Pierwsze wydanie ksi¹¿ki ukaza³o siê staraniem Wydawnictwa Prawniczego w 1975 r.,
kolejne (oznaczone jako I i II) nak³adem Kantoru Wydawniczego „Zakamycze” w 1997 i 1998 r.

Redakcja:

Agata Czuj

Redakcja serii:

Alicja Pollesch

Wydawca:

Justyna Kossak

Sk³ad, ³amanie:

Andrzej Gudowski

Copyright by
Kantor Wydawniczy

ZAKAMYCZE

oddzia³

Polskich Wydawnictw Profesjonalnych sp. z o.o.

2006

Redakcja:
ul. Zacisze 7, 31-156 Kraków
tel. [phone]
e–mail: [e-mail]
www.zakamycze.com.pl

ISBN: 83-7444-212-3

wydanie IV
cena: 49,00 z³

Druk i oprawa: Wroc³awska Drukarnia Naukowa PAN

im. Stanis³awa Kulczyñskiego, tel. [phone]

5

Spis treœci

Wykaz skrótów ............................................................................................................. 7
Od Autora ...................................................................................................................... 9
Literatura .......................................................................................................................11
Rozdzia³ pierwszy

Za¿alenie w systemie zaskar¿ania orzeczeñ cywilnych ................................... 13

1. Cel i znaczenie zaskar¿ania ............................................................................ 13

2. Œrodki zaskar¿enia a œrodki odwo³awcze .................................................... 15

3. Zasady systemu zaskar¿ania .......................................................................... 18

4. Charakterystyka za¿alenia .............................................................................. 22

Rozdzia³ drugi

Przes³anki dopuszczalnoœci za¿alenia .................................................................. 29

1. Odpowiednia forma za¿alenia ....................................................................... 31

2. Dopuszczalnoœæ za¿alenia z ustawy ............................................................. 36

3. Istnienie zaskar¿onego postanowienia ......................................................... 38

4. Legitymacja do wniesienia za¿alenia a interes prawny ............................ 40

5. Zachowanie terminu do wniesienia za¿alenia ............................................ 46

Rozdzia³ trzeci

Wypadki dopuszczalnoœci za¿alenia..................................................................... 53

1. Rodzaje orzeczeñ zaskar¿anych za pomoc¹ za¿alenia .............................. 53

2. Wypadki dopuszczalnoœci za¿alenia w poszczególnych

postêpowaniach ............................................................................................... 56

2.1. Proces.......................................................................................................... 57

2.2. Postêpowanie nieprocesowe .................................................................. 69

2.3. Postêpowanie w razie zaginiêcia lub zniszczenia akt ....................... 71

2.4. Postêpowanie zabezpieczaj¹ce .............................................................. 72

2.5. Postêpowanie egzekucyjne..................................................................... 74

2.6. Przepisy z zakresu miêdzynarodowego postêpowania cywilnego 85

2.7. S¹d polubowny (arbitra¿owy) ............................................................... 86

5

6

Rozdzia³ czwarty

Postêpowanie za¿aleniowe w s¹dzie pierwszej instancji ................................ 89

1. Wp³yw za¿alenia na wykonalnoœæ postanowienia

oraz na bieg postêpowania w sprawie ........................................................ 89

2. Postêpowanie wstêpne (instrukcyjne)........................................................... 93

3. Rozstrzygniêcie za¿alenia przez s¹d pierwszej instancji ........................ 101

Rozdzia³ pi¹ty

Rozpoznanie za¿alenia przez s¹d drugiej instancji ........................................ 105

1. Postêpowanie wstêpne................................................................................... 105

2. Zakres rozpoznawania sprawy ..................................................................... 111

3. Podstawa faktyczna i sposób rozstrzygniêcia za¿alenia ......................... 121

Rozdzia³ szósty

Wydanie i charakter prawny postanowienia za¿aleniowego........................ 135

1. Sk³ad s¹du, posiedzenie niejawne, rozprawa............................................ 136

2. Stadium orzekania, budowa postanowienia i jego notyfikacja .............. 138

3. Rektyfikacja postanowienia i inne czynnoœci s¹dowe ............................. 143

4. Charakter prawny i skutecznoœæ postanowienia ...................................... 146

Rozdzia³ siódmy

Postêpowanie za¿aleniowe przed S¹dem Najwy¿szym ................................... 149

6

7

Wykaz skrótów

Dz.U. — Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

instr.s¹d. — zarz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 12 grudnia 2003 r.

w sprawie organizacji i zakresu dzia³ania sekretariatów s¹dowych oraz

innych dzia³ów administracji s¹dowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.)

kodeks — bez bli¿szego okreœlenia oznacza kodeks postêpowania cywilnego

k.c. — ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. — Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz.

93 ze zm.)

k.p.c. — ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. — Kodeks postêpowania cywilnego

(Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

k.r.o. — ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. — Kodeks rodzinny i opiekuñczy (Dz.U.

Nr 9, poz. 59 ze zm.)

M.P. — Monitor Polski

OSN — Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego (Izby Cywilnej od 1944 r. do 1962 r.)

OSNC — Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego, Izby Cywilnej (od 1995 r.)

OSNCP — Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego, Izby Cywilnej oraz Izby Pracy

i Ubezpieczeñ Spo³ecznych (od 1963 r. do 1994 r.)

OSP — Orzecznictwo S¹dów Polskich

OSPiKA — Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra¿owych

pr.o u.s.p. — ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. — Prawo o ustroju s¹dów powszech-

nych (Dz.U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)

reg. — regulamin wewnêtrznego urzêdowania s¹dów powszechnych (rozpo-

rz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 19 listopada 1987 r., Dz.U.

Nr 38, poz. 218 ze zm.)

SN — S¹d Najwy¿szy

u.o k.s. — ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach s¹dowych w sprawach cy-

wilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398, z moc¹ obowi¹zuj¹c¹ od dnia 2 marca

2006 r.)

7

8

9

Od Autora

Wydanie ksi¹¿ki w 1975 r. (Wydawnictwo Prawnicze), bêd¹ce w polskim

piœmiennictwie prawniczym pierwsz¹ prób¹ monograficznego przedstawienia

za¿alenia w postêpowaniu cywilnym, jako œrodka odwo³awczego sensu stricto,

i nastêpne wydania (1997, 1999, Kantor Wydawniczy Zakamycze) przyjmowa-

ne by³y z szerokim zainteresowaniem prawników praktyków. Wyczerpanie jej

po kilku latach na pó³kach ksiêgarskich sk³oni³o mnie do podjêcia pracy nad

wznowieniem, ze zmianami i uzupe³nieniami wed³ug nowelizacji legislacyjnych

instytucji za¿alenia, dokonanych ustawami z dnia 2 lipca 2004 r., z dnia 22 grud-

nia 2004 r. i z dnia 28 lipca 2005 r., jak równie¿ z uwzglêdnieniem dorobku judy-

katury i nowych pozycji piœmiennictwa naukowego.

10

11

Literatura

Bladowski B., Nowy system odwo³awczy w postêpowaniu cywilnym, Zielona Góra

1996

Bladowski B., Czynnoœci s¹dowe w sprawach cywilnych. Wzory i komentarz, Warsza-

wa 1999

Bladowski B., Œrodki odwo³awcze w postêpowaniu cywilnym, Warszawa 2001

Bladowski B., Metodyka pracy sêdziego cywilisty, Zakamycze 2005

Bukowski T., Rozstrzygniêcie o kosztach procesu cywilnego, Warszawa 1971

Bugajna–Sporczyk D., Gola A., ¯yznowski T., Wzory pism procesowych w spra-

wach cywilnych, gospodarczych i rejestrowych, Warszawa 2002

Ereciñski T., Wprowadzenie do kodeksu postêpowania cywilnego, Warszawa 2005

Góra–B³aszczykowska A., Postanowienia s¹du pierwszej instancji w procesie cywil-

nym, Warszawa 2002

Góra–B³aszczykowska A., Apelacja. Za¿alenie. Komentarz, Warszawa 2005

Hanausek S., Orzeczenie s¹du rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966

Marsza³kowska–Krzeœ E., Gil I., £opatowska–Rynkowska J., Rudkowska–Z¹b-

czyk E., Szynal M., B³aszczak £., Nowelizacja kodeksu postêpowania cywilne-

go, Wroc³aw 2005

Michalska M., Rozstrzygniêcia s¹du kasacyjnego w postêpowaniu cywilnym, Warsza-

wa 2004

Mokry J., Czynnoœci procesowe podmiotów dochodz¹cych ochrony praw w postêpowa-

niu cywilnym, Wroc³aw 1993

Niejadlik J., Kontrola rewizyjna postanowieñ poprzedzaj¹cych wydanie wyroku w pro-

cesie cywilnym, Warszawa 1977

Resich Z., Przes³anki procesowe, Warszawa 1966

Rowiñski T., Interes prawny w procesie cywilnym i w postêpowaniu nieprocesowym,

Warszawa 1971

Siedlecki W., Uchybienia procesowe w s¹dowym postêpowaniu cywilnym, Warszawa

1971

Siedlecki W., Zasady orzekania oraz zasady zaskar¿ania orzeczeñ w postêpowaniu cy-

wilnym w œwietle orzecznictwa S¹du Najwy¿szego, Warszawa 1982

Siedlecki W., Œwieboda Z., Postêpowanie cywilne. Zarys wyk³adu, Warszawa 2004

Waligórski M., Polskie prawo procesowe cywilne, t. I i II, Warszawa 1947–1948

Warzocha E., Cofniêcie pozwu oraz wniosku o wszczêcie postêpowania nieprocesowego,

Warszawa 1977

11

12

Wengerek E., S¹dowe postêpowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa

1970

W³odyka S., Wi¹¿¹ca wyk³adnia prawa, Warszawa 1971

Wróblewski J., S¹dowe stosowanie prawa, Warszawa 1972

13

Rozdzia³ pierwszy

ZA¯ALENIE W SYSTEMIE ZASKAR¯ANIA

ORZECZEÑ CYWILNYCH

1. Cel i znaczenie zaskar¿ania

Rozpoznawanie spraw cywilnych, jak ka¿da rozumna dzia-

³alnoœæ ludzka, nie jest wolne od uchybieñ, b³êdów i omy³ek, któ-

rych nie da siê unikn¹æ przy najwy¿szym nawet poziomie wiedzy

i sumiennoœci sêdziów; tym bardziej zaœ mo¿liwa jest ró¿norod-

noœæ wyk³adni i stosowania prawa.

1

Suma ewentualnych b³êdów

s¹du znajduje swój wyraz w rozstrzygniêciu sprawy, czyli w orze-

czeniu koñcowym, które jest aktem finalnym postêpowania, a za-

razem celem, do którego d¹¿¹ zarówno strony, jak i s¹d orzekaj¹-

cy, maj¹cy za zadanie zlikwidowanie stanu niepewnoœci prawnej.

2

Idea wydania s³usznego orzeczenia (sententia iusta) przyœwieca³a

zawsze prawu procesowemu, stanowi¹c pryncypialny przedmiot

i troskê jego norm, zmierzaj¹cych do jak najpe³niejszej realizacji tego

w³aœnie celu.

W zakresie b³êdów, jakie przypisaæ mo¿na s¹dowi pierwszej

instancji, rzutuj¹cych niekorzystnie na legalnoœæ i zasadnoœæ roz-

strzygniêcia (które to zagadnienie ³¹czy siê z kolei œciœle z podsta-

wami zaskar¿enia) nauka przyjmuje tradycyjny podzia³ na b³êdy

postêpowania (errores in procedendo) oraz b³êdy orzeczenia (errores

in iudicando). Z pierwszymi mamy do czynienia w zwi¹zku z dzia-

1

Wed³ug W. Siedleckiego uchybieniem procesowym w szerokim tego s³owa znaczeniu jest

„ka¿da niezgodnoœæ s¹dowego postêpowania cywilnego z obowi¹zuj¹cymi przepisami pra-

wa procesowego, jak i niezgodnoœæ treœci orzeczenia s¹dowego wydanego w tym postê-

powaniu z obowi¹zuj¹cym prawem materialnym”, a w œcis³ym znaczeniu — „naruszenie

jedynie przepisów prawa procesowego, normuj¹cych s¹dowe postêpowanie cywilne”

(Uchybienia procesowe w s¹dowym postêpowaniu cywilnym, Warszawa 1971, s. 155).

2

S. Hanausek, Orzeczenie s¹du rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 9–10.

uchybienia

postêpowania

rodzaje b³êdów

14

³alnoœci¹ s¹du sprzeczn¹ z przepisami dotycz¹cymi postêpowania,

natomiast drugie wystêpuj¹ w sferze rozumowania s¹du przy wy-

dawaniu orzeczenia.

3

W zakresie b³êdów in iudicando rozró¿nia siê

b³êdy dotycz¹ce elementów prawnych (errores iuris) oraz elemen-

tów faktycznych orzeczenia (errores facti).

4

Poza b³êdami s¹du o wa-

dliwoœci postêpowania lub orzeczenia œwiadczyæ mog¹ jeszcze inne

okolicznoœci, których nie mo¿na kwalifikowaæ do kategorii uchy-

bieñ s¹du orzekaj¹cego, a które wyra¿aæ siê mog¹ przede wszyst-

kim w faktach lub dowodach nieznanych albo nieistniej¹cych w po-

stêpowaniu przed tym s¹dem. S¹ to zatem okolicznoœci powoduj¹-

ce niezawinione przez s¹d b³êdy.

5

Celowi zwalczania orzeczeñ s¹dowych dotkniêtych b³êda-

mi, poprawie wadliwych rozstrzygniêæ, zapobiegniêciu ich upra-

womocnieniu, a nawet wydaniu, uzyskaniu rozstrzygniêæ bezb³êd-

nych, a tym samym praworz¹dnych i sprawiedliwych — s³u¿y

uprawnienie strony (przys³uguj¹ce tak¿e innym jeszcze podmio-

tom prawnym, z wy³¹czeniem s¹dów) domagania siê, w sposób

prawem przewidziany, usuniêcia tych b³êdów poprzez zmianê lub

uchylenie zaskar¿onego orzeczenia. Uzyskanie zmiany w stanie

prawnym stworzonym przez wydane orzeczenie jest bezpoœred-

nim celem skar¿¹cego; jego celem poœrednim, a zarazem zasadni-

czym w sprawie, jest uzyskanie odmiennego rozstrzygniêcia me-

rytorycznego. Cel ten jednak osi¹gniêty mo¿e zostaæ dopiero

po wzruszeniu zaskar¿onego orzeczenia moc¹ decyzji s¹du wy-

¿szej instancji, który rozstrzygaj¹c o losie tego orzeczenia mo¿e jed-

noczeœnie rozpoznaæ sprawê merytorycznie lub te¿ przekazaæ

j¹ do ponownego rozpoznania merytorycznego s¹dowi pierwszej

instancji.

Zgodnie z konstytucyjn¹ zasad¹ niezawis³oœci s¹downictwa

kontrola prawid³owoœci orzeczeñ s¹dowych oraz korekta przypi-

sywanych im uchybieñ dokonywana jest wy³¹cznie na drodze nad-

zoru judykacyjnego sprawowanego przez s¹dy hierarchicznie

wy¿sze. „W rezultacie — jak pisze S. W³odyka — powstaje tzw.

tok instancji, obejmuj¹cy postêpowanie przed s¹dem wy¿szej in-

stancji, tj. s¹dem powo³anym do sprawowania nadzoru judykacyj-

nego”.

6

3

B. Bladowski, Nowy system odwo³awczy w postêpowaniu cywilnym, Zielona Góra 1996, s. 19.

4

Wa¿nemu zagadnieniu w nauce procesu cywilnego, jakim jest oddzielenie faktu od pra-

wa, poœwiêcona jest praca M. Waligórskiego, Podstawy kasacyjne procesu cywilnego w œwietle

ró¿nicy miêdzy faktem a prawem, Lwów 1936.

5

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego cywilnego, Wroc³aw 1986, t. III, s. 16.

6

S. W³odyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1967, s. 96.

funkcja

zaskar¿ania

15

Znaczenie zaskar¿ania orzeczeñ s¹dowych w postêpowaniu

cywilnym jest nader donios³e. Stanowi ono przede wszystkim real-

n¹ funkcjê konstytucyjnej zasady praworz¹dnoœci, gdy¿ zapewnia

zainteresowanym stronom maksymalne mo¿liwoœci uzyskania spra-

wiedliwego, a wiêc zgodnego z prawem i zasadami s³usznoœci roz-

strzygniêcia sprawy przez s¹d. Poprzez orzeczenia s¹dów drugiej

instancji — a zw³aszcza orzecznictwo S¹du Najwy¿szego — insty-

tucja zaskar¿ania oddzia³uje korzystnie na jednolit¹ wyk³adniê i jed-

nolite stosowanie prawa. Sprzyja ponadto ugruntowaniu w spo³e-

czeñstwie stanu pewnoœci prawa i zasad praworz¹dnoœci, wykszta³-

ca tak nieodzowne dla realizacji zadañ wymiaru sprawiedliwoœci

zaufanie do organów s¹dowych.

2. Œrodki zaskar¿enia a œrodki odwo³awcze

Do niedawna w literaturze naukowej na oznaczenie œrod-

ków zaskar¿enia, najczêœciej œrodków odwo³awczych, u¿ywano

terminu „œrodki prawne”, przez pojêcie których rozumiano œrodki

przys³uguj¹ce stronie w celu odwo³ania siê od orzeczenia s¹du, aby

spowodowaæ korzystniejsze dla siebie rozstrzygniêcie sprawy.

Wed³ug pierwotnego znaczenia tego terminu œrodek prawny (re-

medium iuris) s³u¿y³ do uzdrowienia wadliwego orzeczenia s¹do-

wego.

7

Z przepisu art. 363 § 1 k.p.c., okreœlaj¹cego pojêcie prawo-

mocnoœci, wynika poœrednio charakterystyczna cecha œrodków za-

skar¿enia — suspensywnoœæ, a wiêc zdolnoœæ do wstrzymania

uprawomocnienia siê orzeczenia. W przepisie tym zawarty jest tak-

¿e jedyny ustawowy podzia³ — oparty na jednolitych i konsekwent-

nych kryteriach — na œrodki odwo³awcze i pozosta³e œrodki za-

skar¿enia. Do œrodków odwo³awczych kodeks zalicza apelacjê

i za¿alenie, unormowane w dziale V (tytu³u VI, ksiêgi pierwszej, czê-

œci pierwszej), maj¹cym odpowiednie zastosowanie — z mocy art. 13

§ 2 k.p.c. — przy zaskar¿aniu za pomoc¹ tych œrodków orzeczeñ

wydawanych w innych rodzajach postêpowania cywilnego. Cech¹

charakterystyczn¹ œrodków odwo³awczych, wyodrêbniaj¹c¹ je od

innych œrodków zaskar¿enia, jest ich dewolutywny charakter, a wiêc

zmierzanie do zmiany lub uchylenia zapad³ego orzeczenia s¹do-

wego przez orzeczenie s¹du wy¿szej instancji.

8

Rozgraniczenie

dopuszczalnoœci podstawowych œrodków odwo³awczych opiera siê

7

A. Akerberg, Œrodki odwo³awcze, Warszawa 1933, s. 11.

8

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 29.

rodzaje œrodków

zaskar¿enia

œrodki

odwo³awcze

16

na kryterium przedmiotu rozstrzygniêcia zawartego w orzeczeniu

s¹du. Apelacja przys³uguje od merytorycznych rozstrzygniêæ, a wiêc

od wyroków w procesie (art. 367 § 1 k.p.c.) i od postanowieñ orze-

kaj¹cych co do istoty sprawy w postêpowaniu nieprocesowym

(art. 518 k.p.c.) oraz od postanowieñ o uznaniu orzeczenia s¹du

zagranicznego (art. 1148 § 3 k.p.c.). Natomiast za¿alenie przys³u-

guje na postanowienia koñcz¹ce postêpowanie w sprawie i na inne

postanowienia, a tak¿e zarz¹dzenia s¹du i przewodnicz¹cego,

szczegó³owo oznaczone w kodeksie (dla procesu w art. 394 § 1,

maj¹cym odpowiednie zastosowanie — z mocy art. 13 § 2 — do

innych postêpowañ oraz w tych¿e postêpowaniach odrêbnie), po-

nadto na niektóre okreœlone postanowienia s¹du II instancji (art.

394

1

§ 1 i 2 k.p.c.). Do „innych œrodków zaskar¿enia” nale¿¹: sprze-

ciw od wyroku zaocznego, sprzeciw od nakazu zap³aty w postê-

powaniu upominawczym, zarzuty od nakazu zap³aty w postêpo-

waniu nakazowym, skarga na czynnoœci komornika i zarzuty prze-

ciwko planowi podzia³u w postêpowaniu egzekucyjnym (art. 344

§ 1, art. 502 § 1, art. 491 § 1, art. 767 § 1, art. 1027 § 2 k.p.c.). Œrodki

te nie maj¹ charakteru dewolutywnego. Ze wzglêdu na skutki, ja-

kie wynikaj¹ dla postêpowania przez ich wniesienie, dziel¹ siê one

na dwie grupy. Do pierwszej grupy, której w³aœciwe jest wywo³a-

nie postêpowania kontrolnego w celu zbadania zaskar¿onego orze-

czenia — wszak¿e nie przed s¹dem wy¿szej instancji — nale¿¹ za-

rzuty w postêpowaniu nakazowym, skarga na czynnoœci komornika,

zarzuty przeciwko planowi podzia³u sumy uzyskanej z egzekucji.

Do grupy drugiej, której zadanie polega przede wszystkim na po-

nownym przeprowadzeniu postêpowania zakoñczonego zaskar-

¿onym orzeczeniem, nale¿y sprzeciw od wyroku zaocznego i sprze-

ciw w postêpowaniu upominawczym; s¹ to œrodki o charakterze

restytucyjnym.

Œrodkiem podobnym do œrodków zaskar¿enia, ze wzglêdu

na ten sam cel, jakim jest realizacja postulatu bezb³êdnoœci, s¹ prze-

widziane do obalania prawomocnych orzeczeñ: skarga kasacyjna

(art. 398

1

§ 1 k.p.c.) i skarga o wznowienie postêpowania (art. 399

k.p.c.).

9

Œrodki tego rodzaju, chocia¿ odnosz¹ siê do nich niektóre

ogólne zasady przewidziane dla zaskar¿ania orzeczeñ s¹dowych,

nie mog¹ byæ zaliczane do œrodków zaskar¿enia sensu stricto, gdy¿

unormowane s¹ w osobnych dzia³ach (tytu³u VI ksiêgi pierwszej,

czêœci pierwszej kodeksu), a przede wszystkim nie mieszcz¹ siê

9

J. Mucha, Nowe regulacje w kodeksie postêpowania cywilnego, Radca Prawny 2005, nr 2, s. 16–17.

inne œrodki

zaskar¿enia

œrodki

nadzwyczajne

17

w wyra¿onym expressis verbis pojêciu œrodków zaskar¿enia, zawar-

tym w cytowanym art. 363 § 1 k.p.c. — jako niemaj¹ce przymiotu

suspensywnoœci. Natomiast te ostatnie wzglêdy nie stoj¹ na prze-

szkodzie przyjmowaniu w nauce procesu cywilnego, umownie —

dla potrzeb analizy systemu zaskar¿ania — podzia³u na œrodki

odwo³awcze zwyczajne i nadzwyczajne (skarga o wznowienie

postêpowania, skarga kasacyjna) albo te¿ na œrodki odwo³awcze

„przed uprawomocnieniem” i „po uprawomocnieniu siê orzecze-

nia”.

10

Osobnym œrodkiem zaskar¿enia, nies³u¿¹cym jednak do

wzruszenia zaskar¿onego orzeczenia, jest skarga o stwierdzenie

niezgodnoœci z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424

1

k.p.c.).

Natomiast œrodkami zbli¿onymi tylko do œrodków zaskar-

¿enia s¹: odwo³anie od zarz¹dzenia przewodnicz¹cego w przed-

miocie sprostowania lub uzupe³nienia protoko³u, zastrze¿enia stron

wnoszone do protoko³u posiedzenia s¹dowego, odwo³anie od za-

rz¹dzeñ wydanych przez przewodnicz¹cego w toku rozprawy,

wniosek o przywrócenie terminu do z³o¿enia œrodka zaskar¿enia

(w sytuacji gdy œrodek taki zosta³ odrzucony), wniosek o sprosto-

wanie, uzupe³nienie orzeczenia, wniosek pozwanego o wydanie

przez s¹d orzeczenia w sprawie zwrotu spe³nionego lub wyegze-

kwowanego œwiadczenia lub o przywrócenie poprzedniego stanu

w razie uchylenia lub zmiany orzeczenia zaopatrzonego rygorem

natychmiastowej wykonalnoœci, wniosek o zmianê prawomocne-

go postanowienia oddalaj¹cego wniosek w postêpowaniu niepro-

cesowym, wniosek o uchylenie postanowienia orzekaj¹cego uzna-

nie za zmar³ego albo stwierdzaj¹cego zgon, wniosek o uchylenie

lub zmianê postanowienia o ubezw³asnowolnieniu, wniosek

o uchylenie lub zmianê postanowienia stwierdzaj¹cego nabycie

spadku, wniosek o uchylenie lub zmianê prawomocnego zarz¹dze-

nia tymczasowego o zabezpieczeniu roszczenia, powództwo prze-

ciwegzekucyjne (art. 160, 168 § 1, art. 226, 338 § 1, art. 350 § 1, art. 351

§ 1, art. 523, 541 § 1, art. 559, 678, 679, 742 § 1, art. 840 § 1, art. 841

k.p.c.).

Unormowany w kodeksie postêpowania cywilnego system

zaskar¿ania orzeczeñ s¹dowych ma charakter jednolity. Jego g³ów-

ne zasady, przewidziane dla procesu, maj¹ zastosowanie przy za-

skar¿aniu orzeczeñ wydawanych w innych postêpowaniach.

10

W. Broniewicz, w nawi¹zaniu do przedstawionych wy¿ej kryteriów, rozró¿nia: a) œrodki

zaskar¿enia zwyczajne, czyli œrodki odwo³awcze; b) œrodki zaskar¿enia szczególne; c) œrodki

zaskar¿enia nadzwyczajne (Istota i rodzaje za¿alenia w postêpowaniu cywilnym, Przegl¹d S¹-

dowy 2001, nr 1, s. 18).

orzeczenia

rektyfikacyjne

18

3. Zasady systemu zaskar¿ania

Konstytucyjne zasady praworz¹dnoœci i instancyjnoœci po-

stêpowania s¹dowego (art. 7 i 176 Konstytucji RP) oraz naczelna

zasada prawdy obiektywnej (art. 3, 212, 227 k.p.c.) kreuj¹ general-

nie instytucjê zaskar¿ania orzeczeñ s¹dowych w postêpowaniu

cywilnym. Instytucja ta odzwierciedla wszystkie pozosta³e naczel-

ne zasady procesowe — jako centralne idee pogl¹dów prawnych

zawartych w systemie polskiego prawa procesowego.

11

Jednak¿e

konstrukcja systemu œrodków zaskar¿enia oparta zosta³a g³ównie

na tych zasadach procesowych, których omówienie w tym miejscu

pozwoli niew¹tpliwie bli¿ej naœwietliæ za³o¿enia najbardziej istot-

ne oraz cechy charakterystyczne tego systemu.

Nowy system odwo³awczy opiera siê na dwuinstancyjno-

œci — jako jednej z naczelnych zasad procesowych (art. 367 § 1 i 2,

art. 394 § 1 k.p.c.). Wed³ug tej zasady pierwsza instancja ma cha-

rakter wy³¹cznie merytoryczny, druga zaœ jest instancj¹ kontroln¹,

badaj¹c¹ legalnoœæ i zasadnoœæ zaskar¿onego orzeczenia, ze znacz-

nymi jednak mo¿liwoœciami wydania orzeczenia reformatoryjne-

go (merytorycznego). W porównaniu z apelacj¹, jeszcze bardziej

merytoryczny charakter posiada za¿alenie, przy rozpoznawaniu

którego s¹d drugiej instancji dokonuje samodzielnie ustaleñ fak-

tycznych, a regu³¹ jest, ¿e rozpoznaje sprawy merytorycznie —

w zakresie objêtym za¿aleniem.

12

Dla apelacji i za¿alenia przewidziany jest ten sam tok instancji

— je¿eli sprawê rozpoznawa³ s¹d rejonowy, drug¹ instancj¹ jest

s¹d okrêgowy, gdy natomiast ten ostatnio wymieniony s¹d rozpo-

znawa³ sprawê w pierwszej instancji, drug¹ instancj¹ jest s¹d ape-

lacyjny. Istniej¹ wyj¹tki od tak przedstawionego toku instancji:

1) s¹d rejonowy mo¿e przekazaæ sprawê do rozpoznania s¹do-

wi okrêgowemu, je¿eli przy jej rozpoznawaniu wynik³o zagad-

nienie prawne budz¹ce powa¿ne w¹tpliwoœci (art. 18 k.p.c.);

2) S¹d Najwy¿szy mo¿e przej¹æ do rozpoznania sprawê przed-

stawion¹ z zagadnieniem prawnym przez s¹d drugiej instan-

cji (art. 390 § 1 k.p.c.);

3) do S¹du Najwy¿szego s³u¿y za¿alenie na niektóre postanowie-

nia s¹du drugiej instancji (art. 394

1

§ 1 i 2 k.p.c.);

11

W. Siedlecki, Z. Œwieboda, Postêpowanie cywilne. Zarys wyk³adu, Warszawa 2001, s. 56.

12

B. Bladowski, Nowy system odwo³awczy..., s. 33 i n. oraz s. 145; T. Wiœniewski, Nowe œrodki

odwo³awcze w postêpowaniu cywilnym, Warszawa 1996, s. 92 i 171.

zasada

dwuinstancyjnoœci

19

4) na skutek za¿alenia s¹d, który wyda³ zaskar¿one postanowie-

nie, mo¿e je sam uchyliæ (art. 395 § 2 k.p.c.).

Typowo kontrolny charakter posiada skarga kasacyjna, przy

rozpoznawaniu której S¹d Najwy¿szy tylko w razie stwierdzenia

oczywistego naruszenia prawa materialnego mo¿e orzec co do istoty

sprawy, bêd¹c jednak zwi¹zanym stanem faktycznym jako podsta-

w¹ wydania zaskar¿onego orzeczenia.

13

Zasada wy³¹cznoœci sprawia, ¿e strona nie ma mo¿noœci

wyboru pomiêdzy ró¿nymi œrodkami zaskar¿enia, poniewa¿ od

okreœlonego orzeczenia przys³uguje tylko jeden œrodek zaskar¿e-

nia. Kodeks nie przewiduje zbiegu czy „konkurencji” kilku œrod-

ków zaskar¿enia, gdy¿ konsekwentnie nie dopuszcza mo¿liwoœci

wyboru miêdzy tymi œrodkami. W szczególnym przypadku wnie-

sienia jednoczeœnie przez pozwanego sprzeciwu od wyroku za-

ocznego, a przez powoda — apelacji od tego wyroku lub za¿alenia

na zawarte w nim postanowienie, niedopuszczalne bêdzie odrêb-

ne rozpoznanie powy¿szych œrodków zaskar¿enia. Niew¹tpliwie

pierwszeñstwo przys³uguje sprzeciwowi, który ze wzglêdu na swój

restytucyjny charakter pozwala na zmianê orzeczenia w postêpo-

waniu przed s¹dem pierwszej instancji; natomiast rozpoznanie

apelacji lub za¿alenia bêdzie w tej sytuacji przedwczesne.

Nie zachodzi zbieg œrodków zaskar¿enia w razie wniesienia

od okreœlonego orzeczenia kilku œrodków przez poszczególnych

uczestników; wszystkie wniesione œrodki zaskar¿enia zostan¹ roz-

poznane ³¹cznie w jednym postêpowaniu przed s¹dem wy¿szej

instancji.

Wed³ug zasady dyspozycyjnoœci, bêd¹cej przejawem zasa-

dy rozporz¹dzalnoœci formalnej, a wiêc rozporz¹dzania przez strony

czynnoœciami procesowymi oraz ca³ym tokiem postêpowania, œro-

dek zaskar¿enia mo¿e zostaæ wniesiony przez legitymowany do

tego podmiot. Postêpowanie przed s¹dem drugiej instancji mo¿e

zostaæ wszczête wy³¹cznie na skutek wniesienia przez uprawnio-

ny podmiot œrodka zaskar¿enia, nigdy z urzêdu (ne procedat iudex

ex officio). Nie maj¹ mo¿liwoœci przyst¹pienia do tego postêpowa-

nia inni uczestnicy, którzy orzeczenia nie zaskar¿yli, jak równie¿

nie maj¹ mo¿liwoœci wniesienia wzajemnego œrodka zaskar¿enia.

Wynikaj¹ce z zasady dyspozycyjnoœci uprawnienie podmiotu

legitymowanego — z inicjatywy którego wszczête zosta³o postê-

13

T. Ereciñski, Aplikacja i kasacja w procesie cywilnym, Warszawa 1996, s. 153.

tok instancji

zasada

wy³¹cznoœci

zasada

dyspozycyjnoœci

20

powanie odwo³awcze — do decydowania o zakresie lub przedmio-

cie tego postêpowania ograniczone jest wyj¹tkami, podyktowany-

mi d¹¿eniem do jednolitego rozstrzygniêcia o prawach osób pozo-

staj¹cych w tym samym stosunku cywilnoprawnym oraz zasad¹

niezwi¹zania s¹du granicami okreœlonych roszczeñ. Ponadto, pod-

miotowi legitymowanemu przys³uguje wyraŸne uprawnienie do

cofniêcia wniesionego przez niego œrodka zaskar¿enia; przy czym

dopuszczalnoœæ takiego cofniêcia nie jest uzale¿niona od oceny s¹du.

Natomiast wyj¹tkowo tylko w postêpowaniu uproszczonym mo¿-

liwe jest zrzeczenie siê œrodka odwo³awczego po wydaniu orze-

czenia. Nie mo¿na uwa¿aæ za ograniczenie zasady dyspozycyjno-

œci mo¿liwoœci s¹du uchylenia lub zmiany z urzêdu niektórych

prawomocnych postanowieñ wydanych w postêpowaniu niepro-

cesowym (w rezultacie wykrycia nowych okolicznoœci), jak rów-

nie¿ mo¿liwoœci wniesienia œrodka zaskar¿enia nie tylko przez stro-

nê, lecz tak¿e przez prokuratora czy organizacjê spo³eczn¹.

Przez zasadê legalnoœci nale¿y rozumieæ, ¿e wniesienie po-

szczególnych œrodków zaskar¿enia opiera siê na podstawach (za-

rzutach), wynikaj¹cych z prawa procesowego i materialnego, i ¿e

w razie stwierdzenia zasadnoœci tych zarzutów albo wobec wziê-

cia pod uwagê z urzêdu innych podstaw, zaskar¿one orzeczenie

podlega zmianie lub uchyleniu przez s¹d wy¿szej instancji.

Poprzez szczegó³owe okreœlenie dopuszczalnoœci poszcze-

gólnych œrodków zaskar¿enia, przes³anek ich wnoszenia oraz roz-

strzygania o nich przez s¹d wy¿szej instancji, zasada legalizmu nie

dopuszcza w postêpowaniu wywo³anym zaskar¿eniem orzeczenia

jakiejkolwiek dowolnoœci i w tym znaczeniu realizuje w odniesie-

niu do tego postêpowania konstytucyjn¹ zasadê praworz¹dnoœci.

Zasada równouprawnienia stron i uczestników postêpowa-

nia jest istotnym wspó³czynnikiem pe³nej realizacji zasady praw-

dy obiektywnej. Z istoty wspó³czesnego procesu cywilnego wynika

koniecznoœæ zapewnienia stronom jednakowych œrodków ochrony

ich praw i jednakowych mo¿liwoœci korzystania z tych œrodków,

niezale¿nie od sytuacji finansowej, wykszta³cenia i poziomu kul-

turalnego stron. W zale¿noœci od pozycji strony w procesie kodeks

przyznaje jej odpowiednie œrodki do skutecznej ochrony jej praw.

Wyrazem omawianej tu zasady jest obowi¹zek s¹du wys³u-

chania obu stron procesowych (audiatur et altera pars), przejawiaj¹-

cy siê w zawiadamianiu stron o terminach rozpraw, dorêczaniu im

odpisów orzeczeñ w wypadkach w ustawie przewidzianych oraz

zasada legalnoœci

zasada

równouprawnienia

21

umo¿liwieniu przeciwnikowi skar¿¹cego wniesienia odpowiedzi

na œrodek odwo³awczy.

Gdy naruszenie zasady równouprawnienia stron powoduje

w konsekwencji pozbawienie strony mo¿noœci obrony swych praw

lub dzia³ania w postêpowaniu, zachodzi niewa¿noœæ postêpowa-

nia, stanowi¹ca odrêbn¹ podstawê zaskar¿ania orzeczeñ oraz pod-

stawê do wznowienia postêpowania (art. 379 pkt 5 i art. 401 pkt 2

k.p.c.). W innych wypadkach naruszenie tej zasady mo¿e stanowiæ

uchybienie procesowe maj¹ce wp³yw na wynik sprawy, co rów-

nie¿ stwarza podstawê do zaskar¿enia orzeczenia.

Zasada umiarkowanego formalizmu procesowego stanowi

podstawê systemu œrodków zaskar¿enia, zezwala bowiem na uchy-

lenie czynnoœci s¹du o charakterze decyduj¹cym jedynie przez

domaganie siê wzruszenia ich przez s¹d wy¿szej instancji, a wiêc

przez zaskar¿enie tych decyzji. Zgodnie z zasad¹ umiarkowanego

formalizmu kodeks normuje szczegó³owo przebieg postêpowania

odwo³awczego, okreœlaj¹c formê, miejsce i czas poszczególnych

czynnoœci stron i innych uczestników tego postêpowania oraz czyn-

noœci s¹dów wszystkich instancji.

Istotnym wyrazem odformalizowania instytucji zaskar¿ania

orzeczeñ jest m.in. odpowiednie stosowanie przepisu art. 130 § 1

k.p.c., dopuszczanie tzw. nowoœci w postêpowaniu odwo³awczym,

rozpoznawanie za¿alenia na posiedzeniu niejawnym oraz mo¿li-

woœæ rozpoznania na posiedzeniu niejawnym — w pewnych wy-

padkach — apelacji (art. 368 § 1 pkt 4, art. 397 § 1, art. 374 k.p.c.).

Zasada ekonomii procesowej rozwinê³a siê równoczeœnie

z zasad¹ umiarkowanego formalizmu procesowego i zasad¹ kon-

centracji materia³u procesowego oraz realizowanymi postulatami

przyspieszenia postêpowania. Zasada ta zosta³a konsekwentnie

wprowadzona do kodeksu, przy czym nader silny wyraz znalaz³a

w systemie zaskar¿ania. W³aœnie wzglêdy na ekonomiê procesow¹

spowodowa³y odst¹pienie od koncepcji czysto kontrolnego charak-

teru drugiej instancji i wyposa¿enie jej w uprawnienia do wyda-

wania przede wszystkim orzeczeñ reformatoryjnych koñcz¹cych

ostatecznie postêpowanie w sprawie.

Pod szczególnym wp³ywem zasady ekonomii procesowej

uregulowana zosta³a w przepisach instytucja za¿alenia, która cha-

rakteryzuje siê szybkim i odformalizowanym postêpowaniem oraz

merytorycznym sposobem rozstrzygniêcia. Nowoœci¹ przy tym by³o

wprowadzenie mo¿liwoœci rozpoznania za¿alenia, w okreœlonych

warunkach, przez s¹d, który wyda³ zaskar¿one postanowienie.

formalizm

procesowy

zasada ekonomii

procesowej

22

4. Charakterystyka za¿alenia

Nad nazw¹ œrodka odwo³awczego, maj¹cego przys³ugiwaæ

od okreœlonych postanowieñ s¹dów pierwszej instancji, zastana-

wiano siê w Komisji Kodyfikacyjnej przy opracowywaniu systemu

zaskar¿ania w kodeksie postêpowania cywilnego z 1932 r.

14

Brano

przy tym pod uwagê nazwy u¿ywane w procedurach pañstw za-

borczych, obowi¹zuj¹cych dotychczas na ziemiach polskich. Od

pocz¹tku by³a nie do przyjêcia rosyjska „skarga incydentalna” —

jako nazwa sk³adaj¹ca siê z dwóch wyrazów, a przede wszystkim

nieodpowiadaj¹ca istocie tego œrodka odwo³awczego, który mia³

przys³ugiwaæ nie tylko od postanowieñ typowo incydentalnych.

Z kolei podzielone by³y zdania co do przyjêcia nazwy rekurs —

wed³ug procedury austriackiej oraz nazwy „za¿alenie” — wed³ug

procedury niemieckiej (Beschwerde). Pocz¹tkowo (a¿ do projektu

z 1928 r.) sk³aniano siê ku nazwie rekurs, wywodz¹cej siê etymolo-

gicznie z terminologii francuskiej, gdzie nazwa voies de recours ozna-

cza œrodki odwo³awcze. PóŸniej jednak (w projekcie kodeksu

z 1929 r.), kieruj¹c siê g³ównie trosk¹ o ujednolicenie terminologii

procedury cywilnej z terminologi¹ obowi¹zuj¹cej ju¿ jednolitej pro-

cedury karnej, przyjêto ostatecznie nazwê „za¿alenie”.

W systemie zaskar¿ania orzeczeñ s¹dowych za¿alenie jest

jednym z dwóch — obok apelacji — podstawowych (zwyczajnych)

œrodków odwo³awczych.

15

Jest ono œrodkiem odwo³awczym przy-

s³uguj¹cym od rozstrzygniêæ s¹dów pierwszej instancji, wyj¹tko-

wo natomiast przys³uguje od postanowieñ s¹du drugiej instancji

— wprost do S¹du Najwy¿szego. Zaskar¿eniu za pomoc¹ za¿ale-

nia podlegaj¹ jedynie postanowienia wydawane przez s¹dy po-

wszechne, a wiêc nie przys³uguje ono na postanowienia wydawa-

ne przez s¹dy polubowne. Legitymacja do zaskar¿enia postano-

wienia s¹du za pomoc¹ za¿alenia przys³uguje nie tylko stronom

lub uczestnikom postêpowania, prokuratorowi i organizacji spo-

³ecznej oraz interwenientowi ubocznemu, tak jak przy apelacji, lecz

tak¿e innym jeszcze — poza interwenientem — osobom trzecim

(np. pe³nomocnikom lub przedstawicielom ustawowym stron, oso-

bom trzecim uczestnicz¹cym w egzekucji, œwiadkom i bieg³ym),

które nie s¹ podmiotami postêpowania cywilnego, jednak¿e s¹ za-

interesowane pewnym stadium tego postêpowania lub nawet ca-

14

B. Bladowski, Œrodki odwo³awcze w postêpowaniu cywilnym, Zakamycze 2001, s. 19; H. Tram-

mer, Rekurs (w:) Polska procedura cywilna, Warszawa 1923, t. II, s. 66.

15

M. Sawczuk, W. Graliñski, Model za¿alenia, Problemy Egzekucji S¹dowej 2001, nr 14, s. 55.

nazwa

„za¿alenie”

funkcja za¿alenia

23

³ym jego tokiem, poniewa¿ rozstrzygniêcie formalne s¹du (najczê-

œciej o charakterze wpadkowym) dotyka bezpoœrednio ich praw.

Ze wzglêdu na formê i przedmiot rozstrzygniêcia s¹du, co stanowi

kryterium rozgraniczenia dopuszczalnoœci apelacji i za¿alenia, za-

¿alenie przys³uguje od postanowieñ koñcz¹cych postêpowanie

w sprawach cywilnych oraz od innych jeszcze postanowieñ, a tak-

¿e od zarz¹dzeñ przewodnicz¹cego œciœle okreœlonych w kodeksie,

natomiast nie przys³uguje ono od postanowieñ rozstrzygaj¹cych

co do istoty sprawy, które podlegaj¹ zaskar¿eniu w drodze apelacji.

16

Osoby uprawnione do wniesienia za¿alenia mog¹ domagaæ

siê zmiany lub uchylenia rozstrzygniêcia s¹du w celu usuniêcia

b³êdów, jakimi ich zdaniem dotkniête jest to rozstrzygniêcie.

W rezultacie przedstawionej powy¿ej próby analizy najbar-

dziej istotnych cech instytucji za¿alenia mo¿na sformu³owaæ nastê-

puj¹c¹ definicjê sensu largo tego œrodka odwo³awczego.

Za¿alenie w postêpowaniu cywilnym jest œrodkiem odwo-

³awczym od postanowieñ rozstrzygaj¹cych nie co do istoty spra-

wy, lecz w kwestiach procesowych; suspensywnym, o wzglêdnej

dewolutywnoœci, przys³uguj¹cym do s¹du drugiej instancji od po-

stanowieñ s¹du pierwszej instancji koñcz¹cych postêpowanie

w sprawie i od innych postanowieñ, a tak¿e zarz¹dzeñ s¹du i prze-

wodnicz¹cego szczegó³owo oznaczonych, oraz przys³uguj¹cym do

S¹du Najwy¿szego od postanowieñ s¹du drugiej instancji odrzu-

caj¹cych skargê kasacyjn¹ i skargê o stwierdzenie niezgodnoœci

z prawem prawomocnego orzeczenia, a w sprawach, w których

przys³uguje skarga kasacyjna, od niektórych postanowieñ koñcz¹-

cych postêpowanie w sprawie.

Jako œrodek odwo³awczy sensu stricto za¿alenie ma funkcjê

represyjn¹. Oznacza to, ¿e w sytuacji gdy zapad³o ju¿ wadliwe roz-

strzygniêcie, przys³uguje ono do jego zmiany lub uchylenia, a wiêc

usuniêcia a posteriori pope³nionych przez s¹d uchybieñ, w odró¿-

nieniu od œrodków o znaczeniu prewencyjnym stosowanych dla

zapobiegniêcia pro futuro wydaniu rozstrzygniêcia sprzecznego z po-

stulatem bezb³êdnoœci.

17

Dziêki swej represyjnej funkcji za¿alenie

stanowi — tak jak apelacja — gwarancjê realizacji naczelnych za-

sad procesowych, których naruszenie rzutuje zazwyczaj na wadli-

woœæ orzeczenia s¹dowego.

16

B. Bladowski, Funkcja za¿alenia w praktyce postêpowania cywilnego, Zeszyty Naukowe Insty-

tutu Badania Prawa S¹dowego 1974, nr 1, s. 288 i n.

17

S. Hanausek, Orzeczenie s¹du rewizyjnego..., s. 10–11; S. W³odyka, Ustrój organów..., s. 98.

model za¿alenia

funkcja

represyjna

24

Jednak¿e w wypadku zaskar¿enia orzeczenia s¹du o charak-

terze wy³¹cznie wpadkowym, maj¹cego znaczenie dla samego toku

postêpowania, za¿alenie spe³niaæ mo¿e z powodzeniem funkcjê

prewencyjn¹, zapobiegaj¹c wydaniu wadliwego orzeczenia koñ-

cz¹cego postêpowanie w sprawie lub rozstrzygaj¹cego sprawê

merytorycznie. Przyk³adem tego mo¿e byæ wniesienie za¿alenia

na postanowienie odmawiaj¹ce odrzucenia pozwu, oddalaj¹ce opo-

zycjê przeciwko wst¹pieniu interwenienta ubocznego, podejmuj¹-

ce postêpowanie w innym trybie, oddalaj¹ce wniosek o wy³¹cze-

nie sêdziego.

Za¿alenie wywo³uje bardzo istotny skutek suspensywny,

polegaj¹cy na wstrzymaniu (zawieszeniu) prawomocnoœci posta-

nowienia (zarz¹dzenia) do chwili rozstrzygniêcia sprawy w postê-

powaniu odwo³awczym. Wstrzymuje ono tym samym zakoñcze-

nie ca³ego postêpowania w sprawie lub tylko poszczególnego jego

stadium (gdy dotyczy rozstrzygniêcia kwestii wpadkowej). Posta-

nowienie staje siê prawomocne formalnie, a wiêc niewzruszalne,

dopiero wtedy, gdy nie podlega ju¿ zaskar¿eniu za pomoc¹ za¿a-

lenia (art. 363 k.p.c.), tj. gdy up³yn¹³ ustawowy termin do wniesie-

nia go lub gdy nie zosta³o ono uwzglêdnione.

18

Je¿eli zaskar¿ono tylko czêœæ postanowienia, to staje siê ono

prawomocne w pozosta³ej czêœci z up³ywem terminu do zaskar-

¿enia, chyba ¿e s¹d drugiej instancji mo¿e z urzêdu rozpoznaæ

sprawê tak¿e w tej czêœci. Bêdzie to mo¿liwe tylko w tego rodzaju

sprawach, w których s¹d nie jest zwi¹zany granicami zaskar¿enia,

a tak¿e wtedy, gdy mo¿e z urzêdu rozpoznaæ sprawê na rzecz wspó³-

uczestników (w wypadku wspó³uczestnictwa materialnego), któ-

rzy nie wnieœli za¿alenia. W wypadku zaskar¿enia postanowienia

przez jednego tylko wspó³uczestnika materialnego ca³e postano-

wienie nie mo¿e byæ uwa¿ane za prawomocne (art. 378 w zw.

z art. 397 § 2 k.p.c.).

Postanowienia s¹du pierwszej instancji, które nie podlegaj¹

odrêbnemu zaskar¿eniu w drodze za¿alenia, w zasadzie staj¹ siê

prawomocne ju¿ z chwil¹ ich wydania, jednak¿e nie maj¹ one tego

przymiotu i podlegaj¹ rozpoznaniu przez s¹d odwo³awczy, gdy

s¹d ten rozpoznaje sprawê w zwi¹zku z wniesieniem apelacji lub

za¿alenia (art. 380 k.p.c.).

Odmiennie od zagadnienia prawomocnoœci postanowieñ

uregulowana jest kwestia ich skutecznoœci i wykonalnoœci. Ju¿

18

B. Bladowski, Œrodki odwo³awcze..., s. 30.

suspensywnoϾ

25

bowiem z chwil¹ ich wydania staj¹ siê one wykonalne i skuteczne

w takim zakresie i w taki sposób, jaki wynika z ich treœci, przy czym

wstrzymanie wykonania zaskar¿onego postanowienia mo¿e na-

st¹piæ na mocy osobnej decyzji s¹du pierwszej instancji (art. 360

i 396 k.p.c.). Jedyny wyj¹tek dotyczy postanowienia uchylaj¹cego

lub ograniczaj¹cego zabezpieczenie, którego wykonanie zostaje

wstrzymane ipso iure w razie wniesienia za¿alenia (art. 742 § 3

k.p.c.).

Za¿alenie, jako œrodek odwo³awczy sensu stricto, wywiera

skutek dewolutywny polegaj¹cy na przeniesieniu postêpowania

wywo³anego wniesieniem za¿alenia przed s¹d wy¿szej instancji

w celu rozstrzygniêcia o bycie (losie) zaskar¿onego postanowienia.

Skutek ten wywieraj¹ tylko œrodki odwo³awcze, inne bowiem œrodki

zaskar¿enia (sensu largo) powoduj¹ ponowne rozpoznanie sprawy

przez s¹d, który wyda³ zaskar¿one postanowienie. Dewolutywnoœæ,

pozostaj¹ca w œcis³ym zwi¹zku z zasad¹ instancyjnoœci, a zw³asz-

cza z tzw. tokiem instancji w postêpowaniu cywilnym, zawiera

w sobie element nadzoru judykacyjnego, co z kolei stanowi gwa-

rancjê zasady prawdy obiektywnej.

Wy³¹czenie skutku dewolutywnego mo¿e nast¹piæ wyj¹tko-

wo, gdy za¿alenie zarzuca niewa¿noœæ postêpowania lub jest oczy-

wiœcie uzasadnione. W takich warunkach bowiem s¹d, który wy-

da³ zaskar¿one postanowienie, mo¿e je uchyliæ i w miarê potrzeby

sprawê rozpoznaæ na nowo, nie przesy³aj¹c ju¿ akt sprawy s¹dowi

drugiej instancji (art. 395 § 2 k.p.c.). Dawny kodeks postêpowania

cywilnego przestrzega³ bezwzglêdnej dewolutywnoœci, a natomiast

kodeks postêpowania niespornego dopuszcza³ mo¿liwoœæ uchyle-

nia przez s¹d pierwszej instancji zaskar¿onego postanowienia i po-

nownego rozpoznania sprawy, je¿eli apelacja lub za¿alenie zarzu-

ca³o niewa¿noœæ postêpowania (art. 37 k.p.n.). Aktualne uregulo-

wanie, znane niektórym systemom procesowym, podyktowane

zosta³o wzglêdami ekonomii procesowej i postulatem szybkoœci po-

stêpowania.

19

Przejawiaj¹ca siê w instytucji za¿alenia tendencja do jej mak-

symalnego odformalizowania mia³a na uwadze — z jednej strony

— uzasadnione interesy stron, uczestników postêpowania oraz osób

trzecich, niekorzystaj¹cych z pomocy adwokackiej, którym zaskar-

¿enie — czêsto tylko wpadkowych — postanowieñ s¹du powinno

byæ u³atwione, z drugiej zaœ strony — realizacjê postulatu szybko-

19

W. Siedlecki, Z prac Komisji Kodyfikacyjnej nad nowym kodeksem postêpowania cywilnego PRL,

Studia Cywilistyczne 1961, t. I, s. 300.

skutek

dewolutywny

postulat

szybkoœci

postêpowania

26

œci postêpowania, bêd¹cego wyrazem naczelnej zasady ekonomii

procesowej. Ju¿ sama apelacja przed³u¿a znacznie postêpowanie

cywilne, nie mo¿na wiêc dopuœciæ, aby mo¿liwoœæ korzystania z za-

¿alenia, które wnoszone mo¿e byæ w sprawie kilkakrotnie czêœciej

— rzutowa³a na przewlek³oœæ tego postêpowania. Nie chodzi przy

tym o poœpiech przy rozpoznawaniu za¿alenia, mog¹cy szkodziæ

wydaniu trafnego, zgodnego z prawem i prawd¹ obiektywn¹ roz-

strzygniêcia, ale o przyspieszenie postêpowania za¿aleniowego

w realnych granicach, zakreœlonych przepisami.

Szczególne — w zestawieniu z apelacj¹ — odformalizowa-

nie za¿alenia polega na tym, ¿e:

1) minimalne s¹ wymagania kodeksu co do formy za¿alenia,

które, poza warunkami przepisanymi dla pisma procesowe-

go, zawieraæ powinno jedynie wskazanie zaskar¿onego posta-

nowienia i wniosek o jego zmianê lub uchylenie oraz „zwiêz-

³e uzasadnienie”;

2) w za¿aleniu mog¹ byæ tak¿e wskazane, w miarê potrzeby,

nowe fakty i dowody, choæby nawet istnia³a obiektywnie

mo¿liwoœæ powo³ania ich w pierwszej instancji;

3) w pewnych wypadkach — wyj¹tkowo — nie dorêcza siê od-

pisu za¿alenia stronie przeciwnej, co umo¿liwia niezw³oczne

przedstawienie akt s¹dowi drugiej instancji;

4) rozpoznanie za¿alenia nastêpuje z zasady na posiedzeniu nie-

jawnym;

5) mo¿liwe jest — w okreœlonych warunkach — rozpoznanie

za¿alenia przez s¹d pierwszej instancji;

6) samo rozpoznanie za¿alenia nastêpuje wed³ug wzoru apela-

cji — s¹d mo¿e przeprowadziæ nowe dowody oraz dochodze-

nie i dokonywaæ samodzielnie ustaleñ faktycznych, przy czym

zasad¹ jest rozstrzygniêcie merytoryczne, a wyj¹tkowo tylko

zapada orzeczenie kasatoryjne.

Mo¿liwa w pe³ni, g³ównie dziêki znacznemu odformalizo-

waniu za¿alenia, realizacja postulatu szybkoœci postêpowania wy-

wo³anego wniesieniem tego œrodka odwo³awczego sprawia —

w wielu wypadkach, zw³aszcza gdy za¿alenie dotyczy wy³¹cznie

kwestii incydentalnej — ¿e szybciej te¿ mo¿e zostaæ zakoñczone

postêpowanie g³ówne przez wydanie orzeczenia co do istoty sprawy.

Za¿alenie wywodzi swój byt z apelacji, która jest wczeœniej-

szym od rewizji œrodkiem odwo³awczym, maj¹cym wielowiekowe

tradycje. Przejê³o ono rolê apelacji przede wszystkim w odniesie-

odformalizowanie

za¿alenia

kryteria

dopuszczalnoœci

za¿alenia

27

niu do orzeczeñ s¹du o charakterze incydentalnym. Nowy kodeks

rolê za¿alenia znacznie powiêkszy³, dopuszczaj¹c je równie¿ od

orzeczeñ koñcz¹cych postêpowanie w sprawie, od których poprzed-

nio przys³ugiwa³a rewizja. Stosunkowo szeroki katalog przypad-

ków dopuszczalnoœci za¿alenia od postanowieñ wpadkowych od-

ci¹¿a drug¹ instancjê w zakresie jej obowi¹zków kognicji — przy

rozpoznawaniu apelacji — obejmowania równie¿ postanowieñ

poprzedzaj¹cych wydanie orzeczenia merytorycznego (art. 380

k.p.c.).

O ile apelacja przys³uguje od orzeczeñ koñcz¹cych meryto-

rycznie postêpowanie cywilne, rozstrzygaj¹cych co do istoty spra-

wy (wyroków w procesie i postanowieñ w postêpowaniu niepro-

cesowym), o tyle za¿alenie przys³uguje tylko od postanowieñ o cha-

rakterze formalnym — koñcz¹cych postêpowanie w sprawie,

a przede wszystkim od postanowieñ wpadkowych, dotycz¹cych

kwestii ubocznych wystêpuj¹cych w toku postêpowania g³ówne-

go. Jednak¿e ten charakter akcesoryjny za¿alenia wystêpuje tylko

w postêpowaniu rozpoznawczym, gdy¿ w postêpowaniu egzeku-

cyjnym za¿alenie, a nie apelacja, przys³uguje równie¿ od postano-

wieñ koñcz¹cych to postêpowanie, które s¹ podobne do orzeczeñ

merytorycznych; wynika to ze szczególnego charakteru tego po-

stêpowania.

20

Jeœli kodeks dopuszcza za¿alenie na postanowienie, które

mo¿e byæ równie¿ zaskar¿one za pomoc¹ apelacji ³¹cznie z orze-

czeniem co do istoty sprawy, to w takim wypadku wniesienie za-

¿alenia jest mo¿liwe tylko pod warunkiem, ¿e strona nie sk³ada

apelacji (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.).

Kodeks nie normuje w sposób ca³kowicie odrêbny instytucji

za¿alenia, poœwiêcaj¹c jej zaledwie kilka artyku³ów. Stanowi on, ¿e

do postêpowania tocz¹cego siê na skutek wniesienia za¿alenia sto-

suje siê odpowiednio przepisy o postêpowaniu apelacyjnym

(art. 397 § 2 k.p.c.). Zasadnicze kryterium odpowiedniego stoso-

wania tych przepisów stanowiæ powinien wzgl¹d na istotne ró¿ni-

ce obu postêpowañ — apelacyjnego i za¿aleniowego — z punktu

widzenia celu, charakteru i szczególnych cech obu œrodków odwo-

³awczych.

