1

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

Copyright © by Mosquit

Streszczenie

Dokument opisuje istotny wpływ polityki ekonomicznej kraju na poziom wzrostu
gospodarczego. W niniejszej pracy omówiono również najważniejsze aspekty związane z
aktualnymi problemami gospodarczymi Polski w kontekście gospodarki europejskiej i
globalnej. Opracowanie zawiera zagadnienia i problemy związane z protekcjonalizmem i
liberalizmem gospodarczym, jak również porusza tematy związane z konkurencyjnością i
innowacyjnością Polski i Unii Europejskiej na tle gospodarki globalnej.

1. Wstęp

Podstawą trwałego i konkurencyjnego rozwoju każdej gospodarki jest właściwa polityka

ekonomiczna rządu danego kraju. W niektórych okresach historii gospodarczej wpływ tej polityki

na rozwój gospodarczy i konkurencyjność kraju był dominujący.

Problematyka polityki gospodarczej i ekonomicznej znajduje się obecnie w centrum

zainteresowania społecznego. Wiąże się to m.in. z niestabilnością na międzynarodowych rynkach

finansowych.

We współczesnej gospodarce – światowej dobie globalizacji, obserwuje się dynamiczne

tendencje integracyjne. Rośnie współzależność między poszczególnymi krajami skupionymi w

różnych ugrupowaniach i organizacjach, a zachodzące w nich procesy ekonomiczne są w

znacznym stopniu warunkowane instytucjonalno-organizacyjną formą wzajemnej współpracy.

Jednocześnie

podstawowym

motywem

integracji

pozostają:

wzrost

efektywności

gospodarowania oraz dynamizacja wzrostu gospodarczego, mające wpływ na zwiększenie

konkurencyjności i innowacyjności gospodarek krajowych.

1

Istotnym problemem i przejawem obecnego stanu gospodarki polskiej, jak również gospodarek

krajów europejskich jest wzrost problemów gospodarczych tych krajów, m.in. powiększające się

bezrobocie i związane z tym niezadowolenie społeczne. W związku z tym w minionym roku w

polityce europejskiej pojawiły się zagadnienia i oskarżenia związane z protekcjonalizmem

gospodarczym. Mimo, iż ostatnia dekada podporządkowana była integracji gospodarczej i

związanym z nią pojęciem liberalizmu europejskiego, to politycy poszczególnych krajów

spostrzegli, iż na drugiej szali leży dobro ludzi, dobro potencjalnych wyborców, i to dobro

1

M. Proniewski, A. Niedźwiecki, Integracja gospodarcza w zarysie, Wydawnictwo WSFiZ w Białymstoku,

Białystok 2003, s. 9

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

2

08-01-2010

widziane podwójnie; jako możliwość pracy i osiągania dochodów przez konkretnych ludzi oraz

jako możliwość osiągnięcia przez dany kraj wzrostu gospodarczego.

2. Problemy gospodarcze Polski, a kondycja światowej gospodarki

2.1. Dynamika wzrostu gospodarczego, a bezrobocie

Efekty globalizacji gospodarczej są różnorodne. Otwartość gospodarek i swoboda przepływów

kapitałowych mają duży wpływ na kształtowanie się międzynarodowej pozycji konkurencyjnej, a

tym samym zdolności oraz motywacji danej gospodarki do długookresowego rozwoju

gospodarczego w warunkach gospodarki otwartej.

Od pewnego czasu jednym z głównych problemów społeczeństwa na całym świecie jest

powiększające się w galopującym tempie bezrobocie. Coraz większa liczba ludzi znajduje się bez

pracy. Bezrobocie w Polsce od dawna stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-

gospodarczych.

