Haematica

Haemoplastica

Folium Spinaciae – liść szpinaku

Herba Urticae – ziele pokrzywy

Sok z pokrzywy stabilizowany alkoholem - Succus Urticae: 5-10 ml 2-3 razy dziennie w
100 ml wody lub na miodzie. Po rozcieńczeniu z wodą (1 łyżka na pół szklanki wody
przegotowanej) do przemywania twarzy, okładów na schorzałe miejsca. W stanie
nierozcieńczonym do wcierania w skórę owłosioną dla wzmocnienia cebulek włosowych.
Stosować doustnie 2 tygodnie. Między kuracjami dwutygodniowymi robić przerwy 1-3-
tygodniowe. Nie stosować częściej niż 2 razy na kwartał.
Sok z pokrzywy świeży – Succus recens – doustnie 1 łyżka 1-2 razy dziennie. Zewnętrznie
do wcierania we włosy po umyciu i do przemywania skóry (twarzy, szyi) oraz do okładów na
rany, wypryski, owrzodzenia, zmiany łuszczycowe, trądzik, nadżerki itd. Stosować doustnie 2
tygodnie. Między kuracjami dwutygodniowymi robić przerwy 1-3-tygodniowe. Nie stosować
częściej niż 2 razy na kwartał.
Macerat pokrzywowy – Maceratio Urticae: 1 szklankę korzenia lub ziela świeżego i
zmielonego zalać 3 szklankami wody przegotowanej chłodnej, odstawić na 6-8 godzin,
przecedzić. Przechowywać w lodówce. Zażywać 3 razy dziennie po 1 łyżce. Stosować 1
tydzień. Między kuracjami 1-tygodniowymi robić przerwy 1-3-tygodniowe. Nie stosować
częściej niż 3 razy na kwartał. Zewnętrznie używać jak sok z pokrzywy.
Napar pokrzywowy – Infusum Urticae: 2 łyżki ziela lub korzenia z kłączami zalać 2
szklankami wrzącej wody, odstawić na 40 minut pod przykryciem, przecedzić. Pić 2-4 razy
dziennie po 100-200 ml. Stosować doustnie 2 tygodnie. Między kuracjami dwutygodniowymi
robić przerwy 1-3-tygodniowe. Nie stosować częściej niż 3 razy na kwartał. Naparem
przepłukiwać można włosy po umyciu w celu ich odżywienia i wzmocnienia. Napar używać
również do celów kosmetycznych i dermatologicznych (okłady, przemywanie).
Odwar pokrzywowy – Decoctum Urticae: 2 łyżki korzeni z kłączami lub ziela zalać 2
szklankami wody, gotować 5 minut. Odstawić na 30 minut, przecedzić. Odwar zawiera więcej
soli mineralnych (krzemionki) i fitosteroli niż napar. Pić 2-4 razy dziennie po 100-200 ml.
Stosować doustnie 2 tygodnie. Między kuracjami dwutygodniowymi robić przerwy 1-3-
tygodniowe. Nie stosować częściej niż 3 razy na kwartał. Zewnętrznie można używać jak
napar.
Intrakt pokrzywowy – Intractum Urticae: 100 g świeżego zmielonego ziela lub 100 g
świeżych zmielonych kłączy z korzeniami pokrzywy zalać 500 ml gorącego wina lub
alkoholu 40%. Odstawić na 14 dni, po czym przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 10 ml
(na winie po 15 ml). Stosować nie dłużej jak 7 dni. Kuracje powtarzać co 3 tygodnie. Nie
stosować częściej niż 2 razy na kwartał.
Ziołomiód pokrzywowy – Herba-Mel Urticae: na każdą 1 łyżeczkę posiekanego świeżego
ziela (liści) lub korzenia dać 1 łyżeczkę gliceryny, 1 łyżeczki propolisu i 1 łyżkę miodu
naturalnego, wymieszać. Zażywać 2-3 razy dziennie po 1 łyżce. Stosować do leczenia i
profilaktyki przerostu gruczołu krokowego, osłabienia odporności oraz do fitoterapii stanów
zapalnych i infekcji układu oddechowego. Ponadto jako środek wzmacniający fizycznie i
psychicznie, przeciwmiażdżycowy i przeciwzawałowy. Zażywać przez 2-3 tygodnie.
Stosować 2 razy na kwartał.
Ziołomiód można także sporządzić mieszając sok z pokrzywy z miodem lub intrakt z
pokrzywy z miodem i propolisem w podobnej proporcji. Podobnie też zażywać.

