POLSKA AKADEMIA NAUK

Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt

im. Jana Kielanowskiego

NORMY ŻYWIENIA KONI

WARTOŚĆ POKARMOWA PASZ

Praca zbiorowa

1994

Omnitech Press

Warszawa

1. Wstęp

Nowe wydanie „norm żywienia koni "opracowano na podstawie najnowszych wyników

badań zagranicznych oraz nielicznych krajowych. Wykorzystano w nich także materiały
dotyczące różnych sposobów żywienia stosowanych w warunkach naszej praktyki. Całość
wymienionych danych stała się podstawą do ustalenia potrzeb różnych grup koni.

Stosownie do przyjętych zasad w większości krajów, wyrażono potrzeby energetyczne

konia, jak i wartość pokarmową pasz w energii strawnej, w megadżulach (MJ).
Jednostkę owsianą podano tylko ze względu na przyzwyczajenie szerokiego grona osób do
tego miernika. Inne mierniki pozostały w większości bez zmian, choć ich wielkości różnią się w
stosunku do ostatnich norm.

Do przyjęcia energii strawnej jako miernika energetycznego skłoniła również możliwość dość
prostego jej określenia na koniach w naszych warunkach, a tym samym możliwość
korygowania zaproponowanych norm. Zachęci to może niektórych pracowników
naukowych do podjęcia badań, mających na celu określenie strawności pasz stosowanych w
naszym kraju w żywieniu koni oraz potrzeb energetycznych wyrażonych w energii strawnej.
Można mieć także nadzieję, że stosunkowo proste wyliczenie wartości energetycznej pasz
własnych w gospodarstwie, w oparciu o analizę chemiczną tej paszy, skłoni hodowców
praktyków do jej ustalania.

2. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe

Dawka paszy dla konia powinna dostarczyć składników pokarmowych pokrywających jego

potrzeby bytowe i produkcyjne. Potrzeby produkcyjne koni są związane przede wszystkim z
ich aktywnością ruchową. Na te potrzeby składa się więc praca konia, jak również
zapotrzebowanie na wzrost u młodych zwierząt i na reprodukcję u sztuk hodowlanych.
Pokrycie potrzeb bytowych i produkcyjnych decyduje w pierwszym przypadku o
zachowaniu stałej masy ciała, a w całości o właściwej wydajności konia. Dla konia
najważniejsze jest prawidłowe określenie jego potrzeb na energię.

2.1. Potrzeby energetyczne

Potrzeby energetyczne koni dotychczas w naszym kraju wyrażano w jednostkach

owsianych. Zmiany jakie zaszły i zachodzą w wyrażaniu potrzeb pokarmowych różnych
gatunków zwierząt, a w tym również koni, wymagają zastosowania dokładniejszych
mierników odpowiadających wiedzy współczesnej i potrzebom praktyki.

Zapotrzebowanie na energię u koni jest wyrażane najczęściej w MJ lub kcal energii

strawnej (NRC, 1978, 1989; DLG, 1984; Koszarow i wsp., 1983), a także w energii netto
(Schiemann i wsp. 1971; Nehring i wsp., 1972; INRA, 1990).

W proponowanych normach przyjęto zapotrzebowanie w MJ energii strawnej (ES) oraz

porównawczo w jednostkach owsianych, do których jest przyzwyczajone środowisko
hodowców i użytkowników koni oraz rolników praktyków.

W normach podano ogólne zapotrzebowanie koni, które składa się z potrzeb bytowych i

produkcyjnych.

Zapotrzebowanie bytowe oznacza tę ilość energii, która jest potrzebna zwierzęciu do
utrzymania się przy życiu i w sprawności fizycznej przy zachowaniu stałej masy ciała.
Określa wiec ilość energii potrzebnej na przemianę podstawową oraz, dodatkowo energię
potrzebną na umiarkowany ruch (stanie, kładzenie się), na pobieranie paszy, trawienie i
ogrzanie ciała. Potrzeby te wzrastają proporcjonalnie do metabolicznej masy ciała, którą
wyraża się wzorem W

0,75

(W - oznacza masę ciała w kg).

Odpowiednio masie ciała 100, 200, 300, 400, 500, 600, 800 kg odpowiada następująca

masa metaboliczna 31,62; 52,18; 72,08; 89,44; 105,72; 121,22; 136,08; 150; (Koszarow i
wsp., 1983).

Zapotrzebowanie bytowe oblicza się według wzoru (NRC 1989):
ES, kcal/dzień/sztuka = 155 x W

0,75

.

Zapotrzebowanie bytowe konia o masie ciała 500 kg będzie wynosiło zatem
ES = 150 x 105,72 = 16386,6 kcal, albo 68,5 MJ*

Zapotrzebowanie produkcyjne na energię, zwłaszcza u koni pracujących, wzrasta wraz z
intensywnością pracy. Praca powoduje wzrost zużycia przede wszystkim energii, ale dla
zapewnienia właściwego poziomu przemian zaleca się zachować w dawkach dla koni
pracujących takie same proporcje między energią a białkiem jak w dawce bytowej (Ott,
1983).

Przy ocenie potrzeb koni należy brać pod uwagę ich dużą zmienność indywidualną, co

utrudnia ścisłe określenie zapotrzebowania. W przeciwieństwie do innych zwierząt
gospodarskich, u których zabiegi hodowlane wyeliminowały w znacznym stopniu zmienność
w zakresie zapotrzebowania i efektywności wykorzystania składników pokarmowych, nigdy
nie prowadzono w tym zakresie selekcji u koni. Brano pod uwagę przede wszystkim
sprawność ruchową i dzielność użytkową zwierzęcia.

Istnieje nadal wiele niewyjaśnionych do końca zależności. Nie poznano wpływu różnych

procesów zachodzących tak w przewodzie pokarmowym, jak i tkankach ciała, zwłaszcza w
mięśniach, na wielkość potrzeb pracującego zwierzęcia. Dlatego obecnie przyjęcie energii
strawnej jako miernika zapotrzebowania i wartości energetycznej paszy wydaje się
uzasadnione.

*1 kJ = 0,2388 kcal; 1000 kJ = l M J; l cal = 4,1868 J

Dla pokrycia potrzeb bytowych na energię u konia wystarcza podanie w dawce dobrych

jakościowo pasz objętościowych.

Pokrycie potrzeb produkcyjnych zwierząt wymaga wprowadzenia do dawki pasz treściwych.

Ilość ich zależy od wielu czynników, jak: rodzaj pracy, kondycja, trening i zmęczenie konia,
temperatura środowiska oraz skład dawki pokarmowej.

Najlepszym wskaźnikiem pokrycia potrzeb pokarmowych konia, zwłaszcza

energetycznych, jest jego dobra kondycja oraz utrzymywanie przez dorosłego konia stałej
masy ciała (Ott, 1983). Niedobór energii powoduje zmniejszenie masy ciała, nadmiar -
przyrost.

2.2. Potrzeby białkowe

Białko jest potrzebne do budowy nowych tkanek u koni rosnących i klaczy źrebnych, do

produkcji mleka u klaczy karmiących, a u pozostałych grup koni służy do odnowy komórek,
syntezy enzymów i hormonów.

Potrzeby białkowe rosną w niewielkim stopniu wraz ze wzrostem aktywności mięśni. Są one

pokryte nawet z pewnym nadmiarem większym pobraniem paszy jaką konie otrzymują przy
rosnącym wysiłku. W praktyce, obniżona wydajność konia często może wynikać z
przekarmienia białkiem niż niedożywienia. Przy większym pobraniu białka następuje jego
intensywniejsza przemiana, wzrasta ilość metabolitów, które mają niekorzystny wpływ na
zdrowie, obciążają wątrobę i nerki i muszą być usunięte z organizmu.

Mogą wystąpić

zaburzenia w termoregulacji.

