KSZTAŁCENIE

METODĄ HARCERSKĄ

ZESZYT III

Postawa

Izabela Orzeł

Hanna Piotrowska

Aleksandra Rynkiewicz

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP

Macierzysta Akademia Kształcenia

2007

... to ludzie ... to pasja kształcenia ...

Izabela Orzeł

Hanna Piotrowska

Aleksandra Rynkiewicz

KSZTAŁCENIE

METODĄ HARCERSKĄ

ZESZYT III

Postawa

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP

Macierzysta Akademia Kształcenia

2007

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

ISBN 978-83-916248-7-6

Materiał zawarty w niniejszym wydawnictwie może być
wykorzystywany do celów kształceniowych, reprodukowany i
rozpowszechniany pod warunkiem podania źródła.


© Copyright by Komenda Chorągwi Gdańskiej ZHP


Wydawca:
Komenda Chorągwi Gdańskiej ZHP
tel. [phone]; fax. [phone]
e-mail: [e-mail]

Redaktor zeszytu: Wiesław Laskowski

Sfinansowano ze środków Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Wstęp

Oddajemy do Waszych rąk nowy zeszyt z cyklu Kształcenie metodą
harcerską. Tym razem wiodącym tematem jest kształtowanie postaw na
kursach instruktorskich, w szczególności na kursach drużynowych. Ten
obszar działań kształceniowych jest ogromnie ważny, a jednocześnie
niezmiernie trudny. Efekt uczenia wiedzy, czy umiejętności jest widoczny
niemalże natychmiast. Kształtowanie postaw to proces długotrwały i przez
to trudno osiągalny podczas krótkiego kursu. Jednakże każdy kurs
instruktorski to świetne miejsce i czas na to, by inicjować pewne
przemiany, rozbudzać określoną świadomość, czy korygować niepożądane
zachowania.

Zeszyt przedstawia spisane doświadczenia instruktorów Macierzystej
Akademii Kształcenia, które powstały w wyniku organizacji kilkudziesięciu
różnorakich kursów i były przekazywane „z pokolenia na pokolenie”.
Składa się on z następujących rozdziałów:

O postawach

5

Jak kształtować postawy na kursie

11

Jak sprawdzać postawę na kursie

15

śyczę owocnej lektury tego, poprzednich oraz następnych zeszytów. śyczę
inspiracji do kształcenia. Bowiem najważniejszy w kształceniu jest pomysł!

hm. Wiesław Laskowski

Komendant Szkoły Instruktorskiej Chorągwi Gdańskiej ZHP

Macierzystej Akademii Kształcenia

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

O postawach

hm. Hanna Piotrowska


Ruch skautowy jest wyrazem ducha swego twórcy i w dalszym ciągu swego
rozwoju. Ruch ów, a wyrażając się ściślej jego członkowie – skauci-
szeregowcy i skauci-oficerowie czerpali z indywidualności Skauta
Naczelnego, wzorowali się na jego charakterze i szli w przez niego
wskazanym kierunku. Zdanie ostatnie jest tylko wtedy prawdziwe, jeśli się
rzecz bierze ogólnie. Ściśle bowiem przyczyny rozwoju tego Ruchu
analizując, trzebaby szukać ich i w charakterach indywidualnych
poszczególnych członków organizacji, w warunkach społecznych
i okolicznościach zewnętrznych. Ale te ostatnie ustępują na plan drugi
wobec potężnej woli twórczej organizatora, który jako wódz armię,
prowadzi podwładnych gdzie chce i klęski im gotuje albo przysparza
wawrzynów. Zjawisko to jest często niedostrzegane w naszym
społeczeństwie, które w swojej większości nie zdaje sobie sprawy z tego, że
w sprawach wychowawczych książki i nauczanie są czynnikami
pomocniczymi, czynnikiem zaś głównym jest charakter indywidualny
wychowawcy i przykład osobisty, jaki on daje swoim podkomendnym.
„Przykład z góry dany, zły czy dobry, z łatwością na niższych oddziaływa”
stwierdza w swoim okólniku do armii nasz ostatni dyktator, Romuald
Traugutt. Trzeba, aby i u nas pamiętali o tym zawsze ci, którym ojczyzna
powierza prowadzenie mniejszych lub większych grup skautów (…)

Autor: Andrzej Małkowski. Rok napisania: 1913. Przytaczam ten fragment
na początku naszych rozważań o postawach, ponieważ chcę podkreślić, jak

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

ważne było i jest zachowanie instruktora (wychowawcy), jego postawa
wobec innych ludzi, zjawisk społecznych, czy też wobec siebie samego.
Często myślę, że to rzecz najważniejsza. I wcale nie trzeba być „chodzącym
ideałem”. Chodzi o to, by być świadomym swojej postawy.

