Prawo cytatu w Internecie.

Opublikowane na itlaw.pl (http://www.itlaw.pl)

Prawo cytatu w Internecie.

Przez mserafin
Utworzone 06/08/2009 - 11:57

Co do zasady, korzystanie z cudzych dzieł wymaga zgody ich twórców. Z drugiej strony,
system prawny nie może dopuścić - w interesie szeroko pojmowanego społeczeństwa i
prawa dostępu do dóbr kultury - do całkowitej monopolizacji utworów. Utwory to nie rzeczy,
prawo autorskie to nie własność.

Brak możliwości prostego odnoszenia się do cudzej twórczości nie tylko ograniczyłby samą sztukę,
ale również w jakimś stopniu dialog społeczny poprzez uniemożliwienie stosowania niektórych z form
przekazu. Nie trudno domyślić się bowiem, że w sytuacji, w której każdorazowe przywołanie choćby
drobnego fragmentu cudzej twórczości wymagałoby zgody samego autora, to ten, w razie
nieprzychylnych mu uwag ze strony krytyków, mógłby z łatwością uniemożliwić im publiczne,
merytoryczne i poparte argumentami odniesienie się do swojej twórczości, tym samym blokując
debatę.

Oprócz wskazanej powyżej krytyki, również takie formy komunikacji społecznej jak wyjaśnienie, czy
analiza naukowa nie mogłyby być prawidłowo realizowane. W celu ochrony powyższych interesów
stosuje się m.in. instytucję dozwolonego użytku. Dzisiaj chcemy zwrócić uwagę na jedną z
najczęściej powoływanych i budzących najczęstsze spory form dozwolonego użytku -
prawa cytatu, którego jednym z podstawowych celów jest zagwarantowanie jednostkom
odpowiedniej swobody twórczej w dziedzinie wypowiedzi artystycznej, analizie, i krytyce naukowej.

 

Kiedy można cytować ?

W polskim prawie autorskim prawo cytatu zostało opisane w artykule 29 ust. 1 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z nim „Wolno przytaczać w utworach stanowiących
samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w
zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem, prawami gatunku
twórczości."

W przypadku wykorzystania cytatu na zasadach i w celach opisanych powyżej, zgodnie z zasadą
wyrażoną w art. 34 PrAut, twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia. Oznacza to, że
opracowując własny utwór (np. artykuł czy stronę WWW) możemy nieodpłatnie zacytować cudzą
wypowiedź, fragment książki, grafikę, czy inny utwór, ale tylko wtedy, gdy spełnimy podane w art. 29
przesłanki.

 

1. Cytat w utworach stanowiących samoistną całość

Art. 29 ust. 1 zezwala na umieszczanie cytatów jedynie w utworach stanowiących samoistną
całość. Cytat, jako jedna z postaci dozwolonego użytku publicznego, może być wykorzystywany w
każdym rodzaju twórczości tj. w dziele literackim, utworze muzycznym, dziele audiowizualnym, czy
też w utworze będącym stroną internetową, pod warunkiem, że stworzone dzieło będzie przejawem
działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Ze względu na wymóg twórczego charakteru
dzieła, w którym następuje cytowanie, niedopuszczane jest stosowanie cytatu w pracach nie
stanowiących utworów. Z reguły warunek umieszczenia cytatu w utworze samoistnym sprowadzać

Page 1 of 6

Prawo cytatu w Internecie.

Opublikowane na itlaw.pl (http://www.itlaw.pl)

się będzie do stwierdzenia tego, czy stworzone przez cytującego dzieło, samo w sobie, bez
umieszczonych tam cytatów, jest na tyle twórcze, aby można je było uznać za utwór w rozumieniu
prawa autorskiego. Dlatego np. zamieszczenie w Internecie fragmentu filmu lub zdjęcia z
podpisem w rodzaju „Super", „Musicie to koniecznie zobaczyć", a nawet opatrzone
paroma linijkami niemającego charakteru twórczego tekstu - nie może być realizowane w
ramach cytatu, gdyż cytowany fragment nie jest umieszczony w utworze w rozumieniu prawa
autorskiego. I o ile w przypadku radia, telewizji czy prasy (nawet blogu, który został jako prasa
zarejestrowany) zachowanie takie może być realizowane w ramach prawa przedruku, to o tyle w
przypadku szeregowych użytkowników Internetu działania takie uznać należy za nie objęte instytucją
dozwolonego użytku publicznego. Podkreślić należy, iż niekiedy warunek zezwalający na cytowanie
innych utworów jedynie w utworach stanowiących samoistną całość okazuje się nie być prosty do
weryfikacji, albowiem w naszym świecie istnieją utwory składające się niejako tylko i wyłącznie z
cytatów.

