Oniszczuk podstawy prawa zerowk Nieznany

PODSTAWY PRAWA P.ONISZCZUK 2013

1.Pojęcie prawa
Prawo to zespół norm postępowania określonych podmiotów, norm ustanowionych lub uznanych przez
państwo, których realizacja jest chroniona przymusem państwowym. Prawo jest przejawem kultury człowieka,
wytworem jego działalności. Prawo pochodzi od państwa. Pytanie co to jest prawo ma długą tradycję a próby
odpowiedzi na nie zawsze były związane z określoną filozofią. Na uwagę zasługują pojęcia prawo naturalne
(uprawnienia naturalne człowieka, zgodne z jego naturą), pozytywistyczne (zakłada istnienie związku prawa z
państwem) oraz realistyczne (zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez stosujących prawo).

2.Język naturalny, język prawny i prawniczy
Język to system znaków służący do komunikowania się. Wyróżnia się dwa typy języków: naturalne i sztuczne
zależnie od tego czy powstają żywiołowo i podlegają stałym zmianom czy też powstają w rezultacie pewnej
umowności. Językiem naturalnym jest język etniczny. W systemie prawa wyróżnia się języki prawny i
prawniczy. W języku prawnym formułuje się teksty prawa obowiązującego. Jest rodzajem języka etnicznego.
Różnica między obydwoma zawiera się nie w budowie zwrotów językowych, ale w doborze znaczeń zwrotów.
Prawodawca nadaje konkretne znaczenie terminom języka naturalnego bądź wprowadza nowe terminy. W
języku prawniczym są formułowane wypowiedzi o prawie obowiązującym. Opisuje się w nim treść przepisów
prawa. Język ten jest bardzo zróżnicowany, ponieważ jest wiele środowisk zajmujących się prawem. Można
mówić o języku prawniczym praktyki (sądowe stosowanie prawa) i nauki prawa.
Język naturalny – podstawowy element każdej kultury i główny składnik komunikacji między ludźmi, ważny
środek socjalizacji i zachowań charakterystycznych dla gatunku ludzkiego i dla danej społeczności; element
wyrażania emocji i stosunku wobec otaczającej jednostkę rzeczywistości społecznej i przyrodniczej
Język prawny – odmienny od języka naturalnego terminologią, gramatyką (specyficzne użycie czasu
teraźniejszego), stylistyką (powtarzanie wyrazów w jednym zdaniu),-wypowiedzi normatywne np. „Czynność
prawna dokonana przez osobę, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.” (art. 14 §1
Kodeksu cywilnego)
Język prawniczy – język naturalny, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych
zjawisk prawnych, w języku tym opisywane są instytucje prawne, metody badań, wykładnia – język ten jest
zróżnicowany ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują

3.Rola prawa w zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów społecznych. Rozumienie i typy konfliktów
Konflikt - jest to sytuacja społeczna indywidualnego lub zbiorowego zderzenia poglądów lub dążeń często
powodująca wrogość między stronami, prowadząca do kompromisu obu lub unicestwienia stanowiska jednej
ze stron.
Rodzaje konfliktów(biorąc pod uwagę przyczyny):
1. konflikt interesów – jest spowodowany współzawodnictwem o pewne dobra lub wynika z odmiennych
potrzeb stron. Konflikt tego rodzaju powstaje wtedy, kiedy jedna lub więcej stron pragnie zaspokoić swoje
potrzeby kosztem drugiej. Ten typ konfliktu dotyczy tzw. kwestii rzeczowych (np. pieniędzy, czasu, dóbr),
spraw proceduralnych (np. sposobu, w jaki powinno przebiegać zebranie) czy potrzeb psychologicznych (np.
zaufania, wzajemnego poszanowania, sprawiedliwości)
2. konflikt strukturalny – może wynikać z pewnych zewnętrznych ograniczeń, które
utrudniają dojście do porozumienia. Chodzi tu głównie o takie czynniki, jak: struktura organizacyjna, brak
uprawnień do podjęcia decyzji, deficyt jakiegoś dobra, brak czasu, odległość
3. konflikt wartości – jest powodowany odmiennymi systemami wartości osób zaangażowanych w daną
sytuację. Sama różnica w wartościach preferowanych nie musi oczywiście prowadzić do konfliktu. Czynnikiem,
który uwalnia konflikt, jest silne eksponowanie własnych wartości bez postawy tolerancji wobec wartości
cenionych przez drugą stronę
4. konflikt relacji – pojawia się w wyniku działania silnych negatywnych emocji, stereotypów, błędnego
spostrzegania lub niezrozumienia, wadliwej komunikacji lub odwetowych zachowań między ludźmi. Problemy
tego rodzaju traktowane są często jako niepotrzebne, gdyż pojawiają się nawet bez obiektywnych powodów a
niejednokrotnie prowadzą do zbędnej eskalacji konfliktu
5. konflikt danych – powstaje, kiedy strony nie dysponują potrzebnymi danymi, są niedoinformowane bądź
informacje, które otrzymują są błędne, kiedy wyciągają odmiennie wnioski z tych samych przesłanek.
Większość konfliktów w tym obszarze wynika głównie z nieumiejętności porozumiewania się.

W podstawowym podziale, tj. ze względu na przedmiot, można wyróżnić:
1.konflikty rzeczowe – mają charakter pozapersonalny i dotyczą określonych spraw, a ściślej mówiąc różnicy
zdań co do sposobu ich rozwiązania. Przedmiot sporu jest dosyć łatwy do określenia, a rozstrzygnięcie tkwi w
odpowiednich korektach w podziale dóbr lub przeprowadzeniu zmian w organizacji;
2.konflikty emocjonalne – dotyczą stanów frustracyjnych i związanych z nimi napięć emocjonalnych
spowodowanych negatywną postawą (np. wrogością) w interakcji człowiek-człowiek. Właściwy przedmiot
sporu bywa trudny do uchwycenia, a najlepszym rozwiązaniem jest przeciwdziałanie powstawaniu tego typu
konfliktów

Z uwagi na zasięg konfliktu najczęściej występują:
1.konflikt między grupami pracowniczymi – powstaje w wyniku rozbieżności interesów poszczególnych grup,
odmiennych horyzontów czasowo-przestrzennych, celów i sposobów rozwiązywania problemów;
2.konflikt między jednostkami – przypisywany często różnicom osobowości, na ogół jednak powodowany
zaburzeniami relacji między jednostkami, wynikającymi z pełnienia odmiennych ról lub personalizacji
antagonizmów między grupami;
3.konflikt intrapersonalny – pojawia się, kiedy jednostka nie ma jasno określonych obowiązków na stanowisku
pracy, niektóre zadania są wzajemnie sprzeczne lub kiedy oczekiwania przekraczają poziom percepcji jej
własnych możliwości.

4.Podaj rozumienie liberalizmu i neoliberalizmu
Liberalizm - doktryna społeczno-polityczna zakładająca ograniczenie funkcji państwa w sferze gospodarki i
poszerzenie zakresu wolności jednostki. U jej podstaw leżą: indywidualizm, nadrzędność jednostki nad
społeczeństwem, wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gospodarczej,
ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władz ze ścisłym
wyodrębnieniem jej kompetencji, tj. stosowanie praw, rządzenie i wykonywanie sprawiedliwości. Liberałowie
uważają, że istnieją przyrodzone, odwieczne prawa człowieka, których żadna władza nie może naruszać.
Najważniejszym prawem jest wolność dysponowania własnością. Własność bowiem jest uważana za
gwarancję wolności.
Neoliberalizm - kierunek poglądów ekonomicznych postulujących stosowanie zasad liberalizmu we
współczesnej gospodarce rynkowej. Głównymi cechami neoliberalizmu są: antyetatyzm, i silna wiara w
skuteczność mechanizmu rynkowego. Obejmuje kilka nurtów współczesnej myśli ekonomicznej różniących się
między sobą głównie właśnie poglądami na zakres, skuteczność i kształt ekonomicznej roli państwa w
rozwiązywaniu podstawowych problemów makroekonomicznych, tj. alokacji zasobów, stabilizacji i podziału.

5.Wyjaśnij koncepcje pojmowania prawa. Klasyczne koncepcje pojmowania prawa – problematyka ogólna

Wyróżnia się koncepcje prawa w 3 ujęciach.
Ujęcie prawnonaturalne - zawiera wiele kierunków. Antyczna teoria prawa natury trwała od VI w. p.n.e. do V
w. n.e. prawo naturalne pojawiło się wraz z rozróżnieniem porządku naturalnego wszechświata, co miało
miejsce w starożytnej Grecji w V w. p.n.e. Sofiści poszukiwali w człowieku źródła prawa natury, postrzegając je
jako wyraz sprawiedliwości naturalnej. Stoicy pojmowali prawo natury jako uprawnienia naturalne człowieka.
W średniowieczu dominowały koncepcje teologiczne. Zakładały one, że źródłem prawa natury jest
uczestniczenie w prawie boskim. Jego pochodzenie postrzegane było jako przejaw rozumu, bądź objawiona
wola Boga. Z tym prawem nie mogło być sprzeczne prawo stanowione przez państwo. Prawo pozytywne
uznawane było za wtórne wobec prawa natury.
Inne koncepcje prawa pojawiły się pod koniec XVII i XVIII w. Są to nurty:
Empiryczny – zasadnicze źródło wiedzy to doświadczenie;
Racjonalistyczny – uważali, że rozum jest głównym źródłem odkrywania i formowania norm
prawnonaturalnych. Prawo natury w tym ujęciu nie było wiązane z prawem boskim.

6.Scharakteryzuj teologiczne i laickie podejście prawnonaturalne
Teologiczne ujęcia prawnonaturalne zakładały, że źródłem prawa natury jest uczestniczenia w prawie boskim.
Jego pochodzenie było jako przejaw rozumu, bądź objawiona wola Boga. Kryterium obowiązywania prawa
państwowego np. ustawy, jest czynnik boski. Prawo pozytywne jest wtórne wobec prawa boskiego.
Laicyzacja prawa jest konsekwencją świeckości państwa, aczkolwiek często ją wyprzedzała. Oznacza eliminację
zasad i treści religijnych z systemu prawa państwowego. Przy tworzeniu prawa państwo nie kieruje się
nakazami i przesłankami religijnymi, nie włącza przepisów kościelnych do swego systemu prawnego.
Małżeństwo zostaje uznane za umowę cywilną. Prawo karne odrzuca pojęcie przestępstwa religijnego,

którego przedmiotem jest ochrona Boga i dogmat wiary. Chroni wolność jednostki do samookreślenia w
sprawach religijnych. Uprawnienia i obowiązki obywateli nie są różnicowane na podstawie kryteriów
religijnych. Przysięga religijna zostaje zastąpiona przyrzeczeniem świeckim.

7. Współczesne podejścia prawnonaturalne
Niektóre współczesne koncepcje prawa natury nie odwołują się do prawa objawionego, lecz do godności
człowieka, do ideałów kultury, do wzorców dobrego prawa. Ten, kto formułuje teorie prawa natur, nie tyle
poznaje prawo istniejące niezależnie od jego woli i świadomości, ile raczej je konstruuje, tworzy.

8.Rozumienie pozytywistycznego podejścia do prawa
Pozytywizm prawniczy to nurt XIX i XX-wiecznej filozofii prawa powstały w równolegle w Anglii (jako
jurysprudencja analityczna) i w Niemczech. Do podstawowych tez tego kierunku należą:

a. Pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły)
b. Nauka prawa powinna badać prawo „takim, jakim ono jest” zamiast „jakim być powinno”
c. Pierwotne prawo pozytywistyczne jako opozycja w stosunku do teorii prawa natury, co wyrażało się w

tezie o pełnym oddzieleniu prawa i moralności. Współcześnie łagodzi się tą tezę i dostrzega wielorakie
związki między nimi, jednak odrzuca się istnienie związku walidacyjnego (czerpanie mocy wiążącej
prawo ze zgodności jego treści z normami moralnymi

d. Prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, jest ustanowione przez

uznawany autorytet (państwo)

e. Prawo niezależnie od swej treści, stanowi wartość pozytywną i jako takie wymaga bezwzględnego

posłuszeństwa (etyka legalistyczna)

Najsłynniejsi przedstawiciele tego nurtu to John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart, Hans
Kelsen.

9.Zasadnicze różnice między pozytywistycznymi i prawnonaturalnymi koncepcjami prawa
Najważniejszą cechą koncepcji pozytywistycznej jest związek między prawem i państwem. Uważa się że
twórcą prawa jest państwo i wyłącznie ono. Tylko organy państwa są upoważnione do ustalania norm, które
będą miały moc prawa. Jednocześnie odpowiednie organy państwa są zobowiązane do zapewnienia posłuchu
wobec tych norm.
Koncepcje prawnonaturalne nie negują związku istniejącego między prawem i państwem. Zakładają jednak, że
znaczenie podstawowe dla bytu prawa pozytywnego ma to czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra
wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z prawem naturalnym.

