1

Ustrój samorządu
terytorialnego w Polsce

1. Istota

i znaczenie samorządu

Geneza samorządu terytorialnego

1

Zagadnienia

Istota i znaczenie samorządu terytorialnego



Geneza samorządu



Istota samorządu terytorialnego (istotne cechy)



Samorząd terytorialny i specjalny - formy więzi



Znaczenie samorządu

Regulacje prawne



Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej



Ustawy samorządowe



Prawo statutowe



Europejska Karta Samorządu Terytorialnego



Europejska Karta Samorządu Regionalnego

2

Zagadnienia

Zadania i kompetencje samorządu terytorialnego



Typologia zadań i kompetencji



Zadania własne i zlecone



Formy prawne realizacji zadań



Podział zadań i kompetencji na szczeblu gminy i ponadgminnym

Struktura organizacyjna gminy



Gmina jako jednostka podziału terytorialnego



Formy demokracji bezpośredniej



Rada gminy, wójt (burmistrz, prezydent), urząd gminy



Inne jednostki organizacyjne

3

Zagadnienia

Samorząd powiatowy i samorząd województwa



Zadania samorządu powiatu



Organy: rada powiatu, zarząd powiatu, starosta, starostwo powiatowe



Zadania samorządu województwa



Organy: sejmik województwa, zarząd województwa, marszałek
województwa, urząd marszałkowski

Nadzór nad samorządem terytorialnym



Pojęcie, zakres podmiotowy i przedmiotowy



Organy nadzoru



Środki nadzoru



Środki ochrony sądowej

4

2

Zagadnienia

Formy współpracy jednostek samorządu terytorialnego



Związki i porozumienia komunalne



Stowarzyszenia



Reprezentacje ogólnokrajowe



Współpraca międzynarodowa

5

Zagadnienia

Finanse samorządu terytorialnego i zasady zarządzania
mieniem komunalnym



Struktura dochodów i wydatków jednostek samorządu
terytorialnego



Budżet jako podstawa racjonalizacji działań gminy, powiatu.
województwa



Etapy i zasady procedury budżetowej



Pojęcie mienia komunalnego



Sposoby nabywania mienia komunalnego



Podmioty mienia komunalnego



Zasady zarządzania

6

Zagadnienia

Status pracowników samorządowych



Status prawny pracownika samorządowego według form
zatrudnienia



Obowiązki pracownika samorządowego



Uprawnienia pracownika samorządowego

7

Literatura



Samorząd w Polsce. Istota,formy, zadania, pod red. S.
Wykrętowicza, Poznań 2008 (wyd. IV).



Z. Leoński, Samorząd terytorialny, Warszawa 2002 (wyd. IV).



Ustrój samorządu terytorialnego, Z. Bukowski, T. Jędrzejewski,
P. Rączka, Toruń 2011.

8

3

Pojęcie samorządu funkcjonuje:



w znaczeniu szerokim (socjologicznym)

–

gdzie cechę samorządności przypisuje się
różnym grupom społecznym bez względu na
to czy realizują funkcje administracji
publicznej



w znaczeniu wąskim prawnym (zgodnie z
teorią prawa administracyjnego).

9

Istota samorządu w znaczeniu prawnym



Samorząd jest częścią administracji
publicznej-

państwowej



Administracja państwowa

„ogół czynności

władczych wykonywanych przez organy
państwowe w zakresie władzy wykonawczej”

10

Istota samorządu w znaczeniu prawnym



W państwie demokracji obywatelskiej
występuje dychotomia (podział) administracji
państwowej na dwa niezawisłe od siebie
podmioty:



administracja rządowa



administracja samorządowa

11



Administracja rządowa

wykonuje swoje zadania

przez urzędników z nominacji, na których obywatele
nie maja bezpośredniego wpływu



Administracja samorządowa

wykonuje zadania

przy udziale czynnika obywatelskiego- organy
samorządowe powoływane i odwoływane są przez
wspólnotę samorządową w drodze wyborów.