Na marginesie powyższych rozważań wskazać można dla przykładu formę artystyczną, którą jest
kolaż. W niektórych sytuacjach kolaż złożony z różnych, niezależnych od siebie, scen filmowych lub
zdjęć, stanowi niejako odrębną opowieść, bardzo często o komicznym zabarwieniu. Dowodem na to
jest fakt, iż w serwisach internetowych takich jak np. „Youtube" znaleźć można bardzo wiele
oryginalnych, a zarazem błyskotliwych kompilacji utworów audiowizualnych będących bez wątpienia
przejawem twórczego zestawienia cytowanych utworów. W takim przypadku, jeżeli do powstania
takiego kolażu włożony został istotny wkład twórczy polegający na odpowiednim, zestawieniu,
połączeniu lub opatrzeniu komentarzem takich cytatów będziemy mieli do czynienia z samoistnym
utworem powstałym w chwili umieszczenia w nim cytatów.

Podsumowując, jeśli brak jest własnego wkładu twórczego nie może być mowy o
korzystaniu z prawa cytatu. Cytatem może być jedynie osadzenie fragmentu cudzej
twórczości we własnym, w pełni twórczym utworze.

2. Cytat mieszczący się w ustawowych celach

Wolność cytowania rozpowszechnionych utworów przewidziana w art. 29 ust. 1 dotyczy jedynie
przypadków, w których cytowany jest utwór w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem,
analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Te cztery podstawowe cele
cytatu przewidziane przez ustawę wskazują na istotę oraz główną funkcje jaką ma do spełnienia
cytat wykorzystywany w ramach instytucji dozwolonego użytku publicznego. W tym miejscu należy
zwrócić uwagę na to, że cele te budzą nieustannie wiele kontrowersji oraz są przedmiotem licznym
rozważań. Z tego właśnie względu, każdy z przewidzianych przez ustawę celów cytatu zostanie
omówiony w nieco szerszym zakresie poniżej.

 

3. Nauczanie

Cytat służący nauczaniu nie musi być związany z procesem edukacji szkolnej oraz
edukacji ściśle naukowej. Oznacza to, że każdy może posłużyć się cytatem pod warunkiem, że
cytat przez niego wykorzystany będzie służył celom ściśle w ustawie przewidzianym. Z tego też
względu nie ma przeszkód aby posługiwać się cytatem uzasadnionym celem nauczania na stronach
internetowych, w filmach i materiałach edukacyjnych przeznaczonych dla szerokiego grona
odbiorców. Również osoby przeprowadzające szkolenia, bez względu na ich komercyjny
charakter, mogą posługiwać się cytatem uzasadnionym celem nauczania, pod warunkiem
oczywiście, że w materiałach przez nich prezentowanych cytat znajduje swoje
uzasadnienie. Konieczność wykorzystania danego materiału celem nauczania powinna być
uzasadniona lepszym zrozumieniem pewnych kwestii przez odbiorcę, a tym samym efektywnością
z jaką cel w postaci nauczania jest realizowany. Z tego też względu umieszczanie np.

Page 2 of 6

Prawo cytatu w Internecie.

Opublikowane na itlaw.pl (http://www.itlaw.pl)

w prezentacjach multimedialnych służących nauczaniu, materiałów rozrywkowych, niezwiązanych
bezpośrednio z tematem prowadzonego szkolenia, a wykorzystanych jedynie cele rozbawienia
słuchaczy, bądź też rozluźnienia atmosfery, uznać należy za nie mieszczące się w dozwolonym
wykorzystaniu cytatu celem nauczania.

 

Dodatkowe wyjaśnienie

Cytat uzasadniony wyjaśnieniem to taki cytat, który dla jasności i pełnego zrozumienia
wywodu autora jest niezbędny. Dla przykładu w sytuacji, kiedy piszemy np. o jakimś miejscu,
albo o jakimś egzotycznym zwierzęciu umieszczenie jego zdjęcia w pełnym zakresie może być
podyktowane celem wyjaśnienia Ponadto podkreślić należy, iż cytat zastosowany celem wyjaśnienia
nie może prowadzić do sytuacji, w której w rezultacie eliminowana byłaby potrzeba zaznajomienia
się z dziełem, z którego cytat pochodzi. Podobnie zresztą jak w przypadku celu jakim jest nauczanie
niedozwolone jest również zamieszczanie cytatu celem oszczędzenia sobie wysiłku. Dla przykładu
niedozwolone jest przytoczenie dużej ilości zdjęć z danego miejsca, w krótkim, lakonicznym artykule
opisującym dane miejsce, jedynie w celu oszczędzenia sobie czasu w opisywaniu wszystkich atrakcji,
czy szczegółów.