Zbyt mało i rzadko rozmawiamy o postawach i zachowaniach, zwłaszcza
w gronach instruktorskich. Często nie zwracamy uwagi na negatywne
postawy (np. brak kultury osobistej), pomijamy czyjeś naganne zachowanie
milczeniem, czekamy aż ktoś inny to zauważy lub że sytuacja sama się
rozwiąże. Kto jest za to odpowiedzialny? Instruktorzy pełniący funkcje
w ZHP: drużynowy, szczepowy, komendant, zastępca komendanta hufca
i chorągwi, szef zespołu, komendant obozu, … - jednym słowem wszyscy.
Zauważeniu problemu służy chociażby coroczne zaliczanie służby
instruktorskiej. Jest jednak w ZHP grupa instruktorów, która jest za to
odpowiedzialna przed wszystkimi innymi, to KADRA KSZTAŁCĄCA.

Postawa to stosunek człowieka do życia, nastawienie, zachowanie,
postępowanie. Od członków ZHP oczekuje się postaw zgodnych z ideałami
zawartymi w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Słyszą to zuch i harcerz
podczas próby przed złożeniem Obietnicy Zucha i Przyrzeczenia
Harcerskiego. Potem, gdy zdobywają kolejne stopnie, jeszcze potem, gdy
składają Zobowiązanie Instruktorskie. Nie jest obojętne jakimi jesteśmy
ludźmi (instruktorami), w jaki sposób ze sobą rozmawiamy, czy jesteśmy
uprzejmi i kulturalni, odpowiedzialni za swoje słowa i czyny, czy np.
aroganccy, chełpliwi lub nieodpowiedzialni. Jak więc uczymy w harcerstwie
postaw?

Harcerska Metoda Wychowawcza jest skutecznym sposobem realizowania
wszystkich celów ZHP. Wspomaga kształtowanie pożądanych społecznie
postaw. Oczywiście pod warunkiem, że stosujący ją w praktyce (prowadząc
gromadę czy drużynę) zna ją i rozumie. Bo o co chodzi nam - harcerskim
wychowawcom?

O wychowanie, o wszechstronny, indywidualny rozwój człowieka,
o kształtowanie charakteru, o pracę nad sobą, o umiejętność życia
w społeczeństwie. Trzeba o tym wiedzieć będąc drużynowym. Niezależnie
od

tego,

czy

mamy

do

czynienia

z

siedmiolatkiem,

czy

siedemnastolatkiem. Trzeba umieć zobaczyć swojego podopiecznego
w przyszłości, jako dorosłego człowieka. Bo przecież ten młody człowiek

6

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

będzie kiedyś rodzicem, małżonkiem, pracownikiem, działaczem
społecznym, przyjacielem, kierowcą, itp.

Kształtowanie postaw w harcerstwie to uczestnictwo w ciągu
wychowawczym – procesie rozciągniętym w czasie. W każdym etapie
rozwoju zdobywa się coraz trudniejsze sprawności, coraz wyższe stopnie,
podejmuje się coraz trudniejszych zadań. Kiedy proces ten dobiega końca
możemy oczekiwać od tego, kto w nim uczestniczy pewnego rodzaju
dojrzałości

intelektualnej,

społecznej,

fizycznej,

duchowej.

Ciąg

wychowawczy kończy się wtedy, gdy jego uczestnik gotowy jest złożyć
Zobowiązanie Instruktorskie i świadomie postępować ściśle według
wskazówek w nim zawartych.

Bycie członkiem ruchu i organizacji zarazem,, poprzez uczestnictwo
w harcerskim systemie wychowawczym, z jednej strony pomaga nam
przyjąć odpowiednią postawę, znaleźć wzorce do naśladowania, mieć jakiś
konkretny stosunek do życia, wyrobić w sobie pewien typ zachowania
i postępowania. Z drugiej zaś strony zobowiązuje. Do czego? Do
zachowania zgodnego z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim, do
odpowiedzialności za siebie i innych.