10.Rozumienie realistycznego podejścia do prawa. Scharakteryzuj europejskie i amerykańskie nurty
realizmu prawniczego.
Realizm prawniczy to wszelkie koncepcje teoretyczno-prawne, które sprowadzają prawo do pewnego typu
faktów, odrzucając lub uznając za wtórne ujęcie prawa jako zespołu norm, ujmujący prawo jako zespół faktów
psychicznych albo społecznych. Uznawany jest za część socjologicznej jurysprudencji. Za prawo uważa się
wzory postępowania ujawniające się w masowych, powtarzalnych zachowaniach ludzi lub w decyzjach
określonych osób, które uznaje się za mające znaczenie prawne. Głównym reprezentantem tego nurtu był
K.N.Llewellyn. Głosił on, że zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie
i obywatele w obrocie prawnym, nie jest natomiast istotne to, według jakiego prawa, gdyż nie jest ono
prawem rzeczywistym. Pod koniec życia zauważył, że takie stanowisko może zmniejszać bezpieczeństwo
prawne, przeciwdziałać temu mają jednak kontradyktoryjność procesu i kontrola instancyjna.
Realizm europejski – to nurt psychologiczny, jest to prawo dwusektorowe, działa w obie strony (komuś się
należy, ktoś ma obowiązek).
Realizm amerykański – dominuje nurt socjologiczny – jest to prawo przypadków, zwyczajów, rozstrzygnięć.

11.Rozumienie prawa jako techniki społecznej
W technicznym podejściu do prawa wyraża się traktowanie prawa jako instrumentu, który służy celowemu
sterowaniu procesami społecznymi. Wśród wielu wersji tej koncepcji dostrzegane jest istnienie podejścia
behawioralnego przez bodźce.
Szczególne znaczenie dla powstania społeczno-technicznej wersji prawa miały:

nowe funkcje współczesnego państwa;

ukształtowanie nowoczesnego modelu biurokracji państwowej do sterowania procesami społecznymi;

instrumentalna racjonalizacja prawa.
Współcześnie można powiedzieć jeszcze o innych cechach takich jak:

selektywność i detalizacja prawa;

szerokie stosowanie luzów decyzyjnych i dyskrecjonizm;

decyzyjność prawa i wzrost znaczenia ustaw czasowych;

administraty prawa;

kolektywizacja prawa.
Cechy te ukazują różnicę między obecnie ujmowanym prawem jako instrumentem polityki kierowania
rozwojem społecznym a sformułowaną klasyczną liberalną wizją prawa jako zbioru reguł ogólnych i
precyzyjnych, unikających dyskrecjonizmu i służących wyłącznie ochronie porządku i bezpieczeństwa.

12.Rozumienie fenomenologiczno-egzystencjalnego podejścia do prawa
Fenomenologii – nauce o zjawiskach przypisuje się podważenie pojęcia prawa natury i zwrócenie uwagi na
egzystencjalny wymiar prawa. fenomenologia E. Husserla została wykorzystana w rozważaniach M.
Heideggera – fenomenologa i egzystencjonalisty, skierowanych na sposób istnienia jednostki w świecie.
Egzystencjonalizm podobnie jak fenomenologia, jest to taka analiza sensu ludzkiego istnienia, która ma
charakter subiektywno – spekulatywny. Zmierza do określenia zasadniczych pojęć dla wyrażenia szczególności
egzystencji jednostki. Odzwierciedlała refleksje o dramacie istnienia człowieka i jego wolności

13.Prawo w ujęciu dziejowo-historycznym
DIALEKTYKA ( grec. dialektike- sztuka rozmawiania ) to pierwotnie rozumowanie mające na celu dotarcie do
prawdy.
Georg Hegel uważał dialektykę za proces myślowy, będący jednocześnie postępem myśli i ducha. Wyodrębnił
trzy elementy będące istotą tego rozwoju:

a) teza- idea

b) antyteza- własny innobyt idei- przyroda

c) synteza rozwiązująca sprzeczności pomiędzy tezą a antytezą- duch ( ludzkość )

Na podstawie tego proces samorealizacji ducha absolutnego składa się z trzech etapów:

a) logika- rozwija się tylko w sferze idei,

b) filozofia przyrody- pragnie odnaleźć się w świecie realnym,

c) filozofia ducha- staje się miejscem powstanie życia ludzkiego, uzyskuje samowiedzę

- duch subiektywny ( świadomość w wymiarze jednostkowym ),

- duch obiektywny ( świadomość w wymiarze międzyludzkim- rezultatem jest prawo i instytucje państwa )

- duch absolutny ( najwyższa forma świadomości ludzkiej widoczna np. w religii )

Filozofia prawa jest filozofią tego, co jest i nie ma żadnej mocy pouczającej. Powstawanie prawa jest wynikiem
rozwoju ducha obiektywnego:

a) idea wolności, konieczna jest tu negacja rzeczywistości przyrodniczej, w której miejsca na wolność nie ma,

b) uświadomienie sobie przez jednostkę jej zdolności prawnej

c) idea własności będącą określeniem sfery wolności jednostki

d) prawo moralne- podmiot określa swą odpowiedzialność za zamiar podjęcia działań, może ocenić co jest
pozytywne a co negatywne, to, co przekazuje podmiotowi, iż to co uważa za dobre, jest naprawdę dobre, to
sumienie.

e) prawo etyczne, wskazujące na jednostkę żyjącą w określonej wspólnocie, której Hegel wyodrębnia trzy
rodzaje:rodzina ( teza ),społeczeństwo obywatelskie ( antyteza ),państwo ( synteza ).

Zarysowuje się tu koncepcja prawa tworzonego przez państwo, któremu z jednej strony ostateczn ie musi się
poddać jednostka, a z drugiej strony nie podlegającego kontroli ani ocenie. Prawo jest całkowicie pozbawione
autonomiczności, co przedstawił Karol Marks. Duchowy czynnik rozwoju dziejowego został zastąpiony
kategoriami ekonomicznymi zaczerpniętymi od Adama Smitha i Davida Ricarda. Skrajnym przykładem
redukowania prawa do sfery stosunków ekonomicznych jest teoria sowieckiego prawnika E. Pasukanisa ( lata
20. XX w. ).

Jednak większą popularność zdobyła teoria mówiąca iż prawo nie daje się odizolować od stosunków
politycznych, jest ściśle związane z państwem, odbija dominujące w nim w danym okresie historycznym
stosunki ekonomiczne, jest oparte na przemocy, jego treść i procedury wyrażają interes klasy dominującej i
stanowią część ideologicznego wyposażenia społeczeństwa. Prowadziło to do totalitarnych następstw tej
koncepcji.

Franz Carl von Savigny uważał prawo za wytwór wewnętrznych sił narodu, jego duch, powstający
spontanicznie i ciągle ewoluujący w kulturze. Był przeciwnikiem kodyfikacji, dostrzegając w niej
niebezpieczeństwo zatrzymanie i zakłócenie życia narodu. Twierdził, iż są one wprowadzane albo za wcześnie
albo zbyt późno w stosunku do poziomu rozwoju danego narodu ( np. kodyfikacja justyniańska ). Prawo to
narzędzie inicjowania zmian społecznych, prawotwórstwo musi zostać zdominowane przez stanowienie
prawa.

14.Rozumienie darwinizmu prawnego
Koncepcja określona jako darwinizm prawny zwróciła uwagę na determinizm i perfekcjonizm. Pojmowanie
społeczeństwa jako żywego organizmu, zaś jednostki jako komórki tego organizmu pojawiło się w rezultacie
koncepcji Karola Darwina, który zwrócił uwagę na dobór naturalny. Darwinizm prawny tłumaczył przemiany
społeczne za pomocą teorii ewolucji. Podkreślał znaczenie walki o byt w społeczeństwie. W tym ujęciu
prawom rozwoju podlega również świat kultury tworzony przez człowieka, który zresztą dąży do doskonałości.
Rewolucję potraktowano jako przeszkody w procesie rozwoju ludzkości od egoizmu i altruizmu.

15.Rozumienie hermeneutyki prawniczej
Hermeneutyczne koncepcje prawa to pojęcie rozumienia prawa. Najważniejsze jest to, co adresaci norm
prawnych rozumieją poprzez prawo. Sędzia przekształca przepisy prawne uchwalone przez parlament w
regułę konkretną i indywidualną wyrażoną w wyroku. Dany tekst należy interpretować w kontekście różnych,
istotnych dla niego okoliczności. Proces rozumienia nie ma charakteru liniowego, stosuje się koło
hermeneutyczne – interpretuje całość, wiedząc, że zawiera ona analizowaną jednostkę, Ważne jest przed-
rozumienie tekstu, może ono mieć charakter uprzedzenia lub przesądu.

16.Teoria interpretacji tekstu prawnego
Teorie interpretacji tekstu prawnego uznają, że rozumienie tekstu prawnego (interpretowanie) nie polega
tylko na odtwarzaniu sensu w tym tekście zakodowanego. W ujęciu hermeneutyki prawniczej rozumienie
tekstu prawnego oznacza, że pojawia się tu element twórczy. Do procesu rozumienia wnosi go zawsze
podmiot interpretujący. Każdy podmiot do rozumienia tekstu wnosi to, że został uformowany przez pewną
kulturę, że istnieje w określonej sytuacji historycznej. Z tym podejściem nie pozostaje w zgodzie stanowisko,
które zakłada, że interpretacji tekstu prawnego można dokonać według ścisłych, dających się sformułować
reguł, oraz pogląd, że istnieje jakiż jeden obiektywny rezultat interpretacji.

17.Koncepcja systemów autopojetycznych
Koncepcja prawa jako systemu autopojetycznego pojawia się w pracach Luhmanna. Wraz z rozwojem
społecznym, prawo stopniowo autonomizuje się od innych systemów społecznych (gospodarki czy polityki) i
stopniowo osiąga status prawa autopojetycznego (systemy prawne współczesnych państw
wysokorozwiniętych). W tej ewolucji wyróżnić można trzy etapy:

1) etap prawa dyfuzyjnego, w którym prawo odróżnialne od np. moralności czy polityki,
2) etap prawa częściowo autopojetycznego, w którym następuje stopniowe usamodzielnianie się prawa,
np. poprzez wytworzenie się osobnych reguł tworzenia czy stosowania prawa;
3) etap prawa w pełni autopojetycznego.

Autopoeza to zdolność do samotworzenia i samoodtwarzania się (samoodnowy) która umożliwia przetrwanie
systemu i jego dalsze istnienie i rozwój.

18.Scharakteryzuj koncepcję argumentacji prawniczej
Teoria dyskursu prawniczego (argumentacji prawniczej) – są szczególnym przypadkiem ogólnej teorii
dyskursu prawniczego, racjonalnego uzasadnienia wartości i norm.

Dyskurs jest procesem, w toku którego stwierdza się prawidłowość albo fałszywość wypowiedzi opisowych,
czy tez poprawność względnie nietrafność wypowiedzi pozaopisowych.

Zgodnie z tą teorią zdaniom opisowym przysługuje wartość prawdy lub fałszu, wypowiedziom pozaopisowym
przysługiwać ma wartość „trafności”.

Teoria argumentacji prawniczej opiera się na przekonaniu, że w toku dyskursu możliwe jest zawsze
wypracowanie, dojście do kompromisu i w tej sposób powinny być rozwiązywane konflikty społeczne.

19.Kocepcja retoryki prawniczej
Przekonanie, że słowo mówione ma moc, pojawiło się już w starożytnej Grecji. Dlatego też najpierw sofiści
zwrócili uwagę na umiejętność przemawiania. Retoryka stała się dla nich sztuką przekonania i logicznego
opracowywania mowy. Retorycy prawniczy nauczali wymowy, opracowywali wzory mów sądowych. Georgiasz
z Leontinoj nauczał retoryki odwołując się do toposów. Topos pojmował jako przykład typowego sposobu
argumentowania, możliwy do bezpośredniego użycia w sytuacji do której był przewidziany. Platon nie uznawał
sofistycznie prowadzonej retoryki jako jedynego sposobu na przezwyciężenie mitycznego podejścia do świata.
Odmówił też retoryce status nauki, jako że nie interesowały jej zagadnienia moralne, a postrzegał ją tylko jako
umiejętność przekonania słuchaczy. Uważał, że retoryka musi spełniać szereg wymogów, podobnie retorykę
oceniał Arystoteles, widząc w niej umiejętność techniczną.
Współczesna koncepcja retoryki prawniczej traktowana też jako nowa teoria argumentacji, jest nastawiona na
uzyskanie takich metod poznawczych, które nie będą obciążane zarzutem subiektywizmu, jako to ma miejsce
w przypadku hermeneutyki prawniczej. Ocenia się, że współczesne koncepcje retoryki prawniczej mają
praktyczne nastawienie na zdobywanie akceptacji dla określonych twierdzeń.
W koncepcjach retoryki prawniczej retoryka pojmowana jest głównie jako technika uzyskania poparcia
przedstawionych komuś twierdzeń, norm bądź ocen.