 

4. Analiza krytyczna

Cytat przytaczany w ramach analizy krytycznej stanowi sens prowadzonej analizy. Bez
możliwości odwoływania się do cudzych dokonań nie możliwe byłoby racjonalne komentowanie
cudzej twórczości. Przy omawianiu dozwolonego celu cytatu, jakim jest analiza krytyczna zwrócić
należy uwagę na fakt, że w ramach wskazanego celu dochodzić może niekiedy do
niebezpiecznej manipulacji cytatami, która wypaczać może myśl cytowanego autora
poprzez nierzetelnie dodany komentarz. Takie wykorzystanie cytatu godzić może zarówno
w osobiste dobra samego twórcy jak i naruszać integralność jego dzieła wykorzystanego w ramach
cytatu i dlatego takie wykorzystanie cudzych utworów nie jest dozwolone przez prawo.

 

5. Prawa gatunku twórczości

Uzasadnienie wykorzystania cytatu prawami gatunku twórczości oznacza sytuację, w której cytat
zostaje niejako włączony do cudzej twórczości stając się jej integralnym elementem
w taki sposób, że nowo tworzona twórczość nie mogłaby powstać w zaistniałej po
wykorzystaniu cytatu postaci, gdyby autor nie miał możliwości skorzystania z tej postaci
dozwolonego użytku publicznego. Oznacza to, że w przypadku powoływania się na
wykorzystanie celu cytatu jakim jest prawo gatunku twórczości twórca wykorzystujący
ten cytat musi wykazać, że wykorzystany cytat z cudzej twórczości jest mu niezbędny do
tego aby, osiągnąć zmierzony cel twórczy. Przykładem takiego zastosowania będzie np.
zestawienie obrazków w sposób twórczy i pomysłowy, tak że w ten sposób tworzymy odrębny
chroniony prawem autorskim utwór.

Niekiedy zastosowanie cytatu w celu gatunku twórczości prowadzić może do zwiększenia
atrakcyjności własnego przekazu. Pamiętać jednak należy o tym, że nie zawsze cel w postaci
zwiększenia atrakcyjności własnego przekazu twórczego będzie usprawiedliwiony. Wynika to z faktu,
iż cytowany utwór musi pozostawać w pewnym twórczym związku, twórczym powiązaniu z
nowo tworzonym utworem. Przykładowo nie jest uzasadnione celem gatunku twórczości
zamieszczanie na stronie internetowej będącej utworem, bardzo atrakcyjnych i
przyciągających internautów krótkich utworów audiowizualnych, bądź też urywków
utworów audiowizualnych powołując się na zastosowanie prawa cytatu w celu
zwiększenia atrakcyjności utworu jakim jest strona internetowa. Wskazany bowiem w

Page 3 of 6

Prawo cytatu w Internecie.

Opublikowane na itlaw.pl (http://www.itlaw.pl)

ustawie cel cytatu, czyli „prawa gatunku twórczości" wymagają od cytującego autora, aby
zacytowane przez niego utwory znalazły się w pewnym twórczym i niejako uzasadnionym twórczo
związku z tworzonym przez niego utworem.

Po drugie, pamiętać należy o proporcji, w jakiej cytowane dzieło ma się znaleźć do własnej
twórczości autora, na co zwraca uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 listopada 2004 r.
przesądzając, o tym że przytaczany utwór musi pozostać w takiej proporcji do wkładu
twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne, samoistne
dzieło.

Relacja pomiędzy cytowanym utworem a własnym utworem

Oprócz powyżej wymienionych przesłanek warunkujących dozwolone wykorzystanie prawa cytatu
występuje również ograniczenie, które zakłada, iż w ramach cytowania cudzych utworów na
zasadach przewidzianych przez prawo autorskie wolno przytoczyć jedynie urywki
utworów lub drobne utwory w całości.

Przepis art. 29 ust. 1 nie określa wprost jakie rozmiary może przybrać cytat, a wskazuje jedynie
ogólne przesłanki dozwolonego cytowania. Jednakże z istoty prawa cytatu wynika, iż cytat nie
powinien stanowić o walorze nowego dzieła i nie powinien być jego większością. W związku z
powyższym, przy każdorazowej ocenie dozwolonych wielkości cytatu uwzględnić należy przede
wszystkim kontekst, w jakim dany cytat występuje w utworze oraz cel, w jakim został on
przytoczony. Dla przykładu zwykle zdjęcie albo rysunek jest całym i samoistnym utworem,
powstaje zatem problem, czy utwór w postaci zdjęcia lub obrazka spełnia warunek bycia drobnym
utworem. O ile na ogół zdjęcie takim drobnym utworem będzie (choć oczywiście nie jest to
bezwzględną regułą), to w przypadku rysunku sprawa zależy od indywidualnych cech i wyglądu
takiego rysunku oraz kontekstu, w jakim ten rysunek zostanie umieszczony.