Jak ważna jest właściwa postawa instruktora wiedzą najlepiej ci, którzy
zetknęli się z małymi dziećmi (np. w gromadzie zuchowej). One bowiem
wodzą wzrokiem i niemal każdym zmysłem za TYM, który przewodzi. Są
gotowe naśladować ruchy i gesty, sposób naszego zachowania, mówienia.
Podobnie jest wśród harcerzy, harcerzy starszych i wędrowników, gdy trafią
oni na autorytet, na osobę, która potrafi zaimponować, zadziwić swoimi
umiejętnościami, kulturalnym zachowaniem, szacunkiem dla innych,
konsekwencją w przestrzeganiu przyjętych przez siebie zasad. Dlatego
właśnie tak istotną rolę odgrywa osobisty przykład instruktora.

Jeśli to treści zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu oraz Zobowiązaniu
Instruktorskim mają wskazywać nam postawy, o kształtowanie jakich nam
chodzi, przyjrzyjmy się na co powinnyśmy bacznie zwracać uwagę,
organizując kursy instruktorskie. Poniżej prezentuję niektóre cechy
charakteryzujące postawę harcerką na podstawie Prawa i Przyrzeczenia
Harcerskiego oraz Zobowiązania Instruktorskiego.

O

POSTAWIE

7

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Lista jest oczywiście otwarta i każdy według własnego uznania może ją
jeszcze poszerzać.

•

podejmowanie służby

•

słowność i sumienność

•

chęć niesienia pomocy innym

•

budowanie wokół siebie przyjaznej atmosfery

•

odwaga

•

ciekawość świata

•

posłuszeństwo

•

szacunek dla innych

•

pogoda ducha

•

oszczędność i ofiarność

•

posiadanie silnej woli, dbanie o zdrowie

•

bycie wzorem, autorytetem dla innych

•

odpowiedzialność

•

chęć pracy nad sobą, rozwijania umiejętności, pogłębiania wiedzy

•

dojrzałość

W kursie drużynowych (i innych kursach także) powinny uczestniczyć
osoby charakteryzujące się nienaganną postawą, cieszące się pozytywną
opinią w swoim środowisku działania, posiadające odpowiedni stopień
harcerski świadczący o poziomie rozwoju. Powinny to być osoby, które
mają predyspozycje w określonym przez organizatorów kursu kierunku.
Takie założenie musi postawić sobie komenda każdego kursu. Wymagania
te można jeszcze poszerzyć np. o stan wiedzy o organizacji, zaangażowanie,
kulturę osobistą, własne dążenia, stan emocjonalny, itd. Celem każdego
kursu jest przecież jak najlepsze przygotowanie do pełnienia różnych
funkcji wychowawczych w harcerstwie.

Co możemy robić organizując kurs, aby zwracać uwagę na postawy
instruktorskie?

•

Prowadzić prawidłową rekrutację na kursy instruktorskie tzn.
dokonywać prawdziwych kwalifikacji, decydować kto już może
uczestniczyć w kursie a kto jeszcze nie. O przyczynach
negatywnych kwalifikacji należy rozmawiać z zainteresowanym,
po to by świadomie mógł pracować nad sobą. Niech jedynymi
warunkami rekrutacji na kursy nie będą tylko wiek i formalna
zgoda komendanta. Poprośmy o opinię o kandydacie, tych którzy

8

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

go dobrze znają, zapytajmy o jego zainteresowania, hobby,
osiągnięcia w szkole lub w pracy, ulubione czynności. To
niezwykle ważne.

•

Dbać o pozytywną motywację udziału w kursie, zarówno
uczestników, jak i kadry.

•

Dobrać zaangażowaną i odpowiedzialną kadrę kształcącą,
instruktorów którzy mają pasję, którzy mają „coś” do powiedzenia
innym, „coś” więcej niż słowa napisane w konspekcie zajęć.

•

Zaplanować taki system oceny podsumowującej udział w kursie,
aby uczestnik miał możliwość wykazania się, pokazania
wszystkich swoich zalet i możliwości. Nieocenionym posunięciem
w kształtowaniu charakteru jest złożenia na jednostkę
odpowiedzialności mówił R. Baden-Powell.