20.Scharakteryzuj integralną filozofię prawa
Termin filozofia prawa pojawił się pod koniec XVIII w. Filozofia prawa korzystała w przeszłości i korzysta
obecnie z filozofii ogólnej. Rozumiana jest głównie jako dyscyplina szukająca odpowiedzi na pytanie o istotę
prawa, o idee i wartości, jakie ono wyraża lub powinno wyrażać. Dyscyplina ta poszukuje filozoficznych
odpowiedzi na pytanie czym jest prawo, co jest u podstaw jego obowiązywania, uzasadnień dla systemu
prawa (co je legitymizuje), jak się poznaje prawo istniejące w różnych płaszczyznach (językowej, socjologicznej,
psychologicznej, aksjologicznej), wyjaśnia relacje prawa do wartości moralnych. Prowadzi to do refleksji natury
ontologicznej, epistemologicznej nad prawem. W poszukiwaniach tych zwraca się głównie uwagę na tzw.
prawo słuszne, na aksjologię zawartą w normach prawnych czy procedur stosowania prawa. Rozważania w
tym zakresie poszukują uzasadnień prawa w takich wartościach, jak np. sprawiedliwość, słuszność, porządek,
postęp. Przedmiotem filozofii prawa jest więc badanie ostatecznych postaw determinujących prawo.
Rozważania filozoficzne podejmują też zagadnienia metodologiczne, wyjaśniające jak prawo jest badane. W
tym zakresie wskazuje się na korzystanie z dwóch metod:

indukcyjną, dedukcyjną, genetyczną, historyczną i porównawczą;

logiki, nauki o języku, sposobu badania prawa jako zjawiska społecznego w aspekcie psychologicznym.

21.Ewolucja prawa. Modernizm i postmodernizm
Ewolucja prawa rozpoczęła się z powstaniem państwa. Spośród ogółu koncepcji doniosłą rolę odgrywają:

koncepcje teistyczne – zakładają pochodzenie państwa i prawa od Boga;

koncepcje umowy społecznej – u podstaw tkwi umowa zawarta ze społeczeństwem i władzą. Koncepcja
umowy społecznej łączy się z antyfeudalną prawa natury tj. prawo istnieje niezależnie od państwa;

koncepcje przemocy i podboju – (państwo owocem podboju jednych ludów przez inne);

koncepcja historyczna – rozwinięta przez F. Engelsa. Zakłada, że człowiek rozumny istnieje od około 80 tys. lat.
Modernizm – religijny nurt w katolicyzmie XIX i XX wieku. Postulujący akceptację przez kościół nowoczesnej
cywilizacji, reformy kościoła i traktowanie religii jako sprawy wewnętrznej.

Postmodernizm – wiara w ciągły postęp naukowo techniczny, czy w rozum instrumentalny (szkoła krytyczna
prawa, ekonomiczna szkoła prawa, etniczna teoria prawa, feministyczna teoria prawa, literacka teoria prawa).

22.Rozumienie kultury i wartości prawnych. Współczesne kultury prawne
Kultura – całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa, zgromadzonego i utrwalonego w
ciągu dziejów i przekazywanego z pokolenia na pokolenie.
Kultura polityczna – jest częścią składową kultury. Kultura polityczna społeczeństwa obejmuje zasady,
wartości i normy postępowania ludzi, które służą osiąganiu celów jakie wyznaczają sobie narody. Częścią
kultury politycznej jest kultura prawna danego społeczeństwa.
Kultura prawna – wyraża ideowo – prawny stan społeczeństwa, złożony z wielu elementów, poglądy
społeczeństwa, idee społeczeństwa, jakość i formy unormowań prawnych.
Wartości prawne – to rzeczy i czynności służące zaspokajaniu potrzeb biologicznych i społecznych człowieka,
które są dla niego wartościowe. Relacje człowieka do świata i oddziaływanie tego świata na człowieka
powodują kształtowanie wartości.

23.Scharakteryzuj kulturę prawną prawa stanowionego i common law
System prawa stanowionego(civil law) – prawo tworzone jest w drodze specjalnych procedur przez
wyodrębnione organy prawodawcze (np. parlamenty). Przybiera ono postać pisanych i publicznie ogłaszanych
aktów normatywnych np. ustaw. Akty te zawierają abstrakcyjne i generalne normy postępowania. Występuje
w Europie kontynentalnej – w tym w Polsce, w niektórych państwach Ameryki Południowej.
- wyłączność/dominacja prawa stanowionego jako źródła prawa
- zakaz tworzenia prawa przez sądy
- minimalizacja roli prawa zwyczajowego, kanonicznego
- prawo winno być co do zasady systemem niesprzecznym wewnętrznie i pozbawionym luk
- najbardziej doskonała forma ustanowionego prawa to kodeks, czyli taka ustawa, która w sposób całościowy i
wyczerpujący reguluje określoną dziedzinę życia społecznego
System prawa precedensowego (common law) – pewna część obowiązującego prawa (istnieje tu bowiem
prawo stanowione) tworzona jest przez sędziów w procesie wyrokowania w konkretnych przypadkach. O
treści norm dowiedzieć się można ze zborów orzeczeń sądowych. System ten ukształtowany w Anglii i Walii,
upowszechnił się w USA, Kanadzie, Indiach oraz Australii.
- mozaika różnych typów prawa (stanowionego, precedensowego, zwyczajowego)
- prymat, ale nie wyłączność prawa stanowionego
- istotna rola sądów – formułują ogólne i abstrakcyjne reguły postępowania
- system prawa nie jest w pełni racjonalny i pozbawiony luk, stąd większa rola prywatnych umów,
zastępujących regulacje kodeksowe

24.Metody poznawania prawa
prawno – historyczna: polega na wyjaśnieniu treści prawa, które obowiązywało w przeszłości. Zajmuje się
prawidłowościami rozwoju prawa;

socjologiczna: polega na badaniu obowiązujących norm głównie z punktu widzenia związków z życiem
społecznym. Poznaje się ich oddziaływanie na praktykę, postępowanie ludzi (ankiety, wywiady);

polityczna: w podejściu tym wskazuje się jak powinno wyglądać prawo, aby służyło osiąganiu założonych
celów, a także jak należy je wykonywać aby było skuteczne;

wielopłaszczyznowa;

psychologiczna: polega na badaniu przeżyć psychicznych związanych z prawem (mają znaczenie w stosowaniu
prawa – np. ustalenie poczytalności);

egzegetyczna: formalno – dogmatyczne ustalenie treści badanych norm prawnych, systematyzowanie ich,
objaśnienie użytych słów;

prawno – porównawcza: oznacza porównanie koncepcji prawniczych i regulacji jednego państwa z normami
innych państw.

25.Pojęcie normy postępowania i normy prawnej
Norma postępowania – to wypowiedź, która określonej osobie w określonych okolicznościach nakazuje albo
zakazuje aby ta osoba tak, a nie inaczej postąpiła albo wielokrotnie postępowała. Jest jednym z rodzajów
wypowiedzi dyrektywalnych, tj. wypowiedzi wskazujących komuś dany sposób postępowania. Podmiot,
któremu norma nakazuje lub zakazuje określone zachowanie nazywana jest adresatem normy postępowania.

Wzorcowa struktura normy postępowania przybiera następującą formę:
Norma postępowania=hipoteza + dyspozycja + sankcja(opcjonalnie)
Norma prawna – najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Jest ona regułą zachowania
noszącą dwie cechy (reguła generalna, reguła abstrakcyjna)

26.Wyjaśnij pojęcia: norma indywidualna, generalna, konkretna i abstrakcyjna
Norma indywidualna -

to norma, której hipoteza jest sformułowana przy pomocy nazwy indywidualnej, a

więc odnosi się do adresata określonego imiennie, np. John Smith, Jan Kowalski, itd. Tego rodzaju normy z
reguły będą występować w decyzjach administracyjnych oraz orzeczeniach sądowych. Przeciwieństwem
normy indywidualnej jest norma generalna.

Norma generalna – jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego
wskazanego co do tożsamości. Norma, której hipoteza jest sformułowana przy pomocy nazwy generalnej, a
więc odnosi się do adresatów wskazanych poprzez cechy, np. pracodawca (osoba zatrudniająca inne osoby),
osoba pełnoletnia (osoba, która ukończyła XX lat życia). Tego rodzaju normy z reguły będą występować
w ustawach i innych aktach normatywnych.
Norma konkretna – norma skierowana do indywidualnej osoby i wyznaczająca jednokrotny sposób
zachowania się
Norma abstrakcyjna – wzór zachowania określony jest przez wskazanie cech rodzajowych a nie konkretnych
cech tego zachowania. Chodzi w niej nie o wskazanie zachowania jednorazowego, które nie może być
powtórzone, ale zachowania takiego, które może się zdarzyć w nieokreślonej z góry liczbie przypadków. Dla
zapewnienia wielokrotności spełnienia normy określenie wzoru zachowania nie powinno być nadmiernie
szczegółowe.

27.Abstrakcyjność i generalność norm prawnych
Ze względu na sposób określenia adresata możemy podzielić normy na normy generalne i indywidualne.
Adresatem normy generalnej jest grupa podmiotów o pewnym wspólnym mianowniku – mających wspólną
cechę charakteryzującą je (np. każdy człowiek, żołnierz, instytucja państwowa). Norma indywidualna odnosi
się do adresata, który oznaczony jest zwykle imieniem własnym (np. Lech Wałęsa)
Ze względu na sposób określenia czynu w normie możemy wyodrębnić normy konkretne – odnoszących się do
zachowań jednorazowych (np. „Wzywa się Jana Kowalskiego do Urzędu Miejskiego w dniu …”) i normy
abstrakcyjne – odnoszą się do zachowań powtarzalnych, występujących przynajmniej dwukrotnie (np. Każda
osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania).
Normy będące jednocześnie normami generalnymi i abstrakcyjnymi nazywamy normami ogólnymi. W naszej
kulturze prawnej przyjmuje się, że normami prawnymi są tylko normy ogólne, ponieważ, jak się uważa, prawo
powinno traktować jednakowo wszystkich adresatów (czyli nie powinno wymieniać ich z nazwiska).

28.Normy autonomiczne i heteronomiczne
Ze względu na to, dla kogo norma jest stanowiona wyróżnia się normy autonomiczne i heteronomiczne.
Normy autonomiczne – to takie, które normodawca (osoba albo odpowiednio zorganizowana grupa osób,
które ustanawia normę) stanowi sam dla siebie – normy te traktowane są jako wewnętrzne normy
postępowania.
Normy heteronomiczne normodawca stanowi dla innych podmiotów. W tym przypadku normodawca i
adresat stanowionej przez niego normy to dwa różne podmioty – normy są wsparte autorytetem
zewnętrznym wobec adresatów.

29.Norma prawna i przepis prawny – rozróżnienie
Chociaż rozróżnienie pomiędzy przepisem a normą prawną nie ma większego znaczenia w praktyce, gdyż
terminy te na ogół stosowane są jak synonimy, to pozwala ono na zrozumienie, w jaki sposób prawnicy
posługują się tekstami prawniczymi.
Norma prawna to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym
przypadku musi odpowiadać na przynajmniej 2 następujące pytania: kto? w jakich okolicznościach? jak
powinien się zachować?
Większość norm prawnych ma jeszcze jeden element, a mianowicie odpowiedź na pytanie: „jakie będą
konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę?” (określenie
niedogodności związanej z przekroczeniem danej normy obowiązującej przez adresata). Kwestia sankcji jest
kwestią sporną, choć przez większość uważana jest za niezbędny element normy prawnej.
Przepisy prawne to podstawowe jednostki, z których zbudowane są teksty prawne. Przepis prawny jest
zdaniem w sensie gramatycznym i jest wyodrębniony graficznie w tekście prawnym jako artykuł, paragraf bądź

ustęp (niektórzy uważają, że każde wyrażenie od kropki do kropki stanowi odrębny przepis – może być zatem
tak, że jednostka systematyzacyjna, np. paragraf, składać się będzie z kilku przepisów). Znaczenie
wyodrębnienia przepisu prawnego polega na tym, że jedynie przepisy prawne dostarczają elementów, z
których utworzyć można wypowiedź normatywną (po określeniu adresata, okoliczności i wzoru zachowania)
[innymi, prostymi słowami: przepis to zdanie, norma to treść tego zdania].

30.Budowa normy prawnej. Rodzaje norm prawnych
W teorii prawa zostało sformułowanych bardzo wiele różnych koncepcji budowy normy prawnej. Wszystkie są
jednak zbudowane z tego samego rodzaju elementów: hipotezy(H), dyspozycji(D) i sankcji(S).
Hipoteza jest tym elementem , który określa adresata normy oraz okoliczności w których powinien on
zachować się w sposób przewidziany przez normę.
Dyspozycja określa wzór zachowania, jaki adresat normy powinien zastosować, formułuje nakazy, zakazy lub
pozwolenia albo, mówiąc inaczej, nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki. Mówi się też,
że dyspozycja określa zakres normowania normy.
Sankcja to ten element normy, który określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował
się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył.
Rodzaje norm prawnych:

generalna;

indywidualna;

abstrakcyjna;

konkretna;

autonomiczna;

heteronomiczna.

31.Model dwuczłonowej i trójczłonowej struktury normy prawnej.