Pamiętać należy o tym, że wskazany warunek, ograniczający cytowanie jedynie do przytaczania
urywków utworów lub drobny utworów w całości ma przede wszystkim chronić pierwotnego twórcę
przed odtworzeniem w pełni całości jego zapożyczonego dzieła. Oznacza to, że rozmiar
dozwolonego cytatu nie może być taki, aby dochodziło w gruncie rzeczy do reprodukcji
dzieła, z którego zaczerpnięto cytat. Cytowanie bowiem, co wynika również z art. 35 Prawa
autorskiego, nie powinno prowadzić do uszczuplenia twórcy w możliwości wykorzystywania dzieła w
normalny sposób i osiągania z tego tytułu wymiernych korzyści majątkowych.

 

Oznaczenie cytatu

Aby korzystanie z prawa cytatu nie naruszało praw autorskich twórcy, konieczne jest odpowiednie
oznaczenie cytatu. Zgodnie z art. 34 prawa autorskiego „Można korzystać z utworów w granicach
dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła.
Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. (...)" Wymóg oznaczenia twórcy
spełniony jest dopiero wtedy, kiedy w nowo powstałym dziele bez problemów można zidentyfikować,
który fragment został zaczerpnięty i z jakiego źródła. Dlatego też nie wystarczy wskazać na
końcu opracowania albo np. na dole strony internetowej z jakich materiałów
korzystaliśmy przygotowując dany utwór (tekst, obrazek, film), ale konieczne jest
oddzielne oznaczenie każdego wykorzystanego przez nas fragmentu.

Oznacza to, że w przypadku wykorzystania fragmentu cudzego tekstu konieczne jest zaznaczenie go
np. w cudzysłów, albo oznaczenie go innym kolorem lub przypisem. W przypadku korzystania np. ze
zdjęć opublikowanych na stronach internetowych, konieczne jest podanie adresu strony internetowej

Page 4 of 6

Prawo cytatu w Internecie.

Opublikowane na itlaw.pl (http://www.itlaw.pl)

i autora zdjęcia (na marginesie - ze względu na dynamikę stron internetowych czasem dobrze jest
także zaznaczyć, z którego dokładnie dnia pochodzi wersja zacytowanej przez nas jako źródło strony
internetowej. To tylko rozsądek „dowodowy", nie wymóg formalny).

Również w przypadku, kiedy zdjęcia albo cudze wypowiedzi nie są podpisane, i nie jest
możliwe zidentyfikowanie twórcy, nie zwalnia nas to z prawidłowego oznaczenia cytatu.
W takiej sytuacji należy wskazać źródło, z którego korzystamy oraz wskazać, że zacytowany utwór
jest dziełem anonimowego twórcy. Działanie takie jest konieczne, gdyż w przeciwnym razie możemy
narazić się zarzut wykorzystywania cudzej twórczości jako swojej, co stanowi naruszenie praw twórcy
dzieła.

 

Konsekwencje naruszenia prawa cytatu

Naruszenie zasad cytowania opisanych w prawie autorskim stanowi naruszenie praw autorskich
twórcy, którego fragment utworu został wykorzystany.

Twórca może żądać od nas zaniechania tego działania (usunięcia cytowanych treści).
Może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności
potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła "publiczne
oświadczenie o odpowiedniej treści i formie" (czyli przeprosiny). Jeżeli naruszenie było
zawinione, sąd może przyznać również twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił
odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Pozostają także roszczenia
stricte majątkowe.

Ponadto brak odpowiedniego wskazania przejętego fragmentu, uniemożliwiający
zorientowanie się, że ma się do czynienia z cudzą twórczością, powodować może
zaistnienie przesłanek plagiatu, co wiąże się z odpowiedzialnością karną osoby
wykorzystującej cudzy utwór.

Podsumowując

Skorzystanie z dozwolonego prawa cytatu musi spełniać szereg ustawowych wymogów:

dzieło, w którym cytat jest zastosowany, musi stanowić odrębny utwór autorski,
cytowane mogą być jedynie urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości,
cytat może być zastosowany jedynie w celu wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania, oraz w
celu uzasadnionym prawami gatunku twórczości,
pojedynczy cytat musi być podrzędny wobec nowo tworzonego dzieła
cytat musi być prawidłowo oznaczony poprzez wskazanie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła,
z którego pochodzi, a przy tym konieczne jest oddzielne oznaczenie każdego wykorzystanego
przez nas fragmentu.

Internet
Artykuły
Dozwolony użytek
internet
it
prawo autorskie

Page 5 of 6

Prawo cytatu w Internecie.

Opublikowane na itlaw.pl (http://www.itlaw.pl)

prawo cytatu

Adres źródła:

http://www.itlaw.pl/?q=content/prawo-cytatu-w-internecie

Page 6 of 6