Nydahl (1983) podaje, że w nowo opracowanych normach dla koni w Szwecji dąży się do

ograniczenia ilości białka w dawkach, jak również ilości energii dla koni rosnących i klaczy.
Ott (1983) uważa, że jeśli zawartość białka w paszach objętościowych nie spada poniżej 8-
9%, wówczas koniowi nie są potrzebne żadne dodatki białkowe.
Zalecany przez niektórych autorów stosunek białka ogólnego (g) do energii strawnej (MJ) w
dawkach dla koni roboczych powinien wynosić 5:1 (DLG, 1984). Na 1 g białka ogólnego
strawnego winno przypadać około 0,2 MJ energii strawnej. W dawkach stosowanych w
naszych warunkach praktycznie jest możliwe zachowanie stosunku 6:1, bowiem wartość
pokarmowa pasz podawanych koniom charakteryzuje się niedoborem energii a pewnym

nadmiarem białka.
Niektórzy autorzy (Breuer i Kasten, 1972) zwracają uwagę na konieczność zapewnienia w
dawkach dla młodych koni białka dobrej jakości. Według Otta (1983) powinno się
zabezpieczyć rosnącym koniom 0,7% lizyny w dawce, poprzez stosowanie niewielkich ilości
pasz wysokobiałkowych, jak śruty poekstrakcyjne lniana i sojowa, drożdże, mleko chude w
proszku. Autor uważa również, że dodatek syntetycznej lizyny może być celowy.

Przy słabych jakościowo paszach w dawce, a zwłaszcza sianie, może wystąpić niedobór

białka. Pierwszym objawem tego niedoboru jest zmniejszenie apetytu, co w efekcie prowadzić
może do niedostatecznego pobrania energii, spadku masy ciała, zahamowania rozwoju
młodych koni oraz obniżenia płodności u klaczy.

Bardziej urozmaicone dawki są potrzebne również dla koni ciężko pracujących i dla koni

wyścigowych, będących w ostrym treningu, jak również sportowych.

2.3. Składniki mineralne

Organizm zwierzęcia zawiera obok składników organicznych również związki mineralne,

które spełniają liczne funkcje. Wchodzą one w skład układu kostnego oraz tkanek miękkich,
biorą udział w budowie jak i aktywacji enzymów, regulują pH płynów ustrojowych i tkanek
oraz regulują ciśnienie osmotyczne płynów organizmu.

Najmniej prac badawczych przeprowadzono na temat potrzeb składników mineralnych

oraz wykorzystania ich przez konie. Jest to problem złożony, nie tylko w żywieniu koni, ale
również innych gatunków zwierząt gospodarskich.

Wiadomo, że istotne znaczenie dla wykorzystania składników mineralnych ma postać
związku w jakim on występuje. Przyswajalność tych składników waha się od 30 do 80% dla
makroelementów, poniżej 30% dla mikroelementów.

Lepsze wykorzystanie jednego ze składników mineralnych zależy od ilości innych

składników mineralnych lub związków organicznych w całej dawce pokarmowej. W
przypadku nadmiaru jakiegoś składnika, który jest antagonistą drugiego, pogarsza się
wykorzystanie tego ostatniego. Między poszczególnymi pierwiastkami istnieją bowiem
powiązania antagonistyczne (Ca i Zn; Cu i Mo) lub synergiczne (współdziałanie), jak Ca i P.
Niedobór jakiegoś pierwiastka może wystąpić lub nie, w zależności od obecności lub braku
innego pierwiastka. Równocześnie należy stwierdzić, że większość pierwiastków jest
potrzebna zwierzętom w małych ilościach.

Dotychczas normuje się, z uwzględnieniem wieku i produkcji koni, tylko wapń, fosfor,

sód i chlor (sól kuchenna), dla pozostałych składników podaje się orientacyjne dane, w
większości ustalone w badaniach wykonanych na innych zwierzętach gospodarskich.

2.3.1. Makroelementy

Wapń i fosfor (Ca i P)

Powszechnie stosowane dawki w żywieniu koni, złożone z siana łąkowego i ziarna owsa,

dostarczają na ogół odpowiednią ilość składników mineralnych. Przy większej ilości ziarna
owsa w dawce może wystąpić niedobór wapnia, a nadmiar fosforu. Jednak fosfor, który
występuje w ziarnach zbóż i nasionach w związkach fitynowych, jest wykorzystywany
zaledwie w 1/3 przez zwierzęta monogastryczne. Zawartość fosforu w paszy wymaga
sprawdzenia, zwłaszcza u koni będących w treningu (Egan i wsp., 1980).

Normy NRC (1989) określają zapotrzebowanie Ca na 4 g na 100 kg masy ciała, a P na

około 3 g jako minimalne, praktycznie na pokrycie potrzeb bytowych. Według Meyera (1986)
zapotrzebowanie na 100 kg masy ciała winno wynosić: Ca 5 g, a P 3 g. Określane wartości
potrzeb dla tych składników są zbliżone. Zapotrzebowanie wzrasta u młodzieży i u klaczy
w ostatnich miesiącach ciąży i w zależności od wykonywanej pracy.

Istotne znaczenie w pokryciu zapotrzebowania na wapń i fosfor ma stosunek tych

składników w dawce, który nie powinien być mniejszy niż 1,1:1. Jako podstawę do
określenia tego stosunku w dawkach przyjmuje się stosunek tych składników w tkankach, a

zwłaszcza w kościach oraz w mleku u klaczy, który wynosi 1,6:1 Normy NRC podają, że konie
dorosłe mogą tolerować stosunek Ca: P = 5 : l, a odsądzone źrebięta 3:1. Nadmiar wapnia
może powodować pogorszenie wykorzystania P, jak również innych składników mineralnych
(Mg, Mn i Fe).

Choroby układu kostnego (krzywica, osteomalacja, osteodystrofia i inne) występują

najczęściej u młodych koni i mogą być spowodowane niedoborem wapnia bądź fosforu lub
niewłaściwym ich stosunkiem w dawce, jak również niedoborem witaminy D. U dorosłych
koni te schorzenia mogą wystąpić przy dłuższym żywieniu większą ilością ziarna zbóż w
dawce.

Należy pamiętać, że szkielet kostny stanowi u konia podstawę, budowy organizmu, która

w dużym stopniu określa jego wydajność.

Sód i chlor (Na i Cl)
Zawartość sodu w większości pasz roślinnych jest niska. Zapotrzebowanie na sód i chlor u

koni w dużej mierze jest związane z ilością tych składników wydalanych w pocie. W
zależności od wielkości wysiłku, a także temperatury otoczenia zmienia się ilość potu, co ma
zasadniczy wpływ na wielkość zapotrzebowania. Jeśli konie przy ciężkiej pracy nie otrzymują
potrzebnego dodatku soli wykazują objawy przemęczenia i przegrzania.

Zapotrzebowanie bytowe na te składniki jest związane z masą ciała i potrzeby na każdy z

tych składników według Meyera (1986) wynoszą od 2 do 12 g dziennie. Zapotrzebowanie
ogólne wzrasta nie tylko wraz z masą ciała, ale również wraz z rosnącym wysiłkiem - zwłaszcza
przy poceniu się konia; wynosi ono około 0,2 g na l kg; masy ciała. Dla pokrycia potrzeb koni
na sól najlepiej podawać im lizawki.

Magnez (Mg)

Niedobór magnezu, który jest składnikiem między innymi wielu enzymów tkanki nerwowej i
mięśniowej, może wywołać zaburzenia nerwowe. Podobnie jak u przeżuwaczy, może również
wystąpić u koni tężyczka magnezowa. To schorzenie dotyczy zwłaszcza zwierząt żywionych
zielonkami. Przy pastwiskowym żywieniu koni pogarsza się przyswajanie magnezu nawet o
50%, a wynika to niewłaściwego stosunku Ca: Mg oraz Ca: K. Wiąże się to również większą
zawartością białka ogólnego w dawce i mniejszą wartością energetyczną dawki.
Zapotrzebowanie na magnez wynosi 5 do 10 g na 100 kg masy ciała (Ott, 1990).

Potas (K)

Potas jest składnikiem, który występuje w paszach w dostatecznej ilości. Na ogół przy
stosowaniu większej ilości pasz objętościowych występuje w dawkach nadmiar potasu, z
którym zwierzęta sobie radzą, wydalając go z moczem i w pocie.