21

W grupie przepisów o postêpowaniu apelacyjnym nie-

które nie maj¹ w ogóle zastosowania do postêpowania za¿alenio-

wego b¹dŸ ze wzglêdu na ich bezprzedmiotowoœæ, b¹dŸ ze wzglê-

20

B. Bladowski, Dopuszczalnoœæ œrodków odwo³awczych w postêpowaniu cywilnym, Zeszyty Na-

ukowe Instytutu Badania Prawa S¹dowego 1985, nr 24/25, s. 147 i n.

21

J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, Pañstwo i Prawo 1964, z. 3, s. 367 i n.

stosowanie

przepisów

o apelacji

28

du na wyraŸne, odrêbne uregulowanie pewnych kwestii przepisa-

mi o za¿aleniu. Czêœæ natomiast przepisów podlega zastosowaniu

wprost, bez ¿adnych zmian. Inne przepisy podlegaj¹ zastosowa-

niu tylko w swej odpowiedniej czêœci lub z pewnymi modyfikacja-

mi, zdeterminowanymi swoistoœci¹ za¿alenia. Zastosowaniu po-

szczególnych przepisów tych dwóch grup ostatnio wymienionych

poœwiêcono szczegó³owo uwagê w odpowiednich miejscach pracy

przy omawianiu zagadnieñ, których przepisy te dotycz¹.

Poza przepisami o apelacji, bêd¹cymi przepisami drugiego

stopnia w stosunku do zakresu odniesienia, jakim jest dla nich —

z racji odes³ania — zespó³ odpowiednich zagadnieñ za¿aleniowych,

powo³any przepis art. 397 § 2 k.p.c. stanowi podwójne odes³anie

poprzez art. 391 § 1 k.p.c. do przepisów o postêpowaniu przed s¹-

dem pierwszej instancji (z wyj¹tkiem art. 194–198 k.p.c.), które maj¹

równie¿ „odpowiednie” tylko zastosowanie w postêpowaniu za-

¿aleniowym.

Poniewa¿ kodeks w przepisach nastêpuj¹cych po art. 394 § 1

wymienia tylko „postanowienia”, aby nie by³o w¹tpliwoœci art. 398

k.p.c. wyraŸnie stanowi, ¿e przepisy o œrodkach odwo³awczych sto-

suje siê odpowiednio do za¿aleñ na zarz¹dzenia przewodnicz¹cego.

Spoœród dwóch podstawowych œrodków odwo³awczych

w postêpowaniu cywilnym apelacja ma znaczenie zasadnicze

i g³ówne, przede wszystkim ze wzglêdu na wagê orzeczeñ, od któ-

rych przys³uguje, natomiast za¿alenie w stosunku do apelacji ma

charakter akcesoryjny, jest œrodkiem odwo³awczym o mniejszym

zakresie. Ten charakter za¿alenia — relatywny jedynie przy po-

równaniu z apelacj¹ — nie stoi na przeszkodzie w jego ocenie, jako

œrodka odwo³awczego o du¿ym znaczeniu, w pe³ni przydatnego

i s³u¿¹cego g³ównie do realizacji zasady ekonomii procesowej,

a zw³aszcza postulatu szybkoœci postêpowania cywilnego.

postanowienia

i zarz¹dzenia

29

Rozdzia³ drugi

PRZES£ANKI DOPUSZCZALNOŒCI ZA¯ALENIA

Prawid³owoœæ dokonania czynnoœci procesowej, prawid³o-

woœæ postêpowania cywilnego, a w pewnych wypadkach wa¿noœæ

tego postêpowania uzale¿niona jest od istnienia lub nieistnienia

okreœlonych okolicznoœci — zwanych przes³ankami procesowy-

mi.

1

Problematyka przes³anek procesowych ma du¿e znaczenie

w nauce procesu cywilnego i czêsto wystêpuje w orzecznictwie,

zw³aszcza w judykaturze S¹du Najwy¿szego. Naukowa klasyfika-

cja, w zale¿noœci do przyjêtego kryterium, rozró¿nia m.in. prze-

s³anki formalne (procesowe) i merytoryczne (materialne), ogólne

(sensu largo) i szczególne (sensu stricto), dodatnie i ujemne (czyli

tzw. przeszkody procesowe), bezwzglêdne i wzglêdne (kryterium

skutku).

W postêpowaniu za¿aleniowym obok przes³anek proceso-

wych ogólnych, które zachowuj¹ aktualnoœæ we wszystkich sta-

diach postêpowania cywilnego, wystêpuj¹ nowe przes³anki cha-

rakterystyczne dla instytucji zaskar¿ania orzeczeñ s¹dowych.

2

Prze-

s³anki te decyduj¹ o prawid³owoœci dokonania w postêpowaniu

za¿aleniowym czynnoœci procesowej polegaj¹cej na wniesieniu za-

¿alenia, a wiêc rozpoczynaj¹cej nowe stadium postêpowania w ce-

lu merytorycznego rozpoznania za¿alenia. Warunkuj¹ one skutecz-

noœæ tej czynnoœci zaskar¿enia, jej dopuszczalnoœæ, a w konsekwencji

dopuszczalnoœæ postêpowania za¿aleniowego i rozstrzygniêcia

za¿alenia.

3

S¹ to nastêpuj¹ce przes³anki:

1) odpowiednia forma za¿alenia,

2) dopuszczalnoœæ za¿alenia z ustawy,

1

Z. Resich, Przes³anki procesowe, Warszawa 1966, s. 58.

2

B. Bladowski, Przes³anki dopuszczalnoœci rewizji cywilnej, Warszawa 1982, s. 12 i n.

3

W. Siedlecki, Z. Œwieboda, Postêpowanie cywilne. Zarys wyk³adu, Warszawa 2000, s. 299;

M. Waligórski, Proces cywilny. Funkcja i struktura, Warszawa 1947, s. 609 i 641.

rola przes³anek

dopuszczalnoœci

30

3) istnienie zaskar¿onego postanowienia,

4) legitymacja do wniesienia za¿alenia,

5) zachowanie terminu do wniesienia za¿alenia.

W zestawieniu powy¿szym zachowa³em kolejnoœæ, w jakiej

— moim zdaniem — za¿alenie, po wp³yniêciu do s¹du, podlegaæ

powinno badaniu wstêpnemu przez przewodnicz¹cego (art. 130

i 373 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). Nie wszystkie przes³anki s¹ wy-

raŸnie wymienione w kodeksie. Poza przes³ankami wymieniony-

mi expressis verbis, takimi jak odpowiednia forma za¿alenia, jego

dopuszczalnoœæ z ustawy oraz œciœle okreœlony termin, przes³anki

istnienia zaskar¿onego postanowienia oraz legitymacji skar¿¹cego

przyjmowane s¹ na podstawie zasad ogólnych, wynikaj¹cych z dok-

tryny i orzecznictwa (o wyj¹tkach przewidzianych w postêpowa-

niu egzekucyjnym bêdzie mowa w rozdziale nastêpnym).

Charakteryzuj¹c wstêpnie przedstawione przes³anki dopusz-

czalnoœci za¿alenia, chcia³bym wskazaæ na ich cechy kwalifikuj¹ce

je do poszczególnych rodzajów przes³anek procesowych. S¹ to na-

stêpuj¹ce przes³anki:

1) formalne — gdy¿ odnosz¹ siê do samego toku postêpowania,

2) szczególne — dotycz¹ bowiem nie ca³ego postêpowania cy-

wilnego, lecz tylko jego stadium odwo³awczego,

3) dodatnie — poniewa¿ opieraj¹ siê na okolicznoœciach, które

powinny istnieæ,

4) wzglêdne — skoro brak jednej z nich nie powoduje niewa¿-

noœci postêpowania, ale poci¹ga za sob¹ odrzucenie za¿ale-

nia.

Ze wzglêdu na rodzaj skutków procesowych, jakie ma wy-

wrzeæ za¿alenie, omawiane przes³anki dziel¹ siê z kolei na formal-

ne (odpowiednia forma za¿alenia, dopuszczalnoœæ za¿alenia

z ustawy, istnienie zaskar¿onego postanowienia, zachowanie ter-

minu do wniesienia za¿alenia) — warunkuj¹ce samo wszczêcie

postêpowania za¿aleniowego, i na funkcjonalne (legitymacja do

wniesienia za¿alenia) — warunkuj¹ce rozpoznanie za¿alenia.

4

W o-

dró¿nieniu od przes³anek zasadnoœci zaskar¿enia postanowienia

(merytorycznych), zak³adaj¹cych istnienie wady orzeczenia (error

in iudicando) lub wady postêpowania (error in procedendo), których

4

S. Hanausek, Orzeczenie s¹du rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 157–158.

charakter

przes³anek

31

brak prowadziæ mo¿e jedynie do oddalenia za¿alenia, stwierdze-

nie braku którejkolwiek z przes³anek dopuszczalnoœci za¿alenia

skutkuje odrzucenie tego œrodka odwo³awczego.

1. Odpowiednia forma za¿alenia

Za¿alenie, jako czynnoœæ procesowa, musi odpowiadaæ prze-

pisanej ustawowo formie, której brak s¹d z urzêdu bierze pod

uwagê i nie mo¿e od obowi¹zku zachowania jej zwolniæ strony,

nawet za zgod¹ strony przeciwnej.

W razie dokonania wyboru niew³aœciwego œrodka odwo³aw-

czego nie jest dopuszczalne odmienne jego traktowanie, ni¿ okre-

œli³ to sam skar¿¹cy.

5

Forma za¿alenia stanowi tê jego przes³ankê, której istnienie

przede wszystkim powinno zostaæ stwierdzone podczas badania

dopuszczalnoœci za¿alenia. W praktyce s¹dowej spotyka siê czêsto

pisma procesowe, których rodzaj oraz intencje wnosz¹cych je stron

budz¹ istotne w¹tpliwoœci. Czêsto zatem dopiero po uprzednim,

nale¿ytym uzupe³nieniu pisma bêdzie mo¿na je zakwalifikowaæ

jako za¿alenie i nastêpnie stwierdziæ, czy zachowane s¹ pozosta³e

przes³anki. Natomiast w razie nieusuniêcia istotnych braków for-

malnych pisma uniemo¿liwiaj¹cych nadanie mu prawid³owego

biegu, podlegaæ bêdzie ono zwrotowi (art. 130 § 2 k.p.c.) lub od-

rzuceniu (art. 373 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.), je¿eli stanowiæ ono

bêdzie za¿alenie nawet bez brania pod uwagê pozosta³ych prze-

s³anek.

Obowi¹zek przestrzegania przepisanych dla œrodków zaskar-

¿enia warunków formalnych ma du¿e znaczenie, gdy¿ przeciw-

dzia³a nieprzemyœlanemu, lekkomyœlnemu podwa¿aniu orzeczeñ

s¹dowych i wymaga od skar¿¹cego uprzedniego, dok³adnego za-

poznania siê z treœci¹ orzeczenia oraz z podstaw¹ prawn¹, na któ-

rej to orzeczenie siê opiera. Tym bardziej donios³e znaczenie od-

grywa ten obowi¹zek w postêpowaniu za¿aleniowym, w którym

zasad¹ jest orzekanie na posiedzeniu niejawnym, a zatem do sa-

mego za¿alenia i ewentualnie dalszych pism wniesionych w tym

postêpowaniu ograniczona jest mo¿liwoœæ komunikowania siê skar-

5

J. Mokry, Czynnoœci procesowe podmiotów dochodz¹cych ochrony praw w postêpowaniu cywil-

nym, Wroc³aw 1993, s. 53–55; S. Cieœlak, Zasada formalizmu przy wnoszeniu œrodków odwo³aw-

czych w postêpowaniu cywilnym, Przegl¹d S¹dowy 2001, nr 4, s. 29.

wymaganie

formalne

32

¿¹cego z s¹dem.

6

Zreszt¹ omawiany obowi¹zek, zgodnie z zasad¹

umiarkowanego formalizmu procesowego, ograniczony zosta³

w kodeksie postêpowania cywilnego do niezbêdnego, istotnego mi-

nimum, a wyrazem ogólnej tendencji do odformalizowania czyn-

noœci procesowych, polegaj¹cych na wnoszeniu pism przez strony,

jest przepis art. 130 § 1 k.p.c. (maj¹cy zastosowanie z mocy art. 391

§ 1 i art. 397 § 2 k.p.c. w postêpowaniu za¿aleniowym), wed³ug któ-

rego mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste nie-

dok³adnoœci nie stanowi¹ przeszkody do nadania pismu biegu i roz-

poznania go w trybie w³aœciwym.

Wymagania formalne do wniesienia za¿alenia nie s¹ tak ry-

gorystyczne jak wymagania do z³o¿enia apelacji. Wed³ug art. 394

§ 3 k.p.c. za¿alenie powinno czyniæ zadoœæ wymaganiom przepisa-

nym dla pisma procesowego oraz zawieraæ:

1) wskazanie zaskar¿onego postanowienia;

2) wniosek o jego zmianê lub uchylenie;

3) zwiêz³e uzasadnienie za¿alenia ze wskazaniem w miarê po-

trzeby nowych faktów i dowodów.

Za¿alenie — wed³ug warunków ogólnych przewidzianych dla

pisma procesowego (art. 126

1

i 128 k.p.c.) — powinno zawieraæ:

1) oznaczenie s¹du, do którego jest skierowane, sygnaturê akt,

imiê i nazwisko lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawo-

wych i pe³nomocników;

2) nadanie pismu nazwy „za¿alenie”;

7

3) podanie wartoœci przedmiotu zaskar¿enia — je¿eli przedmio-

tem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniê¿na; wartoœæ po-

daje siê w z³otych, zaokr¹glaj¹c w górê do pe³nego z³otego;

4) podpisanie za¿alenia przez skar¿¹cego albo przez jego pe³no-

mocnika lub przedstawiciela ustawowego;

5) wymienienie za³¹czników;

6

E. Wengerek, Problem ustnoœci i pisemnoœci postêpowania cywilnego, Nowe Prawo 1970, nr 10,

s. 1416; oraz — co do znaczenia formy pism procesowych — B. Bryl, A. Gola, T. ¯yznow-

ski, Wzory pism procesowych w sprawach cywilnych, gospodarczych i rejestrowych, Warszawa

1996, s. 11.

7

Jednak¿e mylne oznaczenie œrodka zaskar¿enia nie mo¿e staæ na przeszkodzie nadania

mu w³aœciwego biegu przez s¹d, gdy¿ o zakwalifikowaniu pisma decyduje jego treœæ, a nie

nazwa (art. 130 § 1 k.p.c.; uchwa³a po³¹czonych Izb, Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubez-

pieczeñ Spo³ecznych S¹du Najwy¿szego z dnia 6 marca 1972 r., III CZP 27/11, OSNCP 1973,

poz. 1; postanowienie SN z dnia 4 kwietnia 1995 r., I PRN 5/95, OSNAP 1995, poz. 217;

J. Jankowski, Wadliwa postaæ orzeczenia s¹du I instancji w procesie cywilnym, Palestra 1987, z. 12,

s. 15). Natomiast wi¹¿¹ca jest forma œrodka odwo³awczego nadana przez profesjonalnego

pe³nomocnika procesowego strony skar¿¹cej (postanowienie SN z dnia 22 czerwca 2001 r.,

V CKN 231/00, OSNC 2002, poz. 53).

wymagania

ogólne

i szczegó³owe

33

6) do³¹czenie pe³nomocnictwa, je¿eli wnosz¹cym za¿alenie jest

pe³nomocnik, który przedtem nie z³o¿y³ pe³nomocnictwa;

7) do³¹czenie do za¿alenia jego odpisów i odpisów za³¹czników

w celu dorêczenia ich uczestnicz¹cym w sprawie osobom, a po-

nadto, je¿eli w s¹dzie nie z³o¿ono za³¹czników w oryginale,

po jednym odpisie ka¿dego za³¹cznika do akt s¹dowych.

8

Wymaganie do³¹czenia odpisów za¿alenia nie obowi¹zuje

tylko w wypadku zaskar¿enia postanowienia na podstawie art. 394

§ 1 pkt 2 i 5 k.p.c. oraz zaskar¿enia przez wierzyciela postanowie-

nia w sprawie zarz¹dzenia tymczasowego, wydanego na posiedze-

niu niejawnym, a podlegaj¹cego wykonaniu przez organ egzeku-

cyjny (art. 740 k.p.c.).

Z zakresu szczególnych warunków formalnych za¿alenia

oczywiste jest wymaganie wskazania zaskar¿onego postanowie-

nia (przez podanie jego daty i ewentualnie innych cech). Chodzi

bowiem o stwierdzenie, czy w ogóle istnieje zaskar¿one postano-

wienie, a nastêpnie objêcie kontrol¹ przez s¹d drugiej instancji po-

stanowienia rzeczywiœcie przez stronê zaskar¿onego, a nie innego

— w sytuacji gdy w sprawie zapad³o kilka postanowieñ. Jednoczeœ-

nie skar¿¹cy powinien wskazaæ zaskar¿on¹ czêœæ postanowienia,

jeœli nie zaskar¿a go w ca³oœci, ma to bowiem istotne znaczenie,

zw³aszcza wtedy, gdy s¹d drugiej instancji rozpoznaje sprawê

w granicach zaskar¿enia.

Za¿alenie sk³ada siê poza rozpraw¹, przeto zastrze¿ona jest

dla niego wy³¹cznie forma pisemna (art. 125 k.p.c.); nie mo¿e byæ

wiêc ono w zasadzie zg³oszone do protoko³u s¹dowego. Jedyny

wyj¹tek w tej mierze dotyczy powoda dzia³aj¹cego bez adwokata

lub radcy prawnego w sprawie rozpoznawanej w postêpowaniu

odrêbnym o roszczenia pracownicze i w sprawach o roszczenia z za-

kresu ubezpieczeñ spo³ecznych (art. 466 k.p.c.). Za¿alenie powin-

no byæ sporz¹dzone w jêzyku polskim, który jest jêzykiem obowi¹-

zuj¹cym w s¹dach polskich (art. 5 § 1 pr.o u.s.p.).

Za¿alenie mo¿e byæ wniesione w telegramie nadanym przez

telefon; w takim wypadku uwa¿a siê, ¿e zosta³o wniesione w dacie

nadania telegramu. Mo¿e tak¿e zostaæ nadane faksem. Wtedy uwa-

¿a siê, ¿e zosta³o wniesione z chwil¹ okreœlon¹ przez upowa¿nio-

8

Odpisy za¿alenia nie musz¹ byæ podpisane ani poœwiadczone za zgodnoœæ z orygina³em

(postanowienie SN z dnia 18 paŸdziernika 2002 r., V CKN 1830/00, OSNC 2004, poz. 9).

forma pisemna

34

nego pracownika s¹dowego w adnotacji o wp³ywie pisma.

9

Spo-

dziewaæ siê mo¿na — w miarê rozwoju technik korespondencyj-

nych — dalszych nowych form tego rodzaju przy wnoszeniu pism

procesowych.

Zakres zaskar¿enia i zakres postêpowania ograniczony jest

treœci¹ zaskar¿onego postanowienia, a wiêc wniosek za¿alenia

wyznacza w zasadzie granice rozpoznawania s¹du drugiej instan-

cji. Znaczenie wniosku skar¿¹cego jest istotne tak¿e w tego rodzaju

sprawach, w których nie obowi¹zuje zasada zwi¹zania s¹du od-

wo³awczego granicami za¿alenia ze wzglêdu na zakaz reformatio-

nis in peius. Wniosek powinien byæ wyraŸnie sprecyzowany, nie

mo¿na jednak mówiæ o jego braku, gdy wynika on z treœci uzasad-

nienia za¿alenia. ¯¹danie skar¿¹cego „zmiany lub uchylenia po-

stanowienia” powinno uwzglêdniaæ judykacyjne mo¿liwoœci s¹du

drugiej instancji, w zale¿noœci od charakteru podstawy za¿alenia,

a wiêc zarzucanych wad w orzeczeniu lub postêpowaniu. Na przy-

k³ad zarzut niewa¿noœci postêpowania skutkowaæ musi uchylenie

zaskar¿onego postanowienia. W wypadku ³¹cznego zarzucenia

ró¿nych uchybieñ, skar¿¹cy mo¿e zg³osiæ oba wnioski, jeden z nich

na pierwszym miejscu, a drugi jako ewentualny, nie jest on bowiem

w stanie z góry przewidzieæ, czy s¹d odwo³awczy uzna, ¿e stan

sprawy pozwala na merytoryczne rozstrzygniêcie kwestii objêtej

za¿aleniem. Poza wnioskiem zasadniczym — co do losów zaskar-

¿onego postanowienia, za¿alenie mo¿e zawieraæ ponadto wnioski

dodatkowe, np. o wstrzymanie wykonania zaskar¿onego postano-

wienia do czasu rozstrzygniêcia za¿alenia, o przywrócenie uchy-

bionego terminu zaskar¿enia, o zawieszenie postêpowania,

o przeprowadzenie dowodów, o przyznanie kosztów.

Przyczyny, z powodu których postanowienie mo¿e byæ za-

skar¿one w drodze za¿alenia, nie s¹ œciœle okreœlone, tak jak to zo-

sta³o przewidziane przy apelacji (art. 368 k.p.c.). Skar¿¹cy obowi¹-

zany jest jedynie do zwiêz³ego uzasadnienia za¿alenia ze wskaza-

niem w miarê potrzeby nowych faktów i dowodów. Sformu³owanie

powy¿sze nale¿y rozumieæ w ten sposób, ¿e wprawdzie skar¿¹cy

nie ma obowi¹zku przytoczenia zarzutów zaskar¿enia postanowie-

nia w drodze za¿alenia, jednak¿e zarzucane przez niego nieprawi-

d³owoœci „w zwiêz³ym uzasadnieniu” odpowiadaæ bêd¹ w istocie

9

Uchwa³a SN z dnia 29 kwietnia 1977 r., III CZP 23/77, OSNCP 1977, poz. 230 z glosami

krytycznymi B. Bladowskiego: Nowe Prawo 1978, nr 6, s. 984 i S. Dalki: OSPiKA 1979, poz.

102; postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2003 r., I Cz 192/02, OSNC 2004, poz. 64 z glos¹

aprobuj¹c¹ E. Koz³owskiego: Palestra 2005, z. 9–10.

zakres

zaskar¿enia

przyczyny

zaskar¿enia

35

zarzutom apelacyjnym przewidzianym w art. 368 k.p.c., z t¹ ró¿-

nic¹, ¿e co do „nowych faktów i dowodów” nie obowi¹zuje waru-

nek, i¿ nie mog³y byæ one powo³ane ju¿ w pierwszej instancji (pe³-

ne beneficium novorum). Uproszczone rozwi¹zanie uzasadniania

za¿alenia odpowiada charakterowi postêpowania za¿aleniowego

— jako odformalizowanego i szybkiego. Niew¹tpliwa jest tak¿e

intencja ustawodawcy stworzenia jak najdalej id¹cego u³atwienia

przy wnoszeniu tego œrodka odwo³awczego.

10

Czêste s¹ wypadki

koniecznoœci sporz¹dzenia za¿alenia osobiœcie przez stronê (np.

odwo³uj¹c¹ siê od postanowienia, którym odmówiono jej zwolnie-

nia od kosztów s¹dowych i ustanowienia adwokata z urzêdu), a tym

bardziej przez œwiadka, bieg³ego oraz inne osoby trzecie.

Pewne ograniczenie uchybieñ postêpowania, na których

mo¿e opieraæ siê za¿alenie, wynika z przepisu art. 162 k.p.c., od-

mawiaj¹cego prawa do powo³ywania siê na tego rodzaju uchybie-

nia, na które strona nie zwróci³a uwagi s¹dowi w toku posiedzenia

(a je¿eli by³a nieobecna, na najbli¿szym posiedzeniu) i nie wnios³a

o wpisanie swojego zastrze¿enia do protoko³u.

11

Spod powy¿szej prekluzji jednak wy³¹czone s¹ wypadki nie-

zg³oszenia przez stronê zastrze¿eñ bez jej winy oraz wypadki na-

ruszenia przepisów postêpowania, które s¹d bierze z urzêdu pod

uwagê. Z zachowaniem tych samych warunków podlegaj¹ preklu-

zji uchybienia w postêpowaniu dowodowym przed sêdzi¹ wyzna-

czonym i s¹dem wezwanym (art. 239 k.p.c.). Kodeks traktuje w tych

wypadkach milczenie strony jako jej rezygnacjê z zarzutu niepra-

wid³owoœci postêpowania. Dalsze ograniczenie wynika z charak-

terystycznych cech postêpowania egzekucyjnego, w którym co do

trzech wypadków zaskar¿enia postanowienia za pomoc¹ za¿ale-

nia wy³¹czono, jako podstawê, okreœlone uchybienia przepisom

o postêpowaniu (art. 870 § 1, art. 997, 998 § 2 k.p.c.).

Analogiczne — ze wzglêdu na skutki procesowe — do przed-

stawionych wymagañ formalnych za¿alenia jest wymaganie uisz-

czenia nale¿nej od za¿alenia op³aty, sta³ej lub stosunkowej obliczo-

nej od wskazanej przez skar¿¹cego wartoœci przedmiotu zaskar¿e-

nia. Za¿alenie dotycz¹ce czêœci przedmiotu zaskar¿enia podlega

op³acie tylko w stosunku do wartoœci tej czêœci (art. 126

2

k.p.c.).

Nie podlega op³acie s¹dowej za¿alenie strony, której ¿¹da-

nie w sprawie zwolnione jest ustawowo od kosztów s¹dowych, jak

10

W. Siedlecki, Uchybienia procesowe w s¹dowym postêpowaniu cywilnym, Warszawa 1971, s. 19 i n.

11

B. Bladowski, Zastrze¿enia stron wnoszone do protokó³u rozprawy, Nowe Prawo 1981, nr 3,

s. 62 i n.; Prekluzja z art. 202 k.p.c., Nowe Prawo 1978, nr 5, s. 777.

prekluzja

zarzutów

op³ata s¹dowa

36

równie¿ strony zwolnionej w ca³oœci od kosztów s¹dowych. W tym

drugim wypadku jednak strona obowi¹zana jest uiœciæ op³atê pod-

stawow¹, w kwocie 30 z³, co nie odnosi siê natomiast do za¿alenia

w postêpowaniu wieczystoksiêgowym i w postêpowaniu rejestro-

wym (art. 96 ust. 1 i art. 100 w zw. z art. 14 u.o k.s.).

2. Dopuszczalnoœæ za¿alenia z ustawy

Mo¿liwoœæ zaskar¿ania w ogóle postanowieñ s¹du w dro-

dze za¿alenia nie jest pozostawiona uznaniu stron oraz ewentual-

nie jeszcze innych podmiotów postêpowania cywilnego, a tak¿e

zainteresowanych osób trzecich. Innymi s³owy, zaskar¿anie nie jest

dowolne; kodeks nie dopuszcza mo¿liwoœci wnoszenia za¿alenia

od wszystkich bez wyj¹tku postanowieñ. Wniesienie za¿alenia

mo¿liwe jest tylko wtedy, gdy kodeks dopuszcza wyraŸnie ten œro-

dek odwo³awczy od okreœlonego postanowienia (zarz¹dzenia).

Dopuszczalnoœæ za¿alenia jest ograniczona do postanowieñ, któ-

rych przedmiot jest œciœle przewidziany w kodeksie (przede wszyst-

kim w art. 394 § 1). Wzoruj¹c siê na rozwi¹zaniu przyjêtym przez

nowelê z 1950 r. do dawnego kodeksu postêpowania cywilnego,

obecny kodeks przyj¹³ zasadê dopuszczalnoœci za¿alenia w wypad-

kach œciœle okreœlonych, zamiast dawnej zasady, ¿e za¿alenie jest

dopuszczalne zawsze, gdy nie jest przez ustawê wyraŸnie wy³¹-

czone.

12

Kodeks nie zna ¿adnego ograniczenia dopuszczalnoœci za-

¿alenia ze wzglêdu na wartoœæ przedmiotu sprawy lub przedmiot

zaskar¿enia, gdy za¿alenie jest w ogóle dopuszczalne na postano-

wienia i zarz¹dzenia wydane w pierwszej instancji.

Dopuszczalnoœæ za¿alenia przewidziana zosta³a ponadto

w ró¿nych przepisach pozakodeksowych, sk³adaj¹cych siê na jed-

nolit¹ konstrukcjê postêpowania cywilnego (np. art. 33 ust. 1 i art. 35

prawa upad³oœciowego i naprawczego, art. 83 prawa o notariacie).

Ustalenie wypadków dopuszczalnoœci za¿alenia nast¹pi³o

w kodeksie wy³¹cznie na podstawie kryterium przedmiotu rozstrzyg-

niêcia s¹du, przy czym katalog tych wypadków obejmuje te wszyst-

kie rozstrzygniêcia zawarte w postanowieniach, które w istotny

sposób dotycz¹ praw stron lub osób trzecich albo te¿ wywieraj¹

istotny wp³yw na tok postêpowania.

W pewnych warunkach, w drodze poœredniej, istnieje mo¿-

liwoœæ zaskar¿enia tak¿e innych postanowieñ, niepodlegaj¹cych

12

B. Bladowski, Dopuszczalnoœæ œrodków odwo³awczych w postêpowaniu cywilnym, Zeszyty Na-

ukowe Instytutu Badania Prawa S¹dowego 1985, nr 24/25, s. 153.

kryteria

dopuszczalnoœci

przepisy

pozakodeksowe

37

zaskar¿eniu przez za¿alenie. Zgodnie z art. 380 k.p.c. strona mo¿e

¿aliæ siê w apelacji na postanowienia s¹du wydane w toku postê-

powania, z wyj¹tkiem tych, które nie podlega³y oddzielnemu za-

skar¿eniu (bez wzglêdu na to, czy wykorzystany zosta³ ten œrodek

odwo³awczy, czy te¿ uprawomocni³y siê one na skutek ich nieza-

skar¿enia), a mia³y wp³yw na rozstrzygniêcie sprawy.

Nie podlega zaskar¿eniu w drodze za¿alenia uzasadnienie

postanowienia. W poprzednim stanie prawnym mo¿liwe by³o za-

skar¿enie uzasadnienia prawomocnego orzeczenia przez rewizjê

nadzwyczajn¹ (wed³ug uchylonego art. 417 k.p.c.). Funkcj¹ uza-

sadnienia jest wyjaœnienie treœci sentencji (art. 328 § 2 k.p.c.). Gdy

na przyk³ad strona zaskar¿aj¹ca postanowienie oddalaj¹ce jej wnio-

sek nie zmierza w istocie do wzruszenia tego rozstrzygniêcia po-

przez jego zmianê lub uchylenie, lecz do uzyskania od instancji

odwo³awczej innego, korzystnego dla siebie uzasadnienia, jej za-

skar¿enie jest fikcj¹, która nie mo¿e uzyskaæ aprobaty s¹du.

13

Zgodnie z zasad¹ wy³¹cznoœci kodeks nie przewiduje mo¿-

liwoœci zbiegu (konkurencji) œrodków zaskar¿enia, w którym wy-

bór miêdzy nimi — gdy prowadz¹ one do tego samego celu —

pozostawiony by³by stronie skar¿¹cej. Je¿eli w danym zakresie

dopuszczony jest jeden œrodek zaskar¿enia, to tym samym wyklu-

czony jest inny. W grupie œrodków odwo³awczych za¿alenie na

postanowienie co do kosztów procesu przys³uguje stronie tylko

wtedy, gdy nie zaskar¿a ona równoczeœnie orzeczenia co do istoty

sprawy (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.). Jeœli strona wnios³a wczeœniej za-

¿alenie na postanowienie co do rygoru natychmiastowej wykonal-

noœci wyroku, nie mo¿e ju¿ nastêpnie swoj¹ apelacj¹ lub sprzeci-

wem od wyroku zaocznego zaskar¿yæ zawartego w wyroku posta-

nowienia.

Nie by³oby natomiast dopuszczalne zaskar¿enie przez po-

zwanego oddzielnie sprzeciwu od wyroku zaocznego, a oddziel-

nie za¿aleniem orzeczenia co do jego natychmiastowej wykonalno-

œci, poniewa¿ kodeks szczegó³owo normuje kwestiê zawieszenia

postêpowania przez s¹d pierwszej instancji w zwi¹zku z wniesie-

niem sprzeciwu (art. 346).

Wed³ug ustalonego w judykaturze pogl¹du — o rodzaju i do-

puszczalnoœci œrodka odwo³awczego decyduje przedmiot rozstrzyg-

niêcia, a nie forma, jak¹ nadano temu rozstrzygniêciu. Na przy-

k³ad œrodek odwo³awczy od rozstrzygniêcia w przedmiocie czê-

13

Orzeczenie SN z dnia 13 lipca 1981 r., III CRN 111/81 z glos¹ B. Bladowskiego: Nowe Pra-

wo 1982, nr 7–8, s. 190.

postanowienia

„poprzedzaj¹ce”

regu³a

wy³¹cznoœci

przedmiot

rozstrzygniêcia

38

œciowego odrzucenia pozwu zamieszczonego w wyroku podlega

rozpoznaniu jako za¿alenie tak¿e w sytuacji, gdy jest on zawarty

w apelacji wniesionej od orzeczenia co do istoty sprawy.

14

Istotne w¹tpliwoœci mog¹ powstaæ co do sposobu traktowa-

nia i za³atwienia kilku za¿aleñ wniesionych przez stronê od okre-

œlonego postanowienia. Tego rodzaju wypadki zdarzaj¹ siê zazwy-

czaj wtedy, gdy strona sk³ada za¿alenie bez porozumienia siê ze

swym pe³nomocnikiem procesowym, niezale¿nie od niego — wczeœ-

niej czy te¿ póŸniej. S¹d Najwy¿szy, zajmuj¹c siê tym zagadnie-

niem w jednej z rozpoznawanych spraw, uzna³ za mo¿liwe potrakto-

wanie kilku œrodków odwo³awczych jako jednego, pod warunkiem

jednak, ¿e z³o¿one zosta³y w terminie.

15

Rozwi¹zanie powy¿sze jest

niew¹tpliwie przydatne dla praktyki, a przy tym nie narusza zasa-

dy, ¿e od okreœlonego postanowienia przys³uguje stronie tylko jed-

no za¿alenie. Na poparcie stanowiska S¹du Najwy¿szego mo¿na

jeszcze powiedzieæ, ¿e wniesienie za¿alenia jest w istocie jednym

aktem procesowym, jednolit¹ czynnoœci¹ procesow¹, i jednolito-

œci tej nie narusza okolicznoœæ, ¿e wniesione ono zosta³o w kilku

pismach procesowych, jeœli oczywiœcie pisma te mo¿na uznaæ za

jeden œrodek odwo³awczy. Natomiast w sytuacji gdy pisma takie

z³o¿one zosta³y przed i po up³ywie terminu zaskar¿enia, nale¿a³o-

by — moim zdaniem — te ostatnie pisma traktowaæ jako pisma

procesowe z³o¿one w postêpowaniu za¿aleniowym (zawieraj¹ce na

przyk³ad uzupe³nienie uzasadnienia za¿alenia).

3. Istnienie zaskar¿onego postanowienia

Obowi¹zek przewodnicz¹cego w zakresie badania dopusz-

czalnoœci za¿alenia obejmuje równie¿ stwierdzenie, czy w sprawie

istnieje — czy wydane zosta³o przez s¹d — zaskar¿one postano-

wienie.

Przez nieistniej¹ce (non existens) rozumie siê takie postano-

wienie, które w ogóle nie ma mocy prawnej orzeczenia s¹dowego

w œwietle obowi¹zuj¹cego prawa i nawet nie stwarza pozorów takie-

14

Uchwa³y SN: z dnia 6 wrzeœnia 1994 r., III CZP 101/94, OSNC 1995, poz. 24 i z dnia 11 wrzeœ-

nia 1995 r., III CZP 138/95, OSNC 1996, poz. 20; J. Jankowski, Wadliwa postaæ orzeczenia s¹du

I instancji w procesie cywilnym, Palestra 1987, z. 12, s. 15.

15

Orzeczenie SN z dnia 31 stycznia 1962 r., 3 CR 524/61, OSNCP 1963, poz. 66.

kilka za¿aleñ

orzeczenia non

existens

39

go orzeczenia; jest to postanowienie, które nie wywiera ¿adnych skut-

ków procesowych, choæby nie zosta³o uchylone w toku instancji.

16

Najbardziej lapidarnym przyk³adem braku w ogóle, a nie

tylko w sensie prawnym postanowienia zaskar¿onego za¿aleniem

bêdzie brak zewnêtrznej formy, brak „fizycznej” obecnoœci w ak-

tach sprawy tego postanowienia. Mo¿e siê zdarzyæ, ¿e strona wnie-

sie za¿alenie na postanowienie, b³êdnie mniemaj¹c, ¿e ono istnieje,

¿e zosta³o wydane przez s¹d, ewentualnie te¿ na postanowienie,

które zosta³o og³oszone na rozprawie, a nie zosta³o wpisane do

protoko³u ani te¿ nie spisano jego odrêbnej sentencji. Z brakiem

„fizycznej” obecnoœci w aktach sprawy zaskar¿onego postanowie-

nia bêdziemy mieæ równie¿ do czynienia wtedy, gdy za¿alenie

wniesione zosta³o przed dat¹ wydania postanowienia, niejako „na

zapas”, przez stronê przekonan¹ o tym, ¿e orzeczenie, jakie w przy-

sz³oœci zapadnie, bêdzie nieprawid³owe. Kodeks bowiem nie do-

puszcza mo¿liwoœci wniesienia œrodka odwo³awczego od orzecze-

nia przysz³ego.

Brak faktycznego istnienia zaskar¿onego orzeczenia wystê-

puje równie¿ w sytuacji, gdy w wydanym orzeczeniu s¹d pierw-

szej instancji nie rozstrzygn¹³ sprawy w czêœci dotycz¹cej przed-

miotu objêtego zaskar¿eniem (np. wskutek przeoczenia jakiegoœ

roszczenia wœród wiêkszej liczby roszczeñ objêtych jednym po-

zwem), albo gdy s¹d drugiej instancji, zmieniaj¹c zaskar¿one orze-

czenie, nie orzek³ o wszystkich ¿¹daniach za¿alenia — a ¿adna ze

stron w przewidzianym terminie nie z³o¿y³a wniosku o uzupe³nie-

nie postanowienia (art. 351 w zw. z art. 361 k.p.c.).

A oto dalsze przyk³ady postanowieñ nieistniej¹cych w zna-

czeniu prawnym, z którymi mo¿na siê spotkaæ w praktyce s¹do-

wej:

1) postanowienie, które zosta³o wydane przez osobê lub zespó³

niereprezentuj¹cy w³adzy s¹dowej (np. przez sekretarza s¹-

dowego);

2) postanowienie, które zosta³o wydane w procesie tzw. nieist-

niej¹cym (np. w procesie, w którym brak strony przeciwnej);

3) postanowienie, które nie ma zasadniczych elementów prze-

widzianych przez prawo (np. postanowienie wydane na po-

siedzeniu jawnym, które nie zosta³o og³oszone);

4) postanowienie, które nie zosta³o podpisane przez cz³onków

sk³adu orzekaj¹cego;

16

B. Bladowski, Orzeczenia nie istniej¹ce w cywilnym postêpowaniu odwo³awczym, Nowe Pra-

wo 1991, nr 1–3, s. 79 i n.

przyk³ady

orzeczeñ

nieistniej¹cych

40

5) postanowienie, w którym brak jakiegokolwiek rozstrzygniê-

cia o ¿¹daniach stron (brak tenoru orzeczenia);

6) postanowienie, którego treœæ jest sprzeczna z prawem lub ma

na wzglêdzie œwiadczenie niemo¿liwe; jest okreœlona tak wa-

dliwie, ¿e nie nadaje siê do egzekucji.

Nie zawsze jest ³atwo, zw³aszcza gdy uchybienia formalne

s¹ znaczne, zorientowaæ siê, czy w danej sytuacji ma siê do czynie-

nia z postanowieniem nieistniej¹cym czy z postanowieniem istnie-

j¹cym — wadliwym.

17

Stopieñ wadliwoœci orzeczenia mo¿e byæ ró¿-

ny, przy czym niewa¿noœæ jest wyrazem najwy¿szego stopnia wa-

dliwoœci. W³aœnie ujemna cecha niewa¿noœci orzeczenia mo¿e cza-

sami sugerowaæ b³êdne zakwalifikowanie orzeczenia jako prawnie

nieistniej¹cego. Nie chodzi tu bowiem o wadliw¹ czy nawet nie-

wa¿n¹ czynnoœæ procesow¹, ale o tak¹ czynnoœæ, która z braku istot-

nych znamion wymaganych przez ustawê nie mo¿e byæ w rzeczy-

wistoœci uznana za czynnoœæ procesow¹ w sensie prawnym.

Zarzut z powodu postanowienia non existens bêdzie mog³a

powo³aæ zainteresowana strona przy sposobnoœci innego procesu

(np. w razie powo³ania takiego postanowienia jako dokumentu

o charakterze prejudycjalnym) albo w zwi¹zku z postêpowaniem

egzekucyjnym prowadzonym na jego podstawie (przez wniesienie

za¿alenia na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wy-

konalnoœci czy te¿ w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego).

Stwierdzenie faktu orzeczenia nieistniej¹cego mo¿e nast¹-

piæ w drodze poœredniej; w wypadku gdy zainteresowana strona

wyst¹pi z powództwem o ustalenie nieistnienia prawa lub stosun-

ku prawnego okreœlonego takim orzeczeniem, w³aœnie fakt nieist-

nienia orzeczenia bêdzie mog³a powo³aæ jako przes³ankê swojego

roszczenia, która — w wypadku uwzglêdnienia powództwa —

zostanie objêta podstaw¹ faktyczn¹ wyroku ustalaj¹cego.

4. Legitymacja do wniesienia za¿alenia a interes

prawny

Legitymacja do zaskar¿enia postanowienia s¹du w drodze

za¿alenia i wywo³ania w ten sposób postêpowania odwo³awczego

17

B. Bladowski, Przes³anki dopuszczalnoœci..., s. 28 i n.; glosa do uchwa³y SN z dnia 25 czerw-

ca 1980 r., III CZP 21/80, OSPiKA 1981, poz. 44; glosa do uchwa³y SN z dnia 21 lipca 1988 r.,

Nowe Prawo 1990, nr 4–6, s. 219.

41

wywodzi siê z prawa skargi przys³uguj¹cego stronie, a w pewnych

wypadkach tak¿e innym jeszcze podmiotom postêpowania cywil-

nego. Postêpowanie odwo³awcze nie mo¿e zostaæ wszczête z urzê-

du, ale jedynie z inicjatywy uprawnionego podmiotu, decyduj¹ce-

go w zasadzie równie¿ o zakresie lub przedmiocie zaskar¿enia.

18

Legitymacjê do wniesienia za¿alenia nale¿y odró¿niæ od le-

gitymacji procesowej. Ta ostatnia oznacza materialne uprawnienie

do wyst¹pienia w konkretnym procesie w charakterze strony pro-

cesowej (legitimatio ad causam), a o istnieniu jej decyduje prawo

materialne. Stanowi ona merytoryczn¹ przes³ankê procesow¹, któ-

rej brak prowadzi do niekorzystnego rozstrzygniêcia sprawy. Na-

tomiast legitymacja do wniesienia za¿alenia jest przes³ank¹ formaln¹

(legitimatio ad processum), o jej istnieniu decyduj¹ przepisy proce-

duralne, a brak jej prowadzi do odrzucenia za¿alenia, a wiêc do

odmowy s¹du wszczêcia postêpowania odwo³awczego w celu

merytorycznego rozpoznania za¿alenia.

Legitymacja ta ma charakter legitymacji czynnej, w odró¿-

nieniu od legitymacji biernej, któr¹ w postêpowaniu za¿aleniowym

ma przeciwnik procesowy skar¿¹cego.

Legitymacjê do wniesienia za¿alenia maj¹ w procesie stro-

ny, interwenient uboczny, prokurator oraz — wyj¹tkowo — w³a-

œciwa organizacja spo³eczna, inspektor pracy, rzecznik konsumen-

tów. W niektórych wypadkach legitymacja przys³uguje tylko jed-

nej stronie (np. tylko powodowi w razie wydania zarz¹dzenia

o zwrocie pozwu; tylko tej stronie, której dotyczy odmowa czy cof-

niêcie zwolnienia od kosztów s¹dowych). W wypadku wniesienia

za¿alenia przez osobê trzeci¹ samej stronie z regu³y nie przys³ugu-

je legitymacja bierna w postêpowaniu za¿aleniowym. Tak ma siê

rzecz, gdy wobec takiej osoby s¹d zastosowa³ œrodki przymusu (art.

394 § 1 pkt 5 k.p.c.). W wypadku natomiast zas¹dzenia od takiej

osoby trzeciej na rzecz jednej strony lub obu stron kosztów wywo-

³anych jej ra¿¹c¹ win¹ (art. 110 k.p.c.) b¹dŸ ustalenia wynagrodze-

nia bieg³ego (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.) legitymacja bierna przys³ugu-

je stronie lub obu stronom.

19

W postêpowaniu nieprocesowym

legitymowanymi s¹ uczestnicy lub osoby zainteresowane, proku-

rator oraz osoby trzecie, natomiast nie mog¹ braæ w nim udzia³u

organizacje spo³eczne. Wyj¹tkowo w postêpowaniu o ubezw³asno-

18

B. Bladowski, Legitymacja do wniesienia rewizji cywilnej, Nowe Prawo 1983, nr 3, s. 53; E. Miel-

carek, Wnioski rewizji cywilnej, Warszawa 1973, s. 23.

19

Postanowienie SN z dnia 7 listopada 1974 r., II CZ 194/74, OSPiKA 1975, poz. 205; A. Góra–

B³aszczykowska, Apelacja. Za¿alenie. Komentarz, Warszawa 2005, s. 143.

legitymacja

czynna i bierna

42

wolnienie legitymacjê do zaskar¿enia postanowienia ma sam ubez-

w³asnowolniony, tak¿e wtedy, gdy ustanowiono dla niego dorad-

cê tymczasowego (art. 560 k.p.c.). W postêpowaniu egzekucyjnym

legitymowanymi do wniesienia za¿alenia s¹ te osoby, których do-

tyczy postanowienie s¹du podlegaj¹ce zaskar¿eniu, czyli strony

(wierzyciel i d³u¿nik), uczestnicy egzekucji lub osoby uczestnicz¹-

ce, prokurator i organizacja spo³eczna (w tych samych sprawach

co w procesie) oraz — je¿eli w konkretnej sprawie ich udzia³ jest

dopuszczalny — osoby trzecie, które by³y uprawnione do zg³osze-

nia skargi na czynnoœci komornika lub wniosku do s¹du (art. 767

§ 2, art. 825 pkt 3 i art. 852 § 2 k.p.c.). Nie jest legitymowany do

wniesienia za¿alenia komornik, tak¿e wtedy, gdy podejmuje czyn-

noœci wierzyciela w egzekucji prowadzonej z urzêdu; nie jest on

bowiem stron¹ ani jej pe³nomocnikiem.

20

Wyj¹tkowo, na postano-

wienie s¹du rozstrzygaj¹ce skargê na postanowienie komornika

ustalaj¹ce koszt egzekucji, za¿alenie przys³uguje stronom oraz ko-

mornikowi (art. 770 k.p.c.).

21

W postêpowaniu egzekucyjnym

w dwóch wypadkach, o których jeszcze bêdzie mowa, kodeks przy-

znaje legitymacjê do wniesienia za¿alenia tylko œciœle okreœlonym

osobom (art. 773 § 4 i art. 870 § 1). Podmiotami w taki sam sposób

legitymowanymi jak strony s¹ ich zastêpcy procesowi — zarówno

w sytuacji gdy substytucja stron nast¹pi³a z przyczyn materialno-

prawnych (poza tocz¹cym siê postêpowaniem), jak i wówczas, gdy

opiera siê wy³¹cznie na przepisach postêpowania cywilnego (art. 83,

192 pkt 3, art. 194 § 2, art. 196, art. 180 pkt 1 i 2 k.p.c.).

Zasada samodzielnego dzia³ania w postêpowaniu cywilnym

wspó³uczestników sporu (art. 73 § 1 i art. 74 k.p.c.) nie dopuszcza

— w ¿adnym rodzaju wspó³uczestnictwa — uprawnienia jednego

wspó³uczestnika do wniesienia za¿alenia równie¿ w imieniu in-

nych wspó³uczestników bez ich zgody. Nie narusza tej zasady

mo¿liwoœæ umocowania wspó³uczestnika do reprezentowania in-

nych wspó³uczestników sporu (art. 87 § 1 k.p.c.) ani mo¿liwoœæ —

w wypadku wspó³uczestnictwa materialnego — udzia³u w postê-

powaniu tych wspó³uczestników, którzy postanowienia s¹du nie

zaskar¿yli, i jednoczeœnie mo¿liwoœæ objêcia ich orzeczeniem s¹du

odwo³awczego (art. 378 § 2 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.), ani skutecz-

noœæ — w wypadku wspó³uczestnictwa jednolitego — wniesione-

20

B. Bladowski, glosa do orzeczenia SN z dnia 3 kwietnia 1981 r., IV CZ 38/81, OSPiKA 1982,

poz. 66.

21

Uprawnienie wynikaj¹ce ze zmiany art. 770 k.p.c. na podstawie art. 95 pkt 3 ustawy z dnia

29 sierpnia 1997 r. o komornikach s¹dowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.).

legitymacja

innych osób

43

go za¿alenia przez jednego wspó³uczestnika wzglêdem innych,

którzy nie zaskar¿yli postanowienia (art. 73 § 2 k.p.c.), wywo³uj¹-

ca obowi¹zek s¹du rozpoznania sprawy tak, jak gdyby za¿alenie

wniesione zosta³o przez wszystkich wspó³uczestników.

22

Pewne ograniczenie legitymacji do wniesienia za¿alenia przez

interwenienta ubocznego (niesamoistnego) stanowi zakaz dokony-

wania przez niego takich czynnoœci procesowych, które by pozo-

stawa³y w sprzecznoœci z czynnoœciami i oœwiadczeniami strony,

do której przyst¹pi³ (art. 79 k.p.c.). Nie mo¿e zatem interwenient

uboczny wnieœæ za¿alenia, gdyby to pozostawa³o w sprzecznoœci

ze stanowiskiem samej strony wynikaj¹cym z jej czynnoœci proce-

sowych w sprawie. Nie bêdzie jednak uznane za sprzeciwienie siê

przez stronê wniesieniu za¿alenia przez interwenienta ani samo

zaniechanie przez ni¹ zaskar¿enia postanowienia, ani te¿ bierne

zachowanie siê strony w stosunku do jego dzia³ania. Natomiast

bezskuteczne, jako sprzeczne z czynnoœciami procesowymi strony,

bêdzie za¿alenie interwenienta ubocznego w sytuacji, gdy strona

cofnê³a swoje uprzednio wniesione za¿alenie od tego samego po-

stanowienia. W razie wniesienia za¿alenia przez interwenienta

ubocznego legitymowan¹ biernie bêdzie strona, która jest przeciw-

nikiem procesowym tej strony, do której interwenient przyst¹pi³.

Sam interwenient uboczny nie ma w postêpowaniu za¿aleniowym

legitymacji biernej.

Szczególnie szerokie uprawnienia w zakresie legitymacji do

wniesienia za¿alenia ma prokurator, który wystêpuje jako podmiot

tocz¹cego siê postêpowania, a ponadto mo¿e on przyst¹piæ do spra-

wy w³aœnie na skutek wniesienia za¿alenia, w tym wypadku sta-

nowisko jego jest ca³kowicie niezale¿ne od strony (art. 60 k.p.c.).

Natomiast w sytuacji gdy do udzia³u prokuratora w sprawie sto-

suje siê odpowiednio przepisy o wspó³uczestnictwie jednolitym

(art. 56 § 1 k.p.c.), skutek procesowy wniesienia za¿alenia dotyczy

niepodzielnie prokuratora i wspó³uczestników, choæby ci ostatni

nie zaskar¿yli postanowienia. Prokurator w postêpowaniu za¿ale-

niowym jest legitymowany biernie tylko wtedy, gdy ma stanowi-

sko strony procesowej (tzn. gdy wytoczy³ powództwo przeciwko

wszystkim stronom okreœlonego stosunku prawnego).

W sprawach o roszczenia alimentacyjne oraz o ochronê kon-

sumentów, organizacje spo³eczne, których zadanie nie polega na

22

Orzeczenie SN z dnia 26 stycznia 1972 r., II CZ 606/71 z glos¹ S. W³odyki: OSPiKA 1973,

poz. 121.

ograniczenia

legitymacji

legitymacja

prokuratora

44

dzia³alnoœci gospodarczej, mog¹ wytaczaæ powództwa na rzecz

obywateli. Organizacja taka mo¿e wst¹piæ do postêpowania w ka¿-

dym jego stadium, a wiêc równie¿ poprzez wniesienie za¿alenia.

Mog¹ ponadto wst¹piæ do postêpowania w ka¿dym jego stadium

organizacje spo³eczne, do których zadañ statutowych nale¿y ochro-

na œrodowiska, ochrona konsumentów albo ochrona praw z tytu³u

wynalazczoœci. Z kolei w sprawach o ustalenie istnienia stosunku

pracy, inspektorzy pracy, a w sprawach o ochronê interesów kon-

sumentów rzecznicy konsumentów mog¹ wytaczaæ powództwa na

rzecz obywateli, a tak¿e wstêpowaæ — za zgod¹ powoda — do

postêpowania w tych sprawach w ka¿dym jego stadium. Do wy-

mienionych organizacji spo³ecznych i inspektorów pracy oraz rzecz-

ników konsumentów stosuje siê odpowiednio przepisy o prokura-

torze (art. 61–63

4

k.p.c.).

W postêpowaniu uproszczonym strona obecna na posiedze-

niu, na którym og³oszono postanowienie, mo¿e po jego og³oszeniu

zrzec siê prawa do wniesienia za¿alenia — w oœwiadczeniu z³o¿o-

nym do protoko³u. W razie zrzeczenia siê przez wszystkich upraw-

nionych prawa do wniesienia za¿alenia postanowienie staje siê pra-

womocne (art. 505

8

§ 3 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). Oœwiadczenie

w powy¿szym przedmiocie nie podlega kontroli s¹du (per analo-

giam z art. 391 § 2 k.p.c.).

Z przes³ank¹ legitymacji do zaskar¿enia postanowienia s¹du

zwi¹zany jest interes prawny skar¿¹cego. Kontrowersyjna jest

w nauce mo¿liwoœæ zakwalifikowania interesu prawnego jako prze-

s³anki dopuszczalnoœci zaskar¿enia.

W nauce polskiej przewa¿a pogl¹d, ¿e przes³anka interesu

prawnego ma charakter merytoryczny (materialnoprawny), bêd¹c

warunkiem poszukiwania ochrony prawnej na drodze s¹dowej.

Wed³ug T. Rowiñskiego interes prawny jest „obiektywn¹ w œwiet-

le obowi¹zuj¹cego prawa, to jest wywo³an¹ rzeczywistym naru-

szeniem albo zagro¿eniem okreœlonej sfery prawnej, potrzeb¹ uzy-

skania okreœlonej treœci wyroku”.

23

Wed³ug W. Siedleckiego interes prawny — w systemie na-

szego procesu cywilnego — nie stanowi przes³anki dopuszczalno-

œci zaskar¿enia orzeczenia s¹dowego, a jedynie móg³by on byæ

23

T. Rowiñski, Interes prawny w procesie cywilnym i w postêpowaniu nieprocesowym, Warszawa

1971, s. 165; S. W³odyka, Interes prawny jako przes³anka dopuszczalnoœci zaskar¿ania orzeczeñ

w procesie cywilnym, Nowe Prawo 1963, nr 9, s. 927.

interes prawny

45

uwa¿any za przes³ankê merytoryczn¹ skutecznoœci zaskar¿enia.

24

T. Rowiñski, zgodnie z cytowan¹ ju¿ wy¿ej definicj¹, przyjmuje

konsekwentnie, ¿e w wypadku zaskar¿enia interes prawny stano-

wi jedynie „refleks zasadnoœci œrodka odwo³awczego” i nie wystê-

puje w sposób samodzielny, niezale¿ny od tej zasadnoœci.

Za trafnoœci¹ przytoczonych tu pogl¹dów W. Siedleckiego

i T. Rowiñskiego, odmawiaj¹cych interesowi prawnemu skar¿¹ce-

go cechy przes³anki dopuszczalnoœci zaskar¿enia, przemawia —

moim zdaniem — g³ównie:

1) wzgl¹d na jednolite w naszym prawie procesowym pojêcie

interesu prawnego jako przes³anki merytorycznej oraz

2) wzgl¹d na mog¹ce powstaæ w praktyce istotne trudnoœci przy

ocenie wstêpnej (a limine) interesu prawnego w zaskar¿eniu,

przed merytorycznym rozpoznaniem œrodka odwo³awczego;

dotyczy to tym bardziej za¿alenia, które nie musi opieraæ siê

na przewidzianych prawem podstawach zaskar¿enia, jak to

ma miejsce przy apelacji; dla omawianego zagadnienia, które

równie¿ w judykaturze by³o kontrowersyjne, du¿e znaczenie

ma pogl¹d S¹du Najwy¿szego wyra¿ony w orzeczeniu po-

œwiêconym wy³¹cznie temu zagadnieniu;

25

aprobuj¹c przyto-

czone tu ostatnio pogl¹dy doktryny i odró¿niaj¹c wyraŸnie

interes prawny skar¿¹cego od jego legitymacji do wniesienia

œrodka odwo³awczego („mo¿na mieæ legitymacjê, a nie mieæ

interesu prawnego w zaskar¿eniu”), S¹d Najwy¿szy nastêp-

nie stwierdzi³, ¿e interes prawny oznacza potrzebê uzyskania

uchylenia lub zmiany zaskar¿onego orzeczenia, stanowi za-

tem merytoryczn¹ przes³ankê skutecznoœci zaskar¿enia; isto-

ta tej przes³anki jest identyczna w postêpowaniu przed s¹dem

pierwszej i drugiej instancji — decyduje ona zawsze o upraw-

nieniu do poszukiwania ochrony prawnej.

26

Zgodnie z zasad¹ rozporz¹dzalnoœci i wynikaj¹c¹ z niej fa-

kultatywnoœci¹, a zatem i odwo³alnoœci¹ czynnoœci procesowej

zaskar¿enia, mo¿liwe jest cofniêcie za¿alenia (art. 391 § 2 i art. 397

24

W. Siedlecki, Niewa¿noœæ procesu cywilnego, Warszawa 1965, s. 114. Autor zastrzega siê jed-

nak, ¿e wszystko zale¿y od tego, jak ten interes siê pojmuje; je¿eli pojmuje siê go bardzo

szeroko, przyjmuj¹c jego istnienie zawsze wtedy, gdy orzeczenie nie zapewnia stronie tych

wszystkich korzyœci, jakie w œwietle obowi¹zuj¹cego prawa materialnego i procesowego

powinno jej zapewniæ, to wydaje siê w¹tpliwa celowoœæ przyjmowania w nowym syste-

mie procesowym tego rodzaju przes³anki.