Olej pokrzywowy – Oleum Urticae: 1 część świeżej lub suchej pokrzywy (ziele) zalać 3
częściami ciepłego oleju winogronowego, makowego lub oliwy z pierwszego tłoczenia,
odstawić na 2 tygodnie. Przecedzić. Stosować do wcierania w chorą skórę, do okładów na
zmiany łuszczycowe, suche wypryski. Ponadto do kąpieli olejowych włosów po zniszczeniu
ich zabiegami fryzjerskimi (we włosy wcierać olej, trzymać 6-8 godzin, po czym zmyć w
dobrym szamponie). Takie kąpiele olejowe wskazane są także do leczenia suchego łupieżu.
Olej pokrzywowy może zastąpić mleczka kosmetyczne i kremy, posiada bowiem właściwości
natłuszczające, odżywcze, przeciwzapalne, oczyszczające i regenerujące. Zażywany doustnie
staje się źródłem fitosteroli, chlorofilu i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E, K, F).
Wskazany w leczeniu hiperandrogenizmu, miażdżycy, przerostu gruczołu krokowego, zaparć
oraz zaburzeń w wydzielaniu żółci.
Woda octowo-pokrzywowa – Aqua aceto-urticae:
Świeże ziele pokrzywy posiekać i zalać octem spożywczym lub winnym w proporcji 1:3 (1
część ziela na 3 części octu). Odstawić na 7 dni, przefiltrować. Ze świeżego lub suchego ziela
pokrzywy przygotować odwar (2 łyżki rozdrobnionego surowca na 2 szklanki wody, gotować
5 minut). Odwar pokrzywowy wymieszać z octem pokrzywowym w proporcji 1:1 (np. 100 ml
na 100 ml). Wcierać w umyte włosy. Po 1 godzinie spłukać wodą czystą. Można również
umyte włosy płukać w wodzie octowo-pokrzywowej: 100 ml na 1 l wody. Wskazania:
łupież, wypadanie włosów, łamliwość włosów, brak puszystości i połysku włosów. Woda
octowo pokrzywowa jest również dobrym środkiem do przemywania skóry trądzikowej,
łojotokowej, z wągrami, rozszerzonymi porami, zwiotczałej i zatrutej kosmetykami
syntetycznymi.

Pulvis Urticae

: wysuszone ziele, same liście lub kłącza z korzeniami zmielić na drobny

proszek. Zażywać 2-3 razy dziennie po 1/2 łyżeczki. Można wymieszać z miodem (na każde
pół łyżeczki proszku dać 1 łyżeczkę wina lub gliceryny lub wódki oraz łyżke miodu,
wymieszać. Zażywać 2-3 razy dziennie po 1 łyżce przez 2-3 tygodnie. Kuracje takie
powtarzać 1-2 razy w ciągu kwartału.

•Radix et Herba Taraxaci - Korzeń i ziele mniszka

Radix Rumicis crispae = Radix Lapathi – korzeń kobylaka

Będąc w Krośnie odwiedziłem sklep herbaciano-kawowy przy Placu Konstytucji 3 Maja.
Zaopatrzyłem się tam w rozmaite przyprawy i drożdże winiarskie, których wybór był spory.
Kupiłem tam również Kobylak – korzeń Herbapol Kraków, 2,60 zł za opak. 50 g. Oczywiście
producent nie może opisać na opakowaniu właściwości leczniczych i zastosowania kobylaka,
bowiem nie pozwalają mu na to idiotyczne ustawy polskie i unijne. Śpieszę więc z informacją
dla ludzi, zainteresowanych ziołolecznictwem i możliwościami wykorzystania tego surowca
w praktycznej fitoterapii.
Korzeń kobylaka – Radix Rumicis crispae, zwany również Radix Lapathi zawiera znaczne
ilości żelaza (0,63%), witaminy C, oksymetyloantrachinony (ok. 4%), emodynę, kwas
chryzofanowy, garbniki (ok. 5%) i szczawiany. Żelazo i garbniki działają wspólnie ściągająco
i absorbująco, natomiast antrachinony i szczawiany – przeczyszczająco. Wypadkową
antagonistycznych wpływów obu grup związków jest najczęściej brak działania
przeczyszczającego i przewaga wpływu przeciwzapalnego oraz ściągającego. U niektórych
osób po zażyciu odwaru z kobylaka występuje rozwolnienie kału. Żelazo jest przyswajalne i
działa krwiotwórczo, zwiększając poziom hemoglobiny we krwi. Kobylak wzmacnia osoby