•

Ustalić ciekawy program kursu, wykorzystać aktywizujące formy
pracy, aby nie było to powielenie schematu szkoły. Uczestnicy
kursów też mają swoje doświadczenia, które warto brać pod uwagę.
Jeśli będą współtwórcami kursu, chętniej dadzą z siebie wszystko
co najlepsze. Myślę, że podczas kursów instruktorskich konieczne
jest planowanie takich zajęć, spotkań, warsztatów, kominków
i innych form pracy, by każdy mógł zastanawiać się nad swoją
własną postawą, uświadamiać sobie konieczność pracy nad sobą,
weryfikowania zachowań. Także po to, aby umieć pomagać
kształtować postawy innym. To nic innego jak prosta wzajemność
oddziaływań. Kurs instruktorski to bardzo dobry czas i miejsce na
ocenę postaw instruktorskich, na dyskusję o nich.

•

Dbać podczas kursu o atmosferę – możliwość wymiany „myśli
instruktorskich”.

Można o postawie, zachowaniu, postępowaniu INSTRUKTORA nie
rozmawiać w ogóle. Można milczeć i przyjmować, nawet to, co wydaje
nam się złe, niewychowawcze. Można, kiedy zauważamy coś
nagannego, niedobrego przekonywać się, że lepiej być tolerancyjnym,
otwartym i dobrym dla wszystkich. Można czekać biernie i mieć
nadzieję, że coś samo się zmieni. Ale spoczywa na nas instruktorach
Związku Harcerstwa Polskiego odpowiedzialność. Za siebie – od
chwili złożenia Zobowiązania Instruktorskiego, i za innych (z innymi).

O

POSTAWIE

9

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

By wspólnie kształtować pozytywny wizerunek naszego ruchu, by
pozytywnie oddziaływać na siebie nawzajem, aby nasi wychowankowie
mieli gdzie szukać przykładów i wzorów postępowania. Decyzja należy
do każdego z nas

10

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Jak kształtować postawy na
kursie

phm. Aleksandra Rynkiewicz


Postawa jest szerokim pojęciem, opisującym pewne stany, nastawienia,
przekonania, czy reakcje. Dlatego bardzo trudno jest ją kształtować, czy
oceniać. Łatwiej analizować i opisywać. Z wielu różnych stron można
spojrzeć na człowieka, w wielu różnych sytuacjach można go widzieć, wiele
można o nim powiedzieć i wiele złego mu uczynić jego błędną oceną. Nie
zawsze znamy historię i motywy postępowania drugiej osoby. Nie wiemy,
co nią kieruje i co mogło się wydarzyć wcześniej. Proces dojrzewania
zarówno osobistego jak i instruktorskiego danej osoby jest od nas (kadry
kursu) bezpośrednio niezależny, a kurs może dać jedynie początek lub
pomóc w kontynuacji tego indywidualnego procesu. Stefan Mirowski
w gawędzie „O kształceniu instruktorów” pisał:

Wpatrzeni w życiorysy instruktorów harcerskich , którzy nas wyprzedzili
obserwujemy (...) element odnajdywania siebie, swego szczęścia w służbie
(...) Ich tajemnica to umiejętność uzyskiwania równowagi pomiędzy
wiedzą i praktyką niezbędną do pełnienia funkcji instruktorskich
a stworzeniem warunków do osobistego rozwoju, wymijania raf
piętrzących się przed każdym w skautowej wędrówce ku szczęściu. Kurs
instruktorski tego nie nauczy. Kurs może pomóc. Kursu nie można odbyć.
Kurs trzeba przeżyć.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Pomimo tych trudności trzeba określać i nazywać postawy uczestników
kursów instruktorskich. Od nich bowiem zależy, w dużej mierze przyszła
jakość wypełniania przez nich funkcji instruktorskich – wychowawczych
i opiekuńczych. Funkcji wymagających zaangażowania, odpowiedzialności
i poświęcenia. To, co możemy zrobić, by kształtować odpowiednie postawy
u naszych kursantów, to przede wszystkim rozwijać ich pozytywne
zachowania i prawidłowy sposób myślenia oraz nie pozwalać na
powtarzanie tych złych czy błędnych.

Jak najlepiej kształtować postawę instruktorską?