Koncepcja dwuczłonowa:
H



Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat normy powinien zachować się tak jak mówi
dyspozycja, np. kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę ( H ) obowiązany jest do jej naprawienia ( D ).
H



Jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie to organ państwa powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu
w hipotezie przewidzianą sankcją, np. kto pozbawia człowieka wolności ( H ) i podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do 5 lat ( S ).
Koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych:
H



D/H



Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły sankcjonowanej (H

), to adresat tej reguły powinien się

zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeżeli naruszy dyspozycję (H

) to zostanie mu wymierzona sankcja.

(np. Jeżeli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi innej osoby (H

) to nie powinien

wyrządzać jej szkody majątkowej (D) bądź jeżeli ktoś będący zobowiązany do zajmowania się sprawami
majątkowymi innej osoby wyrządzi jej szkodę majątkową (H

) to podlega karze pozbawienia wolności od 3

miesięcy do 5 lat)

Koncepcja trójczłonowa:
H



D/S

Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź
zostanie mu wymierzona sankcja, np. jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim ( H ) to nie powinien
zawierać powtórnego związku małżeńskiego ( D ) bądź zostanie wymierzona mu kara pozbawienia wolności od
6 miesięcy do 5 lat ( S ).

32.Rozumienie hipotezy i dyspozycji normy prawnej.
Hipoteza – jest tym elementem normy prawnej który określa adresata normy oraz okoliczności w których
powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę.
Dyspozycja – określa wzór powinnego zachowania się. Formułuje nakazy, zakazy, dozwolenia.

33.Rozumienie i podział sankcji.
Sankcja – element nory, który określa konsekwencje jakie następują w sytuacji gdyby adresat zachował się
niezgodnie z normą a więc ją naruszył.

Podział sankcji:

egzekucyjna (np. przymusowa eksmisja z lokalu, który winien być opróżniany);

nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej;

karna (represyjna, penalna) sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych.

34.Pojęcie i znaczenie zasad prawnych oraz klauzul generalnych.
Zasady prawne – są zawarte w normach obowiązujących aktów oprawnych bądź wynikają z nich logicznie.
Celem zasad prawa jest m.in. unifikacja i usuwanie luk w prawie bądź niezgodności. Przede wszystkim rola
zasad jest postrzegana jako dawanie ogólnych wskazówek interpretacyjnych. Wynika to z faktu, że zasady
powinny wyrażać idee ustrojowe, na jakich opiera się społeczeństwo.
Klauzula generalna – przepis prawny, który odwołuje się do ocen interpretatorów prawa (organów
stosujących prawo). Klauzule generalne odsyłają do pewnych reguł pozaprawnych (zasady współżycia
społecznego, słuszności, dobre obyczaje), które uzupełniają w ten sposób prawo. Celem tych klauzul jest
uelastycznienie prawa sprzyjające unifikacji prawa przez stosujących prawo odpowiednio do treści tych reguł
pozaprawnych.

35.Norma prawna i inne normy społeczne – rozróżnienie. Współzależność różnych systemów norm.
Norma prawna – można powiedzieć, że to:

rodzaj normy społecznej, która pochodzi od państwa. Przestrzeganie jej jest konieczne aby uniknąć
środków przymusu państwowego. Nie zależy od decyzji zobowiązanego do realizowania prawa;

pochodząc od państwa wyraża jego wolę;

występuje w określonej przez państwo formie np. ustawy.

Inne rodzaje norm – np. moralne, religijne, obyczajowe – mogą istnieć na podstawie woli członków
stowarzyszenia, być wytworem określonych potrzeb jednostek czy tradycji. Różnią się zatem te normy od
norm prawnych głównie źródłem pochodzenia i skutkami naruszenia.
Współzależność – między normami społecznymi a normami prawa istnieją pewne relacje. Opierają się one
niekiedy na pełnej ich zgodności, zaś ich treść może się rozmijać. Może więc wystąpić sytuacja, że
postępowania ludzi niezgodne z prawem będzie też potępione przez reguły moralne czy obyczajowe. Może też
nastąpić naruszenie norm prawnych nie naruszając norm społecznych.

36.Rozumienie normy moralnej i obyczajowej. Relacje miedzy normami moralnymi i prawnymi.
Normą obyczajową jest reguła postępowania, która ukształtowała się w świadomości ludzi pod wpływem
nawyku, w rezultacie wielokrotnego powtarzania, w określonych okolicznościach, tych samych zachowań, w
wyniku ukształtowania się przeświadczenia, że tak właśnie należy postępować. Uzasadnieniem tej powinności
jest to, że tak postępowano od dawna, że taka jest tradycja. Norma obyczajowa wykształca się wtedy, gdy
ludzie przyzwyczajają się postępować w określony sposób i gdy nabierają przekonania, że tak właśnie należy
czynić. Normy obyczajowe są przeważnie mało precyzyjne. Ich treść jest w dużym stopniu płynna. Kształtują
się w ciągu dłuższego czasu.
Normy moralne – powstają w codziennej praktyce życiowej ludzi. Kształtuje się ocena, że określone
postępowanie jest dobre albo złe i na jej gruncie rodzi się norma moralna. Przestrzeganie norm moralnych
wypływa z przekonania o ich słuszności, jest dyktowane przez sumienie człowieka.
Relacje:
Normy moralne mają na ogół ogólnikowy charakter. Nie są nazbyt ścisłe i dokładnie sprecyzowane ani
skodyfikowane. Normy prawne natomiast, oprócz nielicznych wyjątków, są bardziej precyzyjne niż normy
moralne, zawsze uchwytne i przeważnie skodyfikowane. Słowem, są znacznie bardziej precyzyjnymi
wskazówkami postępowania ludzi niż normy moralne. Normy prawne na ogół nie regulują postawy
wewnętrznej człowieka, o ile nie znajduje ona wyrazu w jego zewnętrznym zachowaniu. Nie regulują też –
poza ogólnymi i fragmentarycznymi wytycznymi – stosunku człowieka do przyrody. Czynią to natomiast normy
moralne.

37.Pojęcia: etyka, moralność, doktryna moralna.
Etyka – jest to nauka o moralności. Opisuje ona różne systemy norm moralnych, doktryny moralne, stara się
ustalić prawidłowości rządzące kształtowaniem i rozwojem moralności. Traktuje moralność i doktryny moralne
jako przedmiot badań. Ma obiektywny i jednakowy stosunek do różnych moralności i różnych doktryn
moralnych. Najwybitniejszym polskim etykiem była Maria Ossowska.

Moralność – jest historycznie ukształtowanym zespołem norm postępowanie, według których ocenia się
zachowanie ludzi wobec siebie, społeczeństwa, państwa i innych organizacji społecznych jako dobre albo jako
złe. Według tych norm ocenia się również intencje ludzi oraz ich stosunek do przyrody. Ludzie wierzący w
istnienie sił nadprzyrodzonych uważają, że do moralności należy zaliczać również normy regulujące stosunek
ludzi do tych sił i według tych norm oceniać postępowanie ludzi jako dobre albo złe.
Doktryna moralna – jest nią usystematyzowany wykład zasad postępowania, które jakiś zespół ludzi a nawet
jednostka uważa za normy moralne. Wykład ten stara się zawsze uzasadnić normy postępowania uważane za
moralne, przeprowadzając jednocześnie krytykę innych doktryn moralnych. Każda doktryna moralna
propaguje pewne ideały moralne. W Polsce np. wpływową doktryną moralną jest doktryna moralna Kościoła
katolickiego, ale istotną pozycję ma również świecka doktryna moralna. Głosi ona racjonalizm oparty na
nauce. Nie uznaje istnienia zjawisk nadprzyrodzonych. Stwierdza, że człowiek jako istota do głębi społeczna
jest jedynym źródłem i twórcą zasad i wartości moralnych. Zasady te są dziś wyrażone w postaci praw
człowieka i podstawowych wolności uniwersalnie uznanych przez społeczność międzynarodową.

38.Znaczenie świadomości prawnej obywateli. Elementy świadomości prawnej.
Świadomość prawna - jest częścią świadomości społecznej. Na świadomość społeczną danego społeczeństwa
składa się całokształt występujących w nim poglądów filozoficznych, politycznych, religijnych, estetycznych,
dotyczących historii, itp. Świadomość prawna pozostaje w bliskim związku ze świadomością moralną, tzn. z
poglądami na to, jak ludzie powinni, abstrahując od prawa i przymusu państwowego, żyć ze sobą. Świadomość
moralna jest również częścią świadomości społecznej.
Na świadomość prawną danego społeczeństwa składa się całokształt występujących w nim poglądów,
wyobrażeń, przekonań, idei, przedstawień o prawie danego państwa i prawie innych państw, a także o prawie
międzynarodowym. Nie ma znaczenia, czy te poglądy i idee są prawdziwe, czy fałszywe. Elementem
świadomości prawnej są również oceny dotyczące obowiązującego prawa oraz zachowań ludzi z punktu
widzenia ich zgodności lub niezgodności z wymogami prawa, legalności lub nielegalności. To również
całokształt postulatów co do tego, jakie prawo powinno być, aby było – w przekonaniu oceniającego –
sprawiedliwe, skuteczne, bliskie.
Na świadomość prawną składają się zatem trzy elementy:

znajomość prawa i jego zasad;

ocena prawa i zachowań przez nie regulowanych;

postulaty co do tego, jakim powinno być prawo.
Świadomość prawna obejmuje także ideologię prawną, czyli pewne uogólnienia teoretyczne na temat
państwa i prawa, uzasadnienia tego, co należy osiągnąć w dziedzinie prawa, aby powstały dogodne warunki
dalszego rozwoju społeczeństwa i samego prawa.

39.Scharakteryzuj postawy wobec prawa.
Wyróżniamy trzy postawy wobec prawa:
Postawa legalistyczna (logistyczna) – to posłuch, prawo zakłada, że posłuch obywatela jest rezultatem
dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru. Posłuch ten może wynikać z szacunku dla prawa
jako takiego.
Postawa oportunistyczna – jest to postawa wynikająca z chęci uzyskania jakiś korzyści lub uniknięcia kar.
Postawa konformistyczna – to postawa wynikająca z chęci naśladowania innych osób lub dostosowania się do
nich.

40.Pojęcie funkcji prawa i rodzaje tych funkcji.
Funkcją prawa – jest wywoływanie pewnych skutków (zmian społecznych), dotyczy to zarówno w fazie
tworzenia jak i stosowania prawa.
Rodzaje funkcji:

stabilizująca;

dynamizująca;

ochronna;

organizacyjna;

represyjna;

wychowawcza.

Funkcje stabilizująca i dynamizująca – wyodrębniane z punktu widzenia kierunku oddziaływania prawa.
oznacza to, że niekiedy utrwala się pewien układ stosunków społecznych i gospodarczych, niekiedy zaś sprzyja
pewnym zmianom stosunków społecznych.
Funkcje organizacyjna i ochronna – wyodrębnione według kryterium rodzaju oddziaływania. Funkcje te
powinny przeciwdziałać postępowaniu naruszającemu chronione dobra oraz sprzyjać podejmowaniu
czynności służących chronionym dobrom, np. ochrona interesów pracowniczych.
Funkcję represyjną i wychowawczą – wyodrębnia się według kryterium sposobu oddziaływania. Funkcje te są
powiązane ze sobą.

41.Pojęcie i elementy systemu prawa.
Na system prawa danego państwa w danym momencie historycznym składają się obowiązujące w nim normy
prawne w ich wzajemnym powiązaniu, z punktu widzenia cech wspólnych i cech je różniących.
Elementami systemu prawa są normy prawne. Przepisy i zawierające je akty normatywne dostarczają jedynie
materiału do budowy norm prawnych. Związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą
mieć charakter związków treściowych, hierarchiczne i formalne.
Związki treściowe polegają na:

istnieniu powiązań logicznych między normami, tzn. na tym, iż treść jednej normy pozostaje w logicznej
zgodności z treścią innych norm co do zasady;

istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu;

jednolitości pojęć języka prawnego, a co najmniej konieczności nadawania terminom używanym w tekstach
prawnych tych samych znaczeń.
Związki wynikające z hierarchii norm prowadzą do przyjęcia, że normy stanowione przez organ państwa (lub
samorządu) wyżej usytuowany w hierarchii organów mają wyższą moc obowiązywania. Normy ustanowione
przez organy niżej położone w tej hierarchii nie mogą być sprzeczne z normami o wyższej mocy.
Związki wynikające z relacji formalnych polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia jest
aktem (czynnością konwencjonalną), który będzie skutecznym jedynie wówczas, gdy odbywa się w ramach
prawnie (przez normy prawne) określonych kompetencji i procedur.

42.Akt prawotwórczy – charakterystyka.
Akt prawotwórczy (normatywny) – jest to dokument władzy publicznej (ujęty w przepisy) zawierający normy
prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych. Akt prawotwórczy ma charakter językowy – jest
tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych.

43.Pojęcie tworzenia i stanowienia prawa.
Przez tworzenie prawa rozumie się tworzenie porządku prawnego, tworzenie aktów prawnych i tworzenia
systemu norm prawnych. Tworzenie prawa następuje w formie stanowienia prawa i poprzez praktykę.
Stanowienie jest aktem woli, a więc przeżyciem różnych myśli, wzruszenia czy dążenia. Jest przeżyciem
aktywnym. Jedno z możliwych rozwiązań przyjmuje się, a inne odrzuca. Stanowienie jest decyzją, w wyniku
której powstaje norma postępowania.
Stanowienia prawa – jest aktem świadomym i celowym. Jest to sformalizowany, prospektywny i
konsekwentny akt władzy publicznej.