osłabione, szczególnie z blednicą, kobiety wyczerpane obfitymi miesiączkami oraz osoby po
przebyciu chorób zakaźnych. Poprawia samopoczucie, znosi reakcje autoagresji
immunologicznej i objawy alergiczne. Jest gorzkim tonicum, poprawiającym trawienie i
przyswajanie składników pokarmowych. Wzmaga wydzielanie żółci i soku trzustkowego.
Hamuje rozwój drożdżaków i bakterii ropnych oraz beztlenowych. Korzystnie działa na
organizm gruźlików. Nie jest natomiast wskazany przy kamicy moczowej, szczególnie gdy
kamienie powstają z soli kwasu szczawiowego.
Wskazaniem do stosowania kobylaka jest anemia (niedokrwistość), zespół zimnych dłoni i
stóp (częste u młodych dziewcząt), obfite miesiączki, stany po krwawieniach i krwotokach,
choroby zakaźne, brak apetytu, rekonwalescencja, osłabienie fizyczne. Sprawdza się w
leczeniu chorób autoimmunologicznych (łuszczyca, choroby reumatyczne, toczeń, alergie,
atopowe zapalenie skóry).
Surowiec pochodzi z gatunku szczaw kędzierzawy – Rumex crispus Linne, z rodziny
rdestowatych – Polygonaceae. Roślina pospolita w naszym kraju.
Z korzenia należy przyrządzać odwar - Decoctum Rumicis crispae: 1 łyżka na 1 szklankę
wody, gotować minimum 5 minut, odstawić na 30 minut, pic 2 razy dziennie po 100 ml (1/2
szklanki) odwaru, przez 3 tygodnie. Stosować co kwartał.
W Szwajcarii szczaw kędzierzawy (ang. Curly dock, Yellow dock) znany pod nazwami:
Krauser Ampfer, Rumex crepu, Romice crespo, Fegliascha ritschada, Fegliascha tschurra.
Sproszkowanym korzeniem kobylaka czyszczono zęby, szczególnie przy krwawieniach,
stanach zapalnych dziąseł i szkorbucie (gnilcu). W tradycyjnym ziołolecznictwie kobylak
uznawany za zioło wątrobowe i skuteczne w leczeniu przewlekłych chorób skóry. Ponadto
jako środek przeciwpasożytniczy (doustnie, duże dawki odwaru) i przeciwkrwotoczny
(doustnie), wreszcie wzmacniający naczynia krwionośne. Zewnętrznie okłady z odwaru (ze
świeżego lub suchego surowca) stosowano na owrzodzenia, wypryski, trudno gojące się rany
i ropnie. Płukanki z kobylaka oraz picie odwaru usuwają nieprzyjemny zapach z ust i żołądka,
hamują rozwój drożdżaków i bakterii odpowiedzialnych za fermentacje i dekarboksylacje
aminokwasów oraz procesy gnilne. Płukanki, lewatywy, irygacje skuteczne w leczeniu
stanów zapalnych dziąseł i gardła, zapalenia pochwy, prącia, moszny, świądu odbytu.
Lewatywy z mocnego odwaru łagodzą przykre objawy hemoroidów.
Kobylaka nie podawać kobietom ciężarnym i karmiącym.

Haemostyptica

Herba Salicariae – ziele krwawnicy

Krwawnica pospolita– Lythrum salicaria L., z rodziny krwawnicowatych – Lythraceae.
Ziele krwawnicy trzeba zbierać w czasie kwitnienia, czyli od lipca do września i najlepiej
suszyć w cieniu. Surowiec zawiera garbniki (ok. 5%) i glikozyd salikarynę, fenolokwasy
(galusowy, elagowy, p-kumarowy), flawonoidy (orientyna, witeksyna), antocyjany
(malwidyna).
Krwawnica to zioło z grupy Haemostyptica, czyli środków pzeciwkrwotocznych. Stosowane
przy nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, krwawieniach z przewodu pokarmowego,
jamy nosowej; skuteczne w leczeniu biegunki na tle nieżytu jelit, ponadto polecam w nieżycie
żołądka i przy chorobie wrzodowej. Wlewki doodbytnicze z ekstraktu pomocne w terapii
guzków krwawniczych i zapaleniu odbytu. Napar i ekstrakt rozcieńczony dobry w leczeniu
zapalenia pochwy i warg sromowych, przy odparzeniach i liszajach krocza. Naparem i
rozcieńczonym ekstraktem można płukać jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych i aftach,
krwawieniach z dziąseł, paradontozie. Napar do okładów na oczy przy nadmiernym łzawieniu
i zapaleniu spojówek. Do przemywania skóry przy atopowym zapaleniu skóry,
owrzodzeniach, wypryskach sączących, trudno gojących się ranach, łojotoku, rozszerzonych

porach. Wartościowy w leczeniu trądziku różowatego z rumieniem i krostkami oraz
rozszerzonymi naczyniami włosowatymi.
Napar z ziela krwawnicy dobry na niestrawność. W naparze płukać włosy przetłuszczające
się. Surowiec opisał jeden z moich idoli – dr Fr. Oesterlen w 1861 roku.
Ziele krwawnicy znane było w medycynie pod nazwą Herba Salicariae. Stosowano także
korzeń krwawnicy – Radix Salicariae.
Proponuję wywar: 1 łyżkę surowca rozdrobnionego zalać 1 szklanką wody, doprowadzić do
wrzenia, zagotować, odstawić na 30 minut pod przykryciem, przecedzić. Doustnie 1 szklanka
naparu 1-3 razy dziennie; w nieżycie przewodu pokarmowego, ostrych zaburzeniach
trawienia 100 ml wywaru co 2-3 godziny; do płukania – co 2 godziny, do okładów na oczy
(20 minut) i przemywania oczu; do płukania włosów, przemywania skóry. Wywarem dobrze
przefiltrowanym płukać pochwę. Do odbytu można wlewać gruszką gumową powoli 150-200
ml ciepłego wywaru, zależnie od tego ile jelita przyjmą (świąd, hemoroidy, stan zapalny).
Przy hemoroidach, obrażeniach okolic narządów płciowych, stanach zapalnych pachwin –
stosować także nasiadówki, płukanki, polewanie, okłady, 3-4 razy dziennie, do wygojenia.
Wyciąg mocny z ziela krwawnicy: świeże lub suche ziele rozdrobnić. 100 g surowca zalać
150 ml alkoholu 30-40%, odstawić na 7 dni, uzyskany wyciąg zlać, a surowiec ponownie
zalać, tym razem gorącym alkoholem 40% (150 ml), pozostawić na 3 dni, przefiltrować.
Wyciągi połączyć. Doustnie przyjmować 5-10 ml wyciągu 2-3 razy dziennie. 1-2 łyżeczki
wyciągu na szklankę wody: płukanki, okłady, przemywanie.
W Polsce wystepuje także krwawnica wąskolistna – Lythrum hyssopifolia L. i krwawnica
rózgowata – Lythrum virgatum L.
Wyciąg mocny z krwawnicy można dodawać do szamponów. W tym celu wybrać w sklepie
neutralny szampon dla dzieci. Na każde 100 ml szamponu dać 50 ml wyciągu z krwawnicy.
Włosy tłuste, bez połysku, kruche, z łupieżem myć szamponem codziennie, masując włosy
szamponem przynajmniej 5 minut. Spłukać. Przez pierwszy tydzień dodatkowo spłukać w
naparze lub wywarze z ziela krwawnicy. Kuracja pomocna także przy krostach i ropniach na
skórze owłosionej.