Nie ma bardziej efektywnego sposobu jak własny przykład. Na kursie
instruktorskim to my – jego kadra jesteśmy tymi, na których się patrzy
i których się słucha. Każdy nasz ruch i każde słowo jest drobiazgowo
analizowane. Nasze działanie może być interpretowane na różne sposoby,
dlatego musimy być niezwykle ostrożni w postępowaniu.

Przyjrzyjmy się nieco bliżej sposobom kształtowania postaw na kursie
instruktorskim. Podzielmy je na kilka kategorii.

Postawa względem kadry kursu

Instruktorzy funkcjonują w ramach struktury naszej organizacji. To
oznacza, iż mają przełożonych, ale także są przełożonymi innych osób. Z
podległości służbowej wynika oczekiwanie określonej postawy. Pojawiają
się takie pojęcia, jak: szacunek, autorytet, karność, posłuszeństwo, ale
także krytyczność. Bardzo często jest tak, iż kadra kursu cieszy się
niezmiernym zaufaniem i autorytetem w swoim środowisku. Należy
wykorzystać ten fakt pamiętając jednocześnie, iż władza autorytetu to
bardzo silna władza.

By wzmacniać ten obszar postaw należy:
-

być konsekwentnym, ale nie ślepo upartym,

-

wiedzieć, kiedy można żartować, a kiedy należy być poważnym,

-

natychmiast, ale bez emocji reagować na przejawy łamania zasad,

-

swoją postawą wobec uczestników pokazywać, jakiej postawy oczekuje
się względem siebie,

-

dziękować, doceniać i chwalić.

12

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Postawa względem stawianych zadań

Zadania, jakie stawia się kursantom są przykładem tego, co w pracy
drużynowego jest niezbędne. To przecież jest to, z czym będą się stykali na
co dzień i co muszą potrafić odpowiednio wykonywać. Dlatego istotne jest
ich odpowiedzialne wypełnianie i zaangażowanie w całą pracę na kursie.
Niebezpieczne natomiast są zbyt wygórowane ambicje. Chodzi o to, by jak
najlepiej wykonać daną pracę, ale jak najlepiej na miarę własnych
możliwości (gdy będzie się samodzielnym drużynowym, nikt za nas
naszych obowiązków nie wypełni). Każdy ma prawo popełnić błąd. Na
kursie często dopiero się uczymy wielu umiejętności i poznajemy nową
wiedzę.

By wzmacniać ten obszar postaw należy:
-

chwalić dobrze wykonane zadania,

-

wykonanie zadań omawiać w sposób konstruktywny i pozytywny
[patrz rozdział 3 w zeszycie Kształcenie Metodą Harcerską - Wiedza],

-

zdecydowanie przeciwstawiać się pracom niesamodzielnym,

-

być konsekwentnym, w kontekście terminowości wykonywania zadań.

Postawa względem innych kursantów

Niezmiernie ważnym elementem postawy jest nasz stosunek do innych
kursantów. Po wielu dniach spędzonych razem bardzo często dochodzi do
ekstremalizacji wzajemnych relacji. Z jednej strony następuje silna
integracja grupy, z drugiej strony mamy do czynienia z sytuacjami
konfliktowymi. Obserwacja roli, jaką odgrywa w tym pojedynczy uczestnik
kursu może dostarczyć nam wiele informacji o nim.

By wzmacniać ten obszar postaw należy:
-

powierzać zadania do wykonania w małych zespołach – gdy uczestnicy
zostaną sami z jakimś problemem, będą musieli się nauczyć
współpracy i rozsądnego podziału obowiązków między siebie,

-

stawiać zadania, problemy, pytania przed kursem jako całością
uczestników, co też pozwala na samoistne kształtowanie się relacji
międzyludzkich,

-

ciągle prowokować do rozmów, stwarzać możliwości do ciągłej,
dowolnej komunikacji, choćby przy wspólnym przygotowywaniu
posiłków.

J

AK KSZTAŁTOWAĆ POSTAWY NA KURSIE

13

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Postawa względem podopiecznych (podczas prowadzenia zajęć)

To jest jeden z najistotniejszych elementów postawy instruktorskiej, z którym
mamy do czynienia na kursie drużynowych. Przekłada się on bowiem
bezpośrednio na późniejszą pracę w gromadzie, czy drużynie.

