11

Sprawdzian wiedzy i umiejętności z działu

Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

Zakres rozszerzony. Grupa A

1. Poniżej wypisano niektóre czynniki glebotwórcze. Uzupełnij wiersz, dopisując dwa czynniki,

które nie zostały uwzględnione.

[1 p.]

rzeźba terenu, klimat, stosunki wodne, czas, działalność człowieka,

...……….........................................................…………., ……….........................................................…………....

2. Podaj dwie cechy następujących formacji roślinnych:

[2 p.]

sawanna:

a)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................
tajga:

b)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

3. Podaj dwie przyczyny, które spowodowały, że na pustyniach występuje mała liczba gatun-

ków zwierząt.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

4. Poniżej wypisano zwierzęta żyjące w różnych obszarach świata. Wybierz nazwy trzech zwie-

rząt, które występują w lasach równikowych, odpowiednie oznaczenia literowe wpisz

w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[1 p.]

żyrafy

A.

tapiry

B.

lisy

C.

małpy

D.

leniwce

E.

słonie

F.

Odpowiedź: ………, ………, ………

5. Na mapie zaznaczono występowanie jednej z formacji roślinnych świata. Rozpoznaj ją i wpisz

jej nazwę poniżej.

[1 p.]

0°

40°

80°

40°

80°

0°

80°

40°

80°

40°

80°

40°

0°

160°

80°

40°

120°

160°

120°

Formacja roślinna: ...............................................................................................................................

12

6. Opisz na dwóch przykładach wpływ klimatu na tworzenie się profilu glebowego.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

7. W niektórych regionach świata wpisano na mapie cyfry od 1 do 3. Określ typ gleby, który wy-

stępuje na obszarach oznaczonych tymi numerami.

[2 p.]

%•

)%•

-%•

)%•

-%•

%•

-%•

)%•

-%•

)%•

-%•

)%•

%•

&+%•

-%•

)%•

&'%•

&+%•

&'%•

0°

40°

80°

40°

80°

0°

80°

40°

80°

40°

80°

40°

0°

160°

80°

40°

120°

160°

120°

............................................................................................................................................................

3. .......................................................................................................................................................

4. .......................................................................................................................................................

8. Przedstaw dwie zmiany, jakie wywołuje działalność człowieka w hydrosferze.

[1 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

9. Poniższy schemat przedstawia sposób powstawania określonego typu gleby. Przeanalizuj

schemat i wpisz nazwę gleby, której on dotyczy.

[1 p.]

duży kąt padania promieni słonecznych  wysoka temperatura powietrza 



bardzo bujny rozwój roślinności  obumieranie materii organicznej 



szybki proces mineralizacji materii organicznej  powstanie gleby

Nazwa gleby: ......................................................................................................................................

10. Opisz na dwóch przykładach, na czym polega przystosowanie roślin i zwierząt do klimatu

w lesie równikowym.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

13

11. Przedstaw trzy problemy, z jakimi spotyka się człowiek w zagospodarowaniu gospodarczym

Niziny Zachodniosyberyjskiej.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

3. .......................................................................................................................................................

12. W którym podpunkcie prawidłowo ułożono kolejność stref glebowych od północy ku połu-

dniu? Właściwe oznaczenie literowe wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[1 p.]

makia, step, sawanna, las równikowy

a)

las podzwrotnikowy, tundra, tajga, pustynie

b)

step, sawanna, las podzwrotnikowy, las równikowy

c)

tajga, makia, pustynia, sawanna

d)

Odpowiedź: ………

13. Uzupełnij brakujące elementy tabeli ilustrującej współzależność między elementami środo-

wiska przyrodniczego. Wykorzystaj niżej zamieszczone dane.

[2 p.]

Klimat

Szata roślinna

Gleby

prerie

subpolarny

cyprysy, pinie, oleandry

Klimaty: zwrotnikowy suchy, umiarkowany ciepły kontynentalny, podzwrotnikowy śródziemnomorski, równiko-

wy wybitnie wilgotny
Roślinność: sukulenty, halofity; mchy, porosty; heban, mahoń

Gleby: bielicowe, tundrowe, cynamonowe, czarnoziemy

14. Wymień:

[2 p.]

dwa czynniki, które sprzyjają erozji wietrznej gleb:

a)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................
dwie propozycje działań człowieka, które mogą zapobiegać temu procesowi:

b)

[2 p.]