12

4



Administracja samorządowa jest niezawisła
od administracji rządowej;



Samorząd i rząd są w granicach prawa
podmiotami równoprawnymi;



różnią się zakresem zadań i sposobem
(formą) wykonywania tych zadań

13

Istota samorządu w znaczeniu prawnym



Wyodrębniona grupa społeczna, określona przez

prawo, której członkostwo powstaje z mocy prawa



Powołana do wykonywania zadań administracji

państwowej w granicach przez prawo określonych, w

sposób samodzielny, w formach właściwych dla

administracji państwowej



Posiadająca własną organizację, ustaloną w
przepisach prawnych, o charakterze

przedstawicielskim, pozostającą pod kontrolą tej

grupy społecznej, która ją wybrała



Organizacja samorządu zbudowana jest na zasadzie
decentralizacji

14

Istota samorządu w znaczeniu prawnym



Decentralizacja

jest formą organizacyjną administracji, w której

poszczególne podmioty administrujące mają
wyraźnie określone kompetencje, ustalone bądź
przekazywane z innych wyższych organów w
drodze ustawowej, realizowane w sposób
samodzielny i podlegające jedynie nadzorowi
weryfikacyjnemu organów kompetentnych (J.Boć).

15

Istota samorządu w znaczeniu prawnym



Istotą decentralizacji administracji państwowej jest

ustawowe przeniesienie określonych zadań
publicznych na samodzielne prawnie podmioty,
nie należące do scentralizowanej administracji
rządowej.



Decentralizacja oznacza więc

dychotomię

administracji państwowej –

jej podział na

administrację rządową i administrację samorządową.

16

5

Istota samorządu w znaczeniu prawnym

Zalety decentralizacji:



lepsze rozumienie potrzeb danej społeczności,



krótszy czas podejmowania i realizacji decyzji,



bardziej racjonalny wybór instrumentów
ekonomicznych,



łatwiejsze dostosowanie się do zmieniających
warunków



skuteczniejsza kontrola wydatkowanych środków.

17

Definicje samorządu



G. Jellinek-

istota samorządu polega na samodzielnym wykonywaniu zarządu

przez bezpośrednio zainteresowanych – czyli przez określone wspólnoty

samorządowe posiadające z mocy ustawy władztwo administracyjne



J. Panejko

–istota samorządu leży w prawnej niezawisłości, czyli niezależności;

leży w prawnej niepodległości hierarchicznej innym organom. Samorząd jest

opartą na przepisach ustawy zdecentralizowaną administracją państwową



Według S. Wykrętowicza „istota samorządu polega na decentralizacji

administracji państwowej w określonej dziedzinie życia społecznego; samorząd

w każdej formie: terytorialny, gospodarczy, czy zawodowy jest

zdecentralizowaną administracją państwową, czyli publiczną”.



M. Jaroszyński: „właśnie samorząd jest tą odmianą administracji publicznej,

przez którą w państwie naszych czasów urzeczywistnia się najlepiej i
najskuteczniej idea decentralizacji.

18



Samorząd jako zdecentralizowana forma

administracji państwowej zadania swoje wykonuje
przez

związki publicznoprawne, inaczej korporacje

sprawujące administrację publiczną.



Wśród najważniejszych cech owych związków

publicznoprawnych należy wymienić:

-

tworzenie związku w drodze ustawy

-

przymusowe członkostwo

-

władztwo administracyjne.

19



W wyniku procesu historycznego, zaczęły powstawać

podstawy nowoczesnego samorządu w dwojakiej

postaci związków (korporacji) publicznoprawnych,
mianowicie:

-

terytorialnych związków publicznoprawnych o

charakterze lokalnym

(samorząd terytorialny)

, i

-

nieterytorialnych związków publicznoprawnych o

charakterze specjalnym

(samorząd gospodarczy i

zawodowy).

20

6

Przesłanki powstania nowoczesnego samorządu



Rewolucja amerykańska o niepodległość
USA



Wielka Rewolucja Francuska (1789 r.)



Rewolucja przemysłowo-techniczna

Geneza samorządu terytorialnego-

rozdział Samorząd jako wyraz demokracji

obywatelskiej (S. Wykrętowicz) w: Samorząd w Polsce. Istota, formy, zadania,
Poznań 2008.

21