Leki miejscowo-znieczulające

Jak wiadomo, zbyt silne bodźce zewnętrzne lub zmiany patologiczne

w różnych tkankach prowadzą do wystąpienia bólu, co związane jest z wyzwalaniem
przez drażnione tkanki tak zwanych mediatorów bólu (właściwości takie przypisuje się
m.in. histaminie, serotoninie, acetylocholinie oraz niektórym prostaglandynom).
Pod wpływem tych związków w zakończeniach czuciowych z nieaktywnej
proacetylocholiny powstaje acetylocholina, która przez zmianę przepuszczalności błony
dla kanałów sodowo-potasowych oraz związane z tym zmiany polaryzacji prowadzi do
powstania impulsu/ów, który/e dociera/ją nerwami czuciowymi do OUN, czyli prowadzi
do powstania bólu.

Zniesienie bólu można uzyskać przez zastosowanie środków wywierających
bezpośrednie działanie na OUN (leki przeciwbólowe), lub środków wywierających
wpływ na zakończenia nerwów czuciowych (leki miejscowo-znieczulające).

Leki miejscowo-znieczulające

Leki miejscowo-znieczulające hamują przewodnictwo impulsów we

włóknach nerwowych, powodując stabilizację błony komórkowej
poprzez zahamowanie procesu depolaryzacji błony w wyniku
blokowania kanałów sodowych, co w konsekwencji prowadzi do
blokowania neuronów i repolaryzacji włókien nerwowych.

Z klinicznego punktu widzenia leki miejscowo-znieczulające dzieli się na:

1) Stosowane w znieczuleniu powierzchniowym (leki miejscowo-

znieczulające stosuje się bezpośrednio na zmienioną chorobowo skórę,

błony śluzowe lub rany);

2) Stosowane w znieczuleniu głębokim:

– nasiękowym (roztwory leków miejscowo-znieczulających podaje się

podskórnie lub podśluzówkowo);

– przewodowym (roztwory leków miejscowo-znieczulających podaje

się donerwowo, okołonerwowo, do zwojów lub splotów nerwowych);

– rdzeniowym (roztwory leków miejscowo-znieczulających podaje się

do płynu mózgowo-rdzeniowego, do przestrzeni nadoponowej lub
podoponowej).

Leki miejscowo-znieczulające

Ze względu na budowę chemiczną leki tej grupy dzieli się na:
• pochodne

kwasu

benzoesowego

(kokaina,

piperokaina,

heksylokaina,

proksymetakaina);
• pochodne kwasu p-aminobenzoesowego (aminobenzoesan etylu - benzokaina,
aminobenzoesan dietyloaminoetylu – prokaina, tetrakaina);
• pochodne

kwasu

acetylosalicylowego

(ester

kwasu

acetylosalicylowego

i dietyloaminoetanolu – edan);
• pochodne chinoliny (cynchokaina);
• amidy (lidokaina, mepiwakaina, bupiwakaina, etydokaina, butanilikaina,
trimekaina);
• inne (propokaina, cyklometykaina).

Leki miejscowo-znieczulające

- pochodne kwasu benzoesowego
Kokaina (Cocaine)
1R-(egzo,egzo)-3-(Benzoiloksy)-8-metylo-8-azabicyklo-[3.2.1]oktano-2-karboksylan
metylu; benzoilometloekgonina






Mechanizm działania: znieczulające działanie polega na zahamowaniu procesu
depolaryzacji przez stabilizujący wpływ na błonę komórkową neuronów czuciowych;
Zastosowanie: środek miejscowo-znieczulający stosowany (rzadko) w stężeniach
1-10% do znieczuleń powierzchniowych błony śluzowej w okulistyce (znieczulanie
spojówki i rogówki), laryngologii i stomatologii;
Działania niepożądane: silne działanie pobudzające ośrodkowy układ nerwowy;
Inne pochodne stosowane klinicznie: piperokaina (stosowana w okulistyce
i stomatologii do wszystkich rodzajów znieczuleń miejscowych), proksymetakaina
(silny środek znieczulający stosowany wyłącznie w powierzchniowo w okulistyce),
oksybuprokaina (stosowana powierzchniowo do znieczulenia błony śluzowej jamy
ustnej, gardła, nosa oraz w okulistyce; wykazuje także działanie bakteriostatyczne).