Krwiściąg – Sanguisorba

Krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis L. oraz gatunek pokrewny krwiściąg mniejszy –
Sanguisorba minor Scop. to ciekawe rośliny lecznicze. Ziele i korzeń krwiściągu - Herba et
Radix Sanguisorbae zbieram od dawna, choć czynię to nieregularnie, bowiem nie w każdym
roku mam na nie natchnienie i zapotrzebowanie. Niedawne wędrówki w Dolinie Lubatówki w
Krośnie zaoowocowały zbiorem ziela z kłączem krwiściagu lekarskiego – Herba et
Rhizoma cum radicibus Sanguisorbae. Z łaciny, sanguis oznacza krew, sorbeo – wciągać w
siebie, wchłonąć, chłonąć. Jest w tej etymologii sporo prawdy z zakresu działania krwiściągu.
Działa on bowiem ściągająco, absorbująco i obkurczająco na naczynia krwionośne przez co
hamuje krwawienia. Zażywany kilkanaście dni zmniejsza krwawienia miesiączkowe, hamuje
krwawienia z żylaków, owrzodzeń żylakowatych, hemoroidów, zatrzymuje krwiomocz.
Przyspiesza gojenie ran na skórze i błonach śluzowych, przez co powinien być zalecany w
leczeniu choroby wrzodowej. Doskonale leczy nieżyty przewodu pokarmowego (żołądka i
jelit). Okłady z odwaru krwiściągowego na oczy hamują nadmierne łzawienie, zmniejszają
obrzęk powiek i gałki ocznej oraz ściągają wysięk i ropę przy infekcjach oraz stanach
zapalnych. Włosy płukane w odwarze z krwiściągu mniej przetłuszczają się, znika łupież
łojotokowy, włosy stają się puszyste i lśniące. Irygacje i nasiadówki w odwarze z krwiściągu
czynione na narządy płciowe hamują stan zapalny, wspomagają leczenie upławów, świądu i
przyspieszają gojenie nadżerek oraz wyprysków, zwłaszcza mokrych. Stopy i dłonie moczone
w odwarze z krwiściągu mniej się pocą, a wyprysk potnicowy znika (drobne, swędzące
pęcherzyki wypełnione cieczą). Lewatywy z odwaru (100-150 ml) pomagają w leczeniu

świądu i hemoroidów odbytu. Przemywanie skóry odwarem z krwiściągu hamuje wydzielanie
łoju i odkaża jej powierzchnię. W stanach zapalnych gardła i jamy ustnej (np. dziąseł, języka)
zalecam płukanki z mocnego odwaru krwiściągowego kilka razy dziennie.
Krwiściąg lekarski znany był dawnym fitoterapeutom: Lonicerus i Matthiolus w XVI wieku
stosowali tę roślinę jako środek krwiotamujący, powstrzymujący nadmierne krwawienia
miesiączkowe i przeciwko czerwonce. Zwinger (XVII wiek) stosował krwiściąg w razie
krwawień wewnętrznych. np. w przebiegu chorób płuc. Leclerc (XX wiek) zalecał krwiściąg
w leczeniu dyzenterii pełzakowej, biegunki i zapalenia jelit.