3.2. Mikroelementy

Jest niewiele danych pozwalających na określenie potrzeb koni na mikroelementy. Zwrócić
należy jednak uwagę na niektóre nich, jak: żelazo, miedź, cynk, mangan, kobalt, jod i
selen.

Żelazo i miedź (Fe i Cu)
Żelazo i miedź spełniają istotne funkcje w procesach krwiotwórczych. Są potrzebne do
produkcji hemoglobiny, która przenosi tlen z płuc do całego organizmu. Brak tych
składników wywołuje anemię i koń łatwiej podlega stresom i chorobom. Źrebięta
powinny otrzymywać stosunkowo wcześnie dodatek żelaza oraz pasze zasobne w Fe,
ponieważ mleko klaczy zawiera mało tego pierwiastka. Średnie zapotrzebowanie na żelazo
wynosi 60-80 mg i 100 kg masy ciała i wzrasta wraz z wiekiem u koni rosnących, także klaczy
źrebnych oraz przy większym wysiłku konia. Zapotrzebowanie na miedź wynosi około 15-20
mg na 100 kg masy ciała,

Cynk (Zn)

Cynk wchodzi w skład wielu enzymów. Najwięcej cynku znajduje się w skórze i w sierści.
Dłuższy niedobór cynku, zwłaszcza u źrebiąt, może powodować zmiany najczęściej w

kopytach oraz na skórze - łuszczenie i utrata sierści. Zapotrzebowanie na cynk jest
podobne jak na żelazo, choć nie wzrasta tak znacznie u koni rosnących i klaczy źrebnych.

Mangan (Mn)
Pierwiastek ten jest związany w organizmie z wieloma enzymami, w tym biorącymi udział
w przemianie cukrowców. Odgrywa on szczególną rolę w formowaniu kości. Jego brak
powoduje anomalie kostne, jak zgrubienie pęcin i stawów, skrócenie nóg, a nawet
kulawiznę.

Kobalt (Co)
Niedobór kobaltu powoduje brak apetytu u zwierząt. Jest to składnik, który u przeżuwaczy
jest wykorzystywany w żwaczu do syntezy witaminy B. Podobne zjawisko zachodzi w
jelicie ślepym u konia. Koń potrzebuje średnio około 0,7 mg Co w dawce pokarmowej.

Jod (J)
Pierwiastek ten w około 75% wchodzi w skład tarczycy i służy do produkcji hormonu
tyroksyny. Hormon tarczycy reguluje przede wszystkim tempo przemiany materii w
organizmie. Na skutek braku jodu tarczyca powiększa się i powstaje wole; najczęściej
występuje u młodych zwierząt po urodzeniu. Przy braku jodu u ogierów obserwuje się
spadek popędu płciowego, a u klaczy występują zaburzenia w rozpłodzie (nieregularne
jajeczkowanie, ronienie, resorpcja zarodków).

Selen (Se)
Selen działa skutecznie przeciwko zwyrodnieniu mięśni szkieletowych i mięśnia
sercowego. Najczęściej niedobór selenu występuje u źrebiąt; powstaje wówczas
zwyrodnienie mięśni, sztywny chód, kulawizna. Jest to pierwiastek, który bierze udział w
przemianie materii w powiązaniu z witaminą E; między tymi składnikami istnieje
współdziałanie.
Przy dokarmianiu odpowiednimi preparatami trzeba pamiętać, że tolerancja na selen u
konia jest mała. Dzienne zapotrzebowanie wynosi 0,1 mg na 1 kg suchej masy paszy.
Nadmiar tego pierwiastka może prowadzić do wypadania włosów z grzywy i ogona, a
także oddzielania puszki kopytowej.

2.4. Witaminy

Ustalenie zapotrzebowania na witaminy dla koni jest zagadnieniem złożonym, przede
wszystkim ze względu na trudności związane z określeniem ich przyswajalności.
Witaminy wywierają silny wpływ na przemianę materii, a działanie ich ma charakter
enzymatyczny.
Niedobory witamin objawiają się niedostatecznym wzrostem, brakiem apetytu,
niedokrwistością, słabą rozrodczością, mniejszą odpornością na choroby itp. Zawartość
witamin w paszach ulega bardzo dużym wahaniom i zależy od wielu czynników. W
okresie przechowywania lub przerobu pasz część witamin i prowitamin ulega zniszczeniu.
Należy jednak dodać, że nadmiar witamin może okazać się również szkodliwy.

2.4.1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczu

Witamina A
Jest jedną z ważniejszych witamin. Szczególną rolę pełni w komórkach nabłonka. Przy jej
niedoborze zwiększa się podatność na infekcje, następuje rogowacenie i wysychanie błon
śluzowych, pękanie kopyt i zapalenie tworzywa kopytowego. Występują zaburzenia w
funkcjonowaniu narządów rodnych, układu oddechowego i przewodu pokarmowego.
Zapotrzebowanie na witaminę A wynosi 3000 j.m. na kg suchej masy paszy (NRC, 1989).
Zapotrzebowanie to wzrasta u młodzieży i koni pracujących o 1,5 raza, u klaczy źrebnych
i karmiących 2 razy.
W paszach zielonych i sianie, które najczęściej są stosowane w żywieniu koni, występują
karoteny. Przy przekształcaniu karotenu na witaminę A, 1 mg beta-karotenu odpowiada
400-500 j.m. witaminy A.
Należy dodać, że ostatnie badania wskazują, iż potrzeby - zwłaszcza niektórych zwierząt -
nie ograniczają się tylko do witaminy A. Dla normalnej funkcji jajników jest potrzebny
także karoten.

Witamina D
Rola tej witaminy jest związana z przemianą wapnia i fosforu i przyswajaniem tych
składników, a tym samym, z procesem kostnienia. Pod wpływem promieni słonecznych
(ultrafioletowych) może być syntetyzowana w skórze witamina D . Z paszą natomiast
można dostarczyć tylko niewielką ilość tej witaminy, gdyż w sianie pod wpływem
promieni ultrafioletowych nagromadzają się minimalne ilości witaminy D.
Zapotrzebowanie na witaminę D wynosi 5 - 15 j.m. na l kg masy ciała.

Witamina E
Działanie tej witaminy jest związane z jej niezbędnością w procesach rozrodczych. Wpływ
ten stwierdzono u szczurów. Witamina E zapobiega zwyrodnieniu mięśni szkieletowych, a
w szczególności mięśnia sercowego oraz uszkodzeniu naczyń krwionośnych. Działa ona
jako biologiczny antyoksydant, zapobiega inaktywacji nienasyconych kwasów
tłuszczowych oraz witaminy A. U źrebiąt może występować tzw. choroba żółtego
tłuszczu, spowodowana niedoborem witaminy E.
Pastwisko i zielonki zapewniają dostateczne zaopatrzenie zwierząt w tę witaminę.
Zapotrzebowanie wynosi 0,25 mg/kg masy ciał; u młodzieży i 0,5 mg u klaczy. Wzrasta
także przy większym wysiłku konia.

Witamina K
Zapotrzebowanie na tę witaminę, która jest czynnikiem niezbędnym do krzepnięcia krwi,
jest u konia nieznane. Wiadomo że witamina K może być syntetyzowana w jelicie ślepym
u dorosłych koni, natomiast źrebięta są zaopatrywane w nią z mlekiem matki.

2.4.2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Są to witaminy, których dość znaczna synteza zachodzi przede wszystkim w jelicie ślepym
konia. Dorosłe konie pozyskują wystarczającą ilość witamin z grupy B z pasz naturalnych
oraz dzięki syntezie bakteryjnej. Dodatku tych witamin będą potrzebowały młode konie,
dopóki nie rozpocznie się wystarczająca synteza w jelitach oraz ciężko pracujące konie, a
zwłaszcza wyścigowe i sportowe.
Spośród witamin grupy B, najlepiej poznano funkcję i zapotrzebowanie na witaminę B

1

i

B

2

oraz biotynę.