Leki miejscowo-znieczulające

- pochodne kwasu p-aminobenzoesowego
Benzokaina (Benzocaine) ANASTEZYNA
p-Aminobenzoesan etylu = ester etylowy kwasu 4-aminobenzoesowego











Zastosowanie: środek miejscowo-znieczulający nie rozpuszczalny w wodzie i dlatego
stosowany do znieczuleń powierzchniowych w postaci zasypek (5-20%), maści
i czopków (5-10%); stosowany także doustnie do znieczulenia błony śluzowej żołądka.

Leki miejscowo-znieczulające

Prokaina

(Procaine)

GERIOCAINUM,

NOVOCAIN,

POLOCAINUM

HYDROCHLORIDUM
4-Aminobenzoesan 2-(dietyloaminoetylu)
R = - H
R = -Cl, Chloroprokaina (Chlorprokaine)
R = -OH, Hydroksyprokaina (Hydroxyprocaine)






Zaastosowanie:

środek

miejscowo-znieczulający

stosowany

do

znieczuleń

podawanych pozajelitowo (dożylnie 4 mg/kg masy ciała) i znieczuleń głębokich
(przewodowych (1-2%), nasiękowych (0,25-0,5%) i rdzeniowych (1-2%));
Działania niepożądane: rozszerzanie naczyń krwionośnych; może powodować zapaść;
interakcje z innymi lekami (inhibitory cholinoesterazy wzmagają toksyczność
prokainy, prokaina hamuje bakteriostatyczną aktywność sulfonamidów);
Inne pochodne stosowane klinicznie: chloroprokaina (działa znieczulająco silniej i
dłużej oraz jest mniej toksyczna od prokainy, stosowana do znieczuleń nasiękowych
(0,5%) oraz przewodowych (1-2%).

Leki miejscowo-znieczulające

Tetrakaina (Tetracaine) PANTOCAIN,

Paridokaina (Paridocaine)

Zastosowanie:

środek

miejscowo-znieczulający

stosowany

do

znieczuleń

powierzchniowych (oko 0,1-0,5%, błony śluzowe 1-2%) oraz nasiękowych,
przewodowych i rdzeniowych;
Działania niepożądane: zaburzenia ze strony OUN oraz ze strony narządu
oddechowego i krążenia.

Leki miejscowo-znieczulające

- pochodne kwasu acetylosalicylowego

(Edan) EDAN (orginalny polski lek)

2-(Acetoksy)benzoesan 2-(dietyloamino)etylu

Zastosowanie:

środek

miejscowo-znieczulający

stosowany

(rzadko)

w

stężeniach

0,5-5% do znieczuleń powierzchniowych i nasiękowych w stomatologii, laryngologii
i ginekologii o działaniu dłużej trwającym od prokainy; obecność kwasu acetylosalicylowego
sprawia, że Edan łączy w sobie właściwości znieczulające z przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi.

- pochodne chinoliny
Cynchokaina (Cinchocaine) NUPERCAIN
2-Butoksy-N-[2-(dietyloamino)etylo]
-4-chinolinokarboksamid


Zastosowanie: środek miejscowo-znieczulający stosowany do znieczuleń powierzchniowych (0,05-
0,1%) działający 100-krotnie silniej od kokainy i 15-20 razy silniej oraz 3-6 razy dłużej od
prokainy, ale 20-razy bardziej toksyczny; stosowany wyjątkowo do znieczulenia głębokiego;
Działania niepożądane: duża toksyczność (stężone roztwory uszkadzają tkanki, powodując ich
martwicę); zaburzenia ze strony OUN i układu krążenia

Leki miejscowo-znieczulające

- amidy
Lidokaina (Lidocaine) LIGNOCAINUM HYDROCHLORIDUM
2-(Dietyloamino)-N-(2,6-dimetylofenylo)acetamid

Etydokaina (Etidocaine) DURANEST

Zastosowanie:

środek

miejscowo-znieczulający

stosowany

do

znieczuleń

powierzchniowych i nasiękowych (0,25-0,5%), przewodowych (1-2%) i rdzeniowych
(5%) działający kilkakrotnie silniej i dłużej od prokainy, dodatkowo posiada działanie
przeciwarytmiczne (w niemiarowości serca);
Działania niepożądane: zaburzenia ze strony OUN i układu krążenia, uszkodzenia
wątroby (lidokaina metabolizowana jest wątrobie), uszkodzenie rogówki;
Inne pochodne stosowane klinicznie: etydokaina (wykazuje działanie 2-3 krotnie
dłuższe od lidokainy, stosowana jest do znieczuleń przewodowych i zewnątrzoponowych