25

Uchwa³a z dnia 16 grudnia 1971 r., III CZP 79/71, OSNCP 1972, poz. 101.

26

Orzeczenie SN z dnia 20 lutego 1983 r., IV CR 51/82 z glos¹ B. Bladowskiego: OSPiKA 1983,

poz. 253.

cofniêcie

za¿alenia

46

§ 2 oraz art. 394

1

§ 3 k.p.c.). Cofniêcie za¿alenia jest czynnoœci¹ pro-

cesow¹ strony, pozwalaj¹c¹ jej zrezygnowaæ z ochrony prawnej

w postêpowaniu odwo³awczym.

27

Legitymacja do cofniêcia za¿a-

lenia jest pochodn¹ w stosunku do legitymacji do jego wniesienia;

przys³uguje w zasadzie temu podmiotowi postêpowania cywilne-

go, który wniós³ za¿alenie. Powstaje ju¿ z chwil¹ wniesienia za¿a-

lenia i jest aktualna a¿ do chwili wydania orzeczenia przez s¹d

odwo³awczy. Jednak¿e do cofniêcia za¿alenia wniesionego do S¹du

Najwy¿szego przez adwokata lub radcê prawnego uprawniona jest

tak¿e sama strona. Strona, do której przyst¹pi³ interwenient ubocz-

ny, mo¿e cofn¹æ wniesione przez niego za¿alenie; natomiast do

cofniêcia za¿alenia przez interwenienta samoistnego odnosz¹ siê

odpowiednio regu³y dotycz¹ce cofniêcia œrodka odwo³awczego

przez wspó³uczestnika jednolitego (art. 79 i 81 k.p.c.).

28

Przy cof-

niêciu za¿alenia nie jest wymagana zgoda przeciwnika proceso-

wego. Nie podlega ta czynnoœæ procesowa kontroli s¹dów na pod-

stawie kryteriów dotycz¹cych kontroli s¹dowej cofniêcia pozwu.

5. Zachowanie terminu do wniesienia za¿alenia

Zaskar¿anie postanowieñ s¹dowych jest ograniczone w cza-

sie. Za¿alenie jako prekluzyjna czynnoœæ procesowa strony mo¿e

byæ wniesione w œciœle okreœlonym ustawowo terminie, po up³y-

wie którego wygasa mo¿liwoœæ jego wniesienia. Pojêcie terminu

przewidzianego w art. 394 § 2 k.p.c. oznacza w postêpowaniu cy-

wilnym okres — wynosz¹cy w tym wypadku tydzieñ — przed

up³ywem którego strona (lub inny podmiot postêpowania) mo¿e

dokonaæ czynnoœci procesowej polegaj¹cej na zaskar¿eniu posta-

nowienia s¹du za pomoc¹ za¿alenia.

29

Zachowanie ustawowego terminu do wniesienia za¿alenia

stanowi tê jego przes³ankê, z brakiem której spotkaæ siê mo¿na czê-

sto w praktyce s¹dowej. Omawiaj¹c to zagadnienie chcia³bym ko-

lejno naœwietliæ: charakter terminu za¿alenia, jego d³ugoœæ, sposób

obliczenia, mo¿liwoœæ przywrócenia.

27

J. Mokry, Odwo³alnoœæ czynnoœci procesowych w s¹dowym postêpowaniu cywilnym, Warszawa

1973, s. 155.

28

J. Klimkowicz, Interwencja uboczna wed³ug kodeksu postêpowania cywilnego, Warszawa 1972,

s. 140.

29

B. Bladowski, Terminy do wnoszenia œrodków odwo³awczych w postêpowaniu cywilnym, Zeszy-

ty Naukowe Instytutu Badania Prawa S¹dowego 1981, nr 15, s. 155 i n.

charakter

terminu

47

1. Jest to termin:

a) peremptoryczny, a wiêc powoduj¹cy, ¿e czynnoœæ procesowa

strony mo¿e byæ skutecznie — z moc¹ prawn¹ — przedsiê-

wziêta tylko przed jego up³ywem (art. 167 k.p.c.);

b) ustawowy — a zatem nie mo¿e byæ zmieniany, przed³u¿any,

skracany przez przewodnicz¹cego (art. 166 w zw. z art. 164

k.p.c.);

c) procesowy — obliczany wed³ug przepisów kodeksu;

d) zawity (prekluzyjny), gdy¿ jego up³yw s¹d jest obowi¹zany

uwzglêdniæ z urzêdu;

30

e) przywracalny — na mocy decyzji s¹du (art. 168 k.p.c.).

2. Termin do wniesienia za¿alenia jest tygodniowy (art. 394

§ 2 k.p.c.). Jego momentem pocz¹tkowym (dies a quo) jest data do-

rêczenia postanowienia,

31

a gdy strona nie za¿¹da³a w terminie ty-

godniowym (art. 357 § 1 i art. 387 § 1 k.p.c.) dorêczenia postano-

wienia zapad³ego na rozprawie — data og³oszenia tego postano-

wienia; natomiast momentem koñcowym (dies ad quem) jest data,

w której ten termin up³ywa, tj. dzieñ, który nazw¹ odpowiada po-

cz¹tkowemu dniu terminu.

32

Postanowienia og³oszone na posiedzeniu jawnym s¹d uza-

sadnia tylko wtedy, gdy podlegaj¹ one zaskar¿eniu, i tylko na ¿¹-

danie strony zg³oszone w terminie tygodniowym od dnia og³osze-

nia postanowienia. Postanowienia te dorêcza siê tylko tej stronie,

która za¿¹da³a sporz¹dzenia uzasadnienia i dorêczenia go z posta-

nowieniem (art. 357 § 1 k.p.c.).

Wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie podle-

gaj¹ce zaskar¿eniu dorêczone zostaje z urzêdu wraz z uzasadnie-

niem z regu³y obu stronom, tak¿e wówczas, gdy wydane zosta³o

30

O wyj¹tku, przewidzianym w art. 1124 § 3 k.p.c., bêdzie mowa w rozdziale czwartym pkt 2.

31

Przepisy kodeksu postêpowania cywilnego o dorêczeniu maj¹ charakter obligatoryjny, któ-

ry wy³¹cza swobodn¹ dyspozycjê stron w zakresie sposobu dorêczania pism s¹dowych;

przepis art. 133 § 3 wi¹¿e zarówno s¹d, jak te¿ same strony, które jedynie poprzez cofniê-

cie pe³nomocnictwa lub jego ograniczenie albo upowa¿nienie okreœlonej osoby do odbio-

ru pism mog¹ unikn¹æ dorêczenia przez s¹d pisma do r¹k osób w tym przepisie wymie-

nionych (orzeczenie SN z dnia 8 wrzeœnia 1993 r., III CRN 30/93, OSNCP 1993, poz. 160).

Z³o¿enie przez stronê korzystaj¹c¹ ze zwolnienia od kosztów s¹dowych wniosku o usta-

nowienie dla niej adwokata z urzêdu w terminie do wniesienia za¿alenia nie przerywa

ani nie niweczy w inny sposób terminu; przy czym po ustanowieniu adwokata nie zacho-

dzi potrzeba ponownego dorêczenia mu odpisu postanowienia (orzeczenie SN z dnia 26 li-

stopada 1975 r., III PR 117/75, OSNCP 1976, poz. 177).

32

Wniosek o sporz¹dzenie uzasadnienia postanowienia w postêpowaniu uproszczonym

strona mo¿e zg³osiæ równie¿ do protoko³u rozprawy, bezpoœrednio po og³oszeniu posta-

nowienia (art. 505

8

§ 1 w zw. z art. 361 k.p.c.).

uzasadnienie

postanowienia

48

przed dorêczeniem odpisu pozwu (np. o umorzeniu postêpowa-

nia na skutek cofniêcia pozwu), chyba ¿e przepis szczególny sta-

nowi inaczej (np. art. 740 k.p.c.), b¹dŸ gdy dorêczenie jednej tylko

stronie wynika ze wzglêdów natury faktycznej (np. w razie braku

drugiej strony).

33

Postanowieñ, które odnosz¹ siê wy³¹cznie do in-

nych osób (œwiadka, bieg³ego, osoby trzeciej), nie dorêcza siê stro-

nom, natomiast wymienionym osobom dorêcza siê je wówczas, gdy

nie by³y obecne na posiedzeniu, na którym postanowienie wydano

— jawnym lub niejawnym (art. 357 § 2 i 4 k.p.c.).

Stronie dzia³aj¹cej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecz-

nika patentowego, która na skutek pozbawienia wolnoœci by³a nie-

obecna przy og³oszeniu postanowienia, zarówno s¹d pierwszej in-

stancji, jak równie¿ s¹d drugiej instancji dorêcza z urzêdu odpis

sentencji postanowienia z pouczeniem o terminie i sposobie jego

zaskar¿enia (art. 327 § 2 w zw. z art. 361 i 387 § 3 k.p.c.).

34

Uzasadnienie nale¿y sporz¹dziæ w ci¹gu tygodnia od dnia

wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym. Je¿eli posta-

nowienie wydano na posiedzeniu jawnym, termin tygodniowy li-

czy siê od dnia, w którym za¿¹dano jego dorêczenia, a gdy ¿¹dania

takiego nie by³o — od dnia wniesienia za¿alenia (art. 357 § 3 k.p.c.).

W postêpowaniu nieprocesowym s¹d pierwszej instancji i s¹d

drugiej instancji uzasadnia i dorêcza postanowienia stosownie do

art. 357 oraz art. 387 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 517 k.p.c.; jednak-

¿e nie dorêcza siê postanowienia uczestnikowi, który bêd¹c obec-

ny na posiedzeniu, po og³oszeniu postanowienia zrzek³ siê jego

dorêczenia. Wymieniona mo¿liwoœæ ma na celu przyspieszenie

postêpowania, w takim bowiem wypadku termin do wniesienia

za¿alenia biegnie od chwili og³oszenia postanowienia.

Mo¿liwoœæ zrzeczenia siê na rozprawie dorêczenia postano-

wienia przewidziana jest tak¿e w postêpowaniu uproszczonym (art.

505

8

§ 2 k.p.c.).

Wyj¹tkowo tylko, w postêpowaniu egzekucyjnym, dies a quo

terminu do wniesienia za¿alenia na postanowienie s¹du co do nada-

nia klauzuli wykonalnoœci stanowi data: dla wierzyciela — wyda-

nia mu tytu³u wykonawczego lub postanowienia odmownego, dla

d³u¿nika — dorêczenia mu zawiadomienia o wszczêciu egzekucji

(art. 795 k.p.c.).

35

33

Uchwa³a SN z dnia 5 listopada 1970 r., II CZ 186/70, OSNCP 1971, poz. 111; uchwa³a Ca³ej

Izby Cywilnej SN z dnia 28 marca 1955 r., I CO 18/55, OSN 1955, poz. 66.

34

Postanowienie SN z dnia 17 paŸdziernika 1997 r., III CZ 67/97, OSNC 1988, poz. 49.

35

W postêpowaniu zabezpieczaj¹cym postanowienie w sprawie zarz¹dzenia tymczasowe-

go, wydane na posiedzeniu niejawnym, a podlegaj¹ce wykonaniu przez organ egzekucyj-

termin

szczególny

49

Ponadto termin do wniesienia za¿alenia przez wierzycieli

niewskazanych we wniosku o wszczêcie egzekucji przez zarz¹d

przymusowy liczy siê od dnia powziêcia przez nich wiadomoœci

o wszczêciu egzekucji (art. 1064

13

§ 4 k.p.c.).

Zgodnie z zasad¹ samodzielnoœci dzia³ania wspó³uczestni-

ków ka¿dy z nich mo¿e wnieœæ za¿alenie w terminie biegn¹cym

dla niego „indywidualnie” (w sytuacji gdy wszyscy wspó³uczest-

nicy nie maj¹ wspólnego pe³nomocnika procesowego lub pe³no-

mocnika dla dorêczeñ). Jednak¿e wspó³uczestnik jednolity (art. 73

§ 2 k.p.c.) oraz interwenient samoistny (art. 81 k.p.c.) uprawnieni

s¹ do wniesienia za¿alenia tak¿e póŸniej — pierwszy w terminie

jeszcze otwartym dla tej strony, do której przyst¹pi³ (jeœli za¿alenie

nie zosta³o ju¿ wniesione przez pozosta³ych wspó³uczestników lub

przez sam¹ stronê).

36

Dla uczestnika postêpowania nieprocesowe-

go, który zrzek³ siê skutecznie dorêczenia postanowienia og³oszo-

nego na posiedzeniu, termin do wniesienia za¿alenia biegnie od

dnia og³oszenia postanowienia (art. 519 w zw. z art. 517 k.p.c.).

Poniewa¿ termin do wniesienia za¿alenia ma charakter ustawowy,

przeto niedopuszczalne jest jego przed³u¿anie, jak to mo¿e mieæ

miejsce przy terminie s¹dowym (art. 164, art. 166 k.p.c.).

3.  Poza szczegó³owym uregulowaniem sposobu obliczania

terminu do wniesienia za¿alenia przez art. 394 § 2 k.p.c., sposób

ten okreœlaj¹ nadto stosowne przepisy — art. 165 § 2 i 3 k.p.c. oraz

przepisy kodeksu cywilnego (art. 111–116 k.c. w zw. z art. 165 § 1

k.p.c.).

Terminy — tygodniowy do wniesienia za¿alenia oraz taki

sam termin do za¿¹dania przez stronê dorêczenia jej postanowie-

nia z uzasadnieniem, zapad³ego na rozprawie (art. 357 § 1 k.p.c.)

ny, s¹d dorêcza tylko wierzycielowi (chyba ¿e przepis szczególny stanowi inaczej). Dorê-

czenia d³u¿nikowi dokonuje organ egzekucyjny jednoczeœnie z przyst¹pieniem do wyko-

nania postanowienia (art. 740 § 1 k.p.c.). Wydaj¹c wierzycielowi tytu³ wykonawczy na pod-

stawie postanowienia w sprawie zarz¹dzenia tymczasowego, s¹d do³¹cza równie¿ odpis

tego postanowienia z uzasadnieniem, celem przekazania go organowi egzekucyjnemu dla

dorêczenia d³u¿nikowi. W sprawach, w których wykonanie postanowienia nastêpuje

z urzêdu, odpis postanowienia z uzasadnieniem przeznaczony dla d³u¿nika s¹d przesy³a

bezpoœrednio organowi egzekucyjnemu (§ 210 reg.). O szczególnych okolicznoœciach,

w których dopuszczalne jest za¿alenie na postanowienie s¹du co do nadania klauzuli wy-

konalnoœci, wniesione przez d³u¿nika przed dorêczeniem mu zawiadomienia o wszczê-

ciu egzekucji — zob. w uchwale SN z dnia 5 maja 1988 r., III CZP 29/88 z glos¹ B. Bladow-

skiego: OSPiKA 1989, poz. 114; tak¿e w uchwale SN z dnia 2 grudnia 2003 r., III CZP 90/

03, OSNC 2005, poz. 21.

36

Tym samym, jak to wyrazi³ S¹d Najwy¿szy, ziszcza siê istota wspó³uczestnictwa jednoli-

tego, polegaj¹ca na ujmowaniu sprawy jako integralnej ca³oœci (wyrok z dnia 19 marca

1997 r., II CKN 31/97, OSNC 1997, poz. 116).

obliczanie

terminu

bieg terminów

50

— biegn¹ jednoczeœnie. Jeœli chodzi o termin, który biegnie od

dorêczenia postanowienia, to kieruj¹c siê zasad¹ umiarkowanego

formalizmu — przyjêto w orzecznictwie, ¿e biegnie on dla strony

od dnia faktycznego otrzymania postanowienia przez adresata,

choæby sam sposób dorêczenia by³ wadliwy.

37

Zg³oszenie przez stro-

nê ¿¹dania dorêczenia jej postanowienia z uzasadnieniem nie sta-

nowi bynajmniej przes³anki dopuszczalnoœci za¿alenia od posta-

nowienia wydanego na rozprawie; zg³oszenie takiego ¿¹dania ma

tylko wp³yw na obliczanie terminu do wniesienia za¿alenia. Omy³-

kowe dorêczenie stronie przez s¹d postanowienia z uzasadnieniem

— poza obowi¹zkiem przewidzianym w art. 357 § 2 i 4 oraz art.

387 § 3 k.p.c. — nie mo¿e mieæ wp³ywu na sposób obliczania ter-

minu do wniesienia za¿alenia, które tak¿e bêdzie spóŸnione, jeœli

wp³ynie wprawdzie przed up³ywem terminu tygodniowego od daty

dorêczenia postanowienia, ale po up³ywie tygodnia od jego og³o-

szenia. Za¿alenie mo¿e byæ wniesione jeszcze przed dorêczeniem

stronie postanowienia z uzasadnieniem, ale po jego og³oszeniu,

poniewa¿ niedopuszczalne jest wniesienie œrodka odwo³awczego

od orzeczenia przysz³ego.

38

Zg³oszenie przez jednego ze wspó³uczestników jednolitych

wniosku o dorêczenie postanowienia z uzasadnieniem, og³oszone-

go na posiedzeniu jawnym, staje siê skuteczne wzglêdem pozosta-

³ych wspó³uczestników w tym znaczeniu, ¿e dla nich wszystkich

bieg terminu do wniesienia za¿alenia rozpoczyna siê od daty dorê-

czenia postanowienia temu wspó³uczestnikowi, który o to wnosi³

(art. 73 § 2 k.p.c.). Z kolei uwa¿am, ¿e za daleko id¹cy jest pogl¹d

S¹du Najwy¿szego dotycz¹cy obowi¹zku s¹du dorêczenia posta-

nowienia z uzasadnieniem zarówno wspó³uczestnikowi, który o to

wnosi³, jak i temu, który wniosku takiego nie sk³ada³.

39

Istotn¹

37

Orzeczenie SN z dnia 31 grudnia 1956 r., CZ 215/56, OSPiKA 1958, poz. 183. Pomimo utrwa-

lenia siê w praktyce s¹dowej powy¿szej tezy S¹d Najwy¿szy wyrazi³ nastêpnie pogl¹d

odmienny, a mianowicie, ¿e wadliwe dorêczenie pozbawione jest w ogóle skutków pro-

cesowych (orzeczenie SN z dnia 9 grudnia 1960 r., 2 CZ 175/60, OSPiKA 1961, poz. 221).

Wywo³a³o to krytykê W. Siedleckiego, który zasadnie wskaza³, ¿e pierwsze rozwi¹zanie

wydaje siê zgodne z w³aœciw¹ naszemu prawu regu³¹ umiarkowanego formalizmu,

w szczególnoœci czyni ono zbêdne zarówno ¿¹danie przywrócenia uchybionego terminu,

jak i ponowne dorêczenie pisma, które faktycznie dotar³o przecie¿ do r¹k w³aœciwego ad-

resata (Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Najwy¿szego, Pañstwo i Prawo 1962, z. 8–9, s. 388).

38

Wniosek strony o sporz¹dzenie uzasadnienia orzeczenia, nadany w polskim urzêdzie

pocztowym przed jego og³oszeniem, nie jest skuteczny (uchwa³a SN z dnia 30 czerwca-

 1989 r., III CZP 67/89 z glos¹ B. Bladowskiego: OSPiKA 1990, poz. 326); A. Góra–B³asz-

czykowska, Pocz¹tek biegu terminu do wniesienia apelacji od wyroku zaocznego w procesie cywil-

nym, Palestra 2002, z. 5–6, s. 14 i n.

39

Orzeczenie SN z dnia 30 wrzeœnia 1968 r., I CR 224/68, OSNCP 1969, poz. 202.

wspó³uczestnicy

51

korzyœæ, jaka wyp³ywa z omawianej tu czynnoœci procesowej wspó³-

uczestnika jednolitego, stanowi przede wszystkim sam fakt spo-

rz¹dzenia uzasadnienia, które umo¿liwia skuteczne zaskar¿enie

postanowienia, a jednoczeœnie przed³u¿a tygodniowy termin za-

skar¿enia. Sporz¹dzenie zaœ samego za¿alenia mo¿e nast¹piæ po

zapoznaniu siê z uzasadnieniem postanowienia znajduj¹cym siê

w aktach sprawy lub z jego odpisem dorêczonym temu wspó³-

uczestnikowi, który tego ¿¹da³.

Du¿¹ wagê przywi¹zuje siê w orzecznictwie do obowi¹zku

s¹du nale¿ytego pouczenia strony o sposobie i terminie wniesie-

nia za¿alenia zarówno od postanowienia wydanego na posiedze-

niu niejawnym, jak i od postanowienia wydanego na rozprawie

(art. 357 § 2 k.p.c. oraz art. 327 w zw. z art. 361 k.p.c.). Wed³ug orze-

czenia S¹du Najwy¿szego termin do wniesienia za¿alenia na po-

stanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym nie rozpoczyna

biegu dla strony wystêpuj¹cej w sprawie bez adwokata przed do-

rêczeniem jej pouczenia o dopuszczalnoœci, terminie i sposobie

wniesienia œrodka zaskar¿enia przewidzianego w art. 357 § 2 k.p.c.

40

Takie rozwi¹zanie odpowiada w pe³ni zasadzie równoœci stron pro-

cesowych i zmierza do zapewnienia im mo¿liwoœci obrony swych

praw.

Poza tym obliczenie terminu do wniesienia za¿alenia doko-

nywane bêdzie wed³ug zasad zawartych w kodeksie cywilnym

(art. 111 § 2, art. 112, 115).

Za¿alenie wnosi siê do s¹du, który wyda³ zaskar¿one posta-

nowienie. Mo¿na je oddaæ bezpoœrednio w s¹dzie (w biurze po-

dawczym) lub nadaæ listem poleconym na adres s¹du w polskim

urzêdzie pocztowym (decyduje data stempla pocztowego); to samo

dotyczy z³o¿enia przez ¿o³nierza za¿alenia w dowództwie jednostki

wojskowej albo przez osobê pozbawion¹ wolnoœci w administracji

zak³adu karnego oraz cz³onka za³ogi polskiego statku morskiego

u kapitana statku — przed up³ywem ostatniego dnia terminu.

Za¿alenie nadane za granic¹ w urzêdzie pocztowym bêdzie wnie-

sione w terminie tylko wówczas, gdy przed jego up³ywem wp³y-

nie do s¹du. Je¿eli za¿alenie wp³ynie bezpoœrednio do s¹du odwo-

³awczego, s¹d ten obowi¹zany jest przes³aæ je niezw³ocznie s¹dowi

pierwszej instancji jako w tym wypadku w³aœciwemu; dla zacho-

wania terminu wi¹¿¹ca jest w tym wypadku data nadania za¿ale-

nia przez s¹d niew³aœciwy w urzêdzie pocztowym, a nie data jego

40

Orzeczenie SN z dnia 3 maja 1966 r., II CO 12/66, OSNCP 1966, poz. 182.

52

wp³ywu do s¹du w³aœciwego, jak dawniej — bardziej formalistycz-

nie — przyjmowano w praktyce s¹dowej. Stanowisko takie znaj-

duje oparcie w art. 165 § 2 k.p.c. Niedope³nienie przez s¹d niew³a-

œciwy obowi¹zku niezw³ocznego przekazania za¿alenia w³aœciwe-

mu s¹dowi odwo³awczemu uzasadnia przywrócenie terminu do

jego wniesienia.

41

4.  Nastêpuj¹cy z mocy ustawy skutek uchybienia terminu

do wniesienia za¿alenia, poci¹gaj¹cy za sob¹ w dalszej konsekwencji

odrzucenie tego œrodka odwo³awczego, stanowi sankcjê maj¹c¹

przeciwdzia³aæ zawinionemu przewlekaniu postêpowania przez

strony. Kodeks wiêc dopuszcza na zasadach ogólnych mo¿liwoœæ

przywrócenia terminu zarówno do ¿¹dania postanowienia z uza-

sadnieniem wydanego na rozprawie i jednoczeœnie terminu do z³o-

¿enia za¿alenia, je¿eli uchybienie nast¹pi³o bez winy strony (art. 168

i n. w zw. z art. 393 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.). Brak winy skar¿¹cego

w niez³o¿eniu w terminie za¿alenia nie wywiera skutku suspen-

sywnego w stosunku do biegu terminów, z up³ywem których na-

stêpuje uprawomocnienie siê postanowienia, a wiêc zniweczenie

tego ostatniego skutku nast¹piæ mo¿e jedynie w wyniku przepro-

wadzonego osobnego postêpowania restytucyjnego, poprzez przy-

wrócenie terminu zaskar¿enia.

42

W zwi¹zku z przywróceniem terminu do wniesienia za¿ale-

nia pewne w¹tpliwoœci mog¹ powstaæ ze wzglêdu na treœæ art. 170

k.p.c., wed³ug którego niedopuszczalne jest przywrócenie terminu

do z³o¿enia œrodka odwo³awczego od wyroku orzekaj¹cego unie-

wa¿nienie ma³¿eñstwa lub rozwód albo ustalaj¹cego nieistnienie

ma³¿eñstwa, je¿eli choæby jedna ze stron zawar³a po uprawomoc-

nieniu siê wyroku nowy zwi¹zek ma³¿eñski. Uwa¿am, ¿e przepis

powy¿szy nie dotyczy przywrócenia terminu do zaskar¿enia w dro-

dze za¿alenia postanowienia zawartego w jednym z wyroków

wy¿ej wymienionych (np. w przedmiocie kosztów procesu). Po-

stanowienia takie nie stanowi¹ nigdy iunctim z t¹ czêœci¹ wyroku,

w której rozstrzygniêto o bycie ma³¿eñstwa, wzruszanie wiêc ich

na drodze postêpowania restytucyjnego nie mo¿e poci¹gn¹æ za sob¹

zniweczenia skutków jego prawomocnoœci.

41

Uchwa³a Izby Cywilnej SN z dnia 28 listopada 1987 r., III AZP 8/87, OSNCP 1988, poz. 72.

42

K. Piasecki, Uchybienie i przywrócenie terminu czynnoœci procesowej, Palestra 1961, z. 5, s. 11–12.

wniesienie

za¿alenia

uchybienie

i przywrócenie

terminu

53

Rozdzia³ trzeci

WYPADKI DOPUSZCZALNOŒCI ZA¯ALENIA

1. Rodzaje orzeczeñ zaskar¿anych za pomoc¹ za¿alenia

W postêpowaniu cywilnym wystêpuj¹ dwa zasadnicze ro-

dzaje orzeczeñ — wyroki i postanowienia. Szczególnym rodza-

jem orzeczenia jest nakaz zap³aty w postêpowaniu nakazowym

i upominawczym. Ponadto formê zbli¿on¹ do orzeczeñ, a zw³asz-

cza do postanowieñ maj¹ zarz¹dzenia s¹du i przewodnicz¹cego,

które dotycz¹ samego toku postêpowania.

Wyrok zapada w procesie, ma solenn¹ formê, jest orzecze-

niem merytorycznym rozstrzygaj¹cym co do istoty sprawy. Ze

wzglêdu na jego formê i strukturê w systemie prawa postêpowa-

nia cywilnego jest decyzj¹ s¹du o charakterze modelowym. Walor

wyroku jako orzeczenia merytorycznego determinuje jego bezpo-

œredni zwi¹zek z istot¹ procesu cywilnego.

1

Postanowienia dzielimy na merytoryczne oraz inne nieroz-

strzygaj¹ce co do istoty sprawy, a dotycz¹ce tylko samego toku

postêpowania oraz rozstrzygaj¹ce kwestie wpadkowe w tym po-

stêpowaniu wystêpuj¹ce. Pierwsze z wymienionych postanowieñ

zapadaj¹ w postêpowaniu nieprocesowym i w miêdzynarodowym

procesie cywilnym, gdzie zrównane s¹ z wyrokami ze wzglêdu na

sw¹ treœæ. Zbli¿one do merytorycznych orzeczeñ s¹ postanowienia

wydawane w postêpowaniu zabezpieczaj¹cym, zwane zarz¹dze-

niami tymczasowymi, którym jednak tej ostatniej cechy nale¿y od-

mówiæ ze wzglêdu na ich ograniczon¹ w czasie skutecznoœæ. Rów-

nie¿ charakter tylko zbli¿ony do orzeczeñ merytorycznych maj¹

niektóre postanowienia wydawane w postêpowaniu egzekucyjnym,

g³ównie z uwagi na odmienny cel tego postêpowania.

1

W. Siedlecki, Niewa¿noœæ procesu cywilnego, Warszawa 1965, s. 40.

postanowienia

i zarz¹dzenia

54

Wœród postanowieñ nierozstrzygaj¹cych co do istoty spra-

wy rozró¿niamy — ze wzglêdu na skutki dla postêpowania cywil-

nego — postanowienia koñcz¹ce postêpowanie w sprawie i nie-

koñcz¹ce postêpowania w sprawie; przy czym za „sprawê” nale-

¿y uwa¿aæ postêpowanie dotycz¹ce samego przedmiotu ¿¹dania,

przedmiotu sporu, a nie jakiejœ kwestii, której rozstrzygniêcie mo¿e

byæ lub jest niezbêdne do rozstrzygniêcia procesu, czy te¿ któr¹

rozstrzyga siê ponadto w orzeczeniu koñcz¹cym postêpowanie

w sprawie. Do pierwszych postanowieñ zaliczane s¹ te, które, wy-

³¹czaj¹c mo¿liwoœæ merytorycznego rozstrzygniêcia sprawy, koñ-

cz¹ sprawê w tym znaczeniu, ¿e dalsze postêpowanie nie mo¿e siê

ju¿ toczyæ; do drugich zaœ wszystkie inne postanowienia o charak-

terze incydentalnym.

Poszczególne przepisy kodeksu wskazuj¹ wypadki, w któ-

rych postanowienie mo¿e zapaœæ na posiedzeniu niejawnym (np.

art. 355 § 2), jak równie¿ uzasadnianie i dorêczanie postanowieñ

(art. 357), przy czym w kwestiach nieuregulowanych w przepisach

o postanowieniach maj¹ odpowiednie zastosowanie przepisy o wy-

rokach (art. 354–360).

Postanowienia staj¹ siê skuteczne z chwil¹ ich og³oszenia,

a jeœli og³oszenia nie by³o — z chwil¹ podpisania sentencji. Jeœli

chodzi o kwestiê prawomocnoœci postanowieñ, to podlegaj¹ one

ogólnym regu³om dotycz¹cym wyroków, z tym jednak zastrze¿e-

niem, i¿ postanowienie chocia¿by by³o zaskar¿one, a nawet pra-

womocne postanowienie, gdy nie ma charakteru koñcz¹cego po-

stêpowanie w sprawie, mo¿e zostaæ zmienione lub uchylone wsku-

tek zmiany okolicznoœci sprawy, a tak¿e wówczas, gdy zosta³o

wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybu-

na³ Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucj¹, ratyfikowan¹ umo-

w¹ miêdzynarodow¹ lub z ustaw¹ (art. 363 i 359 k.p.c.).

S¹d jako organ jurysdykcyjny podejmuje swoje decyzje nie

tylko w formie wyroków i postanowieñ, ale tak¿e w formie zarz¹-

dzeñ przewodnicz¹cego lub zarz¹dzeñ s¹du. Zarz¹dzenia s¹ naj-

prostsz¹ form¹ decyzji s¹dowych. Kodeks nakazuje stosowaæ od-

powiednio przepisy o postanowieniach do zarz¹dzeñ przewodni-

cz¹cego (art. 362). Jest to konsekwencj¹ zrównania postanowieñ

i zarz¹dzeñ w systemie ich zaskar¿ania w drodze za¿alenia (art.

394 § 1 k.p.c.).

2

2

K. Piasecki (w:) System prawa procesowego, Wroc³aw 1987, t. II, s. 268.

rodzaje

postanowieñ

posiedzenie

niejawne

skutecznoϾ

postanowieñ

55

Od wyroków w procesie, od postanowieñ orzekaj¹cych co

do istoty sprawy w postêpowaniu nieprocesowym oraz od posta-

nowieñ w przedmiocie uznania orzeczenia s¹du zagranicznego

przys³uguje apelacja (art. 367, 518, 1148 § 3 k.p.c.); natomiast po-

stanowienia koñcz¹ce postêpowanie, postanowienia niekoñcz¹ce

postêpowania i zarz¹dzenia przewodnicz¹cego, lecz tylko w wy-

padkach wyraŸnie przez kodeks oznaczonych, podlegaj¹ zaskar-

¿eniu w drodze za¿alenia.

3

Zgodnie z ustalon¹ ostatnio judykatur¹ S¹du Najwy¿szego

forma zaskar¿enia zale¿y od istoty, od rzeczywistego charakteru

orzeczenia, a nie od jego zewnêtrznej, „technicznej” formy. Je¿eli

zatem na przyk³ad umorzenie postêpowania lub odrzucenie pozwu

nast¹pi³o wyrokiem, œrodek odwo³awczy podlega rozpoznaniu jako

za¿alenie równie¿ wtedy, gdy skar¿¹cy nazwa³ go apelacj¹; nie mo¿e

byæ jednak odrzucony z powodu niezachowania terminu przewi-

dzianego dla za¿alenia.

4

Strona nie powinna ponieϾ ujemnych skut-

ków procesowych zwi¹zanych z wadliwym zaskar¿eniem, je¿eli

zosta³a b³êdnie pouczona przez s¹d co do przys³uguj¹cego jej œrod-

ka zaskar¿enia od wadliwego orzeczenia (art. 327 k.p.c.).

Za¿alenie — podobnie jak apelacja — przys³uguje w zasa-

dzie od postanowieñ i zarz¹dzeñ wydanych w s¹dzie pierwszej

instancji, wyj¹tkowo natomiast od postanowieñ s¹du drugiej in-

stancji (art. 394 § 1 i art. 394 § 1

1

k.p.c.).

Odrêbne zagadnienie stanowi¹ wypadki wydawania przez

s¹d okrêgowy i przez s¹d apelacyjny — jako „prze³o¿ony” — po-

stanowieñ o wyznaczeniu innego s¹du „ni¿szego” w trybie art. 44

i 508 § 2 k.p.c. W judykaturze przyjmuje siê, ¿e s¹dem prze³o¿o-

nym nad s¹dem w³aœciwym bêdzie zawsze s¹d wy¿szy, czyli s¹d

odwo³awczy, od postanowienia którego nie przys³uguje za¿alenie.

Dodaæ trzeba, ¿e omawiane wyznaczenie innego s¹du nie jest rów-

noznaczne z przekazaniem sprawy w rozumieniu art. 200 k.p.c.

5

Kontrowersyjne zagadnienie stanowi, czy podlega zaskar-

¿eniu w drodze za¿alenia postanowienie zbêdne i niedopuszczal-

ne. Podstaw¹ do udzielenia — zasadnie moim zdaniem — pozy-

tywnej odpowiedzi przez S¹d Najwy¿szy by³o wydanie przez s¹d

spadku takiego w³aœnie postanowienia, w którym mianowicie

3

B. Bladowski, Nowy system odwo³awczy w postêpowaniu cywilnym, Zielona Góra 1996, s. 58 i n.

4

Uchwa³a sk³adu siedmiu sêdziów SN z dnia 6 paŸdziernika 2000 r., III CZP 31/00, OSNC

2001, poz. 22.

5

Uchwa³a SN z dnia 21 lutego 1972 r., III CZP 76/71, OSNCP 1972, poz. 152 z glos¹ T. Ro-

wiñskiego: Pañstwo i Prawo 1973, z. 3, s. 166.

forma

zaskar¿enia

s¹d prze³o¿ony

56

stwierdzony zosta³ fakt, ¿e uczestnicy postêpowania o wyjawienie

przedmiotów spadkowych z³o¿yli przewidziane w art. 655 k.p.c.

oœwiadczenia, wykazy i zapewnienia.

6

Zwrócono w zwi¹zku z tym

uwagê, ¿e celem œrodków odwo³awczych jest usuwanie lub napra-

wianie wadliwych orzeczeñ s¹dów pierwszej instancji; natomiast

orzeczenie zbêdne i niedopuszczalne jest w³aœnie z powodu tych

cech wadliwe — mo¿e wiêc byæ zaskar¿one. Gdyby zreszt¹ nie

dopuœciæ do jego zaskar¿enia, powsta³aby paradoksalna sytuacja,

w której orzeczenie zupe³nie wadliwe, bo nieprzewidziane w ko-

deksie postêpowania cywilnego, zawsze pozostawa³oby w mocy,

podczas gdy orzeczenie o tyle mniej wadliwe, ¿e przewidziane

w kodeksie postêpowania cywilnego, jakkolwiek sprzeczne z jego

przepisami, by³oby zaskar¿alne.

2. Wypadki dopuszczalnoœci za¿alenia

w poszczególnych postêpowaniach

Podstawowy katalog wypadków, w których dopuszczalne

jest za¿alenie na okreœlone postanowienia s¹du pierwszej instancji,

zawiera przepis art. 394 § 1 k.p.c. dotycz¹cy procesu oraz odpo-

wiednio innych rodzajów postêpowañ unormowanych w kodek-

sie (art. 13 § 2 k.p.c.).

W pewnych rodzajach postêpowañ: nieprocesowym (art. 518

k.p.c.) i egzekucyjnym (art. 767 § 3 k.p.c.) stwierdza siê w przepi-

sach ogólnych, ¿e za¿alenie przys³uguje „w wypadkach w ustawie

wskazanych”, przy czym przez „ustawê” rozumie siê zarówno

odpowiednie szczególne przepisy tych postêpowañ, jak i podsta-

wowy katalog z art. 394 § 1 k.p.c.

7

Do za¿alenia uregulowanego szczegó³owo w postêpowa-

niach odrêbnych maj¹ odpowiednie zastosowanie, z mocy art. 13

§ 2 k.p.c., przepisy art. 394 § 2 i 3 k.p.c. — reguluj¹ce termin do

wniesienia za¿alenia i wymagania formalne, jakim powinno odpo-

wiadaæ, art. 395 § 1 i art. 396 k.p.c. — dotycz¹cy postêpowania

w sprawie rozpoznania za¿alenia przed s¹dem a quo oraz art. 397

§ 1 k.p.c. — normuj¹cy ju¿ samo rozpoznanie za¿alenia przez s¹d

drugiej instancji.

6

Orzeczenie SN z dnia 19 maja 1972 r., I CZ 74/72, OSNCP 1973, poz. 57; B. Bladowski,

Szczególne wypadki dopuszczalnoœci za¿alenia w postêpowaniu cywilnym, Palestra 1991, z. 3–4,

s. 27.

7

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego cywilnego, Wroc³aw 1986, t. III, s. 334.

katalog

dopuszczalnoœci

57

Na postêpowanie cywilne sk³ada siê kilka postêpowañ ure-

gulowanych w kodeksie, których zadania s¹ ró¿ne, choæ postêpo-

wania te pozostaj¹ ze sob¹ w zwi¹zku i wzajemnie siê uzupe³niaj¹,

zmierzaj¹ bowiem do wspólnego celu, jakim jest konkretyzacja

okreœlonej normy prawa materialnego.

8

2.1. Proces

Za¿alenie do s¹du drugiej instancji przys³uguje na:

1) postanowienia koñcz¹ce postêpowanie w sprawie (art. 394 § 1

k.p.c.),

2) postanowienia s¹du i zarz¹dzenia przewodnicz¹cego, których

przedmiotem jest zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu,

przekazanie sprawy s¹dowi równorzêdnemu lub ni¿szemu

albo podjêcie postêpowania w innym trybie (art. 394 § 1 pkt 1

k.p.c.),

3) postanowienie, którego przedmiotem jest odmowa zwolnie-

nia od kosztów s¹dowych lub cofniêcie takiego zwolnienia oraz

odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego albo ich

odwo³anie (art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c.),

4) postanowienie oddalaj¹ce opozycjê przeciwko wst¹pieniu in-

terwenienta ubocznego lub niedopuszczaj¹ce interwenienta do

udzia³u w sprawie wskutek uwzglêdnienia opozycji (art. 394

§ 1 pkt 3 k.p.c.),

5) postanowienie co do nadania rygoru natychmiastowej wyko-

nalnoœci (art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c.),

6) postanowienie co do wstrzymania wykonania prawomocne-

go orzeczenia do czasu rozstrzygniêcia skargi o wznowienie

postêpowania (art. 394 § 1 pkt 4

1

k.p.c.);

7) postanowienie o skazaniu œwiadka, bieg³ego, strony i osoby

trzeciej na grzywnê, o zarz¹dzeniu przymusowego sprowa-

dzenia i aresztowania œwiadka oraz odmowie zwolnienia

œwiadka i bieg³ego od grzywny i œwiadka od przymusowego

sprowadzenia (art. 394 § 1 pkt 5 k.p.c.),

8) postanowienie w przedmiocie zawieszenia postêpowania i od-

mowy podjêcia zawieszonego postêpowania (art. 394 § 1 pkt 6

k.p.c.),

8

W. Siedlecki, Uchybienia procesowe w s¹dowym postêpowaniu cywilnym, Warszawa 1971, s. 5.

58

9) postanowienie odmawiaj¹ce uzasadnienia orzeczenia oraz jego

dorêczenia (art. 394 § 1 pkt 7 k.p.c.),

10) postanowienie w przedmiocie sprostowania lub wyk³adni

orzeczenia albo ich odmowy (art. 394 § 1 pkt 8 k.p.c.),

11) postanowienie w przedmiocie okreœlenia zasad ponoszenia

przez strony kosztów procesu, wymiar op³aty, zwrot op³aty

lub zaliczki, obci¹¿enie kosztami s¹dowymi, je¿eli strona nie

sk³ada œrodka zaskar¿enia co do istoty sprawy, kosztów przy-

znanych w nakazie zap³aty oraz wynagrodzenia bieg³ego

(art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.),

12) postanowienie oddalaj¹ce wniosek o wy³¹czenie sêdziego

(art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c.),

13) postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia ugody zawartej

przed mediatorem (art. 394 § 1 pkt 10

1

k.p.c.),

14) postanowienie odrzucaj¹ce za¿alenie (art. 394 § 1 pkt 11 k.p.c.),

15) postanowienie odrzucaj¹ce skargê na orzeczenie referendarza

s¹dowego (art. 394 § 1 pkt 12 k.p.c.),

16) postanowienie co do stwierdzenia prawomocnoœci orzeczenia.

Ad 1) Zgodnie z tym, co ju¿ zosta³o powiedziane, chodzi

tutaj o  postanowienia zamykaj¹ce drogê do wydania wyroku; przy

czym s¹ to postanowienia, które koñcz¹ postêpowanie „w spra-

wie”, a nie tylko jego fragment.

9

Nale¿y wymieniæ przede wszyst-

kim nastêpuj¹ce postanowienia: umarzaj¹ce postêpowanie w spra-

wie i odrzucaj¹ce pozew (wniosek), odrzucaj¹ce œrodki zaskar¿enia

od orzeczeñ rozstrzygaj¹cych o istocie sprawy (apelacjê, sprzeciw

od wyroku zaocznego, zarzuty w postêpowaniu nakazowym oraz

sprzeciw w postêpowaniu upominawczym) i w rezultacie prowa-

dz¹ce do uprawomocnienia siê tych orzeczeñ; ponadto — w razie

zaskar¿enia postanowienia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie

— postanowienie o umorzeniu postêpowania za¿aleniowego.

Umorzenie postêpowania mo¿e nast¹piæ z mocy prawa (np.

wed³ug art. 445 § 3 i art. 451 k.p.c.) albo na podstawie postanowie-

nia s¹du (np. wed³ug art. 182 i 355 § 1 k.p.c.).

9

Uchwa³a SN z dnia 15 maja 1970 r., III PZP 9/1970, OSPiKA 1971, poz. 1 z glos¹ M. Piekar-

skiego: OSPiKA 1971, poz. 1; B. Bladowski, glosa do uchwa³y sk³adu siedmiu sêdziów SN

z dnia 6 paŸdziernika 2000 r., III CZP 31/00, OSP 2001, poz. 62; W. Broniewicz, glosa do

postanowienia SN z dnia 19 paŸdziernika 1996 r., III CKN 12/96, OSP 1977, poz. 142;

R. Obrêbski, Pojêcie postanowieñ koñcz¹cych postêpowanie w sprawach cywilnych, Przegl¹d S¹-

dowy 1999, nr 11–12, s. 44; A. Góra–B³aszczykowska, Postanowienia s¹du pierwszej instancji

w procesie cywilnym, Warszawa 2002, s. 40 i n.

postanowienia

koñcz¹ce

postêpowanie

59

Dopuszczalne jest za¿alenie strony na postanowienie s¹du

umarzaj¹ce postêpowanie, wydane na skutek cofniêcia pozwu przez

pe³nomocnika tej strony.

10

Za¿alenie na postanowienie umarzaj¹ce postêpowanie lub

odrzucaj¹ce pozew przys³uguje obu stronom, a wiêc i pozwane-

mu, choæ wydane zosta³o przed dorêczeniem odpisu pozwu po-

zwanemu; wniosek taki uzasadnia dyspozycja art. 357 § 2 k.p.c.

nakazuj¹cego dorêczyæ obu stronom postanowienie wydane na

posiedzeniu niejawnym.

Postanowienie oddalaj¹ce lub odrzucaj¹ce wniosek o przy-

wrócenie terminu do wniesienia œrodka zaskar¿enia nie nale¿y do

postanowieñ koñcz¹cych postêpowanie w sprawie.

11

Nie maj¹ ta-

kiego charakteru tak¿e postanowienia: s¹du okrêgowego odma-

wiaj¹ce przyjêcia do rozpoznania sprawy przekazanej przez s¹d

rejonowy w trybie art. 18 k.p.c.; o wezwanie osoby trzeciej do wziê-

cia udzia³u w sprawie na podstawie art. 194 § 1 k.p.c.

Zaskar¿eniu w drodze za¿alenia podlega tak¿e postanowie-

nie s¹du rejonowego — wydane w postêpowaniu pojednawczym

— o uznaniu ugody za niedopuszczaln¹.

12

Ugoda s¹dowa zawarta

w trybie postêpowania pojednawczego (art. 184 k.p.c.) podlega

kontroli s¹du, który ani jej nie zatwierdza, ani nie wyra¿a zgody

w drodze odrêbnego postanowienia; wci¹gniêcie bowiem do pro-

toko³u posiedzenia zawiera w sobie implicite wyra¿enie zgody na

jej zawarcie. Natomiast w wypadku negatywnych wyników kon-

troli s¹d wydaje w tym zakresie postanowienie, które koñczy

postêpowanie w sprawie — zatem podlega ono zaskar¿eniu na pod-

stawie art. 394 § 1 in principio k.p.c. Za takim stanowiskiem prze-

mawia poœrednio pogl¹d, wed³ug którego powaga rzeczy os¹dzo-

nej wy³¹cza nie tylko wytoczenie ponownego powództwa miêdzy

tymi samymi stronami o to samo roszczenie, lecz sprzeciwia siê

równie¿ wszczêciu w tym zakresie postêpowania pojednawczego.

Wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynnoœci

procesowej i za¿alenie na odrzucenie pisma z powodu uchybienia

terminu do wykonania tej czynnoœci wy³¹czaj¹ siê wzajemnie. Je-

¿eli strona twierdzi, ¿e dokona³a czynnoœci w terminie, s¹d zaœ b³êd-

nie uzna³, i¿ uchybi³a terminowi, to powinna ona wnieœæ za¿alenie;

natomiast wniosek o przywrócenie terminu powinien byæ z³o¿ony

10

Uchwa³a SN z dnia 26 kwietnia 1995 r., III CZP 43/95, OSNC 1995, poz. 122.

11

Uchwa³a sk³adu siedmiu sêdziów SN z dnia 31 maja 2000 r., III CZP 1/00, OSNC 2001,

poz. 1.

12

Uchwa³a SN z dnia 18 czerwca 1985 r., III CZP 28/85 z glos¹ J. Mokrego: OSP 1988, poz. 136.

postêpowanie

pojednawcze

60

wtedy, gdy nie kwestionuje ona uchybienia terminu i powo³uje

przyczyny usprawiedliwiaj¹ce to uchybienie.

W razie nieuwzglêdnienia za¿alenia strona mo¿e z³o¿yæ

wniosek o przywrócenie terminu; w takim wypadku termin tygo-

dniowy przewidziany w art. 169 § 1 k.p.c. biegnie dopiero od chwili

dorêczenia postanowienia s¹du drugiej instancji oddalaj¹cego za-

¿alenie.

13

Mo¿na siê spodziewaæ, ¿e praktyka s¹dowa dostarczy dal-

szych tego rodzaju wypadków, po których ostatecznym rozstrzyg-

niêciu wzbogacone zostanie pojêcie „postanowieñ koñcz¹cych po-

stêpowanie w sprawie”, a podlegaj¹cych zaskar¿eniu za¿aleniem.

Ad 2) Przedmiotem wymienionych w tym punkcie zarz¹-

dzeñ przewodnicz¹cego bêdzie przede wszystkim zwrot pozwu

(art. 130, 130

1

, 187, 187

1

, 505

3

§ 2 k.p.c.) i zwrot skargi o wznowie-

nie postêpowania (art. 406 i 409 k.p.c.) oraz zwrot wniosku o przy-

wrócenie terminu do wniesienia œrodka zaskar¿enia,

14

a tak¿e pod-

jêcie postêpowania w innym trybie, które nast¹piæ mo¿e równie¿

w drodze postanowienia s¹du; przewodnicz¹cy wyda w tym ostat-

nim wypadku decyzjê, kwalifikuj¹c odmiennie ni¿ strona pismo

procesowe wszczynaj¹ce postêpowanie, natomiast s¹d wyda po-

stanowienie o rozpoznaniu we w³aœciwym trybie sprawy, która pro-

wadzona jest ju¿ w trybie niew³aœciwym (art. 201 k.p.c., § 124 ust. 1

reg.). Podjêcie postêpowania w innym trybie to zarówno przeka-

zanie sprawy z trybu procesowego do nieprocesowego i odwrot-

nie, jak równie¿ z trybu postêpowania cywilnego do postêpowa-

nia karnego.

15

Zaskar¿alnoœæ postanowienia odmawiaj¹cego odrzucenia

pozwu stanowi konsekwencjê treœci art. 222 k.p.c., wed³ug którego

s¹d, oddalaj¹c zarzuty, których uwzglêdnienie uzasadnia³oby od-

rzucenie pozwu, wydaje oddzielne postanowienie i mo¿e wstrzy-

maæ dalsze rozpoznanie sprawy a¿ do uprawomocnienia siê tego

postanowienia. Za¿alenie wnieœæ mo¿e tylko ta strona, która zg³o-

si³a odpowiedni zarzut, tj. zarzut z zakresu objêtego przepisami

art. 199, 199

1

, 1099, 1124 k.p.c.

Zaskar¿alne jest tylko postanowienie o przekazaniu sprawy

s¹dowi równorzêdnemu lub ni¿szemu, a nie przys³uguje za¿ale-

13

Orzeczenie SN z dnia 15 sierpnia 1957 r., II CZ 123/57, OSPiKA 1959, poz. 71.

14

Uchwa³a SN z dnia 22 stycznia 1998 r., III CZP 69/97, OSNC 1998, poz. 111; B. Bladowski,

glosa do postanowienia SN z dnia 25 wrzeœnia 1998 r., III SKN 785/98, OSP 1999, poz. 112.

15

Orzeczenie SN z dnia 3 listopada 1969 r., III CRN 329/69, OSNCP 1970, poz. 153.

przywrócenie

terminu

zwrot pozwu

przekazanie

sprawy

61

nie na przekazanie sprawy s¹dowi wy¿szemu, poniewa¿ s¹d ten

bada z urzêdu sw¹ w³aœciwoœæ, w braku której przekazuje sprawê

innemu s¹dowi, nie wy³¹czaj¹c s¹du przekazuj¹cego, je¿eli uzna

go za w³aœciwy (art. 200 § 2 k.p.c.). S¹d równorzêdny lub ni¿szy,

któremu sprawa zosta³a przekazana, nie mo¿e badaæ tej kwestii,

jedynie strona mo¿e kwestionowaæ bezpodstawnoœæ przekazania

przez wniesienie za¿alenia.

Nie jest zaskar¿alne przekazanie sprawy z jednego wydzia-

³u do drugiego w tym samym s¹dzie, gdy¿ stanowi to wy³¹cznie

czynnoœæ administracyjno–porz¹dkow¹, jedynie przekazanie spra-

wy jednoczeœnie do innego trybu opiera siê na przepisie art. 201

k.p.c. i od takiego postanowienia przys³uguje za¿alenie. Przyk³a-

dem takiej sytuacji jest przekazanie przez wydzia³ pracy do wy-

dzia³u cywilnego ¿¹dania ma³¿onka o nakazanie wyp³aty do jego

r¹k ca³oœci lub czêœci wynagrodzenia za pracê, który to wniosek

podlega rozpoznaniu w trybie postêpowania nieprocesowego

(art. 565 § 2 k.p.c.).

16

W omawianym przepisie novum stanowi¹ dwa ostatnio wy-

mienione wypadki dopuszczalnoœci za¿alenia, których uwzglêd-

nienie podyktowane zosta³o z uwagi na ekonomiê procesow¹. Z na-

ruszeniem bowiem tej zasady toczy siê postêpowanie s¹dowe, które

powinno ulec zakoñczeniu formalnemu przez odrzucenie pozwu

lub te¿, gdy zostaje ono wszczête w niew³aœciwym trybie — co mo¿e

powodowaæ koniecznoœæ powtórzenia czynnoœci dowodowych,

a tak¿e mo¿e poci¹gaæ za sob¹ niewa¿noœæ postêpowania.

Tak samo jak to ma miejsce w wypadku umorzenia postêpo-

wania i odrzucenia pozwu (o czym wy¿ej by³a mowa), równie¿

postanowienie w przedmiocie przekazania sprawy innemu s¹do-

wi lub podjêcia postêpowania w innym trybie podlega zaskar¿e-

niu przez obie strony, choæby wydane zosta³o przed dorêczeniem

pozwanemu odpisu pozwu. Natomiast na zarz¹dzenie o zwrocie

pozwu wnieœæ mo¿e za¿alenie tylko powód, gdy¿ jemu tylko dorê-

cza siê to zarz¹dzenie z mocy szczególnego przepisu art. 130 § 4 k.p.c.

Ad 3) Za¿alenie przys³uguje na postanowienie odmawiaj¹ce

ca³kowicie lub czêœciowo zwolnienia od kosztów s¹dowych oraz

odmawiaj¹ce ustanowienia z urzêdu adwokata lub radcy prawne-

go albo odwo³uj¹ce ich (art. 112, 117, 120 § 1 k.p.c.). Nie przys³ugu-

je natomiast stronie przeciwnej na postanowienie, którym s¹d przy-

16

Uchwa³a SN z dnia 22 lipca 1994 r., III CZP 87/94, OSNC 1995, poz. 5.

zwolnienie od

kosztów

62

znaje zwolnienie od kosztów lub odmawia cofniêcia takiego zwol-

nienia albo te¿ ustanawia adwokata lub radcê prawnego albo od-

mawia cofniêcia jego ustanowienia.

17

Ad 4) Za¿alenie przys³uguje tu zarówno na pozytywne, jak

i na negatywne rozstrzygniêcie przez s¹d opozycji wniesionej prze-

ciwko wst¹pieniu interwenienta ubocznego do procesu (art. 78 § 1

i 2 k.p.c.). Legitymacjê do z³o¿enia za¿alenia na postanowienie od-

dalaj¹ce opozycjê ma strona, która j¹ zg³osi³a, a na postanowienie

uwzglêdniaj¹ce opozycjê — interwenient uboczny.

Z omawianym zagadnieniem ³¹czy siê pogl¹d S¹du Najwy¿-

szego, wed³ug którego na wydane z urzêdu postanowienie niedo-

puszczaj¹ce interwenienta ubocznego do udzia³u w sprawie po stro-

nie powoda nie przys³uguje za¿alenie.

18

Ad 5) Za¿alenie przys³uguje zarówno na postanowienie na-

daj¹ce rygor natychmiastowej wykonalnoœci, jak i na postanowie-

nie odmawiaj¹ce nadania tego rygoru, zawieszaj¹ce albo odma-

wiaj¹ce zawieszenia rygoru oraz uzale¿niaj¹ce nadanie albo za-

wieszenie rygoru od z³o¿enia zabezpieczenia (art. 333, 334 k.p.c.).

19

Odmiennie ni¿ to zosta³o uregulowane przy zaskar¿eniu

orzeczenia w przedmiocie zwrotu kosztów (o czym ni¿ej), za¿ale-

nie na postanowienie co do nadania rygoru natychmiastowej wy-

konalnoœci przys³uguje bez wzglêdu na to, czy strona odwo³uje siê

od rozstrzygniêcia co do istoty sprawy.

Tak wiêc w razie wniesienia apelacji od wyroku, osobnemu

zaskar¿eniu za pomoc¹ za¿alenia podlegaæ bêdzie ta czêœæ wyro-

ku, która stanowi rozstrzygniêcie o nadaniu lub odmowie nadania

wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalnoœci. Takie uregulo-

wanie podyktowane zosta³o niew¹tpliwie uzasadnion¹ ¿yciowo

koniecznoœci¹ szybkiego rozpoznania za¿alenia na rygor natych-

miastowej wykonalnoœci.

Za¿alenie mo¿e byæ wniesione tylko wtedy, gdy s¹d w sen-

tencji orzeczenia wyraŸnie rozstrzygn¹³ kwestiê rygoru natychmia-

17

Uchwa³a SN z dnia 17 grudnia 1996 r., III CZP 121/96, OSNC 1997, poz. 27.

18

Uchwa³a SN z dnia 14 paŸdziernika 1992 r., III CZP 129/92, OSNCP 1993, poz. 37; A. Gó-

ra–B³aszczykowska, Postanowienia s¹du pierwszej instancji w procesie cywilnym, Warszawa

2002, s. 94; J. Klimkowicz, Interwencja uboczna wed³ug Kodeksu postêpowania cywilnego, War-

szawa 1972, s. 110.

19

Tak¿e na postanowienie o wstrzymaniu wykonania nakazu zap³aty wydanego w postê-

powaniu nakazowym (art. 492 § 2 k.p.c.) przys³uguje za¿alenie (uchwa³a SN z dnia 28

paŸdziernika 1993 r., III CZP 147/93, OSNCP 1994, poz. 104).

interwencja

uboczna

rygor

natychmiastowej

wykonalnoœci

63

stowej wykonalnoœci. Oddalenie czêœci roszczenia nie obejmuje

w sobie tak¿e odmowy nadania rygoru.

20

W razie braku rozstrzyg-

niêcia o rygorze natychmiastowej wykonalnoœci, zarówno wtedy,

gdy s¹d pomin¹³ zg³oszone w tej mierze ¿¹danie, jak i wtedy, gdy

nie nada³ rygoru z urzêdu, chocia¿ w danej sprawie by³ do tego

zobowi¹zany, strona mo¿e jedynie domagaæ siê, w przepisanym

terminie, odpowiedniego uzupe³nienia orzeczenia. Dopiero na uzu-

pe³niaj¹ce postanowienia s¹du, polegaj¹ce na pozytywnym lub

negatywnym rozstrzygniêciu o ¿¹daniu nadania rygoru natychmia-

stowej wykonalnoœci, przys³uguje za¿alenie; przys³uguje ono rów-

nie¿ wtedy, gdy s¹d oddali³ ¿¹danie uzupe³nienia wyroku w szer-

szym zakresie, jednak¿e strona godzi siê z odmow¹ uzupe³nienia

co do meritum sprawy, a zaskar¿a jedynie odmowê uzupe³nienia

w zakresie rygoru.