By wzmacniać ten obszar postaw należy:
-

pokazać przykłady dobrej pracy z dziećmi, młodzieżą (np. poprowadzić
zbiórkę gromady czy drużyny, której kursanci będą obserwatorami, ale też
uczestnikami),

-

pozwolić samodzielnie prowadzić zajęcia z dziećmi (wcześniej poprawnie
przygotowane).

Dojrzałość osobista i instruktorska

Funkcja wychowawcy to poważna sprawa, a osoba, która ją pełni musi
odznaczać się dojrzałością. Musi być odpowiedzialna za siebie i innych,
rozsądna, zapobiegliwa, godna zaufania w oczach przełożonych oraz rodziców
podopiecznych. O dojrzałości kursanta możemy częściowo się przekonać,
słuchając jego wypowiedzi na różne tematy podczas zajęć, przy rozmowie
indywidualnej, w trakcie pracy w grupie. Możemy po jego zachowaniu,
sposobie bycia w pewnym stopniu wnioskować o dojrzałości. Trzeba tu jednak
być bardzo ostrożnym, gdyż to tylko zewnętrzne oznaki, które wcale nie muszą
mieć przełożenia na wewnętrzne przekonania danej osoby.

By wzmacniać ten obszar postaw należy:
-

pamiętać o własnym przykładzie kadry, która swoim postępowaniem,
musi prócz mówienia o instruktorskiej postawie sama ją prezentować,

-

położyć szczególny nacisk na przygotowanie i przeprowadzenie „dających
do myślenia” zajęć o tematyce związanej ze Zobowiązaniem
Instruktorskim, rolą instruktora czy rozwojem instruktorskim.

Podstawą każdej postawy jest duchowość – wartości, jakie są bliskie danej
osobie i które tworzą fundamenty jej przekonań. To, co możemy zrobić na
kursie, by rozwijać i wzmacniać duchowość kursantów, to prowokować
sytuacje (m. in. kominki, ogniska, kuźnice, rozmowy instruktorskie),
zmuszające do refleksji nad sobą, innymi i światem oraz tworząc sprzyjającą
im atmosferę. Nie wolno zapominać jednak o skuteczności pośredniości i tym,
że niektóre rzeczy przyswajamy mimowolnie. Czasem nie potrzeba specjalnie
przygotowanego nastrojowo miejsca, wystarczy pozwolić kursantom swobodnie
ze sobą przebywać lub być z nimi w nieoficjalnych relacjach. Oni są w stanie
sami siebie nawzajem rozwijać i kształtować. Jak pisał Aleksander Kamiński:
Wolny czas – to chyba najistotniejszy moment w kształtowaniu charakteru
człowieka, jego postawy, woli, zainteresowań.

14

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Jak sprawdzać postawę
na kursie

phm. Izabela Orzeł


Wiedzę i umiejętności uczestnik ma szansę wykształcić w czasie kursu.
Istnieje wiele sposobów, by je sprawdzić i ocenić. W odróżnieniu od tego,
postawy nie jesteśmy w stanie ani nauczyć, ani zmierzyć w obiektywny
sposób. Nasze kryteria oceny zawsze będą subiektywne.

Jesteśmy w obowiązku zadbać o to, by kursanci byli świadomi, iż
zwracamy baczną uwagę na ich zachowanie, zarówno w czasie zajęć, jak
i w czasie wolnym, wobec prowadzących kurs, pozostałych uczestników
i otaczającego środowiska. Pamiętajmy, by nasze wymagania co do postawy
były jasne. Najlepiej, gdy na samym początku kursu porozmawiamy
z uczestnikami na ten temat przy okazji omawiania zasad zaliczenia.

Spotykając po raz pierwszy uczestników kursu musimy zakładać, iż
prezentują oni sobą pewien poziom moralny, choćby dlatego, że znaleźli się
z własnej woli na naszym kursie, czyli chcą świadomie pełnić obowiązki
drużynowego, zgodnie z obowiązującymi w ZHP zasadami. Naszym
zadaniem jest więc umieć dostrzec oraz ocenić, czy postawa kursanta jest
prawidłowa.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Aby to zrobić, należy zwrócić uwagę na kilka kluczowych aspektów:

•

czy uczestnik podchodzi do funkcji, jaką ma pełnić (lub już
pełni), w sposób odpowiedzialny

•

czy rozumie wagę rozwoju duchowego u siebie i swoich
podopiecznych

•

czy zna i szanuje tradycje (nie tylko te harcerskie) i dostrzega
ich miejsce w pracy drużyny