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

15. Poniżej zapisano nazwy różnych gazów. Niektóre z nich powodują wzrost efektu cieplarnia-

nego. Wypisz nazwy dwóch, które przyczyniają się do powstania tego zjawiska.

[1 p.]

para wodna, tlen, freon, dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon

Odpowiedź: ……………............................................…………, ...................................................................

16. W każdym z podpunktów podkreśl element, który nie spełnia kryterium przyporządkowa-

nia.

[2 p.]

step, campos, pampa, prerie

•

czarna ziemia, czarnoziem, mady, rędziny

•

kserofity, epifity, efemery, sukulenty

•

14

17. Poniżej zamieszczono informacje na temat pięter roślinnych w Tatrach i Himalajach. Podaj

dwie różnice między roślinnością tych gór.

[2 p.]

Tatry

Nazwa piętra roślinnego

Wysokość w m n.p.m.

Gatunki roślin

pogórze

300–700

pola uprawne

regiel dolny

700–1200

lasy bukowo-jodłowe

regiel górny

1200–1550

świerki, jarzębiny, limby

kosodrzewina

1550–1800

krzewy kosodrzewiny, limby

hale

1800–2300

roślinność trawiasta

turnie

powyżej 2300

porosty, mchy

Himalaje

Nazwa piętra roślinnego

Wysokość w m n.p.m.

Gatunki roślin

wilgotne lasy tropikalne

poniżej 1000

palmy, mahoniowce, hebanowce

wiecznie zielone lasy
zwrotnikowe

1000–2000

bambusy, palmy, drzewiaste paprocie

górskie lasy liściaste

2000–3000

dęby, magnolie, kasztanowce, klony, wawrzyny

lasy iglaste

3000–3500

sosny, cedry himalajskie

zarośla różaneczników

3500–4000

różaneczniki, karłowate jałowce

łąki górskie

4000–5000

roślinność trawiasta

wieczne śniegi, lodowce

powyżej 5000

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

18. Podanym typom gleb przyporządkuj obszary ich występowania. Właściwe oznaczenia litero-

we wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[2 p.]

bielicowe

a)

cynamonowe

b)

kasztanowe

c)

żółtoziemy i czerwonoziemy

d)

Kazachstan

A.

Kanada

B.

Hiszpania

C.

Francja

D.

Wietnam

E.

Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………, d) ………

19. Wiele milionów ludzi na świecie może mieć kłopoty ze zdrowiem z powodu zanieczyszczo-

nego powietrza. Zaproponuj dwa działania, jakie można podjąć w celu zmniejszenia tego

problemu.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

15

20. Podane określenia ułóż w logicznej kolejności, uzupełniając schemat przedstawiający zależ-

ności w środowisku przyrodniczym tajgi.

[2 p.]

Liście zredukowane do postaci igieł

1.

Niskie temperatury powietrza

2.

Mało żyzna gleba bielicowa

3.

Silnie zakwaszone podłoże

4.

Łatwo wypłukiwane są związki mineralne

5.

Krótki okres wegetacji

6.

1

21. Porównaj środowisko stepu i sawanny. Wypisz dwa podobieństwa między tymi formacjami

roślinnymi.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

22. Rozpoznaj typy gleb opisanych w punktach a–c. Wykorzystaj nazwy podane niżej. Właściwe

cyfry wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[2 p.]

Płytkie z powodu występowania wieloletniej zmarzliny, na podłożu ubogiej roślinności

a)

Średnio żyzne na podłożu gliny, pod roślinnością lasów liściastych

b)

Astrefowe, na podłożu wapieni

c)

Gleby:

czarnoziemy

1.

rędziny

2.

mady

3.

brunatne

4.

tundrowe

5.

Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………

16

Sprawdzian wiedzy i umiejętności z działu

Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

Zakres rozszerzony. Grupa B

1. Poniżej wypisano niektóre czynniki glebotwórcze. Uzupełnij wiersz, dopisując dwa czynniki,

które nie zostały uwzględnione.