Witamina B

1

Pełni ona istotną rolę w przemianie węglowodanów, która w metabolizmie konia jest
najważniejsza. Zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi 3 - 5 mg na 1 kg suchej masy
paszy.

Witamina B

2

Witamina B

2

wchodzi w skład licznych enzymów i jej niedobór występuje częściej niż

innych witamin z tej grupy. Przy jej niedoborze następuje zahamowanie wzrostu,
występuje niedowład nóg oraz wypryski na skórze. Zapotrzebowanie wynosi 2 - 2,5 mg na
1 kg suchej masy paszy.
Obecność biotyny w paszy decyduje o prawidłowym przebiegu przemiany
węglowodanów, a także ładnym wyglądzie sierści. Zapotrzebowanie biotyny wynosi 0,05
do 0,2 mg/1 kg suchej masy paszy.

2.5. Woda

Istotnym składnikiem dla zdrowia i wydajności zwierząt jest woda. Przy jej braku spada
pobieranie i wykorzystanie paszy. Stwierdzono wysoką zależność między pobraniem
wody przez konie a pobraniem suchej masy paszy. Pobranie wody zależy również od
zawartości składników mineralnych w suchej masie paszy, temperatury otoczenia i
aktywności konia. Zapotrzebowanie konia na wodę rośnie w okresie wzrostu, pracy i
laktacji.
Dzienne zapotrzebowanie konia na wodę określa się na 5 -10 kg na 100 kg masy ciała,
albo 3 - 4 kg na l kg suchej masy paszy.
Źrebięta piją 2-4 razy więcej wody w stosunku do masy ciała niż sztuki dorosłe.
W czasie pracy należy poić konie na pół godziny przed jej zakończeniem, a także o ile to
możliwe, przed każdorazowym karmieniem. Konie sportowe winny być pojone na 2
godziny przed konkursem; później podana woda stanowi dodatkowy balast.
Woda pitna powinna mieć odpowiednią temperaturę, tj. 10 - 12°C dla koni dorosłych, a
około 16°C dla źrebiąt. Konie należy poić wodą czystą i świeżą. Celem ogrzania wody,
niekiedy jest ona trzymana w stajni, w wiadrach przez 24 godziny. W takim przypadku
należy wiadra przykrywać. Nie przestrzeganie tych zasad, jak również pojenie koni zgrza-
nych i przemęczonych, może prowadzić do ochwatu, bądź być przyczyną morzyska.

3. Normy żywienia koni

3.1. Normy żywienia koni pracujących

Dla koni roboczych, które wykonują pracę jednostajną, tzn. o zbliżonym nasileniu w ciągu
kolejnych dni, określenie potrzeb pokarmowych jest stosunkowo łatwe. W gospodarstwie
rolnym często dość trudne jest ustalenie wysiłku konia na skutek zmieniających się
warunków i rodzajów prac, a w związku z tym trudne jest również określenie ich potrzeb
energetycznych.
W normach żywienia zwierząt gospodarskich (1981) podano rodzaje prac wykonywanych
w przeciętnych warunkach gospodarstw rolnych z zakwalifikowaniem ich do różnych
grup. Niektóre nich nie znajdują już zastosowania w pracach wykonywanych przez konie.
Za pracę lekką uznano: prace podwórzowe, bronowanie posiewne, zwózkę zboża i siana
oraz obsługę młockarni.
Jako pracę średnią określa się wykonywanie podorywek, pracę kultywatorami i bronami
sprężynowymi, bronowanie podorywek bronowanie przedsiewne, redlenie, pracę konnymi
opylaczami.
Do prac ciężkich zalicza się: pracę siewnikiem rzędowym, przyorywanie obornika, orki
siewne i głębokie, bronowanie świeżej orki ciężkimi bronami, pracę bronami talerzowymi
oraz kopaczką, Jako pracę bardzo ciężką określa się pracę kosiarką, żniwiarką oraz
snopowiązałką, a także wywózkę obornika na pole.

Należy zaznaczyć, że zakwalifikowanie prac może się różnić także w zależności od
rodzaju gleb, stanu narzędzi itp. Przy słabym odżywieniu konia należy na około 2-3
tygodnie przed okresem cięższych robót polowych podnieść poziom żywienia pamiętając,
że koń wówczas powinien być w ruchu. Zapotrzebowanie na pracę konia wzrasta więc w

porównaniu potrzebami bytowymi. Można ten wzrost przedstawić, podobnie jak to
określają normy DLG (1984), następująco w procentach:

lekka praca

- do 120

średnia praca

- 120 do 150

ciężka praca

- ponad 150.

Na tej podstawie, u koni o 500 kg masy ciała i potrzebach bytowych wynoszących 68,5
MJ, zapotrzebowanie ogólne będzie wynosiło przy pracy lekkiej około 82,2 MJ.

Wpływ pracy na potrzeby produkcyjne konia zależy od intensywności tej pracy, czasu jej
trwania oraz masy ciała konia. Praca powoduje wzrost zużycia energii, natomiast ma mały
wpływ na zużycie innych składników z wyjątkiem wody i soli, które dodatkowo są
wydalane w pocie.
Aby zapewnić dobry przebieg przemian energetycznych zaleca się, aby inne składniki w
dawce podawać w takich samych proporcjach w stosunku do energii, jak w dawce
pokrywającej potrzeby bytowe.
W tabeli 1 podano potrzeby koni pracujących w zależności od masy ciała i wykonywanej
pracy. Normy te można wykorzystać dla koni pracujących, jak również sportowych.

3.2. Normy żywienia koni sportowych i wyścigowych

Potrzeby pokarmowe koni wierzchowych zależą nie tylko od masy ciała i wykonywanej
pracy, ale również od wielu czynników ubocznych, jak: budowa i konstytucja,
temperament, indywidualne zdolności wykorzystywania paszy oraz stopień
zaawansowania w treningu. Żywienie tych koni nie może się opierać tytko na podanych

normach, ale wymaga wnikliwej obserwacji poszczególnych zwierząt, a zwłaszcza ich
kondycji przy pracy.

Zapotrzebowanie energii na pokonanie określonego odcinka drogi wiąże się z rodzajem
ruchu i szybkością. Według Meyera (1986) przy szybkości 4-10 km/godz. potrzeba
dodatkowo 2,5 KJ na 1 kg masy ciała, dodanego do potrzeb bytowych (bez pracy, tab. 1);
przy większej szybkości aż do 40 K J energii strawnej za każdy 1 km drogi. Do potrzeb
bytowych należy doliczyć do masy ciała konia również masę ciała jeźdźca. Tabela 2
ilustruje zapotrzebowanie energii przy różnych rodzajach ruchu konia.
Na podstawie tabeli 1 i 2 można określić zapotrzebowanie dla konia wierzchowego z
uwzględnieniem czasu i rodzaju ruchu. Przykładowo takie wyliczenie przedstawia się
następująco:
masa konia 630 kg
masa jeźdźca 70 kg
codzienny ruch:
- stęp 60 min.
- lekki kłus 20 min.
- galop 10 min.
Zapotrzebowanie energetyczne:
- potrzeby bytowe (z tab. 1) 88,0 MJ
- 60 min. stęp 700 x 10 7,0 MJ
- 20 min. lekki kłus 700 x 8,4 5,9 MJ
- 10 min. galop 700 x 25 17,5 MJ

118,4 MJ

W ten sposób obliczone zapotrzebowanie przy wyżej określonej pracy, mieści się w
granicach zapotrzebowania na pracę średnią (tab. 1) konia o masie ciała 700 kg.
Potrzeby białkowe, przyjmując stosunek białka ogólnego strawnego do 1 MJ energii
strawnej jako 6:1, wynoszą 118x6 = 708 g.