Ad 6) Dopuszczalnoœæ za¿alenia w tym wypadku przewi-

dziano dopiero nowel¹ do kodeksu postêpowania cywilnego

z dnia 1 marca 1996 r. W judykaturze i piœmiennictwie przyjmo-

wano jednolicie, ¿e wymienione postanowienie nie podlega zaskar-

¿eniu, gdy¿ nie chodzi tutaj o wstrzymanie wyroku opatrzonego

rygorem natychmiastowej wykonalnoœci (art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c.);

samo zaœ wniesienie skargi o wznowienie postêpowania nie po-

zbawia jeszcze zaskar¿onego postanowienia jego prawomocnoœci

i skutecznoœci. Ze wzglêdu na skutki mog¹ce poci¹gn¹æ za sob¹

szkodê dla skar¿¹cego, nierzadko nieodwracalne, istnia³a niew¹t-

pliwie uzasadniona potrzeba przyznania mu uprawnienia do

zaskar¿enia postanowienia odmownego; równie¿ ze wzglêdu na

ujemne skutki, jakie poci¹gn¹æ mo¿e dla strony przeciwnej wstrzy-

manie wykonania prawomocnego orzeczenia, istnia³a potrzeba

przyznania jej uprawnienia do zaskar¿enia postanowienia uwzglêd-

niaj¹cego wniosek sk³adaj¹cego skargê o wznowienie postêpowa-

nia (art. 414 w zw. z art. 243 k.p.c.).

Ad 7) Omawiany przepis — w zw. z art. 265, 276, 287 k.p.c.

— zawiera istotn¹ lukê, gdy¿ nie mówi nic na temat dopuszczalno-

œci wniesienia za¿alenia na postanowienie o zastosowaniu przez

s¹d innych, poza grzywn¹, œrodków przymusu — tj. przymusowe-

go sprowadzenia i aresztu — wobec osoby trzeciej (art. 254 § 3

k.p.c.). Uwa¿am, ¿e ratio legis dopuszczenia w kodeksie za¿alenia

20

Orzeczenie SN z dnia 30 maja 1966 r., III PZP 15/66 z glos¹ W. Siedleckiego: OSPiKA 1967,

poz. 112.

wstrzymanie

wykonalnoœci

64

na postanowienie s¹du w przedmiocie zastosowania œrodków przy-

musu osobistego wzglêdem œwiadka — o której wy¿ej by³a mowa

— usprawiedliwia ca³kowicie przyjêcie w drodze wyk³adni roz-

szerzaj¹cej, ¿e na podstawie pkt 5 § 1 art. 394 k.p.c. zaskar¿eniu

podlega równie¿ tego rodzaju orzeczenie dotycz¹ce osoby trzeciej.

21

Natomiast nie by³aby usprawiedliwiona wyk³adnia rozsze-

rzaj¹ca dla objêcia wypadku dopuszczalnoœci za¿alenia na posta-

nowienie s¹du odmawiaj¹ce zwolnienia bieg³ego od obowi¹zku

wydania opinii. Jedynie w wypadku skazania na grzywnê za od-

mowê opracowania opinii, bieg³y mo¿e wnieœæ za¿alenie.

22

Ad 8) Przepisy art. 173–178 k.p.c. reguluj¹ tzw. ogólne przy-

czyny zawieszenia postêpowania, a przepisy art. 428, 445, 449, 450,

452, 456 i 458 k.p.c. wymieniaj¹ szczególne przyczyny. Dopuszczal-

ne jest tak¿e czêœciowe zwieszenie postêpowania (np. co do jedne-

go z ¿¹dañ pozwu). Zawieszenie postêpowania nastêpuje na pod-

stawie postanowienia s¹du — z urzêdu, na wniosek stron, jak rów-

nie¿ z mocy samego prawa.

Nie przys³uguje za¿alenie na postanowienie odmawiaj¹ce

zawieszenia oraz na postanowienie o podjêciu zawieszonego po-

stêpowania.

W wypadku gdy s¹d obowi¹zany jest podj¹æ postêpowanie

z urzêdu — wobec ustania przyczyny zawieszenia (art. 180 k.p.c.)

— strona nie mo¿e zaskar¿yæ zaniechania tego obowi¹zku przez

s¹d, ale powinna zg³osiæ wniosek sugeruj¹cy podjêcie postêpowa-

nia i dopiero po wydaniu postanowienia odmownego z³o¿yæ na

nie za¿alenie. Zgodnie bowiem z wymienionym na wstêpie prze-

pisem za¿alenie przys³uguje nie na zawieszenie postêpowania —

gdy zahamowany jest normalny bieg postêpowania — ale na po-

stanowienie s¹du w przedmiocie zawieszenia postêpowania lub

odmowy podjêcia zawieszonego postêpowania. Z tego wzglêdu

nale¿y przyj¹æ, ¿e niedopuszczalne jest za¿alenie na zawieszenie

postêpowania z mocy prawa (art. 173 k.p.c.), do którego dochodzi

w³aœnie wobec niemo¿noœci podjêcia przez s¹d jakichkolwiek czyn-

noœci (wskutek si³y wy¿szej).

Ad 9) W konsekwencji rozró¿nienia wniosków o sporz¹dze-

nie uzasadnienia orzeczenia i o dorêczenie orzeczenia z uzasadnie-

niem (art. 328 § 1, art. 331, 342, 357 k.p.c.), kodeks dopuszcza mo¿-

21

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 338–339.

22

Orzeczenie SN z dnia 15 lipca 1969 r., II CZ 78/69, OSNCP 1970, poz. 87.

œrodki przymusu

zawieszenie

postêpowania

sporz¹dzenie

uzasadnienia

65

liwoœæ odrêbnego zaskar¿enia postanowieñ odmawiaj¹cych powy¿-

szym wnioskom. Jednak¿e w praktyce s¹dowej spotykamy siê naj-

czêœciej z ³¹czeniem przez stronê w jednym piœmie procesowym

obu tych wniosków.

Kwestia odmowy sporz¹dzenia uzasadnienia orzeczenia lub

jego dorêczenia powinna byæ rozstrzygniêta postanowieniem s¹du,

a nie zarz¹dzeniem przewodnicz¹cego.

23

Na postanowienie odmawiaj¹ce wnioskowi strony o sporz¹-

dzenie uzasadnienia wyroku oraz jego dorêczenia stronie przeciw-

nej nie przys³uguje za¿alenie.

24

Ad 10) Wprawdzie poza wyrokami wszelkie postanowienia

mog¹ byæ objête wyk³adni¹ s¹du, który je wyda³ (art. 352 w zw.

z art. 361 k.p.c.), jednak¿e w praktyce najczêœciej bêdzie wymaga³a

wyk³adni treœæ postanowieñ koñcz¹cych postêpowanie w sprawie.

Za¿alenie przys³uguje stronie tak¿e wtedy, gdy s¹d dokona³

sprostowania lub wyk³adni orzeczenia z w³asnej inicjatywy, chyba

¿e sprostowania dokona³ s¹d drugiej instancji, który jest w³adny co

do tego w odniesieniu nawet do czêœci niezaskar¿onej (art. 350 § 3

k.p.c.).

25

Poniewa¿ wniosek o sprostowanie lub wyk³adniê orzecze-

nia nie wywiera skutku suspensywnego (art. 353 k.p.c.), strona nie-

zale¿nie od zg³oszenia takiego wniosku powinna z³o¿yæ œrodek

odwo³awczy od orzeczenia. Nie ma przeszkód do zamieszczenia

w odwo³aniu wniosku o sprostowanie orzeczenia, natomiast nie

bêdzie to mo¿liwe w wypadku ¿¹dania wyk³adni, które podlega

rozpoznaniu przez s¹d pierwszej instancji (art. 352 k.p.c.).

Ad 11) Rozstrzygaj¹ce w przedmiocie zwrotu kosztów s¹

postanowienia przyznaj¹ce koszty od przeciwnika stronie wygry-

waj¹cej sprawê, przyznaj¹ce jednej lub obu stronom koszty od

œwiadka, bieg³ego, pe³nomocnika lub przedstawiciela ustawowe-

go, nak³adaj¹ce na stronê lub interwenienta obowi¹zek zwrotu kosz-

tów — niezale¿nie od wyniku sprawy (art. 98–103, 110 k.p.c.),

26

jak

i postanowienia odmawiaj¹ce przyznania kosztów. Zaskar¿eniu

za¿aleniem podlega tak¿e orzeczenie przyznaj¹ce koszty w naka-

zie zap³aty.

23

Orzeczenie SN z dnia 11 listopada 1974 r., I CZ 158/76, poz. 33.

24

Uchwa³a SN z dnia 17 grudnia 1996 r., III CZP 121/96, OSNC 1997, poz. 27.

25

Orzeczenie SN z dnia 29 kwietnia 1970 r., I CR 321/70, OSNCP 1971, poz. 39.

26

Odrêbnie w art. 22 u.o k.s. przewidziane jest za¿alenie — równie¿ w sytuacji, gdy strona

nie sk³ada œrodka zaskar¿enia co do istoty sprawy — na postanowienie s¹du pierwszej

instancji w przedmiocie wymiaru op³aty lub obci¹¿enia kosztami s¹dowymi.

rektyfikacja

orzeczeñ

koszty procesu

66

Rozstrzygniêcie o kosztach, zgodnie z zasad¹ unifikacji i kon-

centracji kosztów procesu, wydaje s¹d w ka¿dym orzeczeniu koñ-

cz¹cym sprawê w instancji, zawsze w postaci postanowienia, choæby

samo orzeczenie by³o w postaci wyroku. Samodzielny charakter

tego postanowienia polega na tym, ¿e mo¿e byæ ono przedmiotem

samoistnego zaskar¿enia. Jednak¿e s¹d drugiej instancji uchylaj¹c

zaskar¿one orzeczenie i przekazuj¹c sprawê s¹dowi pierwszej in-

stancji do rozpoznania, pozostawia temu s¹dowi rozstrzygniêcie

o kosztach postêpowania odwo³awczego (art. 108 § 2 k.p.c.).

S¹d mo¿e rozstrzygn¹æ jedynie o zasadach poniesienia przez

strony kosztów procesu, pozostawiaj¹c szczegó³owe wyliczenie

referendarzowi s¹dowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu siê

orzeczenia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie, referendarz s¹-

dowy w s¹dzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w któ-

rym dokonuje szczegó³owego wyliczenia kosztów obci¹¿aj¹cych

strony (art. 108 § 1 k.p.c.).

Je¿eli w toku postêpowania s¹d nie orzek³ o obowi¹zku po-

niesienia kosztów s¹dowych lub orzeczeniem nie obj¹³ ca³ej kwoty

nale¿nej z tego tytu³u, postanowienie w tym przedmiocie wydaje

na posiedzeniu niejawnym s¹d, przed którym sprawa toczy³a siê

w pierwszej instancji, lub referendarz s¹dowy (art. 108

1

k.p.c.).

Za¿alenie na postanowienie okreœlaj¹ce zasady ponoszenia

kosztów procesu, jak równie¿ w przedmiocie wymiaru op³aty,

zwrotu op³aty lub zaliczki oraz obci¹¿enia kosztami s¹dowymi,

zawarte w orzeczeniu koñcz¹cym postêpowanie w sprawie, mo¿e

byæ wniesione odrêbnie tylko wtedy, gdy strona nie sk³ada œrodka

zaskar¿enia co do istoty sprawy (np. apelacji, sprzeciwu od wyro-

ku zaocznego), poniewa¿ w tej sytuacji postanowienie o kosztach

zostaje zaskar¿one jednym œrodkiem zaskar¿enia ³¹cznie z rozstrzyg-

niêciem co do istoty sprawy. Prawo wyboru skar¿¹cego pomiêdzy

dwoma œrodkami odwo³awczymi (za¿aleniem i apelacj¹ lub sprze-

ciwem od wyroku zaocznego) nie stanowi tutaj bynajmniej klasycz-

nego wyj¹tku od zasady wy³¹cznoœci, gdy¿ jest ograniczone przez

zastrze¿enie, ¿e omawiane postanowienie mo¿e byæ zaskar¿one

apelacj¹ tylko wtedy, gdy zostaje ona jednoczeœnie skierowana prze-

ciwko rozstrzygniêciu co do istoty sprawy. W ka¿dej wiêc z okre-

œlonych, odmiennych sytuacji procesowych (w zale¿noœci od tego,

czy strona zaskar¿a rozstrzygniêcie co do istoty sprawy, czy te¿

zaskar¿a wy³¹cznie rozstrzygniêcie o kosztach), stronie przys³uguje

w rzeczywistoœci tylko jeden œciœle oznaczony œrodek odwo³awczy.

67

Pozostaj¹ce w zwi¹zku z kosztami procesu postanowienie

okreœlaj¹ce wartoœæ przedmiotu sporu — w wyniku jej sprawdze-

nia — nie podlega zaskar¿eniu w drodze za¿alenia.

27

Natomiast tak¿e stronom, a nie tylko bieg³emu, przys³uguje

za¿alenie na postanowienie przyznaj¹ce mu wynagrodzenie.

28

Ad 12) Artyku³ 394 § 1 pkt 10 k.p.c. zmierza do usuniêcia

stanu niepewnoœci co do bezstronnoœci konkretnego sêdziego w roz-

poznawaniu okreœlonej sprawy, naruszenie bowiem przepisów

o wy³¹czeniu sêdziego powoduje z mocy ustawy niewa¿noœæ po-

stêpowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

29

Postanowienie s¹du wy¿szego rzêdu wydane w trybie art. 52

§ 1 k.p.c. — bêd¹ce w swej istocie aktem o charakterze ustrojowym,

a nie aktem jurysdykcyjnym — podlega zaskar¿eniu, gdy¿ s¹d okrê-

gowy nie dzia³a w tym wypadku jako s¹d drugiej instancji.

30

Nie przys³uguje za¿alenie na postanowienie w sprawie roz-

strzygniêcia ¿¹dania sêdziego o jego wy³¹czenie od rozpoznania

sprawy. Za¿alenie w tym wypadku nie przys³uguje zarówno temu

sêdziemu, jak i stronom (uczestnikom), gdy¿ ich wniosek nie by³

w ogóle rozpoznawany.

31

Nie przys³uguje za¿alenie na postanowienie odrzucaj¹ce

ponowny wniosek o wy³¹czenie sêdziego oparty na tych samych

okolicznoœciach lub wniosek oczywiœcie bezzasadny (art. 53

1

k.p.c.).

Ad 13) Je¿eli zawarto ugodê przed mediatorem, s¹d, który

by³by w³aœciwy do rozpoznania sprawy, przeprowadza na wnio-

sek strony postêpowanie co do zatwierdzenia ugody i wydaje po-

stanowienie na posiedzeniu niejawnym. Ugoda zawarta przed

mediatorem ma — po jej zatwierdzeniu — moc ugody zawartej

przed s¹dem (art. 183

14

i 183

15

k.p.c.).

Je¿eli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, s¹d

zatwierdza j¹ przez nadanie klauzuli wykonalnoœci. W takim wy-

padku postanowienie podlega zaskar¿eniu za¿aleniem jako posta-

nowienie „co do klauzuli wykonalnoœci” (art. 795 k.p.c.).

27

Uchwa³a SN z dnia 24 maja 1968 r., III CZP 31/68, OSNCP 1969, poz. 87.

28

Uchwa³a SN z dnia 6 listopada 1986 r., III CZP 24/86, OSNCP 1987, poz. 75 i uchwa³a SN

z dnia 6 listopada 1988 r., III CZP 95/88, OSNCP 1989, poz. 203.

29

Brak jest przepisu reguluj¹cego sytuacjê, w której S¹d Najwy¿szy nie móg³by rozstrzyg-

n¹æ o wy³¹czeniu sêdziego tego s¹du na skutek wy³¹czenia wszystkich sêdziów (por.

S. W³odyka, Funkcje S¹du Najwy¿szego, Warszawa 1965, s. 22).

30

Uchwa³a SN z dnia 11 marca 1968 r., III CZP 12/68, OSNCP 1968, poz. 180.

31

Orzeczenie SN z dnia 20 czerwca 1969 r., III CZP 33/69, OSNCP 1970, poz. 42.

wartoϾ

przedmiotu

sporu

wy³¹czenie

sêdziego

zatwierdzenie

ugody

68

Ad 14) Pominiête zosta³o postanowienie o odrzuceniu „skargi

apelacyjnej (...), sprzeciwu od wyroku zaocznego i zarzutów prze-

ciwko nakazowi zap³aty w postêpowaniu nakazowym, i sprzeci-

wu przeciwko nakazowi zap³aty w postêpowaniu upominawczym”

oraz skargi o wznowienie postêpowania, gdy¿ maj¹ one charakter

postanowieñ koñcz¹cych postêpowanie w sprawie i jako takie pod-

legaj¹ zaskar¿eniu w drodze za¿alenia ju¿ z mocy art. 394 § 1 k.p.c.

O ile w rezultacie wymienionych wy¿ej postanowieñ docho-

dzi zawsze do uprawomocnienia siê zaskar¿onego orzeczenia roz-

strzygaj¹cego co do istoty sprawy, o tyle w wypadku odrzucenia

za¿alenia mo¿e byæ inaczej. Poza postanowieniami koñcz¹cymi

postêpowanie w sprawie wejd¹ tu w grê równie¿ postanowienia

o charakterze incydentalnym, podlegaj¹ce zaskar¿eniu za pomoc¹

za¿alenia.

Uwa¿am, ¿e przy zastosowaniu analogii z omawianym tu-

taj przepisem istnieje mo¿liwoœæ uzupe³nienia luki w zakresie do-

puszczalnoœci za¿alenia na postanowienie umarzaj¹ce postêpowa-

nie za¿aleniowe w kwestii incydentalnej.

32

Ad 15) Skargê na orzeczenie referendarza s¹dowego co do

istoty sprawy, orzeczenie koñcz¹ce postêpowanie, a tak¿e orzecze-

nia, o których mowa w art. 394 § 1 pkt 1, 2, 5–9 k.p.c., rozpoznaje

s¹d, w którym wydano zaskar¿one orzeczenie, stosuj¹c odpowied-

nio przepisy o za¿aleniu. Wniesienie skargi na postanowienie refe-

rendarza w przedmiocie kosztów s¹dowych lub kosztów procesu

wstrzymuje jego wykonalnoœæ. Skarga wniesiona po up³ywie ter-

minu lub nieop³acona podlega odrzuceniu przez s¹d (art. 47

1

, 398

22

,

398

23

, 518

1

k.p.c., art. 118 i 126 u.o k.s.).

W przypadku nakazu zap³aty wydanego w postêpowaniu

upominawczym przez referendarza s¹dowego przys³uguje — na

zasadach ogólnych — sprzeciw do s¹du (art. 503 k.p.c.).

Ad 16) Pominiêcie w art. 394 § 1 k.p.c. dopuszczalnoœci za-

¿alenia na postanowienie stwierdzaj¹ce prawomocnoœæ orzeczenia

(jako niekoñcz¹ce postêpowania w sprawie) stanowi lukê w pra-

wie, która w judykaturze jest wype³niana przez zastosowanie w dro-

32

Postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1982 r., IC C 58/82 z glos¹ Z. Œwiebody: OSP 1983,

poz. 250.

odrzucenie

za¿alenia

skarga na

orzeczenie

referendarza

stwierdzenie

prawomocnoœci

69

dze analogii art. 795 § 1 k.p.c., ze wzglêdu na to, ¿e istota i cel in-

stytucji stwierdzenia prawomocnoœci s¹ najbardziej zbli¿one do

instytucji klauzuli wykonalnoœci.

33

2.2. Postêpowanie nieprocesowe

Od postanowieñ orzekaj¹cych co do istoty sprawy, stano-

wi¹cych w postêpowaniu nieprocesowym odpowiednik wyroków,

przys³uguje apelacja, natomiast na „inne” postanowienia, a wiêc

nieorzekaj¹ce co do istoty sprawy, przys³uguje za¿alenie — w wy-

padkach wskazanych w ustawie (art. 518 k.p.c.).

34

Wypadki te s¹

nieliczne i dotycz¹ sytuacji szczególnych, wynikaj¹cych z odrêb-

noœci spraw rozpoznawanych w postêpowaniu nieprocesowym,

a nieprzewidzianych w katalogu wypadków dopuszczalnoœci za-

¿alenia zawartym w art. 394 § 1 k.p.c. W judykaturze i nauce nie

ma ju¿ w¹tpliwoœci co do tego, ¿e przepis ten ma tak¿e zastosowa-

nie — z mocy art. 13 § 2 k.p.c. — w postêpowaniu nieprocesowym,

chocia¿ art. 518 reguluje „inaczej” zagadnienie dopuszczalnoœci

za¿alenia w ksiêdze drugiej, czêœci drugiej kodeksu.

35

Nie mo¿na braæ pod uwagê wypadku dopuszczalnoœci za-

¿alenia przewidzianego w art. 394 § 1 pkt 3 k.p.c., gdy¿ przepisy

o interwencji g³ównej i ubocznej nie maj¹ w ogóle zastosowania

w postêpowaniu nieprocesowym. To samo dotyczy za¿alenia na

rygor natychmiastowej wykonalnoœci (art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c.).

Szczególne wypadki dopuszczalnoœci za¿alenia w postêpo-

waniu nieprocesowym obejmuj¹ nastêpuj¹ce postanowienia s¹du:

1) postanowienie odmawiaj¹ce dopuszczenia do wziêcia udzia-

³u w sprawie w charakterze uczestnika (art. 510 § 1 k.p.c.);

z brzmienia art. 510 § 1 k.p.c. nale¿y wyci¹gn¹æ wniosek, ¿e

nie jest dopuszczalne za¿alenie na postanowienie uznaj¹ce

okreœlon¹ osobê za zainteresowan¹ w sprawie i wzywaj¹ce j¹

do udzia³u w postêpowaniu nieprocesowym w charakterze

uczestnika; kwestia prawid³owoœci decyzji s¹du w tym wzglê-

dzie mo¿e byæ skontrolowana tylko przy okazji rozpoznawa-

nia apelacji;

36

uczestnicy postêpowania mog¹ siê sprzeciwiaæ

33

Orzeczenia SN: z dnia 21 grudnia 1965 r., I CZ 101/65, OSNCP 1966, poz. 169; z dnia 18

czerwca 1966 r., III CZP 48/66, OSNCP 1967, poz. 19; szczegó³owo na ten temat: A. Góra–

B³aszczykowska, Postanowienia..., s. 163 i n.

34

Postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1997 r., II CZ 30/97, OSNC 1997, poz. 153.

35

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 345 i 347.

36

Postanowienie SN z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00, OSNC 2003, poz. 68.

uregulowanie

dopuszczalnoœci

udzia³ w sprawie

70

dopuszczeniu innej osoby do wziêcia udzia³u w sprawie, je-

¿eli uwa¿aj¹, ¿e przyst¹pienie tej osoby do postêpowania mo¿e

je przewlec lub utrudniæ, jednak¿e nie przys³uguje im odrêb-

ny œrodek odwo³awczy, je¿eli s¹d tego „sprzeciwu” nie

uwzglêdni;

37

poza tym, skoro ka¿dy uczestnik postêpowania

nieprocesowego ma interes prawny w tym, ¿eby wziê³y w nim

udzia³ wszystkie osoby zainteresowane, to w wypadku gdy

s¹d odmówi osobie zg³aszaj¹cej siê lub uczestnicz¹cej w do-

tychczasowym postêpowaniu dopuszczenia jej do udzia³u

w sprawie, wówczas za¿alenie na powy¿sze postanowienie

mo¿e wnieœæ zarówno ta osoba, jak i ka¿dy uczestnik postê-

powania;

2) postanowienie o ustanowieniu lub odwo³aniu doradcy tym-

czasowego osoby pe³noletniej, która ma byæ ubezw³asnowol-

niona (art. 551 § 1 w zw. z art. 548 § 1 k.p.c.); pojêcie odwo³a-

nia doradcy tymczasowego obejmuje tak¿e wypadki, gdy od-

wo³ano jednego doradcê i ustanowiono w jego miejsce innego

lub gdy postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowe-

go uchylono (art. 550 § 2 k.p.c.); to pojêcie jednak nie obejmuje

wypadków, w których postanowienie o ustanowieniu dorad-

cy traci moc z samego prawa;

38

natomiast na postanowienie

o ustanowieniu kuratora (art. 547 § 2 k.p.c.) nie przys³uguje

za¿alenie;

3) postanowienie zarz¹dzaj¹ce oddanie osoby, która ma byæ ubez-

w³asnowolniona, pod obserwacjê w zak³adzie leczniczym,

a tak¿e postanowienie dotycz¹ce przed³u¿enia obserwacji

(art. 554 § 3 k.p.c.); nie przys³uguje za¿alenie na postanowie-

nie oddalaj¹ce wniosek o zarz¹dzeniu obserwacji ani te¿ na

wybór zak³adu leczniczego, w którym obserwacja ma byæ prze-

prowadzona;

39

4) postanowienie w przedmiocie okreœlenia sposobu i okresu

osobistej stycznoœci przysposabiaj¹cego z przysposobionym

(art. 586

1

k.p.c.);

5) postanowienie w przedmiocie przyznania opiekunowi wyna-

grodzenia (art. 597 k.p.c.); z cytowanego ostatnio przepisu

wynika, ¿e wymienione postanowienie podlega zaskar¿eniu,

skoro staje siê wykonalne „dopiero po jego uprawomocnieniu

siê”; jak trafnie w zwi¹zku z tym zauwa¿y³ S¹d Najwy¿szy,

37

Uchwa³a SN z dnia 12 wrzeœnia 1983 r., III CRN 218/82, OSPiKA 1984, poz. 243.

38

K. Lubiñski, Postêpowanie o ubezw³asnowolnienie, Wroc³aw 1979, s. 99.

39

Orzeczenie SN z dnia 23 listopada 1966 r., I CZ 89/66, OSNCP 1967, poz. 93.

postêpowanie

o ubezw³asnowol-

nienie

71

jedynie kwesti¹ techniki legislacyjnej jest to, czy ustawodaw-

ca pos³u¿y siê expressis verbis nazw¹ „za¿alenie”, czy te¿ nie

okreœlaj¹c nazwy œrodka odwo³awczego, taki œrodek dopuœci;

40

6) postanowienie pozbawiaj¹ce wspó³w³aœciciela lub u¿ytkow-

nika u¿ywania rzeczy, po ustanowieniu zarz¹dcy (art. 612 § 2

k.p.c.); nie przys³uguje natomiast za¿alenie na postanowienie

odmowne w tej sprawie, ustawodawca bowiem nie u¿y³ tutaj

przyjêtego w innych wypadkach okreœlenia „w tym przedmio-

cie”;

7) postanowienia s¹du w sprawie zabezpieczenia spadku (art.

635 § 4 k.p.c.); dotyczy to tak¿e postanowieñ o zmianie lub

uchyleniu zabezpieczenia oraz okreœlaj¹cego œrodek zabezpie-

czenia;

41

8) postanowienie s¹du w przedmiocie z³o¿enia testamentu

(art. 648 § 2 k.p.c.); s¹d po wys³uchaniu osoby, u której wed³ug

uzyskanych informacji testament siê znajduje, wyda z urzêdu

postanowienie nakazuj¹ce jej z³o¿enie testamentu w wyzna-

czonym terminie (art. 648 § 1 k.p.c.).

2.3. Postêpowanie w razie zaginiêcia lub zniszczenia akt

Nie jest to postêpowanie rozpoznawcze sensu stricto, gdy¿

s¹d nie rozstrzyga w nim o stosunku cywilnoprawnym. Ma ono

w istocie charakter akcesoryjny, gdy¿ determinuje podjêcie lub

wszczêcie na nowo postêpowania rozpoznawczego.

Dopuszczalnoœæ wniesienia za¿alenia przewidziana jest tu-

taj w dwóch wypadkach, a mianowicie:

1) na postanowienie w przedmiocie odtworzenia akt (art. 727

k.p.c.), a wiêc zarówno odtwarzaj¹ce akta, jak i stwierdzaj¹ce

niemo¿noœæ ich odtworzenia;

2) na postanowienie co do podjêcia dalszego postêpowania w re-

zultacie odtworzenia akt (art. 728 k.p.c.);

za¿alenie przys³uguje dwukierunkowo, a wiêc zarówno prze-

ciwko podjêciu, jak i niepodjêciu postêpowania; w praktyce s¹do-

wej oba rozstrzygniêcia — z art. 727 i 728 k.p.c. — zamieszcza siê

w jednym postanowieniu, co oczywiœcie nie stoi na przeszkodzie

zaskar¿eniu tylko jednego z tych rozstrzygniêæ.

42

40

Uchwa³a SN z dnia 8 maja 1975 r., III CZP 26/75, OSNCP 1976, poz. 31.

41

Uchwa³a SN z dnia 17 czerwca 1998 r., III CZP 19/98, OSNC 1999, poz. 1.

42

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 350.

wspó³w³asnoœæ

postanowienia co

do postêpowania

72

Ponadto w postêpowaniu w razie zaginiêcia lub zniszczenia

akt przys³ugiwaæ bêdzie za¿alenie na zasadach ogólnych kodeksu

— z mocy art. 13 § 2 k.p.c. — na odpowiednie postanowienia s¹du,

takie jak nak³adaj¹ce grzywnê na ka¿dego, kto nie czyni zadoœæ

wezwaniu do z³o¿enia w okreœlonym terminie poœwiadczonych

urzêdowo odpisów dokumentów, bêd¹cych w jego posiadaniu, albo

do oœwiadczenia, ¿e ich nie ma, albo te¿ do wyjaœnienia, gdzie do-

kument lub odpis siê znajduje (art. 722–723 k.p.c.).

2.4. Postêpowanie zabezpieczaj¹ce

W postêpowaniu zabezpieczaj¹cym, maj¹cym charakter po-

mocniczy w stosunku do postêpowania rozpoznawczego oraz do

postêpowania egzekucyjnego, za¿alenie przys³uguje na postano-

wienie s¹du pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia

(art. 741 k.p.c.). Przyj¹æ nale¿y, ¿e w rozumieniu cytowanego prze-

pisu za¿alenie przys³uguje zarówno na postanowienie uwzglêd-

niaj¹ce wniosek o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu, jak i na

postanowienie oddalaj¹ce taki wniosek, jak równie¿ na postano-

wienie koñcz¹ce postêpowanie zabezpieczaj¹ce, a mianowicie:

uchylaj¹ce lub ograniczaj¹ce udzielone poprzednio zabezpiecze-

nie (art. 742 § 1 k.p.c.), uzale¿niaj¹ce wykonanie zabezpieczenia od

z³o¿enia przez wierzyciela kaucji na zabezpieczenie roszczeñ obo-

wi¹zanego powsta³ych w wyniku wykonania postanowienia o za-

bezpieczeniu zmieniaj¹ce tê kaucjê (art. 739 § 1 k.p.c.) co do kosz-

tów postêpowania zabezpieczaj¹cego (art. 745 § 1 k.p.c.) oraz

w przedmiocie zwrotu kaucji (art. 746 § 3 k.p.c.).

Poza powy¿szymi wypadkami dopuszczalnoœci za¿alenia,

bêdzie ono przys³ugiwa³o z mocy przepisów o postêpowaniu eg-

zekucyjnym, które stosuje siê odpowiednio do wykonania posta-

nowieñ o udzielenie zabezpieczenia (art. 743 k.p.c.). Wymieniæ tu

nale¿y przyk³adowo zaskar¿alne w drodze za¿alenia postanowie-

nia: co do nadania klauzuli wykonalnoœci (art. 795 k.p.c.), w przed-

miocie ograniczenia egzekucji (art. 839 k.p.c.), co do zwrotu wy-

datków i wynagrodzenia dozorcy zajêtych ruchomoœci (art. 859

k.p.c.), w przedmiocie nakazania d³u¿nikowi wyjawienia maj¹tku

(art. 915 k.p.c.).

Od swobodnego wyboru d³u¿nika zale¿y, czy wnieœæ za¿a-

lenie, czy te¿ domagaæ siê uchylenia lub zmiany postanowienia

na³o¿enie

grzywny

uregulowanie

dopuszczalnoœci

73

o udzieleniu zabezpieczenia (art. 742 § 1 i 3 k.p.c.).

43

Za¿alenie nie

konkuruje z wymienionymi tu ostatnio wnioskami, które mog¹

dotyczyæ jedynie prawomocnego postanowienia. Je¿eli d³u¿nik

zaprzecza istnieniu przes³anek lub podstawy zabezpieczenia, a jed-

noczeœnie nie twierdzi, ¿e podstawa ta istniej¹ca uprzednio odpad³a

po wydaniu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, nale¿y

uznaæ, ¿e wnosi on za¿alenie na postanowienie s¹du.

Regu³a dopuszczalnoœci za¿alenia w postêpowaniu zabez-

pieczaj¹cym odnosi siê tak¿e do postanowieñ przewidzianych w art.

753 k.p.c. o zabezpieczeniu roszczeñ w sprawach o alimenty, pole-

gaj¹cym na nakazaniu obowi¹zanemu do zap³aty uprawnionemu

jednorazowo albo okresowo oznaczonej sumy pieniê¿nej, oraz prze-

widziane w art. 445 § 2 k.p.c. o zabezpieczeniu w sprawach o ro-

zwód lub o separacjê, polegaj¹cym na nakazaniu wykonania obo-

wi¹zku zaspokajania potrzeb rodziny.

44

W judykaturze przyjmuje siê, ¿e za¿alenie s³u¿y tak¿e na

postanowienie, którym s¹d uwzglêdni³ tylko czêœciowo ¿¹danie

strony w przedmiocie rozstrzygniêcia o obowi¹zku ma³¿onków

przyczyniania siê do zaspokajania potrzeb rodziny, a nie oddali³

pozosta³ej czêœci ¿¹dania.

45

W odniesieniu do powództw przeciwegzekucyjnych przed-

miotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniê¿ne, dlatego s¹d

udzieliæ mo¿e zabezpieczenia przez zawieszenie egzekucji lub po-

stêpowania wykonawczego, na które to postanowienie przys³ugu-

je za¿alenie (art. 755 § 1 pkt 3 i art. 828 k.p.c.).

46

W postêpowaniu zabezpieczaj¹cym istnieje instytucja upad-

ku zabezpieczenia z mocy samego prawa zarówno roszczeñ pie-

niê¿nych, jak i innych wypadków zabezpieczenia — na skutek po-

wsta³ych okreœlonych sytuacji procesowych albo dokonanych okre-

œlonych czynnoœci procesowych — na przyk³ad w razie z³o¿enia

przez obowi¹zanego sumy zabezpieczenia albo prawomocnego

oddalenia pozwu (art. 742 § 1, art. 743

1

§ 4, art. 744, 754

1

, 757 k.p.c.).

43

M. I¿ykowski, Zmiana i uchylenie zarz¹dzenia tymczasowego, Nowe Prawo 1982, nr 7–8, s. 68.

44

Z. Krzemiñski, Postêpowanie odrêbne w sprawach ma³¿eñskich, Warszawa 1973, s. 133 i n.

45

Uchwa³a SN z dnia 22 listopada 1982 r., III CZP 9/74, OSNCP 1983, poz. 69.

46

E. Marsza³kowska–Krzeœ, I. Gil, J. £opatowska–Rynkowska, E. Rudkowska–Z¹bczyk,

N. Szynal, £. B³aszczak, Nowelizacja kodeksu postêpowania cywilnego, Wroc³aw 2005, s. 119.

Postanowienie s¹du drugiej instancji uchylaj¹ce postanowienie s¹du pierwszej instancji

stanowi orzeczenie, którym tytu³ wykonawczy zosta³ pozbawiony wykonalnoœci, stwa-

rza zatem podstawê do ¿¹dania przez d³u¿nika umorzenia postêpowania egzekucyjnego,

którego celem by³o wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (art. 825 pkt 2

k.p.c.).

upadek

zabezpieczenia

74

W tych wypadkach na wniosek obowi¹zanego s¹d wydaje posta-

nowienie stwierdzaj¹ce upadek zabezpieczenia, na które przys³u-

guje za¿alenie (art. 741 w zw. z art. 743 § 1 k.p.c.).

2.5. Postêpowanie egzekucyjne

Za¿alenie w postêpowaniu egzekucyjnym przys³uguje wy-

³¹cznie od postanowieñ wydanych przez s¹d; nie przys³uguje ono

od postanowieñ komornika, bêd¹cych jego czynnoœciami egzeku-

cyjnymi. Charakter za¿alenia w postêpowaniu egzekucyjnym po-

zostaje w jednolitym zwi¹zku ze sposobem rozpoznawania spraw

egzekucyjnych przez s¹d i form¹ wydawanych przez niego roz-

strzygniêæ. Zasad¹ jest rozpoznawanie spraw na posiedzeniu nie-

jawnym (chyba ¿e zachodzi potrzeba wyznaczenia rozprawy albo

wys³uchania stron lub innych osób) i wydawanie rozstrzygniêæ

w formie postanowieñ (co nie wy³¹cza mo¿liwoœci wydawania za-

rz¹dzeñ, maj¹cych z regu³y charakter porz¹dkowy lub przygoto-

wawczy).

47

Za¿alenie, jako jedyny œrodek odwo³awczy w egzekucji, ma

ograniczony, do niedaj¹cej siê unikn¹æ koniecznoœci zaskar¿ania

postanowieñ, zasiêg dopuszczalnoœci — w zestawieniu ze skarg¹

na czynnoœci komornika, jako œrodkiem zaskar¿enia maj¹cym tutaj

charakter typowo incydentalny, dopuszczalnym w zasadzie od

ka¿dej czynnoœci komornika (por. art. 767 § 1 k.p.c. oraz przewidu-

j¹ce wyj¹tki art. 870 § 1 i art. 1027 k.p.c.).

48

Dopuszczalnoœæ za¿alenia w postêpowaniu egzekucyjnym —

zgodnie z art. 767

4

§ 1 k.p.c. („w wypadkach wskazanych w usta-

wie”) — dotyczy g³ównie wypadków szczegó³owo wymienionych

w odpowiednich przepisach tego postêpowania, a nastêpnie wy-

padków dopuszczalnoœci za¿alenia w procesie, zawartych w art. 394

§ 1 k.p.c., z wyj¹tkiem jednak — ze wzglêdu na szczególny charak-

ter spraw egzekucyjnych — pkt 1 (poza przekazaniem sprawy s¹-

dowi w³aœciwemu), 3 i 4 cytowanego przepisu. Ze wzglêdu na szcze-

gólny charakter postanowieñ wydawanych w postêpowaniu egze-

47

Por. art. 766 k.p.c., który wy³¹cza odpowiednie zastosowanie w postêpowaniu egzekucyj-

nym przepisu art. 148 § 1 k.p.c., a ponadto usuwa w¹tpliwoœci, jakie mog³yby powstaæ

w zwi¹zku z treœci¹ art. 354 k.p.c. co do formy orzeczeñ. Nieusuniêcie braków formal-

nych skargi na czynnoœci komornika powoduje jej odrzucenie, wydanie w takim wypad-

ku zarz¹dzenia o zwrocie skargi nie pozbawia strony mo¿liwoœci zaskar¿enia tej czynno-

œci za¿aleniem (uchwa³a SN z dnia 6 wrzeœnia 1994 r., III CZP 101/94, OSNC 1995, poz. 24).

48

E. Wengerek, S¹dowe postêpowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 1970, s. 117.

uregulowanie

dopuszczalnoœci

75

kucyjnym nie ma w nim zastosowania klauzula zawarta w art. 394

§ 1 pkt 9, warunkuj¹ca dopuszczalnoœæ z³o¿enia za¿alenia od po-

stanowienia rozstrzygaj¹cego o zwrocie kosztów z jednoczesnym

niewniesieniem œrodka zaskar¿enia co do istoty sprawy.

49

Chocia¿

ju¿ z mocy art. 394 § 1 k.p.c. przys³uguje za¿alenie na postanowie-

nie koñcz¹ce postêpowanie egzekucyjne, kodeks przewiduje jesz-

cze szczegó³owo dopuszczalnoœæ zaskar¿enia za pomoc¹ œrodka

odwo³awczego postanowienia dotycz¹cego umorzenia postêpowa-

nia egzekucyjnego.

50

Przepisy o postêpowaniu egzekucyjnym przewiduj¹ dopusz-

czalnoœæ zaskar¿enia w drodze za¿alenia postanowieñ s¹du, które

zostaj¹ wydane na skutek skargi na czynnoœci komornika albo sa-

modzielnie. S¹ to:

1) postanowienie odrzucaj¹ce skargê na czynnoœci komornika

(art. 767

3

k.p.c.);

2) postanowienie rozstrzygaj¹ce skargê na postanowienie komor-

nika o ukaraniu grzywn¹ (art. 768 k.p.c.);

3) postanowienie rozstrzygaj¹ce o kosztach egzekucyjnych (art.

770 k.p.c.);

4) postanowienie rozstrzygaj¹ce (w razie zbiegu egzekucji admi-

nistracyjnej i s¹dowej do tej samej rzeczy lub prawa maj¹tko-

wego) o w³aœciwoœci organu egzekucyjnego — s¹dowego lub

administracyjnego — do prowadzenia ³¹cznie obu egzekucji

w trybie w³aœciwym dla danego organu (art. 773 § 4 k.p.c.);

5) postanowienie co do nadania klauzuli wykonalnoœci (art. 795

§ 1 k.p.c.);

6) postanowienie o wydaniu zabezpieczenia (art. 807 k.p.c.);

7) postanowienie w przedmiocie zawieszenia lub umorzenia

postêpowania egzekucyjnego (art. 828 k.p.c.);

8) postanowienie w przedmiocie ograniczenia egzekucji (art. 839

§ 2 k.p.c.);

9) postanowienie co do wydania pieniêdzy zajêtych w toku eg-

zekucji z ruchomoœci (art. 852 § 3 k.p.c.);

49

B. Bladowski, Dopuszczalnoœæ œrodków zaskar¿enia w postêpowaniu egzekucyjnym, Palestra 1978,

z. 11–12; M. Gajewski, Zaskar¿alnoœæ postanowieñ s¹dowych rozstrzygaj¹cych skargi na czynno-

œci komornika, Rejent 2002, nr 1.

50

Maj¹ tutaj zastosowanie nie tylko postanowienia orzekaj¹ce wprost o zakoñczeniu postê-

powania egzekucyjnego, ale tak¿e przes¹dzaj¹ce o tym na drodze poœredniej, na przyk³ad

przez oddalenie skargi na czynnoœci komornika. Na postanowienie s¹du rejonowego uchy-

laj¹ce czynnoœæ komornika wydane w wyniku rozpoznania skargi, przys³uguje za¿alenie

wówczas, gdy zaskar¿one postanowienie zmierza do zakoñczenia postêpowania (art. 394

§ 1 w zw. z art. 13 § 1 i art. 767 § 3 k.p.c. oraz uchwa³a SN z dnia 15 kwietnia 1986 r., III

CRN 40/86, OSNCP 1987, poz. 102).

koszty

egzekucyjne

76

10) postanowienie co do zwrotu wydatków i wynagrodzenia do-

zorcy rzeczy w toku egzekucji z ruchomoœci (art. 859 k.p.c.);

11) postanowienie rozstrzygaj¹ce skargê na przybicie ruchomo-

œci (art. 870 § 2 k.p.c.);

12) postanowienie w przedmiocie œci¹gniêcia nale¿noœci od na-

bywcy rzeczy w toku egzekucji z ruchomoœci (art. 873 k.p.c.);

13) postanowienie w przedmiocie ustanowienia kuratora lub za-

rz¹dcy albo nakazuj¹ce sprzeda¿ prawa, je¿eli po zajêciu wie-

rzytelnoœci nale¿yte wykonanie praw d³u¿nika tego wymaga

(art. 908 § 1 k.p.c.);

14) postanowienie nakazuj¹ce d³u¿nikowi wyjawienie maj¹tku

(art. 915 § 3 k.p.c.);

15) postanowienie rozstrzygaj¹ce skargê na postanowienie komor-

nika w przedmiocie wydzielenia czêœci nieruchomoœci podczas

opisu i oszacowania nieruchomoœci (art. 946 § 2 k.p.c.);

16) postanowienie rozstrzygaj¹ce skargê na czynnoœci komorni-

ka zwi¹zane z opisem i oszacowaniem nieruchomoœci (art. 950

k.p.c.);

17) postanowienie stwierdzaj¹ce niewykonanie przez nabywcê

nieruchomoœci warunków licytacyjnych (art. 969 § 1 k.p.c.);

18) postanowienie co do przybicia nieruchomoœci (art. 997 k.p.c.);

19) postanowienie co do przys¹dzenia w³asnoœci nieruchomoœci

(art. 998 § 2 k.p.c.);

20) postanowienie o przys¹dzeniu w³asnoœci w uproszczonej eg-

zekucji z nieruchomoœci (art. 1013

5

§ 2 k.p.c.);

21) postanowienie zatwierdzaj¹ce lub zmieniaj¹ce plan podzia³u

sumy uzyskanej z egzekucji na skutek wniesienia zarzutów

(art. 1028 § 3 k.p.c.);

22) postanowienie zobowi¹zuj¹ce do uiszczenia ceny uzupe³nia-

j¹cej (art. 1037 § 1 k.p.c.);

23) postanowienie w zwi¹zku z egzekucj¹ œwiadczenia wykona-

nia czynnoœci (art. 1049 § 1 k.p.c.);

24) postanowienie w przedmiocie wezwania d³u¿nika do wyko-

nania czynnoœci, zagro¿enia grzywn¹ i jej zamiany na areszt

oraz co do zabezpieczenia szkody wierzyciela (art. 1055 k.p.c.);

25) postanowienie w sprawie wy³¹czenia spod zajêcia rzeczy nie-

zbêdnej do prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej w formie

przedsiêbiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 1061 § 2

k.p.c.);

egzekucja

z nieruchomoœci

wykonanie

czynnoœci

77

26) postanowienie w przedmiocie wniosku o wszczêcie egzeku-

cji przez zarz¹d przymusowy (art. 1064

3

§ 3 k.p.c.);

27) postanowienie w przedmiocie czynnoœci zarz¹dcy przedsiê-

biorstwa lub gospodarstwa rolnego, przekraczaj¹cych zakres

zwyk³ego zarz¹du (art. 1064

11

§ 2 k.p.c.);

28) postanowienie o dopuszczalnoœci egzekucji ze sk³adników

mienia wchodz¹cego w sk³ad przedsiêbiorstwa lub gospodar-

stwa rolnego objêtego zarz¹dem przymusowym (art. 1064

12

§ 2

k.p.c.);

29) postanowienie o wszczêciu egzekucji przez sprzeda¿ przed-

siêbiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 1064

16

§ 1 k.p.c.).

Ad 1) Je¿eli skargê wniesiono po terminie ustawowym albo

nie uzupe³niono jej braków w terminie na wezwanie przewodni-

cz¹cego, s¹d odrzuca skargê, chyba ¿e uzna, i¿ zachodzi podstawa

do zarz¹dzenia z urzêdu wykonania przez komornika niezbêdnych

czynnoœci (art. 759 § 2 k.p.c.).

Ad 2) Chodzi tutaj o wszystkie wypadki ukarania grzywn¹

przez komornika, a wiêc nie tylko wymienione w przepisach ogól-

nych (art. 762 i 764 k.p.c.), lecz tak¿e wymienione w wypadkach

szczególnych (art. 886 § 1, 2 i 3, art. 892 § 2, art. 902 k.p.c.).

Natomiast z mocy ogólnego przepisu art. 394 § 1 pkt 5 w zw.

z art. 13 § 2 k.p.c. podlegaj¹ zaskar¿eniu za¿aleniem te postano-

wienia o ukaraniu grzywn¹, które zastrze¿one s¹ do wy³¹cznej

kompetencji s¹du (art. 938 § 2 k.p.c.) lub które wydaje s¹d egzeku-

cyjny w ramach swej dzia³alnoœci nadzorczej dopiero wtedy, gdy

sprawa egzekucyjna przechodzi do s¹du.

Ad 3) Za¿alenie przys³uguje na postanowienie s¹du orzeka-

j¹cego o kosztach wskutek wniesienia skargi na postanowienie ko-

mornika, jak i w wypadku, gdy s¹d bezpoœrednio orzeka o kosz-

tach egzekucyjnych w sprawie nale¿¹cej do jego kompetencji, na

przyk³ad w postêpowaniu o nadanie klauzuli wykonalnoœci. W tym

ostatnim wypadku, w razie uwzglêdnienia wniosku, rozstrzygniê-

cie o kosztach zamieszcza siê w treœci klauzuli, natomiast odmó-

wienie uwzglêdnienia wniosku o przyznanie kosztów zwi¹zanych

z postêpowaniem o nadanie klauzuli wykonalnoœci powinno byæ

zamieszczone w odrêbnym postanowieniu podlegaj¹cym uzasad-

nieniu. Przepis art. 770 k.p.c. przewiduje jedyny w postêpowaniu

egzekucyjnym wypadek uprawnienia komornika do wniesienia

koszty egzekucji

zarz¹d

przymusowy

78

za¿alenia na postanowienie s¹du. Termin do wniesienia przez

komornika za¿alenia liczy siê od daty dorêczenia mu postano-

wienia.

51

Ad 4) Za¿alenie przys³uguje bez wzglêdu na treœæ postano-

wienia; mo¿na w nim tak¿e skar¿yæ siê na decyzjê s¹du co do do-

konanych ju¿ czynnoœci egzekucyjnych. W cytowanym przepisie

kodeks przyznaje legitymacjê do wniesienia za¿alenia tylko okre-

œlonym osobom, a wiêc stronom oraz administracyjnemu organo-

wi egzekucyjnemu; przys³ugiwaæ ona bêdzie ponadto — na zasa-

dach ogólnych — prokuratorowi i organizacji spo³ecznej.

Ad 5) W tym wypadku za¿alenie przys³uguje bez wzglêdu

na treœæ postanowienia, je¿eli tylko pozostaje ona w zwi¹zku z nada-

niem klauzuli wykonalnoœci tytu³owi egzekucyjnemu — obojêtnie

przy tym jakiemu tytu³owi (wydanemu przez s¹d czy te¿ innemu

dokumentowi). Cytowany przepis dotyczy tak¿e postanowienia,

którym odmówiono nadania klauzuli wykonalnoœci, jak równie¿

postanowienia odmawiaj¹cego wydania dalszego tytu³u wykonaw-

czego lub tytu³u wykonawczego w zamian utraconego. Natomiast

na czynnoœci s¹du poprzedzaj¹ce nadanie klauzuli wykonalnoœci

— maj¹ce charakter przygotowawczy — za¿alenie przys³uguje tyl-

ko w wypadkach ustawowo okreœlonych (np. w art. 711 § 5 k.p.c.).

D³u¿nik mo¿e siê ¿aliæ na postanowienie, którym nadano klauzulê

wykonalnoœci, a wierzyciel — na postanowienie odmawiaj¹ce nada-

nia klauzuli; wierzyciel mo¿e siê tak¿e ¿aliæ na postanowienie na-

daj¹ce klauzulê, je¿eli nast¹pi³o to niezgodnie z jego wnioskiem.

52

Skoro w postêpowaniu o nadanie klauzuli wykonalnoœci s¹d

nie bada samej treœci tytu³u egzekucyjnego z punktu widzenia jej

zasadnoœci, a wiêc i w za¿aleniu przewidzianym w art. 795 § 1 k.p.c.,

d³u¿nik mo¿e kwestionowaæ tylko formalne przes³anki nadania

klauzuli, natomiast nie mo¿e skutecznie przytaczaæ zarzutów me-

rytorycznych kwestionuj¹cych istnienie uprawnienia wierzyciela

lub obowi¹zku d³u¿nika.

53

Dopuszczalne jest wniesienie przez d³u¿-

nika za¿alenia na postanowienie s¹du co do nadania klauzuli wy-

konalnoœci przed dorêczeniem mu zawiadomienia o wszczêciu

egzekucji.

54

51

Uchwa³a SN z dnia 9 grudnia 1999 r., III CZP 31/99, OSNC 2000, poz. 84; postanowienie

SN z dnia 12 czerwca 2002 r., III CZP 33/02, OSNC 2003, poz. 62.

52

M. Muliñski, Problemy Egzekucji S¹dowej 2000, nr 20.

53

Uchwa³a SN z dnia 17 kwietnia 1985 r., III CZP 14/85, OSNCP 1985, poz. 192.

54

Uchwa³a SN z dnia 5 maja 1988 r., III CZP 29/88 z glos¹ B. Bladowskiego: OSPiKA 1989,

poz. 114; uchwa³a SN z dnia 2 grudnia 2003 r., OSNC 2005, poz. 21.

za¿alenie

komornika

klauzula

wykonalnoœci

79

Ad 6) Z³o¿enie zabezpieczenia (w gotówce lub w ksi¹¿ecz-

kach oszczêdnoœciowych) przewidziane jest w art. 820, 821 § 1 i 2,

art. 1051 § 2 k.p.c. — w odniesieniu do d³u¿nika i w art. 821 § 3,

art. 739 § 1 k.p.c. — w odniesieniu do wierzyciela. Natomiast szcze-

gólnym rodzajem zabezpieczenia jest rêkojmia, sk³adana przez przy-

stêpuj¹cego do przetargu w toku egzekucji z nieruchomoœci (art.

962 i n. k.p.c.). O wydaniu zabezpieczenia orzeka zawsze ten s¹d,

który orzek³ o zabezpieczeniu albo w którym je z³o¿ono, bez wzglê-

du na to, czy s¹d czy te¿ komornik w³aœciwy jest do prowadzenia

egzekucji.

Okreœlenie dopuszczalnoœci za¿alenia przez art. 807 k.p.c.

by³o konieczne, przepis bowiem ten — jako szczególny — nie do-

puszcza odpowiedniego stosowania w egzekucji postanowieñ o za-

bezpieczeniu w procesie (por. art. 334 k.p.c.).

Ad 7) Konieczne jest odró¿nienie od zawieszenia postêpo-

wania wstrzymanie siê od egzekucji (art. 334 § 3, art. 822, 979 § 1,

art. 988 § 2 i in. k.p.c.), które nie wywiera wp³ywu na tok egzekucji,

a ma na celu unikniêcie pewnych zbêdnych czynnoœci. Nie podle-

ga te¿ ono zaskar¿eniu w drodze za¿alenia.

Za¿alenie przys³uguje na ka¿de postanowienie co do zawie-

szenia lub umorzenia postêpowania — zarówno wydane przez s¹d

w nastêpstwie wniesienia skargi na czynnoœci komornika, jak i ta-

kie, którym s¹d orzeka bezpoœrednio w toku postêpowania egze-

kucyjnego, niezale¿nie od tego, z jakich przyczyn zosta³o wydane,

a tak¿e — czy z urzêdu, czy na wniosek.

Porównanie sformu³owañ treœci art. 394 § 1 pkt 6 z art. 828

k.p.c. prowadzi do wniosku, ¿e ten ostatni przepis dopuszcza za-

¿alenie tak¿e w wypadku podjêcia zawieszonego postêpowania.

Jak z tego wynika, treœæ art. 394 § 1 pkt 6 k.p.c. zawiera siê w prze-

pisie art. 828 k.p.c., który ma jednak szerszy zakres, jeœli chodzi

o zawieszenie postêpowania. W razie zawieszenia postêpowania

z mocy samego prawa (art. 173 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) za¿alenie

przys³uguje od postanowienia odmawiaj¹cego podjêcia postêpo-

wania. W razie umorzenia postêpowania z mocy prawa (art. 823

k.p.c.) postanowienie stwierdzaj¹ce umorzenie ma charakter de-

klaratoryjny, a nie konstytutywny, dlatego nie przys³uguje na nie

za¿alenie; wydanie takiego postanowienia jest w istocie zbêdne,

natomiast organ egzekucyjny powinien wydaæ wierzycielowi i d³u¿-

nikowi na ich wniosek zaœwiadczenie o umorzeniu postêpowania

z mocy prawa (art. 827 § 2 k.p.c.). Jeœli postanowieniem odmówi

z³o¿enie

zabezpieczenia

zawieszenie

postêpowania

umorzenie

postêpowania

80

wydania takiego zaœwiadczenia, co oznaczaæ bêdzie, ¿e do umo-

rzenia postêpowania nie dosz³o, to na takie postanowienie przy-

s³uguje za¿alenie.

55

Natomiast za¿alenie przys³uguje na ka¿de postanowienie

s¹du w kwestii umorzenia postêpowania — wydane na skutek skar-

gi na czynnoœci komornika.

Ad 8) Tego rodzaju postanowienia wydawane s¹ przez s¹d

z regu³y na skutek wniesienia skargi na czynnoœci komornika, gdy¿

w³aœnie w zwi¹zku z egzekucj¹ prowadzon¹ przez komornika

wystêpuj¹ ograniczenia przewidziane w kodeksie; ograniczenia te

mog¹ jednak wynikaæ tak¿e z innych ustaw. W zale¿noœci od inte-

resu prawnego za¿alenie bêdzie wniesione b¹dŸ przez wierzycie-

la, b¹dŸ przez d³u¿nika.

W sytuacji gdy z powodu ograniczenia egzekucji nast¹pi³o

umorzenie postêpowania (art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c.), postanowienie

dotycz¹ce tego mo¿e byæ zaskar¿one za¿aleniem na podstawie art.

828 k.p.c.

Ad 9) Za¿alenie przys³uguje zarówno od postanowienia na-

kazuj¹cego wydanie pieniêdzy, jak i od postanowienia odmawia-

j¹cego. Mo¿e byæ ono wniesione przez wierzyciela i d³u¿nika oraz

przez zainteresowane osoby trzecie, które roszcz¹ sobie prawo do

pieniêdzy. Najczêœciej wierzyciel bêdzie siê ¿aliæ na odmowê wy-

dania mu pieniêdzy, natomiast d³u¿nik i osoba trzecia — na wyda-

nie pieniêdzy wierzycielowi.

56

Ad 10) Chodzi o postanowienie wydane przez s¹d w nastêp-

stwie wniesienia skargi na decyzjê komornika, ustalaj¹c¹ sumê

wydatków i wysokoœæ wynagrodzenia (art. 767 i 858 § 2 k.p.c.).

Za¿alenie to mo¿e zostaæ wniesione przez dozorcê oraz przez same

strony.

Ad 11) Za¿alenie przys³uguje zarówno na postanowienie

oddalaj¹ce skargê, jak i na postanowienie uwzglêdniaj¹ce skargê

i odmawiaj¹ce przybicia. W pierwszym wypadku podstawê zaskar-

¿enia stanowiæ mo¿e jedynie naruszenie przepisów o publicznym

charakterze licytacji, o najni¿szej cenie nabycia i o wy³¹czeniu od

55

Uchwa³a SN z dnia 16 maja 1996 r., III CZP 44/96, OSNC 1996, poz. 117.