44.Forma i tryb tworzenia prawa.
Tworzenie prawa następuje w formie stanowienia prawa i poprzez praktykę. W przypadku stanowienia prawa
możemy mieć do czynienia z jednostronnym aktem tworzenia prawa – wydaniem ustawy lub wielostronnym –
umowa międzynarodowa. Tworzenia prawa poprzez praktykę może mieć formę uznania norm zwyczajowych
w procesie stosowania prawa bądź postać stosowania prawa na podstawie precedensu. Tworzenie prawa w
formie jego stanowienia odbywa się w kolejnych etapach i bywa jako sekwencyjny (decyzyjny) proces
podawczy. Decyzyjne etapy wyodrębnia się ze względu na szczegółowe cele służące ustanowieniu prawa.

45.Zbiór przepisów prawa, kodeks, inkorporacja.
Akty prawotwórcze regulują wąski bądź szeroki zakres stosunków społecznych. Aktów tych jest bardzo wiele.
Poszczególne akty mają różną moc prawną, są wydawane w różnym czasie. Aby prawo było łatwiej dostępne
dla jego adresatów i mogło być skuteczniej stosowane przez państwo, niezbędna jest systematyka aktów
prawotwórczych. Systematyzacja prawa przybiera postać inkorporacji lub kodyfikacji.

Inkorporacja – polega na zebraniu w jedną całość obowiązujących w jakiejś dziedzinie norm prawnych oraz na
ich uporządkowaniu według treści. Jest to działalność porządkująca, w której toku i wyniku prawo
obowiązujące nie ulega zmianie, np. jednolity tekst ustawy (urzędowa, prywatna).
W wyniku działalności kodyfikacyjnej powstaje kodeks. Tą działalność prowadzi tylko państwo.
Kodeks – jest aktem prawotwórczym (ustawą) regulującym w sposób pełny określoną sferę stosunków
społecznych.

46.Względna swoboda ustawodawcy określania treści prawa.
W demokratycznym państwie prawnym, którego ustrój jest oparty na zasadzie podziału władzy, stanowienie
prawa należy do władzy ustawodawczej. Przysługuje jej znaczna swoboda w określaniu treści prawa ale
granice tej swobody określają normy konstytucyjne. Ustawodawca jest uprawniony do stanowienia prawa
odpowiadającego założonym celom politycznym i gospodarczym. Za wybór właściwych metod i celów
działania parlament ponosi odpowiedzialność przed wyborcami. Trybunał konstytucyjny interweniuje w
przypadku, gdy ustawodawca przekroczył zakres swojej swobody regulacyjnej na tyle drastyczny, że
naruszanie zasad jest ewidentne.

47.Polityka tworzenia prawa.
Czynności związane z tworzeniem prawa powinny opierać się na regułach – dyrektywach tworzenia prawa,
które pozwalają zrealizować mu zamierzony cel. Wśród dyrektyw polityki prawa wyróżnia się nakazujące
uwzględnienie:

warunków społecznych w jakich projektowana norma prawna będzie działała;

warunków materialno – technicznych (np. środków komunikowania, materiałów) bez których nie można
zrealizować określonych zadań;

ogólnego kontekstu prawnego, którego spójnym elementem ma być projektowana norma;

poglądów obywateli i ich organizacji, racji, wyrażonych myśli, by nie poprawiać bez dostatecznie poważnych
argumentów prawa.
Proces tworzenia prawa powinien mieć racjonalny charakter by w optymalny sposób móc rozwiązywać
problemy społeczne.

48.Pojęcie i system źródeł prawa.
Źródłami prawa nazywane są te sposoby ustalania reguł zachowania, którym państwo nadaje moc prawa, te
formy (np. ustawy rozporządzenia), które przybierają akty tworzenia prawa.
System źródeł prawa:

system prawa ustawowego (statue law) – charakteryzuje zespół cech, zwłaszcza uznanie pryzmatu ustawy w
normatywnym systemie źródeł prawa, normatywnego określenia odrębności stanowienia prawa i stosowania
prawa oraz ograniczenie roli sądów tylko do stosowania prawa;

system prawa precedensowego (common law) – cechuje normatywna nierozdzielność procesu tworzenia
prawa i jego stosowania oraz możliwość tworzenia prawa przez sądy.

49.Porządek prawny a ład społeczny.
Rozważania nad istotą prawa od najdawniejszych czasów związane są z przekonaniem o potrzebie istnienia
ładu społecznego. W tradycji filozofii starożytnej mocno zakorzeniona była wiara, że porządek spraw ludzkich
ma charakter naturalny, tzn. jest częścią ładu istniejącego w całym wszechświecie. Idea ładu znajduje więc
wyraz w różnych formach: zarówno w dwóch porządkach prawnych – naturalnym i państwowym, jak i religii,
moralności, itp.

50.Prawo w ujęciu językowym i jako zjawisko społeczne.
Prawo jest zjawiskiem społecznym. Oznacza to w szczególności, iż:

pojawia się tylko wówczas, gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami ludzkimi w ramach mniej
lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej;

prawo nie dotyczy zatem stosunku człowieka do siebie samego, do bóstwa, elementów i zjawisk przyrody,
chyba że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne;

prawo i wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym; ma je chronić i urzeczywistniać;

prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego – mniej lub bardziej sformalizowanego, toczącego się w
ramach grup społecznych w tym zwłaszcza takiej zbiorowości społecznej, jaką jest państwo;

prawo jest formułowane i bronione (sankcjonowane) przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji,
to znaczy najczęściej , choć nie wyłącznie, organów państwa (parlamentu, rządu, sądów, itp.);

realne istnienie (obowiązywanie) norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa,
tzn. od tego, w jakim stopniu członkowie społeczeństwa są gotowi przestrzegać je i sankcjonować.
Prawo w ujęciu językowym formułuje teksty prawa. jest to zespół wypowiedzi wyznaczających powinne
zachowanie ujęte na ogół w formie pisemnej i posiadających szczególną strukturę wewnętrzną.

51.Warunki efektywności prawa. Ilość i jakość prawa.
Ilość prawa – można mierzyć liczbą aktów prawotwórczych przyjmowanych w danym państwie przez
uprawnione do działalności prawotwórczej organy władzy publicznej. Można ją mierzyć objętością aktów
prawotwórczych: tym, ile zawierają one artykułów, paragrafów czy innych jednostek redakcyjnych. Gdy
interesuje nas ilość prawa w danym państwie, bierzemy pod uwagę wszystkie normy prawne w nim
obowiązujące.
Jakość prawa – oznacza właściwość, cechę lub zespół cech odróżniających, istotnych dla charakterystyki
danego prawa. Jest czymś, co przysługuje prawu, tkwi niejako w prawie, co może być postrzegane przez
obserwatora.
Kryteria używane do mierzenia jakości prawa dzieli się na materialne i formalne.
Do materialnych kryteriów oceny jakości prawa zalicza się to, czy według ocen danego społeczeństwa jest
ono sprawiedliwe i słuszne, czy wyraża szeroko akceptowane przez społeczeństwo wartości. Zalicza się też to,
w jakim stopniu prawo zapewnia bezpieczeństwo publiczne i porządek.
Do formalnych kryteriów jakości prawa zalicza się to, na ile prawo jest dostępne dla społeczeństwa, na ile jest
mu podawane do wiadomości. Innym kryterium tej kategorii jest to, aby prawo nie było stanowione z mocą
wsteczną. Ważne jest również, aby było formułowane w sposób zrozumiały dla zwykłych ludzi, aby
poszczególne akty prawotwórcze nie zawierały norm wzajemnie sprzecznych. Ważne jest, aby prawo nie
wymagało zachowań niemożliwych, aby było względnie stabilne, aby prawo było wiążące nie tylko dla
mieszkańców, ale dla organów państwa i jego funkcjonariuszy.

52.Praworządność formalna i materialna.
Praworządność formalna – porządek prawny akceptujący wartości formalne związane ze sposobem
stanowienia i stosowania prawa. Według tej koncepcji najistotniejsze jest to, żeby prawo to było przez
rządzących przestrzegane, natomiast sama treść prawa z tego punktu widzenia była nieistotna.
Praworządność materialna – porządek prawny dla którego fundamentalne znaczenie mają wartości
materialne, tj. nie dotyczące sposobów tworzenia i stosowania prawa, ale również jego treści. W tej koncepcji
za najistotniejszy uznaje się postulat państwa, które nie tylko przestrzega prawa ale także, w którym prawo
spełnia podstawowe warunki odnoszące się do jego treści i formy.

53.Pojęcie aktów prawotwórczych powszechnie i wewnętrznie obowiązujących.
Akt prawotwórczy powszechnie obowiązujący – jest to akt zawierający normy, które mogą obowiązywać bez
ograniczeń, co do zakresu podmiotowego i przedmiotowego, na całym terytorium państwa bądź na jego
części, np. konstytucja, ustawy oraz akty wykonawcze do ustaw (rozporządzenia).
Akt prawotwórczy wewnętrznie obowiązujący – dotyczy spraw wewnętrznych administracji publicznej. Do
aktów tych zalicza się: uchwały parlamentarne oraz zarządzenia organów administracji państwowej.

54.Problem umów społecznych i układów zbiorowych pracy jako źródeł prawa.
Zagadnienia układów zbiorowych pracy pojawiło się już przed w życie Konstytucji z 1997 r. między innymi w
praktyce orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z jego stanowiskiem układy zbiorowe pracy nie są
aktami normatywnymi wydawanymi przez organy państwa. Są natomiast specyficznymi źródłami prawa pracy
i nie mogą być samoistnym źródłem prawa ubezpieczeń społecznych. Układy zbiorowe pracy są aktami
stanowiącymi oddzielny rodzaj źródeł obowiązującego prawa pracy.
Umowy społeczne mają znaczenie z punktu widzenia prawa, są porozumieniami o charakterze politycznym i
mają swój rezonans prawny, między innymi przez to, że mogą stanowić szczególny rodzaj aktu
samoograniczenia się suwerennej władzy państwowej na rzecz zrealizowania określonego programu działania
umowy społecznej oraz, że pozostali uczestnicy porozumienia przyjmują na siebie określone zobowiązania.

55.Prawo krajowe i prawo międzynarodowe – podobieństwa i różnice.

Prawo krajowe – to akty o charakterze powszechnie obowiązującym (ogólnokrajowe i terytorialne) i
obowiązujące miejscowo (prawo lokalne) oraz o charakterze obowiązywania wewnętrznego.
Prawo międzynarodowe – są to akty regulujące stosunki między państwami i organizacjami
międzynarodowymi w trybie dwustronnego (wielostronnego) porozumienia – umowy międzynarodowe
(traktaty, pakty, konwencje, konkordaty).
Podobieństwa:

nazwa – prawo;

składają się z norm postępowania mających na ogół charakter, normy powstają za sprawą państw, a ich
naruszenia pociąga za sobą niekorzystne dla sprawcy tych naruszeń reakcje państw;

prawa człowieka.
Różnice:

prawo międzynarodowe jest jedno, praw krajowych jest tyle ile państw;

normy prawa wewnętrznego są wytworem jednego państwa, a normy prawa międzynarodowego wymagają
dla swojego państwa zgodnego współdziałania przynajmniej dwóch państw;

w tworzeniu norm prawa krajowego państwo kieruje się tylko swoimi potrzebami, możliwościami i interesami,
natomiast w tworzeniu prawa międzynarodowego państwa tworzące te prawa muszą brać pod uwagę
interesy, potrzeby i możliwości dwóch czy więcej państw, czyli kompromis;

w prawie krajowym państwo ma wszelkie możliwości (policja, sądy, więziennictwo) do wymierzania sankcji,
natomiast w prawie międzynarodowym te możliwości są w znacznym stopniu ograniczone, minimalnie zależą
od chęci zastosowania się państw do wymierzonych im sankcji i podpisania odpowiednich umów
międzynarodowych;

podmiotami prawa międzynarodowego publicznego są przede wszystkim państwa, co różni prawo krajowe od
międzynarodowego;

podmiotem prawa krajowego są stosunki w obszarze obowiązywania tego prawa, prawo międzynarodowe zaś
dotyczy głównie stosunków między państwami;

różnice są widoczne również w sferze sankcji. Sankcja przymusu jest charakterystyczna dla prawa krajowego.
Na straży przestrzegania prawa międzynarodowego stoją państwa. Sankcje w tym przypadku polegają zwykle
na określonej relacji państw czy opinii międzynarodowej. Mogą mieć charakter ekonomiczny lub polityczny;

normy prawa międzynarodowego powstają w inny sposób niż prawa krajowego. Mianowicie są kształtowane
w drodze zgody państw, a źródłem ich są umowy.