3.3. Normy żywienia klaczy źrebnych i karmiących

Zapotrzebowanie klaczy w pierwszych miesiącach ciąży jest stosunkowo niskie i
odpowiada potrzebom konia wykonującego pracę lekką lub średnią. W tym okresie rozwój
płodu jest stosunkowo niewielki, a jak przypuszcza się, wykorzystanie zwłaszcza białka,
bardzo dobre. Dopiero w ostatnich 90 dniach ciąży zapotrzebowanie klaczy na składniki
pokarmowe wyraźnie wzrasta, co ilustruje tabela 3. W ostatnich 90 dniach na rozwój płodu
wykorzystane jest około 45% białka strawnego, a pozostała cześć (55%) jest odkładana w
organizmie.
Zdaniem Otta (1990) klacz powinna w tym okresie przyrastać około 10% swojej
normalnej masy ciała.

W ostatnich dniach przed wyźrebieniem należy podawać pasze zdrowe i lekko strawne
oraz należy ograniczyć o 1/3 ilość dostarczanych składników pokarmowych (ze względu
na możliwość zapalenia wymienia). W dniu oźrebienia podaje się klaczy pójło z siemienia
lnianego, otrąb pszennych oraz niewielką ilość dobrego siana łąkowego.
Potrzeby pokarmowe klaczy karmiących są największe w pierwszych trzech miesiącach po
wyźrebieniu, następnie zmniejszają się. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe klaczy
karmiących, z podziałem na dwa okresy laktacji, podano w tabeli 4. Zapotrzebowanie to
jest związane z ilością produkowanego mleka, a także zależy od jego składu. Mleko jest
bogate w energię, białko, Ca i P oraz witaminę A. Zdaniem Otta (1990) produkcja mleka
wynosi około 3% masy ciała klaczy w okresie pierwszych trzech miesięcy po wyźrebieniu
i około 2% w późniejszym okresie laktacji. U klaczy zimnokrwistych produkcja mleka
może wynosić 4% masy ciała.

Klaczom karmiącym należy podawać pasze dobrej jakości i tak je dobierać, aby nie
przeładowywać żołądka.

3.4. Normy żywienia ogierów

Potrzeby pokarmowe ogierów są określane dla nich w okresie sezonu rozpłodowego i poza
sezonem rozpłodowym, co ilustrują odpowiednio tabele 5 i 6. Ogiery powinny być
używane do prac lekkich, co biorą pod uwagę podane normy. W sezonie rozpłodowym
ogiery mają większe zapotrzebowanie nie tylko na energię, ale także na białko, składniki
mineralne i witaminy. Intensywność żywienia ogiera w tym okresie powinna być o 10
- 15% większa niż poza sezonem rozpłodowym.
Dla zapewnienia aktywności płciowej ogiera i dobrej płodności
- należy stosować urozmaicone i dobrej jakości pasze, np. owies, drożdże pastewne, kiełki
słodowe, śruty poekstrakcyjne (lniana i sojowa). Równocześnie praca i właściwe żywienie
zabezpieczają ogiera przed zapasaniem.

3.5. Normy żywienia źrebiąt

Dla wszystkich źrebiąt po odsądzeniu (5-6 miesięcy) stosuje się jednakowe żywienie bez
względu na pleć, bowiem do wieku 12 miesięcy, tak ogierki, jak i kłaczki rosną i rozwijają
się podobnie. W związku z tym potrzeby pokarmowe odsadków podane w tabeli 7 nie
uwzględniają płci.

Zapotrzebowanie pokarmowe roczniaków i dwulatków zróżnicowano pod względem płci,
co ilustruje tabela 8. Dymorfizm płciowy u młodych, rosnących koni przejawia się
większymi przyrostami i większą masą ciała ogierków. Ogierki wykazują także większą
aktywność ruchową, co powoduje większe zużycie energii. Stąd też opracowane normy
uwzględniają głównie płeć żywionych źrebiąt (o - ogierki, k - klaczki) oraz końcową masę
ciała, jaką osiągają osobniki dorosłe.
Należy jednocześnie podkreślić, że podane normy w praktycznym żywieniu muszą ulegać
pewnej adaptacji, uwarunkowanej zakładanym poziomem żywienia, z uwzględnieniem
pewnych czynników, wśród których za ważniejsze należy uznać:

1. rasę i związaną z nią końcową masę ciała zwierząt dorosłych

2. typ użytkowy oraz kierunek przyszłego użytkowania

3. porę roku odłączenia źrebiąt od matek, wynikającą z okresu urodzenia (wczesne,

średnie, późne)

4. intensywność wychowu związaną z dużą ilością ruchu, gwarantującą wychowanie

koni o wysokich walorach użytkowych.

Na przykład źrebięta pełnej krwi angielskiej idące w wieku 18 miesięcy do treningu
wyścigowego, czy też ogierki przeznaczone w przyszłości na reproduktory, powinny mieć
zwiększoną dawkę o 10-20% w stosunku do dawek dla przyszłych koni użytkowych.

3.6. Zalecenia dotyczące zaopatrzenia koni w składniki mineralne i
witaminy

W proponowanych normach podano dodatkowo zalecenia dotyczące zaopatrzenia koni w
składniki mineralne i witaminy wg różnych autorów. W większości oparte są one na
wynikach badań prowadzonych na innych gatunkach zwierząt, a tylko nieliczne - na
koniach. Wskazują one na dość znaczne zróżnicowanie, tym niemniej mogą stanowić dość
istotną wytyczną w ustalaniu potrzeb konia na te składniki.
W tabeli 9 podano zalecenia, dotyczące zapotrzebowania na makroelemenly.

4. Tabele składu chemicznego i wartości pokarmowej pasz

Przy opracowywaniu tabel posłużono się danymi dotyczącymi składu chemicznego pasz,
zbieranymi i opracowywanymi od wielu lal w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt
PAN w Jabłonnie. Współczynniki strawności do obliczenia wartości energetycznej pasz
przyjęto z niemieckich tabel DLG-Futterwerttabelle fur Pienie (1974). W przypadku braku
danych dotyczących strawności posłużono się równaniami regresji do obliczenia
współczynników strawności (WS) białka, tłuszczu, włókna i związków bezazotowych
wyciągowych (zbw), podanymi w wymienionych tabelach DLG.
Równania te są następujące:
WS białka = 109 + 0,039z

1

- 0,026z

2

- 0,116z

3

- 0,046z

4

WS tłuszczu = -37 + 0,063z

1

- 0,442z

2

- 0,028z

3

+ 0,075z

4

WS włókna = 88 – 0,055z

1

- 0,270z

2

- 0,018z

3

- 0,054z

4

WS zbw = 87 – 0,022z

1

- 0,041z

2

- 0,083z

3

- 0,007z

4

gdzie:

z

1

= białko ogólne

z

2

= tłuszcz (ekstrakt eterowy)

z

3

= włókno

z

4

= związki bezazotowe wyciągowe

Wartość energetyczną pasz, wyrażoną w energii strawnej (ES) obliczono mnożąc strawne
składniki pokarmowe paszy przez odpowiednie współczynniki wg wzoru:

ES = 5,1x

1

+ 9,1x

2

+ 4,1(x

3

+ x

4

)

gdzie:

x

1

= strawne białko

x

2

= strawny tłuszcz

x

3

= strawne włókno

x

4

= strawne związki bezazotowe wyciągowe.

Skład chemiczny i wartość pokarmowa pasz

Skład chemiczny pasz,%

w 1 kg

paszy

energia

brutto

strawna

białko

ogólne

strawne

Ca

p

kar -

o

ten

Pasza

sucha

masa

po-

piół

białko

ogólne

eks-

trakt

eterowy

włó

k-

no

związki

bezazo-

towe wy

-

ciągowe

jed-

nostki

owsiane

MJ

MJ

g

g

g

mg

Ziarna i nasiona

Bobik

88,4

3,7

26,9

1,3

7,3

49,2

1,14

17,0

13,3

223

1,2

5,3

Groch

88,3

2,9

21,0

1.4

6,0

57,0

1,11

16,7

12,6

174

0,8

3,6

0,7

Jęczmień

86,7

.2,7 10,8

2,1

4,7

66,4

1,15-

15,9

12,6,

87

0,4

3,6

2,0

Kukurydza

87,5

1,7

9,3

3,9

2,9

69,7

1,25.