56

Przepisy art. 692 i 693 k.p.c. nie maj¹ zastosowania do stanów faktycznych unormowa-

nych przepisami art. 808, 852 § 1 i 2, art. 862 § 1, art. 888 § 1 k.p.c. (uchwa³a SN z dnia

5 grudnia 1986 r., III CP 26/86, OSNCP 1987, poz. 146).

ograniczenia

egzekucji

wydanie

pieniêdzy

przybicie

81

udzia³u w przetargu; zawsze jednak mo¿e byæ powo³any zarzut

niewa¿noœci postêpowania. Przepis przyznaje legitymacjê do wnie-

sienia za¿alenia jedynie wierzycielowi lub d³u¿nikowi; przys³ugi-

waæ bêdzie ona ponadto prokuratorowi lub organizacji spo³ecznej

— na zasadach ogólnych.

Termin dwutygodniowy na rozpatrzenie za¿alenia od po-

stanowienia uwzglêdniaj¹cego lub oddalaj¹cego skargê nale¿y li-

czyæ od dnia wniesienia skargi do protoko³u licytacji.

Ad 12) Orzekanie w tym przedmiocie stanowi jedyn¹ w po-

stêpowaniu egzekucyjnym z ruchomoœci czynnoœæ zastrze¿on¹ do

wy³¹cznej kompetencji s¹du (por. art. 759 § 1 k.p.c.).

Ad 13) Za¿alenie przys³uguje stronom i prokuratorowi lub

organizacji spo³ecznej. Mo¿e nast¹piæ wstrzymanie wykonania za-

skar¿onego postanowienia przez s¹d, który je wyda³ — na wnio-

sek stron lub z urzêdu — do czasu rozstrzygniêcia za¿alenia.

Ad 14) W tym wypadku za¿alenie jest dwukierunkowe, przy-

s³uguje bowiem zarówno na postanowienie uwzglêdniaj¹ce, jak i od-

dalaj¹ce wniosek wierzyciela.

Wed³ug § 2 art. 915 k.p.c. wykaz i przyrzeczenie s¹d z regu-

³y odbierze niezw³ocznie; w uzasadnionych wypadkach mo¿e wy-

znaczyæ d³u¿nikowi d³u¿szy termin, nieprzekraczaj¹cy jednak ty-

godnia.

Wniesienie za¿alenia nie tamuje wykonania postanowienia

o wyjawieniu maj¹tku, jednak s¹d mo¿e wstrzymaæ jego wykona-

nie do czasu rozpoznania za¿alenia (art. 396 k.p.c.).

Za¿alenie przewidziane w omawianym wy¿ej przepisie przy-

s³uguje równie¿ z mocy art. 1045 k.p.c. na analogiczne postano-

wienie, którym s¹d — na wniosek wierzyciela — nakaza³ d³u¿ni-

kowi, aby wyjawi³, gdzie znajduj¹ siê rzeczy lub dokumenty, które

maj¹ byæ mu odebrane, a których komornik u niego nie znalaz³, i aby

z³o¿y³ przyrzeczenie, ¿e jego oœwiadczenia s¹ zgodne z prawd¹.

57

Ad 15) Za¿alenie jest dwukierunkowe, tak jak i skarga na

wydzielenie nieruchomoœci przez komornika po jej oszacowaniu

oraz na odmowê wydzielenia.

57

Wprawdzie przepis art. 1045 k.p.c. mówi o odpowiednim stosowaniu przepisów doty-

cz¹cych „przyrzeczenia przy wyjawieniu maj¹tku”, jednak¿e jego ratio legis uzasadnia

wniosek o koniecznoœci odpowiedniego stosowania w tym wypadku przepisów dotycz¹-

cych w ogóle wyjawienia maj¹tku (E. Wengerek, S¹dowe postêpowanie egzekucyjne..., s. 226).

wstrzymanie

wykonalnoœci

82

Ad 16) Dopuszczenie osobnego zaskar¿enia opisu i oszaco-

wania mia³o na celu uniemo¿liwienie zarzutów w tej sprawie w dal-

szym toku postêpowania. Nie stoi to jednak na przeszkodzie uzu-

pe³nieniu opisu i oszacowania przez uwzglêdnienie w toku egze-

kucji praw póŸniej zg³oszonych.

58

Ad 17) Skutki niewykonania przez nabywcê warunków li-

cytacyjnych nastêpuj¹ ipso iure. Dla stworzenia jednak stanu pew-

noœci i zabezpieczenia tego zdarzenia prawnego kodeks przewi-

duje wydanie osobnego postanowienia, w którym ponadto orzeka

siê o przepadku rêkojmi.

Ad 18) Za¿alenie mo¿e byæ wniesione zarówno na postano-

wienie o przybiciu, jak i na postanowienie odmawiaj¹ce przybicia

(art. 996 k.p.c.). Zaskar¿alne s¹ równie¿ postanowienia o przybiciu

(i odmowie przybicia) wydane po rozpoznaniu wniosku o przejê-

cie nieruchomoœci (art. 989 k.p.c.).

Podstaw¹ za¿alenia nie mog¹ byæ takie uchybienia przepi-

som postêpowania, które nie naruszaj¹ praw skar¿¹cego. W nauce

przyjmuje siê ponadto, ¿e podstaw¹ za¿alenia nie mog¹ byæ zarzu-

ty dotycz¹ce tych kwestii, które zosta³y ju¿ prawomocnie rozstrzyg-

niête w zwi¹zku z dopuszczalnoœci¹ za¿alenia na poszczególne

czynnoœci egzekucyjne. Natomiast za¿alenie mo¿e opieraæ siê na

uchybieniach maj¹cych miejsce podczas licytacji i to niezale¿nie od

tego, czy by³y przedmiotem skargi na czynnoœci komornika (art.

991 k.p.c.).

59

Ad 19) W tym wypadku podstaw¹ za¿alenia mog¹ byæ tyl-

ko uchybienia sprzed uprawomocnienia siê przybicia bez wzglêdu

na ich charakter i wagê. Tak wiêc s¹d odwo³awczy w tym stadium

postêpowania bada tylko, czy postanowienie o przybiciu lub usta-

leniu ceny nabycia jest prawomocne i czy wykonane zosta³y wa-

runki licytacyjne lub czy wp³acona zosta³a ca³a cena kupna przez

Skarb Pañstwa. Ze wzglêdu na mo¿liwoœæ pokrzywdzenia osób

zainteresowanych (zw³aszcza maj¹cych prawa do sprzedanej nie-

ruchomoœci) treœci¹ postanowienia maj¹cego w tym wypadku cha-

rakter merytoryczny, ograniczenie powy¿sze nale¿y jednak inter-

pretowaæ œcieœniaj¹co, dopuszczaj¹c jako podstawê zaskar¿enia

58

E. Wengerek, Postêpowanie zabezpieczaj¹ce i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 1972, s. 522.

59

E. Wengerek, Postêpowanie zabezpieczaj¹ce i egzekucyjne, s. 571.

opis

i oszacowanie

ograniczenie

zarzutów

83

zarówno niewa¿noœæ postêpowania, jak i naruszenie prawa mate-

rialnego, ustalenia sprzeczne z dowodami w aktach oraz nowe fakty

i dowody.

60

Ad 20) Na podstawie protoko³u komornika zawieraj¹cego

nazwisko osoby przyjmuj¹cej ofertê nabycia nieruchomoœci, a tak-

¿e wp³acon¹ cenê nabycia oraz na podstawie akt sprawy s¹d wy-

daje postanowienie o przys¹dzeniu w³asnoœci, które przenosi w³as-

noœæ na nabywcê. Za¿alenie s³u¿y tylko d³u¿nikowi i tylko wtedy,

gdy naruszone zosta³y przepisy o cenie minimalnej.

Ad 21) Za¿alenie przys³uguje bez wzglêdu na to, czy doty-

czy planu podzia³u komornika czy te¿ s¹du.

Je¿eli s¹d zatwierdzi³ plan podzia³u, to za¿alenie przys³u-

guje jedynie tym osobom, które wnios³y zarzuty; z kolei na posta-

nowienie zmieniaj¹ce plan podzia³u za¿alenie mog¹ wnieœæ osoby,

których sytuacja prawna, na skutek zmiany, siê pogorszy³a.

Ad 22) Postanowienie to jest tytu³em egzekucyjnym prze-

ciwko nabywcy, na rzecz osób wymienionych w planie podzia³u,

dla których przeznaczona jest brakuj¹ca suma. Skar¿¹cymi — poza

stronami — mog¹ byæ te osoby oraz nabywca.

Ad 23) Ten sposób egzekucji ma na celu realizacjê tytu³u wy-

konawczego zobowi¹zuj¹cego d³u¿nika do tzw. czynnoœci zastê-

powalnej. Skar¿¹cym bêdzie — jeœli chodzi o wezwanie przez s¹d

(na wniosek wierzyciela) d³u¿nika do wykonania czynnoœci w wy-

znaczonym terminie — zarówno d³u¿nik, jak i wierzyciel (jednak-

¿e d³u¿nik nie mo¿e powo³ywaæ siê na zarzut, ¿e czynnoœæ wymie-

nion¹ w tytule egzekucyjnym ju¿ wykona³), a w zwi¹zku z przy-

znaniem wierzycielowi pewnej sumy potrzebnej do wykonania

czynnoœci na koszt d³u¿nika oraz podwy¿szeniem tej sumy w dal-

szym postanowieniu — równie¿ d³u¿nik oraz wierzyciel, natomiast

co do udzielenia wierzycielowi umocowania do wykonania czyn-

noœci na koszt d³u¿nika — tylko d³u¿nik.

61

60

Orzeczenie SN z dnia 4 paŸdziernika 1972 r., III CZP 60/72, OSNCP 1973, poz. 74.

61

Umocowanie wierzyciela do zastêpczego wykonania czynnoœci na koszt d³u¿nika i przy-

znanie mu sumy potrzebnej do wykonania tej czynnoœci mo¿e byæ objête jednym posta-

nowieniem; postanowienie to mo¿e byæ wydane po bezskutecznym up³ywie terminu

wyznaczonego d³u¿nikowi do wykonania czynnoœci (orzeczenie SN z dnia 22 kwietnia

1968 r., III CZP 37/68, OSNCP 1969, poz. 9).

przys¹dzenie

w³asnoœci

84

Ad 24) Rozró¿niæ tu nale¿y nastêpuj¹ce decyzje s¹du egze-

kucyjnego:

a) wezwanie d³u¿nika do wykonania tzw. czynnoœci niezastêpo-

walnej (której inna osoba za niego wykonaæ nie mo¿e, zale¿-

nej wy³¹cznie od jego woli) w wyznaczonym terminie i zagro-

¿enie mu zastosowaniem œrodka przymusu w postaci grzyw-

ny na wypadek niewykonania tej czynnoœci (art. 1050 k.p.c.);

za¿alenie przys³uguje ka¿dorazowo — tak¿e co do wyznacze-

nia drugiego i ewentualnie dalszych terminów do wykonania

czynnoœci; zarówno d³u¿nik, jak i wierzyciel mo¿e je opieraæ

na tym, ¿e termin jest nieodpowiedni lub grzywna ustalona

w niew³aœciwej wysokoœci;

62

b) zamiana na areszt wymierzonej grzywny — na wypadek gdy-

by d³u¿nik nie zap³aci³ jej dobrowolnie (art. 1053 k.p.c.);

c) zobowi¹zanie d³u¿nika do zabezpieczenia szkody gro¿¹cej

wierzycielowi na skutek dalszego dzia³ania d³u¿nika wbrew

obowi¹zkowi (art. 1051 § 2 k.p.c.).

Ad 25) Przepis art. 1061 k.p.c. zbli¿ony jest do ograniczeñ

przedmiotowych egzekucji (art. 829 pkt 4 k.p.c.). Zmierza do za-

pewnienia podmiotom w nim wymienionym zdolnoœci do prowa-

dzenia dzia³alnoœci gospodarczej. Jednak¿e d³u¿nik ¿¹daj¹c wy³¹-

czenia obowi¹zany jest wskazaæ inne sk³adniki swego mienia,

z których mo¿liwe jest zaspokojenie wierzyciela w zamian za rzecz

zwolnion¹. Wniosek mo¿e byæ zg³oszony tak¿e w skardze na czyn-

noœci komornika.

Ad 26) Chodzi tutaj o zarz¹d przymusowy nad przedsiêbior-

stwem lub gospodarstwem rolnym. Za¿alenie przys³uguje stronom

oraz wierzycielom, którzy prowadz¹ egzekucjê z mienia wchodz¹-

cego w sk³ad przedsiêbiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Termin

do wniesienia za¿alenia przez wierzycieli niewskazanych we wnios-

ku liczy siê od dnia powziêcia przez nich wiadomoœci o wszczêciu

egzekucji (§ 4).

62

Nie przys³uguje natomiast za¿alenie na wyznaczenie d³u¿nikowi terminu do wykonania

czynnoœci zgodnie z art. 1054 § 1 k.p.c., gdy¿ sytuacja uregulowana tym przepisem jest

z gruntu odmienna od sytuacji z art. 1050 § 1 k.p.c., a mianowicie nastêpuje ona ju¿ po

bezskutecznym wezwaniu d³u¿nika, wymierzeniu mu grzywny i zast¹pieniu jej aresztem

oraz osadzeniem d³u¿nika w areszcie.

zarz¹d

przymusowy

85

Ad 27) S¹ tutaj aktualne nastêpuj¹ce czynnoœci: sprzeda¿

nieruchomoœci lub prawa wchodz¹cego w sk³ad zarz¹dzanego

przedsiêbiorstwa lub gospodarstwa rolnego oraz oddanie go w na-

jem lub dzier¿awê; rozwi¹zanie umowy najmu lub dzier¿awy oraz

obci¹¿enie zarz¹dzanego maj¹tku hipotek¹, zastawem, zastawem

rejestrowym oraz przew³aszczeniem; w razie sprzeda¿y okreœle-

nie przez s¹d warunków sprzeda¿y. Za¿alenie przys³uguje stro-

nom, zarz¹dcy oraz osobom, których praw czynnoœæ dotyczy lub

mia³a dotyczyæ.

Ad 28) Je¿eli dochody uzyskane z egzekucji przez zarz¹d

przymusowy wskazuj¹, ¿e niemo¿liwe jest zaspokojenie wszyst-

kich wierzycieli w okresie szeœciu miesiêcy, licz¹c od dnia przy³¹-

czenia siê do egzekucji ostatniego wierzyciela, wierzyciel, który

w tym okresie nie bêdzie zaspokojony, mo¿e ¿¹daæ wszczêcia eg-

zekucji ze sk³adników mienia wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbior-

stwa lub gospodarstwa rolnego objêtego zarz¹dem przymusowym.

W ¿¹daniu nale¿y oznaczyæ mienie, z którego egzekucja ma byæ

prowadzona.

Ad 29) Prowadzenie egzekucji ze sk³adników przedsiêbior-

stwa lub gospodarstwa rolnego, je¿eli o to wnosi d³u¿nik lub wie-

rzyciel prowadz¹cy egzekucjê, a tak¿e gdy jest oczywiste, ¿e egze-

kucja przez sprzeda¿ doprowadzi do zaspokojenia wierzycieli, któ-

rzy wczeœniej wszczêli egzekucjê.

2.6. Przepisy z zakresu miêdzynarodowego postêpowania

cywilnego

Postêpowanie unormowane w trzeciej czêœci kodeksu ma cha-

rakter szczególny, przy czym zbli¿one jest ono do postêpowania

nieprocesowego oraz egzekucyjnego. Na skutek braku przepisów

szczególnych bêd¹ mia³y do niego odpowiednie zastosowanie prze-

pisy dotycz¹ce procesu (art. 13 § 2 k.p.c.).

Za¿alenie przys³uguje na:

1) postanowienia (w sprawie zabezpieczenia spadku po cudzo-

ziemcu) o zabezpieczeniu zg³oszonych i wykazanych praw

osób zamieszka³ych w Polsce oraz obywateli polskich zamiesz-

sk³adniki mienia

zabezpieczenie

spadku

86

ka³ych za granic¹, jak równie¿ o zabezpieczeniu podatku od

nabycia praw maj¹tkowych (art. 1141 § 2 k.p.c.);

63

2) postanowienia s¹du okrêgowego w przedmiocie wykonalno-

œci orzeczenia s¹du zagranicznego lub ugody zawartej przed

takim s¹dem (art. 1151 § 2 k.p.c.).

64

Na postanowienie, którym s¹d nadaje klauzulê wykonalno-

œci orzeczeniu lub ugodzie, po uprawomocnieniu siê postanowie-

nia o wykonalnoœci, przys³uguje za¿alenie z mocy ogólnego prze-

pisu art. 795 § 1 k.p.c.

Nale¿y tak¿e przyj¹æ dopuszczalnoœæ za¿alenia na odmowê

s¹du uzasadnienia zagranicznego orzeczenia (art. 1144 k.p.c.), a to

na podstawie art. 394 § 1 pkt 7 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

65

Nie przys³uguje za¿alenie na postanowienie nieuwzglêdnia-

j¹ce ¿¹dania pozwanego, by powód z³o¿y³ kaucjê na zabezpiecze-

nie kosztów s¹dowych (art. 1119 i n. k.p.c.). Tego rodzaju postano-

wienie bowiem nie dotyczy ani kosztów s¹dowych, ani zwrotu

kosztów procesu.

66

Na postanowienie s¹du apelacyjnego w przedmiocie wyko-

nalnoœci orzeczenia s¹du zagranicznego przys³uguje skarga kasa-

cyjna; mo¿na tak¿e ¿¹daæ wznowienia postêpowania, które zosta-

³o zakoñczone prawomocnym postanowieniem (art. 1151 § 3 k.p.c.).

2.7. S¹d polubowny (arbitra¿owy)

Nowa regulacja s¹downictwa polubownego dotyczy nie tyl-

ko krajowego s¹downictwa polubownego, lecz tak¿e miêdzynaro-

dowego arbitra¿u handlowego; czêœæ przepisów odnosi siê tak¿e

do postêpowania procesowego przed s¹dem polubownym za gra-

nic¹ oraz takiego postêpowania przed s¹dem arbitra¿owym, gdy

miejsce postêpowania nie zosta³o oznaczone.

67

63

S¹d w ramach postêpowania uregulowanego tym przepisem nie rozstrzyga o zg³oszonych

roszczeniach i nie mo¿e orzec wydania nieruchomoœci spadkowych osobom, które takie

roszczenia zg³osi³y, mo¿e jedynie dokonaæ zabezpieczenia roszczeñ (J. Ciszewski, T. Ere-

ciñski, Przepisy z zakresu prawa miêdzynarodowego. Komentarz, Warszawa 1998, s. 180).

64

Postanowienie s¹du okrêgowego o uznaniu orzeczenia s¹du zagranicznego podlega za-

skar¿eniu w drodze apelacji (art. 1184 § 3 k.p.c.).

65

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 354.

66

Orzeczenie SN z dnia 3 maja 1972 r., I CZ 46/72, OSNCP 1973, poz. 26.

67

T. Ereciñski, Wprowadzenie do Kodeksu postêpowania cywilnego, Warszawa 2005, s. 344;

E. Marsza³kowska–Krzeœ, Nowelizacja, s. 141 i n.

wykonalnoϾ

orzeczenia

87

Postêpowanie przed s¹dem polubownym ma charakter pro-

cesu, od którego ró¿ni siê tym, ¿e sprawê rozpoznaje nie organ

pañstwowy, lecz organ powo³any z woli stron, którym równie¿

pozostawione jest uzgodnienie porz¹dku czynnoœci; natomiast s¹d

pañstwowy (powszechny), który by³by w³aœciwy do rozpoznania

sprawy, gdyby strony nie dokona³y zapisu na s¹d polubowny —

mo¿e podejmowaæ czynnoœci jedynie wtedy, gdy „ustawa tak sta-

nowi” (art. 1158 § 1, art. 1159 § 1 k.p.c.).

Na postanowienie s¹du przys³uguje za¿alenie w wypadkach

wskazanych w przepisach o s¹downictwie polubownym (art. 1159

§ 2 k.p.c.). S¹ to nastêpuj¹ce postanowienia:

1) postanowienie co do wysokoœci wynagrodzenia arbitra za jego

czynnoœci oraz zwrotu wydatków poniesionych przez niego

w zwi¹zku z wykonywaniem tych czynnoœci, wydane na jego

¿¹danie — je¿eli co do wysokoœci wynagrodzenia i zwraca-

nych wydatków nie nast¹pi³o porozumienie arbitra ze strona-

mi (art. 1179 § 3 k.p.c.);

2) postanowienie o rozstrzygniêcie — na ¿¹danie ka¿dej ze stron

— o zasadnoœci postanowienia s¹du polubownego oddalaj¹-

cego zarzut braku w³aœciwoœci tego s¹du; do postêpowania

przed s¹dem stosuje siê odpowiednio przepisy o procesie (art.

1180 § 3 i art. 1207 k.p.c.);

3) postanowienie wstrzymuj¹ce wykonalnoœæ wyroku s¹du po-

lubownego, z ewentualnym zastrze¿eniem wstrzymania od

z³o¿enia zabezpieczenia (art. 1210 k.p.c.);

4) postanowienie o uznaniu wyroku s¹du polubownego lub ugo-

dy przed nim zawartej, nienadaj¹cych siê do wykonania w dro-

dze egzekucji; s¹d odmawia uznania, je¿eli:

a) wed³ug przepisów ustawy spór nie mo¿e byæ poddany pod

rozstrzygniêcie s¹du polubownego;

b) uznanie wyroku lub ugody by³oby sprzeczne z klauzul¹

porz¹dku publicznego (art. 1214 § 1 i 3, art. 1215 k.p.c.);

5) zarz¹dzenie przewodnicz¹cego zwrotu skargi o uchylenie

wyroku s¹du polubownego oraz postanowienie s¹du odrzu-

caj¹ce skargê albo odmawiaj¹ce jej odrzucenia (art. 394 § 1 pkt 1

w zw. z art. 1207 k.p.c.).

S¹d stwierdza wykonalnoœæ wyroku s¹du polubownego lub

ugody przed nim zawartej, nadaj¹cych siê do wykonania w dro-

dze egzekucji, nadaj¹c im klauzulê wykonalnoœci (tak¿e z zastrze-

¿eniem co do klauzuli porz¹dku publicznego). W takim wypadku

dopuszczalnoϾ

za¿alenia

uznanie wyroku

i ugody

nadanie klauzuli

wykonalnoœci

88

postanowienie podlega zaskar¿eniu — jako postanowienie „co do

nadania klauzuli wykonalnoœci” (art. 1214 § 2 i 3, art. 1415 i art.

795 k.p.c.).

Jeœli s¹d, do którego wniesiono skargê o uchylenie wyroku

s¹du polubownego, na wniosek jednej ze stron zawiesi³ postêpo-

wanie w celu usuniêcia podstaw do uchylenia wyroku s¹du polu-

bownego, to na takie postanowienie bêdzie przys³ugiwa³o za¿ale-

nie (art. 177 § 1 pkt 1 w zw. z art. 1207 k.p.c.).

89

Rozdzia³ czwarty

POSTÊPOWANIE ZA¯ALENIOWE W S¥DZIE

PIERWSZEJ INSTANCJI

1. Wp³yw za¿alenia na wykonalnoœæ postanowienia

oraz na bieg postêpowania w sprawie

Innej natury ni¿ omówione ju¿ poprzednio, charakterystyczne

dla za¿alenia jako œrodka odwo³awczego sensu stricto, zagadnienie

w³aœciwoœci wywierania skutku suspensywnego pozostaj¹ce w œcis-

³ym zwi¹zku z prawomocnoœci¹ orzeczeñ s¹dowych, jest zagad-

nienie wykonalnoœci postanowienia zaskar¿onego za pomoc¹

za¿alenia oraz mo¿liwoœci wstrzymania wykonania takiego posta-

nowienia.

1

Jeœli chodzi o wyroki w procesie i postanowienia w postêpo-

waniu nieprocesowym rozstrzygaj¹ce co do istoty sprawy, to wy-

konalnoœæ ich jest z zasady nastêpstwem prawomocnoœci, chyba ¿e

wyrok nieprawomocny zaopatrzono rygorem natychmiastowej

wykonalnoœci, a postanowienie, ju¿ tylko w drodze wyj¹tku, pod-

lega wykonaniu z chwil¹ jego wydania (art. 777 pkt 1, art. 333, 521

§ 1, art. 578 k.p.c.). Natomiast inne postanowienia, w tym tak¿e

postanowienia zaskar¿alne za¿aleniem, s¹ natychmiast wykonal-

ne z chwil¹ wydania, jeœli oczywiœcie nadaj¹ siê do wykonania

w drodze egzekucji (art. 360 i 396 k.p.c.).

2

O ile wiêkszoœæ wyro-

ków nadaje siê do wykonania w postêpowaniu egzekucyjnym (wy-

³¹czaj¹c wyroki wstêpne oraz z zasady wyroki o charakterze kon-

stytutywnym), o tyle tylko nieliczne postanowienia podlegaj¹ce za-

1

B. Bladowski, Wp³yw za¿alenia na wykonalnoœæ postanowienia oraz na bieg postêpowania cywil-

nego, Palestra 1972, z. 11.

2

W. Siedlecki, Orzeczenie konstytutywne w postêpowaniu cywilnym (w:) Ksiêga pami¹tkowa ku

czci Kamila Stefki, Warszawa–Wroc³aw 1967, s. 305.

wykonalnoϾ

postanowieñ

90

skar¿eniu nadaj¹ siê do wykonania w drodze egzekucji (jak np.

postanowienie w przedmiocie zwrotu kosztów procesu), natomiast

wywieraj¹ one ró¿ne inne skutki prawne (tak np. uchylenie rygoru

natychmiastowej wykonalnoœci wyroku, w rezultacie odrzucenia

za¿alenia uprawomocnia siê zaskar¿one postanowienie, przekaza-

nie sprawy innemu s¹dowi powoduje przes³anie akt sprawy i prze-

niesienie postêpowania do tego s¹du).

Na oznaczenie wszelkich innych skutków orzeczenia s¹do-

wego, poza w³aœnie wykonalnoœci¹, kodeks m.in. w art. 360 wpro-

wadzi³ pojêcie skutecznoœci, jako termin techniczny, przeciwsta-

wiaj¹c to pojêcie wykonalnoœci rozumianej jako wykonalnoœæ w dro-

dze egzekucji s¹dowej.

Wyj¹tki od zasady, ¿e za¿alenie nie wstrzymuje wykonania

zaskar¿onego postanowienia, przewidziane s¹ w postêpowaniu

egzekucyjnym w przepisach, które expressis verbis uzale¿niaj¹ wy-

konalnoœæ postanowienia od jego prawomocnoœci. S¹ to wypadki:

1) wydania wierzycielowi pieniêdzy zajêtych w toku egzekucji

z ruchomoœci (art. 852 § 3 k.p.c.);

2) przys¹dzenia w³asnoœci nieruchomoœci (art. 1003 § 1 k.p.c.).

Aby z³agodziæ surowe skutki omawianej zasady, kodeks prze-

widuje w jednym wypadku wstrzymanie wykonania zaskar¿one-

go postanowienia z mocy samej ustawy,

3

we wszystkich zaœ innych

uzasadnionych wypadkach — mo¿liwoœæ takiego wstrzymania na

podstawie decyzji s¹du pierwszej instancji.

4

Z mocy ustawy nastêpuje wstrzymywanie wykonania za-

skar¿onego postanowienia uchylaj¹cego lub zmieniaj¹cego zabez-

pieczenie (art. 742 § 3 k.p.c.). Myœl¹ przewodni¹ art. 742 § 1 k.p.c.

jest taka zmiana zabezpieczenia, która nast¹pi na skutek uwzglêd-

nienia wniosku d³u¿nika. Z kolei przepis powy¿szy nie ma zasto-

sowania do postanowienia uwzglêdniaj¹cego wniosek wierzyciela

o zmianê postanowienia przez zwiêkszenie zakresu zabezpiecze-

3

Szczególne uregulowanie wstrzymania wykonania nieprawomocnych orzeczeñ alimen-

tacyjnych (a tak¿e i postanowieñ podlegaj¹cych zaskar¿eniu w drodze za¿alenia, np. prze-

widzianego w art. 753 § 1 i 2, art. 754 k.p.c.) zawiera przepis art. 445 § 2 k.p.c. rozstrzyga-

j¹cy kwestie wynikaj¹ce na tle „zbiegu procesów”.

4

Analogiczn¹ mo¿liwoœæ wstrzymania wykonania wyroku w razie wniesienia skargi

o wznowienie postêpowania (na podstawie decyzji s¹du pierwszej lub wy¿szej instancji

— w zale¿noœci od tego, który z tych s¹dów w³aœciwy jest do wznowienia postêpowania

zgodnie z art. 405 k.p.c.) przewiduje art. 414 k.p.c. Z kolei art. 346 k.p.c. dopuszcza mo¿-

liwoœæ zawieszenia rygoru natychmiastowej wykonalnoœci nadanego wyrokowi zaoczne-

mu na wniosek pozwanego zg³oszony w sprzeciwie od tego wyroku lub oddzielnie — a¿

do czasu wydania nowego wyroku.

skutecznoϾ

postanowieñ

wstrzymanie

wykonalnoœci

91

nia; postanowienie takie, jako w istocie uwzglêdniaj¹ce wniosek

„dodatkowy” o zabezpieczenie, nie jest objête klauzul¹ art. 742 § 3

k.p.c. o wstrzymaniu z mocy ustawy jego wykonania w zwi¹zku

z wniesieniem za¿alenia.

5

Wstrzymanie wykonania postanowienia w pozosta³ych wy-

padkach nast¹piæ mo¿e na podstawie postanowienia s¹du pierw-

szej instancji, które mo¿e zostaæ wydane na posiedzeniu niejaw-

nym (art. 396 k.p.c.). Przyznanie kompetencji w tej mierze s¹dowi

odwo³awczemu by³o ca³kowicie zbêdne, skoro s¹d ten mo¿e bez-

poœrednio rozpoznaæ za¿alenie, a w konsekwencji tego kwestia

ewentualnego wstrzymania wykonania zaskar¿onego postanowie-

nia staje siê ju¿ bezprzedmiotowa. Wprawdzie przepis pozostawia

swobodnej ocenie s¹du rozstrzygniêcie wniosku, jednak¿e nale¿y

przyj¹æ, ¿e wniosek powinien zostaæ uwzglêdniony w ka¿dym uza-

sadnionym wypadku, zw³aszcza wtedy, gdy cel za¿alenia móg³by

zostaæ udaremniony, a strona mog³aby ponieœæ niepowetowan¹

szkodê, i jeœli nie zachodzi uzasadnione podejrzenie, ¿e dzia³a ona

na zw³okê. Mo¿na tutaj przyk³adowo wymieniæ wypadki: z zakre-

su wydania postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia, nadania

wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalnoœci, nadania tytu³o-

wi egzekucyjnemu klauzuli wykonalnoœci, w których zachodzi in-

gerencja w sferê prawn¹ osoby trzeciej (np. co do obowi¹zku przed-

stawienia dokumentu), w których postanowienie ma charakter orze-

czenia karz¹cego (np. co do na³o¿enia grzywny lub zamiany jej na

areszt). Postanowienie zapada na posiedzeniu niejawnym, tylko

wyj¹tkowo zajœæ mo¿e koniecznoœæ wyznaczenia rozprawy w celu

wyjaœnienia i rozpoznania tej typowo incydentalnej kwestii.

Wniesienie za¿alenia na postanowienie w przedmiocie wy-

jawienia maj¹tku nie tamuje wykonania postanowienia, natomiast

s¹d pierwszej instancji mo¿e wstrzymaæ jego wykonanie do czasu

rozpoznania za¿alenia — na podstawie art. 396 k.p.c.

Poza omówionym wy¿ej wp³ywem za¿alenia na wykonanie

zaskar¿onego postanowienia, skutkiem zbli¿onym jest wp³yw za-

¿alenia na samo postêpowanie w sprawie. Zg³oszenie wniosku

o zwolnienie od kosztów s¹dowych oraz wniesienie œrodka odwo-

5

Paradoksalna sytuacja mo¿e powstaæ wtedy, gdy postanowienie zosta³o ju¿ wykonane,

a nastêpnie wskutek zaskar¿enia za¿aleniem, które nie mog³o wstrzymaæ jego wykona-

nia, zosta³o uchylone przez s¹d drugiej instancji, który przekaza³ sprawê w tej kwestii do

ponownego rozpoznania. Postanowienie kasatoryjne nie jest tytu³em egzekucyjnym i nie

mo¿e byæ mu nadana klauzula wykonalnoœci, ergo nie mog¹ na jego podstawie zostaæ od-

wo³ane dokonane ju¿ czynnoœci egzekucyjne. Pomimo wiêc uchylenia postanowienia tym-

czasowego zabezpieczenie trwa praktycznie nadal.

wydanie

postanowienia

92

³awczego od postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów

s¹dowych nie wstrzymuje biegu tocz¹cego siê postêpowania, chy-

ba ¿e chodzi o zwolnienie powoda od kosztów s¹dowych na sku-

tek wniosku zg³oszonego w pozwie lub przed wytoczeniem po-

wództwa (art. 112 u.o k.s.).

Tak¿e zg³oszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub rad-

cy prawnego, jak równie¿ wniesienie za¿alenia na postanowienie

oddalaj¹ce wniosek o zwolnienie od kosztów s¹dowych, zg³oszo-

ny w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa, powoduje

wstrzymanie biegu tocz¹cego siê postêpowania (art. 124 k.p.c.).

Natomiast na podstawie osobnego postanowienia s¹du pierwszej

instancji — które mo¿e zapaœæ na posiedzeniu niejawnym — mo¿e

zostaæ wstrzymane postêpowanie w sprawie:

1) a¿ do prawomocnego rozstrzygniêcia wniosku o ustanowie-

nie adwokata lub radcy prawnego, zg³oszonego w czasie to-

cz¹cego siê postêpowania (art. 124 zd. 2 k.p.c.);

2) a¿ do uprawomocnienia siê postanowienia oddalaj¹cego za-

rzuty, których uwzglêdnienie uzasadnia³oby odrzucenie po-

zwu (art. 222 k.p.c.).

W pierwszym wypadku nie zachodzi koniecznoϾ wstrzy-

mania postêpowania, bêdzie natomiast to konieczne, gdy strona

mog³aby siê w przysz³oœci powo³aæ na ograniczenie, a nawet po-

zbawienie jej praw do obrony. W drugim wypadku wstrzymanie

postêpowania bêdzie aktualne wówczas, gdy zachodziæ bêd¹ w¹t-

pliwoœci co do zagadnienia prawnego wi¹¿¹cego siê z oddalonym

zarzutem niew³aœciwoœci s¹du, opartym na tej podstawie, ¿e s¹d

nie móg³by byæ w³aœciwy nawet na zasadzie umowy stron; w tym

ostatnim bowiem tylko wypadku dopuszczalne jest w ogóle wstrzy-

manie przez s¹d postêpowania. Wstrzymanie postêpowania pole-

ga zazwyczaj na odroczeniu lub odwo³aniu wyznaczonej rozpra-

wy, a tak¿e na chwilowym zaniechaniu podejmowania przez s¹d

jakichkolwiek czynnoœci, poza oczywiœcie czynnoœciami niezbêd-

nymi w ramach samego postêpowania za¿aleniowego. Wstrzyma-

nie postêpowania nie wymaga wydania odrêbnego postanowie-

nia, polega bowiem ono na typowo pasywnym zachowaniu siê s¹du.

Wniesienie za¿alenia nie mo¿e wp³yn¹æ na wstrzymanie

postêpowania egzekucyjnego, natomiast postêpowanie to mo¿e

zostaæ zawieszone przez s¹d — w ca³oœci lub w czêœci — na wnio-

sek d³u¿nika, wskutek zaskar¿enia w drodze za¿alenia któregokol-

wiek postanowienia egzekucyjnego. S¹d jednak mo¿e uzale¿niæ

zawieszenie

postêpowania

93

zawieszenie postêpowania od z³o¿enia przez d³u¿nika zabezpie-

czenia, przy czym jeœli d³u¿nik zabezpieczy spe³nienie swego obo-

wi¹zku, s¹d mo¿e uchyliæ dokonane czynnoœci egzekucyjne, z wy-

j¹tkiem jednak zajêcia (art. 821 k.p.c.). S¹d mo¿e odmówiæ zawie-

szenia postêpowania albo ju¿ zawieszone postêpowanie podj¹æ na

nowo, je¿eli wierzyciel zabezpieczy naprawienie szkody, jaka wsku-

tek dalszego postêpowania mo¿e wynikn¹æ dla d³u¿nika. Roz-

poznaj¹c wniosek o zawieszenie postêpowania, nale¿y mieæ na

wzglêdzie interesy stron, dociekaj¹c w szczególnoœci, czy wskutek

dalszego postêpowania mo¿e rzeczywiœcie wynikn¹æ szkoda dla

d³u¿nika. Postanowienie wydaje s¹d po uprzednim wys³uchaniu

stron (art. 827 § 1 k.p.c.); przys³uguje na nie za¿alenie — tak¿e w wy-

padku odmówienia zawieszenia postêpowania (art. 828 k.p.c.).

Nale¿y stwierdziæ, ¿e za¿alenie zdolne jest wywrzeæ wp³yw

na wykonanie zaskar¿onego postanowienia i na samo postêpowa-

nie w sprawie tylko wtedy, gdy odpowiada wszelkim wymaga-

nym przez kodeks przes³ankom jego dopuszczalnoœci lub gdy prze-

s³anki te zosta³y uzupe³nione w postêpowaniu wstêpnym przed

s¹dem pierwszej instancji.

2. Postêpowanie wstêpne (instrukcyjne)

Za¿alenie do s¹du odwo³awczego sk³ada siê w s¹dzie pierw-

szej instancji, który wyda³ zaskar¿one postanowienie (art. 369 § 1

w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). W ten sposób postêpowanie odwo³aw-

cze, wywo³ane wniesieniem za¿alenia, dzieli siê na dwa odrêbne

stadia — postêpowanie przed s¹dem a quo i postêpowanie przed

s¹dem ad quem.

6

Merytoryczne rozpoznanie za¿alenia, tj. stwierdzenie jego

zasadnoœci, które nastêpuje w fazie decyzyjnej postêpowania od-

wo³awczego, a tak¿e wydanie pewnych wpadkowych orzeczeñ,

wi¹¿¹cych siê z wniesieniem za¿alenia, poprzedzone musi byæ czyn-

noœciami wstêpnymi s¹du o charakterze przygotowawczo–posi³ko-

wym (postêpowanie instrukcyjne), polegaj¹cymi na zbadaniu za-

¿alenia z punktu widzenia jego dopuszczalnoœci. Obowi¹zkiem

dokonania tych czynnoœci kodeks obci¹¿a s¹d pierwszej instancji,

w którym z³o¿one zosta³o za¿alenie (art. 369 i 370 w zw. z art. 397

§ 2, art. 391), a to zarówno w celu odci¹¿enia s¹du odwo³awczego,

6

B. Bladowski, Wstêpne czynnoœci s¹dowe w cywilnym postêpowaniu odwo³awczym, Nowe Pra-

wo 1974, nr 11.

wniesienie

za¿alenia

94

jak i skrócenia postêpowania w tych wypadkach, w których mo¿e

nast¹piæ zawieszenie lub umorzenie postêpowania odwo³awcze-

go. W ten sposób s¹d, który wyda³ zaskar¿one postanowienie, spe³-

nia w postêpowaniu za¿aleniowym sui generis rolê s¹du odwo³aw-

czego.

Powy¿sze czynnoœci wstêpne w s¹dzie pierwszej instancji

podejmuje przede wszystkim przewodnicz¹cy wydzia³u (art. 130

§ 1 k.p.c., § 63 ust. 2 reg.). Badanie za¿alenia polega na sprawdze-

niu istnienia wszystkich przes³anek dopuszczalnoœci tego œrodka

odwo³awczego, tj. zachowania odpowiedniej formy, dopuszczal-

noœci za¿alenia z ustawy, istnienia zaskar¿onego postanowienia,

legitymacji skar¿¹cego, zachowania terminu, a tak¿e uiszczenia

op³aty s¹dowej, jeœli skar¿¹cy nie korzysta ze zwolnienia od kosz-

tów s¹dowych.

Je¿eli za¿alenie nie mo¿e otrzymaæ prawid³owego biegu

wskutek niezachowania wymagañ formalnych lub nie zosta³a uisz-

czona nale¿na od niego op³ata, przewodnicz¹cy wzywa stronê, pod

rygorem odrzucenia za¿alenia, do uzupe³nienia go lub op³acenia

w terminie tygodniowym. Jeœli za¿alenie wnios³a strona zamiesz-

ka³a lub maj¹ca siedzibê za granic¹, która nie ma w kraju przedsta-

wiciela, termin ten nie mo¿e byæ krótszy od jednego miesi¹ca.

Nie ¿¹da siê op³aty od za¿alenia, je¿eli ju¿ z jego treœci wy-

nika, ¿e podlega ono odrzuceniu (art. 126

2

§ 2 k.p.c.). Nie pobiera

siê op³aty s¹dowej, a uiszczon¹ op³atê zwraca siê, jeœli za¿alenie

wniesione na zarz¹dzenie przewodnicz¹cego o zwrocie pisma albo

na postanowienie s¹du o odrzuceniu œrodka zaskar¿enia s¹d uzna

za oczywiœcie uzasadnione (art. 99 u.o k.s.).

Wezwanie do usuniêcia braków formalnych za¿alenia i uisz-

czenia op³aty s¹dowej powinno zostaæ objête jednym zarz¹dzeniem

(§ 125 reg.).

Z³o¿enie przez stronê wniosku o ustanowienie adwokata lub

radcy prawnego z urzêdu w terminie do wniesienia za¿alenia nie

przerywa ani nie niweczy w inny sposób tego terminu.

7

Je¿eli za¿alenie nie odpowiada przepisanym warunkom for-

malnym lub gdy nie zosta³o op³acone, a z jego treœci wynika, ¿e

podlega ono odrzuceniu z innej przyczyny (np. jako niedopusz-

czalne z ustawy) lub przekazaniu w³aœciwemu s¹dowi pierwszej

instancji (w celu nadania mu dalszego biegu), przewodnicz¹cy

7

Orzeczenie SN z dnia 26 listopada 1975 r., III PR 117/75, OSNCP 1976, poz. 177; B. Bla-

dowski, Terminy do wnoszenia œrodków odwo³awczych w postêpowaniu cywilnym, Zeszyty Na-

ukowe Instytutu Badania Prawa S¹dowego 1981, nr 15, s. 155.

wstêpne

czynnoœci

s¹dowe

wymagania

formalne i op³ata

95

powinien skierowaæ za¿alenie na posiedzenie niejawne bez wzy-

wania skar¿¹cego do uiszczenia op³aty i usuniêcia braków formal-

nych, chyba ¿e bez ich usuniêcia nie mo¿na wydaæ postanowienia

w przedmiocie odrzucenia za¿alenia lub przekazania go innemu

s¹dowi (§ 122 reg.). Poza wypadkami, gdy braki za¿alenia nie na-

daj¹ siê do usuniêcia, za¿alenie podlega odrzuceniu na posiedze-

niu niejawnym, je¿eli skar¿¹cy nie uzupe³ni³ braków formalnych

lub nie uiœci³ nale¿nej op³aty w stosownym terminie. Je¿eli skar¿¹-

cym jest powód cudzoziemiec, który w wyznaczonym przez s¹d

terminie nie z³o¿y³ kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu

pozwanego, to za¿alenie zostanie odrzucone po bezskutecznym

up³ywie tego terminu; jednoczeœnie s¹d orzeknie o kosztach, jak

w wypadku cofniêcia pozwu (art. 1124 § 3 k.p.c.). S¹d odrzuca bez

wezwania o uiszczenie op³aty s¹dowej za¿alenie wniesione przez

adwokata, radcê prawnego lub rzecznika patentowego. Dotyczy

to tak¿e za¿alenia wniesionego w postêpowaniu w sprawach go-

spodarczych, gdy przedsiêbiorcy nie reprezentuje adwokat lub rad-

ca prawny. Regu³ powy¿szych nie stosuje siê jednak, gdy obowi¹-

zek uiszczenia op³aty stosunkowej powsta³ na skutek sprawdzenia

przez s¹d wskazanej w za¿aleniu wartoœci przedmiotu zaskar¿e-

nia (art. 130

2

§ 3–5 k.p.c.).

Mo¿e siê zdarzyæ w praktyce, ¿e skar¿¹cy, którego za¿alenie

zosta³o prawomocnie odrzucone, bêdzie móg³ wnieœæ je ponownie,

je¿eli nie up³yn¹³ jeszcze termin do zaskar¿enia przez niego posta-

nowienia. Bêdzie to na przyk³ad mo¿liwe w sytuacji, gdy skar¿¹-

cy, bêd¹cy wspó³uczestnikiem jednolitym, nie wniós³ o dorêczenie

mu odpisu postanowienia z uzasadnieniem i z³o¿y³ za¿alenie w ter-

minie tygodniowym od og³oszenia postanowienia zapad³ego na

rozprawie (art. 394 § 2 k.p.c.), które zosta³o odrzucone, natomiast

inny wspó³uczestnik jednolity zg³osi³ wniosek o dorêczenie mu po-

stanowienia; w tym ostatnim bowiem wypadku termin zaskar¿e-

nia dzia³a równie¿ na korzyœæ pozosta³ych wspó³uczestników jed-

nolitych, którzy takiego wniosku nie z³o¿yli (art. 73 § 2 k.p.c.).

Data wydania, a tak¿e uprawomocnienia siê postanowienia

odrzucaj¹cego niedopuszczalny z powodu uchybienia terminu œro-

dek zaskar¿enia pozostaje bez wp³ywu na datê uprawomocnienia

siê niezaskar¿onego w terminie orzeczenia (art. 167 i 363 § 1 k.p.c.).

Orzeczenie staje siê prawomocne z chwil¹ jego niezaskar¿alnoœci,

tj. wówczas, je¿eli w przewidzianym terminie strona nie wnios³a

œrodka zaskar¿enia; czynnoœæ taka podjêta przez stronê po up³y-

odrzucenie

za¿alenia

prawomocnoϾ

postanowienia

96

wie terminu jest bezskuteczna.

8

Gdy strona w postêpowaniu uprosz-

czonym zrzek³a siê prawa do wniesienia za¿alenia, które nastêp-

nie zosta³o odrzucone z powodu niedopuszczalnoœci, to zaskar¿o-

ne postanowienie sta³o siê prawomocne z chwil¹ z³o¿enia oœwiad-

czenia o zrzeczeniu siê za¿alenia (art. 505

8

§ 3 w zw. z art. 397 § 2

k.p.c.).

Je¿eli z treœci pisma wszczynaj¹cego postêpowanie wynika,

¿e w istocie sprawa powinna byæ rozpoznana w innym trybie, a roz-

poznanie jej w trybie w³aœciwym wymaga poprawienia lub uzupe³-

nienia pisma, przewodnicz¹cy wydzia³u powinien zawiadomiæ stro-

nê o odmiennym jego zakwalifikowaniu, wzywaj¹c j¹ jednoczeœnie

do usuniêcia ewentualnych braków formalnych pisma (§ 124 ust. 1

reg.).

Ju¿ w toku czynnoœci wstêpnych s¹du pierwszej instancji,

zwi¹zanych z badaniem dopuszczalnoœci za¿alenia, mo¿e zajœæ

koniecznoœæ rozpoznania wniosku skar¿¹cego o zwolnienie od kosz-

tów s¹dowych, zg³oszonego w samym za¿aleniu lub odrêbnie

w póŸniejszym terminie, po wezwaniu do uiszczenia nale¿nej op³aty

s¹dowej, jak równie¿ wniosku o przywrócenie uchybionego termi-

nu zaskar¿enia, zg³oszonego w samym za¿aleniu lub dopiero po

uchybieniu terminu zakreœlonego w wezwaniu o usuniêcie braków

formalnych lub uiszczenie op³aty.

9

Poniewa¿ s¹d pierwszej instan-

cji — poza wypadkiem z art. 395 § 2 k.p.c. — nie jest uprawniony

do oceny zasadnoœci œrodka odwo³awczego, to nie mo¿e w postê-

powaniu miêdzyinstancyjnym oddaliæ wniosku o zwolnienie od

kosztów s¹dowych z powodu oczywistej bezzasadnoœci za¿alenia

(art. 109 ust. 2 u.oks.

10

W zwi¹zku ze zg³oszonym wnioskiem

o przywrócenie uchybionego terminu s¹d powinien rozwa¿yæ, na

wniosek skar¿¹cego lub z urzêdu, czy stosownie do okolicznoœci

— a zw³aszcza ze wzglêdu na to, czy motywacja wniosku o przyw-

8

Wyrok SN z dnia 26 wrzeœnia 1996 r., III CKU 3/96, OSNC 1997, poz. 22.

9

W sk³ad s¹du rozpoznaj¹cego wniosek o przywrócenie terminu mo¿e wchodziæ sêdzia,

który rozpoznawa³ sprawê w danej instancji. Wnioski zwi¹zane ze zwolnieniem od kosz-

tów s¹dowych powinny byæ rozpoznane przed podjêciem czynnoœci zmierzaj¹cych do

nadania za¿aleniu dalszego biegu, a zw³aszcza przed wydaniem decyzji formalnej co do

losów za¿alenia lub postêpowania wywo³anego jego wniesieniem (odrzucenie za¿alenia,

umorzenie postêpowania), a to ze wzglêdu na mo¿liwoœæ strony powo³ania siê na nie-

wa¿noœæ postêpowania z powodu pozbawienia jej mo¿noœci obrony swych praw. Posta-

nowienie oddalaj¹ce wniosek o przywrócenie terminu, tak¿e w postêpowaniu w sprawach

gospodarczych, mo¿e zostaæ wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy (uchwa³a SN

z dnia 5 listopada 1993 r., III CZP 148/93, OSNCP 1994, poz. 105). Na postanowienie od-

dalaj¹ce wniosek za¿alenie nie przys³uguje (postanowienie SN z dnia 11 sierpnia 1995 r.,

I CKN 367/99, OSNC 2000, poz. 48).

10

Orzeczenie SN z dnia 6 marca 1973 r., II CZ 22/73, OSNCP 1974, poz. 16.

zmiana trybu

postêpowania

zwolnienie od

kosztów

97

rócenie terminu rokuje jego uwzglêdnienie oraz jakie mog¹ byæ

nastêpstwa wykonania postanowienia lub dalszego postêpowania

— zachodzi koniecznoœæ wstrzymania postêpowania w sprawie lub

wykonania zaskar¿onego postanowienia (art. 172 k.p.c.). Nie za-

chodzi bynajmniej konkurencja pomiêdzy tym ostatnim przepisem

a omówionym ju¿ przepisem art. 396 k.p.c., na podstawie którego

decyzjê o wstrzymaniu wykonania zaskar¿onego postanowienia s¹d

mo¿e wydaæ dopiero wtedy, gdy spe³nione zosta³y wszystkie prze-

s³anki dopuszczalnoœci za¿alenia, a wiêc miêdzy innymi wtedy, gdy

wniesione ono zosta³o w przewidzianym terminie ustawowym.

Po stwierdzeniu, ¿e za¿alenie odpowiada wszelkim wyma-

ganiom i mo¿e byæ rozpatrzone, s¹d dorêcza jego odpis stronie prze-

ciwnej (art. 395 § 1 k.p.c.), z wyj¹tkiem jednak wypadków zaskar-

¿enia postanowienia wed³ug art. 394 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c., w których

strona przeciwna nie jest z regu³y zainteresowana lub jest zaintere-

sowana w stopniu znikomym, albo w wypadku wniesienia za¿ale-

nia przez osobê trzeci¹ na postanowienie o zastosowaniu wobec

niej œrodków przymusu.

Dalszy wyj¹tek dotycz¹cy za¿alenia uprawnionego na po-

stanowienie w sprawie udzielania zabezpieczenia, wydanego na

posiedzeniu niejawnym, a podlegaj¹cego wykonaniu przez organ

egzekucyjny, podyktowany zosta³ wzglêdami celowoœci postêpo-

wania zabezpieczaj¹cego (art. 740 § 2 k.p.c.).

11

Poniewa¿ art. 395 § 1 k.p.c. przewiduje wyraŸnie dorêczenie

za¿alenia tylko stronie przeciwnej, tj. przeciwnikowi skar¿¹cego

(podobnie jak to ma miejsce przy apelacji — art. 375 k.p.c.), zatem

nie zachodzi potrzeba dorêczenia go innym osobom wystêpuj¹-

cym po stronie skar¿¹cego. Nale¿y jednak za¿alenie dorêczyæ obu

stronom, gdy wniesione ono zosta³o na rzecz jednej z nich przez

prokuratora lub organizacjê spo³eczn¹ (art. 60 i 62 k.p.c.). Nale¿y je

równie¿ dorêczyæ interwenientowi ubocznemu wystêpuj¹cemu po

stronie przeciwnej (art. 79 i 80 k.p.c.). Poza tym podlega ono za-

wsze dorêczeniu prokuratorowi bior¹cemu udzia³ w sprawie, na-

tomiast organizacji spo³ecznej tylko wtedy, gdy wystêpuje ona po

stronie przeciwnika skar¿¹cego. Natomiast kodeks nie przewiduje

dorêczenia odpisu za¿alenia wspó³uczestnikowi materialnemu,

który nie zaskar¿y³ postanowienia; nie mo¿e on zatem wnieœæ od-

powiedzi na za¿alenie.

11

Uchwa³a SN z dnia 30 maja 1996 r., III CZP 53/96 OSNC 1996, poz. 129. Omawiany prze-

pis nie dotyczy zabezpieczenia roszczeñ pieniê¿nych wymienionych w art. 747 pkt 2–6

w zw. z art. 748 k.p.c.

dorêczenie

za¿alenia

98

Poniewa¿ w postêpowaniu nieprocesowym nie ma przeciw-

nika, choæby interesy uczestników by³y nawet sprzeczne (art. 520

§ 2 k.p.c.), za¿alenie powinno byæ dorêczone wszystkim uczestni-

kom. Natomiast w postêpowaniu egzekucyjnym stronami wzajem-

nie sobie przeciwnymi s¹ jedynie wierzyciel egzekwuj¹cy i d³u¿-

nik egzekwowany, dlatego te¿ jednemu z nich nale¿y dorêczyæ

za¿alenie wniesione przez drugiego. Pe³nomocnikowi procesowe-

mu kilku osób dorêcza siê jeden odpis za¿alenia, a je¿eli jest kilku

pe³nomocników jednej strony — tylko jednemu z nich. Pe³nomoc-

nikowi uprawnionemu przez kilku wspó³uczestników sporu do

odbioru pism s¹dowych nale¿y dorêczyæ po jednym odpisie za¿a-

lenia dla ka¿dego wspó³uczestnika (art. 141 w zw. z art. 391 § 1

i art. 397 § 2 k.p.c.). Za¿alenie dorêcza s¹d, a zatem wy³¹czona jest

mo¿liwoœæ dorêczenia go przez adwokata lub radcê prawnego (art.

132 § 1 k.p.c.).

12

G³ównym celem dorêczenia za¿alenia stronie przeciwnej jest

umo¿liwienie jej z³o¿enia odpowiedzi na nie lub te¿ oœwiadczenie

siê w innej formie na wnioski i zarzuty skar¿¹cego (audiatur et alte-

ra pars). Pozostaje to pod bezpoœrednim wp³ywem zasady równo-

uprawnienia i wspó³dzia³ania stron, a tak¿e stanowi jedn¹ z gwa-

rancji realizacji naczelnej zasady prawdy obiektywnej. Umo¿liwienie

przeciwnikowi skar¿¹cego wniesienia odpowiedzi na za¿alenie ma

szczególne znaczenie, postêpowanie odwo³awcze bowiem w tym

wypadku cechuje siê pisemnoœci¹ i regu³¹ jest rozpoznanie za¿ale-

nia na posiedzeniu niejawnym.

OdpowiedŸ na za¿alenie — podobnie jak to uregulowane

jest obecnie przy wnoszeniu odpowiedzi na apelacjê — kodeks

poleca wnosiæ wprost do s¹du drugiej instancji (art. 395 § 1). Przy-

czynia siê to do skrócenia postêpowania miêdzyinstancyjnego, gdy¿

s¹d, który wyda³ zaskar¿one postanowienie, nie potrzebuje ocze-

kiwaæ na ewentualne wniesienie odpowiedzi na za¿alenie przez

stronê przeciwn¹, a nastêpnie na nadejœcie dowodu dorêczenia

odpowiedzi skar¿¹cemu oraz ewentualnie innym jeszcze osobom,

i po dorêczeniu za¿alenia oraz otrzymaniu zwrotnego poœwiad-

czenia jego odbioru, a w wypadkach wy¿ej wymienionych, w któ-

rych za¿alenia nie dorêcza siê — niezw³ocznie po z³o¿eniu za¿alenia,

przedstawia akta sprawy wraz z za¿aleniem s¹dowi odwo³awcze-

mu. Poniewa¿ bezpoœrednim i wy³¹cznym adresatem odpowiedzi

12

Art. 133 § 2 k.p.c. nie ma zastosowania do dorêczenia pisma s¹dowego adwokatowi wy-

konuj¹cemu zawód indywidualnie, dorêczenie takie nastêpuje w trybie art. 133 § 1 k.p.c.

z uwzglêdnieniem przepisów art. 135, 138 § 1 i 2 oraz art. 139 k.p.c. (uchwa³a SN z dnia 22

kwietnia 1994 r., III CZP 53/94, OSNC 1994, poz. 214).

dorêczenie

za¿alenia

wspó³uczestni-

kom

odpowiedŸ na

za¿alenie

99

na za¿alenie jest s¹d drugiej instancji, zatem do kompetencji tego

s¹du nale¿y tak¿e dokonanie dorêczenia jej odpisów. W razie wnie-

sienia przez stronê przeciwn¹ odpowiedzi na za¿alenie do s¹du

pierwszej instancji — zarówno przed, jak i po przedstawieniu akt

wraz z za¿aleniem — s¹d ten nie dokonuje dorêczenia odpisów

odpowiedzi, ale przesy³a je niezw³ocznie s¹dowi drugiej instancji

(§ 153 ust. 1 reg.). Dla strony przeciwnej, która z³o¿y³a odpowiedŸ

na za¿alenie w s¹dzie pierwszej instancji, wynikn¹æ mog¹ nieko-

rzystne skutki procesowe, je¿eli s¹d drugiej instancji rozpozna za-

¿alenie bez uwzglêdnienia odpowiedzi, która do niego nie wp³y-

nê³a w przewidzianym terminie tygodniowym.

W toku postêpowania instrukcyjnego — zarówno przed

przedstawieniem po raz pierwszy akt sprawy z za¿aleniem s¹do-

wi odwo³awczemu, jak i wówczas, gdy s¹d ten zwróci³ akta w celu

za¿¹dania od strony usuniêcia braków za¿alenia — s¹d pierwszej

instancji, poza decyzjami wpadkowymi maj¹cymi za przedmiot

wstrzymanie wykonania zaskar¿onego postanowienia lub wstrzy-

manie postêpowania w sprawie oraz poza zasadnicz¹ decyzj¹

w przedmiocie odrzucenia za¿alenia, mo¿e tak¿e zawiesiæ postê-

powanie za¿aleniowe — co nale¿eæ bêdzie w praktyce do rzadko-

œci — albo te¿ umorzyæ je w razie skutecznego cofniêcia za¿alenia

lub gdy postêpowanie odwo³awcze sta³o siê bezprzedmiotowe (art.