56.Pojęcie wolności i praw człowieka. Jakie prawa człowieka gwarantuje konstytucja RP?
Obywatele poszczególnych państw mają pewien poziom wolności i praw. Początek międzynarodowej ochrony
praw człowieka pojawił się w momencie udzielenia przez państwa pewnych praw cudzoziemcom, w myśl
zasady wzajemności. Dalszy rozwój praw i wolności w pojęciu podmiotowym poszukuje się w tzw. doktrynie
praw człowieka powstałej w okresie krytyki państw feudalnych i wyłanianiu się państw burżuazyjnych.
Obecnie istotne znaczenie ma międzynarodowy system ochrony praw człowieka. Konieczność tą uświadomiły
zwłaszcza zbrodnie II wojny światowej. W tym celu w 1948 r. została uchwalona Powszechna Deklaracja Praw
Człowieka ONZ, następnie Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966 r.) oraz
Międzynarodowy Akt Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych. Oprócz systemu uniwersalnego
ustanowiono także systemy regionalnej ochrony praw człowieka np. Europejska Konwencja Praw Człowieka i
Europejska Karta Praw Socjalnych, natomiast Organizacja Państw Amerykańskich uchwaliła Amerykańską
Deklarację Praw i Obowiązków Człowieka oraz Amerykańską Konwencję Praw Człowieka. Współcześnie
ukształtował się katalog – Konstytucja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności o charakterze światowym,
zawarty w czterech aktach uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ: Powszechnej Deklaracji Praw
Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Politycznych, Międzynarodowym
Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Protokóle Fakultatywnym do Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych. Wpływ prawa międzynarodowego można zauważyć na konstytucjach
poszczególnych państw. Polska konstytucja z 1997 r. w celu ochrony praw i wolności osobistych i politycznych
człowieka zawiera:

zasady ogólne – ochrona przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, poszanowanie wolności i praw
człowieka i zapewnienie mu instrumentów ich ochrony, pomoc państwa w umacnianiu uprawnienia obywateli
i ich wspólnot, istnienie szczególnych barier konstytucyjnych dla legalnego ograniczenia wolności i praw
człowieka;

normy szczegółowe praw człowieka.

57.Prawo publiczne a prawo prywatne – kryteria podziału. Prawo materialne a prawo formalne – kryterium
podziału.
Normy należące do systemu prawa dzieli się na różne sposoby, zależnie od przyjętych kryteriów. Prawo dzieli
się na prawo publiczne i prawo prywatne. Do prawa publicznego należą te normy, które mają na uwadze
interesy państwa, natomiast do prawa prywatnego należą te normy, które mają głównie na uwadze interes
jednostki.
Kryterium podziału jest tu interes, któremu głównie służą dane normy.
Prawo materialne określa prawa i obowiązki podmiotów w różnych stosunkach społecznych.
Prawo formalne zawiera odpowiedź co do sposobu ustalania czy dane zachowanie adresata materialnej
normy prawnej jest zgodne lub sprzeczne z tą normą.

58.Podział prawa na gałęzie – kryteria podziału. Przykłady gałęzi prawa.
Prawo dzieli się na publiczne i prywatne.
Prawo publiczne – reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami państwa.
Prawo prywatne – reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu
majątkowego, spraw rodzinnych, itp. Prawem jest więc prawo cywilne, handlowe, rodzinne.
Podstawami podziału prawa na gałęzie są:

charakter stosunków społecznych (prawo publiczne i prywatne);

podmiot regulacji – określenie tego, kogo prawo dotyczy (np. regulacje dotyczące cudzoziemców);

zakres terytorialny regulacji (prawo o zasięgu państwowym i o zasięgu lokalnym).
Prawo dzieli się na gałęzie:

konstytucyjne;

administracyjne;

cywilne;

finansowe;

karne;

pracy i ubezpieczeń społecznych;

rodzinne i opiekuńcze;

procesowe administracyjne: karne i cywilne.

59.Instytucja prawa i gałąź prawa – rozróżnienie.
Na gałąź prawa składa się całokształt norm prawnych regulujących pewna kategorie stosunków społecznych.
Stosunki te narastają historycznie. Gałęzie prawa są więc historycznie uwarunkowane. Gałęzie prawa różnią
się od siebie również metodą regulacji prawnej dla danej kategorii stosunków społecznych.
Instytucją prawną jest ogół norm prawnych regulujących pewien typowy dla danej gałęzi prawa stosunek
społeczny. Mamy np. instytucję prawną kupna – sprzedaży, małżeństwa, egzaminu uniwersyteckiego, listu
gończego, poręczenia.

60.Pojęcie konstytucji, charakterystyka prawa konstytucyjnego.
Konstytucja – to akt normatywny, który zajmuje najwyższe miejsce w ich hierarchii, jest ona podstawą prawną
innych normatywnych aktów prawnych postanawiając, jakie normatywne akty prawne i przez kogo mogą być
wydawane, określa więc sposób tworzenia prawa w danym państwie.
Prawo konstytucyjne – to zespół norm regulujących podstawę ustroju politycznego, ekonomicznego i
społecznego. Obowiązująca konstytucja z 02.04.1997 r. – podstawowy akt normatywny w zakresie prawa
konstytucyjnego.

61.Charakterystyka prawa administracyjnego.
Prawo administracyjne – reguluje władczą działalność organów państwa w różnych dziedzinach życia
społecznego (oświata, zdrowie, kultura). Wyodrębnia się różne wyspecjalizowane działy prawa
administracyjnego, np. prawo budowlane, wodne.

62.Charakterystyka prawa karnego.
Prawo karne – określa jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami i ustala zasady odpowiedzialności
karnej. Postępowaniem w sprawach karnych zajmuje się postępowanie karne.

63.Pojęcie przestępstwa i rodzaje przestępstw.
Przestępstwo – to czyn społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary w czasie jego popełnienia, za
który dopuszczający się go ponosi odpowiedzialność karną.
Przestępstwa dzieli się na:

zbrodnia – to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą;

występek – jest to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od 1 miesiąca lub karą grzywny.
Przestępstwa dzieli się na umyślne i nieumyślne przeciwko:

pokojowi, ludzkości oraz wojenne;

Rzeczpospolitej;

obronności;

życiu i zdrowiu;

bezpieczeństwu powszechnemu;

bezpieczeństwu w komunikacji;

środowisku;

wolności;

wolności sumienia i wyznania;

wolności seksualnej i obyczajowej;

rodzinie i opiece;

czci i nietykalności cielesnej;

prawom osób wykonujących pracę zarobkową;

działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego;

wymiarowi sprawiedliwości;

wyborom i referendum;

porządkowi publicznemu;

wiarygodności dokumentów;

mieniu;

obrotowi gospodarczemu;

obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.

64.Charakterystyka prawa cywilnego.
Prawo cywilne – to normy prawne regulujące stosunki majątkowe dotyczące ochrony dóbr osobistych (cześć,
nazwisko, wizerunek, autorstwo), ochrona tych dóbr pozostaje na ogół w ścisłych związkach z interesem
majątkowym. W prawie cywilnym podmioty stosunków prawnych mają pozycję równorzędną: jeden wobec
drugiego nie ma uprawnień władczych. Wchodzenie w stosunki cywilnoprawne ma charakter dobrowolny.
Kluczową rolę w prawie cywilnym gra wola stron, umowa. Prawo cywilne chroni własność. Podstawowym
aktem prawa cywilnego jest kodeks cywilny.

65.Źródła prawa międzynarodowego prywatnego i publicznego.
Prawo międzynarodowe prywatne – reguluje stosunki prawne między osobami fizycznymi a prawnymi.
Przepisy prawa międzynarodowego prywatnego wskazują, jaki porządek prawny należy zastosować w
konkretnej sytuacji konfliktowej. Prawo to składa się ze źródeł o mieszanym charakterze, a mianowicie z
aktów prawa krajowego, a także z umów międzynarodowych czy reguł prawa zwyczajowego.
Prawo międzynarodowe publiczne – stanowi system norm prawnych regulujących stosunki wzajemne między
państwami. Prawo międzynarodowe publiczne obejmuje różne sprawy poczynając od określenia podmiotów
tego prawa, jego źródeł poprzez normowanie różnych zagadnień dotyczących terytorium państwa, ludności,
przedstawicielstwa państwa w relacjach międzynarodowych a także odnosi się do sposobów rozwiązywania
sporów między państwami.
Źródłami prawa międzynarodowego są:

umowy międzynarodowe (dwustronne i wielostronne);

oświadczenia jednostronne;

uznane zwyczaje międzynarodowe;

niektóre uchwały organizacji międzynarodowych.

66.Pojęcie i źródła prawa wspólnotowego ( WE).

Do źródeł prawa Wspólnot Europejskich zalicza się prawo wspólnotowe pierwotne (traktaty założycielskie),
prawo pochodne – wtórne (akty wydane na podstawie traktatów założycielskich), a także umowy
międzynarodowe, jakie wspólnoty zawierają z organizacjami międzynarodowymi i z innymi państwami niż
państwa członkowskie, a wśród nich z krajami stowarzyszonymi. Pierwotne źródło prawa wspólnotowego
stanowią traktaty założycielskie:

traktat paryski – 18.04.1951 – (EWWiS) podpisany przez 6 państw (Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg,
RFN, Włochy);

II traktat – 25.03.1957 – (EWG);

Traktat rzymski – 25.03.1957 – (Euroatom);
Na pierwotne źródła prawa Wspólnot, poza w/w traktatami założycielskimi oraz załączonymi do nich
załącznikami i protokołami, składają się także późniejsze poprawki i zmiany wprowadzone m.in. przez takie
akty jak:

Traktat o Fuzji Organów z 1965 r.;

Jednolity akt Europejski z 1986 r.;

Traktat o Unii Europejskiej z 1992 r.;

Traktat Amsterdamski z 1997 r.
Wspólnoty, powołując różne instytucje, organy, równocześnie wyposażyły je m.in. w kompetencje do
stanowienia prawa (prawo pochodne – wtórne).

67.Prawo konstytucyjne RP a prawo międzynarodowe i prawo wspólnotowe (WE).
W dziale III Konstytucji z 1997 r. (art. 87, ust.1) czytamy, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa są
m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe. W świetle art. 188 konstytucji umowy międzynarodowe mogą
stanowić zarówno przedmiot kontroli jak i jej podstawę. Powyższe rozwiązanie ma znaczenie w zapewnianiu
zgodności prawa krajowego np. Europejską Konwencją Człowieka i niektórymi konwencjami Międzynarodowej
Organizacji Pracy. W przypadku prawa Wspólnot Europejskich kontrolę sprawują sądy powszechne i
administracyjne, obejmując stosowania ustaw sprzecznych z prawem wspólnotowy. Konstytucja wyraźnie tu
stwierdza, że jeżeli to wynika z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytucyjnej organizację
międzynarodową, to prawo przez nią jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z
normami prawa krajowego. Jeżeli chodzi o rozstrzygnięcie kolizji pomiędzy prawem Wspólnot Europejskich a
krajowymi normami konstytucyjnymi w krajach członkowskich Unii, w których działają sądy konstytucyjne, to
wyraźnie jest zachowana w takich przypadkach właściwość sądów konstytucyjnych. Ratyfikowana umowa
międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana chyba, że jej
stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Jeżeli to wynika z ratyfikowanej przez Polskę umowy
konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając
pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami (art. 91).

68.Sens ogłaszania aktów normatywnych. Fikcja powszechnej znajomości prawa.
Ogłaszanie aktów normatywnych umożliwia zarówno poznanie obowiązującego prawa jak i oznacza wiązanie
z tym ogłoszeniem nadania mocy obowiązującej określonemu aktowi normatywnemu. Z ogłoszeniem aktu
normatywnego wiąże się też konieczność jawności prawa. Z ogłaszaniem urzędowym aktów normatywnych
(Dz. U.) jest związane domniemanie powszechnej znajomości prawa tzw. fikcja powszechnej znajomości
prawa. Domniemanie to oznacza, że to co zostało oficjalnie opublikowane (ogłoszone) jest znane wszystkim
adresatom prawa i obowiązuje ich. Na gruncie praktyki prawniczej fikcja powszechnej znajomości prawa
przyjęła postać, że nie można tłumaczyć się nieznajomością prawa i nieznajomość prawa nie usprawiedliwia.

69.Rozumienie obowiązywania prawa. Obowiązywanie prawa w przestrzeni, czasie i co do osób.
Obowiązywanie prawa – dana norma obowiązuje kiedy została ustanowiona i do tej pory nie została
uchwalona przez kompetentny organ państwa.
Obowiązywanie prawa w przestrzeni – prawo obowiązuje na całym terytorium danego państwa (prawo
miejscowe na określonym terytorium) i obejmuje ląd, wodę i powietrze.
Obowiązywanie prawa w czasie – istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej.
Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia
opublikowania. Generalna zasada – 14 dni po opublikowaniu.
Obowiązywania prawa co do osób – generalna zasada, że prawo danego państwa obowiązuje wszystkie
osoby, które znajdują się na jego terytorium. Wyjątki – oficjalni przedstawiciele innych państw (dyplomaci),
parlamentarzyści i sędziowie (immunitetu).