Oczar – Hamamelis; liść i kora oczaru – Folium et Cortex Hamamelidis

Oczar wirginijski (ang. Witch Hazel) – Hamamelis virginiana L. (oczarowate –
Hamamelidaceae) jest krzewem lub drzewem dorastającym do 10 m wys. Naturalnie
występuje w Ameryce Północnej. Jest uprawiany w wielu krajach Europy i Azji. Surowcem
leczniczym jest kora, gałązki i liście – Cortex, Frons, Folium Hamamelidis. W handlu
znajdują się również woda oczarowa – Aqua Hamamelidis (Hamameliswasser, Hamamelis
Water, Liquor Hamamelidis), wyciągi z oczaru o różnej koncentracji – Extractum
Hamamelidis, nalewka oczarowa – Tinctura Hamamelidis oraz sproszkowane lub krojone
suche organy oczaru.
Liście oczaru (niem./szwajc. Hamamelisblätter; franc. Feuille d’hamamelis, ital. Foglia di
amamelide) są zasobne w garbniki (8-10%): hamamelitanina, digallyhamameloza,
gallotaniny; proantocyjanidyny; wolny kwas galusowy, chinowy, kawowy; saponiny, cholinę,
żywice, flawonoidy (kwercetyna, kemferol, astragalina, kwercytryna, afzelina, mirycytryna),
olejek eteryczny (ok. 0,5%) zawierający n-heksen-2-al, heksenol, alfa- i beta-ionony, safrol,
seskwiterpeny.
Kora Hamamelis (niem./szwajc. Hamamelisrinde; ang. Hamamelis Bark) zawiera wolny
kwas galusowy, garbniki ok. 10% /8-12%/ (hamamelitanina 4-7%, d-galokatechina, galusan l-
epikatechiny, l-epigalokatechina); saponiny, tłuszcz (0,6%), woski, olejek eteryczny (ok.
0,5%), żywice.
Działanie: ściągające, przeciwwysiękowe, przeciwkrwotoczne miejscowo,
przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne; uszczelniające i wzmacniające
naczynia krwionośne; obkurczające naczynia krwionośne; ochronne na miąższ wątroby,
detoksykacyjne. In vitro wodno-alkoholowe ekstrakty hamują proliferację komórek
tumorowych. Liście działają żółciopędnie i bakteriostatycznie oraz pobudzają regenerację
komórek wątrobowych. Kora oczaru również prezentuje te właściwości, ale słabsze,
natomiast niewątpliwie – silniejsze ściągające. Wykazano właściwości antywirusowe oczaru.
Kwasy fenolowe, garbniki i proantocyjanidyny wymiatają wolne rodniki i nadtlenki
(aktywność antyrodnikowa i antyoksydacyjna).
Wskazania: nieżyt i stan zapalny żołądka i przełyku; choroba wrzodowa, polipy przewodu
pokarmowego; nieżyt jelita cienkiego i grubego, brodawczaki i owrzodzenia jelita grubego;
zespół jelita drażliwego; hemoroidy; biegunka nieznanego pochodzenia; krwiomocz, stany
zapalne nerek i pęcherza moczowego; ropomocz; niewydolność wątroby; uszkodzenia
miąższu wątroby (toksyczne, bakteryjne, wirusowe).
Zewnętrznie: przeciwzapalne, ściągające, antyseptyczne, przyspieszające gojenie ran i
wyprysków. Mocne odwary i gęste ekstrakty wodne – do lewatyw doodbytniczych przy
zapaleniu odbytu, hemoroidach, świądzie; do irygacji pochwy przy stanach zapalnych,
świądzie. Ekstrakty gęste i suche wchodzą w skład czopków doodbytniczych i globulek
dopochwowych stosowanych przy stanach zapalnych, nadżerkach, owrzodzeniach, świądzie,
infekcjach. Utarte na papkę liście lub suszone zmielone liście roztarte z wodą służą do

sporządzania maseczek leczniczych przy teleangiektazjach, trądziku różowatym i
młodzieńczym, skłonnościach do łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry. Kremy, żele i
maści na nalewce 1:3 lub ekstrakcie gęstym z oczaru – do leczenia ran, oparzeń, wyprysków,
owrzodzeń, żylaków i pielęgnowania skóry trądzikowej oraz łojotokowej. Włosy płukane w
odwarze lub wodzie z dodatkiem ekstraktu oczarowego – mniej przetłuszczają się, nabierają
ładnego odcienia, a łupież tłusty zanika. Odwarem i rozcieńczona nalewką 1:5 (1 łyżeczka lub
łyżka nalewki na szklankę wody) można płukać jamę ustna i gardło przy pleśniawkach,
krwawieniach z dziąseł, paradontozie, po usunięciu zęba, przy anginie i kandydozie (np. po
zażywaniu antybiotyków).
W kosmetologii i kosmetyce wyciąg z liści, gałązek lub kory oczaru stanowi składnik
preparatów obkurczających nadmiernie rozszerzone pory i naczynia krwionośne włosowate.
Preparaty oczarowe zalecane są w pielęgnowaniu i leczeniu skóry łojotokowej, zwiotczałej,
trądzikowej, z dermatozami i atopowym zapaleniem skóry, skłonnej do wyprysków i
teleangiektazji. Preparaty z ekstraktem oczarowym zmniejszają obrzęk skóry, hamują
wydzielanie potu i łoju, dają efekt pojędrnienia skóry. Wpływają też przeciwdrobnoustrojowo
i przeciwzapalnie. Serum, żele i maści zawierające wyciąg z oczaru zmniejszają obrzęk
powiek, niwelują worki i cienie pod oczami. Woda oczarowa (destylat ze świeżych liści i
gałązek Hamamelis) zastosowana do przemywania twarzy i oczu efektywnie zmniejsza stan
zapalny, łojotok, nadmierne łzawienie i przyspieszają objawy przemęczenia skóry i oczu.
W Niemczech, Austrii i Szwajcarii dostępny jest w handlu Hamamelis-Destillat, który
powstaje przez destylację z parą wodną wywarów ze świeżych organów oczaru, najczęściej
samych liści lub ulistnionych gałązek. Taki destylat zawiera 0,01-0,02% olejku eterycznego.
Głównym komponentem są alkohole alifatyczne (40%), alifatyczne estry (15%), związki
karbonylowe (25%) /acetyloaldehyd, n-hex-2-enal, beta-ionon/. Taki destylat oczarowy
stosuje się do przemywania oczu i skóry, do płukania jamy ustnej. Jeśli zawiera alkohol jako
stabilizator i konserwant należy ją rozcieńczyć przed użyciem w proporcji 1:1-1:3, zależnie
od potrzeby. Destylat oczarowy konserwowany alkoholem stosowany jest do przemywania
skóry w stanie nierozcieńczonym, np. zmiany trądzikowe, wypryski, oparzenia, owrzodzenia.
W Pharmacopoea Helvetica VI: Folium Hamamelis – nie mniej niż 8% garbników; popiół –
nie więcej niż 7%/1 g; oficjalny preparat Extractum hamamelidis fluidum.
Fałszerstwa. Surowiec (ulistnione gałązki i liście oczaru) może być fałszowany lub
rozcieńczany pędami i liśćmi leszczyny, na co zwracają uwagę monografie szwajcarskie.
W British Pharmacopoeia 2009 r.: liść oczaru Hamamaleis virginiana L. - Hamamelis Leaf
– nie mniej niż 3% garbników w przeliczeniu na pirogalol C6H6O3 – m.cz. 126,1; wilgotność
– maksymalnie 10%; popiół – maksymalnie 7%.
Liść oczaru – Hamamelidis Folium jest w Farmakopei Europejskiej 5 (minimum 3%
garbników), natomiast kora oczaru – Hamamelisrinde = Hamamelidis Cortex jest w
Deutscher Arzneimittel Codex z 2004 r. (nie mniej niż 4% garbników).
Otrzymywanie wody oczarowej – Aqua Hamamelidis: 1000 g świeżych liści lub ulistnionych
gałązek rozdrobnionych zalać 2 l wody i 160 ml spirytusu 90%. Macerować 24 godziny,
następnie oddestylować 1000 ml cieczy. Uzyskany destylat jest bezbarwną i klarowną (lub
prawie klarowną) cieczą o przyjemnym aromacie i smaku.
Ekstrakty z oczaru. Świeży lub suchy rozdrobniony surowiec zalać alkoholem 40-60%,
macerować 7 dni, przefiltrować. Proporcje: 1 część surowca rozdrobnionego na 3 części
alkoholu. Ekstrakt jest brunatny lub brązowy. Można stosować do wyrobu domowych
kosmetyków i leków (maści, mleczka, zawiesiny na żółtku z jaj). Doustnie zażywać po 3 ml 3
razy dziennie. Nadaje się do pędzlowania zmian na skórze i błonach śluzowych. Maść można
sporządzić na smalcu, maśle lub lanolinie. Do leczenia oparzeń i owrzodzeń, odleżyn –
mieszać z olejem lnianym (1 część ekstraktu na 5 części oleju), tranem, pastą cynkową,
maścią tranową lub z witaminą A lub olejem rokitnikowym (1:5).