16,5

13,4

68

0,4

3,4

5,3

Len

91,5

3,9

23,1

36,3

9,8

18,4

1,30

25,1

14,0

173

2,3

5,2

Łubin niebieski

90,1

3,8

32,3

4,5

15,1

34,4

0,90

18,5

11,2

274

2,4

3,8

Łubin żółty

88,6

4,4

38,8

4,6

13,6

27,2

1,01

18,6

12,8

365

2,4

5,7

Owies

88.2

3,1

11,8

4,1

8,9

60,3

1,00

16,8

11,3

93

0,7

3,7

0,1

Peluszka

88,2

3,0

22,1

1,6

6,9

54,6

1,09

16,8

12,4

183

0,8

3,9

Pszenica

87,0

1,8

11,8

2,0

2,9

68,5

1,14

16,2

12,4

87

0,7

3,7

Pszenżyto

87,6

1,8

12,1

1,4

2,4

69,9

1,16

16,1

12,7

90

0,4

3,7

Żyto

91,2

1,9

9,8

1,7

2,5

75,3

1,22

16,7

13,1

71

0,7

3,1

0,1

Pasze przemysłowe pochodzenia roślinnego

Cukier

96,2

3,5

2,3

0,1

0,4

89,9

1,02

16,4

13,2

16

Drożdże pastewne

89,2

10,5 42,2

1,3

-

35,2

1,29

16,8

15,5

422

5,0

14,2

Kiełki pszenne

90,0

4,5

19,3

5,4

5,4

55,4

0,85

17,5

12,2

160

0,7

9,9

3,0

Kiełki słodowe

89,6

5,9

25,2

2,6

13,2

42,7

0,73

17,2

10,7

202

2,2

6,5

Makuch lniany

89,9

7,2

30,2

8,9

9,9

33,7

0,96

18,6

11,5

266

3,6

7,6

Mąka jęczmienna past

86,2

2,6

11,3

2,2

4,2

65,9

0,91

15,9

10,1

77

0,7

3,7

Melasa

76,8

8,5 9,5

-

-

58,8

0,75

12,6

10,8

76

1,2 0,3

Młóto świeże

22,6

1,2 6,0

1,8

4,2

9,4

0,16

4,6

2,1

41

0,7 1,2

Młóto suszone

91,6

4,5 23,2

7,8

16,0

40,4

0,68

18,9

8,8

160

3,0 5,1

Otręby jęczmienne

88,8

4,4 13,1

4,4

10,1

56,8

0,93

16,8

10,8

93

Otręby owsiane

90,6

3,8 7,4

3,3

21,0

55,1

0,52

16,9

7,1

46

Otręby pszenne do 9%
włókna w suchej masie

87,5

3,7 14,3

3,7

6,3

59,5

0,81

16,5

11,4

107

1,1 10,1

3-4

Otręby pszenne powyżej
9% włókna w suchej masie

86,8

4,5 14,0

3,9

9,4

55,0

0,68

16,4

9,7

109

1,2 11,0

2,5

Otręby żytnie do
9%włókna w suchej masie

88,3

3,6 14,0

3,1

4,8

62,8

0,89

16,5

11,0

111

1,5 10,0

Otręby żytnie do
9%włókna w suchej masie

88,9

5,3 15,0

3,1

10,5

55,0

0,71

16,5

10,6

109

Płatki owsiane

87,9

1,8 12,9

6,5

2,1

64,6

1,19

17,4

13,0

98

0,7 4,0

Płatki ziemniaczane

87,8

4,2 7,7

0,4

2,1

73,4

1,31

15,2

14,2

72

0,5 1,7

Pulpa ziemniaczana, susz.

87,4

4,0 4,4

0,6

14,6

63,8

1,07

15,4

12,3

14

Susz buraczany

90,5

5,5 5,5

0,2

5,6

73,7

0,88

15,4

12,1

37

1,4 1,3

Susz ziemniaczany

89,6

6,5 7,1

0,3

2 2

73,5

0,90,

15,1

12,5

50

0,5 2,1

Śruta poekstrakcyjna
arachidowa

90,5

7,1 43,7

1,1

10,9

27,7

0,99

17,9

12,9

433

2,6 6,1

Śruta poekstrakcyjna

rzepakowa 00- o wyższej
zaw. tłuszczu

88,8

7,0 35,4

5,0

11,8

29,6

0,73

18,0

11,8

326

6,7 11,3

Śruta poekstrakcyjna

rzepakowa 00 - o niższej
zaw. tłuszczu

88,3

7,5 38,2

2,4

11,2

29,0

0,74

17,4

12,1

363

6,4 10,0

Śruta poekstrakcyjna
lniana

89,1

7,7

32,3

2,4

9,9

36,8

0,89

17,1

11,0

284

3,8

7,9

Śruta poekstrakcyjna
słonecznikowa

90,3

6,4

34,0

2,9

18,0

29,0

0,86

17,9

10,8

289

3,3

9,0

Śruta poekstrakcyjna sojowa
- do 42% białka ogólnego

w suchej masie

88,2

6,2

35,2

2,0

10,2

34,6

0,97

17,3

11,9

324

Śruta poekstrakcyjna sojowa
- 42-46% białka ogólnego

w suchej masie

88,5

6,3

39,0

2,3

7,9

33,0

1,04

17,6

13,0

382

3,5

5,4

Śruta poekstrakcyjna sojowa
- powyżej 46% białka

ogólnego w suchej masie

88,5

6,4

43,3

1,8

6,6

30,4

1,07

17,7

13,6

433

3,5

6,3

Wysłodki buraczane,
suszone

89,1

4,8

9,1

0,7

18,3

56,2

0,95

15,9

13,1

61.

6,1

0,9

Wysłodki buraczane,
melasowane

89,9

5,9

10,1

0,8

12,8

60,3

0,81

15,8

11,1

56

5,5

0,9

Wywar ziemniaczany,
świeży

5,6

0,8

1,4

0,1

0,4

2,9

0,07

1,0

0,8

11

Skład chemiczny pasz,%

w 1 kg

paszy

energia

brutto

strawna

białko

ogólne

strawne

Ca

p

kar -

o

ten

Pasza

sucha

masa

po-

piół

białko

ogólne

eks-

trakt

eterowy

włó

k-

no

związki

bezazo-

towe wy-

ciągowe

jed-

nostki

owsiane

MJ

MJ

g

g

g

mg

Pasze przemysłowe pochodzenia zwierzęcego

Maślanka świeża

6,0

0,5

2,0

0,2

-

3,3

0,08

1,1

0,9

19

0,9

0,6

Mączka z krwi

86,3

8,8

71,3

3,4

-

2,8

1,00

18,9

13,0

549

2,8

1,6

Mączka mięsno-kostna -
do 15% tłuszczu, do 25%
popiołu w suchej masie

93,1

18,4 59,1

10,7

-

4,9

1,25

19,2

15,3

532

86,6 43

Mączka rybna - do 10%
tłuszczu w suchej masie
- 55-65% białka ogólnego w
suchej masie

92,6

20,1 57,2

7,3

-

8,0

1,21

18,0

14,9

515

44,0 25,8

Mączka rybna - do 10%
tłuszczu w suchej masie
- powyżej 65% białka
ogólnego w suchej masie