70.Pojęcia: realizowanie prawa, przestrzeganie prawa i stosowanie prawa.
Realizacja prawa – ludzie postępując zgodnie ze wskazówkami prawa realizują to prawo w życiu. Nie ma
znaczenia czy postępują zgodnie z normami prawa, czynią to świadomie czy też nie mają takiej świadomości.
Prawo realizują osoby fizyczne, prawne, organizacje społeczne, przedsiębiorstwa.
Przestrzeganie prawa – przestrzega prawa ten, kto będąc adresatem określonych norm prawnych, świadomie
postępuje zgodnie z ich treścią. Nie przestrzega prawa każdy, kto będąc świadomy tego, że prawo wymaga od
niego określonego zachowania, postępuje inaczej.
Stosowanie prawa – prawo stosuje tylko państwo, jego organy. Organ państwa stosuje prawo wtedy, gdy na
podstawie obowiązującej normy prawnej ustanawia normę indywidualną dla określonej sytuacji czy
określonego przypadku i gdy czyni to w sposób przewidziany dla danej sytuacji czy przypadku.

71.Stosowanie i stanowienie prawa – rozróżnienie.
Stosowanie – prawo stosuje tylko państwo, jego organy. Organ państwa stosuje prawo wtedy, gdy na
podstawie obowiązującej normy prawnej ustanawia normę indywidualną dla określonej sytuacji czy
określonego przypadku i gdy czyni to w sposób przewidziany dla danej sytuacji czy dla danego przypadku. O
stosowaniu prawa mówi się wtedy, gdy adresat pierwotny normy nie zastosował się do jej wskazań. Wówczas
adresat wtórny normy, tej jej części, która nazywa się sankcją, podejmuje akcję zmierzającą do realizacji tej
sankcji. Decyzja, jaką dany organ podejmuje wobec adresata dyspozycji właściwej normy, będzie aktem
stosowania prawa. aktem stosowania prawa jest także wszelka decyzja organu państwowego, która
autorytatywnie określa stan prawny w stosunkach między zainteresowanymi podmiotami prawa.
Stanowienie – jest aktem woli, a więc przeżyciem różnym od myśli, wzruszenia czy dążenia. Jest przeżyciem
aktywnym. Jedno z możliwych rozwiązań się przyjmuje, inne odrzuca. Stanowienie jest decyzją, w wyniku
której powstaje norma postępowania. Stanowić normy postępowania mogą zarówno organy jednoosobowe
jak i kolegialne. Akt stanowienia prawa nie sprowadza się do samej decyzji. Ważne są także czas, miejsce
podjęcia decyzji i sposób w jaki to następuje. Istotne znaczenie ma również sposób komunikowania o podjętej
decyzji.
Różnica między stosowaniem prawa a jego stanowieniem jest w tym, że w wyniku stanowienia powstają
normy generalne i abstrakcyjne, a w wyniku zastosowania prawa podejmowane są decyzje o charakterze
indywidualnym i konkretnym.

72.Pojęcie wykładni prawa. Statyczne i dynamiczne teorie wykładni.
Wykładnia – (interpretacja) prawa oznacza proces ustalania właściwego rozumienia danych przepisów.
Teoria wykładni statyczna – zakłada, że wraz z ustanowieniem przepisów ustawodawca nadaje mu określone
znaczenie (ustanawia normę prawną o określonej treści zawartej w tym przepisie).
Teoria wykładni dynamiczna – oznacza dostosowanie do współczesnych potrzeb treści starych przepisów.
Jeśli przepisy nie zostały uchylone lub znowelizowane to przyjmuje się, że ustawodawca pragnie utrzymania
ich w mocy.

73.Rodzaje wykładni i reguły wykładni prawa.
Wykładnię prawa podzielić można na szczegółowe rodzaje lub typy ze względu na różne kryteria.
Zróżnicowanie ze względu na podmiot jej dokonujący:

wykładnia autentyczna;

wykładnia legalna;

wykładnia operatywna;

wykładnia doktrynalna.
Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

wykładnia językowa;

wykładnia systemowa;

wykładnia funkcjonalna;

wykładnia porównawcza.
Ze względu na wyniki wykładni:

wykładnia literalna;

wykładnia rozszerzająca;

wykładnia zwężająca.

74.Moc wiążąca wykładni.
Ustalane w procesie wykładni znaczenie interpretowanego przepisu może mieć różną moc wiążącą prawnie.
Możliwe są dwie sytuacje:

wynik wykładni nie jest wiążący dla kogokolwiek;

wynik wiąże pewne liczby osób i organów państwa nią związanych i wyróżnia się wykładnię wiążącą wszystkich
adresatów, wykładnię wiążącą tylko pewną grupę osób i organów państwa i wykładnię wiążącą organy
państwowe w poszczególnej sprawie.

75.Pojęcie luki w prawie. Sposoby usuwania luk aksjologicznych i konstrukcyjnych w prawie. Pojęcie
analogii w prawie.
Luką w prawie jest jedynie taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez
ustawodawcę zamierzony. Gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy uregulowałby, tj. zakazał,
dozwolił określone zachowanie, określonym adresatom, w danych warunkach. Luka w prawie może w
szczególności wystąpić wówczas gdy:

ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi, np. Rada Ministrów nie
wydała przepisów wykonawczych do ustawy mimo przepisu blankietowego zobowiązującego RM do takiego
działania;

pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię, np.
utworzona zostaje jakaś instytucja ustrojowa (np. organ państwa), a nie zostały określone jej pełne
kompetencje itp.
Usuwanie luk w prawie następuje przez analogie.
Analogie w prawie:

analogia z ustawy (analogia legis) – polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka) regulacji
dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luka. Wraz z tą czynnością dokonuje się zwykle
odpowiedniego dostosowania tej regulacji do stanu rzeczy nią objętego;

analogia z prawa (analogia iuris) – polega na sformułowaniu w procesie stosowania prawa i na podstawie
domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy oraz zasad prawa nowej normy, która regulowałaby
stan rzeczy objęty luką.

76.Wnioskowania prawnicze (reguły inferencyjne). Usuwanie kolizji norm prawnych (reguły kolizyjne).
Reguły inferencyjne pozwalają na wyprowadzenia norm z norm. Wśród reguł inferencyjnych wskazać należy
na następujące:

jeśli prawo pozytywne daje jakieś uprawnienia, to dozwala na użycie środków prowadzących do ich
wykorzystania;

jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej” to jest uprawniony do czynienia czegoś „mniej”;

jak nie może czynić „mniej” to tym bardziej jest zakazane czynienie „więcej”;

gdy z tekstu przepisu wynika, że adresatom normy nakazany jest tylko jeden określony wzór postępowania,
wszystkie inne zachowania są niedozwolone.
Reguły kolizyjne są to reguły pozwalające na usuwanie sprzeczności norm w systemie prawa pozytywnego.
Reguły kolizyjne podzielić można na:

reguły kolizyjne porządku hierarchicznego – norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę
niższego rzędu;

reguły kolizyjne porządku czasowego – norma późniejsza uchyla wcześniejszą pod warunkiem, że norma
późniejsza nie jest normą niższego rzędu;

reguły porządku treściowego – norma szczególna uchyla ogólną pod warunkiem, że nie jest normą niższego
rzędu, późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej.

77.„Domniemanie prawne”. Rodzaje domniemań prawnych.
Domniemanie prawne – określa reguły prawnych stanów faktycznych, których ustalenie w normalnym
procesie poznawczym może być nawet niemożliwe. Domniemanie prawne służy zatem do uproszczenia stanu
faktycznego.
Rodzaje domniemań prawnych:

formalne (np. niewinności oskarżonego);

materialne – polegające na tym, że pewien fakt B prawodawca uznaje za ustalony, jeżeli ustalono stan rzeczy
A, np. domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300, a nie
później niż w 181 dniu przed urodzeniem dziecka;

niepodważalne;

dopuszczający dowód przeciwnym (domniemanie ojcostwa, najczęściej mąż matki dziecka jest ojcem tego
dziecka).

78.Rozumienie terminów: wolność, obowiązek, uprawnienie, roszczenie, kompetencja.
Wolność – zachodzi gdy norma prawna, zabrania przeszkadzać w podejmowaniu określonych działań. Mamy
np. wolność wypowiadania się, wolność wyboru miejsca zamieszkania na terytorium państwa.
Obowiązek – zachodzi gdy norma prawna przewiduje dla swojego adresata w danych okolicznościach tylko
jeden sposób zachowania się, ustanawia ona dla danego adresata określony obowiązek.
Uprawnienie – zachodzi gdy norma prawna przewiduje dla adresata możliwość działania i daje mu wybór, czy
ma wykonać dane działanie, czy nie, czy ma je wykonać w taki albo inny sposób, mówi się, stwarza ona
uprawnienie dla danego adresata.
Roszczeniem – nazywa się żądanie, z jakim może wystąpić uprawniony wobec zobowiązanego, aby zachował
się zgodnie z treścią aktualnego obowiązku. Jest to przy tym żądanie cieszące się poparciem i ochroną ze
strony państwa.
Kompetencja – zachodzi gdy adresat normy może w sposób ważny prawnie wykonać daną czynność umowną
np. wydać wyrok, aresztować kogoś, przyjąć kogoś na uniwersytet, dopuścić kogoś do egzaminu. W zakres
kompetencji danej osoby wchodzą zarówno działania umowne będące przedmiotem obowiązku, jak i
uprawnienia. Jeżeli przedmiotem kompetencji jest ustanowienie odpowiednich norm prawnych, mówi się o
kompetencji normodawczej. Jeżeli tym przedmiotem jest zakreślanie kompetencji innych osób, mówi się o
kompetencji kompetencji.

79.Pojęcie osoby fizycznej i osoby prawnej.
Osobą fizyczną – jest każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. Osobie fizycznej przysługuje zdolność
do czynności prawnej tj. możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych.
Osoba prawna – jest tworem organizacyjnym powstałym na podstawie kodeksu cywilnego lub innych
przepisów szczególnych i zwykle dysponującym pewnym majątkiem. Rozróżnia się dwa rodzaje osób
prawnych:

zrzeszenia (stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe);

zakłady (przedsiębiorstwa, spółki).

80.Rozumienie pojęć: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.
Zdolność prawna – to możliwość nabycia uprawnień i obowiązków względem innych osób.
Zdolność do czynności prawnych – jest to zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w
postaci nawiązania zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.
Osoby fizyczne pod względem zdolności do czynności prawnych dzieli się na:

osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych – są to osoby, które nie ukończyły 13 roku życia – nie
mogą one przez własne działanie dokonać ważnych czynności prawnych, nabywać praw czy obowiązków;

osoby posiadające zdolność do czynności prawnych w ograniczonym zakresie – są to osoby od 13 do
ukończenia 18 roku życia, jednak zdolności tej można ich pozbawić – mogą one podejmować tylko niektóre
czynności prawne;

osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych – są to osoby które ukończyły 18 rok życia, jednak
zdolność tą można ograniczyć lub całkowicie jej pozbawić. Podstawą do ograniczenia lub pozbawienia
zdolności do czynności prawnych może być: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, zaburzenia
psychiczne.
Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną, nie każda jednak ma zdolność do czynności prawnych.

81.Pojęcie odpowiedzialności prawnej. Rodzaje odpowiedzialności.
Odpowiedzialność prawna – polega na ponoszeniu przewidzianych przez normę prawną sankcjonującą
negatywnych skutków zachowań sprzecznych z dyspozycją normy sankcjonowanej w warunkach określonych
przez hipotezę.
Rodzaje:

odpowiedzialność karna;

odpowiedzialność cywilna;

odpowiedzialność służbowa;

odpowiedzialność parlamentarna;

odpowiedzialność konstytucyjna.

82.Pojęcie stosunku prawnego. Elementy stosunku prawnego.
Stosunek prawny – jest jednym z rodzajów stosunków społecznych czyli takie relacji między przynajmniej
dwiema osobami, w których zachowanie jednej strony wywołują reakcje innej strony i podlegają kontroli norm
społecznych.
Elementy stosunku prawnego:

fakty prawne;

podmioty stosunku prawnego;

przedmiot stosunku prawnego;

treść stosunku prawnego.

83.Wyjaśnij rozumienie: podmioty, przedmiot, treść stosunku prawnego.
Podmiotami – (stronami) stosunku prawnego są osoby, które w nim występują jako uprawnione lub
zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób uczestników tego samego stosunku
prawnego.
Przedmiotem – stosunku prawnego może być określone zachowanie (np. naprawa samochodu przez warsztat
usługowy), przedmiot materialny (np. sprzedawany samochód), przedmiotem mogą być też prawa osobiste
(np. niemajątkowe prawa autorskie).
Treść stosunku prawnego – na treść stosunku prawnego składają się uprawnienie i obowiązki jego podmiotów
(stron).

84.Zdarzenia prawne. Czynność prawna.
Zdarzenia prawne – zdarzenia są to wydarzenia niezależne od woli ludzkiej wynikające często z działania sił
przyrody.
czynność prawna – wymagająca oświadczenia woli i zmierzająca do wywołania określonych skutków
prawnych.