Odwar oczarowy – Decoctum Hamamelidis: 1-2 łyżki rozdrobnionego surowca zalać 1
szklanką wody; gotować 10 minut na wolnym ogniu i pod przykryciem. Odstawić na 20
minut, przecedzić. Stosować zewnętrznie lub doustnie. Wypić 1-2 szklanki odwaru dziennie,
podzielone na porcje. Przy nieżytach przewodu pokarmowego przyjmować częściej, ale w
małych dawkach.
Dawne oficjalne nalewki oczarowe – Tinctura Hamamelidis były sporządzane na alkoholu
60%: 1 część surowca na 5 części etanolu 60%. Dawka 5 ml 2-4 razy dziennie, ponadto
zewnętrznie.

•Folium et Cortex Hamamelidis - liść i kora oczaru
•Herba Millefolii – ziele krwawnika

•Folium Juglandis - liść orzecha włoskiego

Kasztanowiec – Aesculus w fitoterapii

Kasztanowiec zwyczajny – Aesculus hippocastanum L. zaliczany jest do rodziny
Hippocastanaceae, czyli kasztanowcowatych. Z drzewa tego pozyskiwane jest do celów
leczniczych kora – Cortex, owoc – Fructus, nasienie – Semen, kwiat – Flos, liść – Folium,
pączek – Gemmae oraz gałązki – Turio Hippocastani.
Niedojrzałe owoce (owocnia z nasieniem łącznie) zbierane powinny być w lipcu. Nasiona, po
odjęciu kolczastej owocni zbierane są w pełni dojrzałości. Kwiaty zbierane powinny być w
początkach i w czasie kwitnienia. Korę można zbierać wiosną lub jesienią z młodych gałązek.
Pędy 1-roczne najlepsze są wiosną, wraz z pączkami. Pączki najwartościowsze są na
przedwiośniu i wiosną. Liście bogate w witaminę K należy zbierać w maju i czerwcu.
Surowce nie wolno suszyć w temperaturze powyżej 50 stopni C. Kwiaty i liście wrażliwe są
na światło, dlatego suszyć je w półmroku.
Ze świeżych pączków i pędów po rozdrobnieniu (zmieleniu) sporządza się cenny intrakt.
Także ze świeżych niedojrzałych owoców można przygotować intrakt.
W sprzedaży znajdują się: kwiat, kora i intrakt z kasztanowca – Flos, Cortex et Intractum
Hippocastani. Spośród gotowych prostych preparatów z kasztanowca wyróżnić można:
1.Tabletki, kapsułki, drażetki zawierające określoną ilość składników czynnych z
kasztanowca (standaryzowane na zawartość escyny), np. Aescin (tabl. zawierające 20 mg
escyny), Esceven (tabl. zawierające 2,5 mg escyny), Venotonin (kapsułki zawierające 20 mg
escyny), Venoplant (tabletki zawierające 50 mg escyny), Venastat (kaps. zawierające 50 mg
escyny), Reparil (draż. zawierające 20 i 40 mg escyny), Aesculaforce (tabl. powl. zawierające
20 mg escyny).
2.Żele, maści z reguły standaryzowane na zawartość escyny, np. żel kasztanowcowy Gemi,
Aescin, Esceven, Flogencyl, Sapoven, Venitan, Vescin.
3.Ampułki, np. Reparil – amp. 5 mg escyny.
Już z powyższych opisów wynika, że zawartość składników czynnych podawana jest w
przeliczeniu na escynę.
Do składników kasztanowca należą:
1.Liście i pączki: kumaryny (eskulina, fraksyna, fraksetyna, eskuletyna, skopolina,
skopoletyna), żywica bogata w terpeny, fitochinon (witamina K), flawonoidy (kwercetyna,
kwercytryna, kemferol, rutyna, astragalina), garbniki, alantoina, kwas alantoinowy, saponiny
oleananu (pączki i młodziutkie liście), małe ilości katechin.