•

jakie ma podejście do ideałów harcerskich – Prawa
i Przyrzeczenia Harcerskiego

Ocena powyższych aspektów (nazwijmy je skrótowo: odpowiedzialność,
podejście do rozwoju duchowego , podejście do historii i tradycji oraz
postawa wobec harcerskich ideałów) jest o tyle trudna, iż zawsze jest
subiektywna. Aby mieć szanse na ocenienie tych elementów, należy
zwracać uwagę na zachowanie uczestników kursu w określonych
sytuacjach i zadawać sobie pewne pytania, dotyczące każdej osoby
indywidualnie. I tak, by ocenić:

•

odpowiedzialność, zwracamy uwagę:

-

w jaki sposób uczestnik podchodzi do powierzanych mu
zadań, związanych z zajęciami kursowymi (czy wywiązuje
się z nich na czas, czy przykłada się do ich realizacji)

-

czy poza zajęciami wypełnia swoje codzienne obowiązki
(np. służba w kuchni, służba wartownicza, ale także
koleżeńska pomoc, itd.)

•

podejście do rozwoju duchowego, obserwujemy:

-

czy uczestnik podejmuje działania dążące do samorozwoju
(szuka sposobów rozwiązywania problemów, które go
nurtują,

dąży

do

zdobywania

kolejnych

stopni

i sprawności)

-

czy bierze aktywny udział w dyskusjach dotykających
tematu postawy w czasie zajęć, a także poza nimi, gdzie
w sposób dojrzały potrafi przedstawić swoje zdanie

-

czy rozumie wagę motywowania harcerzy do zdobywania
stopni, sprawności i pogłębiania zainteresowań

16

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

•

podejście do historii i tradycji, przyglądamy się:

-

czy kursant zna i przestrzega tradycji harcerskich, potrafi
zachować się np. przy ognisku lub wobec starszych
stopniem i funkcją

-

czy podchodzi do symboli i świąt narodowych, a także
świąt religijnych z należytym szacunkiem (pamiętajmy:
nie możemy wymagać obchodzenia świąt religijnych)

-

czy w sposób świadomy wplata w życie harcerskie
elementy historii naszego kraju.

•

postawę wobec harcerskich ideałów, staramy się spostrzec:

-

czy uczestnik przestrzega Prawa Harcerskiego na co dzień

-

czy prawidłowo je rozumie

-

jakie ma podejście do uroczystości złożenia Przyrzeczenia
Harcerskiego, czy rozumie jej znaczenie

To oczywiście tylko niektóre aspekty dotyczące postawy. Nie ma nigdzie
katalogu zachowań, według którego możemy ją oceniać. Wymaga to ciągłej
obserwacji uczestników kursu podczas zajęć, wykonywania przez nich
zadań, ale także podczas ich codziennej współpracy. O wiele łatwiej jest
prawidłowo ocenić postawę w czasie kursu wyjazdowego (ciągłego), gdy
z uczestnikami mamy kontakt niemalże dwadzieścia cztery godziny na
dobę – gdy pracują i gdy odpoczywają. Trudniej jest zauważyć elementy
postawy, gdy spotykamy się z nimi na kilka godzin, co pewien czas.

Jeśli mamy zastrzeżenia co do postawy któregoś z uczestników warto
przeprowadzić z nim na ten temat rozmowę, nim zdecydujemy się
wyciągnąć konsekwencje. Rozmowa taka powinna być przeprowadzona na
osobności. Uczestniczyć w niej powinna tylko jedna (dwie) osoby kadry
oraz kursant. Należy zadbać o to, by nasz rozmówca nie czuł się
atakowany lub ganiony, jednak by jasno zrozumiał, że niepokoi nas jego
zachowanie (należy posługiwać się konkretnymi przykładami zachowań)
oraz wiedział, czemu uważamy takie postępowanie za nieprawidłowe (nie
tylko na kursie, ale generalnie w życiu). Sprawę taką można rozwiązać
również pośrednio inicjując dyskusję np. w czasie kominka, na temat,
który dotykać będzie elementu postawy, niepokojącego nas u jednego
z uczestników kursu.