391 § 2 w zw. z art. 397 § 2 oraz art. 469 k.p.c.). Zawieszenie postê-

powania za¿aleniowego lub umorzenie tego postêpowania w zwi¹z-

ku z cofniêciem za¿alenia stanowi raczej domenê drugiej instancji,

dlatego te¿ naœwietlone zostanie bli¿ej w rozdziale pi¹tym pkt 1.

Natomiast bardziej typow¹ dla stadium instrukcyjnego w s¹-

dzie pierwszej instancji jest decyzja o umorzeniu postêpowania

odwo³awczego z innych przyczyn.

Postêpowanie za¿aleniowe mo¿e siê okazaæ bezprzedmio-

towe i jako takie podlegaæ umorzeniu, gdy dotyczy kwestii incy-

dentalnej, która sta³a siê ju¿ nieaktualna wskutek wydania przez

s¹d prawomocnego orzeczenia koñcz¹cego postêpowanie w spra-

wie (w sytuacji gdy nie nast¹pi³o wstrzymanie wykonania zaskar-

¿onego postanowienia lub wstrzymanie postêpowania). Mo¿na tu

wymieniæ przyk³adowo postanowienia, których przedmiotem jest

odmowa odrzucenia pozwu, podjêcie postêpowania w innym try-

bie, oddalenie wniosku o wy³¹czenie sêdziego. Dalsz¹ przes³ankê

„bezprzedmiotowoœci” postêpowania wywo³anego wniesieniem

za¿alenia na postanowienie niekoñcz¹ce postêpowania w sprawie

bêdzie stanowi³o dokonanie przed s¹dem pierwszej instancji uchy-

umorzenie

postêpowania

za¿aleniowego

100

lenia lub zmiany takiego postanowienia w trybie art. 359 k.p.c.

(wskutek zmiany okolicznoœci sprawy), albo gdy wydane zosta³o

na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybuna³ Kon-

stytucyjny za niezgodny z Konstytucj¹, ratyfikowan¹ umow¹ miê-

dzynarodow¹ lub ustaw¹, mo¿liwe tylko do czasu przedstawienia

aktu sprawy wraz z za¿aleniem s¹dowi odwo³awczemu.

W razie cofniêcia pozwu (wniosku) po wniesieniu za¿alenia

s¹d pierwszej instancji umarza postêpowanie w sprawie, po czym

akta wraz z za¿aleniem przedstawia s¹dowi drugiej instancji, jeœli

jest ono nadal aktualne (np. przy zaskar¿eniu postanowienia ska-

zuj¹cego na grzywnê); najczêœciej jednak postêpowanie za¿alenio-

we — pod warunkiem jednak uprawomocnienia siê postanowie-

nia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie — oka¿e siê ju¿ bezprzed-

miotowe i jako takie zostanie równie¿ umorzone.

Ze wzglêdu na postulat szybkoœci postêpowania za¿alenio-

wego oraz jego uproszczony charakter, a tak¿e formalny oraz czê-

sto tylko incydentalny charakter orzeczeñ s¹du pierwszej instancji,

zasad¹ jest wydawanie ich na posiedzeniu niejawnym, a wyzna-

czenie rozprawy lub innego posiedzenia jawnego ogranicza siê do

wyj¹tków uzasadnionych szczególn¹ potrzeb¹ wyjaœnienia sprawy,

zw³aszcza gdy konieczne jest wys³uchanie stron, które na przyk³ad

jest obligatoryjne w wypadku rozstrzygniêcia wniosku d³u¿nika

o zawieszenie postêpowania egzekucyjnego i uchylenie dokonanych

czynnoœci (art. 760, 766, 827 § 1 k.p.c.). Ponadto wy³¹cznie na roz-

prawie mo¿e zostaæ wydane postanowienie oddalaj¹ce wniosek

o przywrócenie terminu do wniesienia za¿alenia.

13

Postanowienie na posiedzeniu niejawnym wydaje przewod-

nicz¹cy bez wzglêdu na sk³ad s¹du — ³awniczy lub zawodowy

(art. 47 k.p.c.). Poniewa¿ ten przepis jest lex specialis, a wiêc mo¿li-

woœæ taka, moim zdaniem, nie istnieje w sprawach rozpoznawa-

nych — z mocy przepisów szczególnych (o wy³¹czenie sêdziego —

art. 52 § 2; o ubezw³asnowolnienie — art. 544 § 1 k.p.c.; o uznanie

i o wykonalnoœæ orzeczenia s¹du zagranicznego — art. 1148 § 1,

art. 1151 § 1 w zw. z art. 47 § 1 i 3 k.p.c.), w sk³adzie trzech sêdziów

zawodowych.

Podkreœlenia wymaga, ¿e g³ównie od sprawnego i dok³ad-

nego przeprowadzenia w s¹dzie pierwszej instancji postêpowania

instrukcyjnego nad za¿aleniem zale¿y szybkoœæ postêpowania

odwo³awczego wywo³anego jego wniesieniem, a w dalszej konse-

13

Orzeczenie SN z dnia 6 sierpnia 1986 r., II CZ 87/86 z glos¹ B. Bladowskiego: Nowe Pra-

wo 1989, nr 2–3.

posiedzenie

niejawne

sk³ad s¹du

101

kwencji i szybkoœæ samego postêpowania w sprawie.

14

S¹d pierw-

szej instancji powinien przede wszystkim dokonaæ czynnoœci wstêp-

nych w taki sposób, aby nie zachodzi³a koniecznoœæ powtarzania

lub dodatkowego podejmowania ich w s¹dzie odwo³awczym w try-

bie art. 373 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. W zwi¹zku z tym zalecenia

wymaga przede wszystkim dok³adne sprawdzenie wszystkich prze-

s³anek dopuszczalnoœci za¿alenia, w³¹cznie z pobraniem nale¿nej

op³aty s¹dowej, a tak¿e dorêczenie odpisów za¿alenia w³aœciwym

osobom i do³¹czenie do akt dowodów dorêczenia. Bez uzasadnio-

nej zw³oki powinny byæ podjête czynnoœci wstêpne, wydane na

posiedzeniu niejawnym konieczne decyzje wpadkowe, a wreszcie

przedstawione s¹dowi drugiej instancji akta sprawy wraz z za¿a-

leniem. Zale¿eæ to bêdzie g³ównie od przewodnicz¹cego wydzia-

³u, na którym ci¹¿y regulaminowy obowi¹zek czuwania nad spraw-

nym tokiem postêpowania odwo³awczego, a¿ do przedstawienia

sprawy s¹dowi odwo³awczemu (§ 63 ust. 2 reg.).

3. Rozstrzygniêcie za¿alenia przez s¹d pierwszej

instancji

Po zakoñczeniu postêpowania instrukcyjnego nad wniesio-

nym za¿aleniem i stwierdzeniu, ¿e odpowiada wszystkim przes³an-

kom dopuszczalnoœci i wobec tego nadaje siê do rozpoznania me-

rytorycznego, przewodnicz¹cy wydzia³u — je¿eli sam nie jest refe-

rentem sprawy — obowi¹zany jest jeszcze przed zarz¹dzeniem

przedstawienia akt sprawy wraz z za¿aleniem s¹dowi drugiej in-

stancji, przedstawiæ akta przewodnicz¹cemu posiedzenia, na któ-

rym zosta³o wydane zaskar¿one postanowienie, a w razie istnienia

przeszkody — innemu sêdziemu do rozwa¿enia, czy nie zachodzi

potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie niejawne w celu roz-

strzygniêcia za¿alenia w trybie art. 395 § 2 k.p.c. (§ 152 reg.). Je¿eli

za¿alenie zarzuca niewa¿noœæ postêpowania lub jest oczywiœcie

uzasadnione, s¹d, który wyda³ zaskar¿one postanowienie, mo¿e

na posiedzeniu niejawnym, nie przysy³aj¹c akt s¹dowi odwo³aw-

czemu, uchyliæ to postanowienie i w miarê potrzeby sprawê roz-

14

B. Bladowski, Kierownictwo sêdziowskie postêpowaniem cywilnym, Nowe Prawo 1984, nr 4,

s. 30 i n.

szybkoϾ

postêpowania

102

poznaæ na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przys³u-

guj¹ œrodki odwo³awcze na zasadach ogólnych.

15

Zarzut niewa¿noœci opieraj¹cy siê na jednej z przyczyn nie-

wa¿noœci postêpowania (art. 379 i 1099 k.p.c.) powinien wynikaæ

wyraŸnie z treœci za¿alenia; nie ma natomiast znaczenia w braku

tego zarzutu okolicznoœæ, czy zachodzi rzeczywiœcie niewa¿noœæ

postêpowania. W danym wypadku chodzi o za¿alenie „oczywiœcie

uzasadnione”, w zwi¹zku z którym s¹d mo¿e ³atwo sam stwier-

dziæ swoje uchybienia i je usun¹æ.

16

Stwierdzenie w art. 395 § 2 k.p.c., ¿e s¹d pierwszej instancji

„mo¿e” rozstrzygn¹æ za¿alenie, nie oznacza zgody ustawodawcy

na mechaniczne, dowolne stosowanie tego przepisu w praktyce;

powinien on byæ wykorzystany, je¿eli tylko zachodz¹ ku temu okre-

œlone przes³anki i jeœli przyczyni siê to do przyspieszenia postêpo-

wania w sprawie. Przepis ten s¹d stosuje z urzêdu, a zatem nie jest

potrzebne zamieszczenie odpowiedniego wniosku w za¿aleniu.

17

Je¿eli s¹d na wyznaczonym posiedzeniu niejawnym zaniecha roz-

strzygniêcia za¿alenia — stwierdzaj¹c ¿e brak jest ku temu prze-

s³anek ustawowych — nie potrzebuje w tym przedmiocie wyda-

waæ osobnego postanowienia, a jedynie powinien daæ temu wyraz

w odpowiedniej notatce (art. 157 § 3 k.p.c.).

Rozstrzygniêcie za¿alenia przez s¹d pierwszej instancji na-

st¹piæ mo¿e jedynie na posiedzeniu niejawnym. Zarówno szcze-

gólny charakter art. 395 § 2 k.p.c., jak i jego ratio legis wy³¹cza w tym

wypadku mo¿liwoœæ stosowania przepisu art. 148 § 2 k.p.c., we-

d³ug którego rozprawa mo¿e byæ wyznaczona tak¿e wówczas, gdy

sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Je¿eli ist-

niej¹ uzasadnione w¹tpliwoœci co do zasadnoœci zarzutu niewa¿-

noœci postêpowania lub co do zasadnoœci za¿alenia, wymagaj¹ce

wyjaœnienia na rozprawie, przepis art. 395 § 2 k.p.c. nie ma zasto-

sowania i za¿alenie podlega przekazaniu do rozpoznania w³aœci-

wemu s¹dowi drugiej instancji.

Za¿alenie powinno zostaæ rozstrzygniête w zasadzie bez-

zw³ocznie, jednak¿e w tych wypadkach, w których dorêcza siê je

stronie przeciwnej, s¹d — zgodnie z zasad¹ wys³uchania stron —

powinien poczekaæ na ewentualn¹ odpowiedŸ na za¿alenie, która

mo¿e byæ wniesiona w terminie tygodniowym wprost do s¹du

odwo³awczego. S¹d ten w razie stwierdzenia, ¿e akta sprawy z za-

15

B. Bladowski, Rozpoznanie za¿alenia w postêpowaniu cywilnym, Nowe Prawo 1973, nr 5; glo-

sa do postanowienia SN z dnia 14 listopada 2001 r., II CZ 76/01, OSP 2003, poz. 75.

16

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 363 i 364.

17

Orzeczenie SN z dnia 6 listopada 1987 r., IV C 158/87, OSPiKA 1988, z. 4, poz. 97.

uwzglêdnienie

za¿alenia

103

¿aleniem nie zosta³y mu przedstawione przez s¹d pierwszej in-

stancji, powinien temu s¹dowi przes³aæ niezw³ocznie odpowiedŸ

na za¿alenie.

18

Niewa¿noœæ postêpowania stanowi wyodrêbnion¹, bez-

wzglêdn¹ podstawê zaskar¿enia, której stwierdzenie prowadzi

zawsze do uchylenia orzeczenia, niezale¿nie od jego zasadnoœci.

19

Z przyczyn niewa¿noœci wymienionych w art. 379 k.p.c. najczêœciej

wystêpuje pozbawienie strony mo¿noœci obrony swych praw, cze-

mu s¹d czêsto nie mo¿e zapobiec. Oczywistoœæ zasadnoœci za¿ale-

nia, daj¹ca podstawê do rozstrzygniêcia za¿alenia przez s¹d pierw-

szej instancji, zachodzi tylko wtedy, gdy dla ka¿dego prawnika jest

zupe³nie jasne, ¿e zaskar¿one postanowienie nie mo¿e byæ utrzy-

mane jako niew¹tpliwie sprzeczne z niepodlegaj¹cymi ró¿nej wy-

k³adni przepisami prawa.

20

S¹d pierwszej instancji nie jest uprawniony do oddalenia

za¿alenia; jeœli zarzuca ono niewa¿noœæ postêpowania, mo¿e je tyl-

ko uwzglêdniæ, uchylaj¹c zaskar¿one postanowienie. Artyku³ 395

§ 2 k.p.c. przewiduje rozstrzygniêcie sui generis, które jest zbli¿one

swym charakterem do orzeczenia kasatoryjnego. Rozstrzygniêcie

to w œwietle zdania drugiego tego przepisu, który dopuszcza na

zasadach ogólnych œrodki odwo³awcze jedynie od „ponownie wy-

danego postanowienia”, nie podlega zaskar¿eniu,

21

staje siê z chwil¹

wydania (formalnie) prawomocne (art. 363 § 1 k.p.c.), z t¹ te¿ chwil¹

staje siê skuteczne — w aspekcie prawa procesowego, w odniesie-

niu do ca³ego toku postêpowania albo tylko do pewnego stadium

tego postêpowania. Rozstrzygniêcie to decyduje w sposób nega-

tywny o bycie zaskar¿onego postanowienia, niweczy ex tunc jego

skutki prawne i otwiera drogê ewentualnej potrzebie ponownego

rozpoznania sprawy.

W art. 395 § 2 k.p.c. ustawodawca uregulowa³ sposób roz-

strzygniêcia za¿alenia przez s¹d pierwszej instancji podobnie do

sposobu rozstrzygniêcia przewidzianego w art. 386 § 2 i 3 k.p.c.

18

Dyspozycja art. 395 § 1 k.p.c. polecaj¹ca sk³adaæ odpowiedŸ na za¿alenie wprost w s¹dzie

odwo³awczym — w celu przyspieszenia postêpowania odwo³awczego — nie uwzglêdnia

ewentualnych komplikacji, jakie wynikn¹æ mog¹ na niekorzyœæ strony przeciwnej, gdy

wniesiona przez ni¹ odpowiedŸ na za¿alenie, bez jej winy wp³ynie do s¹du pierwszej in-

stancji ze znacznym nawet opóŸnieniem — ju¿ po rozstrzygniêciu za¿alenia w trybie art.

395 § 2 k.p.c.

19

W. Siedlecki, Niewa¿noœæ procesu cywilnego, Warszawa 1965, s. 111.

20

Mo¿e to tak¿e stwierdziæ s¹d drugiej instancji (uchwa³a SN z dnia 23 kwietnia 1993 r., III

CZP 43/93, OSNCP 1993, poz. 214).

21

Orzeczenie SN z dnia 18 stycznia 1974 r., I CZ 179/73 z glos¹ B. Bladowskiego: Nowe Pra-

wo 1975, nr 10–11; postanowienie SN z dnia 20 maja 1999 r., II UZ 58/99, Palestra 2000,

z. 11–12.

oczywista

zasadnoϾ

za¿alenia

104

dla s¹du odwo³awczego, a wiêc w miarê potrzeby s¹d pierwszej

instancji — zgodnie z art. 397 § 2 k.p.c. — zniesie postêpowanie

w zakresie dotkniêtym niewa¿noœci¹, odrzuci pozew albo umorzy

postêpowanie. W wypadku uwzglêdnienia za¿alenia, jako oczywi-

œcie uzasadnionego, s¹d pierwszej instancji powinien uchyliæ za-

skar¿one postanowienie dotycz¹ce wspó³uczestników materialnych,

którzy nie wnieœli za¿alenia (art. 378 § 2 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

Natomiast w razie stwierdzenia, ¿e przyczyna niewa¿noœci doty-

czy tylko ¿al¹cego siê wspó³uczestnika, s¹d nie uchyli zaskar¿one-

go postanowienia w stosunku do pozosta³ych.

Przy rozpoznawaniu za¿alenia s¹d pierwszej instancji nie

orzeka o kosztach procesu, gdy¿ rozstrzygniêcie za¿alenia w tym

wypadku nie koñczy sprawy w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.); zgodnie

z zasad¹ unifikacji kosztów procesowych nale¿y o nich rozstrzyg-

n¹æ w orzeczeniu koñcowym.

22

Postanowienie s¹du pierwszej in-

stancji przewidziane w art. 395 § 2 k.p.c. nie podlega zaskar¿eniu,

a wiêc nie wymaga uzasadnienia; jako wydane na posiedzeniu nie-

jawnym, dorêcza siê je z urzêdu obu stronom, chyba ¿e przepis

szczególny stanowi inaczej (art. 357 § 2 i art. 740 § 1 k.p.c.).

23

Rozstrzygaj¹c za¿alenie, s¹d pierwszej instancji stosuje prze-

pisy o postêpowaniu za¿aleniowym, przy czym w myœl art. 397 § 2

i art. 391 k.p.c. stosuje odpowiednio przepisy o postêpowaniu ape-

lacyjnym i postêpowaniu pierwszoinstancyjnym.

Uchylenie zaskar¿onego postanowienia przez s¹d pierwszej

instancji, który je wyda³, czêsto rozwi¹zuje zagadnienie, którego

za¿alenie dotyczy. Tak jest na przyk³ad w razie uchylenia zarz¹-

dzenia o zwrocie pozwu, uchylenia postanowienia o cofniêciu zwol-

nienia od kosztów s¹dowych, o zawieszeniu postêpowania z urzêdu,

o odmowie uzasadnienia orzeczenia. Natomiast w razie stwierdze-

nia niewa¿noœci postêpowania oraz w sytuacji, gdy zaskar¿onym

postanowieniem rozstrzygniêto negatywnie o ¿¹daniu skar¿¹cego

lub pozytywnie o ¿¹daniu strony przeciwnej (np. co do przyzna-

nia zwolnienia od kosztów s¹dowych, nadania rygoru natychmia-

stowej wykonalnoœci, odmowy odrzucenia pozwu) zajdzie koniecz-

noϾ rozpoznania danego incydentalnego zagadnienia od nowa.

Kontynuuj¹c w tym celu postêpowanie, s¹d powinien usun¹æ te

wszystkie uchybienia, których stwierdzenie przy rozstrzygniêciu

za¿alenia spowodowa³o uchylenie poprzednio wydanego posta-

nowienia.

22

T. Bukowski, Rozstrzygniêcie o kosztach procesu cywilnego, Warszawa 1971, s. 173–175.

23

Uchwa³a SN z dnia 24 listopada 1995 r., III CZP 167/95, OSNC 1996, poz. 37.

105

Rozdzia³ pi¹ty

ROZPOZNANIE ZA¯ALENIA PRZEZ S¥D DRUGIEJ

INSTANCJI

1. Postêpowanie wstêpne

S¹d pierwszej instancji po przeprowadzeniu postêpowania

instrukcyjnego nad za¿aleniem i stwierdzeniu, ¿e jako odpowia-

daj¹ce wszelkim wymaganym przez kodeks przes³ankom jego do-

puszczalnoœci nadaje siê ono do merytorycznego rozpoznania przez

s¹d drugiej instancji przedstawia temu s¹dowi akta sprawy wraz

z za¿aleniem, je¿eli oczywiœcie nie rozstrzygn¹³ go sam w trybie

art. 395 § 2 k.p.c. Z t¹ te¿ chwil¹ nastêpuje przeniesienie postêpo-

wania odwo³awczego z s¹du a quo do s¹du ad quem.

Za¿alenie wniesione na postanowienie s¹du wezwanego (art.

235 k.p.c.), wydane w zakresie objêtym zleceniem, podlega rozpo-

znaniu przez s¹d drugiej instancji w³aœciwy dla tego s¹du wezwa-

nego, a nie dla s¹du orzekaj¹cego, który zleci³ przeprowadzenie

dowodu.

1

Jednak¿e stwierdzenie przez s¹d pierwszej instancji, ¿e po-

stêpowanie wstêpne da³o wynik pozytywny, nie wi¹¿e bynajmniej

s¹du odwo³awczego i nie stanowi wystarczaj¹cej przes³anki do roz-

poznania za¿alenia.

2

Uznaj¹c wnikliwe i dok³adne badanie prze-

s³anek za¿alenia, a zw³aszcza jego wymagañ formalnych, za jeden

z g³ównych elementów koncentruj¹cych postêpowanie odwo³awcze,

kodeks nak³ada ten obowi¹zek na s¹d pierwszej i drugiej instancji.

W rezultacie nastêpuje powtórzenie postêpowania instrukcyjnego

1

Orzeczenie SN z dnia 7 stycznia 1969 r., II CZ 209/68, OSNCP 1969, poz. 120.

2

Stwierdzenie dopuszczalnoœci za¿alenia nie wymaga wydania przez s¹d odrêbnej decy-

zji; mieœci siê ono implicite w fakcie przedstawienia przez s¹d pierwszej instancji akt spra-

wy s¹dowi odwo³awczemu, a je¿eli chodzi o ten ostatni s¹d — w podjêciu czynnoœci

zmierzaj¹cych bezpoœrednio do merytorycznego rozpoznania za¿alenia.

powtórzenie

czynnoœci

wstêpnych

106

przed s¹dem odwo³awczym, który sprawdza prawid³owoœæ i zu-

pe³noœæ dokonanych ju¿ w s¹dzie pierwszej instancji czynnoœci

wstêpnych oraz wydanych przez ten s¹d postanowieñ wpadko-

wych, pozostaj¹cych w zwi¹zku z dopuszczalnoœci¹ za¿alenia.

S¹d drugiej instancji na posiedzeniu niejawnym odrzuci za-

¿alenie, je¿eli podlega³o ono ju¿ odrzuceniu przez s¹d pierwszej

instancji (art. 373 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.), a wiêc je¿eli nie odpo-

wiada³o wszystkim przes³ankom dopuszczalnoœci lub gdy uchybie-

nie niektórym z tych przes³anek sanowane zosta³o wadliw¹ decy-

zj¹ s¹du; tego rodzaju decyzje bowiem podlegaj¹ równie¿ kontroli

w toku powtarzanego postêpowania instrukcyjnego. Przyk³adowo,

s¹d odwo³awczy odrzuci za¿alenie, je¿eli s¹d pierwszej instancji

bezpodstawnie przywróci³ termin do jego wniesienia.

3

Przywróce-

nie terminu bez podstawy prawnej jest jednoznaczne z prolongat¹

terminu ustawowego, nie mo¿e wiêc ono nast¹piæ bez istnienia ku

temu przes³anek ustawowych. Uprawnienie s¹du odwo³awczego

do poddania kontroli postanowieñ tego rodzaju pozostaje poza

unormowaniem zawartym w art. 380 k.p.c., który ma na wzglê-

dzie tylko postanowienia poprzedzaj¹ce wydanie zaskar¿onego

orzeczenia, a nie te postanowienia, które powziête zosta³y po jego

wydaniu. Te ostatnie wymienione postanowienia podlegaj¹ kon-

troli s¹du drugiej instancji tylko na skutek za¿alenia danej strony,

a nie na skutek zarzutu strony przeciwnej, która nie wnios³a œrodka

odwo³awczego.

Jeœli s¹d drugiej instancji dostrze¿e w za¿aleniu braki, które

nadaj¹ siê do usuniêcia, jednak¿e strona nie by³a do tego wezwa-

na, za¿¹da ich usuniêcia. W razie nieusuniêcia braków w wyzna-

czonym terminie za¿alenie podlega odrzuceniu.

Jednak¿e bez wzywania do uiszczenia op³aty s¹dowej pod-

legaæ bêdzie za¿alenie odrzuceniu, gdy wniesione zosta³o przez

adwokata, radcê prawnego lub rzecznika patentowego b¹dŸ wnie-

sione zosta³o w postêpowaniu w sprawach gospodarczych tak¿e

wówczas, gdy przedsiêbiorcy nie reprezentuje adwokat lub radca

prawny (art. 130

2

§ 3–5 k.p.c.). Wymienionych regu³ nie stosuje siê

jednak, gdy obowi¹zek uiszczenia op³aty stosunkowej powsta³ na

skutek sprawdzenia przez s¹d wskazanej przez stronê wartoœci

przedmiotu zaskar¿enia.

Po dokonaniu niezbêdnych czynnoœci instrukcyjnych nad

za¿aleniem nast¹piæ powinno dorêczenie skar¿¹cemu odpisu od-

3

Uchwa³a SN z dnia 30 stycznia 1968 r., III CZP 77/76, OSNCP 1968, poz. 222.

odrzucenie

za¿alenia

107

powiedzi na za¿alenie, które strona przeciwna sk³ada wprost w s¹-

dzie drugiej instancji (art. 395 § 1 k.p.c.). Wniesienie odpowiedzi

na za¿alenie pozostawione jest uznaniu strony przeciwnej, która

poza t¹ form¹ ma ponadto mo¿noœæ wypowiedzieæ siê w zwi¹zku

z za¿aleniem w innym piœmie procesowym.

OdpowiedŸ na za¿alenie spe³niaæ ma warunki formalne

przewidziane dla pisma procesowego (art. 126 k.p.c.), a jej treœæ

powinna zawieraæ ustosunkowanie siê strony przeciwnej do wnios-

ków i zarzutów skar¿¹cego. Strona ta bêdzie z zasady wnosiæ o od-

dalenie lub odrzucenie za¿alenia i ewentualnie o zas¹dzenie na jej

rzecz od przeciwnika kosztów postêpowania odwo³awczego. Nie

mo¿e ona natomiast wnosiæ o zmianê lub uchylenie na jej korzyœæ

zaskar¿onego postanowienia, albowiem kodeksowi nie jest znana

instytucja za¿alenia wzajemnego.

Termin do wniesienia odpowiedzi na za¿alenie jest tygodnio-

wy i biegnie od chwili dorêczenia za¿alenia. Nie mo¿na jednak

przyj¹æ, aby s¹d móg³ odrzuciæ spóŸnion¹ odpowiedŸ na za¿ale-

nie. Po pierwsze, kodeks nie przewiduje wyraŸnie odrzucenia spóŸ-

nionej odpowiedzi na za¿alenie, jak to czyni odnoœnie do œrodków

zaskar¿enia, a tak¿e wniosku o przywrócenie terminu oraz ¿¹da-

nia uzasadnienia wyroku; po drugie, przes³anka „spóŸnienia” nie

uzasadnia zarz¹dzenia zwrotu odpowiedzi jako pisma procesowe-

go na podstawie art. 130 k.p.c. Nastêpnie, skoro mo¿liwa jest wy-

miana w postêpowaniu odwo³awczym dalszych pism procesowych,

poza za¿aleniem i odpowiedzi¹ na nie, nic nie stoi na przeszko-

dzie, aby potraktowaæ tak¹ spóŸnion¹ odpowiedŸ na za¿alenie jako

pismo procesowe i w konsekwencji uwzglêdniæ treœæ tego pisma

przy rozpoznawaniu za¿alenia. Wydaje siê, ¿e ratio legis omawia-

nego przepisu, maj¹cego charakter porz¹dkowy, ma na celu zmo-

bilizowanie strony przeciwnej do przyspieszenia koncentracji

materia³u procesowego w postêpowaniu odwo³awczym i to pod

rygorem, ¿e w razie uchybienia przewidzianemu tygodniowemu

terminowi za¿alenie mo¿e zostaæ rozpoznane przez s¹d bez wziê-

cia pod uwagê jej stanowiska co do zasadnoœci za¿alenia tej strony,

co — dopiero poœrednio — mo¿e spowodowaæ dla niej niekorzyst-

ne skutki, wynikaj¹ce ju¿ z treœci samego orzeczenia.

Odpisy odpowiedzi na za¿alenie dorêcza siê skar¿¹cemu,

a tak¿e tym osobom, którym — poza wnosz¹cym odpowiedŸ —

dorêczone zosta³y odpisy za¿alenia. Poniewa¿ przy tym kodeks

nie przewiduje wy³¹cznoœci s¹du w dorêczaniu odpowiedzi na za-

¿alenie — jak to ma miejsce przy dorêczeniu samego za¿alenia —

odpowiedŸ na

za¿alenie

dorêczenie

odpowiedzi

108

to jej odpisy mog¹ adwokaci i radcy prawni dorêczaæ sobie bezpo-

œrednio, za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty dorêcze-

nia (art. 132 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

W razie cofniêcia za¿alenia s¹d drugiej instancji umarza po-

stêpowanie za¿aleniowe i ewentualnie orzeka o kosztach, jak przy

cofniêciu pozwu; zaskar¿one postanowienie staje siê wtedy pra-

womocne (art. 391 § 2 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

4

Cofniêcie za¿a-

lenia jest jednym z wypadków cofniêcia przez stronê ¿¹dania ochro-

ny prawnej, ¿¹dania koniecznego dla kontynuowania postêpowa-

nia odwo³awczego w celu obalenia orzeczenia wydanego przez s¹d

pierwszej instancji. Tego rodzaju czynnoϾ procesowa jako prowa-

dz¹ca do uprawomocnienia siê zaskar¿onego orzeczenia, co z re-

gu³y korzystne jest dla strony przeciwnej, nie wymaga jej zgody.

Cofniêcie za¿alenia, jako czynnoœæ dyspozycyjna strony, nie podle-

ga w zasadzie kontroli s¹du. Wyj¹tkowo, w sprawach z zakresu

prawa pracy i ubezpieczeñ spo³ecznych dopuszczalnoœæ cofniêcia

za¿alenia podlega takiej kontroli — z punktu widzenia s³usznego

interesu pracownika lub ubezpieczonego (art. 469 k.p.c.).

5

Tak jak

za¿alenie mo¿e wywrzeæ skutek procesowy pod warunkiem wp³y-

niêcia do s¹du, tak równie¿ cofniêcie za¿alenia mo¿e osi¹gn¹æ za-

mierzony przez stronê cel, gdy zostanie wniesione do s¹du; skutki

cofniêcia biegn¹ dopiero od wniesienia odpowiedniego pisma pro-

cesowego. Natomiast — jako sprzeczna z zasad¹ dyspozycyjnoœci

stron, a tak¿e z naczeln¹ zasad¹ procesow¹ prawdy obiektywnej

— nie wywo³uje skutków procesowych pozas¹dowa umowa stron,

w której jedna z nich zobowi¹zuje siê cofn¹æ wniesione przez sie-

bie za¿alenie.

6

Poza umorzeniem postêpowania odwo³awczego na skutek

cofniêcia za¿alenia, s¹d umorzy to postêpowanie równie¿ z innych

przyczyn — zw³aszcza gdy sta³o siê ono bezprzedmiotowe (co jed-

nak z zasady nast¹pi ju¿ w postêpowaniu wstêpnym przed s¹dem

pierwszej instancji, który z kolei raczej wyj¹tkowo umorzy postê-

powanie na skutek cofniêcia za¿alenia) oraz w nastêpstwie uprzed-

niego zawieszenia tego postêpowania (o czym bêdzie jeszcze mowa

ni¿ej).

4

S. Hanausek, Orzeczenie s¹du rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 182.

5

Orzeczenia SN: z dnia 17 stycznia 1997 r., I PKN 46/96, OSNCP 1997, poz. 318 i z dnia 13

grudnia 2001 r., IV CKN 2002, poz. 125; R. Wiêckowski, Cofniêcie apelacji i kasacji, Przegl¹d

S¹dowy 2002, nr 7–8, s. 158.

6

Orzeczenie SN z dnia 15 czerwca 1965 r., I CZ 62/65, OSPiKA 1966, poz. 91.

cofniêcie

za¿alenia

umorzenie

postêpowania

109

Jeœli postanowienie o odrzuceniu za¿alenia lub umorzenia

postêpowania za¿aleniowego jednoczeœnie koñczy postêpowanie

w sprawie, to nale¿y w nim rozstrzygn¹æ o kosztach procesu (art.

108 § 1 k.p.c.).

Kodeks nie reguluje odrêbnie zawieszenia postêpowania

w drugiej instancji, a zatem stosuje siê w tej mierze odpowiednio

przepisy o postêpowaniu przed s¹dem pierwszej instancji (art. 391

§ 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

Nie bêdzie mia³ zastosowania art. 177 § 1 pkt 2 k.p.c. w wy-

padku zaskar¿enia postanowienia koñcz¹cego postêpowanie

w sprawie lub innego postanowienia wydanego ju¿ po zamkniêciu

rozprawy w pierwszej instancji, gdy¿ tylko do tej chwili dopusz-

czalna jest interwencja g³ówna (art. 75 k.p.c.). Wyj¹tkowo tylko mo¿e

byæ aktualny w postêpowaniu za¿aleniowym pkt 6 art. 177 § 1 k.p.c.,

gdy¿ ka¿da ze stron ma obowi¹zek informowania s¹du o zmianie

swego miejsca zamieszkania i jeœli tego nie uczyni, pisma dla niej

przeznaczone pozostawia siê w aktach sprawy ze skutkiem dorê-

czenia (art. 136 § 2 k.p.c.). Zastosowanie jednak tego przepisu bê-

dzie wy³¹czone, jeœli oka¿e siê, ¿e pierwsze dorêczenie stronie pisma

(np. odpisu za¿alenia) przez s¹d pierwszej instancji by³o wadliwe.

Natomiast odpowiednie zastosowanie znajd¹ pozosta³e przepisy

— zarówno z zakresu zawieszenia postêpowania, jak i podjêcia oraz

umorzenia zawieszonego postêpowania (przewidziane w procesie

i maj¹ce odpowiednie zastosowanie w pozosta³ych postêpowaniach

— z mocy art. 13 § 2 k.p.c. — oraz przewidziane szczegó³owo w tych

postêpowaniach, zw³aszcza w postêpowaniu egzekucyjnym).

Jeœli chodzi o zawieszenie postêpowania z przyczyn preju-

dycjalnoœci (art. 177 § 1 pkt 1–4 k.p.c.), to mo¿e ono nast¹piæ tylko

wyj¹tkowo, przy czym wyraŸnie uznaæ je nale¿y za niedopusz-

czalne na przyk³ad w wypadku zabezpieczenia roszczenia oraz za-

skar¿enia postanowienia w przedmiocie zawieszenia postêpowa-

nia w sprawie. Postêpowanie za¿aleniowe powinno cechowaæ siê

zawsze szybkoœci¹, dla której — jak i dla koncentracji materia³u

procesowego — istotn¹ przeszkodê stanowi zawieszenie postêpo-

wania. Natomiast powy¿sze obiekcje nie bêd¹ ju¿ mia³y takiego

znaczenia w wypadku zawieszenia postêpowania na zgodny wnio-

sek stron (art. 178 k.p.c.), zw³aszcza jeœli prowadz¹ one ze sob¹

pertraktacje ugodowe. S¹d musi i w tym wypadku zachowaæ ostro¿-

noœæ, gdy¿ wniosek o zawieszenie postêpowania mo¿e zmierzaæ

na przyk³ad do obejœcia przepisu art. 203 § 4 k.p.c.

zawieszenie

postêpowania

110

S¹d drugiej instancji umorzy postêpowanie zawieszone na

zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy oraz z przy-

czyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., je¿eli wniosek o podjê-

cie postêpowania nie zosta³ zg³oszony w ci¹gu trzech lat od daty

postanowienia o zawieszeniu, jak równie¿ w razie stwierdzenia

braku nastêpcy prawnego strony, która utraci³a zdolnoœæ s¹dow¹,

a w ka¿dym razie po up³ywie trzech lat od daty postanowienia

o zawieszeniu postêpowania z tej przyczyny (art. 182 § 1 k.p.c.).

Umorzenie postêpowania za¿aleniowego powoduje uprawomoc-

nienie siê zaskar¿onego postanowienia, jednak¿e w wypadku wnie-

sienia za¿alenia na postanowienie koñcz¹ce postêpowanie w spra-

wie o uniewa¿nienie ma³¿eñstwa lub o rozwód oraz o ustalenie

nieistnienia ma³¿eñstwa, postêpowanie umarza siê w ca³oœci, tj.

w obu instancjach (art. 182 § 3 k.p.c.).

7

Z umorzeniem postêpowa-

nia umarzaj¹ siê nawzajem koszty stron w drugiej instancji; je¿eli

jednak nast¹pi³o umorzenie postêpowania w ca³oœci, umorzeniu

podlegaj¹ te¿ koszty ca³ego postêpowania (art. 182 § 4 k.p.c.).

Po przeprowadzeniu postêpowania wstêpnego i stwierdze-

niu, ¿e za¿alenie odpowiada wszystkim przes³ankom jego dopusz-

czalnoœci, s¹d powinien rozstrzygn¹æ za¿alenie bez uzasadnionej

zw³oki. Pewna nieznaczna zreszt¹ zw³oka uzasadniona bêdzie

zw³aszcza koniecznoœci¹ czekania na ewentualne wp³yniêcie, a na-

stêpnie rozstrzygniêcie œrodka odwo³awczego strony przeciwnej

na orzeczenie rozstrzygaj¹ce co do istoty sprawy lub postanowie-

nie koñcz¹ce postêpowanie w sprawie w sytuacji, gdy skar¿¹cy

wniós³ za¿alenie co do kwestii incydentalnej objêtej orzeczeniem

rozstrzygaj¹cym co do istoty sprawy lub koñcz¹cym postêpowa-

nie w sprawie. Na przyk³ad nie bêdzie mo¿na rozpoznaæ za¿alenia

strony na postanowienie o kosztach procesu, zawarte w orzecze-

niu rozstrzygaj¹cym co do istoty sprawy lub koñcz¹cym postêpo-

wanie w sprawie do czasu uprawomocnienia siê tej czêœci orzecze-

nia (na skutek up³ywu terminu do jego zaskar¿enia lub negatyw-

nego za³atwienia wniesionego od niego œrodka odwo³awczego).

Koszty procesu zale¿¹ bowiem od ostatecznego wyniku postêpo-

wania i sprzeczna z zasad¹ praworz¹dnoœci, a przy tym paradok-

salna by³aby sytuacja, w której s¹d odwo³awczy najpierw przys¹-

dza stronie koszty procesu od przeciwnika, a nastêpnie oddala jej

roszczenie g³ówne lub odrzuca pozew. W wypadku uchylenia za-

skar¿onego orzeczenia co do istoty sprawy lub koñcz¹cego postê-

7

W. Broniewicz, Umorzenie postêpowania w procesie cywilnym (w:) Ksiêga pami¹tkowa ku czci

Kamila Stefki, Warszawa–Wroc³aw 1967, s. 44.

szybkoϾ

postêpowania

111

powanie w sprawie i przekazania sprawy do ponownego rozpo-

znawania, postêpowanie za¿aleniowe — w przedstawionym przy-

k³adzie — podlegaæ bêdzie umorzeniu, jako bezprzedmiotowe.

W celu rozpoznania za¿alenia przez s¹d przewodnicz¹cy

wydzia³u kieruje sprawê z regu³y na posiedzenie niejawne, a tylko

wyj¹tkowo wyznacza rozprawê, jeœli na przyk³ad istnieje potrzeba

przeprowadzenia dowodów osobowych (art. 148 § 2, art. 149 § 1

i art. 382 w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 1 i 2 k.p.c., § 63 ust. 1 pkt 4

reg.).

Jeœli w jednej sprawie wp³ynê³o mniej wiêcej jednoczeœnie

kilka za¿aleñ, po¿¹dane jest wyznaczenie posiedzenia dla ³¹czne-

go ich rozpoznania (art. 219 w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

Przewodnicz¹cy — jednoczeœnie z wyznaczeniem posiedze-

nia — wyznacza sêdziego sprawozdawcê spoœród cz³onków sk³a-

du orzekaj¹cego (§ 63 ust. 1 pkt 2 reg.). Z funkcj¹ t¹ wi¹¿e siê wiele

szczególnych obowi¹zków i uprawnieñ dotycz¹cych wydania orze-

czenia, o czym ni¿ej bêdzie mowa.

8

2. Zakres rozpoznawania sprawy

Pojêcie zakresu rozpoznania s¹du drugiej instancji obejmuje

wszystko to, co mo¿e byæ przedmiotem rozpoznania tego s¹du

w sprawie.

9

Ze wzglêdu na merytoryczny, a zarazem akcesoryjny

charakter postêpowania za¿aleniowego, zw³aszcza w wypadkach

rozstrzygania w tym postêpowaniu kwestii incydentalnych, nie

mo¿na w odniesieniu do granic za¿alenia — szczególnie przed-

miotowych — przywi¹zywaæ tak wielkiej wagi jak do granic ape-

lacji. Najczêœciej celem postêpowania odwo³awczego, wszczêtego

na skutek wniesienia za¿alenia, jest usuniêcie w³aœnie wszelkich

przeszkód formalnych, które zamykaj¹ drogê wydaniu orzeczenia

co do istoty sprawy.

Z zasady zakres rozpoznania za¿alenia przez s¹d odwo³aw-

czy odpowiada treœci rozstrzygniêcia zawartego w zaskar¿onym

postanowieniu (zarz¹dzeniu) s¹du pierwszej instancji.

10

Taka jest

sytuacja na przyk³ad w razie wniesienia za¿alenia: na zarz¹dzenie,

którego przedmiotem jest zwrot pozwu; na postanowienie, którym

8

B. Bladowski, Kierownictwo sêdziowskie postêpowaniem cywilnym, Nowe Prawo 1984, nr 4,

s. 32.

9

B. Bladowski, Wydanie wyroku w procesie cywilnym, Nowe Prawo 1983, nr 11–12.

10

W. Siedlecki, System prawa procesowego cywilnego, Wroc³aw 1986, t. III, s. 367.

posiedzenie

niejawne

sêdzia

sprawozdawca

112

oddalono opozycjê przeciwko wst¹pieniu interwenienta uboczne-

go oraz nie dopuszczono interwenienta do udzia³u w sprawie wsku-

tek uwzglêdnienia opozycji; na postanowienie skazuj¹ce osobê trze-

ci¹ na grzywnê. W wypadku natomiast wniesienia za¿alenia tylko

przez powoda od postanowienia dotycz¹cego cofniêcia zwolnie-

nia od kosztów obu stronom lub przez œwiadka od postanowienia

zarz¹dzaj¹cego jego przymusowe sprowadzenie i jednoczeœnie ska-

zuj¹cego na grzywnê albo przez d³u¿nika — na zarz¹dzenie tym-

czasowe, które w ró¿ny sposób zobowi¹zuje kilku d³u¿ników, za-

kres treœci rozstrzygniêcia zawartego w zaskar¿onym postanowieniu

jest szerszy od dopuszczalnego zakresu rozpoznania s¹du odwo-

³awczego. Poza tym przedmiotem zaskar¿enia nie mo¿e byæ to,

o czym s¹d w swym postanowieniu w ogóle nie rozstrzygn¹³ —

ani pozytywnie, ani negatywnie. W takim bowiem razie strona mo¿e

jedynie poprzez wniosek o uzupe³nienie postanowienia zmierzaæ

do wywo³ania dodatkowego rozstrzygniêcia s¹du w okreœlonym

przedmiocie (np. co do kosztów procesu, nadania wyrokowi rygo-

ru natychmiastowej wykonalnoœci). S¹d odwo³awczy w ¿adnej spra-

wie, wiêc równie¿ w sprawie, której zakres nie zale¿y od treœci ¿¹-

dania pozwu (wniosku), nie mo¿e orzekaæ co do kwestii, która nie

by³a przedmiotem rozstrzygniêcia s¹du pierwszej instancji. Roz-

poznanie s¹du obejmuje zasadniczo tylko to rozstrzygniêcie lub tê

jego czêœæ, która odnosi siê bezpoœrednio do tego podmiotu postê-

powania, z inicjatywy którego wniesione zosta³o za¿alenie i na rzecz

tego podmiotu oddzia³uje bezpoœrednio orzeczenie wydane przez

s¹d odwo³awczy.

Zgodnie z zasad¹ dyspozycyjnoœci (rozporz¹dzalnoœci) stron

i wynikaj¹c¹ z niej regu³¹ rozpoznawania spraw w postêpowaniu

odwo³awczym w ramach zaskar¿enia (ne procedat iudex ex officio, ne

eat iudex ultra petita partium) na pojêcie zaskar¿enia postanowienia

w drodze za¿alenia sk³ada siê wy³¹cznie wniosek skar¿¹cego,

wyznaczaj¹cy zarówno przedmiotowe, jak i podmiotowe granice

zaskar¿enia, a w konsekwencji wyznaczaj¹cy równie¿ takie grani-

ce rozpoznania sprawy przez s¹d (art. 378 § 1 w zw. z art. 397 § 2

i art. 394 § 3 k.p.c.). Zwi¹zanie s¹du odwo³awczego granicami wnios-

ku nie dopuszcza — poza wyj¹tkami, o których bêdzie dalej mowa

— wyjœcia poza te granice ani na korzyœæ, ani na niekorzyœæ skar-

¿¹cego. Trzeba jednak stwierdziæ, ¿e s¹d odwo³awczy nie jest zwi¹-

zany treœci¹ wniosku skar¿¹cego co do samego sposobu rozstrzyg-

niêcia za¿alenia, a wiêc zmiany lub uchylenia zaskar¿onego po-

stanowienia (art. 394 § 3 k.p.c.); wniosek ten mo¿e zostaæ zreszt¹

treϾ

zaskar¿onego

postanowienia

zakres

rozpoznania

wniosek

skar¿¹cego

113

zmieniony przez skar¿¹cego w granicach zaskar¿enia, a¿ do chwi-

li rozstrzygniêcia za¿alenia.

Obowi¹zek rozpoznania sprawy w granicach za¿alenia ozna-

cza zakaz wykraczania przez s¹d drugiej instancji poza te granice

oraz nakaz rozwa¿enia wszystkich podniesionych w za¿aleniu za-

rzutów i wniosków.

Jeœli s¹d stwierdzi z urzêdu, ¿e postêpowanie przed s¹dem

pierwszej instancji jest dotkniête niewa¿noœci¹ (art. 378 § 1 w zw.

z art. 397 § 2 k.p.c.), w takim wypadku zaskar¿one postanowienie

podlega uchyleniu; nie mo¿e natomiast zostaæ wydane postano-

wienie reformatoryjne.

11

S¹d mo¿e wyjœæ poza podmiotowe granice zaskar¿enia i roz-

poznaæ z urzêdu sprawê tak¿e na rzecz wspó³uczestników, którzy

nie wnieœli za¿alenia w wypadku tzw. wspó³uczestnictwa mate-

rialnego (art. 378 § 2 w zw. z art. 72 § 1 pkt 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

Postanowienie zaskar¿one przez jednego ze wspó³uczestników

materialnych nie uprawomocnia siê tak¿e w stosunku do pozosta-

³ych.

12

Wyj¹tek przewidziany w art. 378 § 2 k.p.c. dotyczy wypad-

ku wspó³uczestnictwa materialnego niejednolitego, zachodz¹cego

miêdzy kilkoma osobami wystêpuj¹cymi po tej samej stronie pro-

cesowej, gdy¿ miêdzy przeciwnikami procesowymi nie mo¿e byæ

sytuacji, aby prawa i obowi¹zki, w zakresie stosunku prawnego

objêtego sporem, by³y im wspólne; s¹ one z istoty rzeczy przeciw-

stawne. Przepis ten nie daje podstawy do traktowania œrodka od-

wo³awczego jako wniesionego tak¿e na rzecz pozosta³ych wspó³-

uczestników, lecz przewiduje tylko prawo s¹du odwo³awczego do

rozpoznania sprawy z urzêdu równie¿ na rzecz tych, którzy orze-

czenia nie zaskar¿yli. Powy¿szego przepisu nie nale¿y przy tym

rozumieæ w ten sposób, aby dopuszczalna by³a zmiana lub uchyle-

nie zaskar¿onego postanowienia w stosunku do innych wspó³-

uczestników, chocia¿ oddalone zosta³o za¿alenie wspó³uczestnika,

który zaskar¿y³ postanowienie, ratio legis bowiem tego przepisu

jest w³aœnie unikniêcie sprzecznych rozstrzygniêæ w stosunku do

osób, które ³¹czy wspó³uczestnictwo materialne. Natomiast w wy-

padku wspó³uczestnictwa materialnego jednolitego czynnoœci

wspó³uczestników dzia³aj¹cych s¹ skuteczne wobec niedzia³aj¹cych,

a zatem zaskar¿enie postanowienia przez jednego wspó³uczestni-

11

Postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004, poz. 161; B. Bla-

dowski, Nowy system odwo³awczy w postêpowaniu cywilnym, Zielona Góra 1996, s. 97.

12

Uchwa³a SN z dnia 21 listopada 1995 r., III CZP 162/95, OSNC 1996, poz. 34.

wyj¹tki od

zwi¹zania

wspó³uczestnic-

two

114

ka jednolitego wywo³uje taki skutek, jak gdyby wszyscy wspó³-

uczestnicy orzeczenie to zaskar¿yli (art. 73 § 2 k.p.c.). W wypadku

tego rodzaju wspó³uczestnictwa s¹d musi (a nie jak przy wspó³-

uczestnictwie materialnym — mo¿e) obj¹æ swym rozpoznaniem

wszystkich wspó³uczestników.

13

Niedopuszczalne natomiast by³o-

by wzruszenie zaskar¿onego postanowienia w stosunku do wspó³-

uczestnika niewnosz¹cego za¿alenia, gdy nastêpuje oddalenie za-

¿alenia wspó³uczestnika, który zaskar¿y³ postanowienie.

14

Rozpoznaniu s¹du drugiej instancji podlegaj¹ tylko orzecze-

nia nieprawomocne. Od zasady wyra¿onej w art. 363 § 1 k.p.c., ¿e

orzeczenie s¹du staje siê prawomocne, je¿eli nie przys³uguje od

niego œrodek odwo³awczy, § 3 tego przepisu dopuszcza wyj¹tek,

pozostaj¹cy w zwi¹zku z omówionymi wypadkami zwolnienia

s¹du od zwi¹zania granicami zaskar¿enia — pod wzglêdem przed-

miotowym — stanowi¹c ¿e niezaskar¿ona czêœæ orzeczenia — mimo

up³ywu terminu do zaskar¿enia — nie staje siê prawomocna dopó-

ty, dopóki s¹d drugiej instancji mo¿e z urzêdu rozpoznaæ sprawê

tak¿e w tej czêœci. W konsekwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e ta niezaskar-

¿ona czêœæ postanowienia uprawomocni siê dopiero z chwil¹ od-

dalenia za¿alenia w ca³oœci przez s¹d odwo³awczy lub te¿ ipso facto

z chwil¹ wydania przez s¹d innego rozstrzygniêcia — tylko w gra-

nicach zaskar¿enia — koñcz¹cego postêpowanie w drugiej instancji.

Jest to oczywiste w wypadku orzeczenia reformatoryjnego; z kolei

w razie uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponow-

nego rozpoznania s¹d pierwszej instancji nie mo¿e ju¿ rozpoznaæ

sprawy ponownie w pe³nym zakresie, lecz tylko w tym, w jakim

zosta³a mu ona przekazana.

Praktyczne wykorzystanie mo¿liwoœci wyjœcia s¹du odwo-

³awczego poza granice zaskar¿enia wystêpuje zazwyczaj przy roz-

poznaniu apelacji i tylko wyj¹tkowo jest aktualne przy rozpozna-

waniu za¿alenia, którego granice — jak to ju¿ zaznaczono na wstêpie

— odpowiadaj¹ z zasady treœci rozstrzygniêcia zawartego w za-

skar¿onym postanowieniu. Bêdzie to mo¿liwe na przyk³ad w sy-

tuacji, gdy powód, zaskar¿aj¹cy postanowienie zabezpieczaj¹ce jego

roszczenie alimentacyjne do wysokoœci kwoty 500 z³ tymczasowej

renty miesiêcznej, domaga siê podwy¿szenia tej renty do wysoko-

œci 600 z³, chocia¿ pocz¹tkowo we wniosku o zabezpieczenie wy-

mieni³ kwotê 700 z³ (granice przedmiotowe za¿alenia); gdy jeden

13

Uchwa³a SN z dnia 12 czerwca 1967 r., III CZP 25/67, OSNCP 1968, poz. 57.

14

Orzeczenie SN z dnia 26 stycznia 1972 r., II CR 606/71 z glos¹ S. W³odyki: OSPiKA 1973,

poz. 121.

115

z pozwanych, w wypadku wspó³uczestnictwa materialnego, wniós³

za¿alenie na postanowienie, którym nadano rygor natychmiasto-

wej wykonalnoœci wyrokowi zas¹dzaj¹cemu roszczenie od kilku

pozwanych (granice podmiotowe za¿alenia).

Granice rozpoznania, a œciœlej bior¹c granice orzekania s¹du

drugiej instancji wyznacza równie¿ zakaz reformationis in peius, sta-

tuowany obecnie wyraŸnie w przepisie art. 384 k.p.c., wed³ug któ-

rego s¹d nie mo¿e rozpoznaæ sprawy na niekorzyœæ strony, która

siê odwo³a³a, je¿eli druga strona nie wnios³a tak¿e za¿alenia.

15

Za-

kaz zmiany na gorsze obowi¹zuje po to, aby zapewniæ swobodê

w zaskar¿aniu orzeczeñ s¹dowych, obawa bowiem przed pogor-

szeniem w³asnej sytuacji mog³aby powstrzymaæ w niektórych wy-

padkach od wniesienia œrodka odwo³awczego, co w konsekwencji

prowadziæ by mog³o do uprawomocnienia siê orzeczeñ niespra-

wiedliwych, a wiêc spo³ecznie szkodliwych.

Omawiany zakaz aktualny jest przy wydaniu orzeczenia

kasatoryjnego lub reformatoryjnego i nie ma zastosowania — z isto-

ty rzeczy — w wypadku oddalenia za¿alenia.

16

Odnosi siê przy

tym jedynie do samego przedmiotu rozstrzygniêcia zawartego w za-

skar¿onym postanowieniu, w³¹cznie z rozstrzygniêciem ubocznym

(np. co do kosztów postêpowania), natomiast nie dotyczy kosztów

samego postêpowania za¿aleniowego, którymi skar¿¹cy mo¿e byæ

zawsze obci¹¿ony (por. np. art. 103 k.p.c.). Nie ma przeszkód, aby

uchyliæ lub zmieniæ zaskar¿one postanowienie korzystne dla skar-

¿¹cego, zgodnie z jego wnioskiem, gdy ma on w tym interes praw-

ny, je¿eli postanowienie to na przyk³ad dotkniête jest niewa¿no-

œci¹.

17

Mo¿liwa jest tak¿e, bez naruszenia omawianego zakazu,

zmiana samej podstawy prawnej zaskar¿onego postanowienia z bar-

dziej korzystnej na mniej korzystn¹ dla skar¿¹cego, gdy s¹d odda-

la jego za¿alenie. Zakaz reformationis in peius obowi¹zuje równie¿

w razie wniesienia za¿alenia przez prokuratora, organizacjê spo-

³eczn¹ oraz interwenienta ubocznego.

18

15

A. Oklejak, Apelacja w procesie cywilnym, Kraków 1994, s. 112–113; K. Piasecki, Zakaz refor-

mationis in peius w procesie cywilnym, Palestra 1967, z. 9.

16

Zagadnienie zakazu reformationis in peius pozostaje w zwi¹zku przede wszystkim z zagad-

nieniem prawomocnoœci; ona to bowiem wyznacza negatywnie zakres rozpoznawania spra-

wy przez s¹d drugiej instancji.

17

Orzeczenie SN z dnia 7 lutego 1962 r., II CR 763/60 z glos¹ S. W³odyki: OSPiKA 1963,

poz. 102.

18

Oczywiste jest, ¿e gdy postanowienie zaskar¿one zosta³o przez jedn¹ ze stron i prokura-

tora, którego wnioski odwo³awcze s¹ sprzeczne z wnioskami tej strony, zakaz powy¿szy

nie mo¿e ju¿ obowi¹zywaæ.

reformatio in

peius

zmiany podstawy

zaskar¿enia

116

Zakaz reformationis in peius wy³¹cza okolicznoœæ wniesienia

za¿alenia od postanowienia równie¿ przez stronê przeciwn¹, oczy-

wiœcie tylko w takim zakresie, w jakim za¿alenie tej drugiej strony

zmierza do uchylenia lub zmiany zaskar¿onego postanowienia.

Przepis art. 384 k.p.c. zak³ada dwustronnoœæ œrodków odwo³aw-

czych, jednak¿e jego ratio legis uzasadnia w pe³ni obowi¹zywanie

zawartego w nim zakazu zarówno w wypadkach, w których stro-

nie przeciwnej nie przys³uguje za¿alenie na zaskar¿one ju¿ posta-

nowienie (np. w razie czêœciowego tylko przyznania zwolnienia

od kosztów s¹dowych), jak i wtedy, gdy brak jest w ogóle drugiej

strony (np. w razie wniesienia za¿alenia przez œwiadka, bieg³ego

lub osobê trzeci¹). Inna wyk³adnia ni¿ celowoœciowa art. 384 k.p.c.

w tym zakresie pozostawa³aby w kolizji z zasadniczym jego moty-

wem, gdy¿ krêpowa³aby osobê wnosz¹c¹ za¿alenie, choæby s³usz-

nie, ze wzglêdu na obawê, ¿e trudne do przewidzenia orzeczenie

s¹du odwo³awczego mo¿e j¹ pozbawiæ nawet czêœciowej korzyœci

wynikaj¹cej z zaskar¿onego postanowienia.

W orzecznictwie i literaturze przyjmuje siê ponadto, ¿e za-

kaz reformationis in peius obowi¹zuje — z mocy art. 13 § 2 k.p.c. —

w postêpowaniu nieprocesowym w tych wszystkich wypadkach,

gdy par excellance sporny stosunek pomiêdzy uczestnikami czyni

z nich w rzeczywistoœci „strony przeciwne”, chocia¿ pojêcie to nie

wystêpuje w ogóle w tym postêpowaniu (np. w sprawach o podzia³

maj¹tku wspólnego po ustaniu wspólnoœci maj¹tkowej, o stwier-

dzenie nabycia w³asnoœci nieruchomoœci przez zasiedzenie).

19

Zakaz reformationis in peius nie obowi¹zuje w tych wypad-

kach, w których s¹d z mocy szczególnych przepisów mo¿e orzec

z urzêdu. W procesie dotyczy to przede wszystkim spraw o unie-

wa¿nienie ma³¿eñstwa, o rozwód i o ustalenie ojcostwa.

20

DoϾ licz-

ne wypadki wy³¹czenia powy¿szego zakazu maj¹ miejsce w po-

stêpowaniu nieprocesowym, w którym s¹d najczêœciej orzeka

z urzêdu bez wzglêdu na wnioski stron. Postêpowanie to czêsto —

poza samym wnioskiem o jego wszczêcie — toczy siê ju¿ dalej

z urzêdu, niezale¿nie od ¿¹dañ uczestników. Wymieniæ tu nale¿y

przede wszystkim sprawy z zakresu prawa osobowego (o uznanie

za zmar³ego i stwierdzenie zgonu, o ubezw³asnowolnienie).