Wahania zatrudnienia i bezrobocia w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat odwzorowują przebieg cyklu

koniunkturalnego. Jest to zjawisko normalne dla gospodarki rynkowej, w której okresy

dekoniunktury wiążą się z wyższym bezrobociem, spadającym, gdy przychodzi ożywienie. W

przeszłości bezrobocie w Polsce znacznie wzrosło. Obecnie, w chwili gdy nasza gospodarka

osiągnęła szczytową fazę cyklu koniunkturalnego z rekordowo niskim bezrobociem i wysokim

zatrudnieniem (rysunek 1), gospodarki całego świata znalazły się pod presją globalnego kryzysu

gospodarczego, rozlewającego się stopniowo z państw rozwiniętych na rynki wschodzące, w tym

Polskę.

Można sądzić, że podobnie jak w latach 1998–1999 spadek popytu zagranicznego wywoła

konieczność restrukturyzacji w wielu polskich w firmach, co nieuchronnie odbije się na rynku

pracy. To, jak dotkliwie doświadczymy negatywnych skutków załamania koniunktury światowej i

jak szybko zaabsorbujemy ewentualny wzrost bezrobocia, zależy od zdolności adaptacyjnych

polskiej gospodarki

2

.

Rys. 1. Stopa bezrobocia w Polsce

3

Miarą długookresowego sukcesu polityki rynku pracy nie jest jednak niskie bezrobocie, lecz

wysokie zatrudnienie. O ile kryzysy gospodarcze mają przejściowy i zmienny wpływ na

2

Polska 2030 – wyzwania rozwojowe, Wydawca: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009, s. 92

3

http://www.bankier.pl/inwestowanie/notowania/macro/profil.html?id=68&size=small&type=max

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

3

08-01-2010

zachowanie się liczby pracujących, o tyle jej ewolucja na przestrzeni lat zależy od procesów

długookresowych o charakterze strukturalnym. Poziom zatrudnienia bowiem jedynie w

niewielkiej części determinują zmiany stopy bezrobocia. W długim okresie zależy on od podaży

pracy, a u nas podaż ta należy do najniższych w Europie. Stopa aktywności ekonomicznej ludności

w Polsce w 2007 r. nieznacznie przekraczała 60% ogółu osób między 15. i 64. rokiem życia, a

stopa zatrudnienia wynosiła nieco ponad 55%. W tym samym czasie średnio w Unii Europejskiej

aktywnych ekonomicznie było ponad 70% osób z tej grupy wiekowej, a stopa zatrudnienia

zbliżała się do 70%.

Rys. 2. Stopy zatrudnienia wg wieku i płci w Polsce i krajach UE15

4

Największe różnice w stopie zatrudnienia między Polską a krajami UE15 pojawiają się w grupie

wiekowej poniżej 25. i powyżej 50. roku życia (rysunek 2). Niezależnie od płci, aktywność

zawodowa najmłodszych i najstarszych uczestników rynku pracy w Polsce jest znacznie niższa niż

przeciętna w Unii Europejskiej. Z jednej strony Polacy do 25. roku życia znacznie rzadziej niż ich

rówieśnicy w innych krajach Unii Europejskiej łączą naukę z pracą. Z drugiej strony, osoby po 50.,

a nawet 45. roku życia wycofują się z rynku pracy wcześniej niż ich pokolenie w UE.

Rozwiązaniem poruszonych powyżej problemów może być niewątpliwie wygaszenie

wcześniejszych emerytur i zastąpienie ich ograniczonym co do czasu i skali systemem emerytur

pomostowych, co stwarza nadzieję na poprawę sytuacji w przyszłości. Dopiero jednak integracja

(pod względem praw i obowiązków) specjalnych systemów emerytalnych z systemem

powszechnym oraz zbliżenie innych rozwiązań instytucjonalnych w systemie zabezpieczenia

społecznego do standardów krajów rozwiniętych pozwoli na usunięcie podstawowej dysfunkcji

polskiego rynku pracy – najniższej w Europie i OECD podaży pracy.

2.2. Jakość życia w Polsce

Ostatnie 20 lat przyniosło zdecydowaną poprawę jakości życia większości Polaków. Polska i

Polacy dokonali w tym czasie skoku cywilizacyjnego. Pozytywnym skutkiem przemian jest

systematycznie rosnący odsetek osób zadowolonych ze swojego życia. Co jednak oznacza tak

często używane pojęcie jakim jest jakość życia?

Według teorii na jakość życia składają się dwa komponenty: warunki obiektywne (warunki

ekonomiczne, czas wolny, bezpieczeństwo społeczne, odpowiednie warunki mieszkaniowe,

środowisko naturalne i społeczne, zdrowie itp.) i subiektywne samopoczucie (samoocena

4

Na podstawie danych BAEL i Eurostat

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

4

08-01-2010

ogólnych i specyficznych warunków życia ujmowana w kategoriach zadowolenia, szczęścia,

nadziei, lęku, samotności itp.). Zarówno obiektywne warunki ekonomiczne jak i społeczne

wpływają korzystnie lub niekorzystnie na odczuwanie jakości życia, ale równie ważne - a nawet

ważniejsze - są przekonania, odczucia, dążenia i pragnienia jednostki związane z wartościami

egzystencjalnymi i stopniem satysfakcji życiowej płynącej z ich realizacji.

Jakość życia jako cel polityki gospodarczej i społecznej jest reakcją na trwające od czasów tzw.

rewolucji przemysłowej tendencje do jednostronnego (ilościowego) rozwoju, preferujące

materialny standard życia.

Niestety mimo zauważalnego wzrostu gospodarczego w Polsce, poziom jakości życia odczuwalny

przez społeczeństwo, w porównaniu z innymi krajami europejskimi jest nadal bardzo niski. W

niedawnym rankingu European Cities&Regions of the Future 2008/2009 (FDI Magazine) żadne

polskie miasto (Warszawa, Kraków i Wrocław) nie znalazło się w czołowej dziesiątce obliczanej

według takich kryteriów, jak jakość życia, jakość infrastruktury, jakość zasobów ludzkich czy

klimat dla biznesu. Tymczasem w rankingu jakości życia Mercer Consulting, stolica Polski znalazła

się na 85. Miejscu wśród 215 miast świata, za Pragą, Budapesztem, Lubljaną i Wilnem.

W kontekście dyskusji na temat zmian, z jakimi mamy do czynienia w ostatnich 20 latach, nasuwa

się pytanie, czy można było osiągnąć lepsze efekty. Jeżeli jednak porównamy nasze przemiany w

tym okresie z innymi państwami naszego regionu, to okaże się, że mimo różnego rodzaju

niesprzyjających okoliczności, jak lawinowy wzrost bezrobocia na przełomie wieków czy

zwiększanie się różnic społecznych, Polsce udało się dokonać jednego z największych skoków

cywilizacyjnych i uniknąć perturbacji społecznych na masową skalę. Potwierdzają to wyniki badań

CBOS, z których wynika, że systematycznie rośnie zadowolenie Polaków z poziomu życia. O ile w

połowie lat 90. wyrażało je około 50% respondentów, to obecnie jest to około 70%. Jednocześnie

grupa niezadowolonych spadła do 5%.

Rys. 3. Odsetek osób bardzo zadowolonych z różnych aspektów życia

W Polsce przyjmuje się powszechnie, że największe zróżnicowanie występuje między miastem a

wsią. Tymczasem również między ośrodkami wielkomiejskimi występują bardzo istotne różnice,

jeżeli chodzi o postrzeganie różnych aspektów życia (rysunek 3).

Polska jest krajem, w którym na tle innych państw członkowskich Unii Europejskiej istnieje

bardzo duże rozwarstwienie między poszczególnymi grupami społecznymi. Zmiany w zakresie

rozwarstwienia są badane zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i badania społeczne

takie jak „Diagnoza społeczna”. Od połowy lat 90. XX w. praktycznie do momentu wejścia Polski

do Unii Europejskiej rozwarstwienie społeczeństwa polskiego narastało. Obecnie na podstawie

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

5

08-01-2010

danych z ostatnich edycji „Diagnozy” (lata 2005, 2006 oraz 2007) można wysnuć wniosek, że w

ostatnich latach zmniejsza się rozwarstwienie ekonomiczne społeczeństwa. Grupy najuboższe

bogacą się szybciej od grup najbogatszych. Jednocześnie pomiary tzw. globalnego wskaźnika

jakości życia, który obejmuje poza dobrobytem materialnym także m.in. dobrostan psychiczny,

relacje społeczne, zdrowie, stres i patologie oraz dystanse społeczne, utrzymują się na tym

samym poziomie.

Potwierdza to tezę, że do głównych polskich problemów należą bardzo duże zróżnicowanie

społeczne i niska spójność terytorialna

5

.

2.3. Rozwój gospodarczy, a siła nabywcza społeczeństwa

Według części badaczy kapitału społecznego istnieje związek między takimi czynnikami jak

zaufanie między ludźmi, czy poziom aktywności obywatelskiej a warunkami, jakością życia i

dobrostanem obywateli w danym kraju. Zaufanie między ludźmi i umiejętność współpracy

pozwalają przy tym na skuteczniejsze rozwiązywanie pojawiających się konfliktów, czy szybsze

osiąganie konsensusu.

Istnieje korelacja między kapitałem społecznym a wzrostem gospodarczym i zadowoleniem z

życia. W krajach, które mają wyższy wskaźnik zaufania społecznego, będącego jednym

kluczowych komponentów kapitału społecznego, wyższe jest PKB per capita oraz wyższy poziom

zadowolenia z życia (rysunek 4).

Rys. 4. Korelacja między zaufaniem a wzrostem gospodarczym

Po 1989 r. rozwój Polski był związany z dwoma projektami – transformacyjnym i wynikającym z

wejścia do UE. W rzeczywistości transformacja była zakrojonym na wielką skalę projektem

cywilizacyjnym, przebudowującym podstawy funkcjonowania państwa i gospodarki w kierunku

demokracji i gospodarki rynkowej. Przy wszystkich ograniczeniach i ubocznych kosztach Polacy są

beneficjentami tych zmian w stopniu większym niż wiele innych krajów, czego wyrazem jest m.in.

rozkwit przedsiębiorczości, lecz także wyzwolenie energii społecznej w innych obszarach, m.in.

wielki boom edukacyjny. Nominalna wartość PKB powiększyła się w tym czasie 10-krotnie, a siła

nabywcza polskich wynagrodzeń wzrosła 16-krotnie.

5

Polska 2030 – wyzwania…, s. 280-281

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

6

08-01-2010

3. Protekcjonalizm europejski w świetle europejskiego liberalizmu
i jego wpływ na gospodarkę Polski

W ostatnim dwudziestoleciu, ze względu na istotne i szybko postępujące procesy przemian w

gospodarce światowej, globalizację procesów gospodarczych, dążenia do integracji oraz

liberalizm gospodarczy, typ polityki ekonomicznej musiał ulec przekształceniu. Liberalizacja

handlu międzynarodowego, swoboda przepływu kapitałów w skali międzynarodowej, ich

zwielokrotnione znaczenie w obrotach międzynarodowych, postępująca integracja gospodarcza

oraz wzrost znaczenia korporacji transnarodowych w gospodarce światowej, to nowe fakty i

nowa rzeczywistość. Dodatkowym czynnikiem przyspieszającym te procesy jest kurczenie się

świata, spowodowane postępem techniczno – technologicznym, znakomicie obniżającym

jednostkowe koszty transportu towarów, a przede wszystkim upowszechniającym dyfuzję

informacji

6

.

W czasach kryzysu gospodarczego na światowych rynkach finansowych pojawiły się stwierdzenia,

iż „zbankrutował gospodarczy liberalizm”. Liberalizm gospodarczy nie może by jednak obwiniany za

kryzys, ponieważ na skutek dążenia do swojego rodzaju socjalnego „państwa dobrobytu” na gruncie

zadłużenia, połączonego z pazernością charakterystyczną dla wielu instytucji, powstała sytuacja

patologiczna.

Zdania na temat liberalizmu są podzielone, zarówno wśród ekonomistów, jak również polityków i

dziennikarzy. W wielu krajach, na skutek zawirowań na międzynarodowych rynkach finansowych

zaobserwowano wzrost skłonności do protekcjonalizmu.

W lutym 2009r. doszło z tego powodu do spięć na linii Czechy-Francja. Powodem zgrzytu była

kontrowersyjna wypowiedź Nicolasa Sarkozyego, w którym francuski prezydent mówił o planowanym

wsparciu rodzimego przemysłu samochodowego i zwiększaniu inwestycji, by zapobiec delokalizacji.

Wypowiedź ta spotkała się z ostrą reakcją czeskiego Premiera Mirka Topolanka, który w specjalnym

oświadczeniu zarzucił Sarkozyemu, że jest to próba wykorzystania kryzysu finansowego do

wprowadzenia różnych form protekcjonizmu.

Mimo założeń gospodarki liberalnej, obecnie wiele krajów europejskich podejmuje działania służące

ochronie rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzinnej działaniem konkurencji

zagranicznej, ochronie nowych gałęzi przemysłu i przeciwdziałaniu bezrobociu, tym samym

przejawiając objawy protekcjonalizmu. Działania te dotyczą również w bezpośredni sposób Polski. Z

ostrymi reakcjami polskich polityków, spotkały się m.in. wspomniany wcześniej francuski plan

wsparcia rodzimych koncernów samochodowych oraz pojawiające się w Anglii hasła „Brytyjskie

miejsca pracy dla Brytyjczyków”. Także Niemcy narazili się Polsce stosując metody

protekcjonistyczne, Berlin zamierza bowiem skorzystać z prawa przedłużenia obowiązujących

ograniczeń na rynku pracy do 2011 roku.

Według wielu ekspertów protekcjonalizm nie powinien jednak zaszkodzić Polsce. Pojawiły się

opinie, iż „Pomoc państwowa dotyczy firm przeżywających kłopoty. One i tak nie zainwestowałyby w

6

W.Bieńkowski, Polityka ekonomiczna i jej wpływ na konkurencyjność gospodarek we współczesnym świecie

[W:] Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i globalizacji, Instytut Gospodarki
Światowej SGH, Warszawa 2000 r., s. 39

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

7

08-01-2010

Polsce. Przeniesienie produkcji do innego kraju wymaga wyłożenia mnóstwa pieniędzy na stół, a

firmy nie mają obecnie takich możliwości.”

Według opinii ekonomistów, protekcjonalizm stosowany przez państwa europejskie może przynieść

pozytywne skutki dopiero wtedy, gdy będzie on stosowany w krótkim okresie oraz pod pewnymi

restrykcyjnymi warunkami.

4. Konkurencyjność i innowacyjność Polski i Unii Europejskiej na
tle gospodarki globalnej

Potrzeba urzeczywistniania aspiracji motywuje do wysiłku, lecz także – dzięki mobilnym

technologiom współczesnego świata – do współpracy, wymiany informacji, osiągania celów dzięki

spożytkowaniu wiedzy i umiejętności innych. 1,5 mld użytkowników Internetu, a niebawem ponad 1

mld uczestników e-handlu, nie mówiąc o 600 mln osób używających Internetu za pośrednictwem

telefonu komórkowego – to najlepszy przykład, jak można korzystać z doświadczenia i dorobku

innych w poszukiwaniu urzeczywistnienia własnych zamierzeń i aspiracji.

O tym, w jakiej fazie rozwoju znajduje się dana gospodarka – czy jest zorientowana na bazowy

wzrost, czy na składniki rozwoju powiązane z efektywnością, czy na innowacyjność – decyduje też

poziom PKB per capita, co Polskę sytuuje wśród krajów przechodzących właśnie z fazy orientacji na

efektywność do fazy innowacyjnej (wśród nowych krajów członkowskich UE tylko Czechy i Słowenia

spełniają kryterium PKB per capita – ponad 17 tys. USD).

Polska w ostatnim rankingu (2008/2009), przesunęła się z fazy 2. do grupy przejściowej między fazą

efektywności a fazą innowacji i zajmuje 53. miejsce.

Rys. 5. Etapy rozwoju

Nie zmienia to faktu, że wśród krajów o podobnym profilu konkurencyjności wyróżniamy się

większym rynkiem, za to słabszym wykorzystaniem nowoczesnych technologii i mniejszą sprawnością

oraz atrakcyjnością rynku finansowego, nie mówiąc już o słabościach infrastruktury ( jakość dróg –

128. pozycja w rankingu), stosowaniu innowacji czy ograniczeniach instytucjonalnych. W tym

Gospodarcze szanse Polski na globalnym rynku

8

08-01-2010

ostatnim obszarze ciężar nadmiaru regulacji, nieprzejrzystość procesu podejmowania decyzji (128.

miejsce w rankingu na 134 państwa), brak zaufania do polityków, efektywność prawa oraz skala

marnotrawienia środków publicznych sytuują Polskę nisko w ocenach porównawczych. Jesteśmy

paradoksalnie ciągle w punkcie wyjścia w wypadku rywalizacji konkurencyjnej, jeżeli chodzi o

uwarunkowania instytucjonalne. Są to jednak bariery stosunkowo łatwe do pokonania.

7

Z analizy uwarunkowań zarówno profilu konkurencyjności, oceny obecnych przewag

konkurencyjnych, jak i słabości wynika, że to, co jest dzisiaj przewagą, wymaga wzmocnienia, to zaś,

co jest barierą, wymaga poprawienia. Najniższe oceny otrzymują w ewaluacji Polski cztery obszary:

infrastruktura (2,8), innowacyjność (3,2), otoczenie instytucjonalne (3,6), gotowość do absorpcji

technologii (3,8).

5. Podsumowanie

Przedstawiając horyzont zadań związanych z poprawą konkurencyjności, nie wolno zapominać o

zmiennej dynamice sytuacji na świecie. Inne kraje również wyznaczają swoje cele, toteż pozycja w

rankingach zawsze ma charakter relatywny – można w określonym czasie w danym kraju osiągnąć

wysoki poziom poprawy, ale inni mogą to zrobić lepiej i szybciej. Aby więc uniknąć prostej rywalizacji,

zadania i cele w zakresie poprawy konkurencyjności wymagają sprzęgnięcia z fundamentalnymi

wyzwaniami, przed jakimi stoi Polska.

Identyfikacja wyzwań, jakie stoją przed Polską i rozwojem kraju, musi odnosić się do podstawowych

czynników zmiany, ważnych wewnętrznie, ale przede wszystkim zewnętrznie. Istnieje pięć czynników

zmiany i rozwoju, poczynając od najbardziej „miękkich” i społecznych – zaufanie i spójność – a

kończąc na wielowymiarowych czynnikach ekonomiczno-społecznych: kreatywności, mobilności i

konkurencyjności.

Odejście od gospodarki centralnie planowanej pozwoliło na wyraźne zmniejszenie dystansu

zamożności wobec USA i UE15. Pomimo tego Polska niweluje historyczną spuściznę zapóźnienia

rozwojowego wolniej niż azjatyckie tygrysy i Irlandia. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest mniej

efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów – zwłaszcza pracy, a w drugiej kolejności nieco niższa

dynamika produktywności.

Polsce potrzebne są zarówno rozwój infrastruktury, budowa potencjału kapitału intelektualnego i

podstaw innowacyjności, jak i poprawa warunków instytucjonalnych funkcjonowania gospodarki oraz

wzrost zaufania i sprawności państwa.

7

Polska 2030 – wyzwania…, s. 17