[1 p.]

stosunki wodne, skała macierzysta, czas, świat organiczny, działalność człowieka,

……………..............................…………, ……………..............................…………

2. Wypisz po dwie cechy następujących formacji roślinnych:

[2 p.]

roślinność śródziemnomorska:

a)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................
półpustynia i pustynia:

b)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

3. Podaj dwie przyczyny, które spowodowały, że na terenie tundry występuje mała liczba ga-

tunków zwierząt.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

4. Poniżej wypisano zwierzęta żyjące w różnych obszarach świata. Wybierz nazwy trzech zwie-

rząt, które występują na sawannie. Odpowiednie oznaczenia literowe wpisz w miejscu

przeznaczonym na odpowiedź.

[1 p.]

żyrafy

A.

sarny

B.

rysie

C.

nosorożce

D.

słonie

E.

sobole

F.

Odpowiedź: ………, ………, ………

5. Na mapie zaznaczono występowanie jednej z formacji roślinnych świata. Rozpoznaj ją i wpisz

jej nazwę poniżej.

[1 p.]

0°

40°

80°

40°

80°

0°

80°

40°

80°

40°

80°

40°

0°

160°

80°

40°

120°

160°

120°

Formacja roślinna: ...............................................................................................................................

17

6. Opisz na dwóch przykładach wpływ rzeźby terenu na tworzenie się profilu glebowego.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

7. W niektórych regionach świata wpisano na mapie cyfry od 1 do 3. Określ typ gleby, który

występuje na obszarach oznaczonych tymi numerami.

[2 p.]

%•

)%•

-%•

)%•

-%•

%•

-%•

)%•

-%•

)%•

-%•

)%•

%•

&+%•

-%•

)%•

&'%•

&+%•

&'%•

%•

)%•

-%•

)%•

-%•

%•

-%•

)%•

-%•

)%•

-%•

)%•

%•

&+%•

-%•

)%•

&'%•

&+%•

&'%•

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

3. .......................................................................................................................................................

8. Przedstaw dwie zmiany, jakie wywołuje działalność człowieka w litosferze.

[1 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

9. Poniższy schemat przedstawia sposób powstawania określonego typu gleby. Przeanalizuj

schemat i wpisz nazwę gleby, której on dotyczy.

[1 p.]

woda z topniejącego śniegu  rozwój traw  gorące i suche lato  obumieranie materii organicznej 



rozkład materii organicznej i odkładanie jej w postaci próchnicy  powstanie gleby

Nazwa gleby: ......................................................................................................................................

10. Opisz na dwóch przykładach, na czym polega przystosowanie roślin i zwierząt do klimatu na

pustyni.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

18

11. Przedstaw trzy problemy, z jakimi spotyka się człowiek w zagospodarowaniu Kotliny Kongo.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

3. .......................................................................................................................................................

12. W którym punkcie prawidłowo ułożono kolejność formacji roślinnych od północy ku połu-

dniu? Właściwe oznaczenie literowe wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[1 p.]

las równikowy, sawanna, pustynie, las iglasty

a)

tajga, las liściasty, pustynie, sawanna

b)

tajga, makia, las liściasty, sawanna

c)

tundra, step, tajga, las równikowy

d)

Odpowiedź: ………

13. Uzupełnij brakujące elementy tabeli ilustrującej współzależność między elementami środo-

wiska przyrodniczego. Wykorzystaj niżej zamieszczone dane.

[2 p.]

Klimat

Szata roślinna

Gleby

bielicowe

mahoń, kauczukowiec

podrównikowy

Klimaty: umiarkowany chłodny, umiarkowany ciepły kontynentalny, podzwrotnikowy śródziemnomorski, rów-

nikowy wybitnie wilgotny
Roślinność: świerki, sosny, jodły; mchy, porosty; baobaby, akacje, trawy; sukulenty, halofity

Gleby: laterytowe (ferralitowe), cynamonowe, czarnoziemy, czerwonobure

14. Wymień:

[2 p.]

dwa czynniki, które sprzyjają erozji wodnej gleb:

a)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

dwie propozycje działań człowieka, które mogą zapobiegać temu procesowi:

b)

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

15. Poniżej zapisano nazwy różnych gazów. Niektóre z nich powodują powiększenie dziury ozo-

nowej. Wypisz nazwy dwóch, które przyczyniają się do powstania tego zjawiska.