Leki miejscowo-znieczulające

Mepiwakaina (Mepivacaine) MEPECAINE
R = -CH

3

R = -CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

, Bupiwakaina (Bupivacaine)

BUPIVACAINE HYDRCHLORIDUM

R = -CH

2

-CH

2

-CH

3

, Ropiwakaina (Ropivacaine)

Zastosowanie: wykazują 3-4 krotnie silniejsze i dłużej trwające działanie od lidokainy
i stąd są używane do długotrwałego znieczulenia; nie działa na błony śluzowe,
do znieczuleń nasiękowych i blokady nerwów stosuje się roztwory 1-2%,
a w stomatologii 2-3%;
Działania niepożądane: przy przedawkowaniu objawy takie same jak w przypadku
lidokainy;
Inne pochodne stosowane klinicznie: bupiwakaina (w porównaniu z lidokainą
wykazuje działanie 3-4 krotnie silniej i dłużej znieczulające i stąd może być podawana
podczas porodu, mniej toksyczna od lidokainy)

Leki miejscowo-znieczulające

Butanilikaina (Butanilicaine) HOSTOCAIN
2-(Butyloamino)-N-(2-chloro-6-metylofenylo)-acetamid













Zastosowanie: stosowana do szybkich i silnych znieczuleń (już po 2-3 min pojawia się
znieczulenie) nasiękowych i przewodowych, ale krótkotrwałych; stosowana
z epinefryną lub prokainą wydłuża działanie do 1 h.

Leki miejscowo-znieczulające

-inne pochodne
Propokaina (Propiocaine) FALICAIN

b

-Piperydynoetylo-4-propoksyfenyloketon

Zastosowanie:

środek

miejscowo-znieczulający

stosowany

do

znieczuleń

powierzchniowych sromu i odbytu oraz nasiękowych w guzach krwawnicowych
wykazujący 10-krotnie silniejsze działanie od prokainy, wykazuje również działanie
antyseptyczne

O

COCH

2

CH

2

CH

3

CH

2

CH

2

N

Ze względu na siłę i czas działania leki tej grupy dzieli się na:

- leki o małej sile i krótkim czasie działania (prokaina, chloroprokaina);
- leki o średniej sile i czasie działania (lidokaina, mepiwakaina, prilokaina, kokaina);
- leki o dużej sile i długim czasie działania (bupiwakaina, tetrakaina, etidokaina).

Leki miejscowo-znieczulające

Działanie farmakologiczne leków znieczulających-miejscowo uzależnione jest od
ich:
• rozpuszczalności w lipidach (rodzaj reszty aromatycznej ma wpływ na
lipofilowość związku, co prowadzi do zwiększenia i wydłużenia czasu działania.
Obecność

podstawnika

butylowego

w

reszcie

aromatycznej

zwiększa

rozpuszczalność w lipidach);
• wiązania z białkami (zwiększenie stopnia wiązania z białkami (białka błony
neuronalmej) prowadzi do wydłużenia czasu działania, pomimo że redukuje to ilość
wolnego leku zdolnego do dyfuzji, gdyż jest to wystarczająca ilość związku do
zabezpieczenia blokady neuronów);
• typu wiązania pomiędzy grupą aromatyczną i łańcuchem środkowym (wiązanie
estrowe lub amidowe) wpływa na siłę i czas działania (związki estrowe ulegają
bardzo łatwo w osoczu krwi hydrolizie pod wpływem pseudocholinoesteraz,
a amidy są metabolizowane znacznie wolniej w wątrobie);
• stopnia zjonizowania (leki znieczulające-miejscowo są słabymi zasadami
o wartościach pKa w zakresie 7.6-8.9, a przy fizjologicznym pH leki o niższej
wartość pKa są w mniejszym stopniu zjonizowane, zatem ilość leku
niezjonizowanego mogącego przenikać przez błonę komórkową jest większa,
co powoduje, że szybciej obserwuje się ich początek działania.