85.Ustalenie faktów w procesie stosowania prawa. Zasada prawdy materialnej.
Ustalenie faktów w procesie stosowania prawa ma ogromne znaczenie. W każdym przypadku stosowania
prawa jest niezbędne ustalenie określonego stanu rzeczy. Organ stosujący prawo dokonuje tych ustaleń w
zasadzie według wymogów, jakie stawia każdy proces poznawczy. Na ogół jest to ustalenie prawdy
materialnej.
Zasada prawdy materialnej – polega na wiernym odzwierciedleniu istotnych dla danej sprawy i okoliczności.
Należy się przy tym posługiwać wszystkimi dostępnymi środkami dowodowymi: zeznaniami świadków, osób
poszkodowanych bądź podejrzanych, dokumentami, opiniami biegłych, wynikami ekspertyz naukowych,
własnymi obserwacjami w toku oględzin miejsca i przedmiotów, wynikami własnego rozumowania i innymi
środkami dowodowymi.

86.Pojęcie i rodzaje dowodów służących ustalaniu prawdy.
Dowodem nazywamy środek, za pomocą którego dokonuje się dowodzenia w postępowaniu, a więc stwierdza
prawdziwość faktów, będących przedmiotem dowodu. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może
przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Mogą to być dokumenty, zeznania
świadków, opinie biegłych oraz oględziny.
Rodzaje dowodów:
Dowody z dokumentów;

urzędowe – sporządzone przez powołane do tego organy państwowe stanowią dowód tego, co zostało w nich
urzędowo stwierdzone lub dokumenty sporządzone przez organy jednostek organizacyjnych;

prywatne – wszystkie inne.
Dowody ze świadków – świadek ma zeznawać prawdę na podstawie własnych spostrzeżeń.
Dowody z opinii biegłego – gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, których nie mają pracownicy
organu załatwiającego sprawę. Opinia biegłego jest rozpatrywana przez osobę, która nie jest związana z
postępowaniem administracyjnym.

Oględziny – to bezpośrednie badanie jakiegoś przedmiotu przez organ administracji publicznej. Przedmiotem
oględzin mogą być rzeczy ruchome jak i nieruchome.

87.Pojęcie subsumpcji.
Subsumpcją nazywa się podciągniecie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną. Po
dokonaniu subsumpcji organ sterujący prawo przystępuje do określenia konsekwencji prawnych, która norma
prawna wiąże z ustalonym w sprawie stanem faktycznym.

88.Związki prawa z państwem. Pojęcia państwa prawnego.
W potocznym myśleniu ujmuje się na ogół państwo i prawo łącznie, choć są to różne zjawiska społeczne.
Dzieje się tak dlatego, że nie ma państwa, a którym nie byłoby prawa. Może ono być prymitywne czy
rozwinięte, dobre albo złe, ale zawsze jest jakieś prawo. Państwo nie może obyć się bez prawa. Prawo reguluje
jego organizację i sposoby działania. Prawo służy państwu do regulowania życia jego obywateli. W życiu
społecznym przestrzega się wiele rozmaitych rodzajów norm. Są to normy moralne, obyczajowe, normy
stanowione przez różne organizacje społeczne czy religijne. A tylko normy prawne mają legitymizację państwa.
Ono dba aby normy te były przestrzegane. Decyduje to o efektywności prawa i o stosunku do niego. Są znane
teorie, które głoszą, że może istnieć prawo bez państwa. Nie mają one jednak pokrycia w rzeczywistości.

89.Pojęcia: sprawiedliwość, sprawiedliwość społeczna, równość w prawie i wobec prawa.
Sprawiedliwość – "uczciwe, prawe postępowanie". Jedno z podstawowych pojęć etycznych i prawnych,
oznaczające cechę przypisywaną jednostkom (osoba sprawiedliwa), działaniom (sprawiedliwe postępowanie)
czy instytucjom społecznym (sprawiedliwe prawa, sprawiedliwy ustrój, sprawiedliwy wyrok), wiązaną
najczęściej z odpowiednim rozdziałem dóbr lub bezstronnością.
Sprawiedliwość społeczna – w ujęciu prawnym przyznanie każdej jednostce należnych jej praw wynikających z
zasad demokracji. W politologii dopuszcza się 5 rodzajów sprawiedliwości: każdemu to samo, każdemu według
jego zasług, każdemu według jego dzieł, każdemu według potrzeb, każdemu według pozycji.
Równość w prawie i wobec prawa – art. 32 w konstytucji RP, nakaz dot. Treści przepisów prawnych
tworzonych przez prawodawcę – równość w prawie, jak i sposobu, w jaki prawa są stosowane przez
administrację i sądy – równość wobec prawa.
Nie bierze pod uwagę naturalnej odmienności – wieku, stanu zdrowia, wykonywanego zawodu

90.Pojęcie podziału władzy. Cele koncepcji podziału władzy.
Zgodnie ze stwierdzeniem francuskiego filozofa Monteskiusza, że każdy człowiek, który posiada władzę,
skłonny jest jej nadużywać, dlatego skupienie w jednych rękach całej władzy jest niebezpieczne dla ludności
państwa. W tym celu jest niezbędny podział władzy tj. taka struktura aparatu państwowego aby nawet gdyby
ktoś chciał, nie mógłby nadużywać władzy. Monteskiusz wyróżnił trzy rodzaje władzy:

prawodawczą;

wykonawczą;

sądowniczą.
Dowodzi, że między tymi władzami powinna zachodzić pewna równowaga, że powinny działać hamulce, które
pozwolą powściągać zakusy jednej władzy nad drugą. Ukształtowanie się w XIX wieku partii politycznych i
ogromny wzrost ich znaczenia w XX wieku sprawiło, że uwzględnienie zasad podziału władzy w strukturze
aparatu państwowego stało się niewystarczającym zabezpieczeniem przed nadużywaniem władzy. Jeżeli
bowiem ta sama partia rządząca ma decydujący wpływ na organy prawodawcze, wykonawcze i sądowe,
przestaje działać system hamowania i równowagi między nimi. Dlatego poszukuje się dziś różnych środków
zaradczych przeciwko takim sytuacjom. Temu celowi służy np. wymóg, aby sądy były wyłączone z pod
oddziaływania partii politycznych (istnienie opozycji w parlamentach), taką samą rolę spełnia odrębny wybór
parlamentu i szefa władzy wykonawczej, co daje obu tym organom silną legitymację i pozwala na wzajemne
hamowanie. Równowadze i wzajemnemu hamowaniu władz sprzyja również odpowiedni podział zadań
państwowych między aparat państwowy a samorządy.

91.Pojęcie organu państwowego i rodzaje organów państwa
Organ państwowy - odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona na podstawie przepisów prawa,
działająca w imieniu i na rzecz państwa przy zastosowaniu środków właściwych dla władzy państwowej.

Podział organów państwowych ze względu na:
a) skład liczebny: jednoosobowe, wieloosobowe (kolegialne)

b) sposób kreowania: wybór, nominacja (mianowanie), dziedziczenie, losowanie, kooptacja

c) zakres stanowienia prawa: centralne, terenowe

d) strukturę wewnętrzną: złożona, prosta

e) zakres kompetencji (funkcje): ustawodawcze (prawodawcze), wykonawcze (administracyjne), sądownicze,
kontrolne i ochrony prawa, prokuratura, siły zbrojne

92.Scharakteryzuj organy władzy stanowej (ustawodawczej) i organy władzy wykonawczej RP.
Organy władzy stanowiącej – to organy, które zajmują się głównie stanowieniem norm prawnych.
Współcześnie w wielu państwach takim organem jest parlament (sejm i senat). Udział w prawodawstwie mają
również i inne organy, np. rząd, prezydent.
Organy władzy wykonawczej – to organy administracji zajmujące się organizowaniem działalności państwa,
inicjowaniem określonych poczynań, prawne kształtowanie sytuacji indywidualnych na podstawie norm
prawa. Na ogół naczelnym organem zarządzającym jest rząd (rada ministrów).

93.Rozumienie władzy sądowniczej w RP. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.
Organami władzy sądowniczej w RP są niezawisłe sądy, wspomagane przez inne organy wymiaru
sprawiedliwości (prokuratura, trybunały). Wymiar sprawiedliwości jest obok działalności ustawodawczej i
wykonawczej trzecim podstawowym kierunkiem działalności państwa. Jego zadaniem jest rozstrzyganie
sporów i konfliktów prawnych, które z kolei należą do sądów i trybunałów. Sądy i trybunały zgodnie z
konstytucją są odrębna władzą niezależna od innych władz.

94.Rozumienie niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej.
Niezawisłość sędziowska – konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia
rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym
zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego
w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola
prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem.
Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy:



bezstronność w stosunku do uczestników postępowania



niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych



samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych



niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych, wewnętrzna
niezależność sędziego

Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem ogółu społeczeństwa. Ma ona
zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości bez względu na zmiany, jakie mogą
zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej
Niezależność sądów – oddzielenie organizacyjne i funkcjonalne sądownictwa od organów różnych władz, tak
aby zapewnić sądom pełną samodzielność w zakresie rozpoznawania spraw i orzekania.

95.Doktryna praw człowieka i obywatela. Pojęcie i treść światowego kanonu praw człowieka.
Prawa człowieka i podstawowe wolności wynikają z przyrodzonej godności człowieka. Narody Zjednoczone
uznają też, że wszyscy członkowie wspólnoty ludzkiej mają równe i niezbywalne prawa oraz że prawa te
powinny być zawarte przepisami ustaw. Dokumenty NZ ustanawiają indywidualne prawa człowieka
przysługujące jednostce oraz kolektywne prawa człowieka, których podmiotem są zbiorowości ludzkie.
Nakazują one traktować ludzi jednakowo bez względu na ich rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy
polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie bądź inny status. Zakazują więc
dyskryminacji ludzi ze względu na wymienione cechy.
W skład światowego kanonu praw człowieka i podstawowych wolności wchodzą:

przyrodzone prawo do życia;

zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania lub traktowania;

zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej;

wolność i bezpieczeństwo osobiste;

zakaz uwięzienia jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązania umownego;

wolność wyboru miejsca zamieszkania swoboda poruszania się na terytorium państwa;

prawo do opuszczania jakichkolwiek krajów, w tym swego własnego i powrotu do własnego kraju;

prawo oskarżonego do obrony;

zakaz karania z powodu działania, które nie było przestępstwem w chwili jego popełnienia;

prawo do prywatności;

wolność myśli, sumienia i wyznania;

wolność posiadania swoich poglądów i swobodnego wyrażania opinii;

prawo pokojowego gromadzenia się;

prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi;

prawo do zawarcia małżeństwa tylko za swobodnie wyrażoną obopólną zgodą małżonków;

prawo do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi i dostępu do służby publicznej na ogólnych
zasadach równości;

prawo do pracy oraz sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy;

prawo do wypoczynku;

prawo tworzenia związków zawodowych i należenia do nich;

prawo do strajku;

prawo każdego do wystarczającego poziomu życia dla siebie i rodziny;

prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego;

prawo do nauki;

prawo do udziału w życiu kulturalnym.
96.Rozróżnienie indywidualnych i kolektywnych praw człowieka.
Indywidualne – prawa przysługujące jednostce (człowiekowi).
Kolektywne – (zbiorowe) tj. prawo wszystkich narodów do samostanowienia i do swobodnego rozporządzania
swymi bogactwami i zasobami naturalnymi.

97.Warunki dopuszczające ograniczenie wolności i praw jednostki.

98.Rozumienie godności człowieka
Godność człowieka – wyraża się w pragnieniu posiadania szacunku społeczności z uwagi na swoje walory
duchowe, moralne czy też zasługi społeczne. Ma ona dwoisty charakter i odnosi się do godności osobowej i
osobowościowej. Ta pierwsza jest właściwa każdemu człowiekowi, należna mu się z faktu samego bycia
człowiekiem. Godność osobowościowa natomiast jest zależna od podjętego przez daną osobę trudu (tego co
w życiu dokonała) i wiąże się z rozwojem osobowości etycznej. Jest jedną z podstawowych wartości w etyce
rozwoju.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
podstawy prawa skrypt Nieznany
podstawy prawa i postepowania c Nieznany
2087 Podstawy prawa pracyid 288 Nieznany
28 10 Podstawy Prawa id 31911 Nieznany (2)
PODSTAWOWE PRAWA I POJ CIA id 3 Nieznany
Notatki podstawy prawa Oniszczuk
podstawy prawa wykl, Prawo dz 9
Podstawy prawa cywilnego cz 2
3 Podstawy fizyki polprzewodnik Nieznany (2)
Ekologiczne podstawy systemu ws Nieznany
Historia panstwa i prawa Polski Nieznany
Podstawowe informacje o planowa Nieznany (4)
pdf wykład 02 budowa materii, podstawowe prawa chemiczne 2014
Nadzór pedagogiczny, PODSTAWY PRAWA DLA PEDAGOGA
Pozew o rozwód z orzeczeniem o winie, Pedagogika, Studia stacjonarne I stopnia, Rok 3, Podstawy pra
Podstawy prawa cywilnego, Administracja
upadek z roweru, zak, BHP, Szkoła, Prawna Ochrona pracy, Podstawy prawa

więcej podobnych podstron