19

Uchwa³a SN z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77, OSNCP 1978, poz. 39.

20

Z wy³¹czeniem jednak rozstrzygniêcia co do roszczeñ alimentacyjnych, których w proce-

sie o rozwód dochodzi jeden ma³¿onek od drugiego na podstawie art. 444 k.p.c., gdy¿

w tym zakresie s¹d nie orzeka z urzêdu.

orzekanie

z urzêdu

117

Za ustalony ostatnio mo¿na uwa¿aæ pogl¹d, ¿e omawiany

zakaz ma charakter wyj¹tkowy i wyraŸnie odnosz¹cy siê do postê-

powania odwo³awczego, ¿e zatem nie mo¿e on byæ stosowany w po-

stêpowaniu przed s¹dem pierwszej instancji, zw³aszcza ¿e s¹d ten

kieruje siê ocen¹ prawn¹ i wskazaniami s¹du drugiej instancji (art.

386 § 6 k.p.c.), a pogorszenie sytuacji skar¿¹cego mo¿e nast¹piæ je-

dynie w rezultacie czynnoœci przeciwnika, takich na przyk³ad jak

zmiana powództwa czy te¿ wyst¹pienie z nowym roszczeniem.

21

W postêpowaniu za¿aleniowym zakaz reformationis in peius

ma znacznie rzadsze zastosowanie ni¿ w postêpowaniu apelacyj-

nym, za¿alenie bowiem przys³uguje najczêœciej od postanowieñ

rozstrzygaj¹cych pewne kwestie wpadkowe i ju¿ sama treœæ za-

skar¿onego postanowienia wy³¹cza czêsto aktualnoœæ zastosowa-

nia przepisu art. 384 k.p.c. Pojêciowo zakaz ten nie ma zastosowa-

nia przy rozpoznawaniu za¿alenia wniesionego na podstawie art.

394 § 1 pkt 1, 3, 6–8, 10 i 11 k.p.c, na podstawie przepisów z zakre-

su postêpowania nieprocesowego (art. 510 § 1, art. 551 § 2, art. 554

§ 3, art. 612 § 2, art. 635 § 4, art. 648 § 2 k.p.c.), postêpowania przed

s¹dem polubownym — w wypadkach art. 701 § 3, art. 704 § 1, art.

711 § 3, art. 713 § 3 k.p.c., postêpowania w razie zaginiêcia lub znisz-

czenia akt (art. 727 i 728 k.p.c.), postêpowania egzekucyjnego —

w wypadkach art. 773 § 1, art. 795 § 1, art. 828, 852 § 3, art. 870 § 2,

art. 873, 946 § 2, art. 950, 961, 969 § 1, art. 997, art. 998 § 2 k.p.c.,

postêpowania na podstawie przepisów z zakresu miêdzynarodo-

wego postêpowania cywilnego — w wypadku art. 1151 § 2 k.p.c.

Nie mo¿na jednak zgodziæ siê z T. Rowiñskim, ¿e w postêpowaniu

za¿aleniowym nie ma w zasadzie potrzeby mówienia o zakazie

reformationis in peius.

22

W postêpowaniu tym bowiem, poza wymie-

nionym przez tego autora przyk³adowo za¿aleniem od postano-

wienia skazuj¹cego na grzywnê (art. 394 § 1 pkt 5 k.p.c.), zakaz

z art. 384 k.p.c. mo¿e mieæ zastosowanie w stosunkowo licznych

wypadkach, a mianowicie: w zwi¹zku z rozpoznawaniem za¿ale-

nia na postanowienia wymienione w art. 394 § 1 pkt 2, 4 i 9 k.p.c.;

w postêpowaniu przed s¹dem polubownym — w art. 704 § 1 k.p.c.;

w postêpowaniu zabezpieczaj¹cym — w art. 741 k.p.c.; w postêpo-

waniu egzekucyjnym — w art. 768, 770, 839 § 2, art. 859, 1028 § 3,

art. 1049 § 1, art. 1055 k.p.c., w postêpowaniu na podstawie prze-

pisów miêdzynarodowego postêpowania cywilnego — w art. 1141

§ 2 k.p.c.

21

S. Hanausek (w:) System prawa procesowego..., t. III, s. 290.

22

T. Rowiñski, Zakres mocy obowi¹zuj¹cej zakazu reformationis in peius w polskim procesie cywil-

nym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu £ódzkiego 1965, z. 39, s. 134.

118

Przy rozstrzyganiu za¿alenia przez s¹d drugiej instancji roz-

poznaniu tego s¹du podlegaj¹ równie¿ niezaskar¿alne oddzielnie

postanowienia i zarz¹dzenia poprzedzaj¹ce wydanie zaskar¿one-

go postanowienia (art. 380 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). W takiej szcze-

gólnej sytuacji procesowej, mimo niedopuszczalnoœci odrêbnego

zaskar¿enia, powy¿sze postanowienia nie staj¹ siê prawomocne (art.

363 § 2 k.p.c.). Chodzi tutaj o postanowienia, których wydanie przez

s¹d pierwszej instancji w toku postêpowania mog³o mieæ istotny

wp³yw na treœæ rozstrzygniêcia zawartego w zaskar¿onym posta-

nowieniu.

23

Wymieniæ mo¿na przyk³adowo postanowienia, których

przedmiotem jest: odmowa odbycia posiedzenia przy drzwiach

zamkniêtych (art. 153 § 2 k.p.c.), odmowa s¹du sprostowania lub

uzupe³nienia protoko³u posiedzenia (art. 160 k.p.c.), odmowa za-

wieszenia lub podjêcie zawieszonego postêpowania (art. 174–181

k.p.c.), wezwanie lub odmowa wezwania innej osoby do udzia³u

w sprawie (art. 194 i 195 k.p.c.), oraz zarz¹dzenia w przedmiocie:

dokonania oglêdzin (art. 208 § 2 k.p.c.), osobistego stawiennictwa

stron na posiedzeniu (art. 216 k.p.c.), powtórzenia lub uzupe³nie-

nia postêpowania dowodowego (art. 241 k.p.c.). Praktyczne zasto-

sowanie art. 380 k.p.c. jest niew¹tpliwie znacznie skromniejsze w po-

stêpowaniu za¿aleniowym w porównaniu z postêpowaniem ape-

lacyjnym, lecz bardziej przy tym aktualne przy rozpoznawaniu

za¿aleñ na postanowienia koñcz¹ce postêpowanie w sprawie, ewen-

tualnie te¿ postanowienia dotycz¹ce samego toku postêpowania,

natomiast wyj¹tkowe ju¿ tylko w odniesieniu do zaskar¿onych

postanowieñ rozstrzygaj¹cych pewne kwestie wpadkowe.

Koniecznoœæ zapewnienia s¹dowi odwo³awczemu w postê-

powaniu za¿aleniowym maksymalnej mo¿liwoœci rozpoznawania

równie¿ wszelkich niezaskar¿alnych postanowieñ poprzedzaj¹cych

i maj¹cych wp³yw na wydanie zaskar¿onego postanowienia prze-

mawia przeciwko œcieœniaj¹cej wyk³adni w tym wzglêdzie przepisu

art. 380 k.p.c. W zwi¹zku z tym warto zwróciæ uwagê na wyra¿o-

ny przez S¹d Najwy¿szy pogl¹d, ¿e w postêpowaniu odwo³aw-

czym wszczêtym na skutek za¿alenia na zarz¹dzenie przewodni-

cz¹cego w przedmiocie, zwrotu pisma nieop³aconego nale¿ycie lub

obci¹¿enia kosztami s¹dowymi nie jest dopuszczalna kontrola pra-

23

A. Góra–B³aszczykowska, Postanowienia s¹du podlegaj¹ce rozpoznaniu przez s¹d drugiej in-

stancji w trybie art. 380 k.p.c., Warszawa 2002; J. Niejadlik, Kontrola rewizyjna postanowieñ

poprzedzaj¹cych wydanie wyroku w procesie cywilnym, Warszawa 1977, s. 47.

postanowienia

„poprzedzaj¹ce”

œcieœniaj¹ca

wyk³adnia

art. 380

119

wid³owoœci postanowienia s¹du pierwszej instancji co do ustalenia

wartoœci przedmiotu sporu.

24

Rozpoznaniu s¹du — na podstawie art. 380 k.p.c. — podle-

gaj¹ niezaskar¿alne postanowienia, które poprzedza³y wydanie

zaskar¿onego postanowienia.

25

Jeœli chodzi o inicjatywê do rozpoznania postanowieñ, to

mo¿e ono nast¹piæ na ¿¹danie skar¿¹cego, a tak¿e na ¿¹danie jego

przeciwnika.

26

S¹d odwo³awczy w wyniku swej kontroli nie ujmuje w for-

mie odrêbnego postanowienia, lecz stanowisko swoje — pozytyw-

ne lub negatywne — wyra¿a dopiero w uzasadnieniu wydanego

orzeczenia.

Nie podlegaj¹ rozpoznaniu na podstawie art. 380 k.p.c. te

postanowienia poprzedzaj¹ce wydanie zaskar¿onego postanowie-

nia, które mog³y byæ oddzielnie zaskar¿one w toku postêpowania

przed s¹dem pierwszej instancji, i to bez wzglêdu na to, czy wyko-

rzystano przys³uguj¹ce na nie za¿alenie, czy te¿ uprawomocni³y

siê one wskutek ich niezaskar¿enia. S¹d odwo³awczy wiêc nie mo¿e

na przyk³ad kontrolowaæ prawid³owoœci postanowieñ w przedmio-

cie odmowy ustanowienia adwokata lub oddalenia wniosku o wy-

³¹czenie sêdziego, na które przys³uguje za¿alenie (art. 394 § 1 pkt 2,

10 k.p.c.). Jest to niew¹tpliwie s³uszne, albowiem inercja strony,

czêsto nieporadnej, która nie zaskar¿y³a wadliwego postanowie-

nia, nie mo¿e sanowaæ b³êdu s¹du pierwszej instancji i wi¹zaæ tym

postanowieniem s¹du odwo³awczego.

Jeœli chodzi o postanowienia „poprzedzaj¹ce”, niepodlega-

j¹ce oddzielnemu zaskar¿eniu, to ma do nich zastosowanie zakaz

reformationis in peius (art. 384 k.p.c.). Zakaz ten bowiem narusza³o-

by zarówno uchylenie lub zmiana zaskar¿onego postanowienia na

niekorzyœæ skar¿¹cego na skutek negatywnego dla niego rezultatu

kontroli postanowienia „poprzedzaj¹cego”, jak i samo uchylenie

lub zmiana takiego postanowienia. Uznaæ natomiast nale¿y, ¿e gra-

nice reformationis in peius nie obowi¹zuj¹ przy jednoczesnym bada-

niu przez s¹d drugiej instancji zaskar¿onego postanowienia oraz

istnienia bezwzglêdnych przes³anek procesowych (art. 199 § 1 i art.

1099 k.p.c.).

W takim wypadku s¹d odwo³awczy w istocie nie rozstrzyga

merytorycznie za¿alenia (powoda), natomiast przy okazji jego roz-

24

Uchwa³a SN z dnia 24 maja 1968 r., III CZP 31/68, OSNCP 1969, poz. 87.

25

Uchwa³a SN z dnia 30 stycznia 1968 r., III CZP 77/67, OSNCP 1968, poz. 202.

26

T. Wiœniewski, Nowe œrodki odwo³awcze w postêpowaniu cywilnym, Warszawa 1996, s. 89.

postanowienia

niepodlegaj¹ce

zaskar¿eniu

120

poznawania, niezale¿nie od granic zaskar¿enia, wydaje orzeczenie

co do losu ca³ego postêpowania w sprawie; orzeka o niedopusz-

czalnoœci postêpowania s¹dowego w danej sprawie. Postanowie-

nie o odrzuceniu pozwu koñczy postêpowanie w sprawie, nie roz-

strzygaj¹c co do jej istoty ani co do kwestii objêtej postanowieniem

zaskar¿onym za¿aleniem. Zarówno odrzucenie pozwu, jak i umo-

rzenie postêpowania w sprawie, na skutek stwierdzenia jego nie-

dopuszczalnoœci ab initio, nie wydaje siê byæ peius dla powoda, który

gdy ustanie przeszkoda, bêdzie móg³ wyst¹piæ z nowym pozwem.

Tego rodzaju decyzja, niemaj¹ca charakteru merytorycznego, nie

jest dla skar¿¹cego powoda ani korzystna, ani niekorzystna w sen-

sie reformationis in peius.

27

W zwi¹zku z ostatnio poruszonym zagadnieniem aktualny

by³ do niedawna w judykaturze i nauce procesu cywilnego pro-

blem, czy s¹d drugiej instancji w postêpowaniu za¿aleniowym —

w wypadku zaskar¿enia postanowienia incydentalnego niekoñcz¹-

cego postêpowania w sprawie — mo¿e w ogóle wzi¹æ z urzêdu pod

uwagê brak bezwzglêdnych przes³anek procesowych. Dotyczy³o

to przede wszystkim najwa¿niejszej bezwzglêdnej przes³anki pro-

cesowej, jak¹ jest dopuszczalnoœæ drogi s¹dowej, ale odnosi³o siê

tak¿e i do pozosta³ych tego rodzaju przes³anek jak na przyk³ad litis

pendentis czy res iudicatae. Obecnie uznaje siê ju¿ zgodnie, ¿e s¹d

drugiej instancji równie¿ w incydentalnym postêpowaniu za¿ale-

niowym mo¿e badaæ istnienie bezwzglêdnych przes³anek proceso-

wych, które przecie¿ warunkuj¹ nie tylko postêpowanie co do isto-

ty sprawy, lecz tak¿e ka¿de postêpowanie incydentalne wynik³e

w tym postêpowaniu.

28

S³usznie jednak zwraca uwagê Z. Resich,

¿e s¹d ten, jak ka¿dy inny s¹d przy rozstrzyganiu wszelkich kwe-

stii procesowych czy materialnych, musi mieæ dostateczn¹ podsta-

wê do wydania swego rozstrzygniêcia w materiale zebranym

w sprawie.

29

Je¿eli wiêc s¹d odwo³awczy nie znajdzie w tym mate-

riale dostatecznej podstawy do wydania rozstrzygniêcia i uzna, ¿e

nie jest mo¿liwe dokonanie w tym zakresie dodatkowych niezbêd-

nych ustaleñ, to — rozstrzygaj¹c dan¹ kwestiê wpadkow¹ — po-

winien zwróciæ uwagê s¹dowi pierwszej instancji (w uzasadnieniu

swojego orzeczenia) na koniecznoœæ dokonania ustaleñ potrzeb-

nych do rozstrzygniêcia kwestii istnienia bezwzglêdnej przes³anki

27

S. Hanausek, Orzeczenie s¹du rewizyjnego..., s. 141 i 178.

28

Orzeczenia SN z dnia 13 listopada 1974 r., II PZ 51/74, OSNCP 1975, poz. 71 i z dnia

6 wrzeœnia 1979 r., I CZ 95/79 z glos¹ W. Siedleckiego: OSPiKA 1980, poz. 144.

29

Z. Resich, Przes³anki procesowe, Warszawa 1966, s. 127.

stwierdzenie

braku przes³anek

procesowych

121

procesowej, co do której zachodz¹ w¹tpliwoœci. W ¿adnym jednak

wypadku s¹d odwo³awczy nie powinien pomin¹æ ewentualnego

braku bezwzglêdnej przes³anki procesowej — tylko z powodu bra-

ku dostatecznej podstawy faktycznej.

3. Podstawa faktyczna i sposób rozstrzygniêcia

za¿alenia

Wszczêcie postêpowania za¿aleniowego, jako postêpowania

odwo³awczego sensu stricto, dokonuje siê w nawi¹zaniu do poprze-

dzaj¹cego je postêpowania pierwszoinstancyjnego; pomiêdzy obu

tymi postêpowaniami zachodzi pewna relacja, dotycz¹ca zw³asz-

cza wystêpuj¹cych w nich elementów podmiotowych i przedmio-

towych.

30

Ró¿nice pomiêdzy obu postêpowaniami — nader istotne

przy apelacji, która ma w znacznym stopniu charakter kontrolny

— zacieraj¹ siê w wypadku postêpowania za¿aleniowego, które

stanowi w zasadzie kontynuacjê w s¹dzie ad quem postêpowania

przed s¹dem a quo. Jednak¿e i tutaj wystêpuje ta istotna dystynkcja

wynikaj¹ca z faktu, ¿e pewnych czynnoœci dokona³ ju¿ s¹d pierw-

szej instancji i nie ma potrzeby dokonywania ich ponownie.

Treœci¹ rozstrzygniêcia s¹du odwo³awczego jest wszystko to,

co mo¿e byæ przedmiotem rozpoznania tego s¹du. Samo pojêcie

orzekania oznacza dokonanie rozstrzygniêcia, przeobra¿enie rezul-

tatów rozpoznawania sprawy w ostateczn¹ formê zawieraj¹c¹

decyzjê s¹du.

31

Zakres orzekania stanowi zarazem zakres treœci orze-

czenia, które jest jego zewnêtrznym wyrazem. Pryncypialnym ce-

lem orzeczenia s¹du odwo³awczego w postêpowaniu za¿alenio-

wym jest w³aœciwe zastosowanie prawa do wytworzonej sytuacji

procesowej. W zwi¹zku z tym s¹d ten tak¿e i tutaj musi kierowaæ

siê pewnymi regu³ami obowi¹zuj¹cymi zarówno przy rozpozna-

waniu sprawy co do jej istoty w postêpowaniu pierwszoinstancyj-

nym, jak i przy rozpoznawaniu apelacji w postêpowaniu odwo³aw-

czym, stosuj¹c je jednak „odpowiednio”, a wiêc przy uwzglêdnieniu

ró¿nic zachodz¹cych pomiêdzy tymi postêpowaniami, zw³aszcza

w zakresie podstawy faktycznej i przedmiotu orzekania.

32

30

U¿ywaj¹c terminologii M. Waligórskiego (Proces cywilny. Dynamika procesu, Warszawa 1948,

s. 22), wszczêcie postêpowania przed s¹dem odwo³awczym ma charakter reasumcyjny,

podczas gdy wszczêcie postêpowania w s¹dzie a quo, bêd¹ce pierwsz¹ czynnoœci¹ proce-

sow¹, mo¿na okreœliæ jako wszczêcie postêpowania pierwotne.

31

S. Hanausek, Orzeczenie s¹du rewizyjnego..., s. 127.

32

B. Bladowski, Wydanie wyroku w procesie cywilnym, s. 27 i n.

elementy

podmiotowe

i przedmiotowe

regu³y

rozpoznania

sprawy

122

Stosunek orzeczenia s¹du pierwszej instancji w odniesieniu

do ca³ego toku postêpowania lub tylko kwestii wpadkowej albo

te¿ do samego meritum sprawy, jak to ma miejsce w egzekucji, jest

zawsze bezpoœredni, natomiast stosunek ten w wypadku orzecze-

nia s¹du odwo³awczego charakteryzuje siê „dwustopniowoœci¹”

polegaj¹c¹ na tym, ¿e s¹d ten orzeka jednoczeœnie o losie zaskar¿o-

nego orzeczenia oraz — jak to ma miejsce w postêpowaniu za¿ale-

niowym — w przedmiocie objêtym zaskar¿eniem.

Funkcjê orzeczenia s¹du drugiej instancji rozpatrywaæ mo¿-

na tak¿e z punktu widzenia jego relacji do œrodka odwo³awczego

i do losów zaskar¿onego orzeczenia.

Celem skar¿¹cego jest obalenie zaskar¿onego postanowie-

nia i doprowadzenie nastêpnie do korzystnej jego zmiany. Z tego

punktu widzenia relacja decyzji s¹du odwo³awczego mo¿e mieæ

charakter negatywny — wyra¿aj¹cy siê w oddaleniu za¿alenia i po-

zostawieniu w mocy zaskar¿onego postanowienia albo charakter

pozytywny — wyra¿aj¹cy siê w zmianie, korzystnej dla skar¿¹ce-

go, tego postanowienia lub jego uchyleniu i przekazaniu sprawy

do ponownego rozpoznania s¹dowi pierwszej instancji. Natomiast

jeœli chodzi o relacjê decyzji s¹du odwo³awczego do losów zaskar-

¿onego postanowienia, to wyrazem pozytywnym tej decyzji bê-

dzie uznanie zaskar¿onego postanowienia za zasadne i w rezultacie

oddalenie za¿alenia, a wyrazem negatywnym uznanie za¿alenia

za uzasadnione i w zwi¹zku z tym dokonanie zmiany lub uchyle-

nia zaskar¿onego postanowienia. Oczywiœcie, ¿e poza tym wyra-

zem negatywnej decyzji s¹du odwo³awczego do wniesionego za-

¿alenia, a pozytywnej do zaskar¿onego postanowienia jest tak¿e

uznanie niedopuszczalnoœci za¿alenia i w zwi¹zku z tym odrzuce-

nie go, co jednak nastêpuje najczêœciej ju¿ w fazie instrukcyjnej

postêpowania odwo³awczego. Mog¹ ponadto zdarzyæ siê sytuacje,

w których orzeczenie s¹du nie spe³ni w ogóle swej typowej funkcji

ani w sensie pozytywnym, ani te¿ w sensie negatywnym — zarówno

w odniesieniu do œrodka odwo³awczego, jak i zaskar¿onego orze-

czenia — co nast¹pi w razie uwzglêdnienia braku bezwzglêdnej

przes³anki procesowej, które spowoduje odrzucenie pozwu lub

umorzenie postêpowania.

Gdy nie zachodzi uzasadniona w¹tpliwoœæ co do dopusz-

czalnoœci za¿alenia i gdy brak podstaw do wydania ostatnio tu

wymienionego rozstrzygniêcia, s¹d drugiej instancji poddaje za¿a-

lenie badaniu z punktu widzenia jego zasadnoœci, a w konsekwencji

i zasadnoœci zaskar¿onego postanowienia. W pierwszej kolejnoœci

funkcja

orzeczenia s¹du

II instancji

decyzje

pozytywne

i negatywne

niewa¿noœæ

postêpowania

123

zbadania wymaga, czy postêpowanie, które poprzedzi³o wydanie

zaskar¿onego postanowienia — nie jest dotkniête niewa¿noœci¹ (art.

379 i 1099 k.p.c.). Niewa¿noœæ postêpowania bowiem — w syste-

mie zaskar¿ania wed³ug kodeksu postêpowania cywilnego — sta-

nowi bezwzglêdn¹ podstawê (przyczynê) zaskar¿enia, uwzglêd-

nian¹ przez s¹d z urzêdu niezale¿nie od jego zakresu i niezale¿nie

od s³usznoœci zaskar¿onego postanowienia, a tak¿e bez wzglêdu

na to, czy postanowienie to zaspokaja w pe³ni interes skar¿¹cego,

sprawiaj¹c¹ ¿e postanowienie podlega uchyleniu, a postêpowanie

niewa¿ne — zniesieniu.

Orzeczenie s¹du za¿aleniowego, tak jak ka¿de orzeczenie

s¹du, musi siê opieraæ na prawid³owo ustalonej podstawie faktycz-

nej, która nastêpnie okreœla podstawê prawn¹ tego orzeczenia w od-

powiedni sposób rozstrzygaj¹cego za¿alenie, a wiêc oddalaj¹cego

za¿alenie b¹dŸ zmieniaj¹cego zaskar¿one orzeczenie — w ca³oœci

lub w czêœci — b¹dŸ te¿ uchylaj¹cego je i przekazuj¹cego sprawê

do ponownego rozpoznania przez s¹d pierwszej instancji (art. 385,

386 w zw. z art. 397 § 2, art. 394 § 3 k.p.c.). W porównaniu z postê-

powaniem pierwszoinstancyjnym ró¿nica polega tutaj na tym, ¿e

s¹d za¿aleniowy wykorzystuje w sposób nieograniczony zarówno

materia³ faktyczny zebrany przez s¹d pierwszej instancji, jak i ze-

brany przez siebie materia³ uzupe³niaj¹cy. W zestawieniu z apela-

cj¹ wskazaæ trzeba przede wszystkim na brak ograniczeñ obowi¹-

zuj¹cych przy rozpoznawaniu tego œrodka odwo³awczego w za-

kresie uwzglêdniania nowych faktów i dowodów. W postêpowaniu

za¿aleniowym — odformalizowanym — s¹d dysponuje szerokimi

mo¿liwoœciami przy ustalaniu podstawy faktycznej niezbêdnej do

merytorycznego rozstrzygniêcia zarówno kwestii wpadkowej, jak

i dotycz¹cej toku i zakoñczenia postêpowania w sprawie. S¹d za-

¿aleniowy wiêc:

1) bierze od uwagê nowe okolicznoœci aktualne w chwili orze-

kania, a dotycz¹ce zarówno stanu prawnego, jak i faktyczne-

go sprawy (np. uzasadniaj¹ce niewa¿noœæ postêpowania);

33

2) bierze pod uwagê i ewentualnie przeprowadza nowe dowo-

dy, a wiêc i te, które ujawnione zosta³y ju¿ po wydaniu zaskar-

¿onego postanowienia, jak i po wniesieniu za¿alenia, bez

wzglêdu na to, czy znane by³y ju¿ wczeœniej skar¿¹cemu (pe³-

ne beneficium novorum), pod warunkiem oczywiœcie, ¿e maj¹

33

W. Siedlecki, Uchybienia procesowe w s¹dowym postêpowaniu cywilnym, Warszawa 1971, s. 73.

podstawa

faktyczna

nowe fakty

i dowody

124

one istotne znaczenie dla rozstrzygniêcia przedmiotu sprawy

objêtego zaskar¿eniem;

3) mo¿e — na podstawie materia³u procesowego zebranego

w postêpowaniu przed s¹dem pierwszej instancji lub materia³u

zebranego przez siebie — dokonywaæ nowych, a wiêc tak¿e

odmiennych od poczynionych przez s¹d pierwszej instancji lub

materia³u zebranego przez siebie — ustaleñ faktycznych za-

równo w zakresie stanu faktycznego sprawy, jak i innych oko-

licznoœci maj¹cych istotny wp³yw na treœæ rozstrzygniêcia.

S¹d pominie zaofiarowane w za¿aleniu nowe dowody, jeœli

powo³ane one zosta³y na okolicznoœci faktyczne dostatecznie ju¿

wyjaœnione w postêpowaniu przed s¹dem pierwszej instancji lub

te¿ je¿eli powo³ane zosta³y jedynie dla zw³oki (art. 217 § 2 k.p.c.).

34

Koncentracja materia³u procesowego w postêpowaniu za¿alenio-

wym ma szczególne znaczenie, gdy¿ przyspiesza postêpowanie

i pozwala z zasady na merytoryczne rozpoznanie kwestii objêtej

zaskar¿eniem, a w dalszej konsekwencji przyspiesza postêpowa-

nie w samej sprawie, jeœli kwestia ta ma jedynie charakter wpad-

kowy.

Sposób, w jaki za¿alenie mo¿e zostaæ rozstrzygniête mery-

torycznie przez s¹d drugiej instancji, okreœla zarówno przepis art.

394 § 3 k.p.c., wymagaj¹cy od skar¿¹cego wniosku „o zmianê lub

uchylenie zaskar¿onego postanowienia”, jak i maj¹ce tutaj odpo-

wiednie zastosowanie przepisy o apelacji (art. 385, 386 w zw. z art.

397 § 2 k.p.c.). Wynika z tych przepisów, ¿e rozstrzygniêcie za¿ale-

nia polegaæ mo¿e na jego oddaleniu, na zmianie albo uchyleniu

zaskar¿onego postanowienia i przekazaniu sprawy s¹dowi pierw-

szej instancji do ponownego rozpoznania, odrzuceniu pozwu (wnios-

ku) lub umorzeniu postêpowania w sprawie. S¹d odwo³awczy nie

jest zwi¹zany wnioskiem skar¿¹cego co do sposobu rozstrzygniê-

cia za¿alenia w tym sensie, ¿e na przyk³ad pomimo zg³oszonego

wniosku o uchylenie postanowienia mo¿e to postanowienie zmie-

niæ i samodzielnie rozstrzygn¹æ sprawê, jeœli zachodz¹ ku temu

wystarczaj¹ce przes³anki; z kolei zg³oszenie wniosku o zmianê za-

skar¿onego postanowienia nie jest przeszkod¹ do uchylenia tego

postanowienia w razie koniecznoœci i przekazania sprawy do po-

nownego rozpoznania.

34

Orzeczenia SN: z dnia 26 wrzeœnia 1966 r., II CR 314/66, OSNCP 1967, poz. 39; z dnia 13

grudnia 2001 r., IV CKN 1558/00, OSNC 2002, poz. 125.

koncentracja

materia³u

procesowego

125

S¹d drugiej instancji oddala za¿alenie na skutek stwierdze-

nia nieistnienia wad zaskar¿onego postanowienia — zarówno za-

rzucanych przez skar¿¹cego, jak i tych, które podlegaj¹ uwzglêd-

nieniu z urzêdu. Za¿alenie podlega oddaleniu tak¿e wtedy, gdy

zaskar¿one postanowienie mimo b³êdnego uzasadnienia jest s³uszne

i odpowiada prawu, je¿eli b³¹d w zakresie uzasadnienia postano-

wienia pozostaje bez wp³ywu na treœæ rozstrzygniêcia zawartego

w jego sentencji. Chodzi tutaj najczêœciej o sprostowanie podstawy

prawnej postanowienia, a tylko wyj¹tkowo tak¿e o sprostowanie

jego podstawy faktycznej. Wobec niedopuszczalnoœci wniesienia

za¿alenia na samo uzasadnienie postanowienia, w ra¿¹cych wy-

padkach b³êdnego uzasadnienia mo¿e dojœæ do zaskar¿enia posta-

nowienia (tj. jego sentencji) przez osobê maj¹c¹ interes prawny

w sprostowaniu b³êdnego uzasadnienia. Nale¿y to do kompetencji

s¹du odwo³awczego, który w takim wypadku, uznaj¹c samo roz-

strzygniêcie za s³uszne, oddala za¿alenie, podaj¹c jednak ju¿ w³a-

œciwe uzasadnienie rozstrzygniêcia zawartego w sentencji zaskar-

¿onego postanowienia. Jednoczeœnie szczególnego podkreœlenia

wymaga niedopuszczalnoœæ oddalenia za¿alenia na tej podstawie,

¿e zaskar¿one postanowienie, chocia¿ wydane zosta³o w postêpo-

waniu dotkniêtym niewa¿noœci¹, w ostatecznym wyniku odpowia-

da prawu. ¯adne bowiem wzglêdy na ekonomiê procesow¹ nie

mog¹ naruszaæ tych przepisów, które decyduj¹ bezpoœrednio o pra-

worz¹dnoœci tego postêpowania.

35

Ponadto oddalone zostaje za¿alenie w wypadku, gdy wpraw-

dzie s¹d stwierdza istnienie wady zarzuconej przez skar¿¹cego,

jednak¿e nastêpuje zmiana okolicznoœci faktycznych lub prawnych

sprawy, co sprawia, ¿e zaskar¿one postanowienie jest ostatecznie

prawid³owe.

Oddalaj¹c za¿alenie, s¹d mo¿e jednoczeœnie sprostowaæ

z urzêdu omy³ki wystêpuj¹ce w postanowieniu s¹du pierwszej in-

stancji (art. 350 § 3 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). Poniewa¿ jednak

postanowienie w tym wypadku, jako wydane przez s¹d drugiej

instancji, nie podlega ju¿ dalszemu zaskar¿eniu, s¹d ten powinien

postêpowaæ ze szczególn¹ ostro¿noœci¹, ograniczaj¹c sw¹ ingeren-

cjê do najbardziej oczywistych omy³ek. Sprostowanie nie mo¿e

w ¿adnym wypadku prowadziæ do zmiany rozstrzygniêcia.

36

Poza

tym uprawnienia do sprostowania nie nale¿y uzale¿niaæ od zakre-

35

T. Wiœniewski, Nowe œrodki odwo³awcze..., s. 95.

36

Orzeczenie SN z dnia 5 grudnia 1980 r., III CRN 133/80, OSNCP 1981, poz. 115.

oddalenie

za¿alenia

sprostowanie

zaskar¿onego

orzeczenia

126

su zaskar¿enia. Skoro bowiem — jak to stwierdzi³ S¹d Najwy¿szy

— samo sprostowanie oczywistej omy³ki nie zmienia treœci roz-

strzygniêcia, wobec czego mo¿e nast¹piæ z urzêdu i w ka¿dym cza-

sie, nawet w odniesieniu do rozstrzygniêcia prawomocnego, a je-

go celem jest zachowanie powagi wymiaru sprawiedliwoœci i brak

jest przyczyn do ograniczenia uprawnienia s¹du odwo³awczego

przewidzianego w art. 350 § 3 k.p.c. Ograniczenie to powodowa³o-

by koniecznoœæ przekazywania s¹dowi pierwszej instancji sprosto-

wania omy³ki,

37

a takie rozwi¹zanie nie by³oby ekonomiczne i ra-

zi³oby formalizmem.

Uznaj¹c dopuszczalnoœæ za¿alenia, s¹d rozpoznaje je mery-

torycznie w tym znaczeniu, ¿e dokonuje oceny jego zasadnoœci,

która uzale¿niona jest z kolei od wadliwoœci zaskar¿onego posta-

nowienia. Jednoczeœnie s¹d w razie uznania za¿alenia za uzasad-

nione mo¿e sam rozstrzygn¹æ co do meritum kwestii objêtej zaskar-

¿eniem, a bêd¹cej przedmiotem rozstrzygniêcia s¹du pierwszej in-

stancji. W tym ostatnim wypadku nastêpuje zmiana (reformationis)

tego rozstrzygniêcia, a wiêc postanowienie s¹du odwo³awczego ma

charakter reformatoryjny. Taki równie¿ charakter ma postanowie-

nie, którym s¹d ten, uznawszy za¿alenie za uzasadnione, uchyla

zaskar¿one postanowienie, ale jednoczeœnie — wobec tego, ¿e nie

zachodzi potrzeba rozstrzygniêcia okreœlonego ¿¹dania poprzez

jego wyraŸne uwzglêdnienie lub oddalenie — nie przekazuje ju¿

sprawy s¹dowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W postêpowaniu za¿aleniowym — uproszczonym, a jedno-

czeœnie akcesoryjnym w stosunku do postêpowania apelacyjnego

— s¹d odwo³awczy w³adny jest w ka¿dym wypadku rozstrzygn¹æ

sporn¹ kwestiê, nie przekazuj¹c sprawy do ponownego rozpozna-

nia s¹dowi pierwszej instancji, jeœli nie przemawiaj¹ za tym szcze-

gólnie uzasadnione powody. Ukszta³towanie w taki sposób najbar-

dziej typowego rozstrzygniêcia s¹du za¿aleniowego podyktowane

zosta³o wzglêdami ekonomii procesowej, a przede wszystkim tro-

sk¹ o usuniêcie przeszkód hamuj¹cych sprawny i szybki tok spraw

cywilnych. Niezale¿nie jednak od powy¿szych wzglêdów, w razie

niewa¿noœci postêpowania nie mo¿e byæ wydane postanowienie

reformatoryjne z powodów, które zosta³y ju¿ wy¿ej przedstawione.

Je¿eli za¿alenie jest zasadne, ale brak przes³anek do wyda-

nia postanowienia reformatoryjnego, s¹d odwo³awczy wydaje po-

37

Rozstrzygniêcie zawarte w sentencji postanowienia w stosunku do osób niebêd¹cych stro-

nami w tej sprawie nie podlega sprostowaniu w trybie art. 350 § 1 i 3 k.p.c. (uchwa³a SN

z dnia 26 kwietnia 1995 r., III CZP 43/95, OSNC 1995, poz. 122).

orzeczenie

reformatoryjne

127

stanowienie kasatoryjne, którym uchyla zaskar¿one postanowie-

nie i przekazuje sprawê s¹dowi pierwszej instancji do ponownego

rozpoznania (art. 386 § 2 i 4 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

38

Odst¹pienie od zasady merytorycznego orzekania przez s¹d

za¿aleniowy, jak to ju¿ wy¿ej stwierdzono, mo¿e mieæ miejsce je-

dynie w wypadkach szczególnie uzasadnionych, do których zali-

czyæ nale¿y przede wszystkim koniecznoœæ przeprowadzenia do-

wodów lub przes³uchania stron na rozprawie.

Natomiast formaln¹, nie mniej bezwzglêdn¹ przyczynê wy-

dania z urzêdu postanowienia kasatoryjnego, stanowi stwierdze-

nie niewa¿noœci postêpowania albo nierozpatrzenia istoty sprawy.

W zakresie uchybieñ procesowych tylko stwierdzenie naru-

szenia przepisów art. 194–198 k.p.c. o przekszta³ceniach podmio-

towych powództwa poci¹gn¹æ mo¿e bezwzglêdn¹ koniecznoœæ

uchylenia zaskar¿onego postanowienia i przekazania sprawy do

ponownego rozpoznania. Przekszta³cenia bowiem tego rodzaju nie

mog¹ byæ w ¿adnym razie dokonane w postêpowaniu odwo³aw-

czym (art. 391 § 1 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

Postanowienie kasatoryjne (iudicium rescidens) uchyla (niwe-

czy) skutecznoœæ zaskar¿onego postanowienia jako nieodpowied-

niego i stwarza w konsekwencji koniecznoœæ wydania nowego po-

stanowienia zamiast uchylonego (iudicium rescisorium). Tego rodzaju

ograniczona dzia³alnoœæ s¹du odwo³awczego ma charakter wy³¹cz-

nie kontrolny, a wiêc nietypowy dla postêpowania za¿aleniowego.

W razie stwierdzenia, ¿e postêpowanie przed s¹dem pierw-

szej instancji toczy³o siê w niew³aœciwym trybie, s¹d odwo³awczy

przekazuje sprawê temu s¹dowi do ponownego rozpoznania w try-

bie w³aœciwym (a wiêc na przyk³ad w trybie procesowym, gdy to-

czy³a siê w niew³aœciwym dla niej trybie nieprocesowym). Przeka-

zanie natomiast sprawy do rozpoznania innemu s¹dowi nast¹pi,

gdy s¹d, który rozpozna³ sprawê, by³ niew³aœciwy.

Je¿eli uchylenie zaskar¿onego postanowienia nast¹pi³o z po-

wodu niewa¿noœci postêpowania, s¹d odwo³awczy, przekazuj¹c

sprawê do s¹du pierwszej instancji, znosi postêpowanie w takim

zakresie, w jakim dotkniête jest ono niewa¿noœci¹ (art. 386 § 2 k.p.c.);

przy czym nie ma znaczenia to, która z podstaw niewa¿noœci uza-

sadnia zniesienie postêpowania.

39

Istota zniesienia postêpowania

38

Przepis art. 386 § 5 k.p.c., dotycz¹cy innego sk³adu s¹du, ma odpowiednie zastosowanie

w postêpowaniu za¿aleniowym (glosa B. Bladowskiego do uchwa³y SN z dnia 25 sierpnia

1989 r., III CZP 72/89, Przegl¹d S¹dowy 1993, nr 32).

39

Uchwa³a SN z dnia 18 grudnia 1968 r., III CZP 119/68 z glos¹ W. Berutowicza: OSPiKA

1970, poz. 4.

orzeczenie

kasatoryjne

uchybienia

procesowe

zniesienie

postêpowania

128

polega na tym, ¿e jako zniesione — skasowane, unicestwione, uzna-

ne w zasadzie za nieby³e — powinno byæ ono powtórzone w ca³o-

œci przy ponownym rozpoznawaniu sprawy.

Z punktu widzenia zasady ekonomii procesowej, na której

opiera siê za¿alenie, jeszcze bardziej istotny jest zakres, w jakim

s¹d odwo³awczy obowi¹zany jest znieœæ postêpowanie. Zakres ten

zale¿y od tego, czy niewa¿noœæ dotyczy³a ca³ego postêpowania czy

te¿ tylko jego czêœci lub te¿ tylko zaskar¿onego postanowienia.

W tym ostatnim wypadku, gdy niewa¿noœæ wynik³a na przyk³ad

na skutek niew³aœciwego sk³adu s¹du (in iudicando), zniesienie w tym

zakresie niewa¿nego postêpowania nast¹pi ju¿ przez samo uchy-

lenie postanowienia.

Nie zajdzie w ogóle potrzeba zniesienia postêpowania, gdy

brak z zakresu tzw. niewa¿noœci usuwalnej (np. brak zdolnoœci

procesowej) da siê uzupe³niæ w postêpowaniu odwo³awczym (art.

70 i 71 k.p.c.).

W postêpowaniu za¿aleniowym w porównaniu z postêpo-

waniem apelacyjnym koniecznoœæ zniesienia postêpowania zacho-

dzi znacznie rzadziej. Wiele postanowieñ zaskar¿anych za pomo-

c¹ za¿alenia, nie wy³¹czaj¹c postanowieñ koñcz¹cych postêpowa-

nie w sprawie, zapada ju¿ w chwili wszczêcia postêpowania (np.

zwrot pozwu, odrzucenie pozwu a limine, przekazanie sprawy in-

nemu s¹dowi, odmowa zwolnienia od kosztów). Wiêkszoœæ posta-

nowieñ incydentalnych zapada na posiedzeniu niejawnym, a wiêc

nie poprzedza ich osobne postêpowanie (np. skazanie na grzywnê,

odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego dorêczenia); czêœæ z ko-

lei postanowieñ poprzedza tylko krótkie i uproszczone postêpo-

wanie (np. zabezpieczenie roszczenia przed wytoczeniem powódz-

twa, zobowi¹zanie d³u¿nika do wyjawienia maj¹tku).

Zale¿nie od okolicznoœci rozpatrywanej sprawy s¹d mo¿e

tylko w czêœci oddaliæ za¿alenie i w czêœci je zmieniæ albo w czêœci

je uchyliæ i w tej czêœci przekazaæ sprawê do ponownego rozpo-

znania s¹dowi pierwszej instancji. Za¿alenie mo¿e zostaæ rozpo-

znane przy zastosowaniu jednoczeœnie dwóch, a nawet wszystkich

trzech mo¿liwych sposobów jego rozstrzygniêcia. Na przyk³ad

w sytuacji gdy ¿al¹cy siê zaskar¿y³ w ca³oœci zarz¹dzenie tymcza-

sowe zobowi¹zuj¹ce go do p³acenia tymczasowej renty alimenta-

cyjnej w kwocie 500 z³ miesiêcznie, poczynaj¹c od 1 stycznia 1997 r.,

s¹d odwo³awczy mo¿e rozstrzygn¹æ to za¿alenie w ten sposób, ¿e:

1) zmieni zaskar¿one postanowienie, ustalaj¹c pocz¹tkowy ter-

min p³atnoœci renty na 1 lutego 1997 r. albo

niewa¿noœæ

usuwalna

przedmiot

rozstrzygniêcia

129

2) uchyli zaskar¿one postanowienie w czêœci zobowi¹zuj¹cej

pozwanego do p³acenia renty powy¿ej kwoty 300 z³ miesiêcz-

nie i w tej czêœci przeka¿e sprawê do ponownego rozpoznania;

3) oddali za¿alenie w pozosta³ej czêœci.

W praktyce jednak — przede wszystkim ze wzglêdu na œciœ-

le ograniczony zakres przedmiotu rozstrzygniêcia zawartego w za-

skar¿onym postanowieniu — s¹d odwo³awczy rozpoznaje za¿ale-

nie, wydaj¹c jedno z wy¿ej przedstawionych mo¿liwych rozstrzyg-

niêæ, z których ka¿de bywa adekwatne do ca³ego zaskar¿onego

postanowienia.

Poza uchyleniem zaskar¿onego postanowienia w celu prze-

kazania sprawy do ponownego rozpoznania, s¹d mo¿e uchyliæ to

postanowienie i odrzuciæ pozew (wniosek) lub umorzyæ postêpo-

wanie w sprawie, jeœli zachodz¹ ku temu ustawowe podstawy (art.

386 § 3 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

Wydanie tego rodzaju orzeczenia nastêpuje w taki sam spo-

sób jak w postêpowaniu apelacyjnym, jeœli chodzi o rozpoznanie

za¿alenia na postanowienie koñcz¹ce postêpowanie w sprawie (np.

odrzucaj¹ce sprzeciw od wyroku zaocznego lub oddalaj¹ce wnio-

sek o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji), natomiast pew-

ne dystynkcje mog¹ wystêpowaæ przy rozpoznawaniu za¿alenia

na postanowienie o charakterze wpadkowym, o czym ni¿ej bêdzie

mowa.

Uchylenie zaskar¿onego postanowienia i odrzucenie pozwu

nast¹pi wtedy, gdy s¹d za¿aleniowy stwierdzi niewa¿noœæ postê-

powania uzasadniaj¹c¹ odrzucenie pozwu, a wiêc niedopuszczal-

noœæ drogi s¹dowej, stan sprawy w toku, powagê rzeczy os¹dzo-

nej, niedaj¹cy siê usun¹æ brak zdolnoœci procesowej powoda, brak

jurysdykcji krajowej (art. 199 § 1 pkt 1–3, § 2 w zw. z art. 379 pkt 1–3,

art. 1099 k.p.c.).

Odrzucenie pozwu w trybie art. 386 § 3 k.p.c. mo¿e nast¹piæ

zarówno z przyczyn istniej¹cych ju¿ w postêpowaniu przed s¹dem

pierwszej instancji, jak i z przyczyn, które powsta³y dopiero w to-

ku postêpowania odwo³awczego. Jednak¿e w razie stwierdzenia

braku bezwzglêdnej przes³anki procesowej, warunkuj¹cej dopusz-

czalnoœæ postêpowania pod rygorem niewa¿noœci, s¹d odwo³aw-

czy mo¿e odrzuciæ pozew tylko w razie jednoczesnego stwierdze-

nia, ¿e brak ten istnia³ ju¿ w chwili wszczêcia postêpowania w s¹-

dzie pierwszej instancji.

odrzucenie

pozwu lub

umorzenie

postêpowania

130

Równie¿ na jednej z tych podstaw, powsta³ych zarówno

w pierwszej, jak i w drugiej instancji, mo¿e nast¹piæ umorzenie po-

stêpowania (a wiêc w obu instancjach) na podstawie art. 386 § 3

k.p.c. Ze wzglêdu na kryterium przyczyny powoduj¹cej umorze-

nie postêpowania rozró¿niæ nale¿y:

1) przyczyny, z powodu których zbêdne sta³o siê merytoryczne

rozstrzygniêcie sprawy (np. na skutek cofniêcia pozwu, zawar-

cia ugody, konfuzji procesowej);

2) przyczyny, z powodu których wydanie orzeczenia meryto-

rycznego sta³o siê niedopuszczalne wskutek zajœcia okolicz-

noœci poci¹gaj¹cych za sob¹ brak jednej z bezwzglêdnych prze-

s³anek procesowych (np. niedopuszczalnoœæ drogi s¹dowej lub

odpadniêcie jurysdykcji krajowej).

Nale¿y zaznaczyæ, ¿e druga grupa przyczyn spowoduje

umorzenie postêpowania przez s¹d odwo³awczy tylko wtedy, gdy

powstan¹ one ju¿ w toku sprawy. Jeœli bowiem przyczyny te ist-

nia³y ju¿ w chwili wszczêcia postêpowania, to po ich stwierdzeniu

s¹d odrzuci pozew. Jeœli natomiast postêpowanie by³o dopuszczal-

ne w chwili jego wszczêcia, a dopiero w toku sprawy odpad³a prze-

s³anka jego dopuszczalnoœci, podlega ono umorzeniu, poniewa¿

nie mo¿e toczyæ siê dalej prawid³owo.

40

Jeœli chodzi o zastosowanie art. 386 § 3 k.p.c. w postêpowa-

niu apelacyjnym, to przyjmuje siê w piœmiennictwie, na ogó³ zgod-

nie, ¿e odrzucenie pozwu lub umorzenie postêpowania przez s¹d

drugiej instancji poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ uprzedniego uchyle-

nia orzeczenia merytorycznego.

41

Sytuacja przedstawia siê iden-

tycznie w postêpowaniu za¿aleniowym, jeœli chodzi o zaskar¿enie

postanowienia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie. Natomiast

w postêpowaniu za¿aleniowym o charakterze incydentalnym sy-

tuacja jest szczególna i wymaga odpowiedniego stosowania art. 386

§ 3 k.p.c. W tego rodzaju postêpowaniu nie mo¿na uzale¿niaæ de-

cyzji s¹du odwo³awczego w przedmiocie odrzucenia pozwu lub

umorzenia postêpowania od uprzedniego uchylenia zaskar¿onego

40

W razie zbiegu podstaw do odrzucenia pozwu z powodu niewa¿noœci postêpowania oraz

do umorzenia postêpowania z powodu jego zbêdnoœci, s¹d odwo³awczy powinien w za-

sadzie zaj¹æ siê pierwsz¹ z tych podstaw i w razie stwierdzenia niewa¿noœci pozew od-

rzuciæ, jednak¿e wzglêdy czysto praktyczne mog¹ przemawiaæ za umorzeniem postêpo-

wania, gdy okolicznoœci stanowi¹ce podstawê umorzenia s¹ oczywiste, a rozstrzygniêcie

kwestii istnienia lub braku jakiejœ przes³anki procesowej w danym wypadku mo¿e nasu-

waæ w¹tpliwoœci.

41

M. Piekarski, Pozbawienie strony mo¿noœci obrony swych praw w postêpowaniu cywilnym, War-

szawa 1964, s. 115 i 116.

postanowienia

incydentalne

131

postanowienia wpadkowego, które mo¿e spe³niaæ jedynie rolê czyn-

noœci przygotowawczej (s³u¿ebnej) dla wydania orzeczenia koñ-

cz¹cego postêpowanie w sprawie — merytorycznego lub formal-

nego (np. oddalaj¹cego opozycjê przeciwko wst¹pieniu interwe-

nienta ubocznego) lub te¿ mo¿e dotyczyæ kwestii niemaj¹cej zgo³a

¿adnego wp³ywu na wydanie orzeczenia koñcz¹cego postêpowa-

nie (np. skazania œwiadka lub bieg³ego na grzywnê). W rezultacie

nale¿y dojœæ do wniosku, ¿e w wypadku gdy zapad³o ju¿ orzecze-

nie koñcz¹ce postêpowanie w sprawie (w sposób formalny lub

merytoryczny) i jeœli — oczywiœcie — nie jest ono prawomocne i jako

takie nie wi¹¿e s¹du za¿aleniowego, s¹d ten powinien uchyliæ to

orzeczenie, je¿eli odrzuca pozew lub umarza postêpowanie na pod-

stawie art. 386 § 3 k.p.c. Jeœli takie orzeczenie jeszcze nie zapad³o

w pierwszej instancji, zanim sprawa na skutek za¿alenia przeka-

zana zosta³a s¹dowi drugiej instancji, odrzucenie pozwu lub umo-

rzenie postêpowania postanowione zostanie bez uprzedniego uchy-

lenia orzeczenia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie (wyroku lub

postanowienia), nie mo¿na bowiem uchyliæ orzeczenia, którego nie

ma. W zale¿noœci od charakteru kwestii incydentalnej objêtej za¿a-

leniem s¹d wyda postanowienie, którym — po ewentualnym uchy-

leniu orzeczenia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie:

1) odrzuci pozew i umorzy postêpowanie za¿aleniowe;

2) odrzuci pozew i rozpozna merytorycznie za¿alenie;

3) umorzy postêpowanie w sprawie (w obu instancjach);

4) umorzy postêpowanie i rozpozna merytorycznie za¿alenie.

Przepis art. 386 § 3 k.p.c. nie przewiduje jednoczesnego znie-

sienia postêpowania, jeœli odrzucenie pozwu lub umorzenie postê-

powania nast¹pi³o z powodu niewa¿noœci. Nie ma w tym wypad-

ku zastosowania § 2 tego przepisu. Skoro przy tym przepis ten re-

guluje osobno zniesienie przez s¹d odwo³awczy postêpowania

w pierwszej instancji w zakresie dotkniêtym niewa¿noœci¹, jest wiêc

on w postêpowaniu odwo³awczym lex specialis, co wy³¹cza mo¿li-

woœæ odpowiedniego stosowania w tym postêpowaniu, z mocy art.

391 § 1 k.p.c., przepisu art. 71 k.p.c. (co do zniesienia postêpowa-

nia z powodu istnienia niedaj¹cych siê uzupe³niæ lub nieuzupe³nio-

nych braków w zakresie zdolnoœci s¹dowej lub procesowej). Szcze-

gólny charakter art. 386 § 3 k.p.c. polega na tym, ¿e — ze wzglê-

dów ekonomii procesowej — zamiast przekazania sprawy s¹dowi

pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w celu odrzucenia

pozwu lub umorzenia postêpowania i zamiast — wi¹¿¹cego siê

orzeczenia

koñcz¹ce

postêpowanie

wzglêdy

ekonomii

procesowej

132

z tym czêsto — zniesienia niewa¿nego postêpowania, przepis ten

przewiduje odrzucenie pozwu lub umorzenie postêpowania bez-

poœrednio przez s¹d drugiej instancji.

Poniewa¿ s¹d odwo³awczy w postêpowaniu za¿aleniowym,

w odró¿nieniu od postêpowania apelacyjnego, wydaj¹c postano-

wienie w trybie art. 386 § 3 k.p.c., nie uchyla wydanego w sprawie

nieprawomocnego orzeczenia merytorycznego, a wiêc i wyroku,

któremu nadany zosta³ rygor natychmiastowej wykonalnoœci, nie

mo¿e zatem s¹d ten wydaæ orzeczenia restytucyjnego przewidzia-

nego w art. 338 § 1 k.p.c. Jeœli wiêc s¹d za¿aleniowy w sprawie,

w której taki wyrok zapad³, odrzuci³ pozew lub umorzy³ postêpo-

wanie, jedynie w drodze osobnego procesu pozwany mo¿e docho-

dziæ roszczenia o zwrot spe³nionego lub wyegzekwowanego œwiad-

czenia lub o przywrócenie poprzedniego stanu. Cytowany ostatnio

przepis, jako procesowy, nie narusza przepisów prawa material-

nego o œwiadczeniu nienale¿nym i nie wy³¹cza stosowania tych

przepisów w sprawie o zwrot spe³nionego lub wyegzekwowane-

go œwiadczenia albo o przywrócenie stanu poprzedniego.

42

Nieod³¹cznym zazwyczaj elementem postanowienia s¹du

odwo³awczego rozstrzygaj¹cego za¿alenie jest orzeczenie o kosz-

tach postêpowania. Orzekanie w tym przedmiocie odbywa siê

wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych w postêpowaniu przed s¹dem pierw-

szej instancji, które maj¹ równie¿ odpowiednie zastosowanie w po-

stêpowaniu odwo³awczym, ze szczególnym uwzglêdnieniem cha-

rakterystycznych cech postêpowania za¿aleniowego (art. 391 § 1,

art. 397 § 2, art. 108 k.p.c.).

43

Orzekanie o kosztach nastêpuje na wniosek, a z urzêdu tyl-

ko wtedy, gdy koszty nale¿¹ siê stronie dzia³aj¹cej w sprawie bez

adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego (art. 109

k.p.c.).

Zgodnie z zasadami unifikacji i koncentracji kosztów s¹d

drugiej instancji obowi¹zany jest rozstrzygn¹æ o nich w postano-

wieniu koñcz¹cym postêpowanie w sprawie (art. 108 § 1 k.p.c.),

obejmuj¹c tym rozstrzygniêciem wszystkie dotychczas poniesione

koszty. W rozumieniu art. 108 § 1 k.p.c. spraw¹ mo¿e byæ tak¿e

fragment postêpowania dotycz¹cy kwestii wpadkowej, pod wa-

runkiem jednak, ¿e kwestia ta nie ma wy³¹cznie charakteru instruk-

cyjnego dla przeprowadzenia sprawy zasadniczej (np. sprostowa-

42

Orzeczenie SN z dnia 25 wrzeœnia 1965 r., I PR 372/65 z glos¹ H. M¹drzaka: OSPiKA 1966,

poz. 83.

43

T. Bukowski, Rozstrzygniêcie o kosztach procesu cywilnego, Warszawa 1971, s. 167 i n.

rygor

natychmiasto-

wej

wykonalnoœci

rozstrzygniêcie

o kosztach

ostateczny wynik

sprawy

133

nie lub wyk³adnia orzeczenia albo zwrot kosztów, je¿eli nie z³o¿o-

no œrodka zaskar¿enia co do istoty sprawy). Z regu³y zatem s¹d

rozstrzygnie o kosztach, zarówno rozpoznaj¹c za¿alenie na posta-

nowienie koñcz¹ce postêpowanie w sprawie (np. odrzucaj¹ce ape-

lacjê lub oddalaj¹ce wniosek o przywrócenie terminu do jej z³o¿e-

nia), jak równie¿ gdy uchylaj¹c zaskar¿one postanowienie sam

odrzuca pozew lub umarza postêpowanie.

44

Przepis art. 108 § 1

k.p.c. nie zezwala na rozstrzygniêcie o kosztach w typowo incy-

dentalnym postêpowaniu za¿aleniowym (np. co do zawieszenia

postêpowania, podjêcia postêpowania w innym trybie, odrzucenia

za¿alenia w kwestii wstêpnej) — niemaj¹cym samodzielnego bytu

w znaczeniu poprzednio omówionym — nak³adaj¹c w tym zakre-

sie obowi¹zek na ten s¹d, który wyda orzeczenie koñcz¹ce postê-

powanie w sprawie.

45

Tak¿e w razie wydania postanowienia kasa-

toryjnego s¹d nie rozstrzyga o kosztach postêpowania za¿alenio-

wego, pozostawiaj¹c rozstrzygniêcie w tym przedmiocie s¹dowi

pierwszej instancji (art. 108 § 2 k.p.c.). Zamieszczenie w postano-

wieniu s¹du za¿aleniowego stosownej wzmianki o pozostawieniu

s¹dowi a quo rozstrzygniêcia o kosztach jest nieodzowne, stanowi

bowiem upowa¿nienie, w braku którego s¹d nie by³by w³adny ob-

j¹æ sw¹ kognicj¹ tej kwestii przy ponownym rozpoznawaniu spra-

wy. Wyj¹tkowo tylko, uchylaj¹c zaskar¿one postanowienie i prze-

kazuj¹c sprawê do ponownego rozpoznania, s¹d rozstrzygnie sa-

modzielnie o kosztach postêpowania za¿aleniowego, stwierdzaj¹c

¿e nie zachodz¹ przes³anki do zastosowania art. 108 § 2 k.p.c. Bê-

dzie to aktualne na przyk³ad wtedy, gdy niezale¿nie od wyniku

sprawy na³o¿ony zostanie na stronê lub interwenienta obowi¹zek

zwrotu kosztów instancji odwo³awczej, wywo³anych ich niesumien-

nym lub oczywiœcie niew³aœciwym postêpowaniem (art. 103 § 1 k.p.c.).