[1 p.]

para wodna, tlen, freon, dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon

Odpowiedź: ……………............................................…………, ...................................................................

16. W każdym z podpunktów podkreśl element, który nie spełnia kryterium przyporządkowa-

nia.

[2 p.]

grab, wiąz, heban, jesion

•

brunatna, bagienna, cynamonowa, laterytowa

•

słoń, emu, koala, pies dingo

•

19

17. Poniżej zamieszczono informacje na temat pięter roślinnych w Tatrach i Himalajach. Podaj

dwa podobieństwa między roślinnością tych gór.

[2 p.]

Tatry

Nazwa piętra roślinnego

Wysokość w m n.p.m.

Gatunki roślin

pogórze

300–700

pola uprawne

regiel dolny

700–1200

lasy bukowo-jodłowe

regiel górny

1200–1550

świerki, jarzębiny, limby

kosodrzewina

1550–1800

krzewy kosodrzewiny, limby

hale

1800–2300

roślinność trawiasta

turnie

powyżej 2300

porosty, mchy

Himalaje

Nazwa piętra roślinnego

Wysokość w m n.p.m.

Gatunki roślin

wilgotne lasy tropikalne

poniżej 1000

palmy, mahoniowce, hebanowce

wiecznie zielone lasy
zwrotnikowe

1000–2000

bambusy, palmy, drzewiaste paprocie

górskie lasy liściaste

2000–3000

dęby, magnolie, kasztanowce, klony, wawrzyny

lasy iglaste

3000–3500

sosny, cedry himalajskie

zarośla różaneczników

3500–4000

różaneczniki, karłowate jałowce

łąki górskie

4000–5000

roślinność trawiasta

wieczne śniegi, lodowce

powyżej 5000

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

18. Podanym typom gleb przyporządkuj obszary ich występowania. Właściwe oznaczenia litero-

we wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[2 p.]

czarnoziemy

a)

brunatne

b)

ferralitowe

c)

tundrowe

d)

Grenlandia

A.

Brazylia

B.

Indie

C.

Wielkie Równiny w USA

D.

Irlandia

E.

Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………, d) ………

19. Wiele milionów ludzi na świecie ma problemy z dostępem do czystej wody z powodu jej nie-

doborów. Zaproponuj dwa działania, jakie można podjąć w naszym kraju w celu zwiększe-

nia zasobów wody.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

20

20. Podane określenia ułóż w logicznej kolejności, uzupełniając schemat przedstawiający zależ-

ności w środowisku przyrodniczym pustyni.

[2 p.]

Intensywne parowanie wody z gruntu

1.

Zasolenie gleby

2.

Podsiąkanie i przenoszenie soli mineralnych w górę profilu glebowego

3.

Mała wilgotność powietrza i bardzo wysoka temperatura

4.

Niemożność uprawy roślin

5.

Krystalizacja soli w glebie

6.

3

21. Porównaj środowisko stepu i sawanny. Wypisz dwie różnice między tymi formacjami roślin-

nymi.

[2 p.]

1. .......................................................................................................................................................

2. .......................................................................................................................................................

22. Rozpoznaj typy gleb opisanych w punktach a–c. Wykorzystaj niżej podane nazwy. Właściwe

cyfry wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź.

[2 p.]

Mało żyzne, na podłożu piasków i żwirów, pod roślinnością lasów iglastych

a)

Mało żyzne, powstają w warunkach bardzo szybkiego rozkładu materii organicznej i silnego wymywa-

b)

nia przez deszcze
Powstają w dolinach i deltach rzek, posiadają wiele poziomów organicznych

c)

Gleby:

czarnoziemy

1.

ferralitowe

2.

mady

3.

brunatne

4.

bielicowe

5.

Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………