2. Kora, pędy, nasiona, owoce: saponiny oleananu 3-6%, pędy i kora około 3%, nasiona i
owoce powyżej 4% (nawet 13%); garbniki, kumarynowce (do 5%): eskulina, fraksyna,
skopoletyna; flawonoidy (kwercetyna, kemferol, kwercytryna); kwasy: octowy, masłowy,
izomasłowy, tyglinowy, angelikowy, glukuronowy, kumarowy); flawony 0,15%.
Składnikami czynnymi kasztanowca są przede wszystkim saponiny i kumaryny z
flawonoidami:
Eskulosaponina dająca po hydrolizie escygeninę C

30

H

48

O

5

, kwas glikuronowy, pentozę i

glukozę.
Glikozydy flawonowe: eskulina C

15

H

16

O

9

, dająca po hydrolizie eskuletynę C

9

H

6

O

4

i

glukozę, kwercytryna C

21

H

22

O

11

, dająca po hydrolizie kwercetynę C

15

H

12

O

7

i ramnozę;

fraksyna C

16

H

18

O

10

, dająca po hydrolizie fraksetynę C

10

H

8

O

5

i glukozę.

Wyciągi z liści kasztanowca zwiększają krzepliwość krwi i wzmacniają oraz uszczelniają
naczynia krwionośne, pobudzają regenerację tkanek, np. gojenie ran. Wykazują silne
właściwości przeciwzapalne.
Wskazania: obniżona krzepliwość krwi, kruchość i przepuszczalność naczyń krwionośnych.
Stan zapalny gałki ocznej i spojówek. Stany zapalne skóry. Trudno gojące się rany.
Preparaty:
1.Napar: 1 łyżkę liści zalać 1 szklanką wrzącej wody, przykryć, odstawić na 20-30 minut,
przecedzić. Pić 4 razy dziennie po 1 szklance przez 3-4 tygodnie.
2.Sproszkowane liście: liście wysuszyć i zmielić na proszek. Zażywać 3 razy dziennie po pół
łyżeczki, dobrze popić.
3.Miód kasztanowcowy: na każdą łyżeczkę sproszkowanych liści kasztanowca lub świeżych
zmielonych liści kasztanowca dać 1 łyżkę czubatą miodu, 1 łyżeczkę świeżych lub suchych
liści pokrzywy oraz 1 łyżeczkę gliceryny lub wódki (piołunówkę = absyntówkę lub
orzechówkę), wymieszać. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce przez 1 miesiąc. Stosować przy
osłabionych naczyniach krwionośnych, obniżonej krzepliwości, nadmiernym
miesiączkowaniu, blednicy, osłabieniu ogólnym i gruźlicy.
Wyciągi z pędów i kory kasztanowca działają ściągająco, przeciwzapalnie, antyseptycznie,
przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo, przeciwbiegunkowo, silnie żółciotwórczo i
żółciopędnie, pobudzająco na wydzielanie soku żołądkowego, odkażająco i pobudzająco na
gojenie ran, owrzodzeń, oparzeń, wyprysków.
Wskazania: stany zapalne naczyń krwionośnych, wysięki zapalne okołonaczyniowe, stany
zapalne przewodu pokarmowego, zatrucia, choroby alergiczne, stany zapalne stawów,
artretyzm, reumatyzm. Zewnętrznie: kontuzje sportowe, stany zapalne stawów, kaletek,
krwiaki, wybroczyny, stany zapalne siatkówki, naczyniówki, białkówki i spojówek.
Kora kasztanowca długotrwale stosowana do płukania włosów leczy łupież, nadaje włosom
wytrzymałość, zapobiega łysieniu, likwiduje siwiznę. Mocny odwar z kory kasztanowca
ładnie i naturalnie zabarwia włosy na brązowy kolor.
Preparaty:
Odwar: 1 łyżkę zmielonych pędów lub kory zalać 1 szklanka wody, gotować 5 minut (do
barwienia i wzmacniania włosów: 20-30 minut), odstawić na 20 minut, przecedzić. Uzupełnic
brakującą ilość wody. Pić 3-4 razy dziennie po ½ szklanki przez 1-6 miesięcy. Po 1-2
miesiącach zrobić przerwę w kuracji na 1-2 tygodnie, po czym leczenie kontynuować.
Okłady (gaza, pieluchy namoczone w odwarze, waciki) nakładać na chore miejsca (w tym
oczy) na 30-45 minut; stosować co 6 godzin.
Intrakt: 100 g młodych i świeżo zmielonych pędów kasztanowca zalać 500 g gorącego wina
lub alkoholu 30-40%, odstawić na 7-10 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 5-10
ml (na wódce) lub 10-15 ml (na winie). Stosować również zewnętrznie do okładów i
przemywania.
Pączki kasztanowca stosowane są do wyrobu intraktu, syropu, nalewki i naparu. Działają

przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, wykrztuśnie, moczopędnie, odtruwająco, regenerująco,
przeciwzakrzepowo i wzmacniająco na śródbłonki naczyń krwionośnych. Hamują rozwój
miażdżycy. Wyraźnie pobudzają regenerację tkanek. Szczególnie dobrze wpływają na
elastyczność skóry. Leczą stany zapalne przewodu pokarmowego i układu oddechowego.
Nadają się do kuracji „czyszczących krew”.
Napar: 1 łyżkę rozdrobnionych świeżych lub suchych pączków zalać 1 szklanką wrzącej
wody lub mleka. Odstawić na 15 minut, przecedzić. Osłodzić miodem. Pić 2 razy dziennie po
1 szklance przez 2-3 tygodnie. W przypadku stanów zapalnych układu oddechowego: ½
szklanki naparu z miodem 4 razy dziennie przez 1-2 tygodnie.
Intrakt: 100 g świeżych lub suchych pączków zalać 300 g gorącego wina lub alkoholu 30-
40%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Można osłodzić miodem lub sokiem owocowym
(najlepiej żurawinowym, różanym, rokitnikowym, berberysowym, głogowym, kalinowym lub
jarzębinowym). Zażywać 2 razy dziennie po 10-15 ml.
Wyciągi z kwiatostanu są bogate we flawonoidy. Uszczelniają i wzmacniają naczynia
krwionośne, wzmagają diurezę, wspomagają odtruwanie organizmu, reguluja przemianę
materii, hamują stany zapalne w organizmie, poprawiają krążenie mózgowe, obwodowe i
wieńcowe. Hamują rozwój miażdżycy.
Zalecany jest intrakt z kwiatów oraz napar. Polecam intrakt kwiatowy sporządzony na
winie wytrawnym (100 g świeżych kwiatów zalać 500 g gorącego wina). Taki intrakt można
zażywać 2 razy dziennie po 15 ml lub 1 raz dziennie po małym kieliszeczku na dobrze
krążenie krwi. Napar z 1 łyżki kwiatów na 1 szklankę wrzątku pić 2 razy dziennie po 200 ml
przez 3-4 tygodnie.
Intrakt z niedojrzałych owoców lub dojrzałych rozdrobnionych nasion (1:5) zażywać 2
razy dziennie po 5-10 ml przez 2-6 miesięcy. Stosować również do okładów i wcierania,
podobnie jak gotowy żel, krem, czy maść.
Wyciągi z niedojrzałych owoców i dojrzałych nasion służą do leczenia obrzęków
pooperacyjnych, pourazowych, zaburzeń krążenia żylnego kończyn i mózgu, żylaków
kończyn i odbytu (hemoroidów). Podawane są w przypadku udaru, obrzęku mózgu, w stanach
zapalnych żył, przy zakrzepach, zawałach, w profilaktyce zakrzepicy. Wyciągi z owoców i
nasion zmniejszają przepuszczalność ścian naczyń, przywracają elastyczność naczyniom
krwionośnym, poprawiają krążenie obwodowe, mózgowe i wieńcowe. Usprawniają krążenie
krwi w skórze. Przyśpieszają resorpcję płynów surowiczych w miejscu obrzęku. Hamują stan
zapalny oraz odczyn alergiczny.
Dawkowanie preparatów standaryzowanych na zawartość escyny: 40 mg escyny 3 razy
dziennie po jedzeniu przez 2-3 miesiące, następnie 40 mg escyny 2 razy dzienie.
Należy pamiętać, że liście kasztanowca zwiększają krzepliwość krwi. Natomiast pączki,
owoc, nasiona kasztanowca zapobiegają powstawaniu zakrzepów (działanie
przeciwzakrzepowe).
W razie wystąpienia nudności przy zażywaniu preparatów z owoców kasztanowca –
zmniejszyć dawkę, stosować po jedzeniu lub też z dodatkiem kropli miętowych albo nalewki
melisowej.
W leczeniu zapalenia odbytnicy, stanów zapalnych hemoroidów stosować delikatne lewatywy
z odwaru z kory, niedojrzałych owoców lub nasion kasztanowca, z pędów kasztanowca, albo
też gęsty wyciąg wodny w formie małych wlewów doodbytniczych (15 ml). W warunkach
domowych można to uczynić za pomocą strzykawki zakończonej elastycznym wężykiem lub
małej gruszki do lewatywy.

Antipiretica

•Cortex Cinchonae = Cortex Chinae - kora chinowa

•Flos Helianthi – kwiat słonecznika

•Fructus oxycocci – owoc żurawiny