Zgodnie z zasad¹ odpowiedzialnoœci za ostateczny wynik

sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.) stronie wygrywaj¹cej j¹ nale¿y siê od

przeciwnika zwrot kosztów poniesionych w toku ca³ego postêpo-

wania, w tym tak¿e zwrot kosztów postêpowania incydentalnego,

chocia¿by zakoñczy³o siê ono dla niej negatywnie. Dla oceny wiêc

wyniku sprawy nale¿y dokonaæ porównania roszczeñ dochodzo-

nych z ostatecznie uwzglêdnionymi, nie zaœ porównania wyniku

postêpowania w poszczególnych instancjach. Wobec obowi¹zywa-

44

Jednak¿e przedwczesne jest orzeczenie o kosztach w postanowieniu o umorzeniu postê-

powania z powództwa g³ównego, gdy toczy siê nadal postêpowanie z powództwa wza-

jemnego.

45

Orzeczenie SN z dnia 3 czerwca 1971 r., I CZ 57/71 z glos¹ W. Broniewicza: OSPiKA 1972,

poz. 105.

ostateczny

wynik sprawy

134

nia jednoczeœnie zasady kosztów celowych, niezbêdnych do celo-

wego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c.), mo¿e

siê zdarzyæ, ¿e skar¿¹cy, który wygra³ sprawê, nie otrzyma zwrotu

kosztów wpadkowego postêpowania za¿aleniowego, jeœli za¿ale-

nie jego nie by³o celowe — skoro oddalone zosta³o jako oczywiœcie

bezzasadne albo wprawdzie zosta³o uwzglêdnione, lecz dotyczy³o

kwestii ca³kowicie zbêdnej dla osi¹gniêcia pozytywnego wyniku

sprawy (np. sprostowanie nieistotnej niedok³adnoœci w postano-

wieniu wpadkowym).

46

Roszczenie o zwrot kosztów postêpowania ma charakter for-

malnie akcesoryjny, a wiêc nie mo¿e byæ dochodzone wy³¹cznie

w drodze odrêbnego procesu, a jedynie mo¿e byæ przedmiotem uzu-

pe³nienia orzeczenia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie, w któ-

rym je pominiêto. Wynika st¹d szczególny obowi¹zek uwzglêd-

nienia przez s¹d odwo³awczy kwestii kosztów, gdy zachodzi jedna

z podstaw przewidzianych w art. 108 k.p.c.

46

Co do regu³ i granic orzekania o zwrocie kosztów zastêpstwa procesowego — uchwa³a

SN z dnia 5 paŸdziernika 1994 r., III CZP 125/94 z glos¹ B. Bladowskiego: Przegl¹d S¹do-

wy 1995, nr 6.

135

Rozdzia³ szósty

WYDANIE I CHARAKTER PRAWNY

POSTANOWIENIA ZA¯ALENIOWEGO

Czynnoœci procesowe s¹du drugiej instancji przy wydaniu

postanowienia rozstrzygaj¹cego za¿alenie (czynnoœci orzekania),

maj¹ce na celu przeobra¿enie w odpowiedni¹ formê zewnêtrzn¹

rezultatów rozpoznania tego s¹du, opieraj¹ siê na zasadach postê-

powania okreœlonych przez kodeks.

1

Przede wszystkim wskazaæ

nale¿y na regu³y ogólne determinuj¹ce wszelkie mo¿liwe sposoby

wydawania orzeczeñ w postêpowaniu cywilnym, a mianowicie na

naczelne zasady procesowe, z których najbardziej aktualna bêdzie

zasada umiarkowanego formalizmu procesowego. Kodeks, poza

okreœleniem w sposób szczególny posiedzenia przewidzianego

w postêpowaniu odwo³awczym dla rozpoznania za¿alenia (art. 397

§ 1 k.p.c.), nie zajmuje siê odrêbnie form¹ czynnoœci zwi¹zanych

z wydaniem orzeczenia przez s¹d za¿aleniowy. Przy zachowaniu

istotnych ró¿nic zachodz¹cych z jednej strony pomiêdzy za¿ale-

niem a apelacj¹ oraz z drugiej strony pomiêdzy postêpowaniem

przed s¹dem pierwszej instancji a postêpowaniem przed s¹dem

drugiej instancji, zastosowanie w tym postêpowaniu — i to tylko

odpowiednie — znajd¹ przepisy o wydaniu orzeczenia w postê-

powaniu apelacyjnym i postêpowaniu w pierwszej instancji (art.

391 § 1, art. 397 § 2 k.p.c.). Ponadto, w braku przepisów szczegól-

nych, do wydania postanowienia bêd¹ mia³y odpowiednie zasto-

sowanie przepisy dotycz¹ce wyroków (art. 361 k.p.c.).

2

W postêpowaniu odwo³awczym obowi¹zuje zasada ci¹g³o-

œci trybu postêpowania. Je¿eli w pierwszej instancji postêpowanie

toczy³o siê w niew³aœciwym trybie, to w takim samym trybie po-

1

B. Bladowski, Czynnoœci s¹dowe w sprawach cywilnych. Wzory i komentarz, Warszawa 1999,

s. 288 i n.

2

B. Bladowski, Wydanie wyroku w procesie cywilnym, Nowe Prawo 1983, nr 11–12, s. 27 i n.

regu³y orzekania

tryb

postêpowania

136

winno siê ono toczyæ w drugiej instancji; dopiero w razie koniecz-

noœci wydania orzeczenia kasatoryjnego s¹d przekazuje sprawê

s¹dowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania we w³aœci-

wym trybie postêpowania. Ponadto kodeks wyraŸnie wy³¹cza sto-

sowanie w postêpowaniu odwo³awczym przepisów art. 194–198

o przekszta³ceniach podmiotowych powództwa (art. 391 § 1 w zw.

z art. 397 § 2 k.p.c.). Jeœli natomiast chodzi o przekszta³cenia przed-

miotowe powództwa, to — moim zdaniem — nie s¹ one mo¿liwe

w postêpowaniu za¿aleniowym, jako niedotycz¹cym istoty spra-

wy; w postêpowaniu tym nie ma odpowiedniego zastosowania art.

383 k.p.c. dotycz¹cy zmian zasadniczego roszczenia w sprawie

przez powoda, który wniós³ apelacjê. Oczywiœcie, odrêbne ju¿ za-

gadnienie stanowi cofniêcie pozwu i powstanie w zwi¹zku z tym

szczególnych skutków maj¹cych wp³yw na rozstrzygniêcie s¹du

za¿aleniowego.

1. Sk³ad s¹du, posiedzenie niejawne, rozprawa

S¹d odwo³awczy rozpoznaje za¿alenie w sk³adzie trzech

sêdziów zawodowych. Wyj¹tkowo, w postêpowaniu uproszczo-

nym rozpoznaje za¿alenie jednoosobowo (art. 505

10

§ 1 w zw. z art.

397 § 2 k.p.c.). Ponadto rozpoznanie za¿alenia na postanowienie

w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów s¹dowych lub cof-

niêcia takiego zwolnienia, odrzucenie wniosku o zwolnienie od

kosztów oraz na³o¿enie na stronê obowi¹zku uiszczenia kosztów

i skazanie jej na grzywnê nastêpuje w sk³adzie jednego sêdziego.

Postanowienie dotycz¹ce postêpowania dowodowego na posiedze-

niu niejawnym wydaje s¹d w osobie jednego sêdziego.

3

Tylko wy-

j¹tkowo w postêpowaniu za¿aleniowym mo¿e zajœæ potrzeba wy-

znaczenia sêdziego dla przeprowadzenia czynnoœci dowodowych

(art. 235 i 239 k.p.c.). Od rozpoznania za¿alenia w postêpowaniu

odwo³awczym wy³¹czony jest ipso iure sêdzia, który w ni¿szej in-

stancji bra³ udzia³ w wydaniu zaskar¿onego postanowienia (art. 48

§ 1 pkt 5 k.p.c.). W praktyce postêpowania odwo³awczego regu³¹

jest wyznaczenie przez przewodnicz¹cego wydzia³u sêdziego spra-

wozdawcy (art. 206 k.p.c., § 63 ust. 1 pkt 2 reg.).

Kodeks statuuje zasadê, ¿e s¹d odwo³awczy rozpoznaje za-

¿alenie na posiedzeniu niejawnym (art. 397 § 1 k.p.c.). Nie wy³¹cza

3

Postanowienie SN z dnia 27 listopada 2001 r., III CZP 61/01, OSNC 2002, poz. 62.

przekszta³cenie

przedmiotowe

sprawy

sk³ad s¹du

137

to jednak mo¿liwoœci wyznaczenia w tym celu rozprawy, gdy s¹d

uzna j¹ za konieczn¹ i jeœli umo¿liwi to merytoryczne rozstrzygniê-

cie kwestii objêtej za¿aleniem i w rezultacie przyczyni siê do skró-

cenia postêpowania w sprawie (art. 148 § 2 i art. 206 w zw. z art.

391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.). Sytuacja w tym wypadku przedstawia

siê odmiennie ni¿ przy rozpoznawaniu za¿alenia przez s¹d pierw-

szej instancji, gdzie rozprawa nie jest przydatna. Zachodzi tak¿e

w tej mierze zasadnicza ró¿nica w porównaniu z postêpowaniem

apelacyjnym, w którym rozpoznanie sprawy na rozprawie jest za-

sad¹, a na posiedzeniu niejawnym — wyj¹tkiem, przewidzianym

dla odrzucenia apelacji oraz dla jej rozpoznania, gdy zachodzi nie-

wa¿noœæ postêpowania (art. 373 i 374 k.p.c.).

Je¿eli wyznaczono rozprawê, to odbywa siê ona bez wzglê-

du na stawiennictwo stron (art. 376 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). Bez-

przedmiotowe jest zatem zg³oszenie wniosku o przeprowadzenie

rozprawy w nieobecnoœci strony (art. 209 k.p.c.). Nie mo¿e tak¿e

zostaæ zawieszone postêpowanie w razie niestawiennictwa stron

(art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c.). Po wywo³aniu sprawy rozprawa rozpo-

czyna siê od sprawozdania sêdziego (sprawozdawcy), który w spo-

sób zwiêz³y (pium desiderium) przedstawia stan sprawy ze szcze-

gólnym uwzglêdnieniem wniosków skar¿¹cego oraz tych uchybieñ,

które nale¿y braæ z urzêdu pod rozwagê (art. 377 i 378 w zw. z art.

397 § 2 k.p.c.). Uwa¿am, ¿e sprawozdanie jest obligatoryjne rów-

nie¿ na posiedzeniu niejawnym, gdzie stanowi po¿¹dane i czêsto

nader istotne wprowadzenie do dyskusji sêdziowskiej. Wprawdzie

bowiem wszyscy cz³onkowie sk³adu orzekaj¹cego maj¹ obowi¹zek

zaznajomienia siê z aktami sprawy przed posiedzeniem, jednak¿e

w g³ównej mierze obowi¹zek ten spoczywa na sprawozdawcy. Taka

zreszt¹ praktyka, zas³uguj¹ca na kontynuowanie, jest powszechna

w s¹dach drugiej instancji. Zarówno rozprawa, jak i posiedzenie

niejawne odbywaj¹ siê w granicach za¿alenia, tj. w granicach wnios-

ków skar¿¹cego, przy wziêciu jednak pod uwagê niewa¿noœci po-

stêpowania, jak równie¿ mo¿liwoœci rozpoznania sprawy na rzecz

wspó³uczestników. Po z³o¿eniu sprawozdania na rozprawie przez

sêdziego sprawozdawcê i po ewentualnym przeprowadzeniu po-

stêpowania dowodowego, przewodnicz¹cy udziela g³osu stronom.

Pierwsza zabiera g³os strona, która z³o¿y³a za¿alenie; w razie z³o-

¿enia za¿alenia przez obie strony kolejnoœæ zabierania przez nie

g³osu ustala przewodnicz¹cy (§ 155 reg.). Za kryterium w tym ostat-

nim wypadku przyjmuje siê w praktyce s¹dowej zakres zaskar¿e-

nia, udzielaj¹c g³osu tej stronie, której za¿alenie „idzie dalej”. „Da-

posiedzenie

niejawne

przebieg

rozprawy

138

lej id¹ce” jest na przyk³ad za¿alenie na postanowienie koñcz¹ce

postêpowanie w sprawie w porównaniu z za¿aleniem dotycz¹cym

kwestii wpadkowej. Ka¿da ze stron przemawia tylko raz, chyba ¿e

przewodnicz¹cy uzna dalsze wywody za potrzebne (replika i od-

powiedŸ na replikê). Ograniczenia co do zabierania g³osu na roz-

prawie nie odnosz¹ siê do prokuratora (art. 210 § 1 w zw. z art. 391

i art. 397 § 2 k.p.c.).

Je¿eli w sprawie wystêpuje adwokat lub radca prawny, prze-

wodnicz¹cy posiedzenia mo¿e zobowi¹zaæ ich do wypowiedzenia

siê co do wystêpuj¹cych w sprawie zagadnieñ prawnych; o powy¿-

szych czynnoœciach nale¿y uczyniæ wzmiankê w protokole rozpra-

wy (§ 149 ust. 2 reg.).

Ze wzglêdu na dominuj¹cy przy rozpoznawaniu za¿alenia

postulat szybkoœci postêpowania rozprawa nie mo¿e byæ ograni-

czona do poszczególnych zarzutów lub zagadnieñ wstêpnych (art.

220 k.p.c.), jej odroczenie zaœ nast¹piæ mo¿e tylko z wyj¹tkowo

wa¿nych przyczyn, gdy na przyk³ad s¹d stwierdzi nieprawid³o-

woœæ w dorêczeniu wezwañ (art. 156, 214 w zw. z art. 391 § 1 i art.

397 § 2 k.p.c.). Z posiedzenia niejawnego, jeœli nie wydano na nim

postanowienia, sporz¹dza siê notatkê urzêdow¹ ze wskazaniem

daty posiedzenia i jego przedmiotu (art. 157 § 3 k.p.c.).

Przed terminem posiedzenia niejawnego b¹dŸ przed termi-

nem rozprawy, jeœli zosta³a wyznaczona, przewodnicz¹cy posie-

dzenia powinien zapewniæ cz³onkom sk³adu orzekaj¹cego mo¿li-

woœæ zaznajomienia siê z aktami sprawy, je¿eli zaœ w sprawie

wystêpuj¹ skomplikowane zagadnienia faktyczne lub prawne, po-

winien zarz¹dziæ odbycie przed rozpraw¹ narady wstêpnej (§ 67

ust. 1 pkt 2 i ust. 2 reg.).

2. Stadium orzekania, budowa postanowienia i jego

notyfikacja

Postanowienie wydane zostaje na niejawnej naradzie sê-

dziów, która obejmuje dyskusjê i g³osowanie nad maj¹cym zapaœæ

rozstrzygniêciem i jego zasadniczymi motywami oraz ustalenie tre-

œci decyzji (przez spisanie sentencji postanowienia). Podczas g³o-

sowania pierwszy g³os przys³uguje sêdziemu sprawozdawcy, do

niego te¿ nale¿y sporz¹dzenie sentencji postanowienia (art. 324

w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c., § 94 reg.).

postulat

szybkoœci

postêpowania

narada sêdziów

139

Sêdzia, który przy g³osowaniu nie zgodzi³ siê wiêkszoœci¹,

mo¿e przy podpisywaniu sentencji postanowienia zg³osiæ zdanie

odrêbne (votum separatum) i powinien je uzasadniæ na piœmie przed

podpisaniem uzasadnienia postanowienia. Mo¿e do tego dojœæ

w swoistej sytuacji, gdy w wyniku narady sêdziów i zajêtych przez

nich stanowisk niemo¿liwe okaza³o siê podjêcie jednolitej, zespo-

³owej decyzji co do rozstrzygniêcia sprawy, a nast¹pi³o sformu³o-

wanie stanowiska (zdania) wiêkszoœci i stanowiska mniejszoœci.

Zg³oszenie zdania odrêbnego jest uprawnieniem, a nie obowi¹z-

kiem sêdziego, który pozosta³ w mniejszoœci po przeprowadzeniu

g³osowania. Zdanie odrêbne odnosi siê zazwyczaj do samego roz-

strzygniêcia zawartego w sentencji postanowienia, mo¿e jednak

tak¿e dotyczyæ zasadniczych motywów tego rozstrzygniêcia; mo¿e

wiêc istnieæ zgoda co do samego rozstrzygniêcia — przy odmien-

nym uzasadnieniu. Zg³oszenie zdania odrêbnego zaznacza siê przy

podpisie z³o¿onym na sentencji postanowienia przez zamieszcze-

nie odpowiedniej wzmianki (§ 98 reg.).

Je¿eli przy rozpoznawaniu za¿alenia powstaje zagadnienie

prawne budz¹ce powa¿ne w¹tpliwoœci, s¹d mo¿e przedstawiæ to

zagadnienie do rozstrzygniêcia S¹dowi Najwy¿szemu, odraczaj¹c

rozpoznanie sprawy (art. 390 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). S¹d Naj-

wy¿szy w³adny jest przej¹æ sprawê do rozpoznania albo prze-

kazaæ zagadnienie prawne do rozstrzygniêcia powiêkszonemu

sk³adowi tego s¹du. Uchwa³a S¹du Najwy¿szego rozstrzygaj¹ca

zagadnienie prawne jest wi¹¿¹ca w danej sprawie. Zagadnienie

prawne powinno dotyczyæ samego postêpowania za¿aleniowego;

zw³aszcza w postêpowaniu wpadkowym nie jest dopuszczalne

przedstawienie takiego zagadnienia, które dotyczy podstawy praw-

nej roszczenia w sprawie.

4

Postanowienie o przedstawieniu zagad-

nienia prawnego ma byæ wydane na rozprawie, a nie na posiedze-

niu niejawnym.

Treœæ sentencji postanowienia podobna jest do treœci wyroku

s¹du drugiej instancji. Jeœli chodzi o czêœæ wstêpn¹ (rubrum), to nie

zamieszcza siê w niej uroczystego nag³ówka: „W imieniu Rzeczy-

pospolitej Polskiej” (§ 95 reg.). W rubrum, poza ogólnymi danymi

(art. 325 w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 oraz art. 361 k.p.c.), wy-

mienia siê ponadto skar¿¹cego oraz zaskar¿one postanowienie (s¹d,

który je wyda³, datê i sygnaturê). Brzmi to w ten sposób, ¿e po ozna-

4

Uchwa³y SN: z dnia 27 sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997, poz. 9; z dnia 8 lipca

1998 r., III CZP 17/98, OSNC 1999, poz. 19; S. W³odyka, Przes³anki dopuszczalnoœci pytañ

prawnych do S¹du Najwy¿szego, Nowe Prawo 1971, nr 2.

votum

separatum

zagadnienie

prawne

140

czeniu przedmiotu sprawy nastêpuj¹ s³owa: „na skutek za¿alenia

pozwanego na postanowienie S¹du Rejonowego w A. z dnia..., sygn.

akt... postanawia:...”. Bardziej istotne ró¿nice w porównaniu z po-

stêpowaniem apelacyjnym wystêpuj¹ ju¿ w odniesieniu do samej

treœci tenoru sentencji. W zale¿noœci od sposobu rozstrzygniêcia

za¿alenia typowy tenor brzmieæ mo¿e nastêpuj¹co:

1) oddala za¿alenie;

2) zas¹dza od pozwanego na rzecz powoda 120 z³ tytu³em kosz-

tów postêpowania za¿aleniowego;

3) zmienia zaskar¿one postanowienie i zwalnia powoda od kosz-

tów s¹dowych;

4) uchyla zaskar¿one postanowienie (np. w przedmiocie odrzu-

cenia za¿alenia);

5) uchyla zaskar¿one postanowienie (ewentualnie tak¿e znosi

postêpowanie w danym zakresie) i przekazuje sprawê S¹do-

wi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania i rozstrzyg-

niêcia o kosztach postêpowania za¿aleniowego;

6) uchyla zaskar¿one postanowienie i odrzuca pozew.

W wypadku gdy nast¹pi³o po³¹czenie kilku spraw za¿ale-

niowych do ³¹cznego rozpoznania i rozstrzygniêcia, wydane po-

stanowienie ma charakter orzeczenia ³¹cznego (art. 219 k.p.c.). Je-

¿eli jednak rozpoznano ³¹cznie na rozprawie apelacjê i za¿alenie,

ka¿de z rozstrzygniêæ — ze wzglêdu na zachodz¹ce miêdzy nimi

ró¿nice co do formy i charakteru prawnego — powinno byæ wyda-

ne oddzielnie; niedopuszczalne jest wiêc zamieszczenie w wyro-

ku równie¿ postanowienia rozstrzygaj¹cego za¿alenie.

5

Poniewa¿ w postêpowaniu za¿aleniowym wyznaczenie roz-

prawy nale¿y do wyj¹tku, a wiêc poza ewentualnoœci¹ publiczne-

go og³oszenia postanowienia na posiedzeniu, na którym zamkniê-

to rozprawê (chyba ¿e odroczono og³oszenie postanowienia), udo-

stêpnienie (notyfikacja) decyzji s¹du nastêpuje z regu³y za pomoc¹

dorêczenia stronom postanowienia.

6

W postêpowaniu tocz¹cym siê na skutek za¿alenia s¹d dru-

giej instancji uzasadnia z urzêdu postanowienie koñcz¹ce to postê-

powanie wydane zarówno na posiedzeniu niejawnym, jak i na

rozprawie (art. 397 § 1

1

k.p.c.). Chodzi o to, ¿eby s¹d pierwszej

instancji mia³ mo¿liwoœæ zapoznania siê z argumentacj¹ s¹du od-

5

Orzeczenie SN z dnia 22 wrzeœnia 1967 r., I CR 158/67 OSNCP 1968, poz. 105.

6

B. Bladowski, Znaczenie notyfikacji wyroku w procesie cywilnym, Nowe Prawo 1985, nr 11–12,

s. 83 i n.

sentencja

postanowienia

postanowienie

³¹czne

141

wo³awczego g³ównie dlatego, aby w przysz³oœci nie pope³niaæ b³ê-

dów, z powodu których za¿alenie zosta³o uwzglêdnione.

Uzasadnienie sporz¹dza sêdzia sprawozdawca, kieruj¹c siê

zasadniczymi motywami rozstrzygniêcia ustalonymi podczas dys-

kusji sk³adu orzekaj¹cego (art. 324 § 1 k.p.c.). Sêdzia sprawozdaw-

ca jest jednak zwolniony od powy¿szego obowi¹zku, je¿eli zg³osi³

zdanie odrêbne (votum separatum) do wydanego orzeczenia (§ 97

reg.). W takim wypadku obowi¹zek sêdziego sprawozdawcy w tej

mierze przechodzi automatycznie na przewodnicz¹cego posiedze-

nia (§ 96 ust. 1 reg.). Sporz¹dzenie uzasadnienia powinno nast¹piæ

w terminie (instrukcyjnym) do dwóch tygodni od og³oszenia po-

stanowienia, a je¿eli og³oszenia nie by³o — od dnia wydania posta-

nowienia (art. 387 § 2 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

Wobec braku odrêbnego uregulowania wymagañ, jakim po-

winno odpowiadaæ uzasadnienie orzeczenia s¹du odwo³awczego,

nale¿y odpowiednio stosowaæ regu³y przewidziane dla uzasadnie-

nia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji, przy uwzglêdnie-

niu jednak szczególnego charakteru postanowienia s¹du odwo³aw-

czego wydanego w postêpowaniu za¿aleniowym (art. 328 § 2 w zw.

z art. 361, 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

W czêœci wstêpnej (historycznej) uzasadnienia wskazane jest

przedstawienie kwintesencji dotychczasowego postêpowania przed

s¹dem pierwszej instancji oraz wniosków i g³ównych motywów

wymienionych w za¿aleniu, a tak¿e ewentualnych ¿¹dañ i twier-

dzeñ strony przeciwnej. Jest to konieczne dla zrozumienia dalszego

toku rozumowania s¹du odwo³awczego, zasadniczych powodów

rozstrzygniêcia, które ju¿ w bardziej obszernym zakresie powinny

byæ zamieszczone w drugiej, w³aœciwej czêœci uzasadnienia.

Uzasadnienie postanowienia s¹du za¿aleniowego bêdzie

wykazywaæ podobieñstwo (we w³aœciwej czêœci) do uzasadnienia

orzeczenia s¹du pierwszej instancji, zw³aszcza w tych wypadkach,

gdy kwestia objêta za¿aleniem rozpoznana zosta³a in merito. Od-

nosi siê to przede wszystkim do postanowienia o charakterze re-

formatoryjnym, gdy opiera siê ono w szczególnoœci na nowych,

w³asnych ustaleniach s¹du odwo³awczego.

7

Postulat poprawnoœci, a w rezultacie i pe³nej skutecznoœci

uzasadnienia rozstrzygniêcia, odnosi siê w sposób szczególny do

postanowieñ o charakterze kasatoryjnym. W uzasadnieniu tego

rodzaju postanowienia s¹d wyra¿a swoj¹ ocenê prawn¹ (wyk³ad-

7

B. Bladowski, Czynnoœci s¹dowe w sprawach cywilnych..., s. 290 i 292.

uzasadnienie

postanowienia

142

niê prawa) i wskazania (wytyczne) co do dalszego postêpowania,

wi¹¿¹ce zarówno s¹d pierwszej instancji, któremu sprawa zosta³a

przekazana, jak i s¹d odwo³awczy przy ponownym rozpoznaniu

sprawy; nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nast¹pi³a zmiana sta-

nu prawnego (art. 386 § 6 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). W praktyce

postêpowania za¿aleniowego, w którym reformatoryjnemu sposo-

bowi rozstrzygania za¿alenia stoi z zasady na przeszkodzie tylko

koniecznoœæ przeprowadzenia w drugiej instancji postêpowania

dowodowego w ca³oœci, wytyczne co do dalszego postêpowania

dotycz¹ g³ównie kwestii zwi¹zanych z uzupe³nieniem materia³u.

W szczególnej sytuacji uchylenia zaskar¿onego postanowienia

z przyczyn niewa¿noœci wzglêdy celowoœci przemawiaj¹ za usto-

sunkowaniem siê s¹du tak¿e do pozosta³ych, istotnych zagadnieñ

merytorycznych objêtych za¿aleniem (por. odpowiednio § 157 reg.).

Jeœli natomiast chodzi o wyk³adniê prawa, to uwa¿am, ¿e w ka¿-

dym wypadku stwierdzenia naruszenia prawa formalnego lub ma-

terialnego powinna ona byæ przytoczona w uzasadnieniu ka¿dego

postanowienia, a nie tylko kasatoryjnego.

8

Chodzi bowiem o to, ¿eby

stwierdzone b³êdy nie zosta³y pope³nione w dalszym toku postê-

powania w pierwszej instancji. W uzasadnieniu postanowienia

oddalaj¹cego za¿alenie konieczne jest ustosunkowanie siê do

wszystkich zarzutów skar¿¹cego i wyjaœnienie, dlaczego zarzuty

te uznane zosta³y za bezzasadne.

Postanowienie wydane w postêpowaniu uproszczonym pod-

lega z urzêdu uzasadnieniu, gdy uchyla zaskar¿one postanowie-

nie i przekazuje sprawê do ponownego rozpoznania s¹dowi pierw-

szej instancji (art. 505

13

§ 1 i 3 k.p.c.).

W odró¿nieniu od wypadków oddalenia lub odrzucenia za-

¿alenia, a tak¿e umorzenia postêpowania odwo³awczego, w któ-

rych mo¿e mieæ zastosowanie przepis art. 350 § 3 k.p.c. dotycz¹cy

dopuszczalnoœci sprostowania z urzêdu postanowienia przez s¹d

drugiej instancji, nie mo¿e nast¹piæ — z istoty rzeczy — sprosto-

wanie postanowienia uchylonego. W razie jednak stwierdzenia

w zaskar¿onym postanowieniu tego rodzaju niedok³adnoœci lub

omy³ek, które mog³yby zostaæ powtórzone przy ponownym wyda-

niu postanowienia przez s¹d pierwszej instancji (np. co do ozna-

czenia stron), s¹d odwo³awczy powinien na nie zwróciæ uwagê

w uzasadnieniu swego postanowienia kasatoryjnego.

9

Natomiast

8

S. W³odyka, Wi¹¿¹ca wyk³adnia s¹dowa, Warszawa 1971, s. 182.

9

K. Piasecki, Sprostowanie, uzupe³nienie i wyk³adnia orzeczeñ s¹dów cywilnych, Palestra 1961,

z. 9, s. 11.

wyk³adnia prawa

143

s¹d odwo³awczy, gdy sprawa przed nim siê toczy, mo¿e sprosto-

waæ orzeczenie s¹du pierwszej instancji tak¿e w czêœci niezaskar-

¿onej.

10

W razie uchylenia zaskar¿onego postanowienia i przekaza-

nia sprawy do ponownego rozpoznania s¹dowi pierwszej instan-

cji, s¹d ten bêdzie j¹ rozpoznawa³ w innym sk³adzie osobowym

(art. 386 § 5 k.p.c.).

Je¿eli przy rozpoznaniu za¿alenia s¹d okrêgowy jako s¹d

drugiej instancji weŸmie z urzêdu pod uwagê, ¿e s¹d rejonowy by³

niew³aœciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy, przy czym ta nie-

w³aœciwoœæ powoduje niewa¿noœæ postêpowania, powinien po roz-

poznaniu za¿alenia przekazaæ sprawê s¹dowi okrêgowemu jako

s¹dowi pierwszej instancji i powiadomiæ o przekazaniu s¹d rejo-

nowy.

3. Rektyfikacja postanowienia i inne czynnoœci s¹dowe

Do postanowienia s¹du drugiej instancji odpowiednie za-

stosowanie maj¹ przepisy o rektyfikacji orzeczeñ wydanych

w pierwszej instancji (art. 350 § 1, art. 351 § 1, art. 352 w zw. z art.

391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

Poza typowymi, wystêpuj¹cymi w praktyce s¹dowej wypad-

kami prostowania orzeczeñ, wskazaæ tu nale¿y przyk³adowo na

mo¿liwoœæ sprostowania niedok³adnoœci polegaj¹cej na nieuchyle-

niu zaskar¿onego postanowienia przy odrzuceniu pozwu lub umo-

rzeniu postêpowania.

11

Jak to wynika a contrario z przepisu art. 350

§ 3 k.p.c., postanowienie wydane przez s¹d odwo³awczy nie mo¿e

zostaæ sprostowane przez s¹d pierwszej instancji. Sprostowaniu

podlegaj¹ wadliwoœci wystêpuj¹ce zarówno w samej sentencji po-

stanowienia, jak i w jego uzasadnieniu.

12

Nie jest oczywist¹ omy³k¹ w rozumieniu cytowanego art. 350

§ 1 k.p.c. wadliwe zastosowanie przez s¹d odwo³awczy przepisu

obowi¹zuj¹cego prawa.

13

10

Orzeczenie SN z dnia 18 czerwca 1998 r., II CKN 817/97, OSNC 2000, poz. 16.

11

F. Rosengarten, Sprostowanie, uzupe³nienie i wyk³adnia orzeczeñ w postêpowaniu cywilnym, Nowe

Prawo 1971, nr 6.

12

Orzeczenia SN: z dnia 15 kwietnia 1982 r., I PZ 7/82, OSNCP 1982, poz. 155; z dnia 10

grudnia 2001 r., I PZ 93/01, OSNCP 2002, poz. 97.

13

Orzeczenie SN z dnia 5 grudnia 1980 r., III CRN 133/80, OSNCP 1981, poz. 115.

uzupe³nienie

postanowienia

144

Strona mo¿e ¿¹daæ uzupe³nienia postanowienia s¹du dru-

giej instancji zarówno w zakresie swego ¿¹dania objêtego zaskar-

¿eniem (gdy np. s¹d ten, zmieniaj¹c zaskar¿one postanowienie,

uwzglêdni³ wniosek o zwolnienie od kosztów s¹dowych, natomiast

pomin¹³ wniosek o ustanowienie adwokata), jak i ¿¹dania przy-

znania jej od przeciwnika kosztów postêpowania za¿aleniowego,

jak równie¿ w zakresie samego rozstrzygniêcia o losie zaskar¿one-

go postanowienia (gdy np. s¹d odwo³awczy tylko w czêœci zmieni³

zaskar¿one postanowienie, nie oddalaj¹c za¿alenia w pozosta³ym

zakresie). Nie jest dopuszczalne uzupe³nienie postanowienia przez

s¹d odwo³awczy z urzêdu, bez wniosku strony.

14

Poniewa¿ o uzu-

pe³nieniu orzeczenia mo¿e postanowiæ tylko ten s¹d, który wyda³

orzeczenie, s¹d odwo³awczy nie jest uprawniony do uzupe³nienia

orzeczenia s¹du pierwszej instancji, przy czym niedopuszczalnoœæ

uzupe³nienia nale¿y w tym miejscu odró¿niæ od mo¿liwoœci odpo-

wiedniej zmiany zaskar¿onego postanowienia, która daje zbli¿ony

skutek.

Wobec tego, ¿e w postêpowaniu za¿aleniowym rozstrzyga-

ne s¹ najczêœciej kwestie wpadkowe i w porównaniu z postêpowa-

niem apelacyjnym w znacznie mniejszym stopniu skomplikowane

zarówno pod wzglêdem faktycznym, jak i prawnym, tylko wyj¹t-

kowo zachodzi koniecznoœæ dokonania przez s¹d odwo³awczy

wyk³adni (autentycznej) swego postanowienia. Tak samo jak przy

poprzednio wymienionych czynnoœciach rektyfikacyjnych, s¹d

odwo³awczy mo¿e dokonaæ wyk³adni tylko swego postanowienia.

Jednak¿e wyk³adni postanowienia s¹d odwo³awczy mo¿e doko-

naæ zarówno na wniosek którejkolwiek strony, jak i z urzêdu.

15

O sprostowaniu, uzupe³nieniu lub wyk³adni postanowienia

s¹d drugiej instancji orzeka na posiedzeniu niejawnym, aczkolwiek

istnieje — praktycznie raczej niewykorzystywana — mo¿liwoœæ

wyznaczenia w tym celu rozprawy (art. 148 § 2 w zw. z art. 397 § 2

i art. 391 k.p.c.). Postanowienie w przedmiocie uzupe³nienia po-

stanowienia rozstrzygaj¹cego za¿alenie podlega uzasadnieniu, je-

œli dotyczy³o postanowienia s¹du pierwszej instancji koñcz¹cego

postêpowanie w sprawie; natomiast pozosta³e postanowienia —

z omówionych wy¿ej — w zasadzie obowi¹zkowi temu nie podle-

gaj¹, jednak¿e wymaga³o z regu³y bêdzie uzasadnienia postano-

wienie w przedmiocie wyk³adni postanowienia (zarówno jego sen-

tencji, jak i uzasadnienia), aby by³o zrozumia³e dla stron, a tak¿e

14

Orzeczenie SN z dnia 31 grudnia 1958 r., IV CZ 263/58, OSPiKA 1959, poz. 213.

15

Orzeczenie SN z dnia 3 czerwca 1966 r., II CZ 75/66, OSNCP 1967, poz. 29.

wyk³adnia

autentyczna

145

dla s¹du pierwszej instancji; dotyczyæ to mo¿e tak¿e niektórych

postanowieñ w przedmiocie sprostowania postanowienia.

W czasie gdy akta sprawy znajduj¹ siê w s¹dzie drugiej in-

stancji, s¹d ten — zarówno z urzêdu, jak i na wniosek wierzyciela

— nadaje klauzulê wykonalnoœci tytu³owi egzekucyjnemu pocho-

dz¹cemu od s¹du; nie dotyczy to jednak S¹du Najwy¿szego (art.

781 § 1, art. 782 k.p.c.).

16

Tylko niektóre postanowienia s¹du pierw-

szej instancji oraz reformatoryjne postanowienia s¹du za¿alenio-

wego nadaj¹ siê do egzekucji. Je¿eli postanowienie nie nadaje siê

do wykonania w drodze egzekucji, natomiast z jego prawomocno-

œci¹ po³¹czone s¹ ró¿ne skutki prawne, to s¹d odwo³awczy na

wniosek strony stwierdza prawomocnoϾ postanowienia (art. 364

k.p.c.). Zarówno nadania klauzuli wykonalnoœci, jak i stwierdze-

nia prawomocnoœci s¹d dokonuje jednoosobowo; czynnoœci te na-

le¿¹ do zakresu obowi¹zków przewodnicz¹cego wydzia³u. W od-

ró¿nieniu od s¹du pierwszej instancji s¹d odwo³awczy nie ma

wprawdzie obowi¹zku uzasadniania postanowienia oddalaj¹cego

wniosek o nadanie klauzuli wykonalnoœci b¹dŸ wniosek o stwier-

dzenie prawomocnoœci postanowienia, jednak¿e i w tych wypad-

kach — ze wzglêdów przytoczonych ju¿ wy¿ej — nale¿y uznaæ, ¿e

po¿¹dane jest zamieszczenie w postanowieniu choæby krótkich

motywów rozstrzygniêcia.

Maj¹c na uwadze obowi¹zuj¹cy szczególnie przy rozpozna-

waniu za¿alenia postulat szybkoœci postêpowania, zmierzaj¹cy

bezpoœrednio do skrócenia tzw. postêpowania miêdzyinstancyjne-

go, podkreœliæ trzeba, ¿e okreœlonemu wyraŸnie obowi¹zkowi s¹du

pierwszej instancji troski o sprawny tok postêpowania miêdzy-

instancyjnego, a zw³aszcza niezw³ocznego przedstawienia akt spra-

wy wraz z za¿aleniem s¹dowi drugiej instancji (§ 63 ust. 2 i 2a reg.),

odpowiadaæ powinien taki sam obowi¹zek s¹du drugiej instancji,

a zw³aszcza w zakresie czynnoœci nastêpuj¹cych po wydaniu orze-

czenia (terminowe sporz¹dzenie uzasadnienia, niezw³oczne dorê-

czenie odpisów postanowienia i zwrócenie akt sprawy s¹dowi

pierwszej instancji).

16

Wypis orzeczenia s¹du, na którym umieszcza siê klauzulê wykonalnoœci (art. 783 § 2 k.p.c.),

dotyczy postanowienia wydanego w pierwszej instancji; je¿eli natomiast w postêpowa-

niu odwo³awczym postanowienie to zosta³o zmienione lub zas¹dzono dalsze koszty po-

stêpowania, wypis powinien obejmowaæ tak¿e treœæ rozstrzygniêcia w drugiej instancji

(§ 215 ust. 1 reg.).

nadanie klauzuli

wykonalnoœci

terminowoϾ

czynnoœci

146

4. Charakter prawny i skutecznoœæ postanowienia

Wydanie postanowienia rozstrzygaj¹cego za¿alenie i koñcz¹-

cego postêpowanie wszczête na skutek jego wniesienia stanowi

najwa¿niejsz¹ czynnoœæ s¹du drugiej instancji. Rozstrzygaj¹c za¿a-

lenie, s¹d orzeka o skutkach prawnych stanu faktycznego, ustalo-

nego w pierwszej lub drugiej instancji, stosuj¹c do niego obowi¹-

zuj¹ce przepisy.

Postanowienie s¹du odwo³awczego musi mieæ zawsze zna-

czenie rozstrzygniêcia decyduj¹cego o losie zaskar¿onego posta-

nowienia. Rozstrzygniêcie to, ze wzglêdu na swoistoœæ za¿alenia,

dotyczy b¹dŸ samego toku postêpowania w sprawie, b¹dŸ tylko

pewnych kwestii wpadkowych wystêpuj¹cych w tym postêpowa-

niu; nie obejmuje natomiast ono istoty sprawy i dlatego, w tym

aspekcie, nie ma charakteru orzeczenia merytorycznego.

Charakter zbli¿ony do orzeczeñ merytorycznych maj¹ —

wyj¹tkowo — te postanowienia reformatoryjne s¹du za¿aleniowe-

go, które za³atwiaj¹ pewne sprawy egzekucyjne (np. postanowie-

nie upowa¿niaj¹ce wierzyciela do wykonania czynnoœci na koszt

d³u¿nika — art. 1049 k.p.c.).

Wed³ug ogólnej zasady — podstawow¹ cech¹ postanowie-

nia wydanego przez s¹d drugiej instancji jest jego prawomocnoœæ

formalna, polegaj¹ca na niedopuszczalnoœci jego wzruszenia za

pomoc¹ zwyk³ych œrodków odwo³awczych, czyli na niezaskar¿al-

noœci w toku instancji. Postanowienie to staje siê prawomocne ju¿

z chwil¹ jego wydania, w toku instancji ostatecznej, o skutecznoœci

bezwarunkowej (art. 360, 363 § 1 k.p.c.).

17

Bezpoœredni¹ i jednoczeœnie zasadnicz¹ konsekwencj¹ posta-

nowienia jest jego moc wi¹¿¹ca (art. 365 w zw. z art. 391 § 1 i art.

397 § 2 k.p.c.). Postanowienie wi¹¿e strony, a tak¿e s¹d drugiej in-

stancji oraz inne s¹dy i organy pañstwowe, przez które musi byæ

uznawane. Moc wi¹¿¹ca postanowienia wydanego w postêpowa-

niu odwo³awczym obowi¹zuje równie¿ w postêpowaniu odwo³aw-

czym powtórnym, jeœli zostanie ono wszczête w przysz³oœci na sku-

tek zaskar¿enia postanowienia s¹du pierwszej instancji, wydanego

po ponownym rozpoznaniu sprawy (tzw. skutek autoprekluzyj-

ny). Jednak¿e postanowieniom, tak¿e koñcz¹cym postêpowanie

17

N. Sychowicz, Z problematyki prawomocnoœci orzeczeñ w procesie cywilnym, Przegl¹d S¹dowy

1996, nr 11–12.

orzeczenie

merytoryczne

prawomocnoϾ

formalna

147

w sprawie, w odró¿nieniu od orzeczeñ merytorycznych nie przy-

s³uguje powaga rzeczy os¹dzonej (res iudicata), okreœlana jako pra-

womocnoϾ materialna.

18

Poza prawomocnoœci¹ i stanowi¹c¹ z ni¹ iunctim moc¹ wi¹-

¿¹c¹ — cechami generalnymi postanowienia jako zdarzenia praw-

nie relewantnego w danym przebiegu postêpowania cywilnego —

postanowienie to oddzia³uje w sposób szczególny na postêpowa-

nie lub te¿ tylko na wystêpuj¹c¹ w nim kwestiê wpadkow¹ i pozo-

staje to w œcis³ej zale¿noœci od sposobu rozstrzygniêcia za¿alenia.

Oddalenie za¿alenia powoduje uprawomocnienie siê zaskar-

¿onego postanowienia. Z t¹ chwil¹ postanowienie staje siê w pe³ni

skuteczne; ma to miejsce zarówno w sytuacji, gdy jego wykonal-

noœæ by³a z mocy ustawy uzale¿niona od prawomocnoœci, jak

i w sytuacji, gdy w zwi¹zku z wniesieniem za¿alenia nast¹pi³o jej

wstrzymanie z mocy ustawy lub z mocy postanowienia s¹du pierw-

szej instancji. Je¿eli zaskar¿one postanowienie dotyczy³o tylko

kwestii wpadkowej, to wskutek oddalenia za¿alenia nie ma ju¿

mo¿liwoœci podnoszenia tej kwestii w dalszym toku postêpowa-

nia. Postanowienie reformatoryjne s¹du odwo³awczego jest sku-

teczne w takim samym zakresie jak wydane w tym przedmiocie

postanowienie w pierwszej instancji. Jest ono jednak ju¿ z chwil¹

wydania prawomocne i dlatego te¿ nie mo¿e go ju¿ dotyczyæ ¿a-

den skutek suspensywny. Jest to postanowienie jednoczeœnie pra-

womocne i w pe³ni skuteczne. Podobny skutek wywo³uje tak¿e

postanowienie, którym s¹d drugiej instancji uchyla zaskar¿one

postanowienie i odrzuca pozew lub umarza postêpowanie w spra-

wie. Ró¿nica w tym wypadku polega jedynie na innej formie nega-

tywnej relacji orzeczenia s¹du odwo³awczego do postanowienia

s¹du pierwszej instancji.

19

Wydanie orzeczenia typowo kasatoryjnego powoduje uchy-

lenie zaskar¿onego postanowienia, które do tej chwili mog³o byæ

skuteczne; sprawa zostaje przekazana s¹dowi pierwszej instancji

w celu ponownego rozpoznania przy uwzglêdnieniu wskazañ s¹du

odwo³awczego. Jednoczeœnie z uchyleniem zaskar¿onego postano-

wienia nastêpuje zniesienie postêpowania w zakresie dotkniêtym

niewa¿noœci¹. Rozró¿nienia przy tym wymaga skutecznoœæ samej

18

W. Siedlecki (w:) System prawa procesowego cywilnego, Wroc³aw 1986, t. III, s. 371 i 372.

19

Wniesienie niedopuszczalnego za¿alenia na postanowienie s¹du drugiej instancji nie ma

wp³ywu na datê uprawomocnienia siê zaskar¿onego orzeczenia; nie jest ni¹ data prawo-

mocnego postanowienia odrzucaj¹cego za¿alenie, lecz data wydania zaskar¿onego tym

za¿aleniem orzeczenia (wyrok SN z dnia 8 sierpnia 1995 r., II CRN 83/95, OSNC 1995,

poz. 167 i postanowienie SN z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CZ 14/97, OSNC 1997, poz. 131).

moc wi¹¿¹ca

skutki

postanowienia

kasatoryjnego

148

sentencji tego rodzaju orzeczenia, która dotyczy zarówno bytu za-

skar¿onego postanowienia, jak i losów dotychczasowego postêpo-

wania, oraz szczególnego typu skutecznoœæ uzasadnienia takiego

orzeczenia, polegaj¹ca na wyznaczeniu kierunku ponownego po-

stêpowania w pierwszej instancji.

Na postanowienie s¹du drugiej instancji wydane po rozpo-

znaniu za¿alenia skarga kasacyjna w zasadzie nie przys³uguje (art.

767

4

§ 2 k.p.c.).

20

Przys³uguje ona jedynie na postanowienie s¹du

apelacyjnego w sprawie co do wykonalnoœci zagranicznego tytu³u

egzekucyjnego. Mo¿na w takiej sprawie tak¿e ¿¹daæ wznowienia

postêpowania, które zosta³o zakoñczone prawomocnym postano-

wieniem (art. 1151 § 2 k.p.c.).

20

Wyrok SN z dnia 10 marca 1993 r., I CRN 19/93, OSNCAP 1993, poz. 205; J. Krajewski,

Skutecznoœæ a wykonalnoœæ orzeczeñ cywilnych, Nowe Prawo 1971, nr 4, s. 542.

149

Rozdzia³ siódmy

POSTÊPOWANIE ZA¯ALENIOWE PRZED S¥DEM

NAJWY¯SZYM

Odrêbnoœci tego postêpowania dotycz¹ dopuszczalnoœci

z ustawy za¿alenia, znacznie ograniczonej, a w mniejszym zakre-

sie regu³ czynnoœci procesowych.

Za¿alenie do S¹du Najwy¿szego przys³uguje na postanowie-

nia s¹du drugiej instancji:

1) odrzucaj¹ce skargê kasacyjn¹;

2) odrzucaj¹ce skargê o stwierdzenie niezgodnoœci z prawem

prawomocnego orzeczenia;

3) w sprawach, w których przys³uguje skarga kasacyjna, na po-

stanowienie koñcz¹ce postêpowanie w sprawie, z wyj¹tkiem

postanowieñ:

a) w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postê-

powania koñcz¹cych postêpowanie w sprawie, na które

przys³uguje skarga kasacyjna,

b) wydanych w wyniku rozpoznania za¿alenia na postanowie-

nie s¹du pierwszej instancji (art. 394

1

§ 1 i 2 k.p.c.).

1

W sprawach, w których przys³uguje skarga kasacyjna od

orzeczeñ merytorycznych (rozstrzygaj¹cych co do istoty sprawy)

s¹dów drugiej instancji (art. 398

1

, 398

2

, 519

1

, 1148 § 3, art. 1151 § 2

k.p.c.), „inne” postanowienia koñcz¹ce postêpowanie w sprawie

(poza wymienionymi pod lit. a i b), a wiêc koñcz¹ce postêpowanie

1

Wyrok SN z dnia 14 listopada 1996 r., I CKN 7/96, OSNC 1997, poz. 31; B. Bladowski, glo-

sa do uchwa³y siedmiu sêdziów S¹du Najwy¿szego z dnia 6 paŸdziernika 2000 r., III CZP

31/00, OSP 2001, poz. 62; Za¿alenie do S¹du Najwy¿szego w sprawach cywilnych, Gazeta S¹-

dowa 2005, nr 7–8; E. Marsza³kowska–Krzeœ i in., Nowelizacja Kodeksu postêpowania cywilne-

go, Wroc³aw 2005, s. 28; J. Mucha, Nowe regulacje w Kodeksie postêpowania cywilnego, Radca

Prawny 2005, nr 2; R. Obrêbski, Pojêcie postanowieñ koñcz¹cych postêpowanie w sprawach cy-

wilnych, Przegl¹d S¹dowy 1999, nr 11–12, s. 124.

dopuszczalnoϾ

za¿alenia

150

jako ca³oœæ (bardziej szczegó³owo o tym — rozdzia³ trzeci pkt 2.1.)

to na przyk³ad postanowienia: odrzucaj¹ce apelacjê, odrzucaj¹ce

wniosek strony o dorêczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem w ce-

lu wniesienia skargi kasacyjnej; nie przys³uguje natomiast za¿ale-

nie na postanowienie w sprawie zarz¹dzenia tymczasowego o za-

bezpieczeniu roszczenia.

2

Do postêpowania tocz¹cego siê przed S¹dem Najwy¿szym

na skutek za¿alenia stosuje siê odpowiednio przepisy kodeksu:

1) co do terminu wniesienia za¿alenia i dotycz¹cych go szczegól-

nych wymagañ formalnych (art. 394 § 2 i 3); dodaæ w tym

miejscu nale¿y, ¿e przy wniesieniu za¿alenia do S¹du Najwy¿-

szego obowi¹zuje przymus adwokacko–radcowski (art. 87

1

);

3

2) co do przedstawienia S¹dowi Najwy¿szemu przez s¹d dru-

giej instancji akt sprawy z za¿aleniem i wniesienia odpowie-

dzi na za¿alenie oraz rozpoznania za¿alenia przez ten s¹d —

regu³y postêpowania wstêpnego (instrukcyjnego, miêdzy-

instancyjnego) w pierwszej instancji (art. 395);

3) co do rozpoznania za¿alenia na posiedzeniu niejawnym — jak

w drugiej instancji (art. 397 § 1);

4) co do sposobu rozpoznania za¿alenia — regu³y rozpoznania

skargi kasacyjnej, z wy³¹czeniem orzeczenia restytucyjnego

(art. 398

10

, art. 398

14

, art. 398

15

§ 1 zd. 1, art. 398

16

); za¿alenie

mo¿e zostaæ oddalone tak¿e wówczas, gdy zaskar¿one posta-

nowienie mimo b³êdnego uzasadnienia w ostatecznym wyni-

ku odpowiada prawu;

2

Postanowienia SN: z dnia 17 lipca 2003 r., II UZ 36/03, OSNP 2004, poz. 178; z dnia

8 kwietnia 1997 r., I CZ 22/97, OSNC 1997, poz. 147; M. Uliasz, Kodeks postêpowania cywil-

nego. Komentarz do nowelizacji, Warszawa 2005, s. 97. Jednak postanowienie s¹du drugiej

instancji odrzucaj¹ce apelacjê jednej strony, zaskar¿aj¹c¹ ca³e orzeczenie, nie jest postano-

wieniem koñcz¹cym postêpowanie w sprawie, je¿eli s¹d ten jednoczeœnie na skutek ape-

lacji strony przeciwnej uchyli³ to orzeczenie i przekaza³ sprawê s¹dowi pierwszej instan-

cji do ponownego rozpoznania (postanowienie SN z dnia 26 lutego 2003 r., II CZ 17/03,

OSNC 2004, poz. 81).

3

Zastêpstwo to dotyczy tak¿e czynnoœci procesowych zwi¹zanych z postêpowaniem przed

S¹dem Najwy¿szym, podejmowanych przed s¹dem ni¿szej instancji (np. przy z³o¿eniu

wniosku o przywrócenie uchybionego terminu zaskar¿enia), z wy³¹czeniem tylko czyn-

noœci podejmowanych w postêpowaniu o zwolnienie od kosztów s¹dowych i ustanowie-

nie adwokata lub radcy prawnego, a ponadto, gdy stron¹, jej organem, jej przedstawicie-

lem ustawowym lub pe³nomocnikiem jest sêdzia, prokurator, notariusz albo profesor lub

doktor habilitowany nauk prawnych, a tak¿e gdy stron¹, jej organem lub przedstawicie-

lem ustawowym jest adwokat lub radca prawny. Trafny jest pogl¹d T. Ereciñskiego (Wpro-

wadzenie do Kodeksu postêpowania cywilnego, Warszawa 2005, s. 309), ¿e przymusem adwo-

kacko–radcowskim nie jest objêty wniosek strony o dorêczenie jej orzeczenia z uzasadnie-

niem, poniewa¿ czynnoœæ tê mo¿e ona dokonaæ sama dlatego, by dopiero podj¹æ decyzjê

o zaskar¿eniu b¹dŸ niezaskar¿eniu orzeczenia do S¹du Najwy¿szego, nie jest wiêc to czyn-

noœæ bezpoœrednio zwi¹zana z postêpowaniem przed tym s¹dem.

regu³y

postêpowania

151

5) co do przekazania zagadnienia prawnego do rozstrzygniêcia

powiêkszonemu sk³adowi tego s¹du (art. 398

17

);

6) co do innych kwestii procesowych — odpowiednie przepisy

o apelacji, z tym ¿e termin do sporz¹dzenia uzasadnienia po-

stanowienia wynosi miesi¹c (art. 398

21

).

Cofniêcie za¿alenia, mo¿liwe tak¿e przez sam¹ stronê, w za-

sadzie nie podlega kontroli s¹du; jest ona wyj¹tkowo aktualna

w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeñ spo³ecznych —

z punktu widzenia s³usznego interesu pracownika lub ubezpieczo-

nego (art. 398

21

, art. 391 § 1 w zw. z art. 203 § 2, art. 397 § 2 oraz art.

469 k.p.c.).

Zwrócenia uwagi wymaga, ¿e s¹d drugiej instancji nie mo¿e

wstrzymaæ wykonania zaskar¿onego postanowienia do czasu jego

rozpoznania przez S¹d Najwy¿szy, jak to mo¿liwe jest w pierwszej

instancji (art. 396 k.p.c.).

Jeœli chodzi o zachowanie wymagañ formalnych za¿alenia,

to objêcie go wy¿ej wymienionym przymusem adwokacko–rad-

cowskim stawia jego sporz¹dzeniu progi profesjonalne, wœród któ-

rych bêdzie „zwiêz³e uzasadnienie”. Zwrócenia uwagi wymaga,

¿e za¿alenie sporz¹dzone z naruszeniem cytowanego wy¿ej art. 87

1

k.p.c. podlega odrzuceniu bez wzywania do usuniêcia braku (art.

130 § 5 w zw. z art. 394

1

§ 3, art. 391 § 2, art. 398

21

k.p.c.). Pe³nomoc-

nictwo, o którym mowa, powinno zostaæ do³¹czone do za¿alenia,

a jego brak podlega uzupe³nieniu na wezwanie.

4

W za¿aleniu mo¿na powo³aæ nowe fakty i dowody, je¿eli

potrzeba ich powo³ania powsta³a dopiero w postêpowaniu tocz¹-

cym siê na skutek tego za¿alenia; przy czym „odpowiednie” stoso-

wanie art. 394 § 2 k.p.c. musi uwzglêdniaæ specyfikê postêpowania

przed S¹dem Najwy¿szym, który nie mo¿e dokonywaæ ustaleñ fak-

tycznych odmiennych od poczynionych przez s¹d drugiej instan-

cji. W razie zatem uznania, ¿e powo³ane w za¿aleniu nowe fakty

i dowody maj¹ znaczenie przy zaskar¿eniu postanowienia, zosta-

nie ono uchylone, z przekazaniem sprawy s¹dowi drugiej instancji

do ponownego rozpoznania.

5

W razie wydania przez s¹d drugiej instancji wyroku zamiast

postanowienia o odrzuceniu apelacji, wniesiony przez stronê œro-

dek odwo³awczy w postaci skargi kasacyjnej — zamiast za¿alenia

4

Postanowienie SN z dnia 19 listopada 1998 r., III CZ 133/98 z glos¹ K. Grobelnego: OSP

1999, poz. 247.

5

Postanowienie SN z dnia 29 czerwca 2001 r., IV CZ 64/01, OSNC 2002, poz. 36.

cofniêcie

za¿alenia

przymus

adwokacko–

radcowski

nowe fakty

i dowody

152

— nie podlega odrzuceniu z powodu przekroczenia terminu prze-

widzianego w art. 394 § 2 k.p.c.

6

Rozpoznaj¹c za¿alenie na postanowienie koñcz¹ce postêpo-

wanie w sprawie, S¹d Najwy¿szy jest uprawniony — na wniosek

strony — rozpoznaæ równie¿ te postanowienia s¹du drugiej instancji,

od których za¿alenie nie przys³ugiwa³o, a które mia³y wp³yw na

treœæ zaskar¿onego postanowienia (art. 380 w zw. z art. 398

21

i art.

394

1

§ 3 k.p.c.).

7

W postêpowaniu tocz¹cym siê na skutek za¿alenia na posta-

nowienie o odrzuceniu kasacji, niezawieraj¹cej przedstawienia oko-

licznoœci uzasadniaj¹cych jej rozpoznanie, S¹d Najwy¿szy nie bada

niewa¿noœci postêpowania przed s¹dem drugiej instancji.

8

Zwrócenia na koniec uwagi wymaga, w aspekcie doktrynal-

nym instytucji za¿alenia, ¿e jako przys³uguj¹ce w tym postêpowa-

niu od prawomocnych postanowieñ, nie znamionuje siê ono —

podobnie jak skarga kasacyjna — cech¹ suspensywnoœci, charakte-

ryzuj¹c¹ w pierwszym rzêdzie zwyk³e œrodki odwo³awcze, od orze-

czeñ s¹du pierwszej instancji. Natomiast — wobec odes³ania m.in.

do art. 395 § 2 k.p.c., o czym by³a mowa wy¿ej — niezmienna po-

zostaje w tym postêpowaniu cecha ograniczonej dewolutywnoœci

za¿alenia. Oba te skutki procesowe zaskar¿enia postanowienia za

pomoc¹ za¿alenia przedstawione zosta³y na pocz¹tku ksi¹¿ki (roz-

dzia³ pierwszy pkt 4).

6

Wyrok SN z dnia 19 wrzeœnia 2002 r., II CKN 1090/00, OSNC 2003, poz. 166.

7

Postanowienie SN z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 165/01, OSNC 2002, poz. 102;

R. Obrêbski, glosa do postanowienia SN z dnia 10 sierpnia 1999 r., I CZ 91/99, OSP 2000,

poz. 70.

8

Postanowienie SN z dnia 11 maja 2001 r., III CZ 28/01, OSNC 2002, poz. 12.

postanowienia

„poprzedzaj¹ce”

ograniczona

dewolutywnoϾ