91,9

15,9 65,2

6,6

-

4,2

1,24

19,0

15,6

587

Mleko klaczy

12,3

1,7

2,0

1,6

-

7,0

0,19

2,3

2,0

18

Mleko krowie, odtłuszczone,
świeże

8,4

0,7

3,2

0,1

-

4,4

0,11

1,6

1,3

32

1,1

0,8

Mleko krowie, odtłuszczone,
suszone

92,5

7,9

32,5

0,3

-

51,8

1,21

16,9

14,1

315

12,3 8,8

5,7

Mleko krowie pełne, świeże 12,1

0,7

3,2

3,8

-

4,4

0,25

3,1

2,6

30

1,3

1,0

8,0

Serwatka świeża

5,53

0,56 0.72

0,03

-

4,22

0,07

0,9

0,8

6

0,5

0,4

Serwatka suszona

94,9

8,4

12,4

1,0

-

73,1

1,25

16,1

13,4

98

9,0

8,2

Susze z roślin zielonych

Bobik

91,4

6,2

13,5

1,8

30,1

39,8

0,46

17,0

8,1

76

Koniczyna czerwona do
14% białka ogólnego w
suchej masie

91,3

7,2

11,4

3,0

26,3

43,4

0,51

16,8

8,2

66

170,0

Koniczyna czerwona 14—
16% białka ogólnego w
suchej masie

90,8

8,3

13,7

2,8

24,1

41,9

0,54

16,5

8,5

85

15,6

2.3

180.0

Koniczyna czerwona 16—
20% białka ogólnego w
suchej masie

90,1

8,4

16,3

3,3

22,3

39,8

0,56

16,6

8,6

108

15,9

2,5

220,0

Kukurydza, cała roślina

90,0

5,5

7,9

2,9

17,8

55,9

0,71

16,4

9,4

47

Liście buraczane

89,9

22,5 11,7

1,7

11,9

42,1

0,68

13,2

8,5

90

Lucerna - do 14% białka
ogólnego w suchej masie

91,3

8,0

11,2

3,0

27,1

42,0

0,48

16,7

7,9

62

130,0

Lucerna 14-16% białka
ogólnego w suchej masie

91,2

8,1

14,1

2,7

26,5

39,8

0,55

16,7

8,8

83

12,6

2,3

150,0

Lucerna 16-20% białka
ogólnego w suchej masie

90,9

9,0

16,8

3,2

23,9

38,0

0,61

16,7

9,4

126

13,7

2,3

170,0

Łubin żółty

92,0

6,7

13,8

2,4

33,4

35,7

0,63

17,2

10,3

97

Trawy do 14% białka
ogólnego w suchej masie

92,2

8,0

11,4

2,8

27,3

42,7

0,50

16,8

8,2

65

190,0

Trawy 14—16% białka
ogólnego w suchej masie

91,6

8,7

13,9

3,3

25,0

40,7

0,52

16,7

8,4

86

215.0

Trawy 16-20% białka
ogólnego w suchej masie

91,1

8,6

16,3

3,7

23,3

39,2

0,54

16,9

8,5

106

6,0

3,1

235,0

Skład chemiczny pasz,%

w 1 kg

paszy

energia

brutto

strawna

białko

ogólne

strawne

Ca

p

kar -

o

ten

Pasza

sucha

masa

po-

piół

białko

ogólne

eks-

trakt

eterowy

włó

k-

no

związki

bezazo-

towe wy

-

ciągowe

jed-

nostki

owsiane

MJ

MJ

g

g

g

mg

Siana

Koniczyna czerwona
przed kwitnieniem

87,5

9,3

19,1

2,9

19,3

36,9

0,58

16,0

8,7

138

35

Koniczyna czerwona
początek kwitnienia

88,6

8,0

16,3

2,8

24,4

37,1

0,56

16,4

8,7

98

13,2

2,1

24

Koniczyna czerwona
w kwiecie

87,3

7,1

13,4

2,3

27,5

37,0

0,51

16,1

8,5

80

12,0

2,1

22

Koniczyna czerwona
koniec kwitnienia

85,9

7,4

11,4

2,2

28,9

36,0

0,38

15,7

7,1

60

7

Koniczyna czerwona
po kwitnieniu

85.4

7,5

10,7

2,3

31,1

33,8

0,36

15,6

7,1

57

Kupkówka przed i początek
kłoszenia

83,7

7,9

13,7

3,4

22,4

36,3

0,48

15,4

7,6

74

Kupkówka
kłoszenie

86,3

6,9

11,4

2,5

26,9

38,6

0,44

15,9

7,6

65

Kupkówka po wykłoszeniu

90,2

5,4

9,8

2,0

33,5

39,5

0,39

16,7

7,7

48

2,3

2,7 18,0

Lucerna przed
pączkowaniem

90,3

10,6 20,8

3,3

24,6

31,0

0,50

16.6

8,4

146

50,0

Lucerna przed i początek
kwitnienia

88,2

8,2

18,5

2,3

25,4

33,8

0,49

16,3

8,2

120

12,4

1,9 56,0

Lucerna w kwiecie

88,5

8,6

16,1

2,1

29,5

32,2

0,42

16,2

7,7

97

10,5

2,1 58,0

Lucerna po kwitnieniu

87,8

8,6

13,1

2,1

31,3

32,7

0,37

15,9

7,4

73.