Należy zaznaczyć, iż postawa, tak samo jak wiedza i umiejętności, jest
elementem kształtowanym i ulegającym sprawdzeniu w czasie kursu. Jeśli

J

AK SPRAWDZAĆ POSTAWĘ NA KURSIE

17

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

uczestnik wykaże rażące braki na tym podłożu, może zostać z kursu
usunięty lub zakończyć go z wynikiem negatywnym. Sytuacja taka należy
do niezwykle trudnych, gdyż, jak zostało zauważone na wstępie, nie
dysponujemy żadnymi obiektywnymi instrumentami oceny postawy. By
uniknąć nieprzyjemnych konfliktów i dyskusji po zakończeniu kursu
należy pamiętać o kilku zasadach postępowania:

•

Uczestnicy muszą być świadomi faktu, iż ich postawa podlega
ocenie. Muszą też znać konsekwencje, jakie pociągnie za sobą ich
niewłaściwe zachowanie.

•

Jeśli tylko pojawią się wątpliwości co do zachowań określanych
jako nieprawidłowe rozwiej je poprzez rozmowę, z której
wyciągniecie jasne wnioski.

•

Dobrym zwyczajem jest zapisywanie wszystkich uwag dotyczących
postawy uczestników kursu w momencie, w którym je poczynimy
lub do nas wpłyną, wraz z dokładnym opisem sytuacji i datą. Taki
„dzienniczek” będzie nieoceniony podczas udzielania informacji
zwrotnej uczestnikom kursu.

•

W razie podjęcia przez kadrę decyzji o niezaliczeniu kursu przez
uczestnika, przeprowadzamy z nim rozmowę jeszcze przed
publicznym

rozdaniem

dyplomów

ukończenia

(zawsze

postępujemy w ten sposób, gdy kursant nie zalicza kursu, bez
względu na to, czy przyczyną jest nieodpowiednia postawa, braki
w wiedzy czy umiejętnościach).

W pewnych sytuacjach, gdy zachowanie uczestnika jest trudne do
jednoznacznego ocenienia, można spróbować rozłożyć odpowiedzialność
podjęcia decyzji i wyciągnięcia konsekwencji pomiędzy pozostałych
kursantów. Taka swoista narada (całego kursu lub np. rady kursu),
odpowiednio zainicjowana i przeprowadzona, może mieć bardzo pozytywne
efekty

dla

wszystkich:

zainteresowanego

kursanta,

pozostałych

uczestników oraz kadry kursu. Dla kursanta krytyka ze strony
rówieśników i współuczestników ma zupełnie inny wymiar, niż krytyka ze
strony kadry kursu. Pozostali uczestnicy mają szansę wypowiedzenia
swojego zdania na temat kontrowersyjnej postawy jednego z nich.
Wyraźnie daje się im do zrozumienia, że ich zdanie jest ważne. Pozwala im
to także uświadomić, iż już niedługo sami być może znajdą się w trudnej

18

K

SZTAŁCENIE METODĄ HARCERSKĄ

-

P

OSTAWA

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

sytuacji, w której będą zmuszeni zareagować na niewłaściwie zachowanie
swoich podopiecznych. Kadrze umożliwia to stworzenie ciekawej sytuacji
wychowawczej. Pozwala na obserwacje postawy pozostałych członków
kursu wobec problemu.

Oceniając uczestników musimy pamiętać, że nie jesteśmy w stanie poznać
ich w czasie kursu na tyle, by móc powiedzieć, że z pewnością znamy
postawę każdego z nich. Obserwujemy ich tylko przez pewien czas i to
w określonych warunkach. Często zachowanie, które wydaje się nam
rażące w danej chwili, może być skutkiem złej interpretacji sytuacji,
przemęczenia lub gorszego samopoczucia zarówno naszego, jak
i uczestnika kursu. Podejmując się oceny postawy na kursie musimy
pamiętać, że jest to nie tylko trudne zadanie, ale i ogromna
odpowiedzialność. Tak, jak kadra bacznie obserwuje zachowanie
kursantów, tak i uczestnicy nieustannie przyglądają się i oceniają kadrę.
Jeśli wymagamy od naszych podopiecznych nienagannej harcerskiej
postawy, sami musimy być bez zarzutu. Nie ma bowiem lepszego sposobu
nauki zasad zachowania, niż osobisty przykład.

J

AK SPRAWDZAĆ POSTAWĘ NA KURSIE

19

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia