsięwzięcia
w sytuacji gdy będzie on oddziaływać bezpośrednio na przedmiot ochrony na obszarze
należącym do sieci NATURA 2000.

9. Zakres dokumentu prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko, sporządzanego

dla projektów dokumentów planistycznych lub strategicznych albo przedsięwzięć

EKO-KONSULT

mogących znacząco oddziaływać na obszary sieci NATURA 2000 powinien w znacznej
mierze być spójny z dokumentami prognozy i raportu sporządzanymi dotychczas dla
planów, strategii i przedsięwzięć nie wpływających znacząco na obszary NATURA 2000.
Różnica powinna dotyczyć położenia większego nacisku na analizę oddziaływania na
elementy biotyczne środowiska, narażone gatunki roślin i zwierząt oraz ich siedliska.
Raport oceny wpływu na obszary NATURA 2000 powinien stanowić osobny tom lub
rozdział dokumentacji oceny.

10. W trakcie przeprowadzania procedury oceny oddziaływania na środowisko w obszarach

NATURA 2000 i sporządzania dokumentu prognozy lub raportu, należy szczególną
uwagę zwrócić na:

−

ewidencjonowanie w formie tekstowej wszystkich etapów przeprowadzanej
procedury oceny i faz sporządzanego dokumentu;

−

przedstawienie propozycji rozwiązań alternatywnych do proponowanego projektu
dokumentu lub przedsięwzięcia, które będą ograniczały lub likwidowały znaczące
oddziaływania na obszary NATURA 2000;

−

sytuacje, w których mogą wystąpić imperatywne przyczyny wynikające
z nadrzędnego interesu publicznego, w których projekt dokumentu lub
przedsięwzięcia może być dopuszczony do realizacji, pomimo zaistnienia
znaczących szkodliwych oddziaływań na obszar NATURA 2000;

−

zaproponowanie środków łagodzących znaczący szkodliwy wpływ na obszary
NATURA 2000, jeśli projekt dokumentu lub przedsięwzięcia zostanie dopuszczony
do realizacji z powodu wystąpienia imperatywnych przyczyn wynikających
z nadrzędnego interesu publicznego;

−

przeprowadzenie szerokich konsultacji społecznych, opartych na informowaniu
społeczeństwa o przeprowadzanej procedurze oceny, dotyczących nie tylko
kwalifikacji projektu do sporządzania dokumentu oceny oraz rezultatów oceny
projektu pierwotnego, ale także oceny rozwiązań alternatywnych, przypadków
wystąpienia imperatywnych przyczyn wynikających z nadrzędnego interesu
publicznego oraz zaproponowanych środków łagodzących.

11. W związku z koniecznością uwzględnienia w prawie krajowym zakresu procedury

i dokumentu prognozy lub raportu o oddziaływaniu na środowisko, wynikającego
z zapisów art. 6(3) i 6(4) Dyrektywy siedliskowej, rozszerzeniu o zagadnienia dotyczące
skutków wpływu na obszary NATURA 2000 powinny ulec zapisy:

−

art. 52 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, odnoszący się do zawartości raportu
o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko oraz

−

Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2002 roku w sprawie
szczegółowych warunków, jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na
środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania
przestrzenne oraz.

EKO-KONSULT

WYKORZYSTANE MATERIAŁY

•

Act to Reform Nature Conservation and Landscape Management Law and Amend Other
Statutory Provisions, 25 March 2002

•

Assessment of plans and projects significantly affecting Natura 2000 sites:
Methodological guidance on the provisions of Article 6(3) and (4) of the Habitats
Directive 92/43/EEC, European Communities, Luxembourg, 2002

•

Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild
fauna and flora (OJ L 206 , 22/07/1992 P. 0007 – 0050).

•

European snapshot report on the status of implementation of the Habitats Directive, WWF
European Policy Office, June 2001.

•

Executive Order No. 477 of 7 June 2003 on the Demarcation and Administration of International
Protection Areas (1) (EC Special Protection Areas, EC Sites of Community Importance and
Ramsar Sites)

•

Managing Natura 2000 sites: the provisions of Article 6 of the ‘Habitats’ Directive
92/43/EEC, European Commission, Brussels, 2000.

•

Nature Conservation Act (1096/1996) Chapter 1, Section 2,

http://www.finlex.fi/english

/laws/index.php

•

„Natura 2000. Europejska Sieć Ekologiczna”, Ministerstwo Środowiska Warszawa 2002,
s. 62

•

Special Provisions on the European Union Natura 2000 Network

•

Sustainable tourism and Natura 2000. Guidelines, initiatives and good practices
in Europe. Annex, vol.II, Environment DG – European Commission, Luxembourg, 2001

•

Swedish Environmental Code, Ds 2000:61, 2000

•

Towards a guidance document on Natura 2000 and forestry. „Challenges and
opportunities, Environment DG, 2002

•

Treaty establishing the European Community (Official Journal C 325 of 24 December
2002).

•

Układ Europejski z dnia 16 grudnia 1991, Dz.U. z 1994 r., nr 11, poz. 38, ze zm.

EKO-KONSULT

WYKAZ PRZEGLĄDANYCH STRON INTERNETOWYCH

•

European Environment Agency:

eea@eea.eu.int

information.centre@eea.eu.int

Danish Ministry of the Environment Dania:

mem@mem.dk

•

The Federal Environment Ministry Germany Niemcy: www.bmu.de

•

Austrian Federal Ministry of Agriculture, Forestry, Environment and Water Management

Austria:

office@bmlfuw.gv.at

•

Federal environment agency ltd. – Austria: http://www.ubavie.gv.at

•

Environment Agency of England and Wales

Anglia:

enquiries@environment-agency.gov.uk

•

Ministry of the Environment Finland Finlandia:

kirjaamo.ym@ymparisto.fi

•

Federal Department of the Environment Belgia:

environment@health.fgov.be

•

Ministry of the Environment Italy Włochy:

www.minambiente.it

•

Ministry of the Environment Norway Norwegia: www.odin.dep.no/md/

•

Swedish Environmental Protection Agency: natur@naturvardsverket.se

EKO-KONSULT

SPIS RYSUNKÓW

Rys.1. Współzależność wybranych dokumentów strategicznych

na poziomie krajowym i wojewódzkim

Rys.2. Współzależności niektórych dokumentów programowych i planistycznych

oraz ich prognoz

Rys.3. Procedura oceny skutków wpływu planu lub przedsięwzięcia (PP) dla obszaru

NATURA 2000 z punktu widzenia założeń jego ochrony

Rys.4. Proponowany schemat oceny wpływu projektów i planów na obszary NATURA 2000

według „Assessment of plans and project ...” 2002

Rys.5. Zakres zmian legislacyjnych w ustawie Prawo ochrony środowiska dotyczący

przedsięwzięć niezbędnych dla wprowadzenia uregulowań Dyrektywy 92/43/EEC

Rys.6. Zakres zmian legislacyjnych w ustawie Prawo ochrony środowiska dotyczących

programów, niezbędnych dla wprowadzenia uregulowań Dyrektywy 92/43/EEC

Rys.7. Proponowany tryb przeprowadzania kwalifikacji dla różnych kategorii dokumentów

i przedsięwzięć

EKO-KONSULT

ZAŁĄCZNIKI

EKO-KONSULT

SPIS TREŚCI

WSTĘP .....................................................................................................................................................1

1. ANALIZA UWARUNKOWAŃ FORMALNO-PRAWNYCH REALIZACJI OCEN

ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W GRANICACH OBSZARÓW SIECI NATURA
2000 – W WYBRANYCH PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ .....................................................5

1.1. Źródło obowiązku ustanowienia krajowych regulacji prawnych w sprawie ocen

oddziaływania planów i przedsięwzięć na obszary sieci NATURA 2000 ....................................5

1.2. Wykładnia art. 6(3) i art.6(4) Dyrektywy siedliskowej .................................................................7
1.3. Transpozycja i implementacja art.6(3) i 6(4) Dyrektywy siedliskowej w państwach

członkowskich Unii Europejskiej................................................................................................14

1.4. Umocowanie prawne ocen oddziaływania przedsięwzięć i planów na obszary sieci

NATURA 2000 w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej .............................16

2. CHARAKTERYSTYKA RELACJI DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH ORAZ PROGNOZ

ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO, SPORZĄDZANYCH PRZEZ ORGANY
ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ NA POZIOMIE KRAJOWYM I WOJEWÓDZKIM .....................23

2.1. Programowanie i planowanie rozwoju ......................................................................................23
2.2. System planowania przestrzennego a system obszarów Natura 2000 ....................................25

3. PRZEGLĄD PROPOZYCJI PROCEDUR PRZEPROWADZANIA POSTĘPOWANIA I

METODOLOGII SPORZĄDZANIA DOKUMENTÓW OOŚ (RAPORTÓW I PROGNOZ)
W GRANICACH OBSZARÓW NATURA 2000 W WYBRANYCH PAŃSTWACH UNII
EUROPEJSKIEJ..............................................................................................................................28

4. ANALIZA KRAJOWYCH UWARUNKOWAŃ FORMALNO-PRAWNYCH REALIZACJI

OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W GRANICACH PROJEKTOWANYCH
OBSZARÓW NATURA 2000 ..........................................................................................................38

5. WARIANTOWE PROPOZYCJE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE OCENY

ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W GRANICACH PROJEKTOWANYCH
OBSZARÓW SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000 ..................................................................41

6. USZCZEGÓŁOWIENIE WYBRANEGO WARIANTU PROPOZYCJI POSTĘPOWANIA

W SPRAWIE OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W GRANICACH
PROJEKTOWANYCH OBASZARÓW SIECI NATURA 2000. .......................................................43

6.1. Przepisy odsyłające do Dyrektywy Rady 92/43/EEC................................................................46
6.2. Klauzula generalna ustanawiająca obowiązek przeprowadzenia postępowania w

sprawie OOŚ dla planów lub przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na obszar
sieci NATURA 2000...................................................................................................................46

6.3. Kwalifikowanie do obowiązku przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny

oddziaływania na środowisko planów i przedsięwzięć nie dotyczących bezpośrednio
albo nie położonych na obszarach zaliczonych do sieci NATURA 2000 ..................................48

6.4. Kryteria powiązane z celami ochrony obszaru sieci NATURA 2000 kwalifikujące

przedsięwzięcie lub dokumenty do nałożenia obowiązku sporządzenia raportu lub
prognozy oddziaływania na środowisko ....................................................................................49

6.5. Odmowa przyjęcia planu lub zgody na realizację przedsięwzięcia w razie negatywnej

oceny skutków planu lub przedsięwzięcia dla obszaru należącego do sieci NATURA
2000...........................................................................................................................................57

6.6. Sprawozdawczość ....................................................................................................................58

7. PROPOZYCJA RAMOWEJ INSTRUKCJI SPORZĄDZANIA RAPORTU ORAZ

PROGNOZY W CZĘŚCI OBEJMUJĄCEJ OCENĘ ODDZIAŁYWANIA NA OBSZAR
ZALICZONY DO SIECI NATURA 2000 .........................................................................................59

7.1. Faza I - Kwalifikacja (rozpoznanie) projektów...........................................................................60
7.2. Faza II – Właściwa ocena oddziaływania na obszary NATURA 2000....................................61
7.3. Faza III – Ocena alternatywnych projektów dokumentów lub przedsięwzięć...........................63

EKO-KONSULT

7.4. Faza IV – Ocena przypadków w których projekt może być zrealizowany, pomimo

znaczących oddziaływań na obszar NATURA 2000 ...............................................................64

7.5. Rekomendacja zmian w przepisach prawnych dotyczących zakresu prognoz i

raportów o oddziaływaniu na środowisko.................................................................................66

8. WNIOSKI – REKOMENDACJE DO ZMIAN W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM

ODNOSZĄCE SIĘ DO PROCEDURY OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
W OBSZARACH NATURA 2000 ....................................................................................................68

WYKORZYSTANE MATERIAŁY ...........................................................................................................71
WYKAZ PRZEGLĄDANYCH STRON INTERNETOWYCH ..................................................................72
SPIS RYSUNKÓW .................................................................................................................................73

ZAŁĄCZNIKI ..........................................................................................................................................74

/wr.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ZAŁĄCZNIK 3, Opis odcinka zamiejskiego (zestawienie danych do ocen oddziaływania na środowisko)
ZAŁĄCZNIK 3 Opis odcinka zamiejskiego (zestawienie danych do ocen oddziaływania na środowisko)
jadczyk,ekologia i ochrona przyrody,Stanowisko Krajowej Komisji ds Ocen Oddziaływania na Środowisko
Proces inwestycyjny a decyzja środowiskowa, Studia, 1-stopień, inżynierka, Ochrona Środowiska, Ocena
Ocena oddziaływania na środowisko
Rzoporzadz-RM-w sprawie przedsiewz oddzialyw na srodow-kryteria do raportow, Budownictwo, Prawo
cygan,ochrona środowiska, Ocena oddziaływania na środowisko ?bryka?rb
ERA, Ochrona Środowiska, OOŚ, ocena oddziaływań na środowisko
cygan,ochrona środowiska, Ocena oddziaływania na środowisko Fabryka?nzyny syntetycznejx
Zarz dzanie personelem, Zarządzanie zasobami ludzkimi - to uporządkowany i systematyczny zespół oddz
ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
Lista pomocnicza etapu kwalifikowania, Ochrona Środowiska, OOŚ, ocena oddziaływań na środowisko
Raport o Oddziaływaniu na Środowisko Przyrodnicze Stacja Paliw w Kluczach
1 prognoza oddziaływania na środowisko
Napieraj Ramczyk Sobiś Procedury oceny oddziaływania na środowisko
D20101397przedsięwzięcia oddziaływujące na środowisko
OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO (wykłady)
Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko

więcej podobnych podstron