24,0

Łąkowe I pokos

- krzewienie 83,9

6,9

16,6

3,1

21,1

36,2

0,52

15,7

8,1

111

- strzelanie w źdźbło 84,6

7,6

13,4

2,0

23,7

37,9

0,48

15,4

7,7

82

5,7

2,5 25,0

- kłoszenie 85,8

6,6

11,7

1,9

23,8

41,8

0,50

15,6

7,9

69

- w kwiecie 85,3

6,3

10,2

1,6

25,6

41,6

0,48

15,5

7,8

57

5,4

2,3 25,0

- koniec kwitnienia 89,2

6,6

10,0

2,1

29,3

41,2

0,45

16,3

7,8

53

25,0

- po kwitnieniu 86,4

6.8

8,8

1,8

29,6

39,4

0,41

15,6

7,4

46

Łąkowe II pokos

- krzewienie 86,7

7,9

17,1

3,5

20,3

37,9

0,56

16,2

8,5

116

- strzelanie w źdźbło 84,8

7,4

13,3

1,8

22,9

39,4

0,51

15,4

7,9

82

2,2 25,0

- kłoszenie 85,6

6,7

12,2

2,0

23,9

40,8

0,50

15,6

7,9

73

- przed i pocz. kwitnienia 87,0

6,6

12,2

2,5

25,3

40,4

0,48

16,0

7,9

72

- w kwiecie 86,1

6,9

10,8

2,0

25,8

40,6

0,47

15,6

7,8

62

Łąkowe III pokos

- krzewienie 85,1

5,8

16,7

2,6

20,0

40,0

0,57

16,0

8,5

112

- strzel. w źdźbło

- początek kłoszenia 85,1

6,1

15,0

2,6

22,2

39,2

0,52

15,9

8,1

96

-kłoszenie 84,6

5,8

12,9

2,6

22,5

40,8

0,52

15,7

8,0

79

- w kwiecie 88,8

6,8

12,3

3,4

25,6

40,7

0,49

16,5

8,0

73

Łąkowe IV pokos

- krzewienie 87,2

8,9

17,4

3,5

20,9

36,5

0,55

16,1

8,4

120

Słomy

Jęczmień

87,7

5,1

4,0

1,8

38,5

38,3

0,15

16,1

5,5

12

2,6

0,6 2,0

Owies

87,7

6,1

3,6

2,1

37,5

38,4

0,16

15,9

5,4

11

2,0

0,5 3,3

Pszenica

86,2

3,4

2,7

1,9

39,5

38,7

0,10

16,1

5,1

8

1,5

0,4 1,9

Żyto

86,7

3,6

3,0

1,7

40,7

37,7

0,15

16,1

5,7

12

Łuski

Owies

91,9

4,0 4,4

2,2

25,5

55,8

0,26

16,8

5,4

29

1,4 1,4

Plewy

Pszenica

88,3

8,4 4,7

1,6

33,6

40,0

0,16

15,5

5,2

28

Skład chemiczny pasz,%

w 1 kg

paszy

energia

brutto

strawna

białko

ogólne

strawne

Ca

p

kar

o-

ten

Pasza

sucha

masa

po-

piół

białko

ogólne

eks-

trakt

eterowy

włó

k-

no

związki

bezazo-

towe wy-

ciągowe

jed-

nostki

owsiane

MJ

MJ

g

g

g

mg

Zielonki

Esparceta, początek do
połowy kwitnienia

23,0

1,5 4,3

0,7

5,2

11,3

0,18

4,3

2,3

29

70

Koniczyna biała -
pączkowanie

13,0

1,6 2,9

0,3

2,3

5,9

0,11

2,3

1,3

22

1,8

0,4 70

Koniczyna biała początek
do połowy kwitnienia

14,0

1,4 3,0

0,4

2,8

6,4

0,12

2,6

1,5

22

1,8

0,5 70

Koniczyna czerwona

- przed pączkowaniem 13,1

1,5

3,2

0,6

2,7

5,1

0,10

2,4

1,3

24

45-70

- początek kwitnienia 20,4

1,8

3,6

0,6

5,0

9,4

0,15

3,7

2,0

23

4,6

0,8 45-60

- w kwiecie 21,9

1,6

3,5

0,6

5,7

10,5

0,16

4,1

2,1

22

2,2

0,6 30-54

- ścierniskowa 21,7

2,5

4,4

0,6

4,7

9,5

0,17

3,9

2,2

31

Kukurydza

- wyrzucanie wiech 13,0

1,2

1,8

0,4

3,5

6,1

0,09

2,3

1,2

11

10-25

- dojrzałość mleczna

ziarna

20,3

1,2

1,9

0,5

5,0

11,7

0,16

3,7

2,0

11

10-25

- dojrzałość mleczno-

woskowa ziarna

24,0

1,6

2,0

0,7

5,9

13,8

0,19

4,4

2,3

11

0,7

0,6 9-16

Liście buraków cukrowych

15,7

2,9

2,4

0,3

1,9

8,2

0,14

2,5

1,6

18

9-30

Lucerna

- przed i pączkowanie 18,0

2,1

4,5

0,6

3,7

7,1

0,15

3,3

1,9

34

- przed kwitnieniem 19,1

2,3

4,7

0,7

5,0

6,4

0,14

3,5

1,8

34

4,3

0,7 36-75

- początek kwitnienia i w

kwiecie 23,9

2,3

4,9

0,6

8,0

8,1

0,14

4,4

2,1

30

4,4

0,7 38-71

- koniec kwitnienia 28,6

2,8

4,7

0,9

9,5

10,7

0,15

5,3

2,4

28

28-37

Łubin żółty, kwitnienie i
zawiązywanie strąków

17,4

1,7

2,9

0,6

5,2

7,0

0,11

3,2

1,5

18

25-30

Owies

- młody 16,0

2,1

3,0

0,7

3,7

6,5

0,12

2,9

1,5

21

0,8

1,1 90,0

- wyrzucanie wiech 19,8

1,9

, 2,3

0,7

6,2

8,7

0,12

3,6

1,7

13

33-72

- dojrzałość mleczno-

woskowa ziarna

27,6

2,1

1,9

1,1

8,2

14,3

0,20

5,0

2,7

14

20,0

Pastwisko

- przed kłoszeniem 17,4

1,4

4,4

0,8

4,1

6,7

0,13

3,3

1,8

32

2,4

0.4 50,0

- przed kwitnieniem 23,5

1,8

5,0

0,9

5,7

10,1

0,18

4,5

2,3

34

2,4

0,4 50,0

- początek kwitnienia 24,1

1,9

4,9

0,9

6,1

10,3

0,18

4,6

2,3

33

2,4

0,4 50,0

- w kwiecie 28,7

2,2

4,9

0,8

7,5

13,3

0,20

5,3

2,7

31

2,4

0,4 50,0

Seradela pączkowanie

12,5

1,4

2,5

0,4

2,9

5,3

0,09

2,3

1,2

17

Seradela początek do
połowy kwitnienia

13,5

1,8

2,7

0,4

3,6

5,0

0,09

2,4

1,2

18

2,5

0,6 58,0

Seradela koniec kwitnienia

Seradela do tworzenia
nasion

15,0

2,3

2,8

0,6

4,9

4,4

0,09

2,7

1,2

18

Trawa łąkowa

- przed kłoszeniem 16,4

1,4

4,4

0,6

4,2

5,8

0,12

3,1

1,6

31

- kłoszenie 17,6

1,9

3,8

1,0

4,6

6,3

0,14

3,3

1,8

26

0,8

0,4 30-175

- przed i początek

kwitnienia 19,6

2,0

3,3

0,8

5,3

8,2

0,13

3,6

1,8

21

0,4 30-167

- w kwiecie 20,3

1,8

3,2

0,5

6,3

8,5

0,13

3,7

1,8

19

0,4 23-136

- koniec kwitnienia i po

kwitnieniu 28,3

2,3

3,0

0,9

9,2

12,9

0,16

5,2

2,4

16

20-107

Wyka ozima + żyto
kłoszenie

19,2

1,1

2,1

0,9

7,4

7,7

0,10

3,7

1,5

10

Żyto

- strzelanie w źdźbło

14,8

1,4

3,4

0,8

2,7

6,5

0,12

2,8

1,5

25

0,7

0,7 35-48

- przed kłoszeniem 15,0

1,5

3,0

0,8

3,4

6,3

0,11

2,8

1,5

21

35-48

- kłoszenie 17,1

1,5

2,5

0,7

5,0

7,4

0,11

3,2

1,5

15

0,8

0,6 24-32

Skład chemiczny pasz,%

w 1 kg

paszy

energia

brutto

strawna

białko

ogólne

strawne

Ca

p

kar

o-

ten

Pasza

sucha

masa

po-

piół

białko

ogólne

eks-

trakt

eterowy

włó

k-

no

związki

bezazo-

towe wy-

ciągowe

jed-

nostki

owsiane

MJ

MJ

g

g

g

mg

Kiszonki

Kukurydza

-dojrzałość mleczna ziarna 17,7

1,8

1,8

0,7

4,7

8,7

0,13

3,2

1,6

11

0,9

0,5 10-20

- dojrzałość mleczno-

woskowa ziarna 20,9

1,6

2,0

0,9

5,0

11,4

0,16

3,8

2,0

12

0,8

0,4 11,0

- dojrzałość woskowa

ziarna 23,7

1,7

2,2

0,9

5,2

13,7

0,19

4,3

2,3

13

0,7

0,5 10,0

Liście buraków cukrowych,
czyste

18,4

3,7

2,9

0,7

2,8

8,3

0,15

3,0

1,8

22

2,7

0,5 13,0

Trawa łąkowa

- rośliny świeże 19,6

2,0

2,7

1,0

6,2

7,7

0,12

3,6

1,7

16

1,2

0,6 40

- rośliny podwiędnięte 28,8

3,2

4,2

1,1

8,5

11,8

0,18

5,2

2,5

26

1,9

1,2 57,0

- rośliny podsuszone,

sianokiszonka

46,0

4,4

6,5

1,8

12,9

20,4

0,27

8,4

4,1

40

Ziemniaki parowane

23,1

1,9

2,2

0,2

0,8

18,0

0,30

3,9

3,3

15

0,1

0,5

Okopowe

Brukiew

11,4

1,1

1,7

0,2

1,2

7,2

0,08

2,0

1,4

15

0,5

0,4

Buraki cukrowe

24,0

2,1

1,8

0,1

1,3

18,7

0,24

4,0

3,3

13

0,4

0,3 0,3

Buraki pastewne, powyżej
12,5% suchej masy

17,5

1,4

1,5

0,1

0,9

13,6

0,18

3,0

2,5

12

0,5

0,4 0,2

Marchew pastewna biała

12,0

0,7

0,9

0,2

1,0

9,2

0,14

2,1

1,9

8

Marchew pastewna
czerwona

14,9

1,2

1,3

0,3

1,2

10,9

0,17

2,6

2,4

12

0,6

0,5 101,0

Marchew pastewna żółta

12,3

1,1

1,2

0,2

1,1

8,7

0,14

2,1

1,9

11

38,0

Ziemniaki parowane

22,9

1,5

2,2

0,1

0,7

18,4

0,31

3,9

3.3

16

0,1

0,4

Ziemniaki surowe

21,3

1,2

.2,0

0,1

0,5

17,5

0,29

3,7

3,1

14